________________
चार अनुयोग
जैन आगमात चार अनुयोग आहेत : (१) प्रथमानुयोग, (२) चरणानुयोग, (३) करणानुयोग, (४) द्रव्यानुयोग
जैन दर्शनाचा अभ्यास यामध्ये सामावलेला आहे. प्रत्येक अनुयोगाचे वैशिष्ट्य आहे. त्यांच्याविषयी काही माहिती बघू या . १) प्रथमानुयोग :
यात संसाराची विचित्रता, पाप-पुण्याचे फळ , महान पुरुषांची प्रवृत्ती इत्यादींचे विवेचन करून जीवांना धर्मरत करण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. जे फक्त लौकिक कथा जाणू शकतात, त्यात रस घेतात त्यांच्यासाठी प्रथमानुयोग आवश्यक आहे. कारण , तत्त्वांचा विषय त्यांनाही कळत नाही. प्रवचन ऐकताना फक्त कथाच तेवढ्या लक्षात राहतात. तसे नातेवाईकांत बरेच लोक असे आहेत. कथांच्या द्वारे मनोरंजन होते व शिकवण पण मिळते. सर्वसाधारण जीव लालसेने अशा कथांचे वाचन करतात व त्या वाचनातून ते पापाला वाईट व पुण्याला चांगले समजतात. ६३ शलाका पुरुष तथा २४ तीर्थंकरांचे जीवन चरित्र हे सामान्य लोकांना बोधकारक ठरते. २) चरणानुयोग :
या अनुयोगात मूलाचाराची माहिती असते . मुनी , साधूंचे व्यवहार व आचरण कसे असावे , हे सांगितलेले असते . भोजनाचे ३२ अंतराय दोष व आहाराचे ४६ दोष यात सांगितले आहेत. तसेच प्रतिक्रमण भेद , मूल बीज, अग्र बीज , (काष्ठ द्विदल - चारोली , बदाम, पिस्ता - वगैरे) व पाणी गाळण्याचा विधी यात आहे. कारण , न गाळलेल्या पाण्यात असंख्य त्रस जीव असतात. एका पांढऱ्या रंगाच्या जाड्या वस्त्राने दुहेरी करून पाणी गाळणे. पाणी जर उकळून घेतले तर २४ तासांच्या आत , गाळून घेतलेले पाणी दोन घडी म्हणजे ४८ मिनिटे तर लवंग , हरडे, चुन्याने प्रासूक करून ६ तासांपर्यंत ते पाणी पिण्यास योग्य असते. रात्री भोजन केल्याने स्थूल व
जैन धर्माची ओळख /६
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
