________________
. ૧૩૧
• ભાવાર્થ - શાસ્ત્ર કથનનું તાત્પર્ય સારાંશ હેય-ઉપાદેયરૂપ હેતુ શું છે તે
જે બતાવે છે તે ભાવાર્થ છે. નિરંજન જ્ઞાનમયી પરમાત્માદ્રવ્ય જ ઉપાદેય છે; તે સિવાય નિમિત્ત અથવા કોઈ પ્રકારનો રાગ ને
વિકલ્પ ઉપાદેય નથી. એ કથનનો ભાવાર્થ સમજવો. પદાર્થોને જાણવાના ઉપાય: પદાર્થોને જાણવાના કેટલા ઉપાય છે? ચાર ઉપાય છે. ૧. લક્ષણ ૨. પ્રમાણ ૩. નય ૪. નિક્ષેપ ૧.લક્ષણઃ ઘણાં એક મળેલા પદાર્થોમાંથી કોઈ એક પદાર્થને જુદો
કરનારહેતુને લક્ષણકહે છે. જેમકે જીવનું લક્ષણ ચેતના જે લક્ષણ, લક્ષ્યમાં તો સર્વત્ર હોય અને અલક્ષ્યમાં કોઈ પણ
ઠેકાણે ન હોય તે જ સાચું લક્ષણ છે. ૨.પ્રમાણઃ ૧. સ્વ અને પર પદાર્થના નિર્ણય કરનાર જ્ઞાનને પ્રમાણ અર્થાત
સાચું જ્ઞાન કહે છે. ૨. સાચા જ્ઞાનને પ્રમાણ કહે છે. ૩. અનંત ગુણયા ધર્મના સમુદાયરૂપ પોતાનું તથા પરવસ્તુનું
સ્વરૂપ પ્રમાણ દ્વારા જાણવામાં આવે છે. પ્રમાણ વસ્તુના સર્વ દેશને (બધાં પડખાને) ગ્રહણ કરે છે જાણે છે. સામાન્ય અથવા ધર્મી, તથા વિશેષ અથવા-ધર્મ એ બંન્ને
અંશોના સમુહરૂપ વસ્તુ તે પ્રમાણનો વિષય છે. ૩.નયઃ ૧. વસ્તુના એકદેશ (ભાગ) નેજાણવાવાળા જ્ઞાનને નય કહે છે. - ૨. પ્રમાણ દ્વારા ગ્રહણ કરેલા પદાર્થના એકધર્મને મુખ્યતાથી
જે અનુભવ કરાવે છે તે નય છે. ૩. પ્રમાણ દ્વારા નક્કી થયેલી વસ્તુના એકદેશને જે જ્ઞાન ગ્રહણ
કરે તેને નય કહે છે. ૪. પ્રમાણ દ્વારા નક્કી થયેલા અનંત ધર્માત્મક વસ્તુના એક
એક અંગનું જ્ઞાન મુખ્યપણે કરાવે તે નય છે. વસ્તુઓમાં ધર્મ અનંત છે, તેથી તેના અવયવો અનંત સુધી થઈ શકે છે અને તેથી અવયવનાજ્ઞાનરૂપનય પણ અનંતસુધી થઈ શકે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
