________________
૨૭૩
કાળમાં જાણતો અને રાગાદિરૂપ પરિણમતો એવો તે ‘પર સમય' એમ પ્રતીત કરવામાં આવે છે. ‘પર સમય’ છે એમ જાણવામાં આવે છે. દ્વિવિધપણું તે અશોભારૂપ છે.
આ
# શાયક : (સમ્યક્દર્શનનો વિષય)
શુદ્ધ આત્માની પ્રાપ્તિ થવી એ પ્રયોજન છે. એટલે જે શુદ્ધ, ધ્રુવ આત્મા છે તેનો પર્યાયમાં અનુભવ થાય એ પ્રયોજન છે. વસ્તુ પોતે જેછે – જીવતી જ્યોત તેને જ્ઞાનમાં કબૂલવી એ પ્રયોજન છે. જેવો આત્મા છે એવો કબૂલ્યો, ત્યારે જીવતી જ્યોતને જીવતી રાખી કે આવો હું શુદ્ધ, ધ્રુવ, ચૈતન્ય જ્યોતિ છું. ♦ શુદ્ધ, બુદ્ધ, ચૈતન્યઘન, સ્વયં જયોતિ સુખધામ’
આત્માના સ્વરૂપને આ સિવાય બીજી રીતે માને એણે શુદ્ધ આત્માનું (માન્યતામાં) મૃત્યુ કર્યું છે. તેથી વસ્તુનું સ્વરૂપ જેવું છે તેવું યથાર્થ માનવું અને અનુભવવું એ વાસ્તવિક પ્રયોજન છે.
• શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ અભિધેય છે. અખંડ આનંદ, ચૈતન્ય, ધ્રુવ, પ્રભુ પરમાત્મસ્વરૂપ એ ધ્યેય બતાવવાનું પ્રયોજન છે. જાણે છે પર્યાય પણ ધ્યેય ત્રિકાળી શુદ્ધ આત્મા છે. ત્રિકાળ શુદ્ધ, ધ્રુવ સ્વરૂપ, એરૂપ, ત્રિકાળ જેમાં પર્યાયનો ભેદ પણ નથી એવા શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ અભિધેય છે. ધ્યેય એટલે પકડવા લાયક, આશ્રય કરવા લાયક, અનુકરણ કરવા લાયક, અનુસરણ કરવા લાયક જે ધ્રુવ છે. તે શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ તે ધ્યેય છે – અભિધેય છે. દૃષ્ટિમાં લેવા યોગ્ય શુદ્ધ આત્મા ધ્રુવ છે. તે સમ્યગ્દર્શનનો વિષય છે, સમ્યગ્દર્શનની પર્યાયનો વિષય આ છે. બીજી રીતે કહીએ તો પર્યાય વ્યવહાર છે તેનો વિષય નિશ્ચય છે. પર્યાય એ વ્યવહાર છે, તેના વિષય ત્રિકાળી ધ્રુવદ્રવ્ય છે. ‘નિત્યને અનિત્ય જાણે છે.’ એટલે ક્ષણિક પર્યાય તે ધ્રુવને જાણે છે. વસ્તુ અનાદિથી આવી છે.
♦ ધ્રુવ દ્રવ્ય જે ધ્યેય તેને જ્ઞાનની પર્યાય જાણે છે, શ્રદ્ધાની પર્યાય ધ્રુવ ને ધ્યેય બનાવીને શ્રદ્ધે છે. પર્યાયનો વિષય ત્રિકાળી ધ્રુવ એ નિશ્ચય છે. આ અભિધેયને જયારે પર્યાય જાણે છે ત્યારે અભિધેય થાય છે. (ત્યારે આ ધ્રુવ આત્મા છે એમ જાણ્યું, એમ માન્યું)
·
ધ્યેય તો ધ્યેય છે પણ જયારે પર્યાય ધ્યેયને જાણે છે, તેને ધ્યેય બનાવે છે. ત્યારે ધ્યેય ખરેખર થયું કહેવાય. અભિધેય શુદ્ધ આત્મા ધ્રુવ છે. પણ કોને? જે જાણે એને.
બેઠ છોડીને દ્રવ્ય સ્વભાવ એક ત્રિકાળી ધ્રુવનો આશ્રય કરવો એ સમ્યગ્દર્શન છે. તે જ ધર્મ છે એમ જાણી અનેકરૂપ નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરવો.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
