________________
- ૩ ૩૫
પરાધીન માનવાની માન્યતામાં જ અનંત વિષમ ભાવ પડ્યો છે. જાણેબહારથી ક્રોધના દેખાતો હોય અને મંદ કષાય રાખતો હોય, તો પણ જ્યાં વસ્તુ સ્વરૂપનું ભાન નથી ત્યાં સમતાનો અંશ પણ નથી હોતો. આત્માના જ્ઞાન સ્વભાવનો અનાદર જ મહાન વિષમ ભાવ છે. પ્રત્યેક તત્ત્વ સ્વતંત્ર છે, કોઈ કોઈને આધીન નથી. મારો સ્વભાવતો માત્ર બધું જ જાણવાનો છે. આ પ્રકારે વસ્તુ સ્વતંત્રને જાણીને પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવનો આદર કરવો એ જ
સાચો સમતા ભાવ છે. બાકી મિથ્યા સમતા છે. • ગ્રહણકે ત્યાગ કોઈ બહારની વસ્તુનો થઈ શકતો નથી, પણ અંતરમાં જ થાય
છે. હું બીજી વસ્તુઓનું ગ્રહણ કરી શકું કે તેમને છોડી શકું એવી માન્યતાતો મિથ્યાત્વ છે, અધર્મ છે. માટે હું પરવસ્તુઓને ગ્રહી શકું કે છોડીરાકું એવી ઊંધી માન્યતાનો ત્યાગ કરવાનું આવ્યું. અને જડથી તથા વિકારથી જુદો અંતરમાં પોતાનો સ્વભાવ પૂરો શાયક મૂર્તિ છે તેની સાચી શ્રદ્ધા- શાન અને
સ્થિરતાને ગ્રહણ કરવાનું આવ્યું. આ સત્ય ધર્મ છે. - સમ્યગ્દર્શનપૂર્વકનો જેટલે અંશો વીતરાગ ભાવ પ્રગટે તેટલે અંશે કષાયનો
ત્યાગ થાય છે, તેને ધર્મ કહેવાય છે. સમ્યગ્દર્શનાદિ અસ્તિરૂપ ધર્મ છે અને ત્યાં મિથ્યાત્વ અને કષાયનો ત્યાગ તેનાસ્તિરૂપ ધર્મ છે, પણ સમ્યગ્દર્શન વિનાનાત્યાગથીધર્મનથી, જો મંદકષાય હોયતો પુણ્ય થાય. પુષ્યથી સારા સંજોગ મળે, મોક્ષ ન થાય. એક તરફ સંયોગ અને બીજી તરફ સ્વભાવ, બન્ને એક સમયે છે. ત્યાં તફાવત જુઓ. સંયોગ અનિત્ય છે, ત્યાં રાગ છે, પરાધીનતા છે. સ્વભાવ નિત્ય છે,
ત્યાં જ્ઞાન છે, સ્વતંત્રતા છે. દષ્ટિકોના પર પડી છે તેના ઉપરધર્મ-અધર્મનો આધાર છે. સંયોગ પર દૃષ્ટિ છે તો અધર્મ અને સ્વભાવ પર દષ્ટિ છે તો ધર્મ
સ્વભાવની સાથે સંબંધ જોડવો અને પરની સાથે સંબંધ તોડવો, અર્થાત્ જેવો પોતાનો સ્વભાવ છે તેવો જાણીને શ્રદ્ધા જ્ઞાનમાં તેને સ્વીકાર કરવો તે સમ્યગ્દર્શન અને જ્ઞાનનું આચરણ છે. તે પછી સ્વભાવમાં એકાગ્રતા કરવી તે ચારિત્રનું આચરણ છે. આ આચરણમાં જ ધર્મ થાય છે. અન્ય કોઈ ધર્મનું આચરણ નથી. શુદ્ધ આત્મ સ્વભાવની શ્રદ્ધા કરવી તે પરમાત્મા સ્વભાવનું જ ધ્યાન છે અને સમ્યફચારિત્ર પણ ધ્યાન છે. એ ત્રણે સ્વાશ્રયની એકાગ્રતારૂપે ધ્યાનના જ પ્રકાર છે અને પરાશ્રયની એકાગ્રતા તે મિથ્યા શ્રદ્ધા-મિથ્યા જ્ઞાન અને મિથ્યાચારિત્ર છે પરમાત્મા સ્વભાવના ધ્યાનથી જ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થાય
Jain Education International
.
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
