________________
છે એવી તેની સ્વાધીનતા છે.
• જ્ઞાનીને જે શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટી છે તેમા ‘દ્રવ્ય શુદ્ધ છે’ એમ જણાયું છે. માટે દ્રવ્યને શુદ્ધ કહ્યું. પણ હવે પર્યાયની અપેક્ષાએ જોતાં તેને રાગાદિ હજી જણાય છે. કેમ કે રાગ બાકી છે. રાગ આકારે થયેલું જે રાગ સંબંધીનું જ્ઞાન છે તે પોતાના આકારે થયું છે. તે જ્ઞાન રાગના કારણે થયું નથી. પણ તેના સ્વ- પર પ્રકા શક સ્વભાવના કારણે એ પર પ્રકાશપણે જ્ઞાન થયું છે. જ્ઞાયક (જાણનાર-પર્યાય) જ્ઞાયકને-જાણનાર પર્યાયને– જાણે છે.
♦ ‘વળી જે જ્ઞાયકપણે જણાયો તે તો તે જ છે.' એટલે જાણનારો જણાયો છે તે જાણવાની પર્યાય પોતાની છે. જાણનાર જે વસ્તુ જણાણી છે તે પર્યાય પોતાની છે. અર્થાત્ એ પર્યાય પોતાનું કાર્ય છે અને આત્મા તેનો કર્તા છે. અહા! જાણનારો એવો ધ્વનિ છે ને ? એટલે તે જાણનારો છે. તેથી જાણેકે તે પરને જાણે છે (એમ તેને થાય છે.) કેમ કે જાણનાર કહ્યો છે ને ! પ્રશ્નોત્તરી :
પ્ર. પણ જાણનાર છે માટે પર ને જાણે છે ને !
ઉ. ના, પરંતુ એ તો પર સંબંધીનું જ્ઞાન પોતાથી પોતામાં સ્વપ્રકાશક થાય છે. તે પર્યાય જ્ઞાયકની છે. અહા ! તે જ્ઞાયકપણે રહેલો છે તેથી જ્ઞાયકની જાણનાર પર્યાયતે તેનું કાર્ય છે, પણ જણાવવાયોગ્ય વસ્તુ છે એનું એ જાણવાનું કાર્યનથી અને એ જણાવવા યોગ્ય વસ્તુ છે, જાણનારનુ (જ્ઞાયક) કાર્ય નથી. (પર) અહા ! અહીંયા ‘જ્ઞાત - જ્ઞાયકપણે જણાયો’ એમ કીધું છે ને ! તથા ‘જણાયો તે તો તે જ છે’ એમ પણ કહ્યું છે ને! તેથી તે (જ્ઞાયક) જાણનારો છે માટે, તેમાં બીજો જણાયો છે એમ નથી.
પ્ર. પરંતુ તે જાણનાર છે ને ! માટે તે જાણનાર છે તેથી તેમાં બીજો પણ જણાયો છે ને !
ઉ. ના, કેમ કે જે જણાય છે તે પોતે જ છે અથવા પોતાની પર્યાય જ જણાઈ છે, જાણનારની પર્યાય જણાઈ છે. અહા ! રાગાદિ હો તો હો પરંતુ અહીં રાગ સંબંધીનું જે જ્ઞાન છે તે જ્ઞાન તો પોતાથી પ્રગટેલું છે. અર્થાત્ તે રાગ છે માટે અહીં સ્વ-પર પ્રકાશક જ્ઞાનની પર્યાય પ્રગટી છે એમ નથી.
અહા! અહીંયા જણાયો તે પોતે જ છે એમ કહે છે. એટલેકે જ્ઞાનની પર્યાયમાં જે જણાયો છે તે જાણનારો જ છે, પરંતુ ‘જાણનારો’ એવો અવાજ આવે છે એટલે જાણે કે તે બીજાને જાણે છે અને તે (જાણવું એ) એનું
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International
