________________
→ ↑ ',
અથવા કોઈને અભ્યાસમાત્ર તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન હોય છે, પરંતુ અભિપ્રાયમાંથી વિપરીતપણું છૂટતું નથી. કોઈ પ્રકારથી પૂર્વોકત અભિપ્રાય અંતરંગમાં હોય તો તેને સમ્યગ્દર્શન થાય નહિ. જેમ કે દ્રવ્યલિંગી મુનિ જિનવચનથી તત્ત્વોની પ્રતીતિ તો કરે છે પરંતુ શરીરાશ્રિત ક્રિયાઓમાં અહંકાર વા પુણ્યાસવમાં ઉપાદેયપણું આઢિ વિપરીત અભિપ્રાયથી તે મિથ્યાદ્દષ્ટિ જ રહે છે. માટે જે તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન વિપરીતાભિનિવેશ રહિત છે તે જ સમ્યગ્દર્શન છે . એ પ્રમાણે વિપરીતાભિનિવેશ જીવાદિ તત્ત્વોનું શ્રદ્ધાનપણું એ જ સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે તથા સમ્યગ્દર્શન લક્ષ્ય છે. સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ શું છે ?
વિપરીત અભિનિવેશરહિત જીવાદિતત્ત્વાર્યશ્રદ્ધાનતે સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે. મોક્ષમાર્ગના સમ્યગ્દર્શનની વાત છે. નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શનની વાત છે. અહીં સાત તત્ત્વોની વાત લીધી તેમાં દેવ-ગુરુ – શાસ્ત્ર પણ સમાઈ જાય છે. સંવર– નિર્જરા તત્ત્વની શ્રદ્ધામાં ગુરુની શ્રદ્ધા સમાઈ જાય છે અને મોક્ષ તત્ત્વમાં દેવની શ્રદ્ધા આવી જાય છે.
-
જીવ તેજીવ છે, અજીવ નથી. જીવને લીધે શરીરાદિ નથી અને શરીરાદિને લીધે જીવ નથી. જીવ અને અજીવ તત્ત્વો ભિન્ન ભિન્ન છે. જીવતો જ્ઞાયમૂર્તિ ચૈતન્ય છે અને શરીરાદિ અજીવ છે. આત્માને લીધે શરીર ચાલે છે એમ જે માને છે તેને જીવ - અજીવની શ્રદ્ધા નથી.
-
આસ્રવ એટલે આત્માની પર્યાયમાં પુણ્ય-પાપ વગેરે વિકાર ભાવો તેને જે ધર્મ માને છે તેને આસવની શ્રદ્ધા નથી.
બંધ ભાવથી ધર્મ માને તો તેણે બંધ તત્ત્વનો ભાગ છીનવી લીધો છે, તેને સાત તત્ત્વની યથાર્થ શ્રદ્ધા નથી.
સંવર, નિર્જરા તે જીવની શુદ્ધ પર્યાય છે, તેને પર ને લીધે માને તો તેણે તે તત્ત્વોને માન્યા નહિ. શરીરની ક્રિયાથી સંવર-નિર્જરા માને તે તેણે સંવર–નિર્જરાનો ભાગ લૂંટીને અજીવને આપી દીધો.
મોક્ષ તે આત્માની પૂર્ણાનંદમય વીતરાગ ઠા છે, તેને બદલે પુણ્યથી મોક્ષ બતાવે કે મોક્ષ થયા પછી ફરીને અવતાર મનાવે તો તેણે મોક્ષ તત્ત્વને લૂંટી લીધું છે. તેને મોક્ષ તત્ત્વની શ્રદ્ધા નથી.
જીવાદિ સાતે તત્ત્વો જે પ્રમાણે ભગવાને સ્વતંત્ર કહ્યા છે તે પ્રમાણે ઓળખીને ‘આ તત્ત્વ આમ જ છે, બીજી રીતે નથી' એમ પ્રીતિ કરવી તે સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
