________________
ध्रौव्य द्रव्य हे कधीच नष्ट होत नाही. तर बघा द्रव्यात उत्पाद, व्यय व
ध्रौव्य आहे. द्रव्य हे नित्य आहे.
.
१) जीवद्रव्य :
ज्यात चेतना आहे, दर्शनरूप, ज्ञानशक्ती आहे, तो जीव. मी स्वयं जीवद्रव्य आहे. मी वस्तूचे, पदार्थाचे ज्ञान करू शकते. मी 'स्व'चे तसेच पर वस्तूचे ज्ञान करू शकते.
२) पुद्गलद्रव्य :
ज्यात स्पर्श, रस, गंध आणि वर्ण हे विशेष गुण आहेत, त्यांना पुद्गलद्रव्य म्हणतात. हे अजीव आहेत. त्यात ज्ञान-दर्शन शक्ती नसते. जड असतात . उदा . टेबल, शरीर, घर वगैरे.
पुद्गलद्रव्याचे दोन भेद आहेत १) परमाणू, २) स्कन्ध. परमाणू म्हणजे ज्याचे भाग होऊ शकत नाही. परमाणू हा सूक्ष्म असतो. 'स्कन्ध' म्हणजे दोन वा अधिक परमाणूंचा समूह. आपण हे उदाहरणाने समजू. समजा, १६ परमाणूंचा एक पुद्गल पिंड आहे, तो 'स्कन्ध' आहे. त्याचे तुकडे झाल्यानंतर जे आठ परमाणू आहेत, त्यांना 'देश' म्हणतात व चार परमाणूंचा एक चतुर्थांश तुकडा म्हणजे 'प्रदेश' होय. जो अविभागी भाग राहील, तो 'परमाणू' होय.
स्कन्ध सहा प्रकारचे आहेत.
-
१) बादर - बादर : एकदा तोडल्यानंतर ज्यांना जोडता येत नाही ते. जसे दगड, लाकूड वगैरे.
२) बादर : दूध, तूप, तेल, रस, पाणी यांचे छेदन झाल्यानंतरही ते एकत्रित होतात. जसे दूध व पाणी वेगळे केले जाते तसेच यांना पुन्हा एकत्रित करता येते. हे बादर स्कन्ध आहे.
—
३) बादर सूक्ष्म : ज्यांचे ज्ञान तर होते; परंतु त्यांना पकडता येत नाही. जसे सावली, अंधार, चांदणे, ऊन वगैरे.
४) सूक्ष्म बादर : पाच इंद्रियांद्वारे होणारे ज्ञान. जसे- स्पर्श, रस, वर्ण, गंध. जे सूक्ष्म आहे; परंतु तरी त्यांचे ज्ञान होते .
सूक्ष्म : कर्मवर्गणा, जे की अत्यंत सूक्ष्म आहे; त्यांचे ज्ञान इंद्रियांद्वारे होत नाही .
५)
Jain Education International
६) सूक्ष्म-सूक्ष्म : अत्यंत सूक्ष्म स्कन्ध.
पुद्गलाचे चार भेद आहेत. १) स्कन्ध, २) स्कन्धदेश, ३) स्कन्धप्रदेश,
जैन धर्माची ओळख / १७
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
