________________
૩૩૪
દ્રવ્યની કોઈ પણ ક્રિયાને તે આત્માની માનતો નથી. તેમ જ પોતાના આત્માને પર દ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિરૂપ ક્રિયાથી રહિત-નિષ્ક્રિય દેખે છે અને પર દ્રવ્યનાભોગવટા રહિત નિર્લોગ દેખે છે. આવા પોતાના સ્વરૂપનેદેખતોકો તે જીવ, સંદેહ અને વ્યગ્રતાથી રહિત થયો થકો નિજ સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થાય છે. નિજ સ્વરૂપની ધૂનનો ધૂની થઈને તેમાં તે ઠરે છે. આ રીતે વસ્તુ સ્વરૂપના નિશ્ચય કરનારને જ ચારિત્ર હોય છે.
મોક્ષ માર્ગને સાધનાર મુનિ વસ્તુ સ્વરૂપનો નિશ્ચય કરીને તેમાં જ એકાગ્ર થાય છે. તેને જ શ્રામણ્ય એટલે સાચું મુનિપણું હોય છે. જ્યાં મોક્ષ માર્ગ છે ત્યાં જ શ્રામણ્ય છે.
ખરેખર તો મુનિઓ પંચ મહાવ્રતને કહે છે કે પાળે છે, તેમ નહિ પણ ભોગવે છે. જેમ જગતના જીવો અશુભ રાગને ભોગવે છે તેમ મુનિઓ શુભ રાગને ભોગવે છે.
ખરેખર અંતર્જ૫-બાહ્યજલ્પ-બાહ્ય ક્રિયારૂપ ચારિત્ર છે તે કહેવા માત્ર ચારિત્ર છે, સાચું ચારિત્ર નથી. કારણ કે આત્મ દ્રવ્યના સ્વભાવરૂપ નથી; પુદ્ગલ દ્રવ્યના સ્વભાવરૂપ હોવાથી કર્મના ઉદયનું કાર્ય છે. ભલે અશુભથી ખચવા શુભ હોય છે પરંતુ તે બંધનું કારણ છે, મોક્ષનું કારણ નથી. શુદ્ધાત્માનો અનુભવ થયા પછી પાંચમે, છઠે ગુણસ્થાને તે તે પ્રકારનો શુભ રાગ ભૂમિકા પ્રમાણે આવ્યા વિના રહેતો નથી. તે શુભ રાગ બંધનું કારણ ને હેય છે તેમ જ્ઞાની જાણે છે. શુદ્ધતાની વૃદ્ધિ અનુસાર કષાય ઘટતો જતો હોવાથી વ્રતાદિને શુભ રાગ આવ્યા વિના રહે જ નહિ – એવો જ સ્વભાવ છે. એ પ્રમાણે વ્રતાદિ પળાય છે.
વ્રત-તપ બધાં જ વિકલ્પ છે. કરવા-ન કરવાની વાત જ નથી. સમ્યગ્દર્શન
પછી પાંચમે ગુણસ્થાને તેવા વિકલ્પો આવે છે, તે શુભ રાગ છે, ધર્મ નથી તેમ જ્ઞાની જાણે છે. મિથ્યા દ્દષ્ટિ ને તેવા વિકલ્પો આવે છે. તેને શુભ રાગથી પુણ્ય બંધાય છે પણ તે રાગથી લાભ માને છે, રાગને પોતાનું સ્વરૂપ માને છે. તેથી મિથ્યાત્ત્વ પણ સાથે બંધાય છે. શુભ છોડીને અશુભમાં જવાની વાત નથી. પણ શુભ રાગને પોતાનું સ્વરૂપ નથી તેમ જાણી શુદ્ધતા પ્રગટ કરવાની છે.
સ્વ-પર તત્ત્વ ભિન્ન ભિન્ન છે, એવું સ્વતંત્ર વસ્તુ સ્વરૂપ સમજે નહિ અને વસ્તુને પરાધીન માને તેને સાચો સમતા ભાવ નથી થઈ શકતો. વસ્તુ સ્વરૂપને
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
