________________
૩૧૧
વિપરીત અભિનિવેશ એટલે ઊંધો અભિપ્રાય તેનાથી રહિત એવું તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન તે સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શનમાં ‘સમ્યક્’ શબ્દનો અર્થ વિપરીત માન્યતા રહિત છે અને દર્શન તે પ્રતીતિ છે. સમ્યક્ શબ્દ તે પ્રશંસાવાચક છે. વિપરીતતા રહિત યથાર્ય શ્રદ્ધાન કરવી તે જ પ્રશંસાવાચક છે.આ છે મોક્ષમાર્ગનું મૂળિયું.
જ્યાં દેવ – ગુરુ – શાસ્ત્રની શ્રદ્ધામાં પણ ભૂલ છે ત્યાં સાતે તત્ત્વમાં ભૂલ પડી જ છે. સમ્યગ્દર્શન કહો કે પ્રશંસાયોગ્ય શ્રદ્ધાન કહો બધું એક જ છે. સાચી શ્રદ્ધા થાય તે જ પ્રશંસા યોગ્ય છે. તત્ત્વાર્ય શ્રદ્ધાનમાં તત્ત્વ અને અર્થ એવા બે શબ્દ કહ્યા છે. ‘તત્’ રાખ્ત છે તે ‘યત્’ શબ્દની અપેક્ષા સહિત છે. તેથી જેનું પ્રકરણ હોય તેને ‘તત્’ કહીએ છીએ અને જેનો જે ભાવ અર્થાત્ સ્વરૂપ છે તેને તત્ત્વ જાણવું; તથા જાણવામાં આવતા એવા જે દ્રવ્ય વા ગુણ પર્યાય છે તેનું નામ અર્થ છે. વળી તત્ત્વ કહેતાં પોતાનું સ્વરૂપ એ વડે સહિત પદાર્થોનું શ્રદ્ધાન, તે સમ્યગ્દર્શન છે.
સાતે તત્ત્વો તે અર્થ છે અને તેમનો પોતાનો જે ભાવ છે તે તત્ત્વ છે. આવા તત્ત્વાર્થનું શ્રદ્ધાન તે સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે. તત્ત્વોના ભાવનું ભાસન થયા વિના સાચી પ્રતીતિ થાય નહિ. વસ્તુ શું અને તેનું સ્વરૂપ શું તે જાણીને શ્રદ્ધાકરે તોયથાર્થ પ્રતીતિથાય. માટેકહ્યુંકે વિપરીત માન્યતારહિતતત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન તે સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે.
‘આત્મા’ એમકહે પણ ‘આત્મા’ વસ્તુકેવી છે તેનું સ્વરૂપ નજાણે તો તત્ત્વની શ્રદ્ધા થાય નહિ અને ‘જ્ઞાનસ્વરૂપ’ એમ કહે પણ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનું છે એમ ન જાણે તો વસ્તુના ભાન વગર તત્ત્વની સાચી શ્રદ્ધા થાય નહિ. માટે વસ્તુ અને તેના ભાવને ઓળખવાથી જ યથાર્થ તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન થાય છે. .
હું જ્ઞાન દર્શનરૂપ સ્વભાવનો ધરનાર આત્મા છું અને વર્ણાદિ સ્વભાવને ધારક પુદ્ગલ છે તે મારાથી ભિન્ન છે – આમ ઓળખ્યા વગર સ્વપરનું ભેઠ જ્ઞાન થાય નહિ. સત્ય તત્ત્વ શ્રદ્વાન તે જ આત્માને હિતકારી છે, તે જ આત્માને કલ્યાણકારી છે. મોક્ષના ઉપાયનું મૂળ તે જ છે. વસ્તુ અને વસ્તુનો સ્વભાવ જાણીને યથાર્થ તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન કરવું તે સમ્યગ્દર્શન છે. જ્ઞાન દર્શન સ્વભાવ છે- પણ કોનો ? જીવ પદાર્થનો અને તે જીવ હું જ છું. હું જીવ પદાર્થ છું ને જ્ઞાન દર્શન મારો ભાવ છે. આમ જીવની શ્રદ્ધા કરવી અને પુદ્ગલ દ્રવ્ય મારાથી ભિન્ન છે, વર્ણ વગેરે તેનો ભાવ છે તે મારાથી ભિન્ન છે. આમ જીવ- અજીવ ને ભિન્ન ભિન્ન ઓળખે તો યથાર્થ શ્રદ્ધા થાય.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
