________________
૨૫૦ ત્યારે જીવની બાહ્ય પરિણતિ પણ પંચેન્દ્રિય વિષયો અને હિંસાદિ પાપોનાસવિદેશયા એકદેશત્યાગરૂપનિયમથી હોય છે. તેને વ્યવહારથી ઉત્તમ સંયમ કહે છે. અંતરંગ સાથે બહિરંગની વ્યાપ્તિતો નિયમથી જ હોય છે, પરંતુ બહિરંગ સાથે અંતરંગની વ્યાપ્તિનો કોઈ નિયમ નથી. તાત્પર્ય એ છે કે જેને અંતરંગ એટલે નિશ્ચય સંયમ પ્રગટ થાય છે એને બાહ્ય વ્યવહાર પણ નિયમથી તદાનુકાલ હોય છે. જો કે બાહ્ય વ્યવહાર
બરાબર દેખાય એનું અંતરંગ પણ પવિત્ર હોય એ નિશ્ચય નથી. એક ભૂલ? છ કાયના જીવોની રક્ષામાં જીવનું ધ્યાન પરજીવોની રક્ષા પ્રત્યેજ જાય છે. હુ પોતે પણ એક જીવ છું એનું એને ધ્યાન નથી રહેતું. પરજીવોની રક્ષાનો ભાવકરીને બધા જીવોએ પુણ્યબંધ તો અનેક વારર્યો, પરંતુ પર લક્ષ્ય વડે નિરંતર પોતાના શુદ્ધોપયોગરૂપ ભાવપ્રાણોનો જે ઘાત થઈ રહ્યો છે તેમના પ્રત્યે એમનું ધ્યાન જ જતું નથી. મિથ્યાત્ત્વ અને કષાય ભાવોથી આ જીવ નિરંતર આપઘાત કરી રહ્યો છે. આ મહા હિંસાની એને ખબર જ નથી. હિંસામાં જીવની પ્રમાદ પરિણતિ મૂળ છે એ ધ્યાન નથી. ઉપાય * જ્ઞાન અને આનંદને ઈન્દ્રિયોની પરાધીનતામાંથી મુક્ત કરાવવા ખૂબ
જરૂરી છે. તે માટે આપણે ઈન્દ્રિયોને જીતવી પડશે. ઈન્દ્રિયો રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, શબ્દની જ ગ્રાહક હોવાથી માત્ર જડને જ જાણવામાં નિમિત્ત છે, આત્માને જાણવામાં તે સાક્ષાત નિમિત્ત તો નથી જ. વિષયોમાં ફસાવવા નિમિત્ત હોવાથી ઈન્દ્રિયો સંયમમાં બાધક છે,
સાધક નથી. * રાગની તીવ્રતા અને અધિકતા એ જ મહા હિંસા છે. વીતરાગ ભાવથી વિપરીત છે. તેથી હિંસામૂલક અને ઈન્દ્રિયોની લોલુપતારૂપ એવા અસંયમને છોડી જ દેવો જોઈએ. જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ તો આત્મામાં આત્માથી જ થાય છે. ઈન્દ્રિયોના માધ્યમ દ્વારા તો તે બાહ્ય પદાર્થોમાં લાગે છે, પર પદાર્થોમાં લાગે છે. ઈન્દ્રિયોના માધ્યમ દ્વારા પુદ્દગલનું જ જ્ઞાન થાય છે. આત્માનું હિત આત્મામાં જ છે, આત્માને જાણવામાં જ છે. અનાદિ કાળથી આત્માએ પરને જાણ્યા પરંતુ આજ પર્યત સુખી ન થયો. પરંતુ એકવાર પણ જો આત્મા પોતાના આત્માને જાણી લે તો
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
