________________
૨૮૧,
(બીજાનું) કાર્ય છે. એમ તેને થાય છે પણ એમ નથી. કેમ કે બીજાને જાણવાના કાળે પણ પોતાની પર્યાય પોતાથી જણાઈ છે અને તે પર્યાય પોતાથી થઈ છે. એટલે કે જાણવાની પોતાની પર્યાય પોતાથી થઈ છે અને તે જાણે છે.
પ્ર. ‘બીજો કોઈ નથી’ એમ કહ્યું છે, તો બીજો એટલે કોણ ?
ઉ. બીજો એટલે કે તે રાગ નથી, રાગનું જ્ઞાન નથી. પણ એ જ્ઞાનનું જ્ઞાન છે. અહા! વ્યવહાર જાણેલો પ્રયોજવાન છે એમ (આગળબારમીગાથામાં) આવરો. પરંતુ અહીંતોકહે છે કે એ રાગ છે તો એ રાગનું જ્ઞાન અહીં થયુ છે એમ નથી. . તેમજ તે (જાણનાર) રાગને જાણે છે એમ પણ નથી. પણ એ તો રાગ સંબંધીનું પોતાનું જ્ઞાન પોતાને થયું છે તેને તે જાણે છે. આવી વાત છે ! પ્ર. જ્ઞાયક પણ આત્મા અને જ્ઞેય પણ આત્મા ?
•
ઉ. શાયને જ્ઞેય તરીકે અહી તો પર્યાય લેવી છે. અત્યારે તો તેની પર્યાય લેવી છે. કેમ કે જે જણાયો છે તે પર્યાય પોતાની છે અને તેને તે જાણે છે. પરંતુ પરને જાણે છે એમ નથી. તથા ‘વળી જે જ્ઞાયકપણે જણાયો' એમ આવ્યું છે ને ? તો તે પર્યાય છે. અહા ! ઝીણી વાત છે ભાઇ ! આ અનંતકાળની મૂળ ચીજનો અભ્યાસ જ નથી ને ! તેથી વાત ઝીણી લાગે છે.
અહા ! અહીંયા ‘તે જ છે, બીજો કોઈ નથી’ એમ છે ને ? ‘બીજો કોઈ નથી’ એટલે કે તે પરનું રાગનું જ્ઞાન નથી. અર્થાત્ જાણનાર જાણે છે માટે જાણનારે પરને જાણ્યું છે કે પરને જાણનારું જ્ઞાન છે એમ નથી. અહા ! શબ્દે શબ્દે ગૂઢતા છે. કેમ કે આ તો સમયસાર છે ને !
તારી વર્તમાન જે જ્ઞાનની એક સમયની દશા છે તેનો સ્વ-પર પ્રકાશક સ્વભાવ હાવાથી, ભલે તારી નજર ત્યાં ન હોય તો પણ તે પર્યાયમાં દ્રવ્ય જ જણાય છે.
ભગવાન આત્મા ! પ્રભુ ! તું જેવડો મોટો પ્રભુ છો એવડો તારી એક સમયની પર્યાયમાં-અજ્ઞાન હોય તો પણ પર્યાયમાં જણાય જ છે. કેમ કે જ્ઞાનની પર્યાયનો સ્વ-પર પ્રકાશક સ્વભાવ છે. માટે તે પર્યાયમાં સ્વ(આત્મા) પ્રકારો તો છે જ, પણ તારી નજર ત્યાં નથી. તારી નજર દયા, ઠાન, વ્રત, ભક્તિ, પૂજા-એ રાગ છે તેના ઉપર છે અને તે નજરને લઈને તને રાગ જ જણાય છે જે મિથ્યાબુદ્ધિ છે. અર્થાત્ રાગને જાણનારી જે જ્ઞાન પર્યાય છે, તે જ પર્યાય સ્વને જાણનારી છે. પરંતુ તેમાં (સ્વ માં) તારી નજર નહિં હોવાથી તને રાગ અને પર્યાય જ જણાય છે. જે મિથ્યાબુદ્ધિ મિથ્યાદ્દષ્ટિ છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
