________________
પ
૧૩૨
શ્રુત પ્રમાણના વિકલ્પ, ભેદ કે અંશને નય કહેવામાં આવે છે. શ્રુતજ્ઞાનમાં જ નયરૂપ અંશ પડે છે, જે નય છે તે પ્રમાણ સાપેક્ષરૂપ હોય છે.
૪. નિક્ષેપ : યુક્તિ દ્વારા (નય- પ્રમાણ જ્ઞાન દ્વારા) સંયુક્ત માર્ગ પ્રાપ્ત થતાં કાર્યવશથી નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય (યોગ્યતારૂપ શક્તિ) અને ભાવમાં પદાર્થના સ્થાપનાને નિક્ષેપ કહે છે.
સામાન્ય સ્વરૂપ :
આ છ દ્રવ્યાત્મક લોકમાં અનંત વસ્તુઓ છે. જીવ, પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ. આ છ દ્રવ્યો માં જીવ દ્રવ્ય અનંત છે. જીવોથી અનંતાનંતગુણાપુદ્ગલો છે. ધર્મ, અધર્મ, આકારા, દ્રવ્ય એક છે. કાળદ્રવ્ય અસંખ્યાત છે. છ તો દ્રવ્યના પ્રકાર છે. બાકી બધા મળીને અનંતાનંત દ્રવ્ય છે. આ અનંતાનંત દ્રવ્ય જ લોકની અનંત વસ્તુઓ છે. આ બધી જ વસ્તુઓ સામાન્ય-વિશેષાત્મક છે. આનો અર્થ એ થાય છે કે જગતની પ્રત્યેક વસ્તુ સામાન્ય-વિશેષાત્મક છે.
આ સામાન્ય- વિશેષાક વસ્તુઓ જ પ્રમાણનો વિષય છે, અર્થાત્ પ્રમેય છે, જ્ઞાનનો વિષય અર્થાત જ્ઞેય છે. આ બધાને સમ્યક્ જાણવાવાળો જ્ઞાન જ પ્રમાણ છે. સમ્યકજ્ઞાન પ્રમાણ છે અને નય પ્રમાણનો એક દેશ છે. આ પ્રમાણે પ્રમાણનો વિષય સંપૂર્ણ વસ્તુ છે અને નયનો વિષય વસ્તુનો એકદેશ અર્થાત્ અંશ છે.
૨. વ્યવહાર નય.
નયના બે મુખ્ય પ્રકાર છે. ૧. નિશ્ચય નય જયારે સામાન્ય - વિશેષાત્મક વસ્તુને સામાન્ય અને વિશેષ આ અંશોમાં વિભાજીત કરીને સમજવામાં આવે છે તો સામાન્ય અંશને વિષય કરવાવાળો એક નય હોય છે અને વિશેષાંશને વિષય બનાવવાવાળો બીજો નય. પ્રથમનું નામ છે નિશ્ચયનય અને બીજાનું નામ છે વ્યવહાર નય. સામાન્ય ને અભેદ, નિરૂપાધિ, દ્રવ્ય, શકિત, સ્વભાવ, શુદ્ધભાવ, પરમભાવ, પરમાર્થ, નિશ્ચય, ધ્રુવ, ત્રિકાળી એમ અનેક નામોથી અભિહિત કરવામાં આવે છે. સામાન્ય શુદ્ધભાવ હોય છે – પરમભાવરૂપ હોય છે એટલે એને વિષય બનાવવાવાળા નયને શુદ્ધ નય, પરમશુદ્ધ નય પણ કહેવામાં આવે છે.
Jain Education International
સામાન્ય ધ્રુવ દ્રવ્યાંશ છે અને વિશેષ પર્યાય છે.એટલે સામાન્ય દ્રવ્યને વિષય બનાવવાવાળાનયનેદ્રવ્યાર્થિક નયકહે છે અને પર્યાયને વિષય
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
