________________
૨૫૩ પહેલું તપ છે અને ધ્યાન છેલ્લું. આત્મામાં ધ્યાન જો અંતર પડ્યા વિના અંતમુહંત (બે ઘડી) કરે તો નિશ્ચિતપણે કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. તપ શરીરને સુકવવાનું નામ નથી, ઈચ્છાઓના નિરોધનું નામ છે. અજ્ઞાની હંમેશા વિક્રમ સ્થાપીત કરવાના દાવપેચમાં જ રહે છે. વિક્રમથી તો માનનું પોષણ થાય છે. માનનો અભિલાષી વિક્રમના વ્યુહમાં પડ્યો રહે છે. ઈચ્છાઓનો વિરોધ થઈ વીતરાગી ભાવની વૃદ્ધિ થવી એ જ તપનું મૂળ પ્રયોજન છે. હવે થોડીક અંતરંગ તપની ચર્ચા કરીએ. તેના છ પ્રકાર છે. * પ્રાયશ્ચિત પર્યાયમાં થયેલા દોષોને અપક્ષપાતપૂર્વક એકરાર કરી - પ્રાયશ્ચિત કરવું- આત્મલીનતા સાથે એ સાચુ અંતરંગ તપ છે. * વિનય વિનયપ ચાર પ્રકારનું છે.
૧. જ્ઞાન વિનય ૨. દર્શન વિનય ૩. ચારિત્ર વિનય ૪. ઉપચારવિનય.
ગમે ત્યાં માથું નમાવવું એ વિનયનથી. * વૈયાવૃત વૈયાવૃતિનો અર્થ સેવા થાય છે. વાસ્તવિક સેવા તો સ્વ અને
પરને આત્મહિતમાં લગાવવામાં છે. આત્મહિત એકમાત્ર શુદ્ધોપયોગ દશામાં છે. શુદ્ધોપયોગરૂપ રહેવા માટેનો ઉદ્યમ એ જ વૈયાવૃતિ છે. સ્વાધ્યાય સ્વાધ્યાયને પરમ તપ કહ્યું છે. પોતાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થવું એ જ સ્વાધ્યાય છે. સ્વાધ્યાયના પાંચ ભેદ છે. ૧. વાંચવું ૨. પૂછવું ૩. અનુપ્રેક્ષા ૪. આમ્નાય ૫. ધર્મોપદેશ.
જ્ઞાન વૃદ્ધિનો આ એક અમોઘ ઉપાય છે. * વ્યુત્સર્ગ બાહ્ય અત્યંતર પરિગ્રહના ત્યાગને વ્યુત્સર્ગ તપ કહે છે. * ધ્યાન એ સર્વોત્કૃષ્ટતપ છે. ધ્યાનની અવસ્થામાં જ સર્વજ્ઞતાની પ્રાપ્તિ
થાય છે. સ્વમાં એકાગ્ર થવું એ ધ્યાન તપ છે. સમસ્ત પર દ્રવ્યોની અને વિષય વિકારોથી ચિત્તને સમેટી લઈને એક આત્મામાં સ્થિર થવું તે ધ્યાન છે. સઘળા તપનો સાર ધ્યાન તપ છે, એની સિદ્ધિ માટે જ બાકીના સઘળાં તપો છે.
આ પરમ પવિત્ર ધ્યાન તપને પામીને સર્વ આત્માઓ શી પરમાત્મા બનો એ જ પવિત્ર ભાવના! ઉત્તમ ત્યાગ વ્યાખ્યા નિજ શુદ્ધાત્માનાગ્રહણપૂર્વકબાહ્ય અને અત્યંતર પરિગ્રહથીનિવૃત્તિ એત્યાગ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
