________________
૩૧૫
વિચાર અપેક્ષાએ મુખ્યપણે તત્ત્વાર્થોને વિચારે છે. કાં તો સ્વ પરનું ભેદરવિજ્ઞાન કરે છે. કાં તો આત્મ સ્વરૂપનું જ સ્મરણ કરે છે. અગર કાં તો દેવાદિકના સ્વરૂપને વિચારે છે.
એ પ્રમાણે જ્ઞાનમાં તો અનેક પ્રકારના વિચાર હોય છે, પરંતુ શ્રદ્ધાનમાં સર્વત્ર પરસ્પર સાક્ષેપપણુંહોયછે. સમ્યગ્દષ્ટિનાશ્રદ્ધાનમાં ચારેલક્ષણોનો અંગીકાર
છે.
પણ જેને મિથ્યાત્ત્વનો ઉદય છે તેને વિપરીતાભિનિવેશ હોય છે, તેને એ લક્ષણો આભાસમાત્ર હોય છે, સાચા હોતાં નથી. યથાર્થ ભાવનું શ્રદ્ધાન હોતું નથી.
હવે આનો અનુક્રમ શું છે ?
*
પ્રથમ આજ્ઞાદિ વડે વા કોઈ પરીક્ષા વડે કુંદેવાદિની માન્યતા છોડી અરહંતાદિકનું શ્રદ્ધાનકરવું, કારણકે એનું શ્રદ્ધાન થતાંગ્રહીત મિથ્યાત્ત્વનો અભાવ થાય છે.
* પછી જિનમતમા કહેલા જીવાઠિ તત્ત્વોનો વિચાર કરવો, તેના નામ લક્ષણાદિ શીખવા, કારણકે એના અભ્યાસથી તત્ત્વ શ્રદ્ધાનની પ્રાપ્તિ થાય છે.
⭑
પછી સ્વ- પરનું ભિન્નપણું જેથી ભાસે તેવા વિચારો કર્યા કરવા, કારણ કે એ અભ્યાસથી બેઠવિજ્ઞાન થાય છે.
⭑
ત્યાર પછી એક સ્વમાં સ્વપણું માનવા અર્થે સ્વરૂપનો વિચાર કર્યા કરવો. કારણ કે – એ અભ્યાસથી આત્માનુભવની પ્રાપ્તિ થાય છે. સમ્યક્ત્ત્વનાં લક્ષણ તો અનેક પ્રકારના કહ્યા છે,
તેમાં તત્ત્વાર્થી મહાન લક્ષણ ને જ મુખ્ય કહું તેનું શુ કારણ ?
તુચ્છ બુદ્ધિવાનને અન્ય લક્ષણોમાં તેનું પ્રયોજન પ્રગટ ભાસતું નથી વા ભ્રમ ઉપજે છે તથા આ તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન લક્ષણમાં પ્રયોજન પ્રગટ ભાસે છે તથા કાંઈ પણ ભ્રમ ઉપજતો નથી. તેથી એ લક્ષણને મુખ્ય કર્યું છે. દેવ, ગુરુ, ધર્મના શ્રદ્ધાનમાં તુચ્છ બુદ્ધિવાનને એમ ભાસે કે અરહંત દેવાદિકને માનવા, અન્યને ન માનવા-એટલું જ સમ્યક્ત્ત્વ છે. પણ ત્યાં જીવ, અજીવનું વા બંધ-મોક્ષના કારણ કાર્યનું સ્વરૂપ ભાસે નહિ તો મોક્ષમાર્ગરૂપ પ્રયોજનની સિદ્ધિ થાય નહિ; વા જીવાદિનું શ્રદ્ધાન થયા વિના માત્ર એ જ શ્રદ્ધાનમાં સંતુષ્ટ થઈ પોતાને સમ્યગ્દષ્ટિ માને, વાકુંદેવાદિ પ્રત્યે દ્વેષ તો રાખે પણ અન્ય રાગાદિ છોડવાનો ઉદ્યમ ન કરે એવો ભ્રમ ઉપજે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
