________________
नद्या व १६ क्षेत्र आहेत. विजायार्थ पर्वतावर विद्याधरांची वस्ती असते . अंतिम द्वीप, सागरात कर्मभूमी आहे. अन्य द्वीप व सागरात भोगभूमी असते . षट्कर्म व धर्मकर्माचे अनुष्ठान असते . जिथे जीव काही न करता प्राकृतिक पदार्थांच्या साहाय्याने उत्तम भोग भोगतात व सुखाने राहतात , ती भोगभूमी होय . त्रिकालात उत्तम , मध्यम व जघन्य स्वरूपात कर्मभूमी व भोगभूमी असते. ऊर्ध्वलोक :
सुमेरू पर्वताच्या टोकापासूनच्या जवळच्या अंतरावरूनच ऊर्ध्वलोकाला प्रारंभ होऊन लोकशिखरापर्यंत १००४०० योजनयुक्त व सात राजू प्रमाण ऊर्ध्वलोक आहे . लोकशिखरापासून २१ योजन ४२५ धनुष्य खाली स्वर्ग आहे. त्याच्या वर सिद्धलोक आहे. स्वर्गातीत स्वर्गपटल वरवरती स्थिर आहे व त्याचे दोन भाग आहेत - कल्प व कल्पातीत. १० कल्पयुक्त आहेत . कल्परहित अहमिंद्र देव विमानवासी आहेत . आठ युगलरूप स्थित अशी ही १६ कल्प पटले आहेत . १) सौधर्म , २) ईशान , ३) सानत्कुमार , ४) माहेंद्र, ५) ब्रह्म , ६) ब्रह्मोत्तर , ७) लान्तव, ८) कापिष्ठ, ९) शुक्र, १०) महाशुक्र , ११) शतार , १२) सहस्रार , १३) आनत , १४) प्राणत , १५) आरण, १६) अच्युत .
ऊर्ध्वलोकाच्या वर ग्रैवयेक , अनुदिश व अनुत्तर ही तीन कल्पातीत पटले आहेत. प्रत्येक पटलात विमान आहे. सर्व पटलांची संख्या ६३ इतकी आहे . ही विमाने १) इंद्रक , २) श्रेणिबद्ध व ३) प्रकीर्ण अशी तीन प्रकारची आहे. सर्वार्थसिद्धी विमानाच्या ध्वजदंडापासून २९ योजन व ४२५ धनुष्य वर सिद्धलोक आहे. तेथे मुक्त जीव राहतात . त्याच्यापुढे 'लोका'चा अंत होतो.
जैन व वैदिक मत : या दोन्ही मतांत बरीच जवळीक आहे. १) वलयांकित आकाररूपाने अनेक द्वीप व समुद्र एकमेकांना वेष्टीत असे आहेत . २) पर्वतांची नावे जवळजवळ समान आहेत . ३) निर्देश : भूखंडाखालील पाताळांचा निर्देश लवण सागराशी मिळताजुळता आहे. ४) पृथ्वीखालील नरकांची स्थिती दोन्हींत सारखी आहे. ५) आकाशातील सूर्य , चंद्र व देवांत समानता आहे. आधनिक विश्व व जैन मान्यता : स्थूल दृष्टीने पाहता आधुनिक भूगोल व जैन भूगोल यात बराच
जैन धर्माची ओळख / १३
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
