________________
૫૦
આ વસ્તુના પરસ્પર વિરોધી બે પડખા છે. ૧. ધુવાંશ-નિત્ય પડખુ ૨. પર્યાયાંશ-પલટતું પખું. ચક્કીના બે પડની જેમ નીચેનું ધ્રુવ-ઉપરનું પલટાતું. જે ધ્રુવ પડખું છે તે જ્ઞાયક ભગવાન આત્મા-જે નિષ્ક્રીય છે અપરિણામી છે, પરમ પરિણામિક ભાવ છે. જેમાંથી એક પણ ગુણ વીખરાઈને ક્યાં જતું નથી, ઘનપિંડ છે, બીજું કોઈ એમાં પ્રવેશ કરી શકતું નથી. એવું નકર છે – હંમેશા એ શુદ્ધ જ છે-તે કાંઈપણ કરતોનથી-મૌન છે -જે કાંઈપણ કાર્ય થાય છે તે પર્યાયમાંપલટાતાં પડખામાં થાય છે-જે પરિણામ છે-પરિણતી છે. એ બધું પર્યાયમાં શુદ્ધતા-અશુદ્ધતા, શુભાશુભ ભાવ જે કાંઈપણ થાય છે તે પર્યાયમાં. આ સક્રિય પડખું-જેનું આયુષ્ય માત્ર એક ક્ષણ છે..
હવે જ્ઞાયક તો મૌન છે. તેની ઓળખાણ-પ્રસિદ્ધિ આ પર્યાય આપે છે. પણ અનાદિ કાળથી આ ક્ષણભંગુર પર્યાયે જ્ઞાયકની પ્રસિદ્ધિને બદલે હંમેશા પોતાની જ પ્રસિદ્ધિ આપી છે, હું દુઃખી છું એવા ગીત ગાતાઆધ્રુવ શાયકને પર્યાયજેટલો જ માન્યો છે- આ છે એની અનાદિની ભૂલ. આ પર્યાયની જે માન્યતાની ભૂલ છે તેને જ મિથ્યાદર્શન કહેવામાં આવે છેજે મહા ભયંકર પાપ હોવાથી દુઃખનું કારણ છે. આ પર્યાયની ભૂલ નીચે પ્રમાણે જોવામાં આવે છે.
૧. એકવુબુદ્ધિ અથવા અહં બુદ્ધિ-પરમાં પોતાનું એકત્વ કરે છે. ૨. મમત્વબુદ્ધિ-પરને પોતાના માને છે ૩. કર્તુત્વ બુદ્ધિ-પરનું કાર્ય હું કરી શકું છું એમ માને છે ૪. ભોકતૃત્ત્વ બુદ્ધિ-પરને હું ભોગવું છું એમ માને છે. ૫. શેયત્ત્વ બુદ્ધિ-પર પદાર્થોને હું જાણું છું એમ માને છે.
આ પાંચ બુદ્ધિઓનો નાશ કરી, એ વર્તમાન પર્યાય જે પોતાનું અહમ્ પરમાંકે પોતાનામાં સ્થાપે છે એ દષ્ટિ બદલાવી અને પોતાનું અહમ્ આજ્ઞાયક ભગવાનમાં સ્થાપે એસન્મુખથાય-એટલેકે પોતાનોબોલવાનો સૂર બદલાવી એમ કહેવા લાગે કે હું જ્ઞાયક ભગવાન છું - જે પરિણામી છે તે અપરિણામી થઈ જાય તો શાયક અનુભવમાં આવે અને આત્માનુભૂતિ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થઈ જાય - એ સમયથી જીવ સુખી થઈ જાય.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
