________________
૧. ઠંડો ૩. કઠોર ૫. લુખો ૭. હલકો ૨. ગરમ ૪. નરમ ૬. ચીકણો ૮. ભારે.
આ આઠેય વિષયોમાં આનંદનો અનુભવ કરવો એ સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષયોનું જ સેવન છે. હકીકતે પાંચેય ઈન્દ્રિયોના વિષયો પ્રતિ પ્રવૃત્તિ થંભે નહિ ત્યાં સુધી આત્મલીનતા ન થાય. આ પ્રમાણે પંચેન્દ્રિયના વિષયો પ્રતિ પ્રવૃત્તિની નિવૃત્તિ -એનાસ્તિથી બ્રહ્મચર્ય કહેવામાં આવે છે.
સ્પર્શ અને રસના ઈન્દ્રિયના વિષયોને કામ અને ઘાણ, ચક્ષુ અને કર્ણ ઈન્દ્રિયના વિષયોને ભોગ માન્યા છે. કામભોગમાં પાંચેય ઈન્દ્રિયના વિષયો આવી જાય છે. શ્રવણ, નિરીક્ષણ, સ્મરણ, રસસ્વાદ, શૃંગાર, અનંગડાઈત્યાદીને બ્રહ્મચર્યના ઘાતક કહેલા છે. આત્મલીનતાપૂર્વક પંચેન્દ્રિયના વિષયોનો ત્યાગ એ જ વાસ્તવિક બ્રહ્મચર્ય છે. દશધર્મની સીડી પર ચઢીને શિવમહેલમાં પહોંચાય છે. આમાં દશમું પગથીયું
છે બ્રહ્મચર્ય. એના પછી તો મોક્ષ જ છે. • ચાર ઈન્દ્રિયો છે ખંડ-ખંડ અને સ્પર્શ ઈન્દ્રિય છે અખંડ. અખંડ ની
(આત્મા) -અખંડ પદની પ્રાપ્તિ માટે અખંડ ઈન્દ્રિયને જીતવી આવશ્યક છે. આ જ કારણે આચાર્યોએ મુખ્યપણે સ્પર્શન-ઈન્દ્રિયને જીતવાને બ્રહ્મચર્ય કહ્યું છે. સ્પર્શન-ઈન્દ્રિય ક્ષેત્રથી તો અખંડ જ છે, કાળથી પણ અખંડ છે. સ્પર્શના ગુલામ તો આપણે બધા અનાદિથી છીએ. એની ગુલામી છૂટ્યા વિના આત્માની ગુલામી છૂટતી જ નથી. એનાથી મુક્ત થવું
એનું જ નામ અશરીરી થવું એ છે. એ જ મોક્ષ છે. • જ્યાં સુધી સ્પર્શન ઈન્દ્રિયના વિષયોને જીતીશું નહિ ત્યાં સુધી આપણે પૂર્ણ
સુખી, પૂર્ણ સ્વતંત્ર થઈ શકશે નહિ • હવે એક વાત સમજવાની છે. બધી જ ઈન્દ્રિયો અને અનિદ્રયમનતો સ્પ, રસ, ગંધ, વર્ણ, શબ્દ અને વિકલ્પના ગ્રાહક છે અને આત્મા તો અસ્પર્શી, અરસ, અગંધ, અરૂપી, અશબ્દ અને વિકલ્પાતીત છે. તેથી ઈન્દ્રયાતીત, વિકલ્પાતીત આત્માને પકડવામાં, ગ્રહવામાં ઈન્દ્રિયો અને મન નિરૂપયોગી જ નહિ, બાધક પણ છે, ઘાતક પણ છે. કેમ કે જ્યાં સુધી આ આત્મા ઈન્દ્રિયો અને મન દ્વારા જ જાણવા-દેખવાની પ્રવૃત્તિ કરતો રહેશે. ત્યાં સુધી
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
