________________
૩૧૮ છેદાઈ ગયો ઈત્યાદિ જે અજીવની અવસ્થાઓ છે તેને પોતાની માને છે એ અજીવતત્ત્વની ભૂલ છે. અજીવને જીવ માને છે, આ અજીવતત્ત્વની ભૂલ છે. આસવ તાવની ભૂલ જીવ અથવા અજીવ કોઈ પણ પર પદાર્થ આત્માને કોઈ પણ સુખ, દુઃખ, બગાડ, સુધાર કરી શકતા નથી, છતાં અજ્ઞાની તેમ માનતો નથી. પરમાં કતૃત્ત્વ, મમસ્વરૂપ, મિથ્યાત્વ અને રાગ-દ્વેષાદિ શુભાશુભ આસવભાવતે પ્રત્યક્ષ દુઃખ દેનારા છે, બંધના કારણ છે. છતાં તેને અજ્ઞાની જીવ સુખકર જાણીને સેવે છે. વળી શુભ ભાવ પણ બંધનું કારણ છે,'આસવ છે તેને હિતકર માને છે. પર દ્રવ્ય જીવને લાભ-નુકસાન કરી શકે નહિ, છતાં તેને ઈષ્ટ-અનિષ્ટ માની તેમાં પ્રીતિ-અપ્રીતિ કરે છે; મિથ્યાત્વ, રાગ દ્વેષનું સ્વરૂપ ઓળખાતો નથી, પર પદાર્થ મને સુખ-દુઃખ આપે છે અથવા રાગદ્વેષ મોહ કરાવે છે એમ માને છે. આ આસવ તત્ત્વની ભૂલ છે. - મિથ્યાત્વ-રાગાદિ પ્રગટદુઃખદેનારા છે, છતાં તેનું સેવન કરવામાં સુખ માને છે. આ આસવ તત્ત્વની ભૂલ છે. બંધ તરવની ભૂલ અઘાતિ કર્મના ફળ અનુસાર પદાર્થોની સંયોગ-વિયોગરૂપ અવસ્થાઓથાય છે. મિથ્યાષ્ટિજીવ તેને અનુકૂળ પ્રતિકૂળ માનીને તેનાથી હું સુખી-દુઃખી છું એવી કલ્પના વડેરાગ-દ્વેષ, આકુળતાકરે છે. ધન, યોગ્ય સ્ત્રી, પુત્રાદિના સંયોગથતાં રતિ કરે છે, રોગ, નિદ્રા, નિર્ધનતા, પુત્રવિયોગ વગેરે થતાં અરતિ કરે છે; પુણ્ય-પાપ બન્ને બંધનકર્તા છે, પણ તેમનહિમાનીને પુણ્યને હિતકર માને છે; તત્ત્વ દૃષ્ટિથી તો પુણ્ય-પાપ બન્ને અહિતકર જ છે, પરંતુ અજ્ઞાની એવું નિર્ધારરૂપ માનતો નથી. તે બંધ તત્વની ઊંધી શ્રદ્ધા છે.
શુભને લાભદાયક અને અશુભને નુકસાનકારક તે માને છે, પણ તત્ત્વ દષ્ટિએ બન્ને નુકસાનકારક છે એમ તે માનતો નથી. આ બંધ તત્ત્વની ભૂલ છે. સંવર તત્તવની ભૂલ નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન-શાન-ચારિત્ર તે જ જીવને હિતકારી છે, સ્વરૂપમાં સ્થિરતા વડે રાગનો જેટલો અભાવતે વૈરાગ્ય છે અને તે સુખના કારણરૂપ છે. છતાં અજ્ઞાનીજીવતેને કષ્ટદાતામાને છે. આ સંવર તત્ત્વની વિપરીત શ્રદ્ધા છે.
સમ્યજ્ઞાન અને તે પૂર્વકનો વૈરાગ્ય જીવને સુખરૂપ છે, છતાં તે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
