Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ SADAV / KCEEMARS He KHAN zrAdhdavidhi prakaraNa SSION ACTAS _ tilaka vijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ paal zrAddhavidhi prakaraNa arthAt zrAvakavidhi AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA GPARAMMAAAAAAAAAAAAAALAAA SAARAA44444444444KAANAAAAAAAAAA anuvAdaka---- tilaka vijaya paMjAbI ->>kasai prakAzakazrIAtmatilaka grantha sosAyaTI naM0 95 ravivAra peTha, pUnA sira vi0 saM0 1985, vIra saM0 2455, san 1929 [ mUlya 4) ru. Done 90999999999999999999999999999999999999999999999 Prineted by Shrilal Jain Kavyatirth JAIN SIDDHANT PRKASHAK PRESS 9, Visvakosha Lane, Baghbazar, CALCUTTA.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi granthake grAhakoMkI zubha naamaavlii| 150 bAbu saubhAgamala sikharacaMdajI kalakattA 10 bAbu mahArAja bahAdura siMhajI karanAvaTa 61 bAbu sumeramalajI sugaNA 6 bAbu jAlima siMhajI zrImAla 55 bAbu lAlacaMda amAnamalajI 6 bAbu vallabhajI TokarajI 50 bAbu gaNezamala raghunAthamalajI siMghI (haidarAbAda) 8 bAbu pyArelAlajI badaliyA 50 bAbu nirmalakumAra siMhajI naulakhA 7 bAvu maMgalacaMda maganalAlajI 50 bAbu juhAramalajI udayacaMdajI 5 bAbu bhairodAnajI golachA 41 bAbu hastamala lakhamIcaMdajI 5 bAbu hajArImala caMpAlAlajI 35 bAbu narottama bhAI jeThAbhAI 5 bAdhu bAgamalajI khavAsa 35 bAbu rAvatamalajI bhairodAnajI koThArI 5 bAbu lakSmIcanda karanAvaTa 35 bAbu javeracandajI bATharI 5 bAbu gaNesIlAlajI nAhaTa vakIla 31 bAbu dayAcaMdajI pArekha 5 vAbu tejakaraNajI 31 bAbu jasakaraNajI kezarIcanda 4 bAbu gambhIra siMhajI zrImAla 25 bAbu raNajIta siMhajI dudheDiyA 4 bAbu maMgalacandajI AnandamalajI DhaDhDhA 25 bAbu manulAla cUnIlAlajI zrImAla 2 bAbu dvArakAdAsa devIdAsajI 21 bAdhu rAvatamala kanhaiyAlAlajI 1 bAbu jJAnacaMdajI 21 bAbu gopAlacandajI mUlacaMda bAThiyA 1 bAbu hIrAlAlajI jauharI 20 bAbu surapata siMhajI . 1 bAbu naubatarAyajI badaliyA - 20 bAbu paMjIlAla vanArasIdAsajI 1 bAbu motilAlajI mahamavAla 20 yati zrIyuta sUryamalajI, 1 bAdhu ratanalAlajI jauharI (dillI) 20 bAbu lakSmIpatasiMhajI koThArI 1. bAbu jItamalajI TAMka 15 bAbu karamacada DosAbhAI 1 bAbu munnIlAlajI davAraDa 15 ghAbu candulAla cimanalAla (pUnA) 1 bAbu pyArelAlajI mukIma 15 bAbu rasikalAla vADIlAlajI 1 bAbuM gaMbha ramalajI phUlacaMdajI ( nakhalaU) 11 bAbu ratanalAlajI mAnikalAlajI botharA 1 bAbu gaMgArAmajI mairukA mahamavAla 11 bAbu motIlAla jI bAThiyA 1 bAbu vidharAja phojarAjajI bAThiyA 11 vAbu khairAtIlAlajI jauharI dillI 1 bAbu sohanalAlajI seThiyA 11 bAbu ridhakaraNajI kanhaiyAlAlajI 1 bAbu zivabakasajI kapUracaMda zrImAla OM 10 bAbu mohanalAla bastArAmajI 1 bAghu cetanadAsajI jauharI (mulatAna )
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ FEB B za zrIyuta tilaka vijayajI paMjAbauM S. TILAK VIJAYA PUNJABEE
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa aneka guNa vibhUSita parama gurudeva zrImAn vijaya vallabha sUrIzvara mahArAja kI pUnIta sevAmeM pUjyavarya gurudeva ! ApazrIne jo mujha kiMkara para amUlya upakAra kiye haiM usa RNako maiM kisI prakAra bhI nahIM cukA sktaa| prabho ! maiM cAhe jisa bheSa aura dezameM rahakara apane kartavya kAryoMmeM pravRtti karatA rahUM parantu ApazrI ke mujhapara kiye huye upakAroMkA citra sadaiva mere sanmukha rahatA hai aura mujhase bane huye yatkiMcit una prazasta kAryoMko ApakI hI kRpA samajhakara Apako hI arpita karatA rahatA huuN| ... vartamAna jaina samAjakI bImArIkA nidAna Apa bhalI prakAra kara sake haiM ataH Apa usa sAmAjika ajJAna timira rogako dUra karaneke liye jaina samAjameM Aja jJAna pracAra auSadhIkA advitIya pracAra kara rahe haiN| isa krAntikArI yugameM pratyeka manuSyakA kartavya hai ki vaha udAra bhAva pUrvaka apane dharma aura samAjakI unnatike kAryake sAtha sAtha dezahita kAryoMmeM bhI apanI zaktikA kucha hissA avazya vyayakare isa bAtako bhalI prakAra samajha kara Apa zrI deza hitArtha aura tyAgI padako suzobhita karane vAlI khAdIko svayaM aMgIkAra kara isa phaisana priya jaina samAjameM usakA pracAra kara rahe haiN| Apa hindI pracArake bhI bar3e premI haiN| ApakI sadaiva yaha icchA rahatI hai ki jaina dharma saMbandhI AcAra vicAra ke grantha hindI bhASAmeM anuvAdita ho prakAzita hone cAhiye aura Apa tadartha prabRtti bhI karate rahate haiN| samAjaka AcArya upAdhyAya Adipada dhArI vidvAnoMmeM samAja ko samayA nusAra samunnatike patha para lejAneke liye azrAnta pravRtti karane vAloMmeM Aja ApakA nAma sabase prathama ginA jAtA hai| Apake ina anekAneka paropakAra yukta sadguNoM se mugdha ho maiM yaha apanA choTAsA zubhaprayatna janya zrAddhavidhikA hindI anuvAda Apake pavitra karakamaloM meM samarpita karatA huuN| AzA hai ki Apa ise svIkRta kara mujhe vizeSa upakRta kreNge| bhavadIya tilaka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA yaha bAta to nirvivAda hI hai ki jisa dharmake AcAra vicAra sambandhI sAhitya kA samayAnusAra jitane adhika pramANa meM pracAra hotA hai usake AcAra vicAra kA bhI usa dharmake anuyAyI samAja meM utane hI adhika pramANa meM pracAra hotA hai, isakA pratyakSa pramANa yahI hai ki Aja gujarAtI jaina samAja meM jitanA jainadharma ke AcAra vicAra kA adhika pracAra hai utanA mAravAr3a, yU0 pI0, paMjAba aura baMgAlake jaina samAja meM nahIM hai| kyoMki gujarAta meM gujarAtI bhASAmeM jainadharma ke AcAra vicAra-dhArmika kriyAkANDa viSayaka sAhitya kA samayAnukUla kAphI prakAzana ho gayA hai aura pratidina ho rahA hai| parantu eka gujarAta ko chor3a anya dezake nivAsI jainiyoM meM prAyaH adhikatara rASTrabhASA hindIkA hI pracAra hai aura hindI bhASAmeM abhI taka una jaina granthoMkA bilakula kama pramANa meM prakAzana huA hai ki jinake dvArA samAja meM dhArmika AcAra vicAra evaM kriyAkANDa kA pracAra honA caahiye| ____ yadyapi pUrvAcAryoM dvArA racita jaina sAhitya prAkRta evaM saMskRta meM Aja vizeSa pramANa meM prakAzita ho gayA hai parantu vidvAn tyAgIvarga ke sivA zrAvaka samAja usase kucha lAbha nahIM uThA sktaa| use yadi apanI nitya bolacAla kI bhASAmeM usa prakArake granthoMkA suyoga mile taba hI vaha usakA lAbha prApta kara sakatA hai / isI kAraNa maiMne hindIbhASA bhASI kaI eka sajanoM kI preraNA se jainasamAja meM Aja sUtrasiddhAnta kI samAnatA rakhane vAle aura zrAvaka ke kartavyoM se paripUrNa zrAddhavidhi prakaraNa-zrAvaka vidhi nAmaka isa mahAn grantha kA gurjara girAse rASTrabhASA hindImeM anuvAda kiyA hai / . sAdhAraNa jJAnavAna dharmapipAsu manuSyoM kA sadaiva dhArmika kriyAkANDa kI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) ora vizeSa dhyAna rahatA hai aura aisA honA atyAvazyaka hai, parantu jaba taka manuSya ko apane karane yogya dhArmika aura vyavahArika kriyA kalApakA vidhi vidhAna evaM una kriyAoM meM rahe huye rahasyakA parijJAna na ho taba taka vaha una kriyAoM ke karanese bhI vizeSa lAbha nahIM uThA sktaa| isa truTiko pUrNa karane ke liye kriyAvidhi vAdiyoM ke vAste yaha grantha advitIya hai / isa granthake racayitA vikramakI paMdrahavIM zatAbdI meM svanAmadhanya zrImAna ratnazekharasUri huye haiM / sunA jAtA hai ki zrI sudharmasvAmI kI paTTaparamparA meM unakI 48 vIM pATa para zrI somatilaka sUri huye, unakI pATa para devasundara sUri, unakI pATa para munisundara suri, munisundara sUrikI pATa para zrImAn ratnazekharasUri huye haiM / unakA janma vikrama saMvat 1457 meM huA thaa| pUrvopArjita sukRtake prabhAva se bacapana se hI saMsAra se virakta hone ke kAraNa mAtra 6 varSakI hI vayameM unhoMne samvat 1462 meM asAra saMsArako tyAga kara dIkSA aMgIkAra kI thii| Apa kI alaukika buddhi pragalbhatA ke kAraNa Apako sambat 1483 meM paNDita padavI prApta huI aura tadanantara sambat 1520 meM Apa sUri padase vibhUSita huye / Apane apanI vidvattA kA paricaya dilAne vAle zrAddhapratikramaNa vRtti, arthadIpikA, zrAddhavidhi sUtravRtti, zrAddhavidhi para vidhikaumudI nAmaka vRtti, AcArapradIpa aura laghukSetra samAsa Adi aneka grantha saMskRta evaM prAkRta bhASA meM likha kara jaina samAja para atyupakAra kiyA hai| Apake race huye vidhivAda ke grantha Aja jaina samAjameM atyanta upayogI aura pramANika gine jAte haiN| Apake grantha arthakI spaSTatA evaM saralatA ke kAraNa hI ati priya ho rahe haiN| yadi saca pUchA jAya to jaina samAja meM vidhivAda ke granthoMkI truTi Apake hI ' dvArA pUrNa huI hai /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthakartA ke bauddhika camatkAra se jainI hI nahIM kintu jainetara janatA bhI mugdha ho gaI thii| AcArya pada prApta kiye bAda jaba ve sthambhana tIrthakI yAtrArtha khaMbhAta nagarameM padhAre taba unakI ati vidvattA aura camatkArI vAdI zaktise mugdha ho tatrastha eka bAMbI nAmaka vidvAnne unheM 'bAla sarasvatI' kA viruda pradAna kiyA thaa| jaina samAja para upadeza dvArA evaM kartavya kA digdarzana karAne vAle apane granthoM dvArA atyanta upakAra karake ve sambat 1427 meM poSa kRSNa SaSThIke roja isa saMsArakI jIvanayAtrA samApta kara svarga sidhaare| vidhibAda ke granthomeM pradhAnapada bhogane vAle isa zrAddhavidhi prakaraNa nAmaka mUlagrantha kI racanA granthakartA ne prAkRta bhASAmeM mAtra 17 gAthAoMmeM kI hai, parantu isa para unhoMne svayaM saMskRtameM zrAddhavidhi kaumudI nAmaka chaha hajAra sAtasau ikasaTha zlokoMmeM jabaradasta TIkA racI hai| usa TIkA grantha kartA ne zrAvakake kartavya sambandhI prAyaH koI viSaya bAkI nahIM chodd'aa| isI kAraNa yaha grantha itanA bar3A hogayA hai| sacamuca hI yaha grantha zrAvaka kartavya rUpa ratnokA khajAnA hai| dhArmika kriyA vidhividhAna ke jijJAsu tathA vyavahArika kuzalatA prApta karaneke jijJAsu pratyeka zrAvakako yaha grantha apane pAsa rakhanA cAhiye / isa granthake par3hanese evaM manana karanese dhArmika kriyAoM ke karanekA saralatA pUrvaka rahasya aura sAMsArika vyavahAra meM nipuNatA prApta hotI hai aura dharma karanI karane vAloMke liye yaha pavitra grantha hitaiSI mAga darzaka kA kArya karatA hai| - anuvAda ke uparAnta ima granthaka prathamake bAraha phArma chor3a kara isakA saMzodhana kArya bhI mere hI hAthase huA hai ataH yadi isameM dRSTidoSa se kahIMpara presa sambandhI yA bhASA sambadhI truTiyeM raha gaI hoM to pAThaka vRnda sudhAra kara par3heM aura tadartha mujhe kSamA kreN| vinIta tilaka vijaya.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) nivedana 9999 REGE isa granthakA anuvAda kArya to do varSa pUrva hI samApta ho cukA thA / saMvat 1983 ke kSetra mAsameM prArambha kara jeThapAsa taka isa mahAn granthakA bhASAntara nirvighnatayA pUraNa hogayA thA, parantu itane bar3e grantha ko pAne ke liye Arthika sAdhana ke abhAva se maiM ise zIghra prakAzita na kara sakA / kucha dinoM ke bAda sAdhana saMpAdana kara lene para bhI mujhe isake prakAzana meM kaI eka bhavya jantuoM ke kAraNa vighnoMkA sAmanA karanA par3A / granthakA anuvAda kiye cAreka mahIne bAda maiM ahiMsA pracArArtha raMgUna gayA, vahAM para sajjana zrAvasahAya evaM eka vidvAna bauddha phugI - sAdhuko sahAya se dehAta taka meM ghUma kara karIba DhAI hajAra duSToM ko mAMsAhAra evaM peya surApAna chudd'vaayaa| jaba dehAta meM jAnA na banatA thA taba kitane eka sajjanoM ke Agraha se raMgUna meM jaina janatA ko eka ghaMTA vyAkhyAna sunAtA thA / isase tatrastha vicArazIla jaina samAja kA mujha para kucha prama hogayA, parantu eka do vyaktiyoM ko merA kAryArtha relave tathA jahAja vagairaha se pravAsa karanA Adi nUtana AcAra vicAra bar3A hI khaTakatA thA / saMgha agragaNya zrIyuta premajI bhAI jo merI sthApana kI huI vahAMkI jIvadayA kameTI ke mAnada mantrI the eka dina unhoMne mujhase kahA ki zAyada mujhe deza meM jAnA paDe, yadi pIche Apako kucha kI jarUrata ho to pharamAveM / maiMne samaya dekha kara kahA ki mujhe mere nijI kAryake liye dravya kI koI AvazyakatA nahIM hai parantu maine zrAddhavidhi nAmaka zrAvakoM ke AcAra bicAra sambandhI eka baDe granthakA bhASAntara kiyA hai aura usake chApane meM karIba tIneka hajAra kA kharca hogA, so merI icchA hai ki yaha grantha kisI prakAra prakAzita hojAya / premajI bhAI ne kahA ki yahAM ke saMghameM jJAna khAtekA dravya ikaTThA huA par3A hai so hama saMghakI orase isa granthako chapavA deNge| unhoMne vaisA prayatna kiyA bhI sahI / eka dina jaba saMghakI miTIMga kisI anya kAryArtha huI taba unhoMne yaha bAta bhI saMva samakSa rakha dii| saMghakI tarapha se yaha bAta maMjUra hotI jAna eka do vyakti jo mere AcAra vicAra se birodha rakhate the hAtha paira pITane lge| tathApi vizeSa sammati se raraMgUna jaina saMghakI orase isa grantha ko chapAnekA nizcaya hogayA aura pAMca sau ru0 kalakattA jahAM grantha chapanA thA narottama bhAI jeThA bhAI para bhejavA diye gaye grantha chapanA zurU ho gayA, yaha bAta mere virodhiyoM ko bar3I akharatI thI /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAY ( 8 ) kaI eka AvazyakIya kAryoM ke kAraNa mujhe pUnA pAnA par3A phira to bhv| jantuoM ne mere prabhAvakA lAbha uThA liyaa| idhara premajI bhAI bhI dezameM cale gaye the| aba rANAjI ko car3ha vnii| vicAre bhole bhAle jayapura vAle usa mainejiMga dRSTIke mere viruddha kAna bhara diye gaye evaM ATha mAsa vaka parizrama karake yAne bAmA ke dehAta meM bhUkha pyAsa saha kara kiye huye mere ahiMsA pracAra prazasta kAryako logoMke samakSa aprazasta rUpameM samajhAyA gayA, basa phira kyA thA ? vicAra zaktikA prabhAva honeke kAraNa binA paidoke lATeke samAna to hamArA dhArmika samAja hai hii| granthameM sahAyatA denA nAmaMjUra hogayA, bhejI huI rakama kalakattA se vApisa maMgavA lI gaI grantha chapanA banda pdd'aa| isa samaya hATakI bImArI se pIr3ita ho jindagI kI khataranAka hAlata meM maiM DAkTarakI sammati se devalAlI nAsika meM par3A thaa| chapatA huA grantha banda honAne para DeDha mahIne bAda kucha anArogya avasthA meM hI mujhe kalakattA AnA pdd'aa| maiM cAhatA thA ki koI vyakti isake chapAnekA kArya bhAra le le to maiM isase nizcinta ho apane dUsare kartavya kAryameM pravRtta rahU, isaliye maiM do cAra zrImanta zrAvakoM se milakara vaisI koziza kii| parantu dAla na galane para maiMne kalakattA meM grAhaka banA 2 kara isa kAmako cAlU kraayaa| aparicita vyaktiyoM ko grAhaka banA kara itane bar3e granthakA khace pUrA karanemeM kitanA trAsa hotA hai isakA anubhava mere sivA kauna kara sakatA hai ? tathApi kArya karanekI dRr3ha bhAvanA vAle nirAza ho svakartavya se parAnmukha nahIM hote / antameM gurudeva kI kRpAse maiM kRtakArya ho Apa sajjanoMke sanmukha isa granthako sundara rUpameM rakha skaa| mitravarya yati zrI manasAcandrajI aura madrAsa nivAsI zrAvaka zrI pukharAjamala jI kI preraNA se maiMne yaha zrAddha vidhi nAmaka grantha zrIyuta cImanalAla sAkalacanda jI mAraphatiyoM dvArA saMskRta se gujara bhASAntara parase hindI anuvAda kiyA hai ataH maiM unheM dhanyavAda detA huuN| prathama isa granthameM sujJa zrImAn bAbU bahAdurasiMha jI siMghIkI prorase sahAyatA milI hai isaliye ve bhI dhanyavAda ke pAtra haiN| kalakattA meM mere kAryameM zrImAn bAbu pUrNacandrajI nahAra bI0 e0 ela0 ela0 bI0 vakIla tathA yati zrIyuta sUryamalajI tathA vayovRddha paNDita varya zrImAn bAbA hemacandrajI mahArAja evaM unake suyogya ziSya zrIyuta yativarSa karmacandranI tathA kanakacandrajI Adise mujhe bar3I saralatA prApta huI hai ataH Apa saba sajjanoM ko maiM sAbhAra dhanyavAda detA huuN| mAgha kRSNa dazamI, klkttaa| vinIta-tilaka vijaya paMjAbI ..
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrAddha vidhi prakaraNa | ( arthAt zrAvaka vidhi ) TIkA maMgalAcaraNa / arhatsiddhagaNIMdravAcakamunipraSThAH pratiSThAspadam, paMca zrIparameSThinaH pradadatAM proccairgariSThAtmatAM / dvaidhAna paMcasuparvaNAM zikhariNaH proddAmamAhAtmyatazvetaciMtitadAnatazca kRtinAM ye smArayaMtyanvaham // 1 // artha- jo puNyavanta prANiyoM ko apane prabala prabhAva se aura manavAMchita dene se niraMtara smaraNa karAtA hai, do prakAra ke pAMca bheda ke devoM meM ziromaNi bhAva ko dhArana karatA hai aura jisa meM ahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura muni ye pAMcoM mukhya haiM vaha vAhyAbhyantara zobhAvAn paMca parameSThI kevalajJAnAdika prApta karAnevAlI AtmaguNoM kI sthiratA kI padavI ko samarpaNa karo / zrIvIraM sagaNagharaM praNipatya zrutagiriM ca suguruzca / vivRNomi svopajJaM zrAddhavidhi prakaraNaM kiMcit // 2 // artha --- gaNadhara sahita jJAna darzana aura cAritrarUpa lakSmI ke dhAraka zrI vIra paramAtmA, tathA sarasvatI aura ko namaskAra kara ke apane race huveM zrAddhavidhi prakaraNa ko kucha vistAra se kathana karatA hUM // suguru yugavaratapAgaNAdhipa, pUjya zrIsomasundara gurUNAm / vacanAdadhigatatatvaH, satvahitArthaM pravarte'ham // 3 // artha - tapagaccha ke nAyaka yugapradhAna zrI somasundara guru ke vacana se tatva prApta kara ke bhavya prANiyoM ke bodha ke liye yaha grantharacanA - vivecanA kI pravRtti karatA hUM //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha-vidhi prakaraNa graMtha maMgalAcaraNa (mUlagAthA ) siri vIrajiNaM paNamia, suAo sAhemi kimavisaDhavihi / rAyagihe jagaguruNA jahabhaNiyaM abhayapuTTeNaM // 1 // kevalajJAna azokAdi aSTa prAtihArya paiMtIsa vacanAtizaya rUpa lakSmI se saMpanna carama tIrthaMkara zrI vIra para ko utkRSTa bhAvapUrvaka mana vacana kAyAse namaskAra karake siddhAMtoM aura guru saMpradAya dvArA bAraMbAra sunA huvA zrAvakakA vidhi ki jo abhayakumAra ke pUchane para rAjagRha nagara meM samavazrita zrI mahAvIra svAmI ne svayaM apane mukhAravinda se prakAzita kiyA thA vaisAhI maiM bhI kiMcit saMkSepa se kathana karatA hUM / isa gAthAmeM jo vIrapada grahaNa kiyA hai so karmarUpa zatruoM kA nAza karane se sArthaka hI hai| kahA hai kividArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAdvIra iti smRtaH // 2 // tapa se karmoM ko dUra karate haiM, tapa dvArA zobhate haiM aura tapasambandhI vIryaparAkrama se saMyukta haiM isaliye vIra kahalAte haiM / rAgAdi zatruoM ko jItane se jinapada bhI sArthaka hI hai| tathA dAnavIra, yuddhavIra aura dharmavIra evaM tInoM prakArakA vIratva bhI tIrthaMkara deva meM zobhatA hI hai| zAstra meM kahA hai ki hatvA hATakakoTibhirjaMgadasaddAridyUmudrAkaSam, hatvA garbhazayAnapisphuradarIn mohAdivaMzodbhavAn / tatprAdustapaspRheNa manasA kaivalyahetuM tapa svA vIrayazodadhadvijayatAM vIratriloka guruH // 1 // isa asAra saMsAra ke dAritha, cinha ko karor3oM sauneyoM ke dAna dvArA dUra kara ke, mohAdi vaMza meM utpanna hue zatruoM ko samUla vinAzA kara tathA nispRha ho mokSahetu tapa ko tapa kara evaM tIna prakAra se vIra yaza ko dhAraNa karane vAle tralokya ke guru zrI mahAvIra svAmI sarvotkarSa - sarvoparI vijayavanta raho / "vIrajina" isa pada se hI ve cAra mUla atizaya ( apAyApagama - jisase kaSTa dUra rahe, jJAnAtizaya- utkRSTa jJAnavAn, pUjAtizaya-saba ke pUjane lAyaka, vacanAtizaya-uttamavANI vAle ) se yukta hI haiM / isa grantha meM jina jina dvAroMkA varNana kiyA jAyagA unakA nAma batalAte haiM:-- diNarattipavvacaumAsaga vaccharajammakiccidArAI / saDhANaNuggahaththA saDhavihie bhaNijaMti // 2 // 11 dina kRtya, 2 rAtri kRtya, 3 parva kRtya, 4 cAturmAsika kRtya, 5 vaSa kRtya, 6 janmakRtya / ye chaha dvAra zrAvakoM ke upakArArtha isa zrAvakavidhi nAmaka granthameM varNana kiye jAveMge //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAmarnamaina zrAddha-vidhi prakaraNa isa gAthA meM maMgala nirUpaNa karake vidyA, rAjya aura dharma ye tInoM kisI yogya manuSya ko hI diye jAte haiM ataH zrAvaka dharmake yogya puruSakA nirUpaNa karate haiM / saDattaNassajuggo bhaddagapagaI visesniunnmii| nayamaggaraItaha dddhniavynntthiivinnidicho||1|| 1 bhadraka prakRti, 2 vizeSa nipuNamati-vizeSa samajhadAra, 3 nyAyamArgarati aura dRddhnijprtishsthiti| isa prakAra ke cAraguNa saMpanna manuSya ko sarvajJoMne zrAvaka dharma ke yogya batalAyA hai / bhadraka prakRti yAne mAdhyasthAdi guNayukta ho parantu kadAgraha grasta hRdaya na ho aise manuSya ko zrAvaka dharma ke yogya samajhanA caahiye| kahA hai ki ratto duThTho mUDho puvvavuggAhio a cattAri / ee dhammANarihA ariho puNa hoi majhjhathyo // 1 // . 1raka yAne rAgISTa manuSya dharmake ayogya hai| jaise ki bhuvanabhAnu kevalI kA jIva pUrSabhava meM rAjA kA putra triNDika mata kA bhakta thaa| use jainaguru ne bar3e kaSTase pratibodha dekara DhadharmI banAyA, tathApi vaha pUrvaparikti tridaMDIke vacanoM para dRSTIrAga hone se samyaktva ko vamanakara ananta bhavoMmeM bhramaNa karatA rahA / 2 dvaSI bhI madrabAhu svAmIke gurubandhu barAhamiharake samAna dharmake ayogya hai / 3 mUrkha yAne vacana bhAvArtha kA anajAna grAmINa kula putra ke samAna, jaise ki kisI eka gAMvameM rahanevAle jATakA lar3akA kisI rAjA ke yahAM naukarI karane ke liye klA, usa samaya usakI mAtAne use zikSA dI ki beTA haraeka kA vinaya krnaa| lar3ake ne pUchA mAtA! vinaya kaise kiyA jAtA hai ? mAtA ne kahA "mastaka jhukAkara juhAra karanA" |maataa kA vacana mama meM dhAraNa kara vaha videzayAtrAke liye cala pdd'aa| mArgameM hiranoMko pakar3aneke liye chipakara khar3e huve pAradhiyoMko dekhakara usane apanI mAtAkI dI huI zikSAke anusAra unheM mastaka jhukAkara ucca svarase juhAra kiyaa| UMce svarase kI huI juhAra kA zabda sunakara samIpavartI saba mRga bhAga gaye, isase pAradhiyoMne use khUba piittaa| lar3akA bolA mujhe kyoM mArate ho, merI mAtA ne mujhe aisA sikhalAyA thA, pAradhI bole tU bar3A mUrkha hai aise prasaMga para "cupacApa AnA cAhiye" vaha bolA acchA abase aisA hI kruuNgaa| chor3a dene para ANe. palA / Age rAstemeM dhobI loga kapar3e dhokara sukhA rahe the| yaha dekha vaha mArga chor3a unmArmase cupacApa dhIre dhIre taskarake samAna Darakara calane lgaa| usakI yaha ceSTA dekha dhobiyoMko corakI zaMkA honese pakar3a kara khUba mAya / pUrvokta hakIkata sunAnese dhobiyoMne use chor3a diyA aura kahA ki aise prasaMga para "dhaule bano, ujvala bano" aisA zabda bolate calanA caahiye| usa samaya varSAta kI bar3I cAhanA thI, rAstemeM kisAna khar3e huye khetI yoneke liye AkAzameM bAdaloM kI ora dekha rahe the| unheM dekha vaha bolane lagA ki "dhaule bano ujvala bano" / apazakunakI bhrAntise kisAnoMne use khUba ThokA / vahAM para bhI pUrvokta ghaTanA sunA denese kRSakoMne use chor3a diyA aura sikhAyA ki dhyAna rakhanA aise prasaMga para "bahuta ho bahuta ho" aisA zabda bolnaa|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhira jaba vaha Age eka gAMvake samIpa pahuMcA taba debayogase gAMvake loga kisI eka murade ko uThAye smazAna kI ora jA rahe the| yaha ghaTanA dekha pravAsI mahAzaya jora jora se cillAne lage ki 'bahuta ho bahuta ho' usake ye zabda sunakara vahAM bhI logoMne use acchI taraha methIpAka ckhaayaa| pUrvokta sarva vRttAnta sunAne para chuTTI milI aura yaha zikSA milI kI aise presaMga yaha para bolanA - " aisA mata ho 2" gAMvameM praveza karate samaya rAsteke pAsa eka maMDapa meM vivAha samArambha ho rahA thaa| aurateM maMgala gIta gA rahI thIM, maMgala phere phira rahe the| yaha dekha hamAre pravAsI mahAnubhAva vahAM jA khar3e hue aura uccasvara se pukArane lage ki "aisA mata ho 2 / " apazakuna kI buddhi se pakar3a kara vahAM bhI yuvakoMne usakI khUba hI pUjA pATha kii| isa samaya bhI usane pahalekI banI huI ghaTanA aura unase prApta kiye zikSA pATha sunAkara chuTTI paaii| vahAMse bhI use yaha navIna zikSA pATha sikhAyA ki bhAI aise prasaMga para bolanA ki - " nirantara ho 2" / aba mahAzayajI isa zikSApAThako ghokhate huye Age baDhe / Age kisI eka bhale manuSya ko corakI bhAMti pulisavAle hathakar3iyAM DAla rahe the yaha dekha vaha lar3akA bolA ki-"nirantara ho 2" yaha zabda suna kara AropI ke sambandhiyoM ne use khUba pITA vahAM se bhI pUrvokta vRttAMta kahakara mukti prAptakara aura unakA sikhalAyA huA yaha pATha yAda karatA huA Age balA ki" jaldI chUTo jaldI chUTo" yaha sunakara rAste meM bahuta dinoM ke bAda do mitroM kA milApa ho rahA thA aura vaha apanI mitratAkI dRr3hatAkI bAteM kara rahe the yaha dekha hamAre mahAzaya unake pAsa jA pahuMce aura jora jora se bolane lage ki - "jaldI chUTo jaldI chUTo" yaha sunakara apamaGgalakI buddhise una donoM mitroMne bhI use acchI taraha usakI mUrkhatAkA phala cakhAyA parantu unake sAmane pUrvokta AdyopAnta sarvavRttAMta kaha denepara rihAI pA kara Age calA / 'kisI eka gAMvameM jAkara durbhikSA ke samaya eka darogA ke gharapara naukara rahA' eka roja do paharake vakta darogA sAhabake gharameM khAneke liye rAba banAI thI usa vakta darogA sAhaba kisI phaujadArIke mAmale kI jAMca karaneke liye bahutase AdamiyoMko liye caupAla meM baiThe huye the rAva tayAra ho jAnepara darogA sAhabake naukara unheM bulAne ke liye caupAla meM jA pahuMce aura saba logake samakSa darogA sAhabake sanmukha khar3e hokara bolane lage ki sAhaba jaldI calo nahIM to rAba ThaMDI hojAyagI yaha bAta sunakara darogA sAhabako bahuta hI lajjA AI aura ghara Akara use khUba zikSA dI darogA sAhabane use yaha pATha sikhalAyA ki " mUrkha ! aisI lajjA bharI bAta gupta taura se kahanI cAhiye parantu dUsare manuSyoMke sAmane kadApi aisI bAta na kahanA" / kucha dinoM ke bAda darogA sAhaba ke ghara meM Aga laga gii| usa samaya darogA sAhaba thAne meM baiThe hue phaujadArI mAmale kA koI mukadamA calA rahe the| naukara sAhaba darogAjIko bulAne daudde| parantu darogA sAhabake pAsa usa samaya bahuta se AdamI baiThe dekha vaha cupacApa hI khar3A rhaa| jaba saba loga cale gaye taba darogA sAhabake pAsa jAkara bolA ki hujUra gharameM Aga lagI hai| yaha suna kara darogA sAhaba ko bar3A gussA AyA / aura vaha bole mUrkha isameM kahane hI kyA AyA hai ? gharamai Aga lagI hai aura tU itanI derase cupacApa khaDA hai aise prasaMga 1 I para nikalatA dekha turanta hI dhUla ( miTTI ) aura pAnI DAla kara jyoM bane tyoM use bujhAne kA prayatna karanA cAhiye jisase ki agni turaMta bujha jAya / eka roja darogA sAhaba ThaMDIke mausamameM jaba ki vaha apanI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha-vidhi prakaraNa zayyAmeM se sokara uThe taba usa mUrkhane unake muMhale bhApa nikalatI dekha eka dama miTTI aura pAnI uThA kara lAyA darogA sAhaba AkheM hI mala rahe the usane unake muMha para miTTI aura pAnI DAla diyA aura bolA ki hujUra Apake muMhameM Aga laga gaI / isa ghaTanA se darogA sAhaba ne use mAra pITakara aura mUrkha samajha kara apane gharase nikAla diyaa| isa prakAra bacana kA bhAvArtha na samajhane vAle vyakti bhI dharmake ayogya hote haiN| .4 pahalese hI yadi kisIne vyuda grAhIta (bharamAyA huA) ho to bhI gozAlakase bharamAye hue niyati vAdI pramukhake samAna use dharmake ayogya hI samajhanA caahiye| isa prakAra pUrvokta cAra doSa vAle manuSya ko dharma ke ayogya samajhanA caahiye| 1 madhyasthavRtti-samadRSTi dharmake yogya hotA hai| rAga dveSa rahita Ardra kumAra Adike samAna jAnanA cAhiye / 2 vizeSa nipuNa mati-vizeSajJa jaise ki heya ( tyAgane yogya ) jJeya (jAnane yogya ) aura upAdeya (aMgIkAra karane yogya) ke vivekako jAnane vAlI buddhivAlA manuSya dharmake yogya samajhanA 3 nyAya mArga rati nyAya ke mArgameM buddhi rakhane vAlA vyakti bhI dharmake yogya jaannaa| dRr3ha nija vacana sthiti-apane bacanakI pratikSAmeM dRr3ha rahane vAlA manuSya bhI dharmake yogya smjhnaa| isa prakAra cAra guNa yukta manuSya dharmake yogya samajhA jAtA hai| tathA anya bhI kitaneka prakaraNoM meM zrAvakake yogya ikkIsa guNa bhI kahe haiM so nIce mutAbika jaannaa| dhammarayaNassa juggo, akhuddo rUvavaM pagaIsomo / logappiyo akUraro, bhIrU asaTho saviruNo // 1 // lajjAluo dayAla, majhjhattho somadiThiguNarAgI / sakkaha supakkhajuTho, sudIhadaMsI visesaNNu // 2 // vuDhANugo viNIo, kayaNNU o parahiaththakArI ya / taha ceva laddhalakkho, igavIsa guNehiM saMjutto // 3 // 1 akSudra-atuccha hRdaya ( gambhIra citta vAlA ho parantu tuccha svabhAvavAlA na ho)2 svarUpavAna (pAcoM indriyAM sampUrNa aura svaccha hoM parantu kAnA andhA totalA lUlA laMgar3A na ho ) 3 prakRti saumya khabhAvase zAnta ho kintu krUra na ho 5 loka priya (dAna, zIla, nyAya, vinaya, aura viveka Adi guNa yukta) ho / 5 akrUra-akliSTa vitta (IrSyA Adi doSa rahita ho) 6 bhIrU-loka nindAse pApa tathA apayazase Darane vAlA ho|7 asaTha-kapaTo na ho| 8 sadAkSiNya-prArthanA bhaMgase Darane vAlA zaraNAgata kA hita karane vAlA ho / 6 lajAlu-akArya varjaka yAnI akArya karanese Darane vaalaa| 10 dayAlu-saba para dayA rakhane vAlA / 11 madhyastha--rAga dveSa rahita athavA soma dRSTi apane yA dUsarekA bicAra kiye binA nyAya mArga meM sabakA samAna hita karane vAlA, yathArtha tatva ke parijJAnase eka para rAga dUsare para dveSa na rakhane vAlA manuSya hI madhyastha ginA jAtA hai| madhyastha aura somadRSTi ina donoM guNoM ko ekahI guNa mAnA hai / 12
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAALAAJ zrAddha-vidhi prakaraNaguNa rAgI-guNavAna kA hI pakSa karane vAlA / 13 satkathA-satyavAdI athavA dharma sambandhI hI kathA vArtAoM ko priya mAnane vaalaa| 14 supakSa yukta-nyAyakA hI pakSapAtI athavA suzIla, anukUla sabhya samudAyavAn (suparivAra yukta ) 15 sudIrghadI - sarvakArya meM lambAvicAra kara ke lAbha samajha ne vAlA / 16 vizeSajJa tatva ke abhiprAya ko jAnane vAlA arthAt guNa aura doSa kA bheda samajhane vAlA / 17 vRddhAnugo-vRddha saMpradAya ke anusAra pravRtti karane vAlA ( AcArya vRddha, jJAna vRddha, vayovRddha, ina tInoM vRddhoMkI zailIse pravRtti karane vAlA) 18 vinIta-guNI jana kA bahumAna karane vaalaa| 16 kRtajJa-kiye huye upakAra ko na bhUlane vAlA 20 parahitArthakArI-niHsvArtha ho parakA hita karane vAlA / 21 labdha lakSa-dharmAdi kRtyoM meM pUrNa abhyAsa karane vAle puruSoM ke sAtha paricaya rakhane vAlA, yAne sarva kAryoM meM sAvadhAna ho| ___ isa prakAra anya granthoMmeM ikkIsa guNoMkA varNana kiyA hai| ina pUrvokta guNoM ko saMpAdana karane valA manuSya dharma ratna ke yogya hotA hai, / isa grantha ke kartAne sirpha cArahI guNoM kA varNana kiyA isakA kAraNa yaha hai ki ina cAra mukhya guNoM meM pUrvokta ikkIsa guNoM kA samAveza ho jAtA hai / isa grantha meM ullekhita cAra mukhya guNoM meM ikkIsa guNoMkA samAveza isa prakAra hotA hai-prathama ke bhadraka prakRti guNameM 1 atucchatva, 2 prakRti saumya, 3 AkrUratva, 4 sadAkSiNatva, 5 madhyastha-soma dRSTitva, 6 vRddhAnugatva, 7 vinItatva 8 dayAlutva / aise ATha guNa samAviSTa ho jAte haiM / nipuNa mati guNameM 1 rUpavaMtatva, 10 sudIrgha darzitva, 11 vizeSajJatva 12 kRta. zatva, 13 parahitArtha kRtatva, 14 labdha lakSatva, ina chaH guNoMkA samAveza ho jAtA hai| nyAyamArgarati guNameM 15 bhIrutva, 16 azaThatva 17 lajAlutva, 18 guNarAgItva 16 satkathAtva, ina pAMca guNoMkA samAveza hotA hai aura cauthe dRr3ha nijavavanasthiti guNa meM zeSa rahe 20 loka priyatva tathA supakSa yuktatva, ye donoM guNa samAjAte haiN| isa prakAra mukhya cAra guNoM meM hI pUrvokta guNoMkA samAveza ho jA sakaneke kAraNa grantha kartAne yahAM para cAra hI guNoMkA ullekha kiyA hai aura ina cAra guNoMkA dhAraNa karane vAlA manuSya dharma karmake yogya ho sakatA hai / ina cAroM guNoM meM bhI anukrama se tIna guNa rahita manuSya haTha vAdI, mUrkha evaM anyAyI hotA hai, ataH vaha dharma ke yogya nahIM hotaa| caturtha dRr3ha pratijJA guNa rahita manuSya dharma ko aMgIkAra to avazya kare parantu prathila banA huA aura suveSa vAnara jaise motiyoM kI mAlA adhika samaya taka na dhAraNa kara sake paise vaha thor3e ho samaya bAda dharma bhraSTa ho jAtA hai jaise zreSTha bhIta para sundara citra aura majabUta ghar3e hue gahane meM jar3e huye sundara kImatI ratna-hIrA javAhira suzobhita rUpa meM adhika samaya taka Thahara sakatA hai, vaise hI dUr3ha pratijJa guNa yukta puruSameM hI samyaktra darzanAdi dharma yAvajIva paryanta Tika sakatA hai| isa kathana se yaha siddha hotA hai ki pUrvokta cAra guNa yukta hI manuSya zrAvaka dharma ke yogya ho sakatA hai samyag darzanAdi zrAvaka dharma cullakAdi dasa dRSTAntoM dvArA durlabha hone para bhI gurvAdika ke yoga se prApta kiyA jA sakatA hai| parantu usa dharmakA AjIvana nirvAha to zukarAjA ne jaisA pUrvabhava meM kiyA thA vaisA karanA atyaMta Avazyaka hone se unakA samUla vRttAnta yahAM para saMkSepa se diyA jAtA hai| dhAnyakI eka sampadAke samAna dakSiNAI bharatakSetra meM pUrvakAla meM kSitipratiSThita nAmaka eka prasiddha nagara
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha-vidhi prakaraNa kA usa nagarameM bar3e hI dayAlu loga rahate the| hara eka taraha se samRddhizAlI aura sadAcArI manuSyoM kI bastI vAle usa nagara meM devakumAra ke rUpa samAna aura zatruoM ko santapta karane meM agni ke samAna tathA rAjyalakSmI, nyApalakSmI aura dharmalakSmI evaM tInoM prakArakI lakSmI jisa ke ghara para spardhA se paraspara vRddhi ko prApta hotI hai| isa prakAra kA rUpadhvaja rAjAkA pratApI putra makaradhvaja nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| ekabAra krIr3A rasamaya vasaMtaRtu meM vaha rAjA apanI rAniyoMke sAtha krIr3A karane ke liye bAga meM gyaa| jalakrIr3A, puSpakrIr3A pramukha vividha prakAra kI anteuriyoM sahita krIr3AeM karane lgaa| jaise ki hastiniyoM sahita koI hAthI krIr3A karatA hai| kor3A karate samaya rAjA ne usa bAga ke andara eka bar3e hI sundara aura saghana Ama ke vRkSa ko dekhaa| usa vRkSa kI zobhA rAjA ke citta ko mohita karatI thii| kucha dera taka usakI ora dekhakara rAjA usa vRkSakA isa prakAra varNana karane lgaa| chAyA kApi jagatapriyA dalatati datte'tulaM maMgalam / maMjaryudgama eSa nistulaphale sphAte nimittaM paraM // :: AkArAzca manoharAstaruvarazreNiSu tvanmukhyatA / pRthvyAM kalpataro rasAlaphalado mastavaiva dhruvam // 1 // - he miSTa phalake denevAle AmravRkSa ! yaha terI sundara chAyA to koI alaukika jagatapriya hai / terI patrapaMktiyAM to atula maMgalakAraka haiM / ina terI komala mAriyoM kA utpanna honA utkRSTa baDe phaloM kI zobhA kA hI kAraNa hai, terA bAhya dRzya bhI bar3A hI manohara hai, tamAma vRkSoM kI paMkti meM terI hI mukhyatA hai, vizeSa kyA vaNana kiyA jAya, tU isa pRthvI para kalpavRkSa hai| ... isa prakAra rAjA Ama ke per3a kI prazaMsA kara ke jaise devAMganAoM ko sAtha lekara devatA loga naMdanavana meM kalpavRkSakI chAyA kA Azraya lete haiM vaise hI Adara Ananda sahita rAjA apanI patniyoM ko lekara usa vRkSa kI zItala chAyA meM A baiThA mUrtivaMta zobhAsamUha ke samAna apane svaccha anteura varga ko dekhakara garva meM Akara gajA khyAla karane lagA ki yaha eka vidhAtA kI bar3I prasannatA hai ki jo tIna jagata se sAra kA uddhAra karake mujhe isa prakArakA strIsamUha samarpaNa kiyA hai| jisa prakAra gRhoM meM sarva tArAaiM candramAkI strI rUpa haiM vaise hI vaisA khaccha aura sarvotkRSTa antaHpura mere sivA anya kisI bhI rAjAke yahAM na hogaa| varSAkAlameM jaise nadiyoM kA pAnI umar3akara bAhara AtA hai vaise hI usa rAjAkA hRdaya bhI mithyAbhimAna se atyanta bar3appana se umar3ane lgaa| itanehI meM samaya ke ucita bolanevAlA mAnoM koI paMDita hI na ho aisA eka totA usa Amake vRkSapara baiThA thA isaprakAra zloka bolane lgaa| kSudrasyAmi na kasya syAdgazcitta prakalpitaH / zete pAtanayAvyomnaH pAdAvumipyATITTamaH // jisa prakAra sote samaya TiToDI nAmaka pakSI apane manameM yaha abhimAna karatA hai ki mere UMce paira rakhane
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa se hI sArA AkAza UMcA rahA huA hai, vaise hI tucchahRdayI kisa manuSya ke mana meM kalpita abhimAna paidA nahIM hotA? usa toteke ye vAkya sunakara, rAjA manahI mana vicAra karane lagA ki yaha totA kaisA vAcAla aura abhimAnI hai ki jo svayaM apane vacanase hI mere abhiprAyakA khaMDana karatA hai / athavA ajAkRpANI nyAya, kAkatAlIyanyAya, ghuNAkSara nyAya yA bilvapatana mastaka sphoTana nyAya jaise svabhAvika hI hote haiM vaise yaha totA bhI svabhAvika hI bolatA hogA vA mere bacanakA khaMDana karane ke liye hI aisA bolatA hai ! yaha samasyA yathArtha samajha meM nahIM aatii| jisa vakta rAjA pUrvokta vivAra meM magna thA usa samaya vaha totA phira se anyokti meM bolA pakSin prAptaH kutastvaM nanu nijasarasaH kiM pramANo mahAnyaH / ki me dhAmno'pi kAmaM pralapasi kimure matpuraH pApamithyA // bhekaH kiMcittato'dhaH sthita iti zapathe haMsamabhyarNa gaMdhik / dRppatyanye'pi tucchaH samucitamiti vA tAvadevAsya bodhduH // 1 // eka kUpa maNDUka haMsake prati bolA ki are haMsa tU kahAMse AyA haMsane kahA ki maiM mAnasarovara se AyA hUM taba meMDakane pUchA ki vaha kitanA bar3A hai ? haMsane kahA ki mAnasarovara bahuta bar3A hai ? meMDhaka bolA kyA vaha mere kueM se bhI bar3A hai, haMsane kahA ki bhAI mAnasarovara to kueM se bahuta bar3A haiN| yaha sunakara meMDaka ko bar3A krodha AyA aura vaha bolA ki mUrkha isa prakAra vicArazUnya hokara mere sAmane asambhavita kyoM bolatA hai ? itanA bolakara garvake sAtha jarA pAnI meM DUbakI lagAkara samIpa ke baiThe hue haMsake prati bolA ki hA! tujhe dhikkAra ho, aisA kahakara vaha meMDhaka TAMge hilAtA huA pAnI meM ghusa gyaa| isa prakAra tuccha prANI dUsaroM ke pAsa garva kiye binA nahIM rhte| kyoMki use utanAhI jJAna hotA hai athavA jisane jitanA dekhA hai vaha utanA hI mAnakara garva karatA hai| ataH re rAjA tU bhI kUpa maMDUka ke samAna hI hai| kaMe meM rahanevAlA bicArA meMDaka. mAnasarovara kI bAta kyA jAne, vaise hI tU bhI isase adhika kyA jAna sakatA hai| tote ke pUrvokta vacana suna kara rAjA bicArane lagA ki savamuca yaha totA kUpamaMDUka kI upamA ke samAna mujhe ginakara anyokti dvArA mujhe hI kahatA hai / isa AzcaryakAraka vRttAMta se yaha totA sacamuca hI kisI jJAnI ke samAna mahA vicakSaNa mAlUma par3atA hai| rAjA isa prakAra ke vicArameM nimagna thA itane hI meM totA phirase bola uThA ki grAmINasya jaDA'grimasya nitamAM grAmINatA kApiyA / svaprAmaM diviSatpurIyati kuTImAnI vimAnIyati // svarbhakSIyati ca svamakSyamakhilaM veSaM dhuveSIyati / . svaM zakrIyati cAtmanaH parijanaM sarvasupauyati // 1 // mUrkha ziromaNi grAmINa manuSyoM kI grAmINapana kI vicAraNA bhI kucha vicitra hI hotI hai| kyoMki ve
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa apane gAMvako hI devaloka kI nagarI samAna mAnate haiM, apanI jhopar3I ko vimAna samAna mAnate haiM, apane kadanna bhojana ko hI amRta mAnate haiM, apane grAmINa veSa ko hI svargIya veSa mAnate haiM / ve apane Apa ko iMdra samAna aura apane parivAra ko hI sarvasAdhAraNa deva samAna mAnate haiN| kyoMki jaisA jisane dekhA ho use utanA hI mAna hotA hai| itanA sunakara rAjAne manahI mana vicAra kiyA ki vacana vicakSaNa yaha totA sacamuca hI mujhe eka grAmINa ke samAna samajhatA hai aura isakI isa ukti se yaha vitarka hotA hai ki merI rAniyoM se bhI adhika rUpa lAvaNyamayI strI isane kahIM dekhI mAlUma hotI hai| rAjA mana hI mana pUrvokta vicAra kara rahA thA itane meM hI mAnoM adhUrI bAta ko pUrI karaneke liye vaha manohara vAcAla totA punaH manojJa vANI bolane lagA- jabataka tUne gAMgIRSi kI kanyA ko nahIM dekhI tabataka hI he rAjan tU ina apanI rAniyoM ko utkRSTa mAnatA hai| sarvAGga subhagA ' aura samasta saMsAra kI zobhArUpa tathA vidhAtA kI sRSTi racanA kA eka phalarUpa vaha kanyA hai| jisane usa kanyA kA darzana nahIM kiyA usakA jIvana hI niSphala hai| kadAcit darzana bhI kiyA ho parantu usakA AliMgana kiye binA sacamuca hI jindagI vyartha hai / jaise bhramara mAlatI ko dekha kara anya puSpoM kI sugaMdha lenA chor3a detA hai vaise hI usa kanyAko dekhanevAlA puruSa kyA anya striyoMse prIti kara sakatA hai ? sAkSAt devarAja kI kanyA ke samAna usa kamalamAlA nAmakI kanyA ko dekhane kI evaM prApta karane kI yadi terI icchA ho to he rAjan tUM mere pIche pIche calA A, yoM kahakara vaha divya zukarAja vahAM se eka dizA meM ur3a calA / yaha dekha jAne bar3I utsukatApUrvaka apane naukaroMko bulAkara zIghra hukma kiyA ki pavanagatike samAna zIghragatigAmI pavana vega azvako taiyAra karake jaldI lAo, jarA bhI bilaMba mata kro| naukaroMne zIghra hI sarva sAja sahita ghor3A rAjAke sAmane lA khar3A kara diyaa| pavanavega ghor3e para savAra ho rAjA toteke pIche pIche daur3ane lagA / isa ghaTanA meM yaha eka Azcarya thA usa divya zukarAja kI sarva bAteM binA rAjAke anya kisIne bhI na suna pAI thiiN| isase utsukatA pUrvaka zIghratA se ghor3e para savAra ho amuka dizA meM binA kAraNa akasmAt rAjAko jAtA dekha naukaroMko bar3A Azcarya huA / rAjAke jAnekA kAraNa rAniyoMko bhI mAlUma na thA ataH naukaroMmeM se kitane eka ghor3oM para savAra ho rAjAgayA thA usa dizAmeM usake pIche daudd'e| parantu rAjAkA pavanavega ghor3A bar3I dUra nikala gayA thA isaliye rAjAkI zodha ke liye usake pIche daur3ane vAle savAroMko usakA patA taka nahIM lagA, antameM ve sabake saba rAjAkA patA na lagane para zAmako vApisa lauTa Aye / "rAjA tote ke pIche pIche bahuta dUra nikala gayA thA / totA aura ghor3e para caDhA huvA rAjA pavanake samAna gati karate huye saiMkar3oM yojana ullaMghana kara cuke the tathApi kisI divya prabhAvase rAjAko thAka nahIM lagA thaa| jisa prakAra karmake sambandhase AkarSita huA prANI kSaNabhara meM bhavAntarako prApta hojAtA hai vaisehI vighna nivAraka zukarAja se AkarSita huA rAjA bhI mAno kSaNabhara meM eka mahAvikaTa aTavI ko prApta hogayA / yaha bhI eka Azcaryajanaka ghaTanA hai ki pUrvabhava ke sneha sambandhase yA abhyAsa se hI rAjA usa kamalamAlAkI prAptike liye itanA bhayaMkara jaMgalI mArga ulaMghana kara isa aTavI pradezameM daur3A AyA / yadi pUrvabhavake saMskArAdi na hoM to jahAM 2
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa sthAna vagairahakA bhI kucha nizcita nahIM hai vahAM jAneke liye satpuruSa ekAeka kadApi pravRtti na kre| Age jAte huye aTavIke madhyameM sUryakI kiraNoMse manohara jhalakatA huA kalaza vAlA aura meruparvatakI Tocake samAna tuMga zikhara vAlA tathA darzana mAtrase kalyANa karane vAlA ratnajaDita suvarNa maya eka gaganacuMbI jinamandira dekhanemeM AyA, jisameM ki devAdhideva sarvajJa zrI AdIzvara bhagavAnakI mUrti virAjamAna thii| usa mandirake manohara zikhara para baiTha kara zukarAja madhuravANIse bolane lagAH___ he rAjan ! AjanmakRta pApazuddhike liye maMdirameM virAjamAna devAdhidevako namaskAra kr| rAjAne ye bacana suna kara zukarAjake ur3ajAneke bhayase ghor3e para car3he huvehI sarvajJadevako bhAvasahita namaskAra kiyaa| rAjA ke manogata bhAvako jAnakara usa paropakArI divya zukarAjane jinaprAsAdake zikharase ur3akara maMdirameM praveza kiyA aura prabhukI pratimAko vandana kiyaa| yaha dekha rAjA bhI ghor3ese nIce utarA aura zukarAjake pIche pIche maMdira meM jAkara prabhukI ratnamayI mUrtiko namaskAra kara stuti karane lagA ki he paramAtman ! ekato mujhe dUsare kArya kI jaldI hai aura dUsare Apake guNoMkI saMpUrNa stuti karanekI mujhameM nipuNatA nahIM hai isaliye ApakI maktimeM Asakta hokara merA vitta hiMDoleke mAphaka DolAyamAna ho rahA hai, tathApi jaise eka macchara apanI zaktike anusAra ananta AkAzameM ur3anekA udyama karatA hai vaisehI maiM bhI yathA zakti ApakI stavanA karaneke liye pravartamAna hotA huuN| "agaNita sukhake denevAle he prabhu! gaNanA mAtrase sukha denevAle kalpavRkSAdi kI upamA Apako kaise. dIjAya ? Apa kisI para bhI prasanna nahIM hote aura na kisIko kucha dete tathApi he mahAprabho ! saba sevaka ApakI sevA karate haiM, aho kaisI Azcarya kAraka ApakI rIti hai ! Apa mamatA rahita hone para bhI jagattrayake rakSaka ho| niHsaMgI honepara bhI Apa jagatke prabhu haiM ataH he prabho! Apa lokottara svarUpa ho| he rUparahita paramAtman ! Apako namaskAra ho!" kAnAko sudhAke samAna prabhukI udArabhAvase pUrNa stutiko sunakara maMdira ke samIpavattI AzramameM rahane vAlA gAMgIla nAmaka maharSi Azrama se bAhara niklaa| vaha laMbI jaTAvAlA, vRkSa kI chAla pahanane vAlA aura eka mRgacarma dhAraNa karanevAlA gAMgIla maharSi apane Azrama se nikala kara bar3I tvarA se jina maMdirameM bhAyA aura RSabhadeva svAmIkI pratimAko bhAvasahita vandana kara apane bhAvollAsa se turaMta nirmANa kI huI gadyAtmaka aThAraha dUSaNoMse rahita zrI jinendra bhagavAn kI stuti karane lgaa| ___ "tIna bhuvanameM ekahI advitIyanAtha, he prabho Apa sarvotkRSTa rho| jagattrayake logoM para upakAra karane meM samartha hone para bhI anantAtizayakI zobhAse Apa sanAtha haiN| nAbhIrAjAke vizAla kularUpa kamalako vikasita karaneke liye tathA tIna bhuvanake lokoM dvArA stavanAke yogya manohara zrI mArudevI mAtAkI kukSIrUpa sarovara ko zobhAyamAna karaneke liye Apa rAjahaMsa ke samAna haiN| tInalokake jIvoMke manako zokAMdhakArase rahita karaneke liye he bhagavAn Apa sUryalamAna haiM, sarva devoMke garvako dUra karanemeM samartha aisI nirmala advitIya manohara mahimArUpa lakSmIko vilAsa karanekeliye kamalAkara (sarovara) samAna he prabho ? Apa jayavante raho / Astikya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNA 11 svabhAva ( jJAna darzana- sadbodha ) se utpanna huve bhaktirasameM tallIna aura dedIpyamAna sevAkAryameM eka ekase agrasara ho kara namaskAra karane meM tatpara aise amara ( devatA ) tathA manuSya samUhake mastaka para rahe huye mukuTake maNiyoMkI kAMtirUpa jalataraMgose dhoye gaye haiM caraNAravinda jisake aise he prabho ! Apa jayavante varttI / rAga, dveSa, mada, matsara, kAma, krodhAdi sarva doSoMko dUra karanevAle, apAra saMsAra rUpa samudra meM DUbate huve prANiyoM ko paMcamagati (mokSa) rUpa tIrapara pahuMcAne meM jahAjake samAna he deva ! Apa jayavante varto / he prabho ? Apa sundara siddhirUpa sundarI ke svAmI ho, ajara, amara, acara, aDara, apara ( jisase bar3hakara anya koI paropakArI na ho ) aparaMpAra ( sarvotkRSTa ) paramezvara, parama yogIzvara he zrI yugAdi jinezvara ! Apake caraNa kamaloMmeM bhakti sahita namaskAra ho" / isa prakAra manohara gadyabhASAkI racanAma harSapUrvaka jinarAjakI stuti karake gAMgIla maharSi kapaTa rahita hRdaya se mRgadhvaja rAjAke prati bolA- "Rtudhvaja rAjAke kulameM dhvajA samAna he mRgadhvaja rAjA ? Apa sukhase padhAre ho ? he vatsa ! tere akasmAt yahAM Agamanase aura darzanase maiM atyanta pramudita huA hUM / tUM Aja hamArA atithi hai, ataH isa maMdira ke pAsa rahe huve hamAre Azrama meM cala, hama vahAM para terA Atithya satkAra kareM / kyoMki tere jaisA atithi bar3e bhAgyase prApta hotA hai" / vicAramagna huA, aiM yaha maharSi ! mujhe kyoM itanA sarAhatA hai ? mujhe bulAneke liye itanA ograha kyoM ? yaha merA nAma kaise jAnatA hogA ? ityAdi vicAroMse vismita banA huA rAjA cupacApa maharSi ke sAtha sAnanda usake AzramameM jA phuNcaa| kyoMki guNIjana guNavAnakI prArthanA kadApi bhaMga nahIM karate / AzramameM le jAkara gAMgIleya maharSine mRgadhvaja rAjAkA bar3e Adara ke sAtha satkAra kiyA / ucita sanmAna karane ke bAda maharSi rAjAse bolA ki he rAjan ! tere isa akasmAt samAgamase Aja hama hamArA ahobhAgya mAnate / mere kulameM alaMkArarUpa aura jagajanoM ke cakSuoM ko kAmaNa karanevAlI, hamAre jIvana kI sarvasva, aura devakanyA ke samAna rUpaguNazAlinI isa hamArI kamalamAlA nAmakI kanyAke yogya ApahI dekha par3ate ho, isaliye he rAjan hamArI prANapriya kanyAke sAtha pANIgrahaNa karake hameM kRtArtha karo / gAMgIletha RSikA pUrvokta rucikara kathana sunakara rAjAne harSapUrvaka svIkAra kiyA, kyoMki yaha to isake liye mana bhAI khorAka thI / rAjAkI saharSa sammati milane para gAMgIleya RSine apanI navayauvanA kamalamAlA kanyAkA rAjAke sAtha pANIgrahaNa karA diyaa| yaha saMyoga milAkara RSi var3A prasanna huaa| jaise kamalapaMktiyoM ko dekha kara rAjahaMsa prasanna hotA vaise ho vRkSoMkI chAla ke vastra dhAraNa karanevAlI aura apanI naisargika rUpalAvaNya chaTAse yuvakoM ke mana ko haraNa karanevAlI kamalamAlA ko dekhakara rAjA atyanta khuzI huaa| rAjAke isa lagna samAraMbha meM do cAra tApasaniyoM ke sivAya dhavalamaMgala gAnevAlI anya koI strI vahIM para maujUda na thI / gAMgIleya maharSine hI svayaM lagnakA vidhi vidhAna karAyA / kanyAke sibAya rAjAko karamocanameM anya kucha deneke liye RRSike pAsa thA hI kyA ? tathApi una dampatIke satvara putra prApti ho isa prakArakA RSijI ne AzIrvAda rUpa maMtra samarpaNa kiyA / vivAha kRtya samApta honepara mRgadhvaja rAjA vinamra bhAvase RSijIse bolA ki aba hameM 1
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrAddhavidhi prakaraNa vidA karanekI taiyArI apanI rIta rivAjake anusAra jaldI hI karanI caahiye| kyoMki maiM apane rAjyako nAhI chor3akara AyA hUM ataH mujhe satvara hI bidA kro| RSijI bole rAjan ! jaMgalameM nivAsa karanevAle aura digambara dhAraNa karanevAle ( dizArUpa vastra pahanane vAle ) hama Apako vidA karanekI kyA taiyArI kareM ? kahAM ApakA dioid aura kahAM hamArA vanavAsI valkala paridhAna ? (vRkSoMkI chAlakA veSa ) / rAjan ! isa hamArI kamalamAlA kanyA ne janma dhAraNa kara ke Aja taka yaha tApasI pravRtti hI dekhI hai| Azrama ke vRkSoM kA siMcana karane ke sivAya yaha bicArI anya koI kalA nahIM jAnatI / mAtra Apa para eka niSTa sneha rakhane vAlI yaha janma se hI sarala hRdayA - niSkapaTI aura mugdhA hai / rAjan ! merI isa prANAdhikA kanyA ko sapatnItumhArI anya striyoMkI tarapha se kisI prakAra kA duHkha na honA cAhiye / rAjA bolA maharSijI ! isa bhAgyazAlI ko sapatnIjanya jarA bhI duHkha na hone dUMgA aura maiM svayaM bhI kabhI isa devI kA vacana ullaMghana na kruuNgaa| yahAM para to maiM eka musAphira ke samAna hUM isaliye isa ke vastrAbhUSaNa ke liye kucha prabandha nahIM kara sakatA parantu ghara jA kara isa ke sarva manoratha pUrNa kara sakUMgA / ke isa prakAra - rAjA ke ye bacana suna kara gAMgIla maharSi khedapUrvaka bola uThA ki dhikkAra hai mujhase darIdrI ko jo ki janmadarIdrI ke samAna pahale pahala sasurAla bhejate vakta apanI putrI ko vastraveSa taka bhI samarpaNa nahIM kara sakatA hai ? itanA bolate hue RSijIke netroM se azrudhArA bahane lgii| itane meM hI pAsake eka Ana vRkSa se sundara rezamI vastra evaM kImatI AbhUSaNoMkI paramparA meghadhArA samAna par3ane lagI / camatkAra dekha kara RSijI ko atyanta zrarya pUrvaka nizcaya huA ki sacamuca isa utkRSTa bhAgyazAlinI kanyA ke bhAgyodaya se ho isa kI bhAgyadevI ne isake yogya vastuoMkI vRSTi kI hai| kadAcita phala de sakate haiM, megha kadAcit hI yAcanA para vRSTi kara sakate haiM, parantu yaha kaisA adbhuta kiM isa bhAgyazAlI kanyA ke bhAgyodaya se vRkSa bhI vastrAlaGkAra de rahA hai / dhanya hai isa kanyA ke sadbhAgya ko! satya hai jo maharSiyoMne pharamAyA hai ki bhAgyazAliyoMke bhAgyodayase asambhavita bhI susaMbhavita ho jAtA hai| jaise ki rAmacandajI ke samaya samudra meM patthara bhI taira sakatA thA, to phira kanyA ke puNyaprabhAva se vRkSa vastrAlaMkAra pradAna kare isameM vizeSa Azcarya kyA hai ? isake bAda harSa prApta hue maharSi ke sAtha kamala- ' mAlA sahita rAjA jina mandira meM gayA aura jinarAja ko vidhipUrvaka vandana kara isa prakAra prabhu kI stavanA karane lagA "he prabho ! jaise pASANa meM khude huye akSara usa meM sthira rahate haiM vaise hI Apa kA svarUpa mere hRdaya meM sthira rahA huA hai| ataH he paramAtman ApakA pavitra darzana punaH satvara ho aisI yAcanA karatA hU~" / isa prakAra prathama torthapati ko savinaya vandana stavana kara kamalamAlA sahita rAjA maMdira se bAhara Akara RSijI se bolA ki aba mujhe rAstA batalAveM / RSijI bole - rAjan tumhAre nagara kA rAstA mujhe mAlUma nahIM hai ? rAjA bolA ki he devarSi ? yadi Apa mere nagara kA mArga taka nahIM jAnate to merA nAmAdika Apa ko kaise mAlUma huA ? RSi bolA ki yadi isa bAta ko jAnanA ho to rAjan sAvadhAna hokara suna- eka dinakA jikara hai ki maiM isa apanI navayovanA kanyA ko dekha kara vicAra meM par3A thA ki isa adbhuta rUpavatI phaladAyaka vRkSa Azcarya hai
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 zrAddha vidhi prakaraNa bhAgyadhanyA kanyA ke yogya vara kahAMse milegA ? itane meM hI isa Amra ke vRkSa para baiThe huye eka zukarAja ne mujhe kahA ki RSivara ! kanyAke varake liye tU vyartha cintA na kara, Rtudhvaja rAjA ke putra mRgadhvaja rAjA ko maiM isa jinezvara ke maMdirameM laauuNgaa| kalpavallIke yogyato kalpavRkSa hI hotA hai, vaise hI isa kanyAke yogya sarvotkRSTa vara vahI hai, isa liye tUM isa viSaya meM bilakula cintA na kr| yoM kaha kara vaha zukarAja yahAMse ur3a gyaa| tadanaMtara thor3e hI samaya meM vaha Apa ko yahAM le AyA aura usa ke bacana para se hI maiMne Apake sAtha apanI kanyA kA pANIgrahaNa karAyA hai, bAkI isase adhika maiM aura kucha nahIM jaantaa| RSi. jI ke bola cukane para rAjA jaba soca vicAra meM par3A thA usIvakta turanta vahI totA AnakI eka DAla para baiThA najara par3A aura bolA ki rAjan ! cala cala kyoM cintAmeM par3A hai ? mere pIche pIche calA aa| he rAjan ! yadyapi maiM eka pakSI hUM tathApi maiM apane AzritoMko nArAja karanemeM khuza nahIM huuN| jaise zazAMka (candramA) apane Azrita zazaka (kharagosa) ko thor3e samayake liye bhI dUra nahIM karatA vaise hI maiM bhI yadi koI sAdhAraNa manuSya mere AzrayameM AyA ho to use nirAzrita nahIM karatA, taba phira tere jaise mahAn puruSako kaise chor3a sakatA hUM ? he Arya janoMmeM agresarI dharmadhurandhara rAjendra ? yadyapi maiM laghu prANI hUM tathApi maiM Apako bhUla na skuuNgaa| baise hI Apa bhI mujhe tuccha puruSa ke samAna bhUla na jaanaa| pUrva paricita divya zukarAja kI mIThI madhura bANI ko sunakara rAjA sAzcarya RSisaja ko namaskAra kara aura usakI AjJA .kara rANI kamalamAlA sahita ghor3e para car3ha kara ur3ate hue zukarAja ke pIche cala pdd'aa| - tvarita gatise zukarAja ke pIche ghoDA lagAye rAjA thor3e hI samayameM aise pradeza meM ApahuMcA ki jahAM mRgadhvaja rAjAke kSitipratiSThita nagarake gaganacumbI prAsAda dekha par3ate the| jaba rAjA ko apanA nagara dikhAI dene lagA taba zukarAja mArgastha eka vRkSa kI DAla para jA baitthaa| rAjA yaha dekha kara cintAtura ho use Agraha pUrvaka kahane lagA ki he zukarAja yadyapi nagara kA kilA aura rAjamahAlaya Adi bar3e 2 prAsAda yahAMse dekha par3ate haiM tathApi zahara abhI bahuta dUra hai ataH thake hue manuSyake samAna tU yahAM hI kyoM baiTha gayA ? zukarAjane pratyuttara diyA ki rAjan ! samajhadAra manuSyoMkI sarva pravRttiyAM sArthaka hI hotI haiM isaliye Age na jAkara yahAM hI ThaharanekA mere liye eka asAdhAraNa kAraNa haiN| basa isI se maiM Age calanA ucita nahIM smjhtaa| yaha sunakara rAjA ko kucha ghabarAhaTa paidA huI aura vaha satvara bolA-kyA asAdhAraNa kAraNa ! aisA kyA kAraNa hai so mujhe sunAne kI kRSA kIjiye zukarAja ? totA bolA acchA yadi sunanA hI cAhate ho to suno-caMdrapurI nagarI ke rAjA caMdrazekhara kI bahina caMdravatI nAmakI jo tumhArI pyAremeM pyArI rAnI hai vaha tumhAre mahala meM tumhAre vipattikA jAsUsa haiM / Upara se vaha Apa ko kRtrima prema batalAtI hai parantu andara se Apa kI tarapha usakA abhiprAya acchA nahIM hai / Apake liye vaha rAnI gomukhI dekha par3atI huI bhI vyAghramukhI hai| jaba tuma kamalamAlA ko prApta karaneke lie mere pIche pIche cale gaye the usavaka usane Apa para ruSTamAna hokara yAne avasara dekha kara apane bhAI candrazekhara ko tumhArA rAjya svAdhIna kara lenekA mokA mAlUma kara diyaa| kyoMki apane icchita kAryako pUrA karaneke liye striyoMmeM chala kapaTAdi atula bala hotA hai| anAyAsa prApta honevAlI rAjyasa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 14 mRddhike liye kisa ko lAlaca na ho ? / khabara milte| caMdrazekhara rAjA tumhArA rAjya lenekI AzAse caturaMga sainya sAtha lekara tumhAre nagara pAsa A phuNcaa| yaha samAcAra mAlUma hone para tumhAre maMtrI sAmantoMne arth daravAje banda kara diye haiM, isase candrazekhara rAjA nidhi para sarpake samAna atula sainya dvArA Apake nagarako ghera kara par3A hai| kile para car3ha kara tere vIra subhaTa cAroM taraphase caMdrazekhara ke sAtha yuddha kara rahe haiN| parantu "hataM sainyamanAyakam" isa laukika kahAvata ke anusAra svAmI binA kI senA zatruoM ko kaise jIta sakatI hai ? | jahAM isa prakAra kA yuddha maca rahA hai vahAM para hama kisa taraha jA sakate haiM ? / yaha saba jAnakara hI maiM manameM kheda karatA huA Age na jAkara isa vRkSakI TahanI para baiTha gayA huuN| Age na jAnemeM yahI alAdhAraNa kAraNa hai 1 yaha samAcAra sunate hI rAjAkA muMha sUkha gyaa| usake hRdaya meM harSa ke badale viSAda chA gayA usake cehare kI prasannatA cintA ne chIna lii| vaha mana hI mana bicArane lagA ki dhikkAra ho aisI durAvAriNI strI ke duSTa hRdaya ko ! Azcarya hai isa svAmIdrohI candrazekhara kI sAhasikatA ko / khaira isameM anya kA doSa hI kyA hai ? sune rAjya para kauna na ghaDhAI kare ? isameM saba merI hI vicArazUnyatA aura aviveka hai, yadi maiM avivekI ke samAna moha grasta hokara ekadama maMtrI sAmantoM ko sucita kiye binA anizcita kArya ke liye sAhasa karake na daur3a jAtA to Aja mujhe isa Apatti kA anubhava kyoM karanA par3atA ? vidvAnoM kA kathana hai ki avicArita kArya ke anta meM pazcAttApa huA hI karatA hai / isa bhayaMkara paristhiti meM rAjya ko svAdhIna karanA bar3A kaThina kArya hai| yadyapi candrazekhara mere sAmane koI cIja nahIM hai parantu aisI dazA meM jaba ki ghara ke bhedI dvArA usane sAre zahara ko ghera liyA hai, ekAkI niHsahAya usakA sAmanA karake punaH rAjya prApta karane kI ceSTA karanA sarvathA azakya hai| isa samaya rAjya ko punaH prApta karane ke liye koI bhI upAya nahIM sUjhatA / rAjya ko apane hAthoM se gayA samajha kara rAjA pUrvokta cintA meM nimagna thaa| mana hI mana cAroM ora se nirAzA ke svapna dekha rahA thA, itane meM zukarAja bolA--rAjan ! itano cintA karane kA kAraNa nahIM / catura vaidya ke kathanAnusAra vartane vAle rogo kI vyAdhi kyA dUra nahIM ho sakatI ? maiM tujhako eka upAya batalAtA hUM, vaisA karane se terA zreya avazya hogaa| tU yaha na samajhanA ki terA rAjya gayA / nahIM abhI to tU bahuta barSa taka sukhapUrvaka rAjya bhogegA / amRta samAna zukarAjake bacana suna kara rAjA ko bar3A Ananda huA / kamalamAlAkI pUrvokta ghaTanA usake kathanAnusAra yathArtha banane se rAjA. zukarAja ke vacana para jJAnI ke bacana samAna zraddhA rakhatA thaa| rAjA mana hI mana bicAra karatA thA ki zukarAja ke kathanAnusAra cAhe jisa upAya se merA rAjya mujhe punaH avazya prApta hogA, itanehI meM samAne dekhatA hai to sannaddhabaddha caturaMga sainya tvarita gati se rAjA ke sAmane A rahA hai: yaha dekhakara rAjA bhayabhIta ho bicArane lagA ki jisa caMdrazekhara rAjA kI sAhasikatA dekhakara merA hRdaya kSubhita ho rahA thA yaha usI kI senA mujhe mArane ke lie mere sAmane A rahI hai| aisI paristhiti meM isa kamalamAlA kA rakSaNa kisa taraha kara
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa sakUgA ? aura isa strI sahita ina zatruoM ke sAtha maiM yuddha bhI kaise karUMgA? rAjA ina vicAroM kI bunAugher3I meM lagA huA thA itanehI meM "jayajIva" 'ciraMjIva' he mahArAja ! jayaho jaya ho' he mahArAja ! isa aisI paristhiti meM hameM Apake darzana hue aura Apa nija sthAna para A pahuMce isase hama hamArA ahobhAgya samajhate haiN| jisa prakAra kisI kA khoyA huA dhana punaH prApta hotA hai usI prakAra he mahArAja! Aja ApakA darzana AnaMdadAyaka huA hai| Apa aba hameM AjJA do to hama zatru ke sainya ko mAra bhgaaveN| apane bhakta khasainikoM kA hI yaha bavana hai aisA samajhatA huA rAjA sacamuca apanI hI senA ke pAsa apane Apako khar3A dekhatA hai| yaha dekhakara atyanta bismaya ko prApta ho prasanna cittase rAjA unase puchane lagA ki, are ! isa vakta tuma yahAM kahAM se Aye ? unhoMne uttara diyA ki, svAmin Apa yahAM padhAre haiM yaha jAnakara hama Apake darzanArtha aura ApakI AjJA lene ke lie Aye haiN| zrotA, vaktA, aura prakSaka ko bhI akasmAt camatkAra utpanna kare isa prakAra kA samAcAra pAkara rAjA vicAra kara bolane lagA ki, AptavAkya (sarvajJavAkya) avisaMbAda se ( satya bolane se ) jaise sarvathA mAnanIya hai vaise hI isa zukarAja kA vAkya bhI-aho Azcarya ki aneka prakArake upakAra karane se sarvathA mAnane yogya hai / isa zukarAja ke upakAra kA badalA maiM kisa taraha de sakUgA ? ise kina kina vastuoM kI cAhanA hai so kisa prakAra mAlUma hogA ? maiM isapara cAhe kitanA hI upakAra karU tathApi isake upakAra kA badalA nahIM de sktaa| kyoMki isane prathama se hI samayAnusAra yathocit sAnukUla vastuprApti vagairaha ke mujhapara aneka upakAra kiye haiN| isalie isake upakAroM kA badalA denA muzkila hai| zAstroM meM kahA hai ki pratyupakurvati bahvapi na bhavati pUrvopakAriNastulyaH / ekonukaroti kRtaM niSkAraNameva kurute'nyaH // 1 // artha "cAhe jitanA pratyupakAra karo paraMtu pahale kiye upakArI ke upakAra kA badalA diyA nahIM jA sakatA; kyoMki usane upakAra karate samaya pratyupakArakI AzA na rakhakara hI upakAra kiyA thaa| isa taraha prItipUrvaka rAjA jaba zukarAja ke sanmukha dekhatA hai to vaha akasmAta vidyAdhara tathA daivika zakti dhAraNa karane vAle devatA ke samAna lopa hogyaa| mAno rAjA pratyupakAra dvArA mere upakAra kA badalA vApisa degA isa bhaya se hI saMta puruSa ke samAna adRzya hogyaa| zukarAja usa vRkSa ko chor3akara bar3I tvarita gati se eka dizA kI taphara ur3atA najara aayaa| isa lokokti ke anusAra ki--sajanapuruSa dUsare para upakAra karake pratyupakAra ke bhayase zIghra hI apanA rAstA pakaDate haiM, vaha totA bhI rAjA para mahAn upakAra karake anaMta AkAzameM uDa gyaa| tote ko bahuta dUra ur3atA dekha rAjA sAzcarya aura kheda pUrvaka bicArane lagA ki yadi aisA jJAnanidhi zukarAja niraMtara mere pAsa rahatA ho to phira mujhe kisa bAta kI truTi rahe ? kyoMki sarva kAryoM ke upakAra evaM pratyupakAra ke samaya ko jAnane vAle sahAyakArI kA yoga prAyaH sadAkAla sarvatra sabako ho nahI sktaa| kadAcit kisI ko yoga bana bhI jAya tathApi nirdhana ke hastagata vitta ke samAna cirakAla taka kadApi nahIM
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa raha sktaa| paraMtu vaha zukarAja kauna thA ? use itanA jJAna kaise huA ? vaha itanA bar3A upakAra kaise kara sakA ? aura vaha kahAM se AyA aura kahAM gayA hogA ? usa vRkSase bastrAlaMkAra kI vRSTi kaise huI ? aura yaha senA aisI paristhiti meM mere pAsa kaise AI ? ityAdika jo mere mana meM Azcarya janaka saMdeha haiM unheM guphA ke aMdhakAra ko dUra karane ke liye jaise dIpaka hI samartha hai vaise hI jJAnI ke binA anya kauna dUra kara sakatA hai ? sava rAjAoMmeM mukhya vaha mRgadhvaja rAjA jaba pUrvokta bicAroMse vyagracitta hokara idhara udhara dekha rahA thA taba usake senApati ne saMmukha Akara rAjAse kahA ki svAmin yaha saba kucha kyA vyatikara hai ? rAjA ne saba sainikoM ke sAmane jahA~ se zukarAja kA milApa huA thA vahAM se lekara adRzya hone taka kA sarva vRttAMta kaha sunaayaa| isa bRttAMta ko sunakara Azcarya nimagna ho sainika bolane lage ki mahArAjA yaha zakarAja Apapara jaba itanA atyaMta vatsala rakhatA hai to vaha Apako phira bhI avazya milegA aura Apake manakI cintA dUra kregaa| kyoMki isa prakAra kA vAtsalya rakhane vAlA aisI upekSA karake kadApi nahIM jA sktaa| Apake manogata saMdeha ko bhI vahI dUra kregaa| kyoMki yaha totA kisI bhI kAraNa se jJAnI mAlUma hotA haiM ataH jJAnI ko zaMkA dUra karanA yaha kucha bar3I bAta nhiiN| aba Apa yaha sarva cintA chor3akara nagara meM padhArakara use pavitra kareM, aura ApakA bahumAna karane vAle nAgarikoM ko apane darzana dekara AnaMdita kreN| ___ rAjA ne sainikoM kA samayocita kathana maMjUra kiyaa| harSa paidA karane vAle maMgalakArI vAjitroM kA nAda AkAza ko pUrNa karane lgaa| bar3e mahotsava pUrvaka rAjA ne nagarameM praveza kiyaa| mRgadhvaja rAjA kA Agamana sunate hI caMdrazekhara kA mada isa prakAra utara gayA jaise ki garur3a ko dekha kara sarpa kA garva utara jAtA hai| usane usa vakta apanA svAmIdroha chipAneke liye mRgadhvaja rAjA ke pAsa bheTa lekara eka bhATako bhejaa| bhATa rAjA ke pAsa Akara praNAma kara ke bolA-"he mahArAja / Apa kI prasannatA ke liye caMdrazekhara rAjA ne mujhe Apake pAsa vizeSa vicAra jJApita karane ke liye bhejA hai| vaha vizeSa samAcAra yaha hai ki Apa kisI chalabhedI ke chala se rAjya sUnA chor3a kara usake pIche cale gaye the| usake bAda hamAre rAjA caMdrazekhara ko yaha bAta mAlUma honese Apake nagara kI rakSA ke lie ve apane sainya sahita nagara ke bAhara paharA deneke Azaya se hI A rahe the; tathApi aise svarUpa ko na jAnakara Apake subhaTa logoMne sannaddhabaddha hokara jaise koI zatru ke sAtha yuddha karaneko tayAra hotA hai vaise tumala yuddha' zurU kara diyaa| mahArAja! Apake kisI anya zatru se Apa kA rAjya parAbhava na ho, mAtra isI hetu se rakSA karane ke liye Aye hue hama logoMne Apa ke ina sainikoMkI taraphase kitane eka prahAra bhI sahana kiye haiN| tathApi svAmIkA kArya sudhArane ke lie kitanI eka musIbateM bhI sahana karanI hI par3atI haiN| jaise ki pitA ke kArya meM putra, guru ke kArya meM ziSya, pati ke kArya meM strI, aura svAmoke kArya meM sevaka, apane prANoM ko bhI tRNa samAna ginatA hai / "usa bhATa ke pUrvokta bheda bacana suna kara mRgadhvaja rAjA ne yadyapi usake bolane meM satyAsatya ke nirNaya kA bhI saMzaya thA tathApi caMdrazekhara kI dAkSiNyatA se usa vakta use satya ho mAna liyaa| dakSatA meM, dAkSiNyatA meM, aura gAMbhIryatA meM agrasara mRgadhvaja rAjA ne apane pAsa Aye hue usa caMdrazekhararAjA ko kitanA eka mAna sanmAna bhI
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa diyaa| isI meM sajana puruSoM kI sajanatA samAI hai / isa ke bAda lakSmIvatI kamalamAlA ko bar3e mahotsava pUrvaka nagarapraveza karAyA gyaa| mAno jisa prakAra zrI kRSNa lakSmIko hI nagarameM svayaM lAtA ho, aura jisa prakAra advitIya caMdrakalAko mahAdevajIne apane bhAlasthala para sthApana kI usI prakAra kamalamAlA ko uci. tatA pUrvaka apane rAjasiMhAsana para apane pAsa hI baiThAI / jaise puNya hI putrAdika kI prApti kA mukhya kAraNa hai aura puNya hI saMgrAma meM rAjA ko jaya kI prApti karAtA hai, tathApi rAjA ne sahAyakArI nimitta mAnakara sainikoM kI kitanIka prazaMsA kii| eka dina rAjAko eka tApasane eka maMtra lAkara diyA / rAjAne bhI batalAI huI vidhi ke anusAra usa kA jApa kiyaa| usa maMtra ke prabhAvase rAjA kI saba rANiyoM ko eka eka putra paidA huA / kyoMki aise bahuta se kAraNa hote haiM ki, jina se aise karmoM kI siddhi ho sakatI hai| paraMtu yadyapi rAjA kI bar3I pyArI thI tathApi patipara droha kA vicAra kiyA thA isIlie usa pApa ke kAraNa mAtra eka caMdravatI rANI ko hI putra na huaa| ekadina madhya rAtrike samaya kiMcit nidrAyamAna kamalamAlA mahArANIko kisI divya prabhASase hI eka svapna dekha ne meM aayaa| tadanaMtara rAnI jAga kara prAtaHkAla rAjAke pAsa Akara kahane lagI ki-he prANanAtha ! Aja madhya rAtri ke vyatIta honepara kiMcit nidrAyamAna avasthA meM maiMne eka svapna dekhA hai aura svapameM aisA dekhane meM AyA hai ki, 'jisa tapovana meM mere pitA zrIgAMgIla nAmA maharSi haiM usameM rahe hue prAsAdameM hamane prayANake samaya jinake antima darzana kiye the una hI prathama-tIrthapati prabhu ke mujhe darzana hue, usavakta unhoMne mujhase kahA ki he kalyANI / abhI to tU isa note ko lejA aura phira kisI vakta hama tujhe haMsa deNge| aisA kahakara prabhune mujhe hAthohAtha sarvAga sundara divya vastuke samAna dedipyamAna eka totA samarpaNa kiyaa| una prabhuke hAthakA prasAda prApta kara sAre jagata kI mAno aizcaryatA prApta kI ho isaprakAra apane Apa ko mAnatI huI aura atyanta prasanna hotI huI maiM AnaMda pUrvaka jAga gaI / aciMtya aura akasmAt mile huye kalpavRkSa ke phala ke samAna he prANanAtha ! isa susvapnakA kyA phala hogA ? rAnI kA isa prakAra vacana sunakara amRtake samAna mITho vANIse rAjA svapnakA phala isaprakAra kahane lagA ki he priye ! jisataraha deva darzana atyanta durlabha hotA hai, vaise hI aise atyutkRSTa svapna kA dekhanA kisI bhAgyodaya se hI prApta hotA hai| aisA divya svapna dekhane se divyarUpa aura divya svabhAva vAle caMdra aura sUrya ke samAna udaya ko prApta hote hue tujhe anukramase do putra paidA hoNge| pakSI ke kulameM totA uttama hai aura rAjahaMsa bhI atyuttama hai, ina donoMkI tujhe svapameM prApti huI hai isalie isa svapna ke prabhAva se kSatriyakula meM sarvotkarSa vAle hameM do putroM kI prApti hogii| paramezvarane apane hAthase tujhe prasannatA pUrvaka svapnameM prasAda samarpaNa kiyA hai isase unake samAna hI pratApI putrakI prApti hogI, isameM jarA bhI saMzaya nahIM hai / rAjAke aise bacana sunakara sAnaMdavadanA kamalamAlA rAnI harSita hokara rAjAke bacanoMko harSa-pUrvaka svIkAra karatI hai| usa roja se kamalamAlA rANI isa prakAra garbhako dhAraNa karatI hai ki jaise ratnaprabhA pRthvI zreSTa ratnoMko dhAraNa karatI haiM aura AkAza jaise jagat cakSu sUryako dhAraNa karatA hai| jisaprakAra uttama rasake prayogase meruparvatakI pRthvImeM rahA huA kalpavRkSa kA aMkura pratidina
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa bar3hatA hai vaise hI rAnI kA garbharatna bhI pratidina vRddhi pAne lagA aura usake prabhAvase utpanna honevAle prazasta dhama saMbaMdhI manorathoM ko rAjA saMpUrNa sanmAna pUrvaka pUrNa karane lgaa| kramase nava mAsa pUrNa honepara jisa taraha pUrva dizA purNimAke roja pUrNa caMdrako janma detI hai vaisehI zubha lagna aura muhUrtameM rANIne atyuttama lakSaNa yukta putra ko janma diyaa| rAjA logoM kI yaha eka maryAdA hI hotI hai ki paTarANI ke prathama putra kA janmamahotsava vizeSatAse karanA / tadanusAra kamalamAlA rANI paTarANI honeke kAraNa usake isa bar3e putrakA janma mahotsava rAjAne sarvotkRSTa RddhidvArA kiyaa| tIsare dina usa bAlakake caMdra sUrya darzanakA mahotsava bhI ati umaMga se kiyA gayA / evaM chaThe dina rAtri-jAgaraNa mahotsava bhI bar3e ThATamATa ke sAtha manAyA gyaa| totekI prApti kA svapna Ane se hI putrakI prApti huI hai, isalie svapnake anusAra rAjAne usa putrakA nAma zukarAja rakkhA / sneha pUrvaka usa bAlaka zukarAjako stanya pAna karAnA, khilAnA, hasAnA, snAna karAnA, prema karanA, isa prakAra pAMca dhAya mAtAoM se pAlita poSita hotA huvA isa prakAra vRddhiko prApta hone lagA jaise ki pAMca sumatiyoMse saMyamakI vRddhi hotI hai| usa bAlakakI tamAma krIDAyeM mAtA pitA Adi sajana dhargako AnaMda dAyaka hone lgii| usa bacce kA tutalAkara bolanA sacamuca hI eka zobhA rUpa harSakA sthAna thaa| vastra AdikA pahananA mAtA pitAke cittako AkarSaNa karane lgaa| ityAdika samasta kRtya mAtA pitAke harSako dina dUnA aura rAta cauguNA bar3hAne lge| aba vaha rAjakumAra sarva prakArake lAlana pAlanake saMyogoM meM vRddhi pAtA huA pAMca varSakA huaa| usa puNya-prakarSa vAle kumArakA bhAgya pratApa sAkSAt iMdrake putrake samAna mAlUma hotA thaa| vaha bAlaka honepara bhI usake bacanakI cAturyatA aura vANIkI mAdhuryatA isa prakAra manojJa thI ki praur3ha puruSoMke manako haraNa karatI thii| vaha bacapanase hI apane vacana mAdhurya Adi aneka guNoMse sajana janoMko apanI tarapha AkarSita karane lgaa| arthAt vaha apane guNoMse samasta rAjya kulake dilameM praveza kara cukA thaa| ... ekadina vasaMta Rtu meM puSpoM kI sugaMdhI se sugaMdhita aura phUla phalase ati ramaNIya vanakI zobhA dekhaneke lie rAjA apanI kamalamAlA mahArAnI aura bAlaka kumArako sAtha lekara nagarase bAhara A usI Amra bRkSa ke nIce baiThA ki jahAM pUrvokta ghaTanA ghaTI thI / usa vakta rAjAko pUrvakI samasta ghaTanA yAda A jAnese prasanna hokara mahArANIse kahane lagA ki, he priye ! yaha vaho Amra vRkSa hai ki jisake nIce maiM vasaMta pratameM Akara baiThA thA aura totekI vANIse terA svarUpa sunakara ati vegase usake pIche pIche daur3atA huA maiM taire pitAke Azrama taka jA pahuMcA thaa| vahAMpara tere sAtha lagna honese maiMne apane Apako kRtArtha kiyaa| yaha tamAma vRttAMta apane pitA mRgadhvaja rAjAkI godameM baiThA huA zukarAja kumAra suna rahA thaa| yaha vRtta sunate hI zukarAjakumAra caitanyatA rahita hokara isaprakAra jamIna para dhulaka par3A ki jaise adhakaTe vRkSakI zAkhA kisI pavana vegase gira par3atI hai| yaha dekhakara atyanta vyAkulatA aura ghabarAhaTako prApta hue usa bAlakake mAtA pitA kolAhala karane lage, isase tamAma rAjavargIya loka vahAM para ekadama A pahuMce aura Azcarya pUrvaka kahane lage hA ! hA! are ! yaha kyA huA ? isa banAvase tamAma loka Akula vyAkula ho uThe,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kyoMki janatAke svAmIke sukha duHkhake sAtha hI sAmAnya janoMkA duHkha sukha ghaniSTa saMbaMdha rakhatA hai / catura puruSoM dvArA caMdanAdike zItala upacAra karanese thor3e samaya bAda usa bAlaka zukarAja kumArako caitanyato prApta huI / caitanya Anese kumArake cakSu vikasita kamalake samAna khule parantu khedakI bAta hai ki kumArakI vAcA na khulI / kumAra cAroM tarapha dekhatA hai parantu bola nahIM sktaa| chadmasthAvasthA meM tIrthaMkara ke samAna maunadhArI kumAra bulAne para bhI bola nahIM sktaa| yaha avasthA dekhakara bahutase logoMne yaha vicAra kiyA ki isa rUpa lAvaNya yukta kumArako kisI devAdikane chala liyA thaa| parantu duHkha isI bAtakA hai ki kisI duSTa karmake prabhAvase isakI jabAna baMda ho gii| aise bolate hue usake mAtA pitA Adi saMbaMdhI loga mahA ciMtAmeM nimagna ho use zIghra hI rAjadarabAra meM le gaye / vahAM jAkara aneka prakArake upAya karAye parantu jisaprakAra duSTa puruSakI duSTatA dUra karaneke lie bahotase kiye hue upakAra niSphala hote hai. vaise hI antameM sarva prakArake upacAra vyartha hue / kumArakI yaha avasthA karIba chaha mahine taka calI para itane aMtarameM usane eka akSara mAtra bhI uccAraNa nahIM kiyaa| evaM koI bhI manuSya usake maunakA mUla kAraNa na jAna sakA / caMdramA kalaMkita hai, sUrya tejasvI hai, AkAza zUnya, vAyu calasvabhAvI, cintAmaNi pASANa, kalpavRkSa kASTa pRthvI raja (dhUla), samudra khArA, megha kAlA, agni dAhaka, jala nIca gati-gAmI, meru suvarNakA honepara bhI kaThora karpUra suvAsita parantu asthira ( uDajAne vAlA ), kastUrI bhI zyAma, sajana dhana rahita, lakSmIvAn kRpaNa tathA mUrkha, aura rAjA lAlacI, isI prakAra vAma vidhine sarva guNa saMpanna isa bAlaka rAjakumArako bhI gUMgA banAyA / hA! kaisI khedakI bAta hai kI ratna samAna saba vastuoMko vidhAtAne eka eka avaguNa lagAkara kalaMkita karadiyA / bar3e bhAgyazAlI puruSoMkI durdazA kisa sajanake manameM na khttke| ataH usa samaya vahAMpara ekatrita hue sarva nAgarika loga atyanta kheda karane lage / daivayogase isI samaya krIr3Arasake sAgara samAna aura jagat janoMke netroMko Ananda kArI kaumudI mahotsava yAnI zarada pUrNimAke caMdramAke mahotsava kA dina upasthita huaa| usa samaya bhI rAjA apane sarva nAgarikoMke sAtha aura kamalamAlA mahArANI evaM zukarAja kumAra sahita bAhyodyAnameM Akara usI Amra vRkSake noce baiThA / pahilI bAta yAda Anese rAjA khinna citta ho rAnIse kahane lagA "he devi ! jisa prakAra viSa vRkSa sarvathA tyAjya hai vaise hI hamAre isa zukarAja putra ratnako aisA atyanta viSama duHkha isa AmravRkSase hI utpanna huA hai| ataH yaha vRkSa bhI sarvathA tyAjya hai" / rAjA itanA bolakara jaba usa vRkSako chor3a dUsare sthAnapara jAneke lie taiyAra hotA hai itanemeM hI akasmAt usI AmravRkSa ke nIce atyanta AnaMdakAraka devadudubhI kA nAda hone lgaa| yaha camatkAra dekhakara rAjA pUchane lagA ki yaha daivika zabda kahAMse paidA huA ? taba kisI eka manuSya ne Akara kahA ki mahArAja! yahAMpara zrIdatta nAmA eka munirAja tapazcaryA karate the unheM isavakta kevalajJAna prApta huA hai / ataH devatA loka apane daivika vAjitroM dvArA unakA mahotsava karate haiM / itanA sunakara rAjA prasannacitta hokara bolA ki hamAre isa putra ratnake maunakA kAraNa ve kevalI bhagavAn hI kaha skeNge| isalie hameM bhI aba unake pAsa jAnA cAhie aisA kahakara rAjA parivAra sahita muni ke pAsa jAne lgaa| vahAM jAkara caMdanAdika paryupAsanA kara kevalI bhaga
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi makaraNa vAma ke sanmukha baiThA / usa samaya kevalanAnI mahAtmA ne klezamAzinI amRtasamAna dezanA dI / dezanA ke aMtameM vinayapUrSaka rAjA pUchane lagA ki he bhagavAn ! isI zukarAja kumArakI vAcA baMda kyoM huI ? kevalajJAnadhArI mahAtmA ne uttara diyA ki 'yaha bAlaka abhI bolegaa"| amRta ke samAna kevalajJAnI kA vacana sunakara prasa. batA pUrvaka rAjA bolA ki prabho ! yadi kumAra bolane lage to isase adhika hameM kyA cAhie ? kevalIbhagavAn bole ki "he zukarAma ! ina sabake dekhate hue tUM hameM vaMdanAdika kyoM nahIM karatA ? itanA sunate hI zukarAja ne uThakara sarvajanasamakSa kevalIbhagavAn ko uccAra pUrvaka khamAsamaNa dekara vidhipUrvaka vaMdana kiyaa| yaha mahA vamatkAra dekha rAjA Adi cakita hokara bolane lage ki, sabamuca hI ina mahAmunirAjakI mahimA pragaTa dekhI, kyoMki jise saikar3oM puruSoM dvArA maMtrataMtrAdika se bhI bulAne ke lie zaktimAna na huye usa isa zukarAjakumAra kI munirAja ke vAkyAmRta se hI cAcA khula gii| yahAMpara camatkArika banAva dekhakara mugdha bane hue manuSyoM ke bIca rAjA sAzcarya pUchane lagA ki khAmin yaha kyA vRttAMta hai ? kevalIbhagavAn bole ki isa bAlaka ke mauna dhArana karane meM mukhya kAraNa pUrva janma kA hI hai / use he bhavyajano ! sAvadhAna hokara suno,-- zukarAja ke pUrva bhava kA vRttAnta / malaya nAmaka dezameM pahale eka mahilapura nAmaka magara thaa| vahAM para AzcaryakArI caritravAn jitArI nAmA rAjA rAjya karatAthA / vaha rAjA isaprakAra kA dAnabIra evaM yuddhavIra thA ki jisane tamAma yAcakoM ko alaMkAra sahita aura sarva zatruoM ko alaMkAra rahita kiyA thaa| cAturya, audArya, aura zauryAdika guNoM kA to vaha sthAma hI thaa| yaha eka roja apane siMhAsana para baiThA thA usa samaya char3IdAra ne Akara vinatI kI-he mahArAjendra ! vijayadeva nAmaka rAjA kA dUtAApako milakara kucha bAta karane ke lie Akara daravAjepara khar3A hai, yadi ApakI AjJA ho to vaha darabAramai Ave / rAjAne dvArapAla ko AjJA dI ki use satvara yahAM le aao| usavakta kRtyAkRtya ko jAnanevAlA vaha dUta rAjAke pAsa Akara vinayapUrvaka namaskAra kara kahane lagA ki mahArAja ! sAkSAt devaloka samAna deSapura nagara meM vijayadeva nAmA rAjA rAjya karatA hai ki jo isa samaya vAsudeva ke samAna hI parAkramI hai| usakI pratiSThA prApta prItimati nAmA satI mahArANI ne jaise rAjanIti se zAma, dAma, bheda aura daMDa ye cAra upAya paidA hote haiM tyoMhI cAra putroM ko janma diye bAda haMsanI ke samAna haMsI nAmA eka kanyAratla ko janma diyA hai / yaha nIti hI hai ki, jo vastu arupa hotI hai vaha atizaya priya lagatI hai| vaise hI kaI punoMpara yaha eka putrI hone ke kAraNa mAtApitA ko atyaMta priya hai| yaha haMsI bAlyAvasthA ko tyAgakara aba ATha varSa kI huI usa samaya prItimati mahArAnI ne eka dUsarI sArasI nAmaka kanyA ko janma diyA ki jo sAkSAt jalAzaya ko zobhAyamAna karanevAlI sacamuca dUsarI sArasI ke samAna hI hai / pRthvI meM jo jo sAra aura nirmala padArtha the mAno unhIM se vidhAtA ne unakA nirmANa kiyA ho aura jinheM kisI kI upamA hI na dI jA sake aisI una donoM kanyAoM meM paraspara alaukika prIti hai| kAmarUpa hasti ko krIDAyama ke samAna yokmavatI honepara bhI haMsI ne apanI laghubahina sArasI ke viyoga ke bhaya se abhItaka bhI apanA vivAha
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 zrAddhavidhi prakaraNa karanA kabUla nahIM kiyaa| aMta meM sArasI bhI yauvanAvasthA ke sammukha A phucii| usa vakta donoM yuvatI bahinoM ne prIti pUrvaka yaha pratikSA kI ki hamase paraspara eka dUsarekA viyoga na sahA jAyagA isalie donoM kA ekahI bara ke sAtha vivAha honA ucita hai| una donoM ko pratijJA kiye bAda mAtApitA ne unake manojJa ghara prApta karAne ke liye hI vahAMpara yathAvidhi svayaMvara maMDapa kI racanA kI hai| maMDapa meM isa prakAra kI alaukika maJca rakhanA karane meM AI hai jisakA varNana karane ke lie bar3e bar3e kavi bhI vicAra meM DUba jAte haiM / pramANa meM itanA hI kahanA basa hai ki vahAMpara Apake samAna anya bhI bahuta se rAjA Avege / tadartha vahAMpara ghAsa evaM dhAnya ke aise baDe baDe puMja suzobhita kiye haiM ki, jinake sAmane baDe baDe pavata mAta kara diye gaye haiM / aMga,baMga, kaliMga, AMdhra, jAlaMdhara, mAravADa, lATa, bhoTa, mahAbhoTa, medapATa (mevADa) virATa, gauDa, caur3a, marAThA, kuru, gujarAtha, bhAbhIra, kAzmIra, goyala, paMcAla, mAlava, huNu, cIna, mahAcIna kaccha, vaccha. karnATaka, kuMkaNa, nepAla, kAnya. kubja, kuMtala, magadha, naiSadha,vidarbha, siMdha, dAvar3a, ityAdika bahutase dezoMke rAjA vahAMpara AnevAle haiN| isalie hamAre svAmI ne Apa ( malayadeza ke mahArAjA) ko nimaMtraNa karane ke lie mujhe bhejA hai| isalie Apa vahAM padhArakara svayaMvara kI zobhA bar3hAyeMge aisI AzA hai|" dUtake pUrvokta vAkya sunate hI rAjA kA citta bar3A prasanna huA,paraMtu vicAra karate hue vahAM jAne para svayaMvara meM ekatrita hue bahuta se rAjAoM ke bIca ve mujhe pasaMda karagI yA anya ko| isa taraha ke kanyAoM kI prApti aprApti sambandhI AzA aura saMzayarUpa vicAroM meM rAjA kA mana dolAyamAna hone lgaa| aMta meM rAjA isa vicAra para AyA ki AmaMtraNa ke anusAra mujhe vahAM jAnA hI vAhie / svayaMvara meM jAne ko taiyAra ho pakSiyoM ke zubha zakuna pUrvaka utsAha ke sAtha prayANa kara rAjA devapura nagara meM jA pahuMcA / AmantraNa ke anusAra dUsare rAjA bhI vahAMpara bahunase A pahuMce the| vahAM ke vijayadeva rAjA ne una sabako bahumAna pUrcaka nagara meM praveza kraayaa| nirdhArita dina Anepara atyAdara sahita yathAyogya UMce maMcakoM para saba rAjAoM ne apane Asana aMgIkAra kara deva sabhA ke samAna svayambara maMDapa ko zobhAyukta kiyaa| tadanantara snAnapUrvaka zubha caMdanAdika se aGgavilepana kara zuvivastroM se vibhUSita ho sarasvatI aura lakSmI ke samAna haMsI aura sArasI donoM bahine pAlakhI meM baiThakara svayambara maMDapa meM A virAjI / usa samaya jisaprakAra eka atyuttama vikrIya vastu ko dekhakara bahuta se grAhakoM kI dRSTi aura mana AkarSita hotA hai usIprakAra una rUpa lAvaNyapUrNa kanyAoM ko dekha tamAma rAjAoM kI dRSTi aura mana AkarSita hone lagA / ve eka dUsare se bar3hakara apane mana aura dRSTi ko daur3Ane lge| evaM kAmavivaza ho vividhi prakAra kI ceSTAeM tathA apane svabhAvapUrvaka Azaya janAne ke kArya meM lagagaye / ThIka isI samaya varamAlA hAtha meM lekara donoM kanyAyeM svayaMvaramaMDapa ke madhyagata-bhAga meM Akara khar3I ho gii| suvarNa char3I ko dhAraNa karanevAlI kulamahattarA prathama se hI sarva vRttAMta ko jAnatI thI isalie sarva rAjapargiyoM kA varNana karatI huI kanyAoM ko vidita karane lagI ki, "he sakhI yaha sarva rAjAoM kA rAjA rAjagRhI kA svAmI hai| zatruke sukha ko dhvaMsa karane ke kArya meM atyaMta kuzala kauzalya dezameM AI huI kauzalA kA rAjA hai / svayaMgharamaMDapa kI zobhA kA prakAzaka yaha gurjara deza kA rAjA hai| sadA saumya aura manohara Rddhi prApaka yaha kaliMga deza kA rAjA hai / jisakI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrAddhavidhi prakaraNa lakSmI kA bhI kucha pAra nahIM aisA yaha mAlava deza kA rAjA hai / prajA pAlane meM dayAlu, yaha nepAla bhUpAla / jisake sthUla guNoM kA varNana karane meM bhI koI samartha nahIM hai aisA yaha kuru dezakA nareza hai / zatru kI zobhA kA niSedha karanevAlA yaha naiSadha kA nRpAla hai| yazarUpa sugandho ko vRddhi karanevAlA yaha malaya deza kA nareza haiM" isaprakAra sakhiyoM dvArA nAma uccArapUrvaka rAjamaMDala kI pahicAna karAne se jisa taraha indumatI ne aja rAjA ko ho varamAlA DAlI thI vaisehI haMsI aura lArasI kanyAoM ne jitArI rAjA ke hI kaMTha meM varamAlA AropaNa kI isasamaya lAlacIpana, autsukyatA, saMzaya, harSa, Ananda, viSAda, lajjA, pazcAtApa, IrSA pramukha guNaavaguNa se anya saba rAjA vyApta hogye| aise svayambara meM kaI rAjA apane Agamana ko kaI apane bhAgya ko, aura kaI apane avatAra ko dhikkArane lge| jitArI rAjA kA mahotsava aura dAna sanmAna pUrvaka zubha muhUrta meM lagnasamAraMbha huaa| bhAgya binA manovAMcchita kI prApti nahIM hoto, isa bAta kA nizcaya honepara bhI kitaneka parAkramI rAjA AzArahita udAsa bana gye| kitane ho rAjA IrSA aura dveSa dhAraNakara jitArI rAjA ko mAra DAlane takake kutsita kArya meM pravRtta hone lge| parantu usa yathArtha nAmavAle jitArI rAjA kA car3hatA puNya hone ke kAraNa koI bhI bAlabAMkA na kara sakA / rati prIti sahita kAmadeva ke rUpa ko jItanevAlA jitArI rAjA usa samaya apane zatrurUpa bane hue sarva rAjamaMDalake garva ko cUrNa karatA huA apano donoM striyoM sahita nirvighnatApUrvaka svarAjadhAnI meM jA pahuMcA / tadanantara baDe ADambara sahita apanI donoM rANiyoM ko samahotsava nagara praveza karAkara apanI donoM AMkhoM ke samAna samajhakara unake sAtha sukha se samaya vyatIta karane lgaa| haMsI rANI prakRti se sadaiva sarala svabhAvI thI / parantu sArasI rANI rAjA ko prasanna karane ke lie boca meM prasaMgopAta kucha kucha kapaTa bho karato thI / yadyapi vaha apane pati ko prasanna karane ke lie hI kapaTa sevana karato thI tathApi usane strIgotra karma kA dRr3hatayA baMdhana kiyaa| haMsI ne apane sarala svabhAva se strIgotra viccheda kara DAlA itanA hI nahIM paraMtu vaha rAjA ke bhI atyanta mAnane yogya ho gaI / aho! Azcarya kI bAta hai ki, isa choTA bahina ne apanI mUrkhatA se vyartha hI apanI AtmA ko kapaTa karane se nIcagati gAmI bnaayaa| ____eka dina rAjA apano donoM striyoM sahita rAjamahala meM gavAkSa ke pAsa baiThA thA isa samaya usane nagara se bAhara manuSyoM ke bar3e samudAya ko jAte dekhA usI vakta eka naukara ko bulAkara usakA kAraNa jAnane kI AjJA kii| naukara zoghra hI bAhara gayA aura kucha dera bAda Akara bolA-"mahArAja ! zaMkhapurI nagarose eka baDA saMgha AyA hai aura vaha siddhAcala tIrtha kI yAtrA karane ke lie jAtA hai| apane nagara ke bAhara Aja usa saMgha ne par3Ava kiyA hai"| yaha bAta sunakara baDe kautuka se rAjA saMgha ke par3Ava meM gayA aura vahAM rahe hue zrIzrutasAgara sUri ko rAjA ne vaMdana kiyaa| saralAzayavAlA rAjA AcArya mahArAja se pUchane lagA ki yaha siddhAvala kaunasA tIrtha hai ? aura usa tIrtha kA kyA mahAtmya hai ? kSorAnava labdhike pAtra ve AcArya mahArAja bole ki,rAjan ! isa loka meM dharma se hI saba iSTa siddhi prApta hotI hai / aura isa vizva meM dharma hI eka sAra bhUta hai / nAma dharma to duniyA meM bahuta hI haiM, paraMtu arhat praNIta dharma hI atyanta zreyaskara hai| kyoMki samyaktva ( saddharmazraddhA ) hI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa usakA mUla hai, jisake vinA prANI jo kucha tapa, japa, vrata, kaSTAnuSThAnAdika karatA hai, vaha saba vaMdhya vRkSa ke samAna vyatha haiN| vaha samyaktva bhI tIna tatva saddahaNArUpa hai| ve tIna tatva-deva, gurU, aura dharma zuddha tatvarUpa hai| una tInoM tatvoMmeM bhI prathama devatatva arihaMta ko samajhanA cAhie, arihanta deva meM bhI prathama arihanta zrI yugAdideva (RSabhadeva ) haiM / atyaMta mahimAvanta ye deva jisa tIrthapara virAjate haiM vaha siddhAcala nAmA tIrtha bhI mahAprabhAvika hai / yaha vimalAcala nAmA tIrtha tamAma tIrthoM meM mukhya hai; aisA saba tIrthaMkaroM ne kathana kiyA hai| isa tIrtha ke nAma bhI jude jude kAryoM ke bheda se ikkAsa kahe jAte haiM / jaise ki, 1 siddhakSetrakUTa, 2 tIrtharAja, 3 marudevIkUTa, 4 bhagIrathakUTa, 5 vimalAcalakUTa, 6 bAhubalIkUTa, 7 sahasrakamalakUTa, 8 tAladhvajakUTa, 6 kadambagirikUTa, 10 dazazatapatrakUTa, 11 nAgAdhirAjakUTa, 12 aSThottarazatakUTa, 13 sahasrapatrakUTa, 14 DhaMkakUTa, 15 lohityakUTa, 16 kapardinivAsakUTa, 17 siddhizekharakUTa, 18 puMDarika, 16 muktinilayakUTa, 20 siddhiparvatakUTa, 1 zatrujayakUTa / isaprakAra ke ikkIsa nAma kitaneeka manuSyakRta, kitaneeka devakRta, aura kitaneeka RSikRta mila kara isa avasarpiNI meM hue haiN| gata avasapiNI meM bhI isIprakAra dUsare ikkIsa nAma hue the aura AgAmI avasarpiNImeM bhI prakArAMtarase aise hI nUtana ikkIsa nAma isa parvatake hoNge| isa vartamAna avasarpiNI meM jo ikkIsa nAma Apake samakSa kahe unameM se zatrujaya jo ikkIsavAM nAma AyA hai vaha tere AgAmI bhavase terese hI prasiddha hogaa| isaprakAra bhI hamane jJAnI mahAtmA ke pAsa sunA huvA hai / sudharmA svAmI ke race hue mahAkalpa nAmaka pranthameM isa tItha ke aSTottarazata (eka so ATha) nAma bhI sune haiM, aura ve isaprakAra haiN| 1 vimalAcala, 2 deva. parvata, 3 siddhikSetra, 4 mahAcala, 5 zatrujaya, 6 puMDarika, 7 puNyarAzi, 8 zivapada, 6 subhadra, 10 parvatendra, 11 dRr3hazakti, 12 akarmaka, 13 mahApadma, 14 puSpadaMta, 15 zAzvataparvata, 16 sarvakAmada, 17 muktigRha, 18 mahAtIrtha, 16 pRthvIpITha, 20 prabhupada, 21 pAtAlamUla, 22 kailAsaparvata, 24 kSitimaNDala, 24 raivatagiri, 25 mahAgiri, 26 zrIpadagiri, 27 indraprakAza, 28 mahAparvata, 26 muktinilaya, 30 mahAnada, 31 karmasUdana, 32 akalaMka, 33 33 suMdarya, 36 vibhAsana, 35 amaraketu, 36 mahAkarmasUdana, 37 mahodaya, 38 rAjarAjezvara, 36 DhIMka, 40 mAlavatoya, 41 suragiri, 42 Anandamandira, 43 mahAjasa, 44 vijayabhadra, 45 anantazakti, 46 vijayAnanda 47.mahAzaila, 4 bhadrakara, 46 ajarAmara, 50 mahApITha, 51 sudarzana, 52 arcagiri, 53 tAladhvaja, 54 khemakara, 55 anantaguNAkara, 56 zivaMkara, 57 kevaladAyaka, 58 karmakSaya, 56 jyotisvarUpa, 60 himagiri, 61 nAgA. dhirAja, 62 acala, 63 abhinanda, 64 svarNa, 65 paramazrama, 66 maheMdradhvaja, 67 vizvAdhIza, 68 kAdambaka, 66 mahIdhara, 70 hastagiri, 71 priyaMkara, 02 dukhahara, 73 jayAnanda, 74 Anandadhara, 75 jasodara, 76 sahakhakamala, 77 vizvaprabhAvaka, 78 tamokanda, 76 vizAlagiri, 80 haripriya, 81 surakAMta, 82 punyakesa, 83 vijaya, 84 tribhuvanapati, 85 vaijayanta, 86 jayanta, 87 sarvArthasiddha, 88 bhavatAraNa, 86 priyaMkara, 60 puruSottama, 61 kayambU, 62 lohitAkSa, 63 maNikAMta, 64 pratyakSa, 65 asIvihAra, 66 guNakanda, 67 gaMjacandra, 68 jagataraNI, 66 anantaguNAkara, 100 nagazreSTha, 101 sahejAnanda, 102 sumati, 103 abhaya, 104 bhavyagiri, 105 sikhazekhara, 106 anantaralesa, 107 zreSThagiri, 108 siddhaacl|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa isa avasarpiNI meM pahale cAra tIrthaMkaroM ( RSabhadeva, ajitanAtha, saMbhavanAtha aura abhinandana khAmI ) ke samavasaraNa isa tIrthapara hue haiM / evaM aThAraha tIrthaMkaroM (sumatinAtha, padmaprabha, supArzvanAtha, caMdaprabha, suvidhinAya, zItalanAtha, zreyAMsa, vAsupUjya, vimalanAtha, anantanAtha, dharmanAtha, zAMtinAtha, kuMthunAtha, aranAtha, malinAtha, munisuvrata, naminAtha, pArzvanAtha, mahAvIrasvAmI ) ke samavasaraNa bhI yahAM honevAle haiN| eka nemanAtha vinA isa covIsI ke anya saba tIrthakara isa tIrtha para smvsreNge| isa tIrthapara ananta muni siddhipada ko prApta hue haiM isIliye isa tIrtha kA nAma siddhikSetra prasiddha huA hai| sarva jagat ke loka jinakI pUjA karate haiM aise tIrthakara bhI isa tIrtha kI bar3I prazaMsA karate haiM evaM mahAvidehakSetra ke manuSya bhI isa tIrthakI nirantara cAhanA karate haiN| yaha tIrtha prAyaH zAzvatA hI hai / dUsare tIrthoMpara jo tapa japa dAnAdika tathA pUjA smAtrAdika karane. para phala kI prApti hotI hai usase isa tIthapara tapa, japa, dAnAdika kiye hue dharmakRtya kA phala anantaguNA adhika hotA hai| kahA bhI hai ki palyAmasahasraM ca dhyAnAlAmamiMgrahAt / duSkarma kSIyate mArge sAgaropama samItam // 1 // zatrujaye jina dRSTe durgatidvitIyaM kSipet / sAgarANAM sahasraM ca pUjAsnAtravidhAnataH // 2 // "apane gharameM baiThA huA bhI yadi zatrujaya kA dhyAna kare to ekahajAra palyopama ke pApa dUra hote haiM, aura tIrtha yAtrA na ho tabataka amuka vastu na khAnA aisA kucha bhI abhigraha dhAraNa kare, to ekalAkha palyopama ke pApa naSTa hote haiM / duSTakarma nikAvita ho tathApi zubha bhAva se kSaya kara sakatA hai| evaM yAtrA karane ke lie apane ghara se nikale to eka sAgaropama ke pApako dUra karatA haiM / tIrtha para car3hakara mUlanAyaka ke darzana kare to usake do bhava ke pApa kSaya hote haiN| yadi tIrthanAyaka kI pUjA tathA snAtra kare to ekahajAra sAgaropamake pApa karma kSaya kie jA sakate haiM ! isa tIrtha kI yAtrA karane ke lie eka eka kadama tIrtha ke sanmukha jAve vaha eka eka kadama para eka eka hajAra bhavakoTi ke pApa se mukta hotA hai / anya sthAnapara pUrva karor3a varSa taka kriyA karane se jisa zubha phala kI prApti hotI hai vaha phala isa tIrtha para nirmala bhAva dvArA dharmakRtya karanepara aMtarmuhUta meM prApta kiyA jA sakatA hai / kahA hai ki; jaM koDie puNNaM kaamibhaahaarbhaaibhaae| taM lahai tithyapuNNaM ego vAseNa sattuMje // 1 // - apane ghara baiThe icchita AhAra bhojana karAne se kror3a bAra svAmivAtsalya karane para jo puNya prApta hotA hai utanA puNya zakuMjaya tIrtha para eka upavAsa karane se hotA hai| kivi nAma tidhyaM sage pAyAle mANuse loe / taM savvamevadi; puMDarie die saMte // 2 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa: 25 jitane nAmAMkita tIrtha, svarga, pAtAla aura manuSyaloka meM haiM, una sabake darzana karane kI apekSA eka siddhAcala kI yAtrA kare to sarva tIrthoM kI yAtrA kA phala pA sakatA hai| paDilA bhaMte saMdhe diThThamadiThThea sAhU sattuMje / koNa aThThe, diThThe taguNaM hoI // 3 // zatru para zrI saMgha kA svAmivAtsalya kara jimAve to muni ke darzana kA phala hotA hai, muni ko dAna dene se tIrthayAtrA kA phala milatA hai; tIrthanAyaka ke darzana kiye pahale bhI zrI saMgha ko jimAne se kror3a guNA phala hotA hai aura yadi tIrtha kI yAtrA karake jimAve to ananta guNA phala prApta hotA hai / navakArasahie purimaDhegAsagaM ca AyAnaM / puMDariyaM samaraMto phalakakhIkuNai abhatta // 4 // navakArasI, porisI, purImar3ha, ekAsanA, AyaMbila, upavAsa, pramukha tapa karate huye yadi apane ghara baiThA huA bhI tIrtha kA smaraNa kare to, - mada samaduvAlasANa mAsaddhamAsakhamaNANaM / tigaraNasuddhIlAi sattuMje saMbharatoa // 5 // navakArasI se chaTTakA, porisI se aTTama kA, purImaDha se cAra upavAsa kA, ekAsanase chaha upavAsa kA, AMbilase pandraha upavAsa kA aura eka upavAsa se mAsakSapaNa ( mahIne ke upavAsa) kA phala prApta hotA hai / yAnI pUrvI tapa karake ghara baiThe bhI - "zatruMjayAya namaH" isa pada kA jApa kare to pUrvokta gAthA meM batalAyA huA phala milatA hai / na vittaM suvaNNabhUmi bhUsaNadANeNa anna tiththasu / pAva puNNaphalaM puAnamageNa satuMje // 6 // eka zatruMjaya tIrthapara mUlanAyaka kI snAtra pUjA namaskAra karane para jo puNya utpanna hotA hai so puNya anya tIrthoMpara suvarNabhUmi tathA AbhUSaNa kA dAna karane para bhI prApta nahIM hotA ! . dhuve pakhkhuvavAse mArUkhamaNaM kapura dhuvaMni / kattiyamAsakhkhavaNaM sAhu paDilAbhIe lahai // 7 // ...isa. tIrthapara dhUpa pUjA kare to paMdraha upavAsa kA phala milatA hai, yadi kapUra kA dhUpa kare to mAsakSapaNa * phala hotA hai aura yadi eka bhI sAdhu ko annadAna de to kitane eka mahInoM ke upavAsa kA phala milatA hai- 1 : yadyapi pAnI ke sthAna bahuta hI haiM tathApi sabase adhika samudra hI hai vaisehI anya saba laghu tIrtha hai paraMtu sabase adhika tIrtha zrI siddhikSetra hI hai / jisane aise tIrtha kI yAtrA karake svArtha siddhi nahIM kI aise manuSya dhanaprApti se kyA ? aura bar3e kuTumba se " ke manuSyajanma se kyA phAyadA ? adhika jIne se kyA ?
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 - - zrAddhavidhi prakaraNa kyA ? kucha lAbha nhiiN| jisa manuSya ne isa pavitra tIrtha kI yAtrA na kI use janme huye ko bhI garbhAvAsa meM hI samajhanA cAhiye, usa kA jInA bhI nahIM jIne ke barAbara aura vizeSa jAnakAra hone para bhI use anajAna hI samajhanA cAhiye / dAna, zIla, tapa, kaSTAnuSTAna ye sarva kaSTasAdhya hai ataH bane utane pramANa meM karane yogya haiM tathApi sukha pUrvaka susAdhya aisI isa tIrtha kI yAtrA to AdarapUrvaka avazya hI karanI caahiye| saMsArI prANiyoM meM vahI manuSya prazaMsanIya hai aura mAnanIya bhI vahI hai ki jisane paidala calakara siddhikSetra kI chaharI pAlate huye sAta yAtrA kI ho / pUrvAcayoM ne bhI kahA hai ki chaTheNaM bhaveNaM appANaeNaM tu sajattAo / jokuNaisattuMje so taiyabhave lahai siddhiM // 9 // jo zatrujaya tIrtha kI yovihAra sAta chaTTha karake sAta bAra yAtrA karatA hai vaha prANI nizcaya se tIsare bhava meM siddhi pada ko prApta karatA hai| . ... isa prakAra bhadrakatvAdi guNayukta una guru kI vANI se jisa taraha vRSTi paDane se kAlI miTTI dravita ho ho jAtI hai vaise hI usa jitArI rAjA kA hRdaya komala hogyaa| jagat mitra sadRza una kevalajJAnI guru ne apanI amogha vANI ke dvArA laghukarmI jitArI rAjA ko usa vakta samyakatva yukta banA thaa| jitArI rAjA ke aMtaHkaraNa para guru kI amogha vANI kA yahAM taka zubha pariNAma huA ki usane tatkAla hI tIrthayAtrA karane kI abhiruci utpanna hone se apane pradhAnAdika ko bulA kara AzA kI ki hAla turanta hI yAtrArtha jAne kA sAmagrI taiyAra kro| itanA hI nahIM balki usane isa prakAra kA atyupra utkRSTa abhigraha dhAraNa kiyA ki jaba taka usa tIrtha kI yAtrA paidala calakara na kara sakU vahAM taka mujhe anna pAnI kA sarvathA tyAga hai| rAjA kI isa prakAra kI kaThora pratijJA sunakara haMsinI tathA sArasI ne bhI usI vakta kucha aisI hI pratikSA grahaNa kaa| "yathA rAjA tathA prajA" isa nyAya ke anusAra prajAvarga meM se bhI kitane eka manuSyoM ne kucha vaisI hI prakArAMtara kI pratijJA dhAraNa kii| aisA kyA kAraNa banA ki, jisase kucha bhI lambA vicAra kiye binA rAjA ne aisA atyanta kaThora abhigraha dhAraNa kiyA! aho! yaha to mahA khedakAraka vArtA banI hai ki, vaha siddhAvala tIrtha kahAM rahA ? aura itanA dUra honepara bhI aisA abhigraha mahArAja ne kyoM dhAraNa kiyA ? pradhAnAdika pUrvokta prakAra se kheda pUrvaka soca karane lge| jaba mantrI sAmanta isa prakAra kheda kara rahe the taba guru maharAja bole ki jo jo abhigraha grahaNa karanA vaha pUrvApara vicAra karake hI karanA yogya hai| vicAra kiye binA kArya karate hue pIche se bar3A pazcAttApa karanA par3atA hai aura usa kArya meM lAbha kI prApti to dUra rahI parantu usase ulaTA nukasAna hI bhoganA par3atA hai / yaha sunakara atizaya utsAhI rAjA bolane lagA ki he bhagavan ! abhi. graha dhAraNa karane ke pahile hI mujhe vicAra karanA cAhie thaa| parantu aba to usa viSaya meM jo vicAra karanA hai so vyartha hai / pAnI pIne bAda jAti pUchanA yA mastaka muMDana karAne bAda tithI, vAra, nakSatra, pUchanA yaha saba kucha vyatha hI hai| aba to jo huA so huaa| maiM pazcAttApa binA hI isa abhigraha kA guru mahArAja ke varaNa pasAya se nirvAha karUMgA / yadyapi sUrya kA sArathI paga rahita hai tathApi kyA vaha AkAza kA anta nahIM pA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 27 1 sakatA ? aisA kahakara zrI saMgha ke sAtha caturaMginI senA lekara rAjA yAtrA ke mArga meM calane lagA / mAnoM kama rUpa zatru ko hI hanana karane ko jAtA ho| isa prakAra bar3I zIghra gati se calatA huA rAjA kitane eka dinoM meM kAzmIra deza kI eka aTavI meM jA phuNcaa| kSudhA, tRSA, pairoM se calanA, evaM mArga meM calane ke pari zrama ke kAraNa rAjA rAnI atyanta Akula vyAkula hone lage / usa vakta siMha nAmaka vicakSaNa mantrIzvara finAtura hokara guru mahArAja ke pAsa Akara kahane lagA ki mahArAja ! rAjA ko kisI bhI prakAra se sama jhAiye, yadi dharma ke kArya meM samajhapUrvaka kArya na kareMge aura ekAnta Agraha kiyA jAyagA to isake pari NAma meM jainazAsana kI ulaTI niMdA hogii| aisA bolatA huA mantrI vahAM se rAjA ke pAsa Akara kahane lagA ki, he rAjan ! lAbhAlAbha kA to vicAra karo ! sahasAtkAra se jo kAma avicAra se kiyA jAtA hai prAyaH vaha apramANa hI hotA hai / utsarga meM bhI apavAda mArga sevana karanA paDatA hai aura isIliye "sahaslAgAreNaM" kA AgAra (pATha) siddhAMtakAroM ne batalAyA huA hai / mantrI ke pUrvokta vacana sunakara zarIra se atizaya AkulatA ko prApta huA hai tathApi mana se sarvathA svakArya meM utsAhI rAjA guru mahArAja ke samIpa bolane lagA, hai prabho ! asamartha pariNAmavaMta ko hI aisA upadeza denA caahie| maiM to apane bole hue vacana ko pAlane meM sacamuca hI zUravIra huuN| yadi kadAcit maiM prANa se rahita bhI ho jAUM tathApi merI pratijJAH to nizcaya hI abhaMga rhegii| apane pati kA utsAha bar3hAne ke liye ve vIra patniyAM bhI vaise hI utsAha vardhaka vacana volane lagIM / rAjA rAnI ke utsAhavardhaka vacana sunakara saMgha ke manuSya Azcarya meM nimagna huye / aura eka dUsare se bolane lage ki, dekho kaisA Azcarya hai ki rAjA aise avasara para bhI dharma meM ekAgra citta hai / aho ! dhanya hai aise sAtvika puruSoM ko ! saba manuSya isa prakAra rAjA kI prazaMsA karane lage / aba kyA hogA yA kyA karanA cAhiye ? isa prakAra kI gaharI AlocanA meM Akula hRdaya vAlA siMha nAmaka mantrI cintA namana ho rAtri ke samaya taMbU meM so rahA thA usa samaya vimalAcala tIrtha kA adhiSThAyaka gomukha nAmA yakSa svapna meM prakaTa hokara kahane lagA ki "he mantrIzvara ! tUM kisaliye ciMtA karatA hai ? jitArI rAjA ke dhairya se yaza hokara maiM prasannatA pUrvaka vimalAcala tIrtha ko yahAM hI samIpavartI pradeza meM lAUMgA, ataH tUM isa cintA ko dUra kara | maiM kala prabhAta ke samaya vimalAcala tIrtha ke sanmukha calate hue zrI samasta saMgha ko vimalAcala tIrtha kI yAtrA karAUMgA / jisase sabakA abhigraha pUrNa ho sakegA / usakA isa prakAra harSadAyaka vacana sunakara mantrI yakSarAja ko praNAma pUrvaka kahane lagA ki "he zAzanarakSaka ! isa samaya Akara Apane jaise mujhe svapna meM Ananda kAraka vacana kahe vaise hI isa saMgha meM guru pramukha anya bhI kitane eka logoM ko svapna dekara aise hI harSadAyaka vacana sunAo ki jisa se saMpUrNa logoM ko nizcaya ho jAya" / maMtrI ke kathanAnusAra gomusvayakSa ne bhI usI prakAra zrI saMgha meM bahuta se manuSyoM ko svapnAMtargata vahI adhikAra vidita kiyA / tadanantara dUsare dina prabhAta samaya hI usane usa mahA bhayaMkara aTavI meM eka bar3e parvata para kRtrima vimalAcala tIrtha kI racanA kI / devatA ko apanI divya zaktike dvArA yaha saba kucha karanA asaMbhavita na thA / devatA kI vaikriyazakti se ravi vastu mAtra paMdraha dina hI raha sakatI hai| parantu, audArika pariNAma se pariNata ho to giranAra tItha
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrAddhavidhi prakaraNa para zrI neminAtha svAmI kI mUrti ke samAna asaMkhyAta kAla paryaMta bhI raha sakatI hai / prabhAta samaya hone para rAjA, AcArya, maMtrI, sAmanta vagairaha bahutase manuSya paraspara apane svapna sambandhI bAteM karane lge| tadanantara sarva nana pramudita hokara avivAda pUrvaka tIrtha ke sanmukha calane lge| kucha dUra jAnepara rAste meM hI vimalAcala tIrtha ko dekhakara saMgha ko atyanta harSa huaa| tIrtha para caDha kara rAjA Adi bhakta jana darzana pUjA karake apane abhigraha ko pUrNa karane lge| evaM harSa se romAMcita ho apane AtmA ko puNya rUpa amRta se pUrNa puSTa karane lge| snAtrapUjA, dhvajapUjA, Adi kartavya kriyA karake mAlA pramukha pahana kara sarva manuSya pramudita hue / isa prakAra apane abhigraha ko pUrNa kara vahAM se mUla zatrujaya tItha kI tarapha yAtrArtha saMgha ne prasthAna kiyA / parantu rAjA bhagavAn ke guNa rUpa cUrNa se mAnoM vazIbhUta huA ho tyoM vAraMvAra phira vahIM jAkara mUlanAyaka bhagavAn ko namana vandana karatA hai| aisA karate hue apanI AtmA ko sAtoM naraka meM par3ane se rokane ke liye hI pravR. simAna huA ho tyoM rAjA sAtavAra tIrthapara se utara kara sAtavIM vAra phira se tIrtha para cddh'aa| usa vakta siMha nAmaka mantrI pUchane hagA ki, he rAjendra ! Apa isa prakAra bAra bAra utara kara phira kyoM caDhate ho ? rojA ne javAba diyA ki jaise mAtAko bAlaka nahIM chor3a sakatA vaisehI isa tIrtha ko bhI chor3ane ke liye maiM asamartha huuN| ataH yahAM hI navIna nagara basAkara rahane kA merA vicAra hai kyoMki nidhAna ke samAna isa pavitra sthAna ko prApta karake maiM kisa taraha choDUM? -- . : :: :: ... * apane svAmI kI AzA ko. kauna vivakSaNa aura vivekI puruSa lopa kara sakatA hai ? isalie usa mantrI ne rAjA kI AjJA se usI parvata ke samIpa vAstuka zAstra kI vidhi pUrvaka eka nagara bsaayaa| isa nagara meM jo nivAsa karegA usase kisI prakAra kA kara na liyA jAyagA aisI AzA hone se kitane eka lobha se, kitane eka tIrtha kI bhakti se, kitane eka sahaja svabhAvase hI usa saMgha ke manuSya evaM anya bhI bahuta se vahAM Akara rahane lge| pAsa meM hI navIna vimalAbala tIrtha hone ke kAraNa aura nirmala pariNAma vAloM kA hI adhika bhAga vahAM Akara nikAsa karane ke kAraNa usa nagarakA nAma bhI vimalApura sArthaka huvaa| naI dvArAmatI nagarI basAkara jaise zrIkRSNa vAsudeva rahe the vaise hI bar3I rAjariddhi sahita evaM zrI jinezvara bhagavAn kA dharmadhyAna karate huye vaha rAjA bhI sukha se vahAM nivAsa karane lgaa| mIThe svara kA bolanevAlA eka zuka (totA) rAjAhaMsa ke samAna usa jitArI rAjA ko paramAnandakArI krIr3A kA sthAnarUpa prApta huvaa| jaba 2 rAjA jina mandira meM jAkara arhat darzana dhyAna meM nimagna hotA thA taba taba usa zukarAja ke mIThe vacana sunane meM usakA mana lagatA thaa| jisa prakAra citra para dhUmra laganese usapara kAlimA chA jAtI hai usI prakAra usake zubha dhyAna meM usa popaTa ke miSTa vacanoM para prIti hone ke kAraNa malInaMtA laga jAtI thii| isI taraha kitanAka samaya vyatIta hone para rAjAne anta samaya jina maMdira ke samIpa anazana dhAraNa kiyA / kyoMki aise vivekI puruSa antima avasthA meM samAdhi maraNa kI hI cAhanA rakhate haiM / samaya ko jAnane vAlI aura dhairyavatI vesI aura sArasI donoM rAniyAM usa samaya rAjAko niryAmanA ( zubhadhyAna ) karAtI huI navakAra maMtra zravaNa karAnA Adi kRtya kara rahI haiM, ThIka usI samaya para vaha totA usI jina mandira ke zikhara para car3hakara miSTa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 24 kdana uccAraNa karane lgaa| isase rAjA kA dhyAna isa tote para hI laga gyaa| usI samaya rAjAkA AyuSya bhI paripUrNa hone se tote ke vacanoM para rAga hone ke kAraNa use tote kI jAtimeM hI janma lenA par3e isa prakAra kA karma bandhana kiyaa| ahA hA !! bhavitavyatA kesI balavAna hai ! "anta samayameM jaisI maMti hotI hai vaisI hI isa AtmA kI gati hotI hai" aisI jo paNDita puruSoM kI ukti hai mAno vahI isa zukravacana kI rAgiSTatA se siddha hotI hai| totA, mainA, haMsa, aura kuttA vagairaha kI krIDAoM ko tIrthaMkaroM ne sarvathA anarthadaNDatayA banalAI haiM yaha bilkula satya hai ! anyathA aise samyakatvavaMta rAjA ko aisI nIca gati kyoM prApta ho / isa bhAMtikA isa rAjA ko dharma kA yoga hote hue bhI jaba usakI aisI duSTa gati huI taba hI to aise anekAMtika mArga se yaha siddha hotA hai ki jIva kI gati kI atizaya vicitratA hI hai / naraka aura tiryaMca ina do gatiyoM kA prANI ne jisa duSTa karma se bandha kiyA ho usa karma kA kSaya vimalAcala tIrtha kI yAtrA se hI ho jAtA hai| parantu isameM vizeSa itanA ho vicAra karane yogya hai ki phira bhI yadi tiryaMca gatikA bandha par3a gayA to vaha bhogane se bhI kSaya kiyA jA sakatA hai parantu jo bandha par3A vaha binA bhoge nahIM chUTa sktaa| yahAM itanA jarUra smaraNa rakhanA cAhiye ki tIrtha kI bhakti sevA se to durgati nahIM kiMtu zubha gati ho hotI hai| aisI isa tIrtha kI mahimA hone para bhI usa jitArI rAjA kI tiryaMca gati rUpa durgati huI isameM kucha tIrtha ke mahimA kI hAni nahIM hotii| kyoMki yaha to pramAdAcaraNa kA lakSaNa hI hai ki zIghra durgati prapta ho| jaise ki kisI rogI ko vaidya ne yogya auSadhi se nirogI kiyA tathApi yadi vaha kupathyAdika kA sevana kare to phira se rogI ho jAya isameM baidya kA kucha doSa nahIM doSa to kupathya kA ho hai, vaise hI isa rAjA kI bhI pramAdavaza se durgati huI / yadyapi pUrvabhavakRta karmayoga se utpanna hue durdhyAna se kadAcit vaha zukarUpa tiryaMca huvA tathApi sarvajJa kA vacana aisA hai ki eka bAra bhI samyaktva prApti huI hai vaha sarvotkRSTa saphala hai isalie usakA phala use mile binA na rhegaa"| .. .. . .. ...... ...... / .. tadanaMtara jitArI rAjA ko mRtyu sambandhI sarva saMskAra karAne ke pazcAt usakI donoM rANiyoM ne dIkSA aMgIkAra karake tapazcaryA karanA zurU kii| vizuddha saMyama pAlakara saudharma nAmA prathama devaloka meM donoM deviSa huii| devaloka meM donoM deviyoM ko avadhijJAna se mAlUma huvA ki unake pUrvabhava kA pati tiryaMca gati meM utpanna huvA hai| isase unhoMne usa tote ke pAsa Akara use upadeza de pratibodha kiyaa| anta meM usI navIna vimalAcala tIrtha ke jinamaMdira ke pAsa unhoMne pUrva ke samAna use anazana kraayaa| jisake prabhAva se unhIM deviyoM kA pati vaha totA jitArI rAjA ko jIva prathama devaloka meM devarUpa meM utpanna huaa| usane apanI donoM deviyoM ke devaloka se cyavana hone ke pahale hI usane kisI kevalajJAnI se pUchA ki svAmin ! maiM sulabhabodhri hUM yA durlabhabodhi ? kevalI ne kahA ki tUM sulabhaSodhi hai / usane pUchA ki mahArAja! maiM kisa taraha sulabhabodhi ho sakU~gA ? mahAtmA bole ki ina terI deviyoM ke bIca meM jo pahalI devI haMsI kA jIva hai, vaha vyaba kara kSitipratiSTita nagara meM Rtudhvaja rAjA kA mRgadhvaja nAmaka putra hogA aura dUsarI devI sArasI kA jIva cyava kara kAzmIra deza meM navIna vimalAcala tIrtha ke samIpa hI tApasoM ke AzramameM pUrvabhava meM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kiye hue kapaTa ke svabhAva se gAMgIla nAmaka RSi kI kamalamAlA nAma kI kanyA hogI ina donoM kA vivAha sambandha huve bAda tUM cyava kara jAtismaraNazAna ko prApta karanevAlA unakA putra hovegaa| tadanaMtara anukrama se cyavakara haMsI kA jIva tUM makaradhvaja rAjA aura sArasI kA jIva kamalamAlA kanyA (yaha terI rAnI ) utpanna huye bAda usa devatA ne svayaM zuka kA rUpa banAkara miThI vANI dvArA tujhe tApasoM ke Azrama meM lejAkara usakA milApa karavA diyaa| vahAM se pIche lAkara tere sainya ke sAtha terA milApa karAkara vaha punaH svarga meM calA gyaa| tathA devaloka se vyava kara usI devakA jIva yaha tumhArA zukarAja kumAra utpanna huA hai| isa putra ko lekara tUM AmravRkSa ke nIce baiThakara kamalamAlA ke sAtha jaba tUM zuka ko vANI saMbaMdhI bAta cIta karane lagA usa vakta vaha bAta sunate hI zukarAja ko jAtismaraNa jJAna utpanna huvA isase yaha vicArane lagA ki isavakta ye mere mAtA pitA haiM parantu pUrvabhava meM to ye donoM merI striyAM thIM, ataH inheM mAtA pitA kisa taraha kahA jAya ? isa kAraNa mauna dhAraNa karanA hI zreyaskara hai / bhUtAdika kA doSa na rahate bhI zukarAja ne pUrvokta kAraNa se hI mauna dhAraNa kiyA thA parantu isa vakta isase hamArA vavana ullaMghana na kiyA jAya isI kAraNa yaha mere kahane se bolA hai| yaha bAlaka hone para bhI pUrvabhava ke abhyAsa se nizcaya se samyaktva pAyA hai| zukarAja kumAra ne bhI mahAtmA ke kathanAnusAra saba bAteM kabUla kii| phira zrIdatta kevalajJAnI bole ki he zukarAja! isameM bhAzcarya hI kyA hai ? yaha saMsArarUpa nATaka to aisA hI hai / kyoMki isa jIvane ananta bhavoM taka bhramaNa karate huye haraeka jIva ke sAtha anaMtAnaMta saMbaMdha kara liye hai| zAstra meM kahA hai ki jo pitA hai vahI putra bhI hotA hai aura jo putra hai vahI pitA banatA hai| jo strI hai vahI mAtA hotI hai aura jo mAtA hai vahI strI banatI hai| uttarAdhyayana satra meM kahA hai ki na sA jAi na sA jokhI na taM ThANaM na taM kulaM / na jAyA na muvA jattha savve jIva anNtso||1|| - aisI koI jAti, yoni, sthAna, kula bAkI nahIM rahA hai ki jisameM isa jIva ne janma aura maraNa prAMta na kiyA ho kyoMki aise anaMta bAra hara eka jIva ne anaMta jIvoM ke sAtha saMbaMdha kiye haiN| isalie kisI para rAga evaM kisIpara dveSa bhI karanA ucita nahIM hai samayajJa puruSoM ko mAtra vyavahAra mArga kA anusaraNa karanA cAhiye / mahAtmA (zrIdatta kevalI ) phira bole ki mujhe bhI aisA hI kevala vairAgya ke kAraNa jaisA saMbaMdha banA hai vA jisa prakAra banAva banA hai vaha maiM tumhAre samakSa vistAra se sunAtA huuN| kathAMtargata zrIdatta kevalI kA adhikaar| : lakSmI nivAsa karane ke lie sthAna rUpa zrImaMdira nAmaka nagara meM strIlaMpaTa aura kapaTapriya eka surakAMta nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usI zahara meM dAna dene vAloM meM evaM dhanADhyoM meM mukhya aura rAjyamAnya somaseTha nAmaka eka nagara seTha rahatA thaa| lakSmI ke rUpa ko jItane vAlI somazrI nAmA usakI strI thI / usake zrIdatta nAmaka eka putra aura zrImatI nAmA usake putra kI strI thii| ina cAroM kA samAgama sacamuca meM puNya ke yoga se hI huvA thaa| yoga se vA thaa|| . . .... . . .. .. .... . .............. .
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa Airimini woman . . yasya putrA vaze bhaktyA bhAyAchaMdAnuvartinI / vibhaveSvapi saMtoSastasya svarga ihaiva hi // 1 // jisake putra AjJA meM calanevAle hoM aura strI citta ke anukUla vartatI ho aura vaibhava meM saMtoSa ho usake lie sacamuca hI yaha loka bhI svarga ke sukha samAna hai / eka dina soma seTha apano strI somazrI ko sAtha lekara udyAna meM krIDA karane ke lie gayA / usa vakta surakAMta rAjA bhI daivayoga se vahAM A pahuMcA / vaha laMpaTI hone ke kAraNa somazrI ko dekhakara tatkAla hI rAgarUpa samudra meM bahane lagA, isase usane kAmAMdha ho usI samaya somazrI ko balAtkAra se apane aMtaHpura meM rakha liyaa| kahA bhI hai ki yauvanaM dhanasaMpatti prabhutvamavivekatA / ekaikamapyanarthAya kimu yatra catuSTayaM // 2 // yauvana, dhanasaMpadA, prabhutA aura avivekatA, ye eka eka bhI anarthakAraka haiM, to jahAM ye cAroM ekatrita hoM vahAM to kahanA hI kyA hai ? arthAt ye mahA anartha karA sakatI haiN| rAjya lakSmI rUpa latA ko anyAya rUpa agni bhasma kara dene vAlI hai to rAjya kI vRddhi cAhane vAlA puruSa parastrI kI AzA bhI kaise kara sakatA hai| dUsare loga anyAya meM pravRtti kareM to unheM rAjA zikSA kara sakatA hai parantu yadi rAjA hI anyAya meM pravRtti kare to sacamuca vaha *matsyagalAgala nyAyake samAna hI ginA jAtA hai| bicArA somazreSThi pradhAna Adi ke dvArA zAstrokti evaM lokokti se rAjA ko samajhAne kA prayatna karane lagA parantu vaha anyAyI rAjA isase ulaTA krodhita ho seTha ko gAliyAM sunAne lagA kiMtu strI ko vApisa nahIM dii| sacamuca hI rAjA kA isa prakAra kA anyAya mahA. duHkhakAraka aura dhiHkArane ke yogya hai / samajhAne vAle para bhI vaha duSTa grISma Rtu ke sUrya kI kiraNoM ke samAna agni kI vRSTi karane lagA / usa samaya maMtrI sAmata Adi seTha ko kahane lage ki jisa taraha siMha yA jaMgalI hAthI kA kAma nahIM pakar3A jA sakatA vaise hI isa anyAyI rAjA ko samajhAne kA koI upAya nhiiN| kyoM ki kheta ke cAroM tarapha vAr3a kheta kI rakSA ke lie kI jAtI hai parantu jaba vaha vAr3a hI kheta ko khAne lage to usakA kucha bhI upAya nahIM ho sktaa| laukika meM bhI kahA hai ki mAtA yadi viSaM dadyAt vikrINIta sutaM pitA / rAjA harati sarvasvaM kA tatra parivedanA / / 3 / / yadi mAtA svayaM putra ko viSa de, pitA apane putra ko bece, aura rAjA prajA kA sarvasva lUTe to yaha duHkhadAI vRttAnta kisake pAsa jAkara kaheM ? ' * massyagalAgalanyAya sammAna meM rahe hue baDe matsya apanI hI jAti ke choTe matsyoM ko nigala jAte haiN| '
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa somazreSTha udAsa hokara apane putra ke pAsa Akara kahane lagA beTA! sacamuca koI apane durbhAgya kA udaya huA hai ki jisase isa prakAra kI viDaMbanA A par3I hai| kahA hai ki: sahyete prANibhirbAddhaM pitRmAtRparAbhavaH / bhAryAparibhavaM soDhuM tiryacApi nahi kSamaH // 4 // prANI apane mAtA pitA ke viyogAdi bahuta se duHkhoM ko sahana kara sakate haiM / parantu tiryaMca jaise bhI apanI strI kA parAbhava sahana nahIM kara sakate taba phira puruSa apanI strI kA parAbhava kaise sahana kara sake ? cAhe jisa prakAra se isa rAjA ko zikSA karake bhI strI pIche lenI cAhiye aura usakA upAya mAtra itanA hI hai ki usameM kitanA eka dravya vyaya hogA / hamAre pAsa chaha lAkha dravya maujUda hai usameMse pAMca lAkha lekara maiM kahIM deza meM jAkara kisI atizaya parAkramI rAjA kI sevA karake usake balakI sahAyatA se terI mAtA ko avazya hI pIche prApta karUMgA / kahAvata hai ki: 32 svayaM prabhutvaM svahastagaM vA, prabhuM vimA no nijakAryAsaddhiH / vihAya potaM tadupAzritaM vA, vArAnidhi ka kSamate tarItum // 5 // apane hAtha meM vaisI hI kucha bar3I sattA ho ki jisa se svayaM samartha ho tathApi kisI anya bar3e AdamI kA Azraya liye binA apane mahAna kArya kI siddhi nahIM hotii| jaise ki manuSya svayaM cAhe kitanA hI samatha ho tathApi jahAja yA nAva Adi sAdhana kA Azraya liye binA kyA bar3A samudra tarA jA sakatA hai ? aisA kahakara vaha seTha pAMca lAkha dravya sAtha lekara kisI dizA meM gupta rIti se calA gyaa| kyoMki puruSa apanI prANa pyArI patnI ke lie kyA kyA nahIM karatA ? kahA hai ki: duSkarANyapi kurvati, janA: prANapriyAkRte / kiM nAbdhi laMghayAmAsuH pANDavA draupadI kRte // 6 // manuSya apanI prANapriyA ke liye duSkara kAya bhI karate haiN| kyA pAMDavoM ne draupadI ke liye samudra ullaMdhana nahIM kiyA / aba somaseTha ke paradeza gaye bAda pIche zrIdatta kI strI ne eka putrI ko janma diyA / aho ! aphasosa ! duHkha ke samaya bhI daiva kaisA vakra hai ? zrIdatta ati zokAtura hokara vicAra karane lagA ki dhiHkAra ho mere isa duHkha kI paraMparA ko mAtA pitA kA viyoga huvA; lakSmo kI hAni huI; rAjA dveSI banA aura aMta meM putrI kA janma huaa| dUsare kA duHkha dekhakara khuzI hone vAlA yaha durdaiva na jAne mujha para kyA 2 karegA ? zrIdatta ne isI prakAra ciMtA meM apane dina vyatIta kiye / use eka zaMkhadatta nAmaka mitra thA, vaha zrIdattako samajhAkara kahane lagA ki he mitra ! lakSmI ke liye itanI ciMtA kyoM karatA haiM ? calo hama donoM samudra pAra paradvIpa meM jAkara vyApAra dvArA dravya saMpAdana kareM aura usameM se AdhA 2 hissA lekara sukhI hoN| mitra ke isa vicAra se zrIdatta apanI strI aura putrI ko apane sage saMbaMdhiyoM ko soMpakara usa mitra ke sAtha jahAja meM baiTha siMhala nAmA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 33 dvIpa meM calA gyaa| vahAMpara donoM mitroM ne do varSa taka vyApAra kara aneka prakAra lAbha dvArA bahutasA dravya saMpAdana kiyA / vizeSa lAbha kI AzA se ve vahAM se kaTAha nAmaka dvIpameM gaye aura vahAM bhI do varSa taka raha kara nyAya pUrvaka udyama karane se unhoM ne ATha karor3a dravya prApta kiyaa| kyoMki jaba karma aura udyama ye donoM kAraNa balavAna hote haiM taba dhana upArjana karanA kucha bar3I bAta nahIM / * aba be. agamya puNya vAle donoM mitra bar3e bar3e jahAjoM meM zreSTha aura kImatI kirayANA bharakara sAnaMda pIche 'apane deza ko lautte| unhoMne jahAja meM baiThe huye samudra meM tairatI huI eka peTI dekhii| use khalAsI dvArA pakar3a maMgavAkara jahAja meM baiThe huve sarva manuSyoM ko sAkSIbhUta rakhakara usa peTI meM kA dravya donoM mitroM ko AdhA AdhA lenA ThaharA kara usa peTI ko kholane lge| peTI kholate hI usameM nIma ke pattoM se lipaTAI huI aura jahara ke kAraNa jisake zarIra kA harita varNa hogayA hai aisI mUrchAgata eka kanyA dekhane meM AI / yaha dekha tamAma manuSya Azcarya cakita hogaye / zaMkhadanta ne kahA ki sacamuca hI isa kanyA ko kisI duSTa sarpa ne DaMsa - liyA hai aura isI kAraNa ise kisI ne isa peTI meM DAlakara samudra meM chor3a dI hai yaha anumAna hotA hai| tadanaMtara usane usa lar3akI para pAnI ke chAMTe DAle aura anya upacAra karane se turaMta hI usa kanyA kI mUrcchA dUra hogyii| lar3akI ke svastha ho jAne para zaMkhadatta khuzI hokara kahane lagA ki isa manohara rUpavatI kanyA ko maiMne jIvana kiyA hai isalie maiM isa ke sAtha zAdI kruuNgaa| zrIdatta kahane lagA ki aisA mata bolo ! hama donoM ne pahale hI yaha saba kI sAkSI se nizcaya kiyA hai ki isa peTI meM jo kucha nikale vaha AdhA AdhA bAMTa lenA isalie tere hisse ke badale meM tUM merA sarva dravya grahaNa kara ! aura isa kanyA ko mujhe de| isa prakAra Apasa meM vivAda karane se una kI pArasparika maitrI TUTa gii| kahA hai ki: ramaNIM vihAya na bhavati visaMhatiH snigdhabandhujana manasAm ! yatkuMcikA sudRDhamapi tAlakabandhaM dvidhA kurute // 6 // jisa prakAra kuMbI ati kaThina hone para bhI lagAye hue tAle ko ughAr3a detI hai, usI prakAra sacce snehapuruSoM ke mana kI prIti meM strI ke sivAya anya koI bheda nahIM DAla sakatA / isa prakAra donoM mitra kadAgraha dvArA atizaya kleza karane lge| taba khalAsI lokoM ne unheM samajhAkara kahA ki abhI Apa dhIraja dhro| yahAM se najadIka hI suvarNakula nAmaka baMdara hai; vahA~para hamAre jahAja do dina meM jA pahuMceMge, vahAM ke buddhimAna puruSoM ke pAsa Apa apanA nyAya karA lenA / khalAsiyoM kI salAha se zaMkhadatta to zAMta hogayA, paraMtu zrIdatta mana meM vicArane lagA "yadi anya logoM ke pAsa nyAya karAyA jAyagA to sacamuca hI zaMkhadatta ne kanyA ko sajIvana kiyA hai, isaliye ve loga ise hI kanyA dilAveMge, isaliye aisA honA mujhe sarvathA pasaMda nhiiN| khaira vahAMtaka pahuMcate hI maiM isakA rAste meM ghATa ghar3a DAlUM to ThIka ho| isa prakAra ke duSTavivAra se kitane eka prapaMcoM dvArA apane Upara vizvAsa jamAkara eka dina rAtri ke samaya zrIdatta jahAja kI gokhapara car3hakara zaMkhadatta ko bulAkara kahane lagA ki 'he mitra ! vaha dekha ! aSTamukhI matsya jA rahA hai, kyA aisA magaramaccha tUne kahIM dekhA hai" ? yaha suna kautuka dekhane kI AzA se jaba zaMkhadatta jahAja kI gokha
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa para car3hatA hai utane meM hI zrIdatta ne zatru ke samAna use aisA dhakkA mArA ki jisase zaMkhadatta tatkAla hI samudra meM jA pdd'aa| ahA kaisI Azcarya kI ghaTanA hai ki tadbhava mokSagAmI honepara bhI zrIdatta ne isa prakAra kA bhayaMkara mitradroha kiyA / apane icchita kAryoM kI siddhi hone se vaha durbuddhi zrIdatta harSita ho prAtaHkAla uTha kara banAvaTI pukAra karane lagA ki are ! lokoM ! merA priya mitra kahIM para bhI kyoM nahIM dekha par3atA ? isa prakAra kRtrima ADaMbaroM se apane doSa ko chipAtA huA vaha suvarNakula baMdarapara A pahuMcA / usane suvarNakula meM Akara vahAM ke rAjA ko bar3e bar3e hAthI samarpaNa kiye / rAjA ne unakA ucita mUlya dekara zrIdatta ke anya kiriyANe vagairaha kA kara mApha kiyA aura zrIdatta ko ucita sanmAna bhI diyaa| aba zrIdatta bar3e bar3e gudAmoM meM mAla bharake AnaMda sahita apanA vyApAra dhaMdA vahAM hI karane lagA aura usa kanyA ke sAtha laya karake sukhameM samaya vyatIta karane lgaa| zrIdatta hamezA rAjadarabAra meM bhI AyA jAyA karatA thA ataH rAjA para cAmara vIMjanevAlI ko sAkSAt lakSmI ke samAna rUpavatI dekhakara usa suvarNarekhA vezyA para vaha atyaMta mohita ho gyaa| zrIdatta ne kisI rAjapuruSa se pUchA ki yaha aurata kauna hai ? usase jabAba milA ki yaha rAjA kI rakhI huI suvarNarekhA nAmA mAnavaMtI vezyA hai, parantu yaha ardhalakSa dravya liye binA anya kisI ke sAtha bAta cIta nahIM krtii| eka dina ardhalakSa dravya dekara zrIdatta ne usa gaNikA ko bulAkara ratha maMgavAyA aura ratha meM eka tarapha usako evaM dUsarI tarapha apanI strI ( usI kanyA ko) ko baiThAkara tathA svayaM bIca meM baiTha zahara ke bAga vagIcoM kI vihAra krIr3A karake pAsa ke eka vana meM eka caMpe ke vRkSa kI uttama chAyA meM vizrAma liyaa| zrIdatta una donoM striyoM ke sAtha svacchaMda ho kAmakeli, hAsya vinoda karane lagA itane hI meM vahAM para aneka dhAnariyoM ke vRnda sahita kAmakeli meM rasika eka vicakSaNa vAnara Akara vAnariyoM ke sAtha yatheccha krIr3A karane lgaa| yaha dekha zrIdatta usa vezyA ko izArA karake kahane lagA ki he priye ! dekha yaha vAnara kaisA vicakSaNa hai aura kitanI striyoM ke sAtha kAma krIr3A kara rahA hai / usane kahA ki aise pazuoM kI krIr3A meM Azcaryajanaka kyA hai ? aura isa meM isakI prazaMsanIya dakSatA hI kyA hai ? inameM kitanI eka to isakI mAtA hI hoMgI, kitanI eka isakI bahineM tathA kitanI eka isakI putriyAM aura kitanI eka to isa kI putrI kI bhI putriyAM hoMgI ki jinake sAtha yaha kAmakrIDA kara rahA hai / yaha vAkya sunakara zrIdatta uMce svara se kahane lagA "yadi sacamuca aisA hI ho to yaha sarvathA ati nindanIya hai / ahA ! dhikkAra hai ! ye tiryaMca itane avivekI haiM ki jinheM apanI mAtA, bahina yA putrI kA bhI bhAna nahIM! are ye to itane mUrkha haiM ki jinheM kRtyAkRsya kA bhI bhAna nahIM ! aise pApiyoM kA janma kisa kAma kA ? zrIdatta ke pUrvokta vacana sunakara jAtA huA pIche hara kara zrIdatta ke sanmukha vaha vAnara kahane lagA ki are re ! duSTa durAcArI ! dUsaroM ke dUSaNa nikAla kara bolane meM hI tU vAcAla mAlUma hotA hai| parvata ko jalatA dekhatA hai parantu apane paira ke nIce jalatI huI Aga ko nahIM dekhatA / kahA hai ki rAha sarisava mijANi, parachidANi gavesaI / appaNo birulamittANi, pAsaMto vi na pAsaI // 1 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNa 35 rAI, sarasava jitane para ke laghu chidra dekhane ke liye mUrkha prANI yatna karatA hai, parantu bilva phala ke samAna bar3e bar3e apane chidroM ko dekhane para bhI nahIM dekhatA / 1 are mUrkha ! tU apanI hI mAtA aura putrI ko donoM tarapha baiThAkara unake sAtha kAma krIr3A karatA hai aura apane mitra ko svayaM samudra meM DAlane vAlA tU apane Apa pApI hone para bhI hama nirAparAdhI pazuoM kI kyoM niMdA karatA hai | tere jaise duSTa ko dhiHkAra hai ! aisA kaha kara vaha baMdara chalAMga mAratA huA apanI vAnariyoM sahita jaMgala meM daur3a gayA / vAnara ke vacanoM ne zrIdatta ke hRdaya para vajrAghAta kA kArya kiyA / vaha sakheda apane mana meM vicArane lagA ki yaha vAnara aise aghaTita vAkya kyoM bola gayA ? yaha kanyA to mujhe samudra meM se prApta huI hai, taba yaha merI putrI kisa taraha ho sakatI hai ? evaM yaha svarNarekhA gaNikA bhI merI janetA kaise ho sakatI hai ? merI mAtA somazrI to isakI apekSA kucha sAMvalI hai| umara ke anumAna se kadAcit yaha kanyA merI putrI ho sakatI hai parantu yaha vezyA to sarvathA hI merI mAtA nahIM ho sakatI / saMzayasAgara meM DUbe hue zrIdatta ko pUchane para gaNikA ne uttara diyA ki, to koI mUrkha jaisA mAlUma par3atA hai| maiMne to tujhe Aja hI dekhA hai / pahale kadApi tU mere dekhane meM nahIM AyA, tathApi aise pazuoM ke vacana se zaikAzIla hotA hai, isaliye tU bhI pazu ke samAna hI mugdha mAlUma hotA hai| suvarNarekhA kA vacana sunakara bhI usake manakA saMzaya dUra na huaa| kyoMki buddhimAna puruSa kisI bhI kArya kA jaba taka saMzaya dUra na ho taba taka usameM pravRtti nahIM kara sktaa| isa prakAra saMzaya meM dolAyamAna cittavAle zrIdatta ne vahAM para idhara udhara ghUmate hue eka jaina muni ko dekhA / bhaktibhAva sahita namaskAra kara zrIdatta pUchane lagA ki mahArAja ! vAnara ne mujhe jisa saMzaya rUpa samudra meM DAla diyA hai, Apa apane jJAna dvArA usase merA uddhAra kreN| muni mahArAja ne kahA ki sUrya ke samAna, bhavya prANI rUpa pRthvI meM udyota karane vAle kevala jJAnI mere guru maharAja isa nikaTa pradeza meM hI virAjamAna haiN| unake pAsa jAkara tuma apane saMzaya se mukta bano / yadi unake pAsa jAnA na bana sake to maiM apane avadhijJAna ke bala se tujhe kahatA hUM ki jo vAkya vAnara ne tujhe kahA hai vaha sarvaza vacana ke samAna satya hai / zrIdatta ne kahA ki mahArAja ! aisA kaise banA hogA ? muni mahArAja ne javAba diyA ki maiM pahale terI putrI kA saMbaMdha sunAtA huuN| sAvadhAna hokara suna / terA pitA somaseTha apanI strI somazrI ko chur3Ane ke Azaya se kisI valavAna rAjA kI madada lene ke lie paradeza jA rahA thA usa vakta rAste meM saMgrAma karane meM krUra aise samara nAmaka pallIpati ( bhIloM kA rAjA ) ko dekhakara aura use samartha samajhakara sAr3he pAMca lAkha dravya samarpaNa kara bahuta se sainya sahita use sAtha le zrI. maMdirapura tarapha lauTa AyA / asaMkhya sainya ko Ate hue dekhakara usa nagara ke loka bhayabhIta ho jaise saMsAra rUpa kaidakhAne meM se duHkhita ho bhavyaprANI mokSa jAnekA udyama karatA hai usI prakAra nirupadrava sthAna tarapha daur3ane lge| usa vakta terI sumukhI manohara strI gaMgA mahAnadI ke kinAre base hue siMhapura nagara meM apanI putrI sahita apane pitA ke ghara jA rhii| kyoM ki pativratA striyoM ke lie apane pati ke viyoga samaya meM bhAI yA pitA ke sivAya anya koI Azraya karane yogya sthAna nahIM hai| ataH vaha pIhara meM apane dina bitAne lagI /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa eka dina aSAr3ha ke mahIne meM daivayoga se viSayukta sarpa ne terI putrI ko Dasa liyA, isase cetanA rahita banI huI usa kanyA ko usakI mAtA tathA mAmA ke bahuta se upacAra karanepara bhI jaba vaha nirviSa na huI taba vicAra kiyA ki, yadi sarpadaMzita dIrgha Ayu vAlA ho to prAyaH jI sakatA hai isalie ise akasmAt amivAha karane kI apekSA nIma ke pattoM meM lapeTakara aura eka suMdara peTI meM rakhakara gaMgAnadI ke pravAha meM tairatI huI chor3a denA vizeSa zreyaskara haiN| una saba ne pUrvokta vicAra nizcayakara vaisA hI kiyaa| parantu cAturmAla ke dina hone se atizaya vRSTi hone ke kAraNa gaMgA nadI ke jalapravAha ne jaise pavana jahAja ko khIMca le jAtA hai vaise hI kinAre ke vRkSoM ke sAtha usa peTI ko samudra meM le jA chor3I / vaha peTI jala para tairatI huI tere hAtha bhaaii| isake bAda kA vRttAMta to tU svayaM jAnatA hai ataH sacamuca hI yaha terI putrI hai| aba terI mAtA kA Azcaryajanaka vRttAMta sAvadhAna hokara suna / usa samara nAmA palipati ke sainya se surakAMta rAjA nisteja bana gayA yAnI vaha usake sAmane yuddha karane ke lie samartha na ho skaa| usane apane nagara ke daravAje baMda karake parvata samAna UMce kile ko sajja karake jala,I dhana, dhAnya tRNAdika kA nagara meM saMgraha kara liyA aura kilepara aise zUra vIra subhaToM ko Ayudha sahita khar3e kara rakkhA ki koI bhI sAhasika hokara nagara ke sAmane hallA na kara sake / yadyapi isa prakAra kA zUrakAMta rAjA ne apane nagara kA baMdobasta kara rakkhA hai tathApi pallopati ke subhaTa usI prakAra bhedana karane kA dAva taka rahe the ki jisa prakAra mahAmuni moharAjA ko bhedana karane ke lie dAva takate haiN| yadyapi ve kile para rahe hue subhaTa bANoM kI vRSTi karate the tathApi jaise madonmatta hAthI aMkuza ko nahIM ginatA, vaise hI samara kA sainya usa AtI huI bANAvali ko tRNa samAna samajhatA thaa| eka dina samara pallipati ke sainikoM ne dhAvA karake nagarake daravAje ko isa prakAra tor3a DAlA ki jaise kisI patthara se miTTI ke ghar3e ko phor3a diyA jAtA hai / samara kA sainya nagara ke usa bar3e daravAje kA cUrA cUrA karake nadI ke pravAha ke samAna ekadama nagara meM praveza karane lagA / usa samaya terA pitA somaseTha apanI strI ko prApta karane kI utkaMThA se sainya ke agrabhAga meM thA isaliye praveza karate samaya zatrusainya kI ora se Ane vAle bANoM ke prahAra dvArA vaha tatkAla hI maraNa ke zaraNa huvA / manuSya mana meM kyA kyA socatA hai ora deva usake viparIta kyA 2 kara DAlatA hai ! strI ke lie itanA bar3A samAraMbha kiyA parantu usameM se apanA hI maraNa prApta hussaa| aba paradArA gamana karane vAlA aura bahuta se bhava bhamane vAlA surakAMta rAjA bhI aphmA nagara chor3a kara prANa bacAne kI AzA se kahIM bhAga gayA, kyoMki "pApa meM jaya kahAM se ho ?" jisa prakAra zikArI ke bAla se mRgI kaMpAyamAna hotI hai vaise hI subhaToM ke bhaya se bhrUjatI huI somazrI ko jyoM zmazAna ke kutte mudde ko jhapATe meM pakar3a lete haiM tyoM hI pallipati ke subhaToM ne pakar3a liyaa| tadanaMtara sAre nagara ke logoM ko lUTa kara subhaTa apane deza tarapha jAne kI taiyArI karate the, ThIka usI samaya somazrI bhI avasara pAkara unake paMjese nikala bhaagii| somazrI anya kahIM Azraya na milane se devayoga se vaha vana meM calI gii| vahAM para bhramaNa karate
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmAvvar zrAddhavidhi prakaraNa. hue nAnA prakAra ke vRkSoM ke phaloM kA bhakSaNa karane se. baha thor3e hI samaya meM navayauvanA aura gaurAMgI bana gii| sacamukha maNimaMtra auraH auSadhiyAM kI mahimA kucha aciMtya prabhAvazAlI hai / eka dina kitane eka vyApArI usa vana mArga se jA rahe the| devayoga se unhoM ne somazrI ko dekhakara Azcarya pUrvaka pUchA ki tU devAM. ganA, nAgakanyA, jaladevI, yA sthaladevI, kauna hai ? kyoMki manuSyoM meM to tere samAna manohara sauMdaryavatI kanyA kahIM bhI nahIM ho sktii| usane hue dabe svara se uttara diyA ki maiM devAMganA yA nAgakanyA nahIM parantu eka manuSya prANI huuN| aura mujha para deva kA kopa huA hai| kyoMki mere rUpa ne hI mujhe duHkhasAgara meM DAlA hai| sacamuca kisI vakta guNa bhI doSa rUpa bana jAtA hai / usake ye karuNAjanaka vacana sunakara una vyApAriyoM ne kahA ki, jaba tU aisI rUpavatI hone para bhI duHkho hai to hamAre sAtha rahakara sukha se samaya vyatIta kara / usane unake sAtha rahanA khuzI se maMjUra kara liyaa| aba ve vyApArI use apane sAtha le apane nirdhArita zahara kI tarapha cala pdd'e| rAste meM calate samaya somazrI ke rUpa lAvaNyAdi guNoM se raMjita ho ve use apanI strI banAne kI abhilASA karane lage, kyoMki bhakSaNa karane lAyaka padArtha ko dekhakara kauna bhUkhA manuSya khAne kI icchA na kare ? pratyeka manuSya usa para apane mana meM abhilASA rakhate hue suvarNakula nAmA zahara meM A phuNce| vaha baMdara vyApAra kA mathaka hone ke kAraNa ve mAla lene aura becane ke kArya meM vahAM para laga gaye, kyoMki ve isI Azaya se vahAM para ati prayAsa karake Aye the| jo mAla acchA aura sastA milane lagA ve use ekadama kharIdane laga gye| vyApAriyoM kI yahI rIti hai jo vastu mile usa para bahutoM kI ruci utpanna hotI hai| pUrva bhava meM upArjana kiye hue puNya ke pramANa meM jisa ke pAsa jitanA dhana thA vaha saba mAla kharIdane meM laga jAne ke kAraNa unhoM . ne vicAra kiyA ki abhI mAla to bahutasA kharIdanA bAkI hai aura dhana to khalAsa hogayA, isaliye aba kyA karanA cAhie ? anta meM ve isa nizcaya para Aye ki isa somazrI ko kisI vezyA ke ghara beca kara isakA jo dravya mile use paraspara bAMTa leN| lobha bhI koI alaukika bastu hai ki prANI tatkAla hI usake vaza ho jAtA hai| unhoMne usa nagara meM rahane vAlI bar3I dhanavAna vibhravatI nAmA vezyA ke ghara somazrI ko eka lAkha dravya lekara beca DAlI aura usa dhana kA mAla kharIda kara saharSa ve apane deza meM cale gye| idhara usa vezyA ne somazrI kA nAma badala kara dUsarA suvarNarekhA nAma rakhA / apanI kalA sikhAne meM nipuNa usa vibhravatI gaNikA ne suvarNarekhA ko thor3e hI samaya meM gIta, nRtya, hAva bhAva, kaTAkSa, vikSepAdi aneka kalAeM sikhalA dii| kyoMki vezyAoM ke ghara para inahI kalAoM ke rasika AyA karate haiN| jisa prakAra vezyA ke ghara janma lene vAlI bacapana meM hI usa prakAra ke saMskAra hone se vaha prathama se hI kuTilatA vagairaha meM nipuNa hotI hai, vaisA na hone para bhI yaha suvarNarekhA thor3e hI samaya meM ThIka vaisI hI bana gaI, kyoMki pAnI meM jo pastu milAI jAtI hai vaha tadrUpa hI ho jAtI hai| somazrI aisI kalAkuzala nikalI ki rAjA ne usake gIta nRtyAdika kalA se atyanta prasanna hokara use bahuta satkAra pUrvaka apanI mAnavantI cAmara vIjane vAlI banA lii|. . .... .. . . ... ..
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrAddhavidhi prakaraNa muni mahArAja zrIdatta ko kahate haiM ki he zrIdatta ! yahI terI mAtA hai ki jo AkAra aura rUpa raMga se bhavAMtara ke samAna judI hI mAlUma detI hai| isake rUpa raMga meM jo parivartana huA hai vaha jaMgala meM rahakara khAI huI auSadhiyoM (vanaspati) kA hI prabhAva hai| isa bAta meM tU jarA bhI saMzaya na rakhanA, vaha tujhe barAbara pahicAnatI hai parantu lajjA aura lobha ke kAraNa usane tujhe isa bAta se anajAna rakhA hai| sacamuca hI vezyAoM kA vyavahAra sarvathA dhiHkArane yogya hai ki jisameM bure kRtya kI jarA bhI maryAdA nahIM | unameM itanA lobha hai ki apane putra ke sAtha kukarma karane meM jarA bhI nahIM zaramAtI / paMDita puruSoM ne vArAMganAoM kA samAgama aharniza niMdane yogya aura vizeSataH tyAgane yogya kahA hai / muni ke pUrvokta vacana sunakara khedayukta Azcarya meM nimagna ho zrIdatta pUchane lagA ki, he trikAlajJAnI mahArAja ! vaha vAnara kauna thA ? aura use aisA kyA jJAna thA ki jisase merI putrI aura mAtA ko jAna kara merI haMsI karake bhI sadvaktA ke samAna vAkya bolA ? vaha sacamuca hI upakArI ke samAna mujhe aMdhakUpa meM par3ate hue ko bacAne vAlA hai| tathA use manuSya vAcA bolanA kaise AyA ? munirAja ne jabAba diyA ki hai bhavya zrIdatta ! tU isa vRttAMta ko suna / somazrI meM ekAgra citta rakhane vAlA terA pitA zrImaMdira nagara meM praveza karate samaya zatru ke bANa prahAra se mRtyu pAkara tatkAla vahAM hI vyaMtarika deva meM utpanna huaa| vaha vana meM bhramara ke samAna phiratA 2 yahAM AyA thaa| usane tujhe dekha vibhaMga jJAna se pahacAna kara kukarma meM DUbe hue ko tujhe bhavAMtara huvA thA tathApi apane putra para pitA sadaiva hita kAraka hotA hai ! ataH terA uddhAra karane kI icchA se vaha kisI vAnara meM adhiSThita hokara tujhe isa bAta kA izArA kara aura bodha karake calA gayA / parantu isa terI mAtA somazrI para pUrvabhava kA ati prema hone ke kAraNa vaha abhI yahAM Akara tere samakSa somazrI ko apane skaMdha para baiThA kara kahIM bhI le jAyagA / yaha vAkya munirAja purA kara pAye the ki itane meM turanta hI vahAM para vahI vAnara Akara jaise siMha aMbikA ko apane skaMdha para car3hA kara le jAtA hai vaise hI somazrI ko skaMdha para baiThA kara calatA bnaa| isa prakAra saMsAra kI viTaMbanA sAkSAt dekha aura anubhava kara kheda yukta mastaka dhunatA huvA zrIdatta vahAM se munirAja ko namaskArAdi karake apanI putrI ko sAtha lekara nagara meM gayA / tadanaMtara suvarNarekhA kI akkA ( vibhravatI gaNikA) ne dAsiyoM se pUchA ki "Aja suvarNarekhA kahAM gaI hai ?" dAsiyoM ne kahA "zrIdatta seTha AdhAlAkha 39 1 dravya dekara suvarNarekhA ko sAtha le bAga bagIcoM meM phirane gayA akkA ne suvarNarekhA ko bulAne ke lie zrIdatta ke ghara dAsI ko bhejaa| vaha zrIdatta kI dukAna para jAkara use pUchane lagI ki hamArI bAI suvarNarekhA kahAM hai ? usane gusse meM Akara uttara diyA ki kyA hama tumhAre naukara haiM ? jisase usakI nigarAnI rakheM ! kyA mAlUma vaha kahAM gaI hai ! yaha vacana suna kara doSa kA bhaMDAra rUpa usa dAsI ne ghara jAkara sarva vRttAMta akkA ko kaha sunAyA / isase vaha sAkSAt rAkSasI ke samAna krodhAyamAna ho rAjA ke pAsa gaI aura kheda yukta pukAra karane lagI / rAjA ne kahA - " tU kisa lie khedakAraka pukAra karatI hai ?" usane javAba diyA ki
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa nng "cauroM meM ziromaNi zrIdatta ne suvarNapuruSa ke samAna Aja suvarNarekhA ko curA liyA " rAjA vicAra ne lagA jaise uMTa kI corI chipa nahIM sakatI vaise hI vezyA kI corI bhI bilakula chipAne para bhI nahIM chipa sktii| rAjA ne zrIdatta ko bulAkara pUchA usa vakta usane bhI kucha satya uttara na dekara ulajhana bharA jabAba diyA / asaMbhAvyaM na vaktavyaM pratyakSa yadi dRzyate / yathA vAnara saMgItaM yathA taratI sA zilA // 1 // "vAnara tAla sura ke sAtha saMgIta gAtA hai aura patthara kI zilA pANI meM tairatI hai, usI ke samAna asaMbhavita ( kisI ko vizvAsa na Ave ) aisA vAkya pratyakSa satya dekha par3atA ho tathApi nahIM bolanA cAhiye / zrIdatta satya uttara nahIM detA isaliye isameM kucha bhI prapaMca honA caahie| yaha vicAra kara rAjA ne jaise pApI ko paramAdhAmI naraka meM DAlatA hai vaise hI use kaida meM DAla diyA, itanA hI nahIM kintu krodhAyamAna hokara rAjA ne usakI mAla milakata japta karane ke uparAMta usakI putrI dAsa dAsI Adi ko apane svAdhIna kara liyaa| kyoMki jisa para daivakA kopa ho usa para rAjA kI kRpA kahAM! naraka vAsa ke samAna kArAgAra ke duHkha bhogatA huvA zrIdatta vicAra karane lagA ki maiMne rAjA ko satya vRttAMta na sunAyA isI kAraNa mujha para rAjA ke krodha rUpa agni kI vRSTi ho rahI haiN| yadi maiM use satya ghaTanA kaha dUM to usa kA krodhAgni zAMta ho kara mujhe kArAgAra ke duHkha se mukti prApta ho| yaha vicAra kara usane eka sipAhI ke sAtha rAjA ko kahalAyA ki maiM apanI satya hakIkata nivedana karanA cAhatA huuN| rAjA ne use bulA kara pUchA taba usane sarva satya vRttAMta kaha sunAyA aura anta meM vidita kiyA ki, suvarNarekhA ko eka vAnara apane skaMdha para bar3hAkara le gayA / yaha bAta sunakara sabhAke loga visnaya meM par3akara khila khilAkara haMsa par3e aura kahane lage ki dekhoM isa kapaTI kI satyatA ! kaisI cAlAkI se apane Apa chUTanA cAhatA hai ! isase rAjA ne ulaTA vizeSa krodhAya - mAna ho use phAMsI lagAne kI kotavAla ko AjJA kI, kyoMki bar3e puruSoM kA roSa aura toSa zIghra hI phaladAyaka hotA hai| jisa prakAra kasAI bakare ko badha sthAna para le jAtA hai vaise hI kotavAla ke duSTa subhaTa zrI. datta ko badhasthAna para le jA rahe haiM, isa samaya vaha vicAra karane lagA ki mAtA aura putrI ke sAtha saMbhoga karane kI icchA se evaM mitra kA vadha karane se utpanna hue pApa kA hI prAyazcita mila rahA hai| ataH dhiHkAra hai mere duSkarma ko ! mujhe Azcarya sirpha isI bAta kA hai ki satya bolane para bhI asatya ke samAna phala milatA hai| astu ! saba kucha karmAdhIna hai| kahA hai ki- rija jalanivei kallola bhinnakulaselo | nahuaNNa jammaNimmia suhAsuho divva pariNAmo // 2 // " jisake kallola se bar3e pASANa bhI TUTa jAte haiM aise samudra ko bhI sAmane Ate pIche pherA jA sakatA hai| parantu pUrvabhava meM upArjana kie zubhAzubha karmoM kA daivika pariNAma dUra karane ke liye koI bhI samartha nahIM hoM sherr 199
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa aise avasara meM mAno zrIdatta ke puNya se hI AkarSita ho vihAra karate hue zrI municandra nAmA kevalI mahArAja vahAM para A padhAre / bahuta se muniyoM ke sAtha ve mahAtmA nagara ke bAhyodyAna meM Akara Thahare / udyAna pAlaka dvArA rAjA ko khabara milate hI vaha apane parivAra sahita kevalI sanmukha Akara vaMdana-namaskAra kara yogya sthAna para A baiThA / tadanaMtara jaisA bhUkhA manuSya bhojana kI icchA kare vaise rAjA dezanA kI yAcanA karane lgaa| jagabaMdhu kevalI mahArAja bole-"jisa puruSa meM dharma yA nyAya nahIM usa anyAyI ko vAnara ke gale meM jaisI ratna kI mAlA zobhA nahIM detI vaise hI dezanA dene se kyA lAbha ? cakita hokara rAjA ne puchA ki bhagavan mujhe anyAyI kyoM kahate ho ? kevalI maharAja ne uttara diyA ki satyavaktA zrIdatta ko kya karane kI AjJA dI isaliye / yaha vacana suna kara lajita ho rAjA ne Adara sanmAna pUrvaka zrIdatta ko apane pAsa baiThA kara kahA ki tU apanI satya hakIkata nivedana kr| jaba vaha apanI satya ghaTanA kahane lagA utane meM hA suvarNarekhA ko apanI pITha para baiThAye vahI vAnara vahAM para A pahuMcA aura use nIce utAra kara kevalI bhagavAn ko namaskAra kara sabhA meM baiTha gyaa| yaha dekha saba loga Azcarya cakita ho usakI prazaMsA kara bolane lage ki sacamuca hI zrIdatta satyavAdI hai| isa sarva vRttAMta meM jise jo jo saMzaya rahA thA so saba kevalI bhagavAn ko pUcha kara dUra kiye / isa samaya sarala pariNAmI zrIdatta kevalajJAnI maharAja ko vaMdana kara pUchane lagA ki hai bhagavan ! merI putrI aura mAtA para mujhe sneha utpanna kyoM huA ? so kRpAkara phrmaaiye| mahAtmA zrA bole pUrvabhava kA vRttAMta sunane se sarva bAteM tujhe spaSTatayA mAlUma ho jaaveNgii|" paMcAla deza ke kAmpila pura nagara meM agnizarmA brAmhaNa ko caitra nAmaka eka putra thaa| usa caitra ko bhI mahAdeva ke samAna gaurI aura gaMgA nAma kI do striyAM thii| brAmhaNoM ko sadeva bhikSA vizeSa priya hotI hai, ataH eka dina caitra apane maitra nAmaka brAmhaNa mitra ke sAtha koMkaNa deza meM bhikSA mAMgane gyaa| vahAM bahuta se gAMvoM meM bahutasA dhana upAjana kara ve donoM svadeza tarapha Ane ko nikle| rAste meM dhana lobhI ho kharAba pariNAma se eka dina caitra ko sotA dekha maitra vicAra karane lagA ki ise mAra kara maiM sarva dhana lelUM to ThIka ho| isa vicAra se vaha usakA vadha karane ke lie uThA, kyoMki artha anartha kA hI mUla hai| jaise duSTa vAyu meva kA vinAza karatA hai vaise hI lobhI manuSya tatkAla viveka, satya, saMtoSa, lajjA, prema, kRpA, dAkSiNyatA Adi guNoM kA nAza karatA hai / daivayoga se usI vakta usake hRdaya meM viveka rUpa sUryodaya hone se lobharUpa andhakAra kA nAza huaa| ataH vaha vicArane lagA ki dhiHkAra hai mujhe ki jo mujha para pUrNa vizvAsa rakhatA hai usI para maiMne atyanta niMdanIya saMkalpa kiyA ! ataH mujhe aura mere duSkRtya ko dhiHkAra hai| isa taraha kitanIka dera taka pazcAttApa karane ke bAda usane apane ghAtakIpana kI bhAvanA ko phirA ddaalaa| kahA hai ki, jyoM jyoM dAda para khujAyA jAya tyoM tyoM vaha bar3hatI hI jAtI hai vaise hI jyoM 2 manuSya ko lAbha hotA jAtA hai tyoM 2 lobha bhI bar3hatA hI jAtA hai / isake bAda isI prakAra donoM ke mana meM paraspara ghAtakIpana kI bhAvanA utpanna hotI aura zAMta ho jaatii| inhIM vicAroM meM kitaneka dina taka unhoMne kitanI eka pRthvI kA bhramaNa kiyaa| parantu anta meM ve ati lobha ke vazIbhUta hokara ve donoM mitra tRSNA rUpa vaitaraNI nadI ke pravAha meM bahane ho|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 41 ve ati lobha ke kAraNa svadeza na pahuMca sake aura tRSNA ke ArtadhyAna meM lIna ho paradeza meM hI mRtyu ke zaraNa hue| ve kitane hI bhavoM taka tiryaMca gati meM paribhramaNa karake anta meM tuma donoM zrIdatta aura zaMkhadatta tayA utpanna huye ho |yaanii maitra kA jIva zaMkhadatta aura caitra kA jIva tU zrIdatta huvA hai| pUrvabhava meM maitra ne tujhe pahile hI mAra DAlane kA saMkalpa kiyA thA isase dUne isa bhava meM zaMkhadatta ko prathama se hI samudra meM pheMka diyA / jisane jisa prakAra kA karma kiyA hai use usI prakAra bhoganA par3atA hai| itanA hI nahIM kitu jisa prakAra dene yogya denA hotA hai vaha jaise vyAja sahita denA par3atA haiM vaise hI usake sukha yA duHkha usase adhika bhoganA par3atA hai / terI pUrvabhava kI gaMgA aura gaurI nAmA do striyAM terI mRtyuke bAda tere viyoga ke kAraNa vairAgya prApta kara aisI tApasaniyAM banI ki jinhoMne mahIne 2 ke upavAsa karake apane zarIra ko aura mana ko zoSita banA diyaa| kulavaMtI striyoM kA yahI AcAra hai ki vaidhavya prApta huye bAda dharma kA hI Azraya le| kyoMki usase usakA yaha bhava aura parabhava donoM sudharate haiN| yadi aisA na kareM to unheM donoM bhava meM duHkha kI prApti hotI hai| una donoM tApasaniyoM meM se gaurI ko eka dina madhyAhna kAla ke samaya pAnI kI ati tRSA lagane se usane apane kAma karanevAlI dAsIse pAnI mAMgA, parantu madhyAhna samaya honeke kAraNa nidrAvasthAse jisake netra mila gaye haiM aisI vaha dAsI AlasyameM par3I rahI, paraMtu duvinItake samAna vaha kucha uttara yA pAnI na de skii| tapasvI vyAdhivaMta ( rogI ) kSudhAvaMta (bhUkhA ) tRSAvaMta (pyAsA) aura daridrI itane janoM ko prAyaH krodha adhika hotA hai| isase usa dAsIpara gaurI ekadama krodhAyamAna hokara use kahane lagI ki tU jabAba taka bhI nahIM detI ? usa vakta dAsIne tatkAla uThakara mIThe vacanapUrvaka prasannatAke sAtha pAnI lAkara diyA aura apane aparAdha kI mAphI maaNgii| paraMtu gaurIne use durvacana bolakara mahA duSTa (nikAcita ) karma baMdhana kiyA, kyoMki yadi haMsI meM bhI kisI ko khedakAraka vacana kahA ho to usase bhI duSTa karma bhoganA par3atA hai, taba phira krodhAveza meM uccAraNa kiye huye mArmika vacanoM kA to kahanA hI kyA ? gaMgA tapakhinI bhI eka dina kucha kAma par3ane para dAsI kahIM bAhara gaI huI hone ke kAraNa usa kAma ko svayaM karane lagI / kAma hojAne para jaba dAsI bAhara se AI taba use krodhAyamAna hokara kahane lagI ki kyA tujhe kisI ne kaidakhAne meM DAlA thA ki jisase kAma ke vakta para bhI hAjara na raha sakI ? aisA kahane se usane bhI mAno gaurI kI IrSA se hI nikAcita karma baMdhana kiyA ho isa prakAra gaMgA ne mahA aniSTakArI karma kA baMdhana kiyaa| eka samaya kisI vezyA ko kisI kAmI puruSa ke sAtha bhoga vilAsa karate dekha gaMgA apane mana meM vicArane lagI ki "dhanya hai ! isa gaNikA ko jo atyaMta prazaMsanIya kAmI puruSoMke sAtha nirantara bhoga vilAsa karatI hai ! bhramarake sevanase mAno mAlatI hI zobhAyamAna dekha paDatI ho aisI yaha gaNikA kaisI zobha rahI hai aura maiM to kaisI abhAginI meM bhI abhAginI hUM! dhikAra hai mere avatAra ko ki jo apane bhartAra ke sAtha bhI saMpUrNa sukha na bhoga sakI! aba anta meM vidhavA banakara aisI viyoga avasthA bhoga rahI huuN"| aise durdhyAna se usa durbuddhi gaMgAne jaise varSA Rtu meM lohA malinatA ko prApta hotA hai vaise hI duSTa karma bandhana se apanI AtmA ko malina kiyA / anukrama se ve donoM striyAM mara kara jyotiSI devatA ke vimAna meM devItayA utpanna huii| vahAM se cyavakara gaurI terI putrI aura gaMgA terI mAtA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrAddhavidhi prakaraNa paNe utpanna huiiN| gaurI ne pUrvabhava meM dAsI ko durvacana kahA thA usase isa terI putrI ko sapadaMza kA upadrava huvA aura pUrvabhava meM gaMgA ne jo durvacana kahA thA usa se use pallIpati ke kabje meM kaI dinoM taka cintAtura rahanA pdd'aa| tathA gaNikA kI prazaMsA kI thI isase isa bhava meM terI mAtA hone para bhI ise gaNikA avasthA prApta huii| kyoMki karma ko kucha asaMbhavita nahIM / terI putrI aura mAtA pUrvabhava meM terI striyAM thIM aura una para tujhe ati prema thA isalie isa bhava meM bhI tujhe mana se unheM bhogane kI icchA paidA huI / kyoMki pUrvabhava meM jo pApAraMbha saMbaMdhI saMskAra hotA hai vahI saMskAra bhavAMtara meM bhI prAyaH use udaya meM AtA hai, parantu isa viSaya meM itanA adhika samajhanA cAhiye ki yadi dharma sambandhI saMskAra manda pariNAma se huA ho to vaha kisI ko udaya meM AtA hai aura kisI ko nahIM bhI AtA, kintu tIvra pariNAma se upArjana kie saMskAra to bhavAMtara meM avazya hI sAtha Ate haiN| kevalI bhagavAna ke pUrvokta vacana suna kara saMsAra para sakheda vairAgya pA zrIdatta ne vijJapti kI ki bhagavan ! jisa saMsAra meM bAraMbAra aisI durghaTa karma viDaMbanAyeM bhoganI par3atI haiM usa zmazAna rUpa saMsAra meM kauna vicakSaNa puruSa sukha pA sakatA hai ! isaliye he jagaduddhAraka ! saMsArarUpa andhakUpa meM par3ate hue kA uddhAra karane ke lie mujhe isa pApa se mukta hone kA kucha upAya btlaao| kevala jJAnI ne kahA yadi isa apAra saMsAra kA pAra pAne kI icchA ho to cAritrarUpa subhaTa kA Azraya le / zrIdatta ne kahA ki mahArAja Apa jo pharamAte haiM so mujhe maMjUra hai parantu isa kanyA ko kise DhUM, kyoMki saMsArarUpa samudra se pAra hone kI utkaNThA vAle mujhe isa kanyA kI vintArUpa pASANazilA kaMTha meM par3I hai / jJAnI bole-"putrI ke liye tU vyartha hI cintA karatA hai kyoM ki terA mitra zaGkhadatta hI terI putrI ke sAtha zAdI karane vAlA hai yaha suna khedayukta gadgadita kaMTha se aura netroM se azru TapakAte hue zrIdatta kahane lagA ki, he jagabaMdhu ! maiMne duSTabuddhi se apane priya mitra usa zaGkhadatta ko to agAdha samudra meM pheMka diyA hai taba phira aba usake milane kI AzA kahAM ? jJAnI ne kahA ki he bhadra ! sUkheda mata kara ! mAno bahumAna se bulAyA ho isa prakAra terA mitra abhI yahAM para aavegaa| yaha vacana suna vaha AzcaryapUrvaka vicAra karatA hai itane meM hI tatkAla vahAM para zaGkadatta AyA aura zrIdatta ko dekhate hI karAla mukha banAkara krodhAyamAna ho yamarAja ke samAna use mArane ke lie daudd'aa| parantu rAjA Adi kI bar3I sabhA dekhakara usake netra kSobhAyamAna hone se vaha jarA attkaa| itane meM hI use kevalI maharAja kahane lage-"he zaGkhadatta ! krodhAgni kI tIvratA dUsare ke hRdaya ko bhasma karatI hai, taba phira jahAM se paidA hotI hai usa hRdaya ko bhasma kare isameM Azcarya hI kyA ? ataH tU aise hAnikAraka krodha ko dUra kara" / jisa prakAra jAMgulI vidyA ke prabhAva se tatkAla hI sarpa kA jahara utara jAtA hai usI prakAra kevalI bhagavAna ke madhura vacana sunakara zaGkhadatta kA krodha zAMta ho gyaa| tadanantara zrIdatta ne usakA hAtha pakaDa kara use apane pAsa baiThA kara pazcAtApa pUrvaka apane aparAdha kI kSamA yAcanA kii| zrIdatta ne munirAja se pUchA "he pUjya ! yaha zaGkhadatta samudra meM gire bAda kisa taraha nikala kara yahAM para AyA ? so kRpA kara phrmaa| jJAnI guru ne uttara diyA ki, zaGkhadatta samudra meM par3A usI vakta jaise kSudhAtura ko khAne ke lie zreSTa phala mile tyoM usake hAtha meM eka kASTa kA takhtA aagyaa| anukUla pavana kI preraNA se
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa samudra meM tairatA huA yaha sAtaveM dina samudrako pAra kara kinAre para AyA / usa jagaha najadIka meM sArasvata nAmA gAMva thA usa gAMva meM jAkara jaba isane vizrAma lene kI taiyArI kI itane meM isapara sneha rakhane vAlA isakA saMvara nAmaka mAmA vahAM para A milA / sAta roja taka samudra jala ke jhakore lagane se zaGkhadatta kA zarIra kAlA aura phIkA par3a gayA thA isalie ise pahacAnane vAlA bhI usa samaya bar3e prayatna se pahacAna sakatA thaa| isa kA mAmA ise pahacAna kara apane ghara le gayA aura vahAM para khAna, pAna, auSadhI vagairaha tathA tailAdika kA mardana karake usane ise acchA kiyaa| eka dina isane apane mAmA se pUchA ki yahAM se suvarNa. kula bandara kitanI dUra hai ? jabAba milA ki yahAM se bIsa yojana dUra hai aura vahAM para Aja kala kisI dhanavAna vyApArI ke kImatI mAla se bhare hue jahAja Aye huye haiN| aisA sunate hI yaha roSa aura toSa pUrNa ho apane mAmA kI AjJA le satvara yahAM AyA hai aura isa vakta tujhe dekhakara krodhAyamAna huaa| dayA ke samudra vaha kevalo bhagavAn pUrvabhava kA sambandha sunAkara zaGkhadatta ko zAMta karake punaH kahane lage-"jisa prakAra koI manuSya kisI ko gAlI detA hai taba use badale meM vahI vastu milatI hai, tadanusAra tU ne pUrvabhava meM zrIdatta ko mArane kA vicAra kiyA thA isase isa bhava meM isane tujhe dhakkA mArakara samudra meM pheMka diyaa| aba tuma donoM paraspara aisI prIti rakhanA ki jisase tuma donoM ko isa bhava aura parabhava meM sukha kI prApti ho, kyoMki sarva prANiyoM para maitrIbhAva rakhanA yaha sacamuca hI mokSa mArga kI sIDhI hai"| ___ aise jJAno guru ke pUrvokta madhura bacana sunakara ve donoM paraspara apane aparAdha kI kSamApanA kara niraparAdhI banakara usa dina ko saphala ginane lge| kevalo bhagavAn dharmadezanA dete hue kahane lage, he bhavya jIvoM ! jisa ke prabhAva se sarva prakAra kI iSTa siddhi prApta hotI hai, aise sabhyaktva, dezavirati aura sarvavirati vargaraha guNoM kA abhyAsa karo ! kyoMki samyaktva kI karaNI sarva prakAra ke sukhoM ko prApta karAne meM samartha hai| aisI dezanA sunakara una donoM mitroM sahita rAjA Adi anya kitane eka mokSAbhilASI manuSyoM ne samyaktva mUla zrAvakadharma ko aMgIkAra kiyaa| itanA hI nahIM kintu vAnararUpa meM Aye huye usa vyaMtara ne bhI samyaktva prApta kiyaa| isake bAda jJAnI guru ne pharmAyA ki, yadyapi suvarNarekhA kA audArika aura vyantara kA vaikriya zarIra hai, tathApi pUrvabhava ke sneha ke kAraNa ina meM paraspara bahuta kAla taka sneha bhAva rhegaa| tadanantara rAjA ne sanmAna pUrvaka zrIdatta ko nagara meM le jAkara usa kI sarva Rddhi samarpaNa kii| zrIdatta ne bhI apanI AdhI samRddhi aura putrI zaGkhadatta ko dekara bAkI kA dhana sAta kSetroM meM niyojita kiyA aura una jJAnI gurU mahArAja ke pAsa samahotsava dIkSA aMgIkAra.kI / tadanantara nirmala cAritra pAlana karane se moha ko jItakara maiM kevalajJAna ko prApta huvA hUM / isalie he zukarAja! mujhe bhI pUrvabhava ke mAtA aura putrI para sneha bhAva utpanna hone se mAnasika doSa lagA thA ataH saMsAra meM jo kucha AzcaryakArI svarUpa mAlUma ho use mana meM rakha kara vyavahAra meM jo satya ginA jAtA ho tadanusAra vartanA cAhiye, kyoM ki jagata ke vyavahAra bhI satya haiN| siddhAMta meM dasa prakAra ke sasa nIce likhe mujaba batalAye haiN| jaNavaya saMmaya ThavaNA / nAme rUve paDUca saccea /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa vavahAra bhAvayoge / isame ubamma sacce // 1 // ( 1 ) janapada satya - koMkaNa deza meM pAnI ko pizca, nIra aura udaka kahate haiM, ataH jisa deza meM jisa vastu ko jisa nAma se bulAyA jAtA ho usa deza kI apekSA jo bolA jAtA hai use " janapada satya" kahate haiM / 44 (2) saMmata satya - kumuda, kuvalaya, Adi aneka prakAra ke kamala kAdava meM utpanna hote haiM una sabako paMkaja kahanA cAhiye, paraMtu laukika zAstra ne araviMda ko paMkaja ginA hai| dUsare kamaloM ko paMkaja meM nahIM ginA / isa satya "saMmata satya" kahate haiN| (3) sthApanA satya -kASTa, pASANa vagairaha kI arihaMta prabhu kI pratimA, eka, do, tIna, cAra vagairaha aMka, pAI, paisA, rupayA, mahora Adi meM rAjA vagairaha kA sikkA, isa satya ko "sthApanA satya" kahate haiM / (e nAma satya-- - daridrI hone para bhI dhanapati nAma dhAraNa karatA ho, putra na hone para bhI kulavardhana nAma dhAraNa karatA ho usa satya ko "nAma satya" kahate hai / (5) rUpa satya - veSa mAtra ke dhAraNa karane vAle yati ko bhI vratI kahA jAtA hai, isa satya ko "rUpa satya" kahate haiM / (6) pratitya satya - jaise kaniSThA aMgulI kI apekSA anAmikA aMgulI laMbI hai aura anAmikA kI apekSA kaniSTA choTI hai, isa taraha eka eka kI apekSA jo vAkyArtha bolA jAtA hai use "pratItya satya" kahate haiM / (7) vyavahAra satya - 1 -parvata para ghAsa jalatA ho tathApi parvata jalatA hai, ghar3e meM se pAnI bharatA ho tathApi ghar3A bharatA hai; isa prakAra bola ne kA jo vyavahAra hai ise "vyavahAra satya" kahate haiM / (8) bhAva satya - bagulI pakSI ko nyUnAdhika pramANa meM pAMcoM hI raMga hote haiM paraMtu sapheda raMga kI adhikatA se vaha sapheda hI ginI jAtI hai, evaM varNa, gaMdha, rasa, sparza, inameM se jo jisameM adhika usa vaha usI rUpa ginA jA sakatA hai aura ise "bhAva satya" kahate haiM / (6) yoga satya - jisake hAtha meM daMDa ho vaha daMDI aura jisake pAsa dhana ho vaha dhanI kahalAtA hai / eva jisake pAsa jo vastu ho usa parase usI nAma se bulAyA jA sakatA hai| ise "yoga satya" kahate haiM / (10) upamA satya -- yaha tAlAba samudra ke samAna hai, isa prakAra jise upamA dI jAya use "upamA satya" kahate haiN| kevala mahArAja ke pUrvokta vacana sunakara sAvadhAna ho zukarAjakumAra apane mAtA pitA ko prakaTatayA mAtA pitA kahakara bolane lagA / isa se rAjA Adi sarva parivAra bar3A prasanna huaa| rAjA zrIdatta kevalI se kahane lagA ki, svAmin! dhanya hai Apako ki jise isa yauvanAvasthA meM vairAgya pragaTa huA / 'bhagavan ! aisA vairAgya mujhe kaba utpanna hogA ? kevalI mahArAja ne uttara diyA ki "rAjan ! jaba terI candravatI rAnI kA putra terI dRSTi meM par3egA usI vakta tujhe vairAgya utpanna hogA" / kevalI ke vacanoM ko sarAhatA huvA aura unheM praNAma kara apane parivAra sahita prasannatA pUrvaka rAjA apane rAjamahala meM aayaa| dayA aura samyaktvarUpa do
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 45 netroM se mAno amRta kI vRSTi hI karatA ho, aise zukarAjakumAra kI umra jaba dasa varSa kI huI usa vakta kamalAlA rAnI ne dUsare putraratna ko janma diyaa| usakI mAtA ko deva sUcita svapna ke anusAra rAjAne usa lar3ake kA nAma mahotsava pUrvaka haMsarAja rakkhA / dvitIyA ke candamA ke samAna pratidina vRddhi ko prApta hotA huA vaha pAMca varasa kA huaa| aba vaha rAjakula ke sarva manuSyoM ko AnaMdita karatA huA rAmacandra jI ke sAtha jyoM lakSmaNa khelatA tyoM zukarAjakumAra ke sAtha vividha prakAra kI kor3A karatA hai| arthavarga aura kAmavarga ke sAtha krIr3A karate hue donoM putroM ko dharmavarga ko bhI mukhyatayA sevana karanA hI cAhiye, mAno yaha bAta vidita karane ke liye hI na AtA ho, aise eka dina rAjasabhA meM sihAsana para baiThe huye rAjA ke pAsa Akara char3IdAra ne vinaya pUrvaka arja kI ki, mahArAja ! koI gAMgila nAmA maharSi padhAre haiM aura ve Apase milanA cAhate haiN| yadi ApakI AjJA ho to darabAra meM Ane dUM ? yaha sunate hI harSacakita ho rAjA ne AjJA dI ki mahAtmA ko hamAre pAsa le aao| maharSi ke rAjasabhA meM padhArate hI rAjA ne uTha kara unheM sanmAna dekara Asana para baiThAyA aura vinaya bhakti puraHsara kSema kuzala pUchane pUrvaka unheM atyaMta AnaMdita kiyA / maharSi ne bhI rAjA ko zubhAzirvAda dekara tIrtha, Azrama, evaM tApasoM AdikA kSemakuzala samAcAra diyaa| rAjA ne pUchA ki mahArAja ! ApakA yahAM para zubhAgamana kisa prakAra huA ? RSijI uttara dene lage itane hI meM kamalamAlA rAnI ko bhI rAjA ne apane najadIka meM baMdhavAye hue parade meM bulavA liyA, tadanantara gAMgila maharSi apanI putrI ko kahane lagA ki, gomukha nAmaka yakSarAja ne Aja rAtri meM mujhe svapna dvArA vidita kiyA hai ki maiM mUla zatruMjaya tIrtha para jAtA huuN| usa vakta maiMne ki pUchA isa kRtrima zatruMjaya tIrtha kI rakSA kauna karegA ? taba usane kahA ki, nirmala caritravAna jo tere donoM dauhitra ( lar3akI ke lar3ake ) bhIma aura arjuna jaise balavaMta zukarAja aura haMsarAja nAmaka haiM unameM se eka ko yahAM para lAkara tIrtha kI rakSA ke liye rakhegA to usake mAhAtmya se yaha tIrtha bhI nirupadrava rahegA / maiMne pUchA ki, kSitipratiSThita nagara kA mArga bar3A laMbA hone se mujhe vahAMtaka pahuMcane meM bahutasA samaya vyatIta ho jAyagA, utane samaya taka isa zatruMjaya tIrtha kA rakSaNa kauna karegA ? taba gomukha yakSa ne kahA yadyapi vahAM jAne Ane meM bahutasA samaya laga sakatA hai tathApi yadi tU subaha yahAM se jAyagA to madhyAhna taka hI mere prabhAva ( divya zakti) se use lekara tU vApisa yahAM A sakegA / aisA bolakara yakSarAja to calA gayA aura maiM yaha bAta suna - 1 bar3A Azcarya meM par3A / yakSa ke vacana ke anusAra maiM Aja hI subaha vahAM se yahAM Ane ke liye nikalA / paraMtu abhI taka eka prahara dina nahIM car3hA hai ki itane meM hI maiM yahAM A pahuMcA huuN| divyazaktise saMsAra meM kyA nahIM bana sakatA ? isalie he dakSa daMpati dakSiNA ke samAna ina tumhAre do putra ratnoM meM se eka putra ko mujhe tIrtha rakSaNa ke liye samarpaNa karo ki jisase hama dopahara hone se pahale hI binA parizrama ke hamAre Azrama meM jA pahuMceM / yaha vacana suna kara dUsare kI apekSA choTA hone para bhI parAkramI haMsarAja rAjahaMsa kI dhvanI se bolA"he pitA jI ! usa tIrtha kI rakSA karane ke lie to maiM hI jaauuNgaa| ataH Apa khuzI se mujhe hI AzA do / " atula parAkramI usa bAlaka ke aise sAhasika udgAra sunakara usake mAtA pitA ne kahA ki "he putra ! terI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zrAddhavidhi prakaraNa laghuvaya hone para bhI dhairyavAna aura vicakSaNa paMDitoM ke samAna tere sAhasika vacana kahAM se" ? gAMgila maharSi bolA-"kSatriya vaMza kA aisA vIrya aura aho bAlyAvasthA meM bhI isa prakAra kA teja! sacamuca yaha AzcaryakAraka hone para bhI satya hI hai / prAtaHkAla nUtana Ugate huye sUrya kA teja kisI se dekhA nahIM jA sakatA isa prakAra kA hotA hai| yaha kumAra yadyapi umara se bAlaka hai parantu isa kA bala aura zakti mahA prazaMsA pAtra haiM / ataH isako hI mere sAtha tIrtha rakSA ke lie bhejo" / rAjA ne kahA-"he mahArAja ! itane choTe bAlaka ko vahAM kisa taraha bhejA jAya ? yadyapi yaha bAlaka zaktivAna hai tathApi isa avasthA meM bhejane ke liye mAtA pitA kA mana kisa taraha mAna sakatA hai ? kyA usa tIrtha kI rakSA karane meM kisI prakAra kA bhaya nahIM hai ? yadyapi siMha yaha jAnatA hai ki mero guphA meM se mere bacce ko le jAne ke liye anya koI zaktivAna nahIM hai tathApi vaha apane bacce ko sadaiva apanI najara ke sAmane rakhatA hai aura use kisI vakta koI le na jAya isa prakAra kA bhaya sadaiva kAyama rahatA hai / vaise hI snehiyoM ko snehI ke viSaya meM pada pada para bhaya mAlUma par3e binA nahIM rhtaa| isalie aise choTe bacce ko kyoM kara bhejA jAya ? / " mAtA pitA ke pUrvokta vacana sunakara samaya sUcaka zukarAja utsAha pUrvaka unheM kahane lagA ki, he pUjya ! yadi Apa mujhe AjJA do to maiM tIrtha kI rakSA ke lie jAU ! maiM pavitra tIrtha kI rakSA karane ke lie apane Apa ko bar3A bhAgyazAlI samajhatA hUM / tIrtharakSA kI bAta sunakara maiM bar3A hI prasanna huvA hUM, isalie mere pUjya priya mAtA pitA Apa mujhe tIrthabhakti karane kI AjJA dekara tIrthasevA meM sahAyaka bno"| aise kcana sunakara rAjA maMtrI ke sAmane dekhane lgaa| taba usane kahA ki "AjJA dene vAle Apa haiM, le jAne vAle maharSijI haiM, rakSA bhI tIrtha kI hI karanI hai, rakSaNa karane vAlA zUra, vIra aura parAkramI zukarAja kumAra hai aura gomukha yakSa kI sammati bhI mila cukI hai| yaha to dUdha meM zarkarA DAlane ke samAna hai, isaliye Apa AjJA dene meM kyoM vilaMba karate haiM" ? maMtrI kA vacana sunakara zukarAja ko mAtA pitA ne saharSa jAne kI AjJA dii| isalie prasanna hokara zukarAja snehapUrNa netroM se AMsU TapakAte hue mAtA pitA ko namaskAra kara ke gAMgIla maharSi ke sAtha calatA huaa| ___ mahA parAkramI dhanurdhara arjuna ke samAna bANoM se bhare hue tarkasa ko skaMdha meM bAMdhakara RSi ke sAtha tatkAla hI zatrujaya ke samIpa RSi ke tapovana meM zukarAjakumAra jA pahuMcA aura zatrujaya tIrtha kI sevA, bhakti aura rakSaNa ke liye sAvadhAna rahane lgaa| zukarAja ke mahimA se RSiyoM ke Azraya meM lage huye bAga bagIcoM meM phUla phala kI vRddhi hone lgii| itanA hI nahIM balki zera, citA, sUara Adi sarva prakAra ke upadrava usake prabhAva se zAMta ho gye| sacamuca yaha usake pUrvabhava meM sevana kiye hue dharma kA hI Azcarya kAraka aura alaukika prabhAva hai / tApasoM ke sAtha sukha se samaya nirgamana karate huye eka dina rAtri ke samaya eka rudana karatI huI strI ke zabda sunakara dayA aura dhairya ke nidhAna usa zukarAja ne usa strI ke pAsa jAkara madhura vacana se AzvAsana de usake duHkha kA kAraNa pUchA; usane kahA ki-caMpA nagarI meM zatruoM ko mardana karane vAlA aridamana nAmA rAjA hai / usa kI guNayukta sAkSAt lakSmI ke samAna padmAvatI nAmA putrI kI maiM dhAya mAtA huuN| usa lar3akI ko maiM apanI goda meM liye pyAra karatI thI usa samaya jaise kesarI siMha bachar3I sahita gAya ko
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa le jAtA hai vaise hI kisI pApI vidyAdhara ne vidyA ke bala se lar3akI sahita mujhe vahAM se uThAkara yahAM para phakta mujhe pheMka kara jaise kauvA khAdya padArtha ko lekara ur3a jAtA hai tyoM vaha padmAvatI rAjaputrI ko lekara na jAne kahAM bhAga gayA ? basa isI duHkha se maiM rudana kara rahI huuN| yaha sunakara zukarAja ne use sAMtvanA de vahAM hI rakkhI aura svayaM pichalI rAta ko kitane eka ghAsake jhoMpar3oM meM vidyAdhara ko DhUMDhane lgaa| itane meM hI vahAM kisI puruSa ko rudana karate dekha vaha zIghra hI usake pAsa jAkara dayA se usake duHkha kA kAraNa pUchane lgaa| dayAlu ko kahe binA duHkhakA aMta nahIM A sakatA; aisA samajhakara usane kahA ki he vIrakumAra ! maiM gaganavallabhapura nagara ke rAjA kA vAyu samAna gati karane vAlA vAyuvega nAmaka putra huuN| kisI rAjA kI padmAvatI nAmA kanyA ko haraNa kara le jAte hue tIrtha ke mandira para Ate ho merA vimAna tIrtha mahimA ke liye gatiruddha ho gayA, maiM use ullaMghana na kara sakA itanA hI nahIM kiMtu merI vidyA khoTI ho jAne se maiM tatkAla hI jamIna para gira pdd'aa| dUsare kI kanyA haraNa karane ke pApa ke kAraNa maiM puNyarahita manuSya ke samAna jaba jamIna para gira par3A taba turaMta hI maiMne usa kanyA ko chor3a diyA, taba jaise cIla ke paMje se chUTakara pakSiNo jIva lekara bhAga jAtI hai vaise hI vaha kanyA kahIM bhAga gii| dhiHkAra hai mujha pApI ko ki aghaTita lAbha kI vAMchA se udyama kiyA to ulTA kitanA bar3A alAbha huA / vidyAdhara ke ye vacana sunakara sarva vRttAMta kA patA laga jAne se prasannatA prApta zukarAja usa kanyA ko vahAM hI DhUMr3hane lgaa| devAMganA ke samAna rUpa lAvaNyayukta usa kanyA ko zukarAja ne maMdira meM se prApta kiyaa| tadanantara usa kanyA kA usakI dhAya mAtA ke sAtha milApa karA diyA aura usa vidyAdhara ko bhI nAnA prakAra ke auSadhAdika upacAra kara zukarAja ne acchA kiyaa| vidyAdhara para upakAra karake use jIvadAna dene ke kAraNa vaha zukarAja kA prIti pUrvaka upakAra mAnane lagA aura kahane lagA ki maiM jaba taka jIvita rahUMgA Apa kA upakAra na bhuulNgaa| sacamuca hI puNya kI mahimA kaisI agAdha aura Azcaryajanaka hai ! zukarAja ne vidyAdhara se pUchA "tere pAsa AkAzagAminI vidyA vidyamAna hai yA nahIM ? usane kahA vidyA to akSara mAtra (mukhapATha mAtra) hai parantu calatI nahIM ; parantu jisa puruSa ne isa vidyA ko siddha kiyA ho, yadi vaha puruSa mere sira para hAtha rakhakara phira se zurU karAve to cala sakatI hai,anyathA aba yaha merI vidyA cala nahIM sktii| samaya sUcaka zukarAja ne kahA ki aisA to yahAM para anya koI nahIM hai, isalie tU isa tero vidyA ko pahale mujhe sikhA de phira tere batalAye mujaba ise siddha karake jaise kisI kA kucha udhAra liyA ho aura vaha pIche diyA jAtA hai vaise tujhe maiM hI vApisa daMgA, yAnI tujhe vahA~ vidyA phalIbhUta hogI / vidyAdhara ne prasannatA pUrvaka vaha vidyA zukarAja kumAra ko sikhalAI / zukarAja ne usa vidyA ko vimalAcala tIrtha aura apane puNya ke balase tatkAla siddha karake usa vidyAdhara ko sikhAI / jisase use vaha pATha siddha vidyA ke samAna tatkAla hI siddha ho gaI / phira ve donoM puruSa khecara aura bhUcara siddha vidyA vAle bana gye| vidyAdhara ne anya bhI kaI eka vidyAeM zukarAja kumAra ko sikhlaaii| agaNita puNya kA saMcaya karane vAle manuSya ko kyA durlabha hai ? aba zukarAja kumAra gAMgila RSi kI AjJA lekara navIna racita vimAna meM una donoM striyoM ( rAjakanyA padmAvatI tathA usakI dhAya mAtA) ko baiThAkara vidyAdhara
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... manmainamaanaamanaraamanaraamamminimiri zrAddhavidhi prakaraNa ko sAtha le caMpApurI nagarI meM AyA / idhara kanyA ko koI haraNa kara le gayA yaha samAcAra rAjakula meM vidita ho jAne ke kAraNa samasta rAjakula cintA rUpa andhakAra meM vyApta ho rahA thaa| isa avasara meM rAjA ke pAsa jAkara zukarAja ne usa lar3akI ko samarpaNa kara rAjA kI ciMtA dUra kI aura aridamana rAjA ko tatsambandhI sarva vRttAnta kaha sunAyA / zukarAja kA paricaya milane para rAjA ko vidita huA ki yaha mere mitra kA putra hai|shukraaj ke paropakArAdi guNoM se prasanna ho atyanta harSa aura utsAha sahita aridamana rAjA ne apanI padmAvatI putrI kA usake sAtha vivAha kara diyaa| vivAha ke samaya zukarAjako bahuta sA dravya dekara rAjA ne usakI prIti meM vRddhi kii| rAjA kI prArthanA se kitane eka samaya taka zukarAja ne padmAvatI ke sAtha saMsArasukha bhogate hue vahAM para hI kAla nigamana kiyaa| vivekI puruSa ke lie saMsAra sukha ke kAya karate hue bhI dharma kArya karate rahanA zreyaskara hai, yaha nicAra kara zukarAja eka dina rAjA kI AjJA le apanI strI sahita usa vidyAdhara ke sAtha zAzvatI aura azAzvato jina pratimAoM ko vandana karane ke lie vaitADhya parvata para gayA / rAste kI adbhuta naisargika racanAoM kA avalokana karate hue ve sukhapUrvaka gaganavalabha nagara meM pahuMca gaye / vAyuvega vidyAdhara ne apane mAtA pitA se apane upara kiye hue zukarAja ke upakAra kA vaNana kiyaa| isase unhoM ne harSita ho usake sAtha apanI vAyuvegA nAmA kanyA kI zAdI kara dii| yadyapi zukarAja ko tIrthayAtrA karane kI bar3I jaldI thI, tathApi lagna kiye bAda aMtaraMga prItipUvaka atyAgraha se use unhoMne kitane eka samaya taka apane ghara para hI rakkhA / eka dina aTThAI ma yAtrA kA nizcaya karake deva ke samAna zobhate hue sAlA aura bahanoI (vAyuvega vidyAdhara aura zukarAja ) vimAna meM baiThakara tIrthavaMdana ke lie nikle| rAste meM jAte hue 'he zukarAja ! he zukarAja !' isa prakAra kisI stro kA zabda sunane meM AyA; isase una donoM ne vismita ho usake pAsa jAkara pUchA ki tU kauna hai ? usane jabAba diyA ki maiM cakra ko dhAraNa karane vAlI cakrezvarI devI huuN| gomukha nAmA yakSa ke kahane se maiM kAzmIra deza meM rahe huye zatrujaya tItha kI rakSA karane ke lie jA rahI thI, rAste meM kSitipratiSThita nagara meM pahuMcI taba vahAM para maine ucca svara se rudana karatA huI eka strI ko dekhaa| usake duHkha se dukhita ho maiM AkAzase nIce utara kara usake pAsa gaI; apane mahala ke samIpa eka bAga meM sAkSAt lakSmI ke samAna paraMtu zoka se Akula vyAkula banI huI usa strI se maiMne pUchA hai kamalAkSI ! tujhe kyA duHkha hai ? taba usane kahA ki gAMgila nAmaka RSi zukarAja nAmaka mere putra ko zatrujaya tIrtha kI rakSA karane ke lie bahuta dina huye le gayA hai, parantu usakA kuzala samAcAra mujhe Ajataka nahIM milA / isaliye maiM usake viyoga se rudana karatI huuN| taba maiMne kahA he bhadre tU rudana mata kara ! maiM vahAM hI jA rahI huuN| vahAM se lauTate samaya tujhe tere putra kA kuzala kahatI jaauuNgii| isa prakAra maiM use sAMtvanA dekara kAzmIra ke zatrujaya tIrtha para gaI, parantu vahAMpara tujhe nahIM dekha pAyA isale avadhijJAna dvArA terA vRttAMta jAna kara maiM tujhe yahAM kahane ke lie AI hUM / isaliye he vivakSaNa ! tere viyogase pIr3ita terI mAtAko amRta vRSTi ke samAna apane darzana dene rUpa amRtarasa se zAMta kara / jaise sevaka svAmI ke vicArAnusAra vartatA hai basehI supAtra putra, suziSya aura sapAtra badhU bhI vartate haiN| mAtA pitA ko putra sukha ke liye hI hote haiM paraMtu yadi
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa unake tarapha se ho duHkha utpanna ho to phira pAnI meM se agni utpanna hone ke samAna ginA jAya / pitA se bhI mAtA vizeSa pUjane yogya hai / jJAnI puruSoM ne bhI yahI pharamAyA hai ki-pitA kI apekSA mAtA sahasraguNI viziSTa mAnane yogya hai| UDho garbha: prasava samaye soDha pratyuprazUlam / pathyAhAraH panavidhimiH stanyapAnaprayatnaiH / / viSTA mUtra prabhRti malinaiH kaSTamAsAdya sagha / strAta: putraH kathamapi yayA stUyatAM saiva mAtA // 1 // "nau mahIneparyaMta jisa kA bhAra uThA kara garbha dhAraNa kiyA, prasava ke samaya atizaya kaThina zUla vagairaha kI duHsaha vedanA sahana kI, rogAdika ke samaya nAnA prakAra ke pathya sevana kiye, snAna karAne meM, stanapAna karAne meM aura rote hue ko cupa rakhane meM bahutasA prayatna kiyA, tathA mala mUtrAdi ke sApha karane Adi meM bahutasA kaSTa sahana kara jisane apane bAlakakA aharniza pAlana poSaNa kiyA sacamuca usa mAtA kI hI stavanA kro"| . aise vacana sunakara mAno zoka ke biMdu ho na hoM, AMkhoM meM se aise azrukaNa TapakAte huye zukarAja ne cakrazvarI se kahA- "ina amUlya tIrthoM ke najadIka Akara unakI yAtrA kiye binA kisa taraha pIchA phirU? cAhe jaisA jaldI kA kAma ho tathApi yathocita avasara para Ae hue bhojana ko kadApi nahIM chor3anA cAhiye, vaise hI yathocita dharma kArya ko bhI nahIM chor3anA caayie| tathA mAtA to mAtra isa loka ke svArtha kA kAraNa hai parantu tIrtha sevana isa loka aura paraloka ke artha kA kAraNa hai, isaliye tIrthayAtrA karake maiM zIghahI mAtuzrI se milanArtha AUMgA yaha bAta tU satya samajhanA / tU aba yahAM se pIchI jA! maiM tere pIche 2 hI zIghra A pahuMcUMgA / merI mAtA ko bhI yaho samAcAra kahanA ki 'zukarAja abhI AtA hai'|" yaha samAcAra le vaha devI kSitipratiSThita nagara tarapha calI gaI / zukarAja kumAra yAtrArtha gyaa| jahAM zAzvato pratimAyeM haiM vahAM jAkara tatrastha caityoM ko bhaktibhAva purassara vandana pUjana kara zukarAja ne apanI AtmA ko kRtArtha kiyA; yAtrA kara vahAM se lauTate hue satvara hI apanI donoM striyoM ko sAtha le apane zvasura evaM gAMgila RSi kI AjJA lekara aura tIrthapati ko namaskAra kara eka anupama aura atizaya vizAla vimAna meM baiThakara bahuta se vidyAdharoM ke samudAya sahita zukarAja bar3e ADaMbara ke sAtha apane nagara ke samIpa A pahuMcA / khabara milane para rAjakula evaM sarva nAgarika loka zukarAja ke sAmane Aye / rAjA ko AjJA se nagara janoM ne zukarAja kA bar3A bhArI nagarapraveza mahotsava kiyA ! zukarAja kA samAgama varSARtu ke samAna saba ko atyAnandakArI huvA / aba zukarAja yuvarAja ke samAna apane pitA kA rAja kArya samhAlane lgaa| eka samaya jaba ki sarva puruSoM ko AnaMda dene vAlI varSA Rtu kA samaya thA taba rAjA apane donoM putroM evaM parivAra sahita zahara se bAhara krIr3Artha rAja bagIce meM gyaa| vahAM para saba loga apane samudAya se svacchaMdatayA AnaMda krIDA meM pravRtti karane lage ki itane meM bar3A bhArI kolAhala suna pdd'aa| rAjA ne pUchA ki yaha kolAhala kaise ho rahA hai? taba eka subhaTa ne vahAM Akara kahA he mahArAja! sAraMgapura nagara ke vIrAMga nAmaka rAjA kA parAkramI sUra nAmA putra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ anmaina zrAddhavidhi prakaraNa pUrvabhava ke vairabhAva ke kAraNa krodhAyamAna hokara haMsarAjakumAra ko mArane ke liye AyA hai| yaha bAta sunate hI rAjA vicArane lagA ki maiM to mAtra nAma kA hI rAjA hUM, rAjya kArya aura usakI sAra samhAla to zukarAja kumAra karatA hai| Azcarya to isa bAta kA hai ki vIrAMga rAjA merA sevaka hone para bhI usa ke putra kA mere putra para kyA vairabhAva ho sakatA hai ? rAjA haMsarAja aura zukarAja ko sAtha le tvarA se jaba usake sAmane jAne kA upakrama karatA hai usI samaya eka bhATa Akara bolA ki mahArAja haMsarAja ne use pUrvabhava meM kucha pIr3A pahuMcAI thI usa vaira ke kAraNa vaha haMsarAja ke hI sAtha yuddha karanA cAhatA hai / yaha sunakara yuddha karane ke liye tatpara huye apane pitA aura bar3e bhAI ko nivAraNa kara vIraziromaNi haMsarAja svayaM sannaddhabaddha ho kara usake sAmane yuddha karane ke liye gayA / udhara se sura bhI yuddha kI pUrNa taiyArI karake AyA thA isaliye vahAM para saba ke dekhate huye arjuna aura karNa ke samAna bar3A AzrayakArI ghora yuddha hone lagA / jaise zrAddha meM bhojana karane vAle brAhmaNoM ko bhojana kI tRpti nahIM hotI vaise hI una donoM ko bahuta samaya taka yuddha kI tRpti na huI ! donoM hI samAna balI, mahotsAhI, dhairyavAna, zUravIroM kI jaya zrI bhI kitaneka vakta taka saMzaya ko hI bhajatI rhii| kucha samaya ke bAda jaise indra mahArAja parvatoM kI pAMkheM chedana kara DAlate haiM vaise hI haMsarAja ne sUrakumAra ke sarva zastroM ko chedana kara DAlA / usa vakta madonmatta hAthI ke samAna krodhAyamAna ho sUrakumAra haMsarAja ko mArane ke lie vajra ke samAna muSTi uThAkara usake sAmane daur3A / isa samaya zaMkAzIla ho rAjA ne tatkAla hI zukarAja kI tarapha TipAta kiyA / avasara ko jAnane vAle zukarAja ne usI vakta haMsarAjakumAra ke zarIrameM bar3I balavatI vidyA saMkramaNa kI, jisa ke bala se haMsarAjakumAra ne jaise koI geMda ko uThA kara keMkatA hai usI taraha sUrakumAra ko tiraskAra sahita uThA kara itanI dUra pheMka diyA ki vaha apane sainya ko bhI ullaMghana kara pichalI tarapha kI jamIna para jA girA / jamIna para girate hI sUrakumAra ko isa prakAra kI mUrchA AI ki usake naukaroM dvArA bahuta dera taka upacAra hone para bhI use bar3I kaThinAI se cetanA prApta huI / aba vaha apane mana meM vicAra karane lagA ki mujhe dhikkAra hai, maiMne vyartha hI isake sAtha yuddha kiyA, isa prakAra ke raudra dhyAna se to mujhe aura bhI anaMta bhavoM taka saMsAra meM bhramaNa karanA pdd'egaa| ina vivAroM se use kucha nirmala buddhi prApta huI, ataH vairabhAva chor3akara donoM putroM sahita najadIka meM khar3e huye mRgadhvaja rAjA ke pAsa jAkara apane aparAdha ko kSamA yAcanA karane lgaa| rAjA ne kSamA kara use pUchA ki "tUne pUrvabhava kA vaira kisa prakAra jAna liyA ?" taba usane kahA ki-"jJAna divAkara zrIdatta kevalajJAnI jaba hamAre gAMva meM Aye the taba maine unase apanA pUrva bhava kA hAla pUchA thaa| isa para se unhoMne mujhe kahA thA ki he sUra ! bhahilapura nagara meM jitArI nAmA rAjA thA use haMsI tathA sArasI nAma kI do rAnI tathA siMha nAmA pradhAna thA / unheM sAtha meM lekara jitArI rAjA kaThina abhigraha dhAraNa kara siddhAcala kI yAtrA karane jA rahA thA, mArga meM gomukha nAmaka yakSa ne kAzmIra deza meM banAye huye siddhAcala ko yAtrA karake vahAM para hI vimalapura nagara basAkara kitane eka samaya rahakara rAjA ne aMta meM vahAM hI mRtyu prApta kii| bAda meM siMha nAmA pradhAna usa nUtana vimalapurI ke logoM ko sAtha lekara apanI janma bhUmi bhahilapura nagara tarapha claa| jaba
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa vaha AdhA rAstA tai kara cukA usa vakta vimalapuro meM kucha sAra vastu bhUlI huI use yAda AI / isase usane apane caraka nAmA sevaka ko AjJA kI ki vimalapura nagarameM amuka jagaha amuka vastu bhUla Aye haiM, tU use jAkara abhI zIghra le aa| usane kahA ki, svAmin ! maiM akelA aba usa zUnya sthAna para kisa taraha jA sakU~gA? yaha sunakara pradhAna ne use krodhapUrNa vavanoM se dhamakAyA isa se vaha bicArA vahAM para gyaa| batalAye hue sthAna para jAkara usane usa vastu kI bahuta hI khoja kI parantu pIche se turata hI koI bhIla vagairaha uThA le jAne ke kAraNa vaha vastu use vahAM para na milii| sevaka ne pIche Akara pradhAna se kahA ki Apake batalAye huye sthAna meM bahuta DhUMDhane para bhI vaha vastu nahIM milI isaliye zAyada use vahAM se koI bhIla uThA le gayA hai / isa se pradhAna ne krodhita ho kahA ki, basa! tU hI cora hai / tUne hI vastu chipAI hai, aisA kahakara use apane subhaToM dvArA khUba pittvaayaa| mAmika sthAnoM meM coTa lagane ke kAraNa vaha bahuta samaya taka aceta ho jamIna para par3A rhaa| idhara usa becAre ko mUrchAgata par3A chor3akara saba loga pradhAna ke sAtha bhahilapura nagara kI tarapha cale gaye kucha dera ke bAda pavana lagane se use cetanA prApta huI / jaba vaha uThakara idhara udhara dekhane lagA to use vahAMpara koI bhI najara nahIM AyA, isa vakta vaha vicAra karane lagA ahA hA ! kaise svArthI loga hai ki jo apanA svArtha sAdha kara mujhe akelA jaGgala meM chor3akara cale gaye / aho ! dhikkAra hai aisI prabhutA ke garva se garvita usa pradhAna ko ! kahA hai kiH-- caurA cillakkAi, gaMdhia bhaTTAya vijja paahulyaa| vesA dhUA nariMdA, parassapIDaM na yAti // 1 // "cora, bAlaka, gandhI, mAMgane vAlA, mehamAna, vezyA, laDakI aura rAjA itane manuSya dUsare kI pIDA kA vicAra kadApi nahIM krte|" isa prakAra vicAra kiye bAda caraka bhaddIlapura kA rAstA na mAlUma hone se vahAMpara mArga unmArga meM bhaTaka ne lgaa| isa taraha bhUkha aura pyAsa se pIr3ita ho Arta raudra dhyAna meM lIna ho vaha jaMgala meM hI mRtyu prApta kara bhahilapura nagara ke samIpa vAle vana meM dedipyamAna viSapUrNa sarpatayA utpanna huvA / usa ne prasaMga Ane para usI pUrvabhava ke vaira ke kAraNa usI siMha nAmA pradhAna ko DaMka mArA isase vaha tatkAla maraNa ke zaraNa huvA / vaha sarpa bhI Ayu pUrNa kara naraka gati meM paidA ho vahAM bahutasI duHsaha vedanAyeM bhogakara aba vorAMga rAjA kA sUra mAmaka tU putra utpanna huvA hai aura siMha nAmaka pradhAna mRtyu pAkara kAzmIra ke vimalAcala tIrtha para ke larovA meM haMsa utpanna huvA hai / vahAM para use jAti smaraNa hone se usane vicAra kiyA ki, pUrvakAla meM pradhAna ke bhava meM zatrujaya tIrtha ko pUrNa bhAvayukta sevA na ko isa se isa bhava meM tithaMca gati ko prApta huvA hUM, isaliye aba mujhe tIrtha kI sevA karanI cAhiye / isa prakAra kI dhAraNA kara vaha coMca meM puSpa le prabhu kI pUjA karatA hai, evaM donoM pAMkhoM meM pAnI bhara kara prabhu ko prakSAlana karatA hai / isa prakAra aneka taraha se usane prabhubhakti kii| anta meM mRtyu ko prApta ho saudharma svarga meM utpanna huvaa| vahAM se cyavakara pUrva ke puNya ke prabhAva se mRgadhvaja rAjA kA putra haMsarAja nAmaka utpanna huvA hai|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 zrAddhavidhi prakaraNa kevalI bhagavAna ke ye vacana sunakara pUrvabhava kA vaira yAda Ane se mujhe haMsarAja ko mAra DAlane kI buddhi sUjhI tho, isI se maiM yahAM para AyA thaa| yadyapi mere pitA ne vahAM se nikalate samaya mujhe bahuta kucha samajhAyA aura rokA thA, tathApi maiM rokane se na rukA ! anta meM saMgrAma meM mujhe Apake haMsarAja putra ne jIta liyA, isIliye pUrva ke puNya se aba mujhe vairAgya utpanna huvA hai / isase maiM una zrIdatta nAmA kevalI bhagavAna ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa kruuNgaa| aisA kahakara sUrakumAra apane nagara ko cala diyaa| vahAM jAkara apane mAtA pitA ko AjJA le usane guru mahArAja ke pAsa dokSA grahaNa kI / kahA hai ki "dharmasya tvaritAgatiH" / mRgadhvaja rAjA apane mana meM vicAra karane lagA, jisa kA mana jisa para lagatA haiM use usI vastu para abhiruci hotI hai / mujhe bhI dokSA lene kI abhiruvi hai, parantu utkRSTa varAgya na jAne mujhe kyoM nahIM utpanna hotA! yaha vicAra karate huye rAjA mana meM kevalajJAnI ke vacanoM ko smaraNa karatA hai| unhoMne kahA thA ki, jaba tU caMdavatI ke patra ko dekhegA taba tI tatkAla ho vairAgya prApta hogaa| paraMta vaMdhyA strI ke samAna use to abhI taka putra huvA hI nahIM, taba mujhe aba kyA karanA cAhiye ! rAjA mana meM ina vicAroM kI bunA udher3I meM lagA huvA hai ThIka usI samaya eka pavitra puNyazAlI yuvA puruSa usake pAsa Akara namaskAra kara khar3A rhaa| rAjA ne pUchA ki tuma kauna ho ? aba vaha rAjA ko uttara dene ke liye taiyAra hotA hai utane meM hI AkAzavANI hotI hai ki he rAjan ! sacamuca yaha caMdravatI kA putra hai / yadi isa meM tujhe saMzaya ho to yahAM se IzAna koNa meM pAMca yojana para eka parvata hai usa para eka kadalI nAmaka bana hai vahAM jAkara yazomati nAmA jJAnavatI yoginI ko pUchegA to vaha tujhe isa kA sarva vRttAMta kaha sunaayegii| aisI devavANI sunakara sAzcarya mRgadhvaja rAjA usa puruSa ko sAtha le pUrvokta vana meM gyaa| vahAM para pUchane para yoginI ne bho rAjA se kahA ki he rAjan ! jo tU ne devavANI sunI hai vaha satya hI hai| isa saMsAra rUpa aTavI kA bar3A mahA vikaTa mArga hai ki jisameM tumhAre jaise vastusvarUpa ke jAnane vAle puruSa bhI ulajhana meM par3a jAte haiN| isakA vRttAMta AdyopAMta tuma dhyAna pUrvaka sunoH. caMdrapurI nagarI meM caMdra samAna ujvala yazasvI somacaMdra nAmA rAjA kI bhAnumatI nAmA rAnI kI kukSI meM hemanta kSetra se eka yugala (do jIva ) saudharma devaloka meM jAkara vahAM ke sukha bhoga kara vahAM se vyavakara utpanna huye| nau mAsa ke bAda eka strI aura puruSa tayA janma liyA / ina kA caMdrazekhara aura caMdravatI nAma rakkhA gyaa| aba ve dinodina vRddhi ko prApta hote hue yauvana avasthA ko prApta huye / caMdravatI ko tere sAtha aura caMdrazekhara ko yazomati ke sAtha vyAha diyA gayA / yadyapi pUrvabhava ke sneha bhAva se ve donoM (caMdrazekhara aura caMdravatI bahana bhAI the tathApi unameM paraspara rAgabaMdhana thA / dhikkAra hai kAma vikAra ko ! jaba tuma pahale gAMgila RSi ke Azrama meM gaye the usa samaya terI mukhya rAnI caMdravatI ne caMdrazekhara ko apanA manovAMchita pUrNa karane ke liye bulAyA thaa| vaha to terA rAjya le lene kI buddhi se hI AyA thA, paraMtu tere puNya jala se jaise agni bujha jAtA hai vaise hI usakA nirdhArita pUrA na hone ke kAraNa apanA prayAla vRthA samajha kara vaha pIche lauTa gyaa| usa vakta una donoM ne tere jaise vicakSaNa manuSya ko bhI nAnA prakAra kI vacana yuktiyoM se ThaMDA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kara diyA, yaha bAta tU saba jAnatA hI hai / isake bAda caMdrazekhara ne kAmadeva nAmaka yakSa ko ArAdhanA kii| isa se vaha pratyakSa hokara pUchane lagA ki mujhe kyoM yAda kiyA hai ? caMdrazekhara ne caMdravato kA milApa karA dene ko kahA, usa vakta yakSa ne use adRzya hone kA aMjana diyA aura kahA ki jaba taka candravato se paidA hue putra ko mRgadhvaja rAjA na dekhegA taba taka tuma donoM ko pArasparika gupta prIti ko koI bhI na jAna sakegA! jaba candravatI ke putra ko mRgadhvaja rAjA dekhegA usa vakta tumhArI tamAma gupta bAta khulo ho jaayeNgii| yakSa ke aise vacana suna kara atyanta prasanna ho caMdrazekhara candravatI ke pAsa gayA aura bahuta se samaya taka gupta rIti se usa ke sAtha kAmakrIr3A karatA rahA / paraMtu usa adRzya aMjana ke prabhAva se vaha tujhe evaM anya kisI ko bhI mAlUma na huvA / candrazekhara ke saMyoga se candravatI ko candrAMka nAmaka putra huvA tathApi yakSa ke prabhAva se usa ke garbha ke cinha bhI kisI ko mAlUma na diye| paidA hote hI usa bAlaka ko le jAkara candrazekhara ne apanI patnI yazomati ko pAlane ke lie de diyA thaa| usane bhI apane ho bAlaka ke samAna usakA pAlana poSaNa kiyaa| prati dina vRddhi ko prApta hote hue candrAMka yauvanAvasthA ke sanmukha huA / candrAMka ke rUpa lAvaNya se mohita ho pativiyoginI yazomati vicArane lagA ki, merA pati to apano bahina candravatI ke sAtha itanA Asakta ho gayA ki mere liye usa kA darzana bhI durlabha hai / aba mujhe apane ho lagAye huye Ana ke phala Apa hI khAnA yogya hai / atizaya ramaNika candrAMka ke sAtha krIr3A karane meM mujhe kyA doSa hai ? isa prakAra bicAra kara viveka ko dUra rakha ke usane eka dina mIThe vavanoM se hAva bhAva pUrNa candrAMka se apanA abhiprAya mAlUma kiyaa| yaha suna kara vajAhata huye ke samAna vedanA pUrNa candrAMka kahane lagA ki mAtA! na sunane yogya vacana mujhe kyoM sunAto ho ? yazomati bolA ki he kalyANakArI puruSa! maiM tero jananI mAtA nahIM hai, to janma dene vAlI to mRgadhvaja rAjA ko rAnI candravato hai / satyAsatya kA nirNaya karane meM utsuka mana vAlA yaha candrAMka yazomati kA vavana kabUla na karake apane mAtA pitA kI khoja karane ke lie nikala par3A, parantu saba se pahale yaha Apa ko hI milA / donoM se bhraSTa huI yazomati pati putra ke viyoga se vairAgya ko prApta ho koI jaina sAdhvI kA saMyoga na milane para yogini kA veSa dhAraNa kara phirane vAlo maiM svayaM ho (yazomati) huuN| sacamuca dhikkArane yogya svarUpa kA vicAra karane se mujhe jitanA jJAna utpanna huvA hai, usase maiM jAnakara kahatA hUM ki, he mRgadhvaja rAjA! yaha candrAMka jaba tumheM milA taba usI dakSa yakSa ne AkAza vANA dvArA tumheM kahA ki yaha terA hI putra hai tathA tatsaMbaMdhI satya ghaTanA vidita karAne ke liye tujhe mere pAsa bhejA hai| isaliye tU satya ho samajhanA ki yaha terI strI candravatI ke peTa se paidA hone vAlA terA hI putra hai| ___ yoginI ke vacana sunakara rAjA ko atyanta krodha aura kheda utpanna hucaa| kyoMki apane ghara kA durAcAra dekha kara yA suna kara kise duHkha nahIM hotA / tadanantara rAjA ko pratibodha dene ke lie yoginI bodhavacana pUrNa gIta sunAne lgii| gIta kavaNa kerA puttA mittA, kavaNa kerI nArI; mohe mohyo merI merI, mUDha gaNe avicArI // 1 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrAddhavidhi prakaraNa jAga jAgane jogI ho, joI ne joga vicArA: (ye AMkaNI melI amAraga mAraga Adara, jimi pAme bhava pArA // 2 // ati hai gahanA ati he kUDA, atihi athira saMsArA; bhAMmo chAMDI jogane mAMDI, kIje jina dharma sArA // jAga0 // 3 // 2 3 4 mohe mohyo kohe khohyo lohe vAhyo dhyAye 5 for a car kAraNa mUrakha duhiyo thAye // jAga0 // 4 // ekane kAraNa yene khece traNa saMce cAra vAre; 13 14. pAMce pAle chaneTAle Ape Apa utAre // jAga0 // 5 // # aisA vairAgyamaya usakA gAyana suna vairAgyavaMta zAMta kAya hokara rAja caMdrazeka ko sAtha le apano nagarI ke bAhyodyAna meM ( nagara ke pAsa bagIce meM) aayaa| nagara bAhara hI rahakara saMsAra se virakta rAjA ne apane donoM putroM tathA pradhAna ko bulavA kara kahA ki, merA vitta aba saMsAra se sarvathA uTha gayA hai ora usa se maiM 'bar3A pIr3ita huA hUM, isaliye mere rAjya kI dhurA zukarAjakumAra ko supurda kI jaay| aba maiM yahAM se hI dIkSA lekara calatA bnuuNgaa| aba maiM rAjamahala meM bilkula na aauuNgaa| rAjA ke ye vacana sunakara mantrI vagairaha kahane lage ki svAmin! Apa eka bAra rAjamahala meM to padhAro ! usane to gunAha nahIM kiyA hai ? kyoM ki baMdha to pariNAma se ho hotA hai, nirmoho mana vAloM ke liye ghara bhI araNya ke samAna hai aura mohavanta ke liye araNya bho ghara samAna hai| rAjA logoM ke atyAgraha se apane parivAra sahita tathA caMdrAMka sahita maigara meM aayaa| rAjA ke sAtha candrAMka ko vahAM AyA dekha kAmadeva yakSa kA kahA huvA vakhana yAda Ane se aMjana ke prabhAva se koI bhI na dekha sake isa prakAra samaya pracchannatayA candravatI ke pAsa rahA huvA candrazekhara tatkAla ho vahAM se apane prANa lekara stranagara meM bhAga gyaa| bar3e mahotsava sahita mRgadhvaja rAjA ne zukarAja ko rAjyAbhiSeka kiyA aura dakSA leneke liye usa kI anumati lI / aba rAtrike samaya mRgadhvaja rAjA vairAgya aura jJAnapUrNa buddhi se vicAra karatA hai ki kaba prAtaHkAla ho aura kaba maiM dokSA aMgIkAra karU / kaba vaha zubha samaya Ave ki, jaba maiM niraticAra cAritravAna hokara vicarUMgA, evaM kaba vaha zubha ghaDI aura zubha muhUrta AyegA ki jaba maiM saMsAra meM paribhramaNa karAne vAle karmoM kA kSaya karUMgA / isa prakAra utkRSTa zubhadhyAna ke caMDhate pariNAma se 'tallIna ho rAjA kisI aisI eka alaukika bhAvanA ko bhAne lagA ki jisake prabhAva se prAtaHkAla ke samaya mAno spardhA se hI cAra karma naSTa hone para sUryodaya ke sAtha ho use anantaM kevalajJAna kI prApti huI / lokAloka kI samasta vastu ko jAnane vAle mRgadhvaja kevalI ke kevalajJAna ko mahimA karane vAle devatAoM ne bar3he harSa ke prAtaHkAla meM unheM sAdhU veva arpaNa kiyA / yaha vyatikara suna kara sAzcaya aura saharSa zukarAja Adi 1 krodha 2 dukhI bhayA, 3 lobhase 4 laga gayA 5 muphta 6 ajJAnase, 7 dukhI 8 Atma zuddha karaneke liye rAga dveSako 10 choDa do 11 ratnatrayI 19 kaSAya 12 mahAvrata 24 krodha, lobha, moha, hAsya, mAna, harSa, 15 ina antaraMga zatruoM ko TAlanese /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIddhavidhi prakaraNa sava parivAra ne tatkAla Akara kevalI mahArAja ko vandana kiyaa| usa vakta kevalI mahArAja bho unheM amRta ke samAna dezanA dene lage ki he bhavya jIvoM ! sAdhu aura zrAvaka kA dharma ye donoM saMsAra rUpa samudra se pAra hone ke liye setu (pula) ke samAna hai| sAdhu kA mArga sodhA aura zrAvaka kA mArga jarA phera vAlA hai| sAdhu kA dharma kaThina aura zrAvaka kA dharma sukomala hai, ataH ina donoM dharma (mArga) meM se jisa se jo bana sake use AtmakalyANArtha aMgIkAra karanA cAhiye / aisI vANI suna kara kamalamAlA rAnI, haMsa ke samAna svaccha sva. bhAvI haMsarAja aura candrAMka ina tInoM ne utkaTa vairAgya prApta kara tatkAla hI una ke pAsa dIkSA aGgIkAra kI aura niraticAra cAritra dvArA Ayu pUrNa kara mokSa meM sidhAre / zukarAja ne bhI saparivAra sAdhudharma para prIti rakha kara samyaktvamUla zrAvaka ke bAraha vrata aGgIkAra kiye / durAcAriNI caMdravatI kA durAcAra mRgadhvaja kevalo aura vaise hI vairAgI caMdrAMka muni ne bhI prakAzita na kiyaa| kyoMki dUsare ke dUSaNa prakaTa karanekA svabhAva bhavAbhinaMdI (bhava baDhAne vAle) kA hI hotA hai isaliye aise vairAgyavaMta aura jJAnabhAnu hone para ve dUsare ke dUSaNa kyoMpragaTa kreN| kahA bhI hai ki apanI prazaMsA aura dUsare kI niMdA karanA yaha lakSaNa nirguNo kA hai aura dUsare kI prazaMsA evaM svaniMdA karanA yaha lakSaNa sadguNo kA hai| tadanantara jyoM sUrya apanI pavitra kiraNoM dvArA pRthvI ko pAvana karatA hai tyoM vaha mRgadhvaja kevalI apane caraNa kamaloM se bhUmi ko pavitra karate hue vahAM se anyatra vihAra kara gaye aura indra ke samAna parAkramI zukarAja apane rAjya ko pAlana karane lagA / dhikkAra hai kAmI puruSoMke kadAgraha ko ! kyoM ki pUrvokta ghaTanA banane para bhI candravatI para ati sneha rakhane vAlA anyAya ziromaNi candrazekhara zukarAja kumAra para droha karane ke lie apanI kula devI ke pAsa bahuta se kaSTa karake bhI yAcanA karane lgaa| devI ne prasanna hokara pUchA ki, tU kyA cAhatA hai ? usane kahA ki, maiM zukarAja kA rAjya cAhatA huuN| taba vaha kahane lagI ki zukarAja gur3ha samyakatvadhArI hai, isalie jaise siMha kA sAmanA mRgI nahIM kara sakatI, vese hI maiM bhI tujhe usa kA rAjya dilAne ke liye samartha nahIM, candrazekhara bolA tU avitya zakti vAlI devI hai to bala se yA chala se usa kA rAjya mujhe jarUra dilA de / aise atyaMta bhakti vAle vacanoM se supra. sanna ho devi kahane lago ki, chala karake usakA rAjya lene kA eka upAya hai, paraMtu bala se lene kA eka bhI upAya nahIM / yadi zukarAja kisI kArya ke prasaMga se dUsare sthAna para jAya to usa vakta tU vahAM jAkara usake siMhAsana para car3ha baiThanA / phira merI daivika zakti se terA rUpa zukarAja ke samAna hI bana jAyagA / phira tU vahAM para sukhapUrvaka svecchAcArI sukha bhognaa| aisA kaha kara devi adRzya ho gii| candrazekhara ne ye saba bAteM candravatI ko vidita kara dI / eka dina zukarAja ko zatrujaya tIrtha kI yAtrA jAne kI utkaMThA hone se vaha apanI rAniyoM se kahane lagA ki, maiM zatrujaya tIrtha kI yAtrA karane ke lie una muniyoM ke Azrama meM jAtA hU~ / rAniyAM bolI-"hama bhI Apake sAtha AveMgI, kyoMki hamAre lie eka pantha do kAja hogA, tIrtha kI yAtrA aura hamAre mAtA pitA kA milApa bhI shegaa| tadanaMtara pradhAna Adi anya kisI ko na kaha kara apanI striyoM ko sAtha le zukarAja vimAna meM baiThakara yAtrA ke liye nikalA / yaha vRttAMta candravatI ko mAlUma par3ane se usane turata hI candrazekhara ko vidita kiyA / aba vaha tatkAla hI vahAM Akara parakAya praveza vidyA vAle ke
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zrAddhavidhi prakaraNa / vaha samAna rAjya siMhAsana para baiTha gayA / rAmacandra ke samaya jaise cakrAMka vidyAdhara kA putra sAhasagati sugrIva banA thA vaise hI isa vakta candrazekhara zukarAja rUpa banA / candrazekhara ko saba loga zukarAja hI samajhate eka dina rAtrI ke samaya aisA pukAra kara uThA are subhaTo ! jaldI daur3o ! yaha koI vidyAdhara merI striyoM ko le jA rahA hai| yaha sunate hI subhaTa loga idhara udhara daur3ane lage / parantu pradhAna Adi usI ke pAsa Akara bolane lage ki, svAmin! ApakI ve saba vidyAeM kahAM gaI ? usa vakta vaha kRtrima zukarAja kheda pragaTa karate hue bolA - " hA ! hA ! kyA karU ? isa duSTa vidyAdhara ne merI striyoM ke sAtha prANa ke samAna merI vidyAeM bhI haraNa kara liiN| usa vakta unhoMne kahA ki mahArAja ! ApakI striyoM sahita vidyAeM gaI to khaira jAne do ApakA zarIra kuzala hai to basa hai| isa prakAra ke kapaToM dvArA usane sAre rAjamaMDala ko apane vaza kara liyA / aura candravatI ke sAtha pUrvavat kAmakrIDA karane lagA | kitane eka dinoM ke bAda zukrarAja tIrtha yAtrA kara rAste meM lauTate huye apane zvasura vagairaha se mila kara pIchA striyoM sahita apane nagara ke udyAna meM aayaa| isa samaya apane kiye hue kukarma se zaMkA yukta candrazekhara apane gavAkSa meM baiThA thaa| vaha asalI zukarAja ko Ate dekha kara kapaTa se akasmAt vyAkula bana kara pukAra karane lagA ki, are subhaToM ! pradhAna ! sAmantoM ! yaha dekho ! jo duSTa merI vidyAoM aura striyoM kA haraNa kara gayA hai, vaha duSTa vidyAdhara merA rUpa banA kara mujhe upadrava karane ke liye A rahA hai| isaliye tuma usake pAsa jaldI jAo aura use samajhA kara pIchA phero| kyoMki koI kArya susAdhya hotA hai aura duHsAdhya bhI hotA hai / isalie aise avasara para to bar3e yatna se yA yukti se hI lAbha uThAyA jA sakatA hai| usane pradhAnAdi ko pUrvokta vacana kahakara usake sAmane bhejaa| maMtro sAmantoM ko sAmane AtA dekha asalo zukarAja ne apane mana vicAra kiyA ki ye saba mere sammAna ke lie A rahe haiM taba mujhe bhI inheM mAna denA ucita hai / isa vicAra se vaha apane vimAna meM se nIce utara vaha eka Amra vRkSa ke tale jA baiThA usake pAsa jAkara pradhAnAdi puruSa vaMdana stavanA kara kahane lage ki "he vidyAdhara ! vAda kAraka ke samAna aba ApakI vidyAzakti ko rahane do| hamAre svAma kI vidyA aura striyoM ko bho Apa ho haraNa kara gaye haiN| isa ke viSaya meM hama isa samaya Apa ko kucha nahIM kahate isaliye aba Apa hama para dayA karake tatkAla ho apane sthAna para cale jaao| kyA ye kisI bhrama meM par3e haiM? yA bilakula zUnya vitta bane haiM ? yA kilo bhUta preta pizAca Adi se chale gaye haiM ? aise aneka prakAra ke saMkalpa vikalpa karatA huA vismaya ko prApta ho zukarAja kahane lagA ki "are pradhAna ! meM svayaM hI zukarAja hUM / tU mere sAmane kyA bola rahA hai" ? pradhAna bolA- "kyA mujhe bhI ThaganA cAhate ho ? mRgadhvaja rAjA ke vaMzarUpa sahakAra meM ramaNa karane vAlA zukarAja ( totA ) ke samAna hamArA svAmI zukarAja rAjA to isa nagara meM rahe huye rAjamahala meM virAjatA hai aura Apa to usI zukarAja kA rUpa dhAraNa karane vAle koI vidyAdhara ho / adhika kyA kaheM parantu asalI zukarAja to billo ko dekha kara jyoM totA bhaya pAtA hai vaise hI tumhAre darzana mAtra kA bhI bhaya rakhatA hai| isaliye he vidyAdhara zreSTa ! aba bahuta ho cukA, Apa jaise Aye ho vaise hI apane sthAna para cale jAo" 1
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa __ pradhAna ke aise vacana sunakara jarA citta meM duHkhita ho zukarAja vicArane lagA ki sacamuca hI koI merA rUpa dhAraNa kara zUnya rAjya kA svAmI bana baiThA hai| rAjya, bhojana, zayyA, suMdarastrI, suMdara mahala aura dhana, itanI vastuoM ko zAstroM meM sUnI chor3ane kI manAI kI hai / kyoMki ina vastuoM ke sUnI rahane para koI bhI jabardasta dabAkara una kA svAmI bana sakatA hai / khaira aba mujhe kyA karanA cAhiye ? aba to ise mArakara apanA rAjya pIchA lenA yogya hai| yadi maiM aisA na karU to loka meM merA yaha apavAda hogA ki, mRgarAja ke putra zukarAja ko kisI krUra pApiSTa manuSya ne mAra kara usa kA rAjya svayaM apane bala se le liyA hai / yaha bAta mujha se kisa taraha se sunI jaaygii| aba sacamuca hI bar3e vikaTa saMkaTa kA samaya A pahuMcA hai| maiMne aura merI striyoM ne aneka prakArase samajhA kara bahutasI nizAniyAM batalAI tathApi pradhAnane eka bhI nahIM sunI / Azcarya hai usa kapaTI ke kapaTa jAla para ! mana meM kucha kheda yukta vicAra karatA huvA apane vimAna meM baMTha AkAzamArga se zukarAja kahIM anyatra calA gyaa| yaha dekha nagara meM rahe hue banAvaTI zukarAja ko pradhAna kahane lagA ki, svAmin ! vaha kapaTI vidyAdhara vimAnameM baiTha kara pIche jA rahA hai / yaha suna kara vaha kAmatRSAtura apane citta meM bar3A prasanna huvA / idhara udAsa citta vAlA asalI zukarAja jaMgaloM meM phirane lgaa| use usa kI striyoM ne bahuta hI preraNA kI tathApi vaha apane zvasura ke ghara na gayA / kyoMki duHkha ke samaya vicArazIla manuSyoM ko apane kisI bhI sage sambandhI ke ghara na jAnA cAhiye aura usameM bhI zvazura ke ghara to binA ADambara ke jAnA hIna vaahiye| aisA nItizAstra meM likhA hai| kahA hai ki, samAyAM vyavahAre ca vairiSu zvazuraukasi / ADaMbarANi pUjyaMte strISu rAjakuleSu ca // 1 // sabhA meM, vyApAriyoM meM, duzmanoM meM, zvazura ke ghara, strImaNDala meM aura rAjadarabAra meM ADambara se hI mAna milatA hai| zUnya jaMgala ke vAsa meM yadyapi vidyA ke bala se sarva sukha kI sAmagrI tayAra kara lI hai, tathApi apane rAjya kI cintA meM zukarAja ne chaha mAsa mahA duHkha meM vyatIta kiye| Azcarya kI bAta hai ki, aise mahAna puruSoM ko bhI aise upadrava bhogane par3ate haiN| kisa manuSya ke saba dina sukha meM jAte haiM ? ... kasya vaktavyatA nAsti ko na jAto mariSyati / kena na vyasanaM prApta kasya saukhyaM niraMtaraM // 1 // kathana karanA kise nahIM AtA, kauna nahIM janmatA, kauna na maregA, kise kaSTa nahIM hai aura kise sadA sukha rahatA hai / - eka dina saurASTra deza meM vicarate huye AkAzamArga meM ekadama zukarAja kumAra kA vimAna attkaa| isa se vaha ekadama nIce utarA aura calate huye vimAna ke aTakane kA kAraNa dUMDhane lagA usa samaya vahAM para devatAoM se ravita suvarNakamala para baiThe huye zukarAjakumAra ne apane pitAmRgadhvaja kevalI mahAtmAko dekhaa| usane
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zrAddhavidhi prakaraNa tatkAla hI bhaktibhAva pUrvaka namaskAra kara unheM apanA sarva vRttAMta kaha sunAyA / kevalI mahArAja ne kahA"yaha saba kucha pUrvabhava ke pApa karma kA vipAkodaya hone se hI huvA hai|" mujhe kisa karma kA vipAkodaya huvA hai ? yaha pUchane para jJAnI guru bole- tU sAvadhAna hokara suna * pahale tere jitArI ke bhava se bhI pUrva meM kisI bhavameM tU bhadraka prakRtivAna aura nyAyaniSTa zrI nAmaka gAMva meM grAmAdhIza eka ThAkura thA, tujhe tere pitA ne apanA choTA rAjya samarpaNa kiyA thaa| terA AtaMkaniSTa nAmaka eka sautilA choTA bhAI thA, vaha prakRti se bar3A krUra thA, use kaI eka gAMva diye gae the| apane gAMva se dUsare gAMva jAte hue eka samaya AtaMkaniSTa tujhe tere nagara meM milane ke lie AyA / tU ne use prema pUrvaka bahumAna de kitane eka samaya taka apane pAsa rkkhaa| eka dina prasaMgopAta haMsI meM hI tU ne use kahA ki, tU kaisA kaidI ke samAna mere pAsa pakar3AyA hai, aba tujhe mere rahate hue rAjyakI kyA ciMtA hai ? abhI tU yahAM hI raha! kyoMki bar3e bhAI ke baiThe hue choTe bhAI ko kleza kAraka rAjya kI khaTapaTa kisa lie karanA cAhie ? sautele bhAI ke pUrvokta vacana sunate hI vaha bhIru hone ke kAraNa mana meM vicArane lagA ki, are ! merA rAjya to gayA ! hA! hA ! bar3A burA huA ki jo maiM yahAM para AyA / hAya aba maiM kyA karUgA ? merA rAjya mere pAsa rahegA yA sarvathA jAtA hI rahegA ! isa prakAra Akula vyAkula hokara vaha bAra 2 usa bar3e bhAI ke pAsa apane gAMva jAne kI AjJA mAMgane lgaa| jaba use svasthAna para jAne kI AjJA milI usa vakta vaha prANadAna milane samAna mAnakara vahAM se zIghra hI apane gAMva tarapha cala pdd'aa| jisa vakta tUM ne use pUrvokta vacana kahe usa samaya pUrvabhava meM tU ne yaha nikAbita karmabaMdhana kiyA thaa| basa usI ke udaya se isa samaya terA rAjya dUsare ke hAtha gayA hai| jisa taraha vAnara chalAMga cUkane se dIna bana jAtA hai vaise hI prANI bhI saMsArI kriyA kara karmabaMdhana karatA hai aura vaha usa vakta bar3A garvita hotA hai parantu jaba usa karmabaMdha kA udaya AtA hai taba sacamuca hI vaha dIna bana jAtA hai| yadyapi usa candrazekhara rAjA kA tamAma durAcaraNa sarvajJa mahAtmA jAnate the tathApi na pUchane ke kAraNa unhoMne isa viSaya meM kucha bhI na khaa| bAlaka ke samAna apane pitA mRgadhvaja kevalI ke pairoM meM par3a kara zukarAja kahane lagA- ' - " he svAmin! Apake dekhate hue yaha rAjya dUsare ke pAsa kisa taraha jAya ! dhanvaMtarI vaidya ke milane para roga kA upadrava kisa taraha Tika sakatA hai ? AMgana meM kalpavRkSa hone para ghara meM daridratA kisa prakAra raha sakatI hai ? sUryodaya hone para kyA aMdhakAra raha sakatA hai ? isalie he bhagavAn ! koI aisA upAya batalAo ki jisa se merA kaSTa dUra ho| aisI aneka prArthanAyeM karane para kevalI bole- "cAhe jaisA duHsAdhya kAryaM ho tathApi vaha dharmakriyA se susAdhya bana sakatA hai, isalie yahAM para najadIka meM hI vimalAbala nAmA * tIrtha para virAjamAna zrI RSabhadeva svAmI kI bhakti sahita yAtrA karake usI parvata kI guphA meM sarva kAryoM kI siddhi karane meM samartha paMcaparameSTI namaskAra maMtra kA paTa mAsa taka dhyAna kara ! isase tere zatru kA kapaTa jAla - - khulA ho jAne se vaha apane ApahI dUra ho jAyagA / guphA meM raha kara dhyAna karate samaya jaba tujhe vistRta hotA huvA teja puMja kapaTatayA mAlUma de usa vakta tU apanA kArya siddha huvA smjhnaa| dujaya zatru ko bhI jItane
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. zrAddhavidhi prakaraNa :.... . kA yahI upAya hai| jaise aputra manuSya putra prApti kI bAta suna kara bar3A prasanna hotA hai vaise zukarAja bhI sAdhu mahArAja ke vacana sunakara bar3A prasanna huvA / tadanantara vaha unheM vinaya pUrvaka caMdana kara vimAna para baiTha kara vimalAvala tIrtha para gyaa| vahAM prathama usane tIrthanAyaka zrI RSabhadeva svAmI kI bhaktibhAva pUrvaka yAtrA kii| tatpazcAt jJAnI guru ke kathana kiye mujaba mahimAvaMta navakAra maMtra kA jApa zurU kiyaa| yogiyoM ke samAna nizcalavRtti se usane chaha mahIne taka parameSTI maMtra kA jApa kiyA, isa se usake Asa pAsa vistAra ko prApta hotA huvA teja puMja prakaTa huvA / Thoka isI avasara para candrazekhara kI gotra devI usake pAsa Akara kahane lagI ki he candrazekhara! aba bahuta huA, aba tU apane sthAna para calA jA! kyoMki mere prabhAva se jo terA zukarAja ke samAna rUpa banA huvA hai aba use vaisA rakhane ke lie maiM samartha nahIM huuN| aba maiM svayaM hI niHzakta bana jAne se mere sthAna para calI jAtI huuN| yadi aba tU zIghra hI apane sthAna para na calA jAyagA to tatkAla hI terA mUla rUpa bana jaaygaa| aisA kaha kara jaba devI pIche lauTatI hai utane meM hI usa kA svAbhA. vika rUpa bana gyaa| devI ke vacana suna kara caMdrazekhara lakSmI se bhraSTa hue manuSya ke samAna harSa rahita ciMtA nimagna huvA / aba vaha apane pApa ko chipAne ke liye cora ke samAna jaba vahAM se bhAgatA hai ThIka usI samaya zukarAja vahAM para A phuNcaa| pahale zukarAja ke hI samAna asalI zukarAja kA rUpa dekha kara dIvAna vagairaha use bahumAna dekara usake vizeSa svarUpa se vAkiphagAra na hone para bhI saharSa vicArane lage ki, sacamuca koI kapaTa se hI vaha isa zukarAja kA rUpa dhAraNa karake AyA huvA thA, isI se aba Dara kara bhAga gyaa| . zukarAjako apanA rAjya milane para nizcita ho vaha pUrvavat apane prajAke pAlana karane meM laga gyaa| zatrujaya ke sevana kA phala pratyakSa dekha kara rAjya karate hue vaha iMdra ke samAna saMpadAvAn banakara daivika kAMti vAlA naye banAye huye vimAna ke ADaMbara sahita sarva sAmaMta, pradhAna, vidyAdhara, vagairaha ke bar3e parivAra maMDala ko sAtha lekara mahotsava pUrvaka vimalAcala tIrtha para yAtrA karane ko aayaa| usa ke sAtha manameM yaha samajhatA huvA ki merA durAcAra kisI ko bhI mAlUma nahIM hai aisA sadAcAra sevana karatA huvA zaMkArahita ho caMdrazekhara bhI vimalAcala kI yAtrA ke lie AyA thaa| zukarAja siddhAcala Akara tIrthanAyaka kI vaMdanA, stavanA evaM pUjA mahotsava karake sabake samakSa bolane lagA ki, isa tIrtha para paMca parameSTI kA dhyAna dharane se maiMne zatruoM para vijaya prAptakI / isalie isa tIrthakA zatrujaya yaha nAma sArthaka hI hai aura isI nAmase yaha tIrtha mahA mahimAvaMta hogaa| isake bAda yaha tIrtha isa nAma se pRthavI para bahuta hI prasiddhi ko prApta huvA hai / aise avasara para caMdrazekhara bhI zAMta pariNAma se tIrthanAyaka ko dekha kara romAMcita ho apane kiye huye kapaTa aura pApa kI niMdA karane lgaa| vahAM para use mahodaya pada dhArI mRgadhvaja kaivalI mahArAja mile / usane unase pUchA ki he svA. min ! kisI bhI prakAra merA karma se chuTakArA hogA yA nahIM ? kevalI mahArAja ne kahA ki yadi isa tIrtha para mana vacana kAyAkI zuddhi se AlocanA le pazcAttApa karake bahuta sA tapa karegA to tere bhI pApa karma tIrtha kI mahimA se naSTa hoNge| kahA hai ki janmakoTakRtamekahelayA, karma tIvrapasA vilIyate //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 mammmmmmmmmmmmmmmm zrAddhavidhi prakaraNa ____kiM na dAyamati bahupi kSaNAdRcchikhena zikhinAtra dahyate // 1 // tIvra tapa karane se karor3oM bhavoM ke kiye huye pApa karma naSTa ho jAte haiN| kyA pracaMDa agni kI jvAlA meM bar3e bar3e lakkar3a nahIM jala jAte ? yaha vacana suna kara usI mRgadhvaja kevalI ke pAsa apane sarva pApoM kI AlocanA (prAyazcitta) le mAsa kSapaNa Adi ati ghora tapasyA kara ke caMdrazekhara usI tIrtha para siddhi gati ko prApta huvaa|| niSkaMTaka rAjya bhogatA huvA paramArhat (zuddha samyaktva dhArI) puruSoM meM zukarAja eka dRSTAMta rUpa huvaa| usane bAhya abhyantara donoM prakAra ke zatruoM para vijaya prApta kii| rathayAtrA, tIrthayAtrA, saMghayAtrA, evaM tIna prakAra kI yAtrA usane bahuta hI bAra kii| aura sAdhu, sAtrI, zrAvaka, zrAvikA evaM cAra prakArake zrIsaMgha kI bhI samaya samaya para usane khUba hI bhakti kI / dharmakaraNI se samaya nirgamana karate huye use prabhAvatI paTarAnI kI kukSI se pabhAkara nAmaka aura vAyuvegA laghu rAnI kI kukSI se vAyusAra nAmA putra kI prApti huI / ye donoM kRSNa ke putra sAMba aura pradyumna kumAra ke samAna apane guNoMse zukarAja ke jaise hI parAkramI huve| eka dina zukarAjane padmAkara ko rAjya aura vAyusAra ko yuvarAja pada samarpaNa kiyaa| tadanaMtara donoM rAniyoM sahita dIkSA lekara bhAva zatru kA jaya aura cittako sthira karaneke lie vaha zatrujaya tIrthapara AyA / parantu Azcarya hai ki vaha mahAtmA zukarAja jyoM girirAja para car3hane lagA tyoM zukladhyAna ke upayoga se kSapakazreNi rUpa sIr3hI para car3hate bar3hate hI kevalajJAna ko prApta huvA / aba bahuta kAla taka pRthvI para vicarate hue aneka prANiyoM ke ajJAna aura moharUpa andhakAra ko dUra karake anukrama se donoM sAdhviyoM sahita zukarAja kevalI ne mokSapada ko prApta kiyaa| 1 bhadraprakRti, 2 nyAyamArgarati, 3 vizeSa nipuNamati, 4 dRr3hanijapacanasthiti, ina cAra guNoM ko prathama se hI prApta karake samyaktva rohaNa kara zukarAja ne usakA nirvAha kiyaa| jisa se vaha aMta meM siddhi gati ko prApta huvaa| ___ yaha Azcarya kAraka zukarAja kA caritra suna kara he bhavya prANiyoM ! pUrvokta cAra guNa pAlana karane meM udyamavaMta bno| - // iti zukarAja kathA smaaptaa||
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa zrAvaka kA svarUpa (mUla grantha 4 thI gAthA) nAmAI cubheo| savA bhAveNa iththa ahigaaro|| tiviho a bhAvasaDho / dasaNa vaya uttaraguNehiM // 4 // zrAvaka cAra prakAra ke haiN| 1 nAma zrAvaka, 2 sthApanA zrAvaka, 3 dravya zrAvaka, 4 bhAva zrAvaka, ye cAra nikSepe gine jAte haiN| 1 nAma zrAvaka-jo arthazanya ho yAnI jisa kA jo nAma rakkhA ho usa meM usa ke viparIta hI guNa hoM, arthAt nAmAnusAra guNa na hoM, jaise ki lakSmIpati nAma hote hue bhI nirdhana ho, Izvara nAma hote huve bhI vaha svayaM kisI dUsare kA naukara ho, isa prakAra kevala nAmadhArI zrAvaka samajhanA / ise nAma nikSepa kahate haiN| 2 sthApanA zrAvaka-kisI guNavaMta zrAvaka kI kASTa yA pASANAdi kI pratimA yA mUrti jo banAI jAtI hai use sthApanA zrAvaka kahate haiM / yaha sthApanA nikSepa ginA jAtA hai| 3 dravya zrAvaka-zrAvaka ke guNa tathA upayoga se zUnya / jaise ki caMDapradyotana rAjA ne jAhira karAyA thA ki, jo koI abhayakumAra ko bAMdha lAvegA use muMha mAMgA inAma diyA jaaygaa| eka vezyAne yaha bIr3A uThAkara vicAra kiyA ki, abhayakumAra zuddha zrAvaka hone ke kAraNa vaha uso prakAra ke prayoga binA anya kisI bhI prakAra se na ThagA jAyagA, yaha vicAra kara usane zrAvikA kA rUpa dhAraNa kara abhayakumAra ke pAsa jAkara kitanI eka zrAvikA kI karaNI kI aura aMtameM use apane kabje kiyaa| isa saMbaMdha meM vezyAne zrAvaka kA AcAra pAlana kiyA paraMtu satya svarUpa samajhe binA bAhya kriyA dvArA dUsare ko Thagane ke lie pAlA thA, isa se vaha daMbhapUrNa AcAra use nirjarA kA kAraNa rUpa na bana kara ulaTA karmabaMdhana kA hetu huvaa| ise 'dravya. zrAvaka' samajhanA cAhie / yaha dravya nikSepa ginA jAtA hai| 4 bhAvazrAvaka-pariNAma zuddhi se Agama siddhAMta kA jAnakAra (navatatva ke parijJAnavaMta ) tathA cauthe guNasthAna se lekara pAMcaveM guNasthAna taka ke pariNAma vAlA aisA bhAva zrAvaka samajhanA / yaha bhAvanikSepa ginA jAtA hai| jaise nAma gAya hone para usa se dUdha nahIM milatA aura nAma zarkarA hone para miThAsa nahIM milatI, vaise hI mAma zrAvakapana se kucha bhI AtmA kI siddhi nahIM hotI / evaM zrAvaka kI mUrti yA phoTo (sthApanA nikSepA) ho to bhI usa se usa ke AtmA ko kucha phAyadA nahIM hotA tathA dravya zrAvaka se bhI kucha AtmakalyANa nahIM hotaa| isaliye isa grantha meM bhAvazrAvaka kA adhikAra kathana kiyA jaaygaa| ___ bhAvabhAvaka ke tIna bheda haiM / 1 darzanazrAvaka, 2 vratazrAvaka, aura 3 uttaraguNazrAvaka / - . 1 darzana zrAvaka-mAtra samyaktvadhArI, caturtha guNasthAnavatI, zreNika tathA kRSNa jaise puruSa smjhnaa| . 2 vrata zrAvaka-samyaktvamUla sthUla aNuvata dhaarii| (pAMca aNuvrata dhAraNa karane vAlA 1 praNAtipAta tyAga, 2 asatya tyAga, 3 corI tyAga, 4 maithuna tyAga,5 parigraha tyAga, ye pAMcoM sthUlatayA tyaje jAte haiN|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zrAddhavidhi prakaragA isalie inheM aNuvrata kahate haiM aura isake tyAgane vAle ko vratazrAvaka kahate haiM) isa vratazrAvaka ke saMbaMdha meM sundarakumAra seTha kI pAMca striyoM kA vRttAMta jAnane yogya hone se yahAM dRSTAMta rUpa diyA jAtA hai| ___eka samaya sundarakumAra zeTha apanI pAMcoM striyoM kI parIkSA karane ke lie gupta rahakara kisI chidra meM se unake caritra dekhatA thaa| itane meM hI gocarI phiratA huvA vahAM para eka muni aayaa| usane upadeza karate hue striyoM se kahA ki yadi tuma hamAre pAMca vacana aMgIkAra karo to tumhAre saba duHkha dUra hoNge| ( yaha bAta gupta rahe hue sundara seTha ne sunI / isalie vaha manameM vicAra karane lagA ki, yaha to koI ulaMTha muni mAlUma par3atA hai, kyoMki jaba merI striyoM ne apanA duHkha dUra hone kA upAya pUchA taba yaha unheM vacana meM bAMdha lenA cAhatA hai| isalie isa ullaMTha ko maiM isake pAMcoM aMgoM meM pAMca 2 daMDaprahAra karUgA) striyoM ne pUchA ki-"mahArAja Apa kauna se pAMca vacana aMgIkAra karAnA cAhate haiM ?" mani ne kahA-"pahalA tamheM kisI mI trasa (hala. cala sakane vAle ) jIva ko jIvanaparyaMta nahIM mAranA, aisI pratijJA kro| una pAMcoM striyoM ne yaha pahalA vrata aMgIkAra kiyaa| (yaha jAna kara sundarakumAra vicArane lagA ki yaha to koI ullaMTha nahIM mAlUma detA, yaha to koI merI striyoM ko kucha acchI zikSA de rahA hai| isase to mujhe bhI phAyadA hogA, kyoMki pratijJA ke lie ye striyAM kisI samaya bhI mujhe mAra na skeNgii| ataH isa se isa ne mujha para upakAra hI kiyA hai / isake badale meM maiMne jo ise pAMca daMDa prahAra karane kA nizcaya kiyA hai unameM se eka 2 kama kara dUMgA yAnI cAra cAra hI mArUMgA) muni bolA-dUsarA tumheM kadApi jhUTha na bolanA cAhiye aisI pratijJA lo ! unhoMne yaha maMjUra kiyaa| (isa samaya bhI seTha ne pUrvokta yukti pUrvaka eka eka daMDaprahAra kama karake tIna tIna hI mArane kA nizcaya kiyA) muni bolA ki "tIsare tumheM kisI bhI prakAra kI corI na karanA aisI pratijJA lenI cAhie / " yaha bhI pratijJA striyoM ne maMjUra kI / ( taba sundarakumAra ne eka 2 prahAra kama kara do do mArane ke bAkI rakkhe ) / muni ne zIlavata pAlane kI pratijJA ke lie kahA so bhI striyoM ne svIkAra kiyA / ( yaha sunakara seTha ne eka 2 kama karake phakta eka 2 hI mArane kA nizcaya kiyA ) / parigraha parimANa karane ke lie munirAja ne pharmAyA unhoMne so bhI aMgIkAra kiyaa| (sundarakumAra seThane zeSa rahe hue eka 2 prahAra ko bhI isa vakta baMda kiyA ) / isa prakAra munirAja ne seTha kI pAMcoM striyoM ko pAMcoM vrata grahaNa karAye jisase unake pati ne pAMcoM daNDaprahAra baMda kiye / sundarakumAra seTha aMta meM vicAra karane lagA ki hA! hA! maiM kaisA mahA pApI hUM ki apane para upakAra karane vAle kA hI ghAta ciMtana kiyA / isa prakAra pazcAttApa karatA huvA vaha tatkAla hI muni ke pAsa AyA aura namaskAra kara apanA aparAdha kSamA karAkara pAMcoM striyoM sahita saMyama le svaga ko sidhaaraa| isa dRSTAMta meM sArAMza yaha hai ki, pAMcoM striyoM ne vrata aMgIkAra kie / usa se una ke pati ne bhI vrata liye| isa taraha jo vrata aMgIkAra kare use vratazrAvaka samajhanA caahiye| uttaraguNa zrAvaka-vrata zrAvaka ke adhikAra meM batalAe mujaba pAMca aNuvata, chaThA parimANavrata, sAtavAM bhogoSabhoga vrata AThavAM anarthadaMDa parihAra vrata, (ye tIna guNavrata kahalAte haiM ) navamAM sAmAyika vrata dasaryA dezAvakAzika vrata, gyArahavAM pauSadhopavAsa vrata, bArahavAM atithisaMvibhAga vrata, (ye cAroM zikSAbata
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kahalAte haiM ) yAnI pAMca aNuvrata, tIna guNavata aura cAra zikSAvrata evaM samyaktva sahita bAraha vratoM ko dhAraNa kare vaha sudarzana ke samAna uttaraguNazrAvaka kahalAtA hai| athavA Upara kahe hue bAraha vratoM meM se samyaktva sahita eka, do athavA isa se adhika cAhe jitane vrata dhAraNa kare use bhI vratazrAvaka samajhanA aura uttaraguNazrAvaka ko nimna likhe mujaba samajhanA / samyaktva sahita bAraha vratadhArI, sarvathA sacitta parihArI, ekAhArI, ( eka bAra bhojana karane vAlA ) tivihAra, cauvihAra, pratyAkhyAna karane vAlA, brahmacArI, bhUmizayanakArI, zrAvaka kI gyAraha pratimA* dhAraNa karane vAlA evaM anya bhI kitane eka abhigraha ke dhAraNa karane vAlA uttaraguNazrAvaka kahalAtA hai / AnaMda kAmadeva aura kArtika seTha jaise ko uttaraguNazrAvaka smjhnaa| vrata zrAvaka meM viSeSa batalAte haiM ki, dvividha yAnI karU nahIM karAUM nahIM, trividha yAnI mana se, vacana se aura zarIra se , isa prakAra bhaGga kI yojanA karate hue evaM uttaraguNa avirati ke bhaGga se yojanA karane se eka saMyogo, viksaMyogI, trikasaMyogI aura catuSka saMyogI, isa taraha zrAvaka ke bAraha vratoM ke milakara nIce mujaba bhaGga ( bhAMgA ) hote haiN| terasa koDI sayAI / culasIi juyAI bArasaya lakhkhA // sattAsIi sahassA / duni sayA taha duragAya // terahaso caurAsI karor3a, bArahasau lAkha sattAisa hajAra. do sau aura do bhAMgeM samajhanA caahie| yahAM para kisI ko yaha zaGkA utpanna ho sakatI hai ki mana se, vavana se, kAyA se, na karU',na karAUM, na karate kI anumodanA karU ! aise nava koTikA bhaGga upara kisI bhI bhaGga meM kyoM nahIM patalAyA ? usake liye yaha uttara hai ki zrAvaka ko dvividha trividha bhaGga se hI pratyAkhyAna hotA hai, parantu trividha vividha bhaGga se nahIM hotA kyoMki vrata grahaNa kie pahile jo jo kArya jor3a rakkheM hoM tathA putra Adi ne vyApAra meM adhika lAbha prApta kiyA ho evaM kisI ne aisA bar3A alabhya lAbha prApta kiyA ho to zrAvaka se antajalpa rupa anumodana hue binA nahIM rahatA, isIliye trividha 2 bhaGga kA niSedha kiyA hai / tathApi 'zrAvaka prajJapti' grantha meM trividhatrividha zrAvaka ke liye pratyAkhyAna kahA huvA hai, parantu vaha dravya, kSetra, kAla, bhAva AzrayI vizeSa pratyAkhyAna ginAyA huvA hai / mahAbhASya meM bhI kahA hai ki kei bhaNati gihinno| tivihaM tivihega naththi saMvaraNaM / / taM na jao nidiI / pannacIe visesAo // 1 // ___ * 'zrAvaka kI pratimA yAne zrAvakapana meM utkRSTa rIti se vartanA, (pratimA samAna rahanA ) usake gyAraha prakAra haiN| 1 samakita pratimA, 2 vratapratimA, 1 sAmAyikapratimA, 4 pauSadhapratimA, 5 kAyotsargapratimA, 6 abrahmavarjakapratimA ( bramhacaryatratapAlanA) 7 sacitta varjaka pratimA ( sacitta AhAra na kare), 8 prArambha varjaka pratimA, 6 preSya varjaka pratimA, 10 udiSTa varjaka pratimA, 11 zramaNabhUta puutimaa| ..
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 zrAddhavidhi prakaraNaM kitaneka AcArya aisA kahate haiM ki gRhasthoM ke liye trividha 2 pratyAkhyAna nahIM haiM / parantu zrAvakApAtI meM nIce likhe huye kAraNa se zrAvaka ko trividha 2 pratyAkhyAna karane kI jarurata par3e to karanA kahA hai| puttAi saMtati nimitta / matamekkArasiM pvnnnnss| japaMti kei gihiNo / dikhkhAbhi muhassa tivihaMpi // 2 // kitaneka AcArya kahate haiM ki grahastha ko dIkSA lene kI icchA huI ho parantu kisI kAraNa se yA kisI ke Agraha se putrAdika santati ko pAlana karane ke liye yadi kucha kAla vilamba karanA par3e to zrAvaka kI gyArahavIM pratimA dhAraNa kare usa vakta bIca kAraNa meM jo kucha bhI trividha 2 pratyAkhyAna lenA ho to liyA jA sakatA hai| jaikiMci dappomaNa / mappappavA visesIuvaththu // pacarUkhejjana doso / sayaMbhUramaNAdi macchuvya // 3 // jo koI aprayojanIya vastu yAnI kauve vagairaha ke mAMsa bhakSaNa kA pratyakhyAna evaM aprApya vastu jaise ki manuSya kSetra se bAhara rahe huye hAthiyoM ke dAMta yA vahAM ke cIte pramukha kA carma upayoga meM lene kA, svayaMbhUramaNa samudra meM utpanna huve macchoM ke mAMsa kA makSaNa karane kA pratyAkhyAna yadi trividha 2 se kare to vaha karane kI AjJA hai kyoMki yaha vizeSa pratyAkhyAna ginA jAtA hai, isalie vaha kiyA jA sakatA hai / Agama meM anya bhI kitaneka prakAra ke zrA "zrAvaka ke prkaar"| sthAnAMga sUtra meM kahA hai ki caDabihA samaNovAsamA pannatA taMjahA // 1 ammApihasamANe 2 bhAyasamANe 3 mittasamANe 4 svvtismaanne|| 1 mAtA pitA samAna yAnI jisa prakAra mAtA pitA putra para hitakArI hote haiM vaise hI sAdhu para hitakartA 2 bhAI samAna-yAnI sAdhu ko bhAI ke samAna sarva kArya meM sahAyaka ho / 3 mitra samAna-yAnI jisa prakAra mitra apane mitra se kucha bhI aMtara nahIM rakhatA vaise hI sAdhu se kucha bhI antara na rakhe aura 4 zoka samAnayAnI jisa prakAra sauta apanI sauta ke sAtha saba bAtoM meM IrSA hI kiyA kastI hai vaise ho sadaiva sAdhu ke chala chidra hI tAkatA rhe| anya bhI prakArAMtara se prAvaka cAra prakAra ke kahe haiM - cauThivahAsamaNo vAsagA pannattA tajahA // ... . 1 AyasasamANe 2 paDAgasamANe 3 thANusamANe 4 kharaMTayasamANe // 1-darpaNa samAna zrAvaka-jisa taraha darpaNa meM sarva vastu sAra dekha par3atI hai vaise hI sAdhu kA upadeza sunakara
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa apane cittameM utAra le / 2 patAkA samAna zrAvaka - jisa prakAra patAkA pavanase hilatI rahatI hai vaise hI dezanA 'sunate samaya bhI jisakA citta sthira na ho / 3 khAnasamAna zrAvaka - khUMTe jaisA, jisa prakAra gaharA khUMTA gADA huvA ho aura vaha khIMcane para bar3I muzkila se nikala sakatA hai vaise hI sAdhu ko kisI aise kadAgraha de ki, jisameM se pIche nikalanA bar3A muzkila ho aura 4 kharaMTaka samAna zrAvaka-yAnI kaMTaka jaisA apane kadAgraha ko ( haTha ko ) na chor3e aura gurU ko durvacana rUpa kAMToM se bIMdha DAle / ye cAra prakAra ke zrAvaka kisa naya meM gine jA sakate haiM ? yadi koI yaha savAla kare to use AcArya uttara dete haiM ki vyavahAra naya ke mata se zrAvaka kA AcAra pAlane ke kAraNa ye cAra bhAvazrAvakatayA gine jAte haiM, aura nizcaya naya ke mata se sauta samAna tathA kharaNTaka samAna ye do prakAra ke zrAvaka prAyaH mithyAtvI ginAye jAne se dravya zrAvaka kahe jA sakate haiM / aura dUsare do prakAra ke zrAvakoM ko bhAvazrAvaka samajhanA cAhiye / kahA hai ki citaI jaI kajjAI / nadiTTha khalio vihoI ninneho | gia vacchalojaI | jaNassa jaNaNi samosaDDho // 1 // sAdhu ke kAma sevA bhakti) kare, sAdhu kA pramAdAcaraNa dekha kara sneha rahita na ho, evaM sAdhu logoM para sadaiva hitavatsala rakkhe to use "mAtA pitA ke samAna zrAvaka" samajhanA cAhiye / hie sasihocci / muNijaNa maMdAyaro viNayakamme // 1 bhAyasamo sAhUNaM / parabhave hoI susahAo || 2 || vinaya vaiyAvazca karane meM anAdara ho parantu hRdaya meM snehavanta ho aura kaSTa ke samaya saccA sahA yakArI hove, aise zrAvaka ko "bhAI samAna zrAvaka" kahA hai| mitta samANo mANA / isiM rUsaI apucchima kajje || mannaM to appANaM / muNINa sayaNAo ammahiaM // 3 // sAdhu para bhAva (prema) rakhakhe, sAdhu apamAna kare tathA binA pUche kAma kare to unase rUTha jAya parantu apane sage saMbaMdhiyoMse bhI sAdhu ko adhika gine use "mitra samAna zrAvaka" samajhanA cAhiye / thdd| chiddappehI / pamAya khaliyAi nicca muccarai || saDhDho savadhi. kappo / sAhujaNaM taNasamaM gaNai // 4 // svayaM abhimAnI ho, sAdhuke chidra dekhatA rahe, aura jarA sA chidra dekhane para saba loga sune isa prakAra jorase bolatA ho, sAdhuko tRNa samAna ginatA ho use "sautasamAna zrAvaka" samajhanA / dUsare catuSka meM kahA hai ki guru bhaNio suttthyo| biMvijjai avitahamaNe jassa // so AyaMsa samANo susAvao vannio samae // 1 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ___ gurune dezanAmeM sUtra yA artha jo kahA ho use satya samajha hRdayameM dhAraNa kare, gurU para svaccha hRdaya rakkhe, aise zrAvaka ko jainazAsana meM darpaNa samAna zrAvaka kahA hai| pavaNeNa paDAgA iva / bhAmijjai jo jaNeNa muDheNa // aviNicchiaM guruvayaNo / so hoi paDAimA tullo / / 2 / / jisa prakAra pavanase dhvajA hilatI rahatI hai, vaisehI dezanA sunate samaya bhI jisa kA vitta sthira nahIM rahatA aura jo guruke kathana kiye vacana kA nirNaya nahIM kara sakatA use patAkA samAna zrAvaka samajhanA / paDivanna masaggAha / namuai gIyathya samaNu sihovi // thANu samANo eso / apaosi muNijaNe navaraM / / 3 // isameM itanA vizeSa hai ki, gItArtha ( paNDita) dvArA bahutasA samajhAyA jAne para bhI apane kadAgraha ko bilakula na chor3ane vAlA zrAvaka khUTe ke samAna samajhanA caahiye| umaggadesao ninhavAsi / mUDhosi maMda dhammosi // iya sammaMpi kahataM / kharaMTae so kharaMTa samo // 4 // yadyapi guru saccA artha kahatA ho tathApi use na mAnakara aMta meM unheM ulaTA yoM bolane laga jAya tU unmArgadarzaka hai, nihnava (dharmalopI ) hai, mUrkha hai, dharma se zithila pariNAmI hai / aise durvacana rUpa mela se guru ko lopita kare use kharaMTaka ( kAMTeke samAna ) zrAvaka smjhnaa| jahasiDhila masUI davvaM / chuppaM taM pihunaraM kharaMTeI // evaM maNusA sagapihu / dusaMto bhannaI kharaMTo // 5 // jisa taraha pravAhI, azuci, padArtha ko ar3ane para manuSya sana jAtA hai vaise hI zikSA denevAle ko hI jo durvacana bole vaha kharaMTaka zrAvaka samajhA jAtA hai| nicchayo micchttii| kharaMTatullo saviti tullovi // vavahArao ya saTTA / vayaMti jaM jiNagihAIsu // 6 // kharaMTaka aura sapatnI ( sauta samAna ) zrAvaka ina donoM ko zAstrakAroM ne nizcayanaya mata se mithyAtvI hI kahA hai, paraMtu jinezvara bhagavAna ke mandira Adi kI sArasaMbhAla rakhatA hai isase use vyavahAra naya se zrAvaka kahanA caahiye| "zrAvaka zabda kA artha dAna, zIla, tapa aura bhAvanA Adi zubha yogoM dvArA ATha prakAra ke karma samaya samaya nirjarita kareM (patale kare yA kama kare vA nirvala kare) use aura sAdhu ke pAsa samyak samAcArI sunakara tathaiva vartana kare use zrAvaka kahA jA sakatA hai| yahAM para zrAvaka zabdakA abhiprAya ( artha ) bhI bhAvazrAvaka meM saMbhavita hotA hai| kahA hai ki
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa. .. zrati yasya pApAni / pUrvabaddhAnyanekazaH // AvRtazca vratairnityaM / zrAvakaH so'bhidhIyate // 1 // pUrvaM kAlIna bAMdhe huye bahuta se pApoM ko kama kare aura vrata pratyAkhyAna se niraMtara beSTita rahe vaha zrAvaka kahalAtA hai 1 ka samatadaMsaNA | padI ahaMjaI jaNAmuNeia / sAmAyA paramaM / jo khalu taM sAtra biti // 2 // samAkita vrata pratyAkhyAna prati dina karatA rahe yati janake pAsa se utkRSTa sAmAcArI (AcAra ) sune use zrAvaka kahate haiM / zraddhAlunAM zrAti padArthaciMtanAddhanAni pAtreSu vapatyanAstaM | kiratya puNyAni susAdhusevanAdatopi taM zrAvakamA duruttamAH // 3 // natra tatvoM para prIti rakkhe, siddhAMtako sune, AtmasvarUpa kA ciMtana kare, niraMtara pAtrameM dhana niyojita kare, susAdhukI sevA kara pApa ko dUra kare, itane AcaraNa karane vAle ko bhI zrAvaka kahate haiN| zraddhAlutAM zrAti zRNoti zAsanaM / dAnaM vapatyAMzu vRNoti darzanaM // kSipatya puNnAni karoti saMyamaM / taM zrAvakaM prAhuramI vicakSaNAH // 4 // isa gAthA kA artha uparokta gAthA ke samAna hI samajhanA / isa prakAra "zrAvaka" zabda kA artha kahe bAda dinakRtyAdi cha kRtyoM meM se prathama kaunasA kartavya karanA cAhiye so kahate haiM / "prathama dinakRtya" navakAreNa vibuddho / sareiso sakula dhammaniamAI // pakimi asuiia / gihe jiNaM kuNaisaMvaraNaM // 1 // namo arihaMtANaM athavA sArA navakAra ginatA huvA zrAvaka jAgRta hokara apane kula ke yogya dharmakRtya niyamAdika yAda kre| yahAM para yaha samajhanA cAhiye ki, zrAvakako prathamase hI alpa nidrAvAn honA cAhiye / jaba eka prahara pichalI rAta rahe usa kkta athavA subaha hone se pahile uThanA caahiye| aisA karane se isa loka meM yaza, kIrti, buddhi, zarIra, dhana, vyApArAdika kA aura pAralaukika dharmakRtya, vrata, pratyAkhyAna, niyama vargaraha kA pratyakSa hI lAbha hotA hai| aisA na karanese uparoka lAMbha kI hAni hotI hai / laukika zAstra meM bhI kahA huvA hai ki; kammINAM dhanasaMpaje | dhammINAM paraloya // jihiM sUtA ravigame buddhi Au na hoya //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 zrAddhavidhi prakaraNa ___ kAma kAja karane vAle manuSya yadi jaldI uTheM to unheM dhana kI prApti hotI hai aura yadi dharmI puruSa jaldI uThe to unheM bhapane paralaukika kRtya, dharmakriyA Adi zAMti se ho sakate haiN| jisa prANI ke prAtaH kAla meM sote huye hI sUrya udaya hotA hai, usakI buddhi, Rddhi aura AyuSya kI hAni hotI hai| yadi kisI se nidrA adhika hone ke kAraNa yA anya kisI kAraNa se yadi pichalI prahara rAtri rahate na uThA... jAya tathApi use aMta meM cAra ghar3I rAta bAkI rahe usa vakta 'namaskAra' uccAraNa karate hue uTha kara prathama se dravya, kSetra, kAla aura bhAva kA upayoga karanA caahiye| yAnI dravya se vicAra karanA ki maiM kauna hUM ? zrAvaka hUM yA anya ? kSetra se vicAra karanA kyA maiM apane ghara hUM yA dUsare ke, deza meM hUM yA paradeza meM, makAna ke Upara sotA hUM yA nIce ? kAla se vicAra karanA cAhiye ki, bAkI rAta kitanI hai, sUrya udaya huvA hai yA nahIM ? bhAva se vicAra karanA cAhiye ki maiM laghu nIti ( pizAba) bar3I nIti (TaTTo jAnA) kI por3A yukta huvA hUM yA nahIM ? isa prakAra vicAra karate huye nidrA rahita ho, phira daravAjA kisa dizA meM hai, laghunIti Adi karane kA sthAna kahAM hai ? ityAdi vicAra karake nitya kI kriyA meM pravRtta ho| sAdhu ko Azrita karake oghayukti grantha meM kahA hai ki davAi uvaogaM ussAsa nirUMmaNAloyaM // laghu nIti pichalI rAta meM karanI ho taba dravya, kSetra, kAla, bhAvakA vicAra upayoga kiye vAda nAsikA baMda karake zvAsozvAsa ko dabAve jisase nidrA vicchinna huve bAda laghu nIti kre| yadi rAtri ko kucha bhI janAne kA prayojana par3e to manda svara se bole tathA yadi rAtrI meM khosI yA khuMkArA karanA par3e tathApi dhIre se hI kare kintu jorase na kare ! kyoM ki aisA karane se jAgRta huve chipakalI, kola,nyolA ( nakula) Adi hiMsaka jIva mAkhI vagairaha ke mArane kA udyama karate hai| yadi par3osI jAge to apanA AraMbha zurU kare, pAnI vAlI, rasoI karane vAlI, cakkI pIsane vAlI, dalane vAlI, khodane vAlI, zoka karane vAlI.mArgameM calane vAlA, hala calAne vAlA, vana meM jAkara phala phUla tor3ane vAlA, kolhu calAne vAlA, carakhA phirAne vAlA, dhobI, kumhAra, luhAra, sutradhAra ( bar3haI) juvArI (juvA khelane vAlA ) zastrakAra, madyakAra, (dArU kI bhaTTI karanevAlA) machaliyAM pakar3ane vAlA, kasAI, vAgurika, (jaGgala meM jAkara jAlameM pakSiyoM ko pakar3anevAlA) zikArI, luTArA, pAradArika, taskara, kuvyApArI, Adi eka eka kI paraMparA se jAgRta ho apane hiMsA janaka kArya meM pravartate haiM isa se saba kA kAraNika doSa kA hissedAra svayaM banatA hai, isa se anatha daNDa kI prApti hotI hai| bhagavati sUtra meM kahA hai ki jAgariA dhambhINaM / ahammINaM tu suttyAseyA / vacchAhiva bhayaNIe ahiMsu jigojayaMtIe / 1 // vaccha deza ke adhipati kI bahina ko zrI vardhamAna svAmI ne kahA hai ki- he jayanti zrAvikA, dharmavaMta prANiyoM kA jAganA aura pApI prANiyoM kA sonA kalyANakArI hotA hai|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ____nidrA meM se jAgRta hote hI vicAra karanA ki, kauna se tatva ke calate huye nidrA uccheda huI hai / kahA wwwinraanwarwwwnwar hai ki abhAbhUtatvayonidrA vicchedaH zubhahetave // - vyomavAdyagnitatveSu sa punarduHkhadAyakaH // 1 // -- jala aura pRthvI tatva meM nidrA viccheda ho to zreyaskara hai aura yadi AkAza, vAyu aura agni tatva meM nidrA viccheda ho to duHkhadAI jAnanA / vAmA zastodayepakSe / site kRSNa tu dakSiNA // triNi triNi dinAnIMdu sUryayorudayaH zubhaH // 2 // zukla pakSa meM pratipadA se tIna dina prAtaHkAla meM sUryodaya ke samaya candra nAr3I zreyaskara hai aura kRSNapakSameM pratipadA se tIna dina sUryodaya ke samaya sUrya nAr3I zreSTha hai| zuklapratipado vAyuzcaMdre'thA vyahaM vyahaM / vahan zasto'nayA vRttyA, viparyAse tu duHkhadaH // 3 // pratipadA se lekara tIna dina taka zukla pakSa meM sUryodaya ke samaya candra nAr3I calatI ho aura kRSNa pakSa meM sUrya nAr3I calatI ho usa vakta yadi vAyu tattva ho to vaha dina zubhakArI samajhanA / aura yadi isase viparIta ho to duHkhadAI smjhnaa| zazAMkenodayo vAyvoH / sUryeNAstaM zubhAvahaM // udaye raviNA tvasya / zazinAstaM zubhAvahaM / / 4 // yadi vAyu tatva meM caMdra nAr3I vahate huye sUryodaya aura sUrya nAr3I calate huye suryAsta ho evaM sUrya nAr3I calate huve sUryodaya aura candra nAr3I calate huye sUryAsta ho to sukhakArI smjhnaa| - kitaneka zAstrakAroM ne to vAra kA bhI anukrama bAMdhA huvA hai aura vaha isa prakAra-ravi, maMgala, guru, aura zani ye vAra sUrya nAr3I ke vAra aura soma budha tathA zukra ye tIna caMdra nAr3I ke vAra smjhnaa| kitaneka zAstrakAroM ne saMkrAMti kA bhI anukrama bAMdhA huvA hai| meSa saMkrAMti sUrya nADI kI aura vRSa saMkrAMti candra nADI kI hai| evaM anukrama se bAraha hI saMkrAMtiyoM ke sAtha sUrya aura candra nADI kI gaNanA krnaa| sAIghaTIdvayaM nADirekaikAryodayAdvahet // araghaTTaghaTIbhrAMtanyAyo nADayoH punaH punH||5|| sUryodaya ke samaya jo nAr3I calatI ho vaha DhAI ghar3I ke bAda badala jAtI hai| caMdrase sUrya aura sUrya se candra isa prakAra kuve ke ahaTTa samAna sAre dina nAr3I phirA karatI haiN| .......... ........
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70.. zrAddhavidhi prakaraNa SaTtriMzadguruvarNAnAM yA velA bhaNane bhavet // sA velA maruto nADayA nADayAM saMcarato laget // 6 // uttIsa guru akSara uccAra karaye hue jitanA samaya lagatA hai, utanA hI samaya vAyu ko eka nAr3I se dUsarI nAr3I ke jAne meM lagatA hai / ( arthAt sUrya se caMdra aura caMdra se sUrya nAr3I meM jAte vakta vAyu ko pUrvokta TAima lagatA hai)| 'pAMca tatvoM kI samajha' Urdhva vanhiravastoyaM / tirazcInaH samIraNaH // bhUmimadhyapuTe vyoma sarvAMgaM vahate punaH // 7 // pavana UMcA caDhe taba agnitatva, pavana nIce utare taba jalatatva, tirachA pavana bahe taba vAyutatva, nAsikA ke do par3a meM pavana rahe taba pRthvItatva aura jaba pavana saba dizAoM meM pasaratA ho taba AkAza tatva samajhanA / 'tatva kA anukrama' vAyorvanherapAM pRthvyA / vyonnastatva vahekramAt // vaha tyorubhayo nADyotivyoya kramaH sadA // // sUrya nAr3I aura caMdra nADI meM prathama anukrama se vAyu, agni, jala, pRthvI aura AkAza ye tatva niraMtara vahana karate haiN| 'tatva kA kAla' pRthyAH palAni pNcaashcctvaariNshttthaaNbhsH|| agne striMzatpunarvAyoviMzatirnabhaso dazaH // 9 // pRthvI tatva pacAsa pala, jala tatva cAlIsa pala, agni tatva tIsa pala, vAyu tattva bIsa phla, AkAzatatva dasa pala, (arthAt pRthvI tatva pacAsa pala raha kara phira agni, jala, vAyu, AkAza tatva vahate haiM ) / isa prakAra tattva badalate rahate haiN,| "tatva meM karane ke kArya" tatvAbhyAM bhUjala bhyAM syAcchAMta kArye phalonnatiH // dIptA sthirAdike kRtye tejo vAyvaMbaraiH zubham // 10 // pRthvI aura jala tatva meM zAMti, zItala ( dhIre dhIre karane yogya kArya karate huye phala kI prApti hotI hai ) aura agni, vAyu tathA AkAza tatva meM tIvra tejasvI aura asthira kArya karanA lAbha kAraka haiN|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa " tatvoM kA phala" jIvitavye jaye lAbhe sasyotpattau ca varSaNe // pujArthe yuddhamane ca gamanAgamane tathA // 11 // pRthvaptatve zubhe syAtAM vanhivAtau ca no zubhau // arthasiddhisthirorvyAMtu zIghramaMbhAsi nirdizet / / 12 / / jIvitatva, jaya, lAbha, vRSTi, dhAnya kI utpatti, putra prApti, yuddha, gamana, Agamana, Adi ke prazna samaya yadi pRthvI yA jala ta calatA ho to zreyakArI aura yadi vAyu, agni yA AkAza tatva ho to zreyakArI na samajhanA / tathA artha siddhi yA sthira kArya meM pRthvItatva aura zIghra ( jaldI se karane lAyaka ) kArya meM jala tatva zreyakArI hai / " candranADI ke bahate samaya karane yogya kArya " pUjAdravyajanodvA durgAdi saridAgame // gamAgame jIviteca, gure kSetrAdi saMgrahe // 13 // krayavikrayaNe vRSTau sevA kRSI dviSajjaye // vidyA paTTAbhiSekAdau zubhe'rthe ca zubhaH zazI // 14 // 71 deva pUjana, TryorpAjana, vyApAra, lagna, rAjyadurga lenA, nadI utaranA, jAne Ane kA prazna, jIvita kA prazna ghara kSetra kharIdanA bAMdhanA, koI vastu kharIdanA yA becane kA prazna, vRSTi Ane kA prazna, naukarI, khetIbADI, zatrujaya, vidyAbhyAsa, paTTAbhiSeka pada prApti, aise zubha kArya karate samaya candra nAr3I bahatI ho to use lAbhakArI samajhanA / 'prazne prAraMbha cASi kAryANAM vAmanAzikA | pUrNavAyoH pravezazcattadA siddhirasaMzayaH / / 15 / / kisI bhI kArya kA prAraMbha karate samaya yA prazna karate samaya yadi apanI candra ( bAMI ) nAr3I calatI ho, yA bAMI nAsikA meM pavana praveza karatA ho to usa kArya kI tatkAla siddhi hI samajhanA / "sUrya nADI bahate hue karane yogya kArya" baddhAnAM rogamuktAnAM / prabhRSTAnAM nijAspadAt // praznairyuddhavizravairi / saMgame sahasA bhaye || 16 || sthAne pAne'zane naSTAnveSe putrArthamaithune // vivAde dAruNerthe ca sUryanADI prazasyate // 17 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrAddhavidhi prakaraNa kaida meM par3ane ke, rogI ke, apanA pada khone meM, bhraSTa hone meM, yuddha karane meM, zatru ko milane meM, akasmAt bhaya meM, snAna karane meM, pAnI pIne meM bhojana karane meM, gata vastu ke DhUMr3hane meM, dravya saMgraha meM, putra ke liye maithuna karane meM, vivAda karane meM, kaSTa pAne meM, itane kAryoM meM sUrya nADI zreSTa kmjhnaa| kitaneka AcArya aisA bhI kahate haiM ki--- vidyAraMbhe ca dIkSAyAM, shstraabhyaasvivaadyo|| rAjadarzanagItAdau, mantratantrAdi sAdhane // 18 // ( sUryanADI zubhA ) vidhAraMbha, dIkSA, zastrAbhyAsa, vivAda, rAjadarzana, gAyanAraMma, maMtra taMtra yaMtrAdi ke sAdhane meM sUryanAr3I zreSTa mAnI hai| sUrya candra nADI meM vizeSa karane yogya kArya / dakSiNe yadi vA vAme, yatra vAyu niraMtara // taM pAdamagrataH kRtvA, ni:sarennijamandirAt // 19 // yadi bAeM nAsikA kA pavana calatA ho to bAMyA paira aura yadi dAhine nAsikA kA pavana calatA ho to dAhinA paira prathama uThAkara kArya meM pravartamAna ho to vaha avilaMba se siddha hI hotA hai| adharmaNyAri caurAdyA vigrahotpAtino'pi ca // zUnyAMge svasya kartavyAH sukhalAbhajayArthibhiH // 20 // adhI, pApI, cora, duSTa, vairI aura lar3AI karane vAle ko zUnyAMga ( bAMyA) karane se sukha lAbha aura jaya kI prApti hotI hai| svajanasvAmigurbAdyA ye cAnye hitaciMtakAH, jIvAMge te dhruvaM kAryA, kAryasiddhimabhIpsubhiH // 21 // svajana, svAmI, guru, mAtA, pitA, Adi jo apane hitaciMtaka hoM unheM dAhinI tarapha rakhane se jaya, sukha aura lAbha kI prApti hotI hai| pravizatpapanApUrNaH nAzikA pakSamAzritaM // pAdaM zayyoththito dadyAtprathama pRthivItale // 22 // zuklapakSa ho yA kRSNapakSa paraMtu dakSiNa yA bAyeM jo nAsikA pavana se paripUrNa hotI ho vahI paira jamIna para rakha kara zayyA ko chor3anA caahiye| uparokta batAI huI rIti se nidrA ko tyAga kara zrAvaka atyanta bahumAna se parama maMgalakArI navakAra maMtra kA mana meM smaraNa kre| kahA hai ki paramiSThi ciMtaNaM mANasaMmi, sijjAgaeNakkAyavvaM /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa sUtAviNaya savittI, nivAriyA hoi evaMtu / / zayyA meM baiThe hue navakAra maMtra ginanA ho to sUtra kA avinaya dUra karane ke lie mana meM ho ciMtana karanA caahie| ... kitaneka AcAryoM kA mata hai ki, koI bhI aisI avasthA nahIM haiM ki jisameM navakAra maMtra ginane kA adhi. kAra na ho, isalie hara samaya navakAra maMtra kA pATha karanA zreyakArI hai ( isa prakAra ke do mata pahile paMcAzaka kI vRtti meM likhe huye haiN)| zrAddha dinakRtya meM aisA kahA hai ki sijjA ThANaM pamastuNaM ciThThijajA dharANatale, bhAvabaMdhu jagannAhaM namukkAraM tao paDhe // zayyA sthAna ko chor3akara pavitra bhUmi para baiTha kara phira bhAva dharmabaMdhu jagannAtha navakAra maMtra kA smaraNa karanA caahiye| yati dina caryA meM likhA hai ki jAmiNi pacchima jAme, savve jaggaMti bAlavuDhAI / paramiSTi parama maMta, bhaNatti sattaTha vArAo // rAtri ke pichale prahara bAla vRddha Adi saba loga jAgate haiM usa vakta parameSTI paramamaMtra kA sAta ATha vakta pATha krnaa| "navakAra ginane kI rIti" mana meM namaskAra kA smaraNa karate huye sotA uTha kara palaMga se nIce utara kara pavitra bhUmi para khar3A raha padmAsana vagairaha Asana se baiThakara yA jisa prakAra sukha se baiThA jAya usa taraha baiTha kara pUrva yA uttara dizA meM jina pratimA yA sthApanAcArya ke sanmukha mAnasika ekAgratA karane ke liye kamalabaMdha karake navakAra maMtra kA jApa kreN| "kamalabaMdha ginane kI rIti" aSTadalakamala ( ATha paMkhar3I vAle kamala ) kI kalpanA hRdaya meM kreN| usameM bIca kI kaNikA para "Namo arihaMtANaM" pada sthApana kare ( dhyAye ) pUrvAdi cAra dizAoM meM "Namo siddhANaM" "Namo AyariyANaM" "Namo uvajhAyANaM" "Namo loe savasAhaNaM" ina padoM ko sthApana kare / aura cAra cUlikA ke padoM ko ( esopaMca NamukkAro, sadhapAvappaNAsaNo, malANaMca savvesi paDhama havA maMgalaM) cAra konoM meM (vidizAoM meM) sthApana kara gine (dhyaaye)| isa prakAra navakAra kA jApa kamalabaMdha jApa kahalAtA hai| . .. . - zrI hemacandrAcArya ne yogazAstra ke AThave prakAza meM bhI uparokta vidhi batalA kara itanA vizeSa kahA hai ki
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ winnrnmarmanandnaarina zrAddhavidhi prakaraNa trizudhdhyA ciMtayannasya zatamaSTottaraM muniH| ... muMjAno'pi labhetaiva caturthatapasaH phalaM // . ___ mana, vacana, kAyA kI ekAgratA se jo muni isa navakAra kA 108 daphe nApa karatA hai vaha bhojana karate hue bhI eka upavAsa ke tapa kA phala prApta karatA hai / kara Avarta 'naMdAvata' ke AkAra meM, zaMkhAvarta ke AkAra meM kare to use vAMchita siddhi Adi bahuta lAbha hotA hai kahA hai ki- . kara Avatte jo paMcamaMgalaM, sAhUpaDima saMkhAe / navavArA Avattai, chalaMti no taM pisAyAI // kara Avatta se ( yAnI aMguliyoM se ) navakAra ko bAraha kI saMkhyA se nava daphA gine to use pizA. cAdika nahIM chala skte| zaMkhAvarsa, naMdAvarta, viparItAkSara viparIta pada, aura viparIta navakAra lakSavAra gine to baMdhana, zatrubhaya Adi kaSTa satvara naSTa hote haiN| jisase kara jApa na ho sake use sUta, ratna, rudrAkSa, candana, cAMdI, sonA. Adi kI japamAlA apane hRdaya ke pAsa rakha kara zarIra yA pahane huye vastra ko sparza na kara sake evaM meru kA ullaMghana na kara sake isa prakAra kA jApa karane se mahA lAbha hotA hai / kahA hai ki- . aMgulyagreNa yajapta, yajjaptaM merulaMdhane / vyapracitena yajjaptaM tatprAyo'lpaphalaM bhavet // 1 // aMguliyoM ke aprabhAga se, meru ullaMghana karane se aura vyagra cittase jo navakAra maMtra kA jApa kiyA jAtA hai vaha prAyaH alpa phaladAyI hotA hai| saMkulAdvijane bhavyaH sazabdAramAnavAn zubhaH / maumajAnmAnasa: zreSTho, jApaH zlAghyaparaH paraH // 2 // bahuta se manuSyoM ke bIca meM baiTha kara jApa karane kI apekSA ekAMta meM karanA zreyakArI hai| bolakara jApa karane kI apekSA mauma jApa karanA zreyakArI hai.| aura mauna jApa karane kI apekSA mana meM hI jApa karanA vizeSa zreyaskara hai| ' jApanAMto vize'dhyAnaM, dhyAnazrAMto vizejjapaM / / dvAbhyAM zrAMta: paThetstotra, mityevaMgurubhiH smRtaH // 3 // ... yadi jApa karane se thaka jAya to dhyAna kare, dhyAna karate thaka jAya to jApa kare, yadi donoM se thaka jAya to stotra gine, aisA gurU kA upadeza hai| zrI pAdalipta sUri mahArAja kI racI huI pratiSThA paddhati meM kahA hai ki jApa tIna prakAra kA hai| 1 mAnasa Apa. 2. upAsu jApa, 3 bhASya jApa / mAnasa jApa yAnI maunatayA apane mana meM hI vicAraNA rUpa (apanA hI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa AtmA jAna sake aisA )2 upAMsujApa-yAmI anya koI na suna sake parantu aMtara jalpa rUpa ( aMdara se jisa meM bolA jAtA ho aisA) jApa / 3 bhASya jApa-yAnI jise dUsare saba suna sake aisA jApa / isa tIna prakAra ke jApa meM bhASya se upAMsu adhika aura upAMsu se mAnasa adhika lAbha prada hai| ye isI prakAra zAMtika puSTika AkarSaNAdika kAryoM kI siddhi karAte haiN| mAnasa jApa ratnasAdhya (bar3e prayAsa se sAdhya kiyA jAya aisA) hai aura bhASya jApa sampUrNa phala nahIM de sakatA isaliye upAMsu jApa sugamatA se bana sakatA hai ataH usameM udyama karanA zreyakArI hai| nakkAra kI pAMca padakI yA navapada kI anupUrvI citta kI ekAgratA rakhane ke lie sAdhanabhUta hone se ginanA zreyaskara hai| usameM bhI eka 2 akSara ke pada kI anupUrvI ginanA kahA hai| yogaprakAza ke AThaveM prakAza meM kahA hai ki gurupaMcakanAmoththA, vidyAsyAt SoDazAkSarA / japan zatadvayaM tasyAzcaturthasyApnuyAtphalaM // 1 // arihanta, siddha, AcArya, uvajjhAya, sAhU, ina solaha akSaroMkI vidyA 200 dAra jape to eka upavAsa kA phala milatA hai| zatAnitrINi SaDvarNa, catvAriMzcaturakSaraM / paMcavaNejapan yogI, caturthaphalama te // 2 // "arihanta, siddha, ina chaha akSaroM kA maMtra tIna so bAra aura 'asiAusA' ina pAMca akSaroM kA maMtra (paMcaparameSTI ke prathamAkSara rUpa maMtra ) aura 'arihaMta' ina cAra akSaroM kA maMtra cAraso daphA ginane vAlA yogI eka upavAsa kA phala prApta pravRciheturevaita, damISAM kathitaM phalaM / phalaM svargApavarga ca, vadaMti paramArthataH // 3 // , navakAra maMtra ginanA yaha bhakti kA hetu hai / aura usakA sAmAnyatayA svarga phala batalAyA hai, tathApi AcArya usakA mokSa hI phala batalAte haiN| "pAMca akSara kA maMtra ginane kI vidhi" nAbhipane sthitaM dhyAyedakAraM vizvatomukhaM / 'sivarNa mastakAMbhoje, AkAraM vadanAMbuje // 4 // - nAbhi kamala meM sthApita 'a' kAra ko dhyAo, mastaka rUpa kamala meM vizva meM mukhya aise 'si' akSara ko dhyAo, aura mukha rUpa kamala meM 'A'kAra ko dhyAo ! ukAraM hRdayAMbhoje, sAkAra kaMThapaMjare // sarvakalyANakArINi, bIjAnyanyApi samaret // 5 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ... hRdaya rUpa kamala meM 'u'kAra kA ciMtana karo! aura kaMTha para 'sA' kAra kA ciMtana kro| sarva kalyANakArI anya bhI 'sarvasiddha bhyaH namaH, aise bhI maMtrAkSara smaraNa krnaa| / mantraH praNavapUrvoya, phalamaihikamicchubhiH / dhyeyaH praNavahInastu, nirvANapadakAMkSibhiH // 6 / ' isa loka ke phala kI vAMchA rakhane vAle sAdhaka puruSa ko navakAra maMtra kI Adi meM "OM" akSara uccAra karanA caahiye| aura mokSa pada kI AkAMkSA rakhane vAle ko usakA uccAra na karanA cAhiye / evaM ca mantravidyAnAM varNeSu ca padeSu ca / vizleSaH kramazaH kuryAralakSyabhAvopapattaye // 7 // isa prakAra maMtra ke varNa meM aura pada meM arihantAdi ke dhyAna meM lIna hone ke lie yadi phera phAra karanA mAlUma de to karanA cAhiye / jApa Adi ke karane se mahA lAbha kI prApti hotI hai; kahA bhI hai ki pUjAkoTi samaM stotraM, stotrakoTi samo japaH / / japakoTi samaM dhyAna, dhyAnakoTi samo layaH // 1 // pUjA ko apekSA karor3a gunA lAbha stotra ginane meM, stotra se karor3a gunA lAbha jApa karane meM, jApa se karor3a gunA lAbha dhyAna meM, aura dhyAna se karor3a gunA adhika lAbha lInatA meM hai| __ dhyAna ThaharAne ke liye jahAM jinezvara bhagavAna kA janma kalyANaka huvA ho tadrUpa tIrthasthAna tathA jahAM para dhyAna sthira ho sake aise hara eka ekAMta sthAna meM jAkara dhyAna karanA ghie| dhyAna zataka meM kahA hai ki, dhyAna ke samaya sAdhu puruSa ko strI, pazu, napuMsaka kuzola, (vezyA, raMDA, naTa vITa, laMpaTa ) varjita ekAMta sthAna kA Azraya lenA caahiye| jisane yoga sthira kiyA hai aise nizcala mana vAle muni ko cAhiye ki jisameM bahuta se manuSya dhyAna karate hoM aisA gAMva aTavI bana aura zanya sthAna jo dhyAna karane yogya ho usakA Azraya le (dhyAna kare ) / jahAM para apane mana kI sthiratA hotI ho| ( mana vacana kAyA ke yoga sthira rahate hoM) jahAM bahuta se jIvoMkA ghAta na hotA ho aise sthAna meM raha kara dhyAna karanA cAhie / dhyAna karane kA samaya bhI yahI hai ki, jisa vakta apanA yoga sthira rahe vahI samaya ucita hai bAkI dhyAna karane vAle ke mana kI sthiratA rakhane ke lie rAtri yA dina kA kucha kAla niyata nahIM hai| zarIra kI jisa avasthA meM jinezvara bhagavAna kA dhyAna kiyA jA sake usI avasthA meM dhyAna karanA yogya hai| isa viSaya meM sote hue, yA baiThe hue yA khar3e hue kA koI niyama nahIM hai| deza, kAla kI ceSTA se sarva avasthAoM se muni jana uttama kevalajJAnAdi kA lAbha prAptakara pApa rahita baneM, isalie dhyAna karane meM deza kAla kA bhI kisI prakAra kA niyama nahIM hai / jahAM jisa sapaya trikarNa yoga sthira ho vahAM usa samaya dhyAna meM pravartanA zreyaskara hai|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 zrAddhavidhi prakaraNa . "navakAra mahimA phala" navakAra maMtrAsa loka aura paraloka ina donoM meM atyanta upakArI hai / mahAnizItha sUtra meM kahA hai ki, - nAsei cora sAvaya, visahara jala ja laNa bandhaNa bhyaaii| ciMtito rakhkhasa, raNa rAya bhayAI bhAveNa // 1 // - bhAvase narakAramaMtra ginate huye cora, siMha, sarpa, pAnI, agni, baMdhana, rAkSasa, saMgrAma, rAja Adi bhaya dUra hote haiN| dUsare granthoM meM kahA hai ki, putrAdi ke janma samaya bhI navakAra ginanA cAhiye, jisase navakAra ke phala se vaha RddhizAlI ho / mRtyu ke samaya bhI navakAra ginanA cAhiye ki jisase marane vAlA avazya sadgati meM jAtA hai / ApadA ke samaya bhI navakAra ginanA cAhiye ki, jisase saikar3oM ApadAyeM dUra hotI haiM / dhanavaMta ko bho navakAra ginanA cAhiye ki, jisase usakI Rddhi vRddhi ko prApta hotI hai / navakAra kA eka akSara sAta sAgaropama kA pApa dUra karatA haiM / navakAra ke eka pada se pacAsa sAgaropama meM kiye huye pApa kA kSaya hotA hai| aura sArA navakAra ginane se pAMcasoM sAgaropama kA pApa nAza hotA hai / vidhi pUrvaka jinezvara kI pUjA karake jo bhavya jIva eka lAkha navakAra ginatA hai vaha zaMkArahita tIrthaMkara nAma gotra bAMdhatA hai / ATha karor3a, ATha lAkha, ATha hajAra, ATha so, ATha, navakAra gine to sacamuca hI tIsare bhava meM mokSapada ko pAtA hai / "navakAra se paidA hone vAle isa loka ke phala para zivakumAra kA dRSTAMta' juvA khelane Adi vyasana meM Asakta zivakumAra ko usake pitA ne mRtyu samaya zikSA dI ki jaba kabhI kaSTa kA prasaMga Ave to navakAra ginnaa| pitA kI mRtyu ke bAda vaha apane durvyasana se nirdhana ho kisI dhanArthI duSTa pariNAmavAle tridaMDI ke bharamAne se usakA uttara sAdhaka banA, kAlI caturdazI kI rAtri meM usake sAtha zmazAna meM Akara hAtha meM khaGga le yogI dvArA tayAra rakhe hue murde ke paira ko masalane lgaa| usa samaya mana meM kucha bhaya lagane ke kAraNa vaha navakAra kA smaraNa karane lgaa| do tIna daphA vaha murdA uTha kara use mArane AyA paraMtu navakAra maMtra ke prabhAva se use mAra na sakA / aMta meM tIsarI daphe usa murde ne usa tridaNDI yogI kA ho vadha kiyaa| isase vaha yogI hI suvarNa puruSa bana gayA, usase usane bahuta sI Rddhi prApta kii| usake dvArA usane bahutasA dharmakRtya kara aMta meM svargagati prApta kii| isa prakAra navakAra maMtra ke prabhAva se zivakumAra jIvita rahA aura bar3A dhanavAna hokara vahAM se jinamaMdira Adi zubha kRtya karake aMta meM vaha deva loka meM gyaa| aise jo prANI navakAra maMtra kA dhyAna smaraNa karatA hai use isa loka ke bhaya harakata nahIM krte| "navakAra se paidA hote pAralaukika phala para bar3a kI samalI kA dRSTAMta" bharuca nagara ke pAsa jaMgala meM eka bar3a ke vRkSa para baiThI huI kisI eka cIla ko kisI zikArI ne bANa
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrAddhavidhi prakaraNa se vIMdha DAlI thI, usake samIpa rahe hue kisI eka sAdhu ne use navakAra maMtra sunaayaa| usase vaha cola mRtyu pAkara siMhaladeza ke rAjA kI mAnavaMtI putro pane utpanna huii| jaba vaha yauvanAvasthA ko prApta huI usa samaya use eka dina chIMka Ane para pAsa rahe huye kiso ne "Namo arihaMtANaM' aisA zabda uccAraNa kiyA isase usa rAjakumArI ko jAtismaraNa jJAna utpanna huvA / isase usane apane pitA ko kaha kara pAMca sau jahAjoM meM mAla bhara kara bharuva nagara ke pAsa Akara usa jaMgala meM usI var3a vRkSa ke pAsa (jahAMpara svayaM mRtyu ko prApta huI thI) 'samalo vihAra uddhAra' isa nAma kA munisuvrata svAmI kA bar3A maMdira bnvaayaa| isa prakAra jo prANI mRtyu pAte samaya bhI navakAra kA smaraNa karatA hai use para loka meM bhI sukha aura dharma kI prApti hotI hai| isalie sote uThakara tatkAla navakAra maMtra kA dhyAna karanA zreyaskara hai / tathA dharma jAgarikA karanA (pichalI rAta meM vicAra karanA ) so bhI mahA lAbha kAraka hai / kahA hai ki,.. . koha kA mama jAi, kiM ca kulaM devayAva ke guruNA / ko maha dhammo ke vA, abhiggahA kA avaththA me // 1 // ki makkaDaM kicca makiccasesaM, kiM. sakkaNijjanasamAyarAmi / kiMme paropAsai kiM ca appA, kiM vA khalibhaM na vivajjayAmi // 2 // maiM kauna hU~, merI jAti kyA hai, merA kula kyA hai, merA deva kauna hai, guru kauna hai, merA dharma kyA hai, merA abhigraha kyA hai, merI avasthA kyA hai, merA kartavya kyA hai, maiMne kyA kiyA aura kyA karanA bAkI hai, maiM kyA karaNI kara sakatA hUM, aura kyA nahIM kara sakatA, kyA mujha pApI ko jJAnI nahIM dekhate ? kyA maiM apane kiye hue pApa ko nahIM jAnatA ? / . isa prakAra prati dina sokara uThate samaya vicAra karanA cAhiye / dravya, kSetra, kAla, bhAva kA bhI isa prakAra vivAra karanA cAhiye ki dravya se maiM kauna huuN| nara hUM yA nArI, kSetra se maiM kisa deza meM hUM, kisa nagara meM hUM, kisa grAma meM hUM, apane sthAna meM hUM yA anya ke, kAla se isa vakta rAtri hai yA dina, bhAva se maiM dharmI hUM yA adharmI / isa prakAra dravya, kSetra, kAla, bhAvoM kA vicAra karate huye manuSya sAvadhAna hotA haiN| apane kiye hue pApa karma yAda Ane se unheM tajane kI tathA aMgIkAra kie hue niyama ko pAlana karane kI aura naye guNa upArjana karane kI buddhi utpanna hotI hai| aisA karane se mahA lAbha kI prApti hotI haiN| sunA jAtA hai ki Ananda kAmadevAdika zrAvaka bhI pichalI rAtri meM dharmajAgarikA karate hue pratibodha pAkara zrAvakI paDimA vahana karane kI vicAraNA karane se usake lAbha ko bhI prApta hue the| isalie dharma jAgarikA jarUra karanI caahie| dharma jAgarikA kie bAda yadi pratikramaNa karanA ho to vaha kare, pratikramaNa na karanA ho to use bhI ( rAga, moha, mAyA, lobha se utpanna hue ) kuskhapna aura (deSa yAnI jo krodha, mAna, irSA, viSAda se utpanna huvA) duHsvapna ye donoM prakAra ke svapna apamAMgalika hone se inakA phala naSTa karane ke lie jAgRta ho tatkAla hI kAyotsaga jarUra karanA cAhie / usameM yadi kuskhapna (yAnI khapna meM strI sevana kI ho aisA dekhA ho to
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa * eka sau ATha zvAsozvAsa pramANa kAyotsarga karanA caahie| aura yadi duHkhapna (lar3AI, kuSa, vairI, vidhA-takA svapna ) dekhA ho to eka sau zvAsozvAsa pramANa kAyotsarga karanA cAhie / vyavahAra bhASya meM kahA hai ki svapna meM 1 jIvaghAta kiyA ho, 2 asatya bolA ho, 3 corI kI ho, 4 parigraha upara mamatA kI ho, aisA svapna dekhA ho athavA anumodana kiyA ho to ekasau zvAbhvocchvAsa pramANa kAyotsarga karanA cAhiye / gy " kAyotsarga karane kI rIti " "caMdesu nimmalayarA" taka eka logassake pazccIsa zvAsocchvAsa gine jAte haiM, kAyotsarga karanese ekaso zvAsocchrAsa kA kAyotsarga kiyA jAtA haiN| yadi ekaso kAyotsarga karanA ho to cAra logassa gine jAte haiN| logassa cAra daphe pUrA ginane se hotA hai / dUsarI rIti - mahAvrata dazavaikAlika pratibaddha hai, usakA kAyotsargameM dhyAna kare, kyoMki usakA bhI prAyaH paccIsa zloka kA mAna hai / so kahanA athavA cAhe jo sajjhAya karane yogya paccIsa zloka kA dhyAna kare 1 . isa prakAra dazavaikAlika kI vRttimeM likhA huA hai / pahile paMcAzakakI vRtti meM likhA hai ki, kadAcit moha ke udaya se strIsevanarUpa kuHsvapna AyA ho to tatkAlahI uThakara iryAvahI karake ekaso ATha zvAsocchvAsa pramANa kAyotsarga kare / isa taraha ekabAra kAyotsarga karatA hai to bhI ati nidrAdika ke pramAda meM hone se dUsarI darphe pratikramaNa karate samaya pahale kAyotsarga karanA zreyaskara hai / yadi dina meM sote samaya kuHsvapna AyA ho tathApi kAyotsarga karanA cAhiye, parantu usI samaya karanA yA saMdhyAke pratikramaNa samaya - isa bAtakA nirNaya kisI grantha meM dekhane meM na Ane se bahuzruta ke kahe mujaba kare / vivekavilAsa meM svapnavicAra ke viSaya meM likhA hai ki, acchA svapna dekhakara phira sonA na cAhiye, aura dina udaya hone para uttama gurU ke pAsa jAkara svapna nivedana karanA cAhiye / evaM kharAba svapna dekha kara phira turaMta ho so jAnA cAhiye aura use kisI ke bhI sAmane kahanA na cAhiye / samadhAtu ( vAyu, pitta, kapha, ye tInoM hI jise barAbara ) hoM, prazAMta ho, dharma priya ho, nirogI ho, jiteMdriya ho, aise puruSa ko acche yA bure svapna phala dete haiM / 1 anubhava karane se, 2 sunane se, 3 dekhane se, 4 prakRtike badalane se, 5 svabhAva se, 6 adhika ciMtA se, 7 deva ke prabhAva se, 8 dharma kI mahimA se, 6 pApakI adhikatA se, evaM nava prakAra ke svapna Ate haiM / ina nava prakAra ke svapnoM meM se pahale 6 prakAra ke svapna zubha hoM yA azubha parantu ve saba nirarthaka samajhanA cAhiye / aura pIche ke tIna prakAra ke svapna phala dete haiN| yadi rAtri ke pahile prahara meM svapna dekhA ho to bAraha mahIne meM phala milatA hai, dUsare prahara meM dekhA ho to vaha cha mahIne meM phaladAyaka hotA hai, tIsare praharameM dekhA ho to tIna mAsa meM phala detA hai, aura yadi cauthe prahara meM dekhA ho to eka mAsa meM phaladAyI hotA hai, pichalI do ghaDI rAtri ke samaya: svapna dekhA ho to sacamuca dasa dina meM phaladAyaka hotA hai aura yadi sUryodaya ke samaya dekhA ho to tatkAla hI phala detA hai| bahuta se svapna dekheM hoM, dina meM svapna dekhA ho, ciMtA yA vyAdhi se svapna dekhA ho aura mala mUtrAdi kI pIr3A se utpanna huvA khapna dekhA ho to vaha sarva aise cAra logassa kA ATha zvAsozvAsa kA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ iii zrAddhavidhi prakaragAM nirarthaka jAnanA / yadi pahile azubha svapna dekhakara phira zubha, yA pahile zubha dekhakara phira azubha svapna dekhe to usameM pichalA hI svapna phaladAyaka hotA hai / azubha svapna dekhA ho to zAMtika kRtya karanA cAhiye / svapna dekhe bAda turaMta hI uThakara jinezvara bhagavAna kA dhyAna kare yA navakAra maMtrakA smaraNa kare to vaha zubha phaladAyaka ho jAtA hai| bhagavAna kI pUjA racAve, guru bhakti kare, bhakti ke anusAra niraMtara dharma meM tatpara ho tapa kare to kharAba svapna bhI sukhapna bana jAtA hai / deva, guru, tIrtha aura AcArya kA nAma lekara yA smaraNa karake sove to vaha kisI samaya bhI kharAba svapna nahIM dekhatA, prAtaH kAla meM puruSa ko apanA dAhinA hAtha aura stro ko apanA bAMyA hAtha apane pUjya prakAzaka hone se dekhanA cAhiye / mAtRprabhRtivRddhAnAM namaskAraM karoti yaH / tIrthayAtrAphalaM tasya tatkAryoso dine dine // anupAsitavRddhAnAmasevitamadIbhUjAM / avAramukhyA suhRdAM dUre dharmAzcatuSyaH // mAtA pitA aura vRddha bhAI Adi ko jo namaskAra karatA hai, use tIrthayAtrA kA phala hotA hai, isaliye subaha pratidina vRddha vaMdana karanA caahiye| jisane vRddha puruSoM kI sevA nahIM kI use dharma kI prApti nahIM, jisane rAjA kI sevA nahIM kI use sampadA nahIM / aura jisane catura puruSoM kI sIkha nahIM mAnI use sukha nahIM pratikramaNa karanevAle ko pratyAkhyAna karane se pahile savittAdi caudaha niyama grahaNa karane par3ate haiM so kare evaM jo pratikramaNa na karatA ho use bhI sUryodaya se peztara apanI zakti ke anusAra caudaha niyama aMgI - kAra karanA ucita hai zakti ke pramANa meM 'namukkArasahi' Adi pratyAkhyAna karanA caahiye| gaMTasahI, ekAzana, hrAsana karanA yogya hai| caudaha niyama dhAraNa kiye hoM usako dezAvagAzika kA pratyAkhyAna karanA cAhiye / vivekI puruSa ko sadguru ke pAsa samyaktva mUla yathAzakti zrAvaka ke ekAdi bAraha vrata aMgIkAra karane cAhiye / bAraha vratoM kA aMgIkAra karanA yaha sarvaprakAra se viratipana ginA jAtA hai| viratI ko mahAphalakI prApti hotI hai aviratI ko to nigoda ke jIvoMke samAna mAnasika, vAcika, zArIrika vyApAra na hone para bhI adhika karmabaMdhAdi mahA doSa kA saMbhava hotA hai| kahA hai ki jisa bhAvavAle bhavya prANI ne thor3IbhI virati kI hai to use devatA bhI cAhate haiM kyoMki devatA svayaM virati nahIM kara sakate / ekeMdriya jIva kabalAhAra nahIM karate parantu virati (tyAga) pariNAma ke abhAva se unheM upavAsa kA phala nahIM miltaa| mana, vacana, kAyA se pApa na karanepara bhI anaMta kAlataka jo ekendri jIva ekendriya pane rahate hai so bho aviratI kA ho phala hai| pazu (azvAdika) cAbuka, Ara, bhAra vahana, vadha, baMdhana, vagairaha saikar3oM prakAra ke duHkha pAte haiM, yadi pUrvabhava meM viratI kI hotI to ina duHkhoM kA sAmanA kyoM karanA par3atA / avirata nAma karma ke udaya se devatAoM ke samAna guru upadeza Adi kA yoga hone para bhI navakArasI mAtrakA pratyAkhyAna na kiyA aise zreNika rAjA ne kSAyika samakitavaMta aura bhagavaMta mahAvIra svAmI kI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 89 vAraMvAra amRta vANI sunate huye bho kauve Adi ke mAMsamAtra kA pratyAkhyAna na kiyA / pratyAkhyAna karane hI avirata ko jItA jAtA haiM / pratyAkhyAna bhI abhyAsa se hotA hai / abhyAsa dvArA hI sarva kriyAoM meM kuzalatA AtI hai / anubhava siddha hai ki lekhanakalA paDanakalA, gItakalA, nRtyakalA, Adi sava kalAyeM binA abhyAsake siddha nahIM hotii| isaliye abhyAsa karanA zreyaskara hai| kahA hai ki - abhyAsena kriyAH sarvA / abhyAsAtsakalAH kalAH // abhyAddhyAnamaunAdiH kimabhyAsasya duSkaram // 1 // 1. abhyAsa se saba kriyA, sava kalA, aura dhyAna maunAdika siddha hote haiN| abhyAsako kyA duSkara hai hai niraMtara virati pariNAmakA abhyAsa rakkhA ho to paralokameM bhI vaha sAtha AtI haiM kahA hai ki, OM ambhasei jIvo / guNaM ca dosaM ca eththa jamrmami / taM pAvai paraloe teya abhyAsajoeNa // 1 // guNa athavA doSakA jIva jaisA abhyAsa isa bhavameM karatA hai vaha abhyAsa ( saMskAra ) use paraloka meM bhI udaya AtA hai| isaliye apanI icchAnusAra yathAzakti bAraha vratake sAtha sambandha rakhanevAle vrata niyama vagairaha vivekI puruSako aMgIkAra karane cAhiye / zrAvaka zrAvikA ke yogya icchA parimANa vrata lenese pahile khUba vicAra karanA cAhie ki jisase bhalIbhAMti pala sake vaisA hI vrata aMgIkAra kiyA jaay| yadi aisA na kare to vrata bhaMgAdi aneka doSoMkA saMbhava hotA hai / arthAt jo jo niyama aMgIkAra karane ve prathama vicAra pUrvaka hI aMgIkAra karane cAhie jisase ki ve yathArtha rIti se pAle jA sakeM / sarva niyamoMmeM "sahassAgAreNa" anaththaNA bhogeNaM, mahattarAgAreNaM savva samAhivattiyA gAreNaM, " ina cAroM AgAroMko khulA rakhanA cAhiye |ydi pahile se aisA kiyA huvA ho to kisI kama vastu ke khulA rakhane para bhI anajAnatayA vizeSa sebana kI gaI ho tathApi vratabhaMgakA doSa nahIM lagatA / phakta aticAra mAtra lagatA hai parantu yadi jAnakara eka aMzamAtra bhI sevana kI jAya to vratabhaMgakA dUSaNa lagatA hai / kadApi karma doSase yA paravazatAse vratabhaMga huvA jAnakara bhI pIchese vivekI puruSako usa apane niyamako pAlana hI karanA caahiye| jaise ki, paMcamI yA caturdazI Adi tithike dina tithyaMtarakI bhrAMti se savitta yA sabjI tyAga karanekA niyama honepara vaha vastu mukhameM DAla diye bAda mAlUma ho jAya ki Aja mere niyamakA paMcamI dina yA caudasa hai to usa vakta mukha meM rahe huye usa bastu eka aMzamAtra ko bhI na saTake kintu vApisa thUkakara acitta jalase mukhazuddhi karake paMcamI yA caturdazIke niyamake dina samAna hI varteM / usa dina bhUlase aisA bhojana saMpUrNa kiyA gayA ho to dUsare dina usake prAyazcittameM usa niyamakA pAlana kre| jabataka apane vratavAle dinakA saMzaya ho, yA kAlpanika vastukA saMzaya ho tabataka yadi use grahaNa kare to doSa lagatA hai, jaise ki, hai to saptamI tathApi aSTamIkI bhrAMti huI, taba aSTamI kA nirNaya na ho tabataka sabjI vagairaha grahaNa nahIM kI jA sakatI yadi 11
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa khAya to vratabhaMgakA dUSaNa lagatA hai ) adhika bimArI huI yA bhUtAdi doSa kI paravazatAse yA sarpa daMzAdi asamAdhI honese yadi usa dina tapa na kiyA jA sake tathApi cAra AgAra khule rahate haiM isaliye vratabhaMga doSa nahIM lgtaa| saba niyamoM meM aisA hI samajhanA cAhiye kahA hai ki vayabhaMga gurudoso / thovassa vidhAlagA guNakArIa // gurulAghayaM ca neyaM / dhammami aoa aagaaraa|| thor3A bhI vratakA pAlana karanA bahuta hI guNakArI hai aura vratabhaMgase.bar3A doSa lagatA hai| niyama dhAraNa kAnekA bar3A phala hai, jaise ki kisI vaNika putrane apane gharake najadIka rahane vAle kumhArake mastakakI sAla dekhe binA bhojana na karanA, aisA nimama kautuka mAtrase liyA thA tathApi vaha use lAbhakArI huvaa| isa prakAra puNya kI icchA karane vAle manuSyako alpa mAtra aMgIkAra kiyA huvA niyama mahAna lAbhakArI hotA hai| "niyama lenekA vidhi" prathamase mithyAtva kA tyAga karanA, jaina dharmako satya samajhanA, prati dina yathAzakti tIna daphA yA do daphA athavA ekabAra jina pUjA yA jinezvara bhagavAna ke darzana karanA yA AThoM thuiyoM se yA cAra thuiyoM se caityavaMdana karanA vagairahakA niyama lenA isa prakAra karate hue yadi gurukA joga ho to unheM vRddhavaMdana, yA laghuvaMdana, (dvAdazavarta vaMdana) se namaskAra karanA, aura gurukA joga na ho to bhI apane dharmAcArya (jisase dhamakA bodha huvA ho ) kA nAma lekara pratidina vaMdana karane kA niyama rakhanA caahiye| cAtu. mAsa meM pAMca parvameM aSTaprakArI pUjA yA snAtrapUjA karanekA, yAvajIva prativarSa jaba navIna anna Ave usakA naivedya kara prabhuke sanmukha car3hA kara bAdameM khAne kA, evaM prati varSa jo naye phala phUla Ave unheM prathama prabhu ko car3hAkara bAdameM sevana karanekA, pratidina supArI, bAdAma vagairaha phala car3hAne kA, ASAr3hI, kArtikI aura phAlgunI, pUrNimA tathA dIvAlI paryusaNa vagairaha bar3e parva dinoM meM prabhu ke Age aSTamaGgalika karane kA nirantara parvameM yA varSameM, kitanI eka daphA yA pratimAsa azana, pAna, khAdima, svAdimAdika uttama vastuyeM jinarAjake sanmukha car3hA kara yA gurUko annadAna dekara bAdameM bhojana karanekA pratimAsa yA prativarSa athavA mandirakI varSagAMTha athavA prabhu ke janma kalyANaka Adike dinoMmeM maMdiroM meM bar3e ADambara mahotsava pUrvaka dhvajA caDhAne kA, evaM rAtrI jAgaraNa karane kA, nirantara yA cAturmAsameM mandira meM kitanI eka daphA pramArjana karane kA prativarSa yo pratimAsa jina maMdirameM aMgalUnA, dIpakake lie sUta yA ruIkI pUnI, maMdirake gubhArake bAharake kAmake liye tela, andara gubhAre ke liye gho, aura dIpaka AcchAdaka, pramArjanI, (pUjanI) dhotiyAM uttarAsana, vAlAkUcI, caMdana, kezara, agara, agarabattI vagairaha kitanI eka vastuyeM sarvajanoM ke sAdhAraNa upayogake liye rakhanekA, poSadhazAlAmeM kitanI eka dhotiyAM, uttarAsana, mohapattI, navakAra vAlI, prochanA, carvalA, sUta, kaMdorA, ruI, kaMbalI, vagairaha rakhane kA, barasAta ke samaya zrAvaka vagerahako baiThaneke lie kitane eka pATa, pATale, caukI, banavAkara zAlA meM rakhane kA prativarSa vastra AbhUSaNAdika se yA adhika na
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAnamnamannar zrAddhavidhi prakaraNa bana sake to bhaMtameM sUtakI navakAra vAlI se bhI saMgha pUjA karane kA, prativarSa prabhAbanA kara ke yA poSA karane vAloM ko jimA ke yA kitane eka zrAvakoM ko jimA kara yathA zakti sAdharmika vAtsalya haranekA yA prativarSa dona, hIna, duHkhita zrAvaka kA yathA zakti uddhAra karane kA pratidina kitane eka logassakA kAyotsarga karanekA, navIna jJAna ke abhyAsa karane kA, yA vaisA bana sake to tInasau Adi navakAra ginane kA nirantara dina meM nokArasI vagairahaM aura rAtri ko divasacarima (cauvihAra ) Adi pratyAkhyAnake karanekA, do daphA (subaha zAma ) pratikramaNa karanekA, jabataka dIkSA aMgIkAra na kI jAya tabataka amuka vastu khAnekA ityAdi sabakA niyama rakhanA caahiye| ___ tadanantara jyoM bane tyoM yathAzakti zrAvakake bAraha vrata aMgIkAra karane cAhiyeM, usa meM sAtaveM bhogopabhoga vratameM sacitta, acitta, mizra vastu kA yathArtha svarUpa jAnanA caahiye| "sacitta acitta mizra vastuoMkA svarUpa" / prAyaH saba prakArake dhAnya, dhaniyAM, jIrA, ajavAyana, soMpha, suyA, rAI, khasakhasa, Adi sarva jAtike dAne sarva jAtike phala, patra, namaka, kSAra, lAla seMdhava, saMcala, maTTI, khar3I, hiramijI, harI datavaNa, ye saba vyavahAra se savitta jAnanA / pAnI meM bhigoye huye vaNe, gehUM, vagairaha kaNa tathA mUga ur3ada caNe AdikI dAla bhI yadi pAnomeM bhigoI ho to mizrI samajhanA, kyoMki kitanI eka daphA bhigoI huI dAla vagairaha meM thor3e hI samaya bAda aMkUra phUTate haiM / evaM pahale namaka lagAye binA yA bakAye bagaira yA retI vinA zeke huye caNe, gehU, jvAra vagairaha dhAnya, khAra Adi diye vinAke zeke huye tila, hole, pokha, zekI huI phalI, evaM kAlImiraca, rA,I hIMga, AdikA choMka deneke liye, rAMdhA huvA khIrA, kakar3I tathA sacitta bIja hoM jisameM aise sarva jAtike pake huye phala ina sabako mizra jAnanA / jisa dina tilasakrI banAI ho usa dina mizra sama. jhanA / yadi roTI, purI, vagairaha meM jo tilavaTa DAlakara sekI huI ho to vaha roTI Adi do ghar3Ike bAda acitta samajhanA / dakSiNa dezameM yA mAlavA Adi dezoM meM bahutasA gur3a DAlakara tilavaTa ko bahuta seka DAlate haiM isase use avitta ginane kA vyavahAra hai / vRkSase tatkAla nikalA, lAkha, goMda, ratAkha, chAla, tathA nAriyala, nIbU, jAmuna, AMba, nAraMgI, anAra, Ikha, vagairaha kA tatkAlika nikAlA huvA rasa yA pAnI, tatkAla nikAlA huyA tila vagairahakA tela, tatkAla phor3e huye nAriyala, siMgAr3e, supArI, pramukhaphala, tatkAla bIja nikAla DAle huye pake phala, bahuta dabAkara kaNikArahita kiyA huvA jIrA, ajavAyana vagairaha do ghar3I taka mizra samajhanA / tadanaMtara acitta hote hai, aisA vyavahAra hai / anya bhI kitane eka prabala agnike yoga binA prAyaH jo avitta kiye huve hote haiM unheM bhI do ghaDI taka mizra aura usake bAda acita samajhane kA vyavahAra hai| jaise ki kaccA pAnI, kaccA phala, kaccA dhAnya, inheM khUba masalakara namaka DAlakara khUba mardana kiyA ho tathApi agni vagairaha prabala zastrake binA acitta nahIM hotA isa viSayameM bhagavatI sUtrake 81 veM zatakameM tIsare uddezameM kahA huvA hai ki "vajramaya zilApara vajramaya pIsaneke paththarase pRthvIkAyake khaMDako balavAna puruSa 81 daphA jorase pIse tathApi kitane eka jIva pIse aura kitane eka jIvoMko khabara taka
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa nahIM par3I" ( isa prakAra kA sUkSma panA hotA hai, isalie pravala agnike zastra vinA vaha avitta nahIM hotA) sau yojanase AI huI haraDe, chuvAre, lAladrAkSa kisamisa, khajUra, kAlImiraca, pIpala, jAyaphala, bAdAma, vAyaviDaMga, akharoTa, tIlajAM, jaradAlu, piste, caNakayobA; ( kabAba cinI ) phaTaka jaisA ujvala siMdhava Adi kSAra, bIDalavaNa (bhaTThImeM pakAyA huvA ), banAvaTase banA huvA haraeka jAtikA kSAra, kuMbhAra dvArA mardana kI huI maTTI, ilAyacI, lavaMga jAvaMtrI, sUkI huI motha, kauMkaNa deza ke pake huve kele, ubAle huye siMgADe, supArI Adi sarva acitta samajhanA aisA vyavahAra hai / vyavahAra sUtrameM kahA hai: joyaNa sayaMtu gaMtu / aNAhAreNa bhNddsktiiN| vAyAgaNi dhumeNya / viddhaththaM hoi loNAI // 1 // namaka vagairaha sacitta vastu jahAM utpanna huI ho vahAMse ekaso yojana uparAnta jamIna ullaMghana karane para ve Apase Apa hI acita bana jAtI haiN| yadi yahAMpara koI aisI zaMkA kare ki, kisI pravala agnike zastra vinA mAtra sau yojana uparAMta gamana karanese hI sacita vastu acita kisa taraha ho sakatI haiM ? isa kA uttara yaha hai ki, jisa sthAnameM ja jo jIva utpanna hote haiM ve usa dezameM hI jIte haiM, vahAMkA havA pAnI badalanese ve vinAzako prApta hote haiM / evaM mArgameM Ate hue AhArakA abhAva honese adhita hojAte haiN| unake utpatti sthAnameM unheM jo puSTi milatI hai vaha unheM mArgameM nahIM milatI, isase acitta ho jAte haiN| tathA eka sthAnase dUsare sthAnameM DAlate huye, pArasparika athaDAte huye, DAlate huye uthala puthala honese ve saba vastuyeM sacittase avita ho jAtI haiM / sau yojanase Ate huye bIcameM ati pavanase, tApase, evaM dhUmra vagairahase bhI ve saba vastuyeM avita ho jAtI haiN| "sarva vastuko sAmAnyase badalanekA kAraNa ArUhaNe ohahaNe / nisiaNe goNAINaM ca gAubhhA // 6. bhUmAhAracchee / upakkameNaM ca pariNAmo // 1 // gAr3Ipara yA kisI gadhe, ghor3e, bailakI pITha para vAraMvAra caDhAne utArane se yA una vastuoMpara dUsarA bhAra rakhane se yA una para manuSyoM ke caDhane baiThane se yA unake AhAra kA viccheda honese una kriyANA rUpa vastuoMke pariNAmameM parivartana hotA hai| ...jaba unheM kucha bho upakara ( zatra) lagatA hai usa vakta unakA pariNAmAntara hotA hai / vaha zastra tIna prakArakA hotA hai / svakAya zastra, 2 parakAya zastra, 3 ubhayakAya zastra, / strakAya zastra jaise ki, khArA pAnI mIThe pAnIkA zastra, kAlI miTTI pIlI miTTIkA zastra, parakAya zastra jaise ki, pAnIkA zastra agni aura agnikA zastra pAnI / ubhayakAya zastra-jaise ki, miTTImeM milA huvA pAnI nirmala jalakA zastra, isa prakAra sacitta ko acitta honeke kAraNa samajhanA / kahA hai ki: uppala paumAipuNa, unheM dinnAI jAma na dharati,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa mogaraga juhiAo, unheMcchUDhA ciraM huMti // 1 // magati apupphAI udayecchuDhA jAma na dharati // uppala paumAipuNa, udayecchUDhA ciraM huMti // 2 // .. utpala kamala udaka yonIya.honese eka prahara mAtra bho AtApa sahana nahIM kara sktaa| vaha eka praharake andara hI acita ho jAtA hai / mogarA, macakunda, juIke phUla uSNayonika honese bahuta dera taka AtApameM raha sakate haiM ( savita rahate haiM ) mogareke phUla pAnImeM DAle hoM to prahara mAtra bhI nahIM raha sakate, kumalA jAte haiM / utpala kamala (nIla-kamala) padmakamala ( candravikAzI ) pAnImeM DAle hoM tathApi bahuta samaya taka rahate haiM / ( sacita rahate haiM parantu kumalAte nahIM) kalpa vyavahArakI vRttimeM likhA hai ki: pattANaM pupphANaM / saraDu phalANaM taheva hariANaM // bidami bhilANami / nAyavvaM jIva vippajaDhaM // patrake, puSpake, komala phalake evaM vAthula Adi sarva prakArakI bhAjiyoMke, aura sAmAnyase sarva vanaspatiyoMke Ugate huye aMkUra, mUla nAla vagairaha kumalA jAya~ taba samajhanA ki aba vaha banaspati acita huI hai| cAvala Adi dhAnake liye bhagavatI sUtrake chaThe zatakameM pAMcave uddezyameM sacita acitake vibhAga batalAte huye kahA hai ki___ ahaNaM bhaMte sAlINaM vIhINaM gohumANaM javANaM javajavANaM esiNaM dhannANaM koTThA UttANaM pallAuttANaM mNcaauttaannN| mAlAuttANaM olittANaM littANaM pihiANaM muddiANaM lechiANaM kevaiyaM kAlaM joNIsaM viduI / goyammA jahaNNeNaM aMto muhurA ukkoseNa tinni saMvaccharAI teNaparaM joNi pamilAi viddhasai vIrA abIrA bhvii| (bhagavAn se gautama ne pUchA ki,) "he bhagavan ! zAlikamodake cAvala, kamalazAli cAvala, vrIhi yAne sAmAnya se sarva jAti ke cAvala, gehUM, jau, saba tarahake jatra, javanava yAne bar3e java, ina dhAnyoM ko koTArameM bhara rakkhA ho, koThImeM bhara rakkhA ho, mAce para bAMdha rakkhe hoM, ThekemeM bhara rakkhe hoM, koThImeM DAla kara koThIke mukha baMda kara lIMpa diye hoM, cAroM tarapha se lIpa diye hoM, Dhakanese majabUta kara diye hoM, muhara / ra rakkhe hoM yA Upara nizANa kiye hoM, aise saMcaya kiye huye dhAnya kI yoni ( UganekI zakti) kitane vakhtataka rahatI hai,?" (bhagavAn ne uttara diyA ki,)" he gautama ! jaghanya se-kama se kama aMtarmuhUrta ( do ghar3Ike andarakA samaya ) taka yoni rahatI hai, isake bAda yoni kumalA jAtI hai, nAzako prApta hotI hai, bIja abIja rUpa bana jAtA hai|" phira pUchate haiM ki, ahabhaMte kalAya masUra, tila mugga mAsa nipphA va kulaththa alisaMdaga saiNa palimaMthaga mAiNa eesiNaM dhannANaM jahA sAlI tahA eyANaviNavaraM paMca saMvaccharAI sesaM taMceva // ... . "he bhagavan ! kalAya, ( bhivuDa nAmakA dhAnya thA tripurA nAmakA dhAnya, kisI anya dezame hotA hai so)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa masUra, tila, mUga, uDada, vAla, kulathI, colA, arahara, itane dhAnyoM ko pUrvokta rItise rakkhe hoM to unakI yoni kitane samaya taka rahatI hai ?" uttara-jaghanya se aMta muhUta aura utkRSTase pAMca varSataka rahatI hai ? usake bAda pUrvoktavat avitta abIja ho jAtI haiM ! ahabhaMte ? ayasi kusaMbhaga koddava kaMgu varaTTa rAlaga koDusaga saNa sarisaba mUlabIbha mAINaM dhaNNANaM taheva navaraM satta sNvcchraaii|| - "he bhagavan ! alasI, kasuMbA, kondA, kaMganI, baMTI, rAlA, koDasala, saNa, sarasava, mUlI ke bIja ityAdi dhAnya kI yoni kitane varSa taka rahatI hai ?" uttara-"he gautama ! jaghanya se aMtamuhUrta aura jyAdA se jyAdA rahe to sAta varSataka unakI yoni sacitta rahatI hai| isake bAda bIja abIja rUpa ho jAtA hai|" ( isa viSayameM pUrvAcAryoM ne bhI uparokta artha kI tIna gAthAyeM banAI huI haiN)| kapAsa ke bIja tIna varSataka sacitta rahate haiM; isaliye kalpa vyavahAra ke bhASya meM likhA hai ki, seDugaMti barisAiyaM ginhati seDukaM trivarSAtItaM vizvastayonikameva grahituM kalpate / seDuka karpAsa iti tadvRttau // binole tIna varSake bAda avitta hote haiM, tadanantara grahaNa karanA caahiye| ATeke mizra honekI riiti| paNadiNa misso luTTo, acAliyo sAvaNe a bhaddavae / cau Asoe kattima, migasiraposesu tinni diNA // 1 // paNa pahara mAha phagaNi, paharA cattAri citsviisaahe.| . miThosADhe ti paharA, teNapara hoi acitto // 2 // - "na chAnA huvA ATA zrAvaNa aura bhAdava mAsameM pAMca dina taka, Azvina aura kArtika mAsameM cAra dina taka, mArgazIrSa aura prauSa mAsameM tIna dina taka, mAhA aura phAlguna mAsameM pAMca prahara taka, caitra aura vaizAkha meM cAra prahara taka, aura jeTha evaM aSADhameM tIna prahara taka mizra rahakara bAdameM acitta ginA jAtA hai| aura chAnA huvA ATA do ghar3oke bAda hI acitta ho jAtA hai / " yadi yahAMpara koI zaMkAkAra yaha pUche ki, avitta huvA ATA Adi acitta bhojana karane vAleko kitane dina taka kalpatA hai ? (uttara dete huye guru zrAvaka AzrayI kahate haiM ki, ) isameM dinakA kucha niyama nahIM parantu siddhAnta meM dravya, kSetra, kAla, bhAva, AzrayI nIce mujaba vyavahAra batalAyA hai| "dravya se nayA purAnA dhAnya, kSetra se acche kharAba kSetra meM paidA huvA dhAnya, kAlase varSA, zIta, uSNa kAla ke utpanna huye dhAnya, bhAvase jo svAda bhraSTa na huvA to vaha dhAna, pakSa mAsAdika kI avadhi binA jabase vaha dhAnyake varNa, gaMdha, rasa, sparzameM parivartana huvA tabase hI vaha dhAnya tyAgane yogya samajhanA caahiye| sAdhu AzrayI kalpa vyavahAra kI vRtti ke cauthe khaMDa meM likhA hai ki, "jisa dezake ATemeM thoDe samaya meM vizeSa jIva na par3ate hoM vaise dezakA ATA lenA,
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 87 parantu jisa dezake ATemeM thoDe samaya meM ho jIva par3ate hoM usa deza kA ATA na lenaa| yadi aisA karane se saMyama nirvAha na ho yAne bahuta dUra jAnA ho aura mArga meM zrAvaka ke ghara vAle gAMva na Ate hoM to jisake gharase ATA lenA par3e vahAMse usI dinakA pIsA huvA le| yadi aisA karate huye bhI nirvAha na ho to do dina kA leve, aisA karate huye bhI nirvAha na ho to tIna dinakA evaM cAra dinakA bhI pIsA huA ATA leveN| parantu sabako judA 2 rakhakara jisa dina upayogameM lenA ho usa dina nIce likhe mujava vidhi se upayoga meM le| nIce eka vastra bichAkara usapara pAtra kambala karake usapara ATeko bichA de, usameM yadi kadAcita jIva utpanna huye hoM to ve kambala meM A jAyage unheM lekara eka vastrameM rakha evaM nava daphA dekha dekha kara talAsa karane se yadi jIva na mAlUma de taba use upayogameM le| kadAcit jIvakI saMbhAvanA ho to phira bhI nava vAra gaveSaNA kre| tathApi yadi jIvakA sambhava mAlUma ho to tIsarI daphA nava vAra gave. SaNa kare, isa taraha jabataka jIvake rahanekA sambhava ho tavataka gaveSaNA karake jaba bilakula nirjIva mAlUma ho taba AhAra kre| jo jIva uddha takiye huye hoM unheM jahAMpara unakI yatanA ho sake unheM pIr3A na pahuMce aise sthAna para rakhanA ucita hai| ___"pakkAna AzrayI kAla niyama" vAsAsu panara divasa, sIo NDa kAlesu mAsa diNavIsaM / ogAhi maM jaiNa, kappai Arambha paDhama diNA // 1 // "sava jAtike pakvAna varSARtu meM banAnese pandraha roja taka, zItameM eka mahInA aura uSNa kAla meM vIsa dina taka kalpate haiM aisA vyavahAra hai|" yaha gAthA kisa granthakI hai isa bAtakA nizcaya na honese kitaneka AcArya kahate haiM ki, jabataka varNa, rasa, gaMdha sparza, na badale tabataka kalapanIya hai, bAkI dina vagairaha kA kucha niyama nhiiN| ___ "dahi, dUdha aura chAsakA vinAza kAla" jai mugga mAsappabhaI, vidalaM kaccami gorase paDaI / ___tA tassa jIvuppatti, bhaNaMti bhagati dahie bidudiNUvAraM // 3 // yadi kacce gorasa garama kiye vinA ( dUdha, dahi, chAsa )meM mUga, uDada, colA, maTara, vAla, vagairaha dvidala paDe to usameM tatkAla hI trasa jIvakI utpatti ho jAtI hai, aura dahi meM to do dinake uparAnta hone para trasa jIvakI utpatti ho jAtI hai|" "dudhyahadvitayAtItamiti haimavacanAt" dahi do dinataka kalpatA hai tIsare dina na kalpe isaliye use tIsare dina varjanIya smjhnaa| "dvidala" jisa dhAnya ko polane se usameM tela na nikale aura sarIkhI do par3a ho jAyeM use dvidala kahate hai| do par3e hote hoM parantu jisameM se tela nikalatA ho vaha dvidala nahIM samajhA jaataa|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ S zrAddhavidhi prakaraNaM "abhakSya kisako kahate haiM" vAsI anna, dvidala, narama pUrI Adi, eka pAnI se rAMdhA huvA bhAta Adi dUsare dina sarva prakArake kharAba anna, jisameM nigoda lagI ho vaisA anna, kAla uparAnta kA pakvAna, bAisa abhakSya, vattIsa anaMtakAya, ina sabakA svarUpa hamArI kI huI vaMditA sUtra kI vRtti se jAna lenaa| vivekavanta prANI ko jaise abhakSya barjanoya haiM vaise hI bahuta jIvoMse vyApta bahu bIja bAle phala bhI varjanIya haiM / vaise hI niMdA na hone dene ke liye rAMdhA huvA sUraNa, adraka, baiMgana, vagairaha yadyapi acita huye hoM aura use pratyAkhyAna bhI na hoM tathApi barja. nIya haiM, tathA mUlI to pattoM sahita tyAjya hai| soMTha, haladI, nAma mAtra svAda ke badalane se sukhAye bAda kalpate haiN| "garama kiye pAnIkI rIti" pAnImeM tIna daphA ubAla A jAya tabataka mizra ginA jAtA hai, isaliye piMDaniyukti meM kahA hai: usisodega maNuvatte tidaMDa vAse a paDia mittaMmi / ' muttuNA desatigaM cAula udagaM bahu pasannaM // 6 // jaba taka tIna bAra ubAla na Ave taba takakA garama pAnI bhI mizra ginA jAtA hai / isake bAda acita ginA jAtA hai ) jahAM para bahuta se manuSyoM kA AnA jAnA hotA ho aisI bhUmi para par3A huvA barasAda kA pAnI jaba taka vahAM kI jamIna ke sAtha pariNata na ho taba taka vaha pAnI mizra ginA jAtA hai, tadanaMtara sacita ho jAtA hai| jaMgalakI bhUmipara varasAda kA jala par3ate hI mizra hotA hai usake bAda tatkAla hI sacita bana jAtA hai / cAvaloM ke dhUvana kA pAnI Adeza trika ko chor3a kara jisakA ullekha Age kiyA jAyagA taMdulodaka jaba taka gadalA rahatA hai taba taka mizra ginA jAtA hai paraMtu jaba vaha nirmala ho jAtA hai taba se acitta ginA jAtA hai / ( Adeza trika kahate haiM ) koI AcArya pharmAte haiM ki, cAvaloMke thovanakA pAnI eka baratanameM se dUsare baratanameM DAlate huye jo chITe ur3ate haiM ve dUsare baratanako lagate haiM / ve choTeM jaba taka na sUkha jAya taba taka cAvaloMkA dhovana mizra ginanA / koI AcArya yoM kahate haiM ki, vaha dhovana eka baratanameMse dUsare baratanameM ucese DAlanese usameM jo bulabule uThate haiM ve jaba taka na phUTa jAyeM taba taka use mizraginanA / koI AcArya kahate haiM ki, jaba taka ve cAvala gale nahIM taba taka vaha cAvaloMkA dhovana mizra ginA jAtA hai; (isa graMtha ke kartA AcArya kA sammata batalAte haiM) ye tInoM Adeza pramANa gine jAyeM aisA nahIM mAlUma hotA hai kyoMki yadi koI baratana korA ho to usameM dhovana ke chIMTe tatkAla hI sUkha jAyeM aura cikane baratana meM dhovana DAleM to usameM lage huye chIToMko sUkhate huye dera lage, evaM koI baratana pavana meM yA agni ke pAsa rakkhA ho to tatkAla hI sUkha jAya aura dUsarA baratana baise sthAna para na ho to vizeSa derI lage, isaliye yaha pramANa asiddha ginA jAtA hai| bahuta uMce se dhovana baratana meM DAlA jAya to bahuta se bulabule uThe, nIce se DAlA jAya to kamatI uThe; vaha thor3e samayameM miTa jAyeM yA adhika samayameM miTeM isase yaha hetU bhI siddha nahIM
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ummm zrAddhavidhi prakaraNa 56 ho sakatA / evaM culhemeM agni prabala ho to thor3I hI dera meM cAvala gala jAyeM aura yadi maMda ho to derI se galeM, isa kAraNa yaha hetu bhI asiddha hI hai| kyoMki ina tInoM hetuoM meM kAla kA niyama nahIM raha sakatA; isaliye ye tInoM hI hetu asiddha smjhnaa| saccA hetu to yahI hai ki jaba taka cAvala kA dhovana nirmala na ho taba taka mizra samajhanA aura tadanaMtara use acita ginnaa| bahuta se AcAryoM kA yahI mata hone se yahI vyavahAra zuddha hai| evaM pahilI daphA, dUsarI daphA, aura tIsarI daphAke dhovana meM thor3e hI TAIma taka cAvala bhigoye hoM to mizra, bahuta derataka cAvala bhigoye hoM to acitta hotA hai; aura cauthI daphAke dhovana meM bahuta dera taka bhI cAvala rakheM hoM to bhI sacitta hI ginanA aisA byavahAra hai| vizeSatA itanI hai ki, pahale tIna daphA kA cAvaloMkA dhovana jaba taka malina rahatA hai taba taka mizra rahatA hai paraMtu jaba vaha bilakula nirmala svaccha bana jAtA hai taba acitta ho jAtA hai paraMtu cauthI daphAkA dhovana cAvaloMse malina hI nahIM hotA isaliye vaha jaisA kA taisA hI pUrva rUpa meM rahatA hai| tivvodagassa gahaNaM, kei bhANesu asui paDise ho / gihi bhAyaNesu gahaNaM, ThiyavAse mIsagacchAro // 1 // agni para tapAye huye pAnI meM se jaba taka dhuvAM nikalatA ho taba taka athavA sUrya kI kiraNoMse atyaMta tapA huvA jo pAnI hotA hai, use tIvra udaka kahate haiN| vaise tIvra udaka ko jaba zastrakA adhika saMbaMdha hotA hai taba vaha pAnI acitta ho jAtA hai / use grahaNa karane meM kisI prakAra kI virAdhanA nahIM hotii| kitane eka AcArya kahate haiM, uparokta pAnI apane pAtrameM grahaNa karanA / isa viSaya meM bahuta se vicAra hone se AcArya uttara dete haiM / usa pAnImeM azuci pana hai isaliye apane pAtrameM lenekA niSedha hai, isI kAraNa gRhasthakI kuMDI vagairaha baratanameM lenaa| tathA varasAda barasatA ho to usa samaya mizra ginA jAnese vaha pAnI nahIM lenA; paraMtu barasAda ruke bAda bhI aMtamuhUrta kAla bItane para grahaNa karane yogya hai / jo pAnI bilakula prAsuka huvA hai (acitta huvA hai ) vaha cAturmAsa meM tIna pahara ke uparAMta punaH sacita ho jAtA hai, isIliye usa tIna pahara ke andara bhI avitta jala meM kSAra, kali cUnA, vagairaha DAlanA ki, jisa se pAnI bhI nirmala ho rahatA hai| "acita jala kA kAlamAna" usidigaM tidaMDa, kaliyaM phAsujalaM jai kappaM / navaraM gilANAikae,.pahara tigovarIvi dhariyadhvaM // 1 // jAyai sacittatAse, gimhAsu pahara paMcagassuvari / baupaharuvAre sisire, vAsAsujale tipaharUvari // 2 // prAsUka jalake kAlamAna ke liye pravacana sAroddhAra ke 132 3 dvAra meM kahA hai ki: "tIna ubAla vAlA pAnI acitta aura prAsUka jala kahalAtA hai, vaha sAdhujana ko kalpanIya hai, paraMtu USNa samaya adhika khuzka hone se USNa Rtu ke dinoM meM pAMca pahara uparAMta samaya hone para vaha jala punaH sacitta ho 12
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jAtA hai, paraMtu kadAcit rogAdi ke kAraNa se pAMca prahara uparAMta bhI sAdhU ko rakhanA par3e to rakhkhA jA katA hai, aura zItakAla snigdha hone se jAr3e ke mausama meM vaha cAra prahara uparAMta sacitta ho jAtA hai| evaM varSAkAla ati snigdha hone se cAturmAsa meM vaha tIna prahara uparAMta sacitta ho jAtA hai| isaliye uparokta kAla se uparAnta yadi kisI ko acitta jala rakhanekI icchA ho to usameM kSAra padArtha DAla kara rakhanA ki jisa se vaha acitta jala sacitta na ho sake" / kisI bhI bAhya zastrake lage binA svabhAva se hI avitta jala hai aisA yadi kevalI, manaparyava jJAnI, avadhijJAnI, matijJAnI, yA zrutajJAnI, apane jJAna balase jAnate tathApi vaha anya vyavasthA prasaMga ke ( maryAdA TUTane ke ) bhaya se upayoga meM nahIM lete, evaM dUsare ko bhI vyavahAra meM lene kI AjJA nahIM karate / sunA jAtA haiM ki, eka samaya bhagavAna vardhamAna svAmI ne apane advitIya jJAnabala se jAna liyA thA ki, yaha sarovara svabhAva se hI acitta jala se bharA huvA hai tathA zaivAla yA matsya kacchapAdika trasa jIvase bhI rahita hai, usa vakta unake kitane eka ziSya tRSA se pIDita ho prANasaMzaya meM the tathApi unhoMne vaha prAsUka jala bhI grahaNa karanekI AjJA na dii| evaM kisI samaya ziSya jana bhUkhakI pIr3A se pIDita huye the usa vakta acitta tila sakaTa, (tilase bharI gADiyAM) najadIka hone para bhI anavasthA doSa rakSA ke liye yA zrutajJAna kA pramANikatva batalAne ke liye unheM vaha bhakSaNa karane kI jJAna dI / pUrvadhara binA samAnya zrutajJAnI bAhya zastra ke sparza huye binA pAnI Adi acitta huvA hai aisA nahIM jAna sakate / isIliye bAhya zastra ke prayogase varNa, gaMdha, rasa, sparza, pariNAmAMtara pAye bAda hI pAnI Adi acitta hone para hI aMgIkAra krnaa| koraDU mUMga, haraDe kI kaliyAM vagairaha yadyapi nirjIva haiM tathApi una kI yonI naSTa nahIM huI use rakhane ke liye yA niHzukatA pariNAma nivAraNa karane ke liye unheM dAMta raha se tor3ane kA niSedha hai| oghaniyukti kI picahattaravIM gAthA kI vRttimeM kisI ne prazna kiyA hai ki, he mahArAja ! acitta vanaspati kI yatanA karane ke liye kyoM pharamAte ho ? AcArya uttara dete haiM ki, yadyapi acitta vanaspati hai tathApi kitanI eka kI yoni naSTa nahIM huI, jaise ki giloya, kuraDu mUMga ( giloya sUkhI huI ho to bhI usa para pAnI sIMcane se punaH harI ho sakatI hai ) yoni rakSA ke lie acitta vanaspati kI yatanA karanA bhI phaladAyaka hai / isa prakAra sacitta avittakA svarUpa samajha kara phira saptama vrata grahaNa karaneke samaya savakA pRthaka pRthaka nAma le kara sacittAdi jo jo vastu bhogane yogya hoM usakA nizcaya kara ke phira jaise Ananda kAmadevAdika zrAvakoM ne grahaNa kiyA vaise saptama vrata aMgIkAra karanA / kadAcit aisA karane kA na bana sake tathApi sAmAnya se pratidina eka do, cAra, sacitta, dasa, bAraha Adi dravya, eka, do, cAra, vigaya AdikA niyama karanA / aise dasa roja savittAdi kA abhigraha rakhate hue jude jude dina roja pherane se sarva sacitta ke tyAga kA bhI phala mila sakatA hai| ekadama sarva sacittakA tyAga nahIM ho sakatA; parantu thor3A thor3A adala badala tyAga karane se yAvajjIva sarva sacitta ke tyAga kA phala prApta kiyA jA sakatA haiN| puSpaphalANaM ca rasaM / surAha maMsANa mahilIyANaM ca //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jANatA je viryaa| te dukkara kArae vaMde // 3 // - phUla phala ke rasa ko, mAMsa madirA ke svAda ko, tathA strIsevana kriyA ko, jAnatA huA jo vairAgI huvA aise duSkara kAraka ko vaMdana karatA huuN| . sacitta vastuoM meM bhI nAgaravela ke pAna duHstyAjya haiM, anya saba sacittako avitta kiyA ho tathApi usakA svAda liyA jA sakatA hai tathA Amako svAda bhI sukAne para bhI le sakate haiN| parantu nAgaravela ke pAna niraMtara pAnImeM hI paDe rahane se lIla phUla kuthu Adika kI bahuta hI virAdhanA hotI hai isaliye pApa se bhaya rakhane vAle manuSyoM ko rAtri ke samaya pAna sarvathA na khAnA caahiye| kadAcita kisIko upayoga meM lene kI jarUrata ho to use prathama sehI dinameM zuddha kara rakhanA cAhiye, parantu zuddha kiye binA prayoga meM na lenaa| pAna kAmadevako utpanna hone ke liye eka aMgarUpa honese aura usake pratyeka patra meM asaMkhya jIvakI virAdhanA honese vaha brahmacAriyoM ko to sacamuca hI tyAga ne lAyaka hai| kahA hai ki, jaM bhaNiya pjjttg| nissAevukkamaMtapajjattA // jaththego pjjto| tathya asaMkhA appajjatA // 3 // _ 'jo isa taraha kahA hai ki, paryApti ke nizrAya meM ( sAtha hI ) aparyAptA utpanna hote haiM so bhI jahAM aneka paryApta upaje vahAM asaMkhyAt aprApta hote haiM / " jaba bAhara ekendriyameM aisA kahA hai evaM sUkSma Indriya meM bhI aisA hI samajhanA; aisA AcArAMga pramukha kI bRtti meM kahA hai| isa prakAra eka patrAdika se asaMkhya jIva kI virAdhanA hotI hai, itanA hI nahIM parantu usa pAnake Azrita jalameM nIla phulakA saMbhava honese anaMta jIvakA vighAta bho ho sakatA hai| kyoMki, jala, lavaNAdika asaMkhya jIvAtmaka hI hai yadi unameM zaivAla Adi hoM to anaMta jIvAtmaka bhI samajhanA ; isaliye siddhAnta meM kahA hai ki, egami udaga biMdubhi / je jIvA jiNavarehiM paNNacA // te jaha sarisava mittA / jaMbudIve na mAyati // 1 // ... pAnIke eka viMdumeM tIrthaMkarane jitane jIva pharamAye haiM yadi ve jIva sarasava pramANa zarIra dhAraNa kareM to sAre jaMbudvIpameM nahIM samA skte| addAmalaga pamANe / puDhabIkAe havaMti je jIvA // te pAravaya micA / jaMbudIve na mAyati // 2 // Amalaka phala pramANa pRthvI kAyake eka khaMDameM jitane jIva hote haiM, ve kadAcita kabUtarake samAna kalpita kiye jAyeM to sAre jaMbUdvIpameM bhI nahIM samA skte| pRthvIkAya aura apakAyameM aise sUkSma jIva rahe haiM isaliye pAna khAnese asaMkhyAta jIvoMkI virAdhanA hotI hai| isaliye vivekI puruSako pAna sarvathA tyAga karane yogya hai|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa __"sarva sacittake tyAgapara aMbaDa parivrAjakake sAtasau ziSyoMkA dRSTAnta" * aMbaDa nAmA parivrAjakake sAtaso ziSya the| usane zrAvakake bArahavata lete huye aisA niyama kiyA thA ki, acitta aura kisIne diyA huvA ho aisA annapANI upayogameM luugaa| parantu sacitta aura kisIne na diyA ho to aisA anna jala na luuNgaa| ve eka samaya gaMgA nadIke kinAre hokara uSNakAlake dinoMmeM calate huye kisI gAMvameM jA rahe the, usa samaya sabake pAsa pAnI na rahA isase ve tRSAse bahutahI pIDita huve / parantu nadI ke kinAre tApase tapA huvA acitta pAnI bharA huvA thA, tathApi kisIke diye binA apane niyamake anusAra unhoMne vaha aMgIkAra na kiyaa| isase una tamAma sAtasau parivrAjakoMne vahAM hI anazana kiyaa| isa prakAra adatta yA savitta kisIne aMgIkAra na kiyaa| antameM vahAM para hI mRtyu pAkara pAMcaveM brahma devalokameM sAmAnika devatayA utpanna huye / isa taraha jo prANI sarva sacittakA tyAga karatA hai vaha mahAtmA mahAsukhako prApta karatA hai| ___ "caudaha niyama dhAraNa karanekA vyaurA" jisane pahale caudaha niyama aMgIkAra kiye hoM use pratidina saMkSipta karane cAhiye, aura jisane na aMgIkAra kiye hoM use bhI aMgIkAra karake pratidina saMkSipta karane cAhiye / usakI rIti nIce majuba hai| 1 sacitta 2 davva, 3 vigaI, 12 uvANa, 5 taMbola, 6 vaththa, 7 kusumesu // 8 vAhaNa 6 sayaNa 10 vilevaNa 11 vaMbha 12 disi 13 NhANa 14 bhattesu // 1 sacitta-mukhyavRttise suzrAvakako sarvadA sacittakA tyAga karanA caahiye| yadi aisA na bana sake to sAdhAraNata: eka, do yA tIna Adi savitta vastu khulI rakhakara bAkIke sarva sacittakA pratidina tyAga karanA :caahiye| zAstrameM likhA hai ki "pramANavaMta nirjIva niravadya ( pApa rahita ) AhAra karanese zrAvaka apane AtmAkA uddhAra karanemeM tatpara rahane vAlA suzrAvaka hotA hai"| 2 dravya-sacitta aura vigaya ina do vastuoMko chor3akara anya jo kucha mukhameM DAlA jAya vaha saba dravyameM ginA jAtA hai| jaise ki khicar3I, roTI, nivayAtA laDDU, lApasI, pApaDI, cUrmA, karuvA, pUrI, kSIra, dUdhapAka / isa prakAra bahutase padArtha milanese bhI jisakA eka nAma ginA jAtA ho vaha eka dravya ginA jAtA hai| yadi dhAnyake jude 2 padArtha bane huye hoM, tathApi vaha judA 2 dravya ginA jaaygaa| jaise ki, roTI, pUrI, maThaDI, phulakA, thUli, rAba, vagairaha eka jAtike dhAnyake honepara bhI judA 2 svAda aura nAma honese judA 2 dravya ginA jAtA hai| isI prakAra svAdako bhinnatAse yA pariNAmAMtara honese jude 2 dravya gine jAte haiM ? aise dravya ginanekI rIti vipakSo saMpradAyake prasaMgase bhinna hotI hai, so guru paraMparAse jAnalenA / ina dravyoMmeMse eka do, cAra; yA jitane upayogameM lene hoM utane khule rakhakara anya sabakA tyAga karanA caahiye| ____3 vigaI ( vigaya)-vigaya khAne yogya cha prakArakI haiM 1 dUdha, 2 dahI, 3 ghI, 4 tela, 5 gur3a, 6 sava prakArake pakvAna / ina chaha prakArakI vigayoMse jo jo vigaya grahaNa karanI ho vaha khulI rakhakara anya sabakA pratidina tyAga karanA caahiye|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 4 uvANa (upAnaha.)-pairoMmeM pahananekA jUtA tathA kapar3oM ke moje aura kASTakI pAvaDI to adhika jIvakI virAdhanA honeke bhayase zrAvakako paharanI ucita hI nhiiN| tathApi ( yadi na chuTake paharanI paDe to) jitanI jor3I paharanI hoM utanI khulI rakhakara anyakA tyAga krnaa| 5 taMbola (tAMbula)-pAna, supArI, khairasAla, yA kaththekI golI, ilAyacI, loMga, vagairaha svAdIya vastu. oMkA niyama karanA / jaise ki pAnake bIr3emeM jitanI vastu DAlatA ho utanI vastu vAlA eka, do, cAra, yA amuka vakhata boDA khAnA / taduparAMta usakA niyama krnaa| 6 vattha (vastra ) pAMcoM aMgameM pahananeke veSa-strakA parimAga karanA aura taduparAMtakA tyAga krnaa| isameM rAtrike samaya pahananekA dhotI na ginnaa| 7 kusuma-aneka jAtike phUla sUMghanekA, mAlA pahananekA yA mastakameM rakhanekA, yA zayyAmeM rakhanekA niyama karanA ( phUlakA apane sukha bhogake lie niyama kiyA jAtA hai parantu deva pUjAmeM upayukta phuloMkA niyama nahIM kiyA jaataa| 8 vAhana - ratha, gAr3I, azva, pAlakhI, sukhapAla, gAr3I, vagairaha para baiThakara jAne AnekA niyama karanA apane yA dUsareke vAhana para jitanI daphAM baiThanA paDe utanI chUTa rakhakara bAkIkA niyama rkhnaa| 6 zayana (zayyA)-palyaMka, khATa, koMca khUrasI, bAMka, pATa, vagairaha para baiThanekA niyama rkhnaa| 10 vilevana (vilepana)-apane zarIrako suzobhita karaneke lie caMdana, atara, kastUrI vagairahakA niyama karanA (niyamake uparAMta ye saba vastu deva pUjAke lie upayogameM lAI jA sakatI haiN| 11 baMbha (brahmavarya)-dinameM yA rAtrike samaya strI bhogakA niyama krnaa| 12 dizi-dizA parimANa / amuka 2 dizAmeM amuka bAjAra taka yA amuka dUra taka jAnekA niyama krnaa| 13 NhANa-(snAna ) eka do daphe tela masalakara nahAnekA niyama rkhnaa| 14 bhAta-pakAye huye dhAnya vagairaha bhojyakA zera vA do zera AdikA niyama rkhnaa| yahAMpara sacitta yA acitta vastuoMko khAnekI chUTha rakhanemeM unake jude 2 nAma lekara rakhanI, ayavA jyoM bana sake tyoM yathAzakti niyama rkhnaa| upalakSaNase anya bhI phala, zAka, vagairahakA yathAzakti niyama krnaa| isa prakAra niyama dhAraNa kiye bAda yathAzakti pratyAkhyAna karanA cAhiye / _ "prakhyAna karanekI rIti" yadi navakArasahI sUryake udaya honese pahale ucarI ho to pUrI huye bAda bhI porazI, sADhaporazI Adi kAla pratyAkhyAna bhI sabameM kiyA jAtA hai / jisa 2 pratyakhyAnakA jitanA 2 samaya hai usake andara NamukA. rasahI uccAra kiye vagaira sUrya ke udaya pIche kAla pratyAkhyAna zuddha nahIM hotA, yadi sUryake udayase pahale Namu. kArasahI binA porazI Adika pratyAkhyAna kiyA ho to pratyAkhyAnakI pUrtipara dUsarA kAlakA pratyAkhyAna zuddha nahIM hotA, parantu usake andara zuddha hotA hai| isa prakArakA vRddha vyavahAra hai| NavakArasahI pratyAkhyAnakA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNA 64 pramANa muhUrta mAtra ( do ghar3I) kA hai| evaM usakA AgAra bhI thoDA hI hai, isalie navakArasI pratyAkhyAna kI to zrAvakako AvazyakatA hI hai| do ghaDI kAla pUrNa huye bAda bhI yadi navakAra gine binA hI bhojana kare to usake pratyAkhyAnakA bhaMga hotA hai, kyoMki, "uggaesUre namukkArasahiaM" pAThameM isaprakAra natrakAra ginanekA aMgIkAra kiyA huA hai| pramAda tyAga karanevAle ko kSaNa mAtra bhI pratyAkhyAna binA nahIM rahanA caahiye| navakArasI AdikAla pratyAkhyAna pUrA 'usI samaya granthIsahitAdi pratyAkhyAna kara lenA ucita hai / granthIsahita pratyAkhyAna bahuta daphA auSadhi sevana karanevAle tathA bAla bRddha bimAra Adise bho sukhapUrvaka bana sakatA hai / niraMtara apramAda kAlakA nimitta honese yaha mahA lAbhakAraka hai| jaise ki, mAMsAdika meM nitya Asakta rahane vAle baNakarane ( julAhene ) mAtra eka daphA granthI sahita pratyAkhyAna kiyA thA isase vaha kapardika nAmA yakSa huaa| kahA hai ki, "jo manuSya nitya apramAdi rahakara graMthIsahita pratyAkhyAna pAraneke liye granthI bAMdhatA hai usa prANIne svarga aura mokSakA sukha apanI granthI (gAMThameM) bAMdha liyA hai| jo manuSya acUka navakAra gina kara gaMThasahita pratyAkhyAna pAlatA hai ( pAratA hai) unheM dhanya hai, kyoMki, ve gaMThasahita pratyAkhyAnako pArate huye apane karmakI gAMThako bhI chor3ate haiN| yadi mukti nagarameM jAneke udyamako cAhatA hai to graMthasahita pratyAkhyAna kara ! kyoMki, jaina siddhAMta ke jAnanevAle puruSa graMthIsahita pratyAkhyAnakA anazanake samAna puNya prApti batalAte haiM" rAtrike samaya meM cAra prakArake AhArakA tyAga karanevAlA eka Asanapara baiThakara bhojanake sAtha hI tAMbUla yA mukhavAsa grahaNa kara vidhi pUrvaka mukhazuddhi kiye bAda jo graMthIsahita pratyAkhyAna pAraneke liye gAMTha bAMdhatA hai, usameM pratidina eka daphA bhojana karanevAleko pratimAsa 26 dina aura do daphA bhojana karanevAle ko aTThAIsa covihArakA phala milatA hai aisA vRddhavAkya hai / (bhojanake sAtha tAMbUla, pAnI vagairaha lete huye hararoja sacamuca do ghar3I samaya lagatA hai, isase eka daphA bhojana karanevAleko pratyeka mahine 26 upavAsakA phala milatA hai, aura do daphA bhojana karane vAleko pratidina cAra ghar3I samaya jImate huye laganese haraeka mAsameM aTThAIsa upavAsakA lAbha hotA hai, aisA vRddha puruSa batalAte haiM) isa viSaya meM rAmacaritra meM kahA hai ki, jo prANI svabhAvase niraMtara do hI daphA bhojana karatA hai use pratimAsa aDTTAIsa upavAsakA phala milatA hai| jo prANI hararoja eka muhUrta mAtra cAra prakArake AhArakA tyAga karatA hai use dara mahine eka upavAsakA phala svarga arrar milatA hai| isa taraha prati dina eka, do, yA tIna muhUrta kI siddhi karanese eka upavAsa, do upavAsa, yA tIna upavAsakA phala batalAyA hai" / isa taraha jo yathA zakti tapa karatA hai use vaisA phala batalAyA hai| isa yukti pUrvaka granthIsahita pratyAkhyAnakA phala Upara likhe mujaba samajhanA / jo jo pratyAkhyAna kiyA ho so bAraMbAra yAda karanA, evaM jo 2 pratyAkhyAna ho usakA samaya pUrA honese merA amuka pratyAkhyAna pUrA huA aisA vicAra karanA / tathA bhojanake samaya bhI yAda karanA / yadi bhojanake samaya pratyAkhyAna yAda na kiyA jAya to kadApi pratyAkhyAnakA bhaMga hojAtA hai|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa "azana, pAna, khAdima, svAdimakA svarUpa" -1 azana -anna, pakvAna, maMDA, sattU , vagairaha jile khAnese kSudhA zAMta ho vaha azana kahalAtA hai| * 2 pAna- chAsa, madirA, pAnI ye pAna kahalAte haiN| 3khAdima-sarva prakArake phala, mevA, sukhar3I, ikSu vagairaha khAdima kahalAte haiN| .. 4 svAdima-sUTha, haraDe, pIpara, kAlomiraca, jIrA, ajavAyana, jAyaphala, jAvaMtrI, kaSela, katthA, khairasAla, mulahaTI, dAlacInI, tamAlapatra, ilAyacI, lauMga, kUTa, vAyaviDaMga, bIDalavaNa, ajamoda, kulaMjana, pIpalImUla, vaNakabAva, kapurA, mothA, kapUra, saMcala, bar3I haraDe, behaDA, kaiMta, ghava, khaira, khijaDA, puSkaramUla, dhamAsA, bAvacI, tulasI, supArI, vagairaha vRkSoMkI chAla aura ptr| ye bhASya tathA pravacana sAroddhAra Adike abhiprAyase svAdima gine jAte haiM, aura kalpa vyavahArakI vRttike abhiprAyase khAdima gine jAte haiN| kitaneka AcArya yahI kahate haiM ki ajavAyana khAdima hI hai| .. - sarva jAtike svAdima, ilAyacI, yA kapUrase vAsita kiye huye pAnIko duvihArake pratyAkhyAnameM grahaNa kiyA jA sakatA hai| sauMpha, suvA, AmalakaMThI, AmakI guThalI, kaitapatra, nIMbUpatra Adi khAdima honese bhI duvihArameM nahIM lI jA sktii| tivihArameM to sirpha pAnI ho khulA rahatA hai / parantu kapUra, ilAyacI, katthA, khairasAla, sellaka, vAlA, pADala, vagairahase suvAsita kiyA pAnI nitarA huvA aura chAnA huvA ho to khapa sakatA hai, parantu bagaira chAnA na khape / yadyapi kitane eka zAstroMmeM madhU, gur3a, zakkara, khAMDa, batAsA, svAdima tayA ginAye hue haiM / aura drAkSakA pAnI, zakkarakA pAnI, evaM chAsa, pANakameM (pAnImeM ) ginAye huye haiN| tathApi ye duvihAra AdimeM nahIM khapa sakate aisA vyavahAra hai| nAgapurIya gacchake kiye huye bhASyameM kahA hai ki, dakhkhApANaiyaM pANaM taha sAiyaM guDAimaM // paThi sumi tahavihu / tizi jaNagaM ti nAyariyaM // drAkSakA pAnI aura guDa vagairahako svAdimatayA siddhAntameM kahA hai / tathApi vaha tRpti karane vAlA honese use aMgIkAra karanekI AjJA nahIM dI gaI hai| ...... - strI saMbhoga karanese covihAra bhaMga nahIM hotA parantu strI yA bAlaka Adike hoMTha cUsanese covihAra bhaMga hotA hai / duvihAra karane vAle ko hI cuMbana khulA hai / jaise ki, jo pratyAkhyAna hai vaha loma AhAra ( zarIra kI tvacAse zarIra poSaka AhArakA praveza honA) se nahIM, kintu sirpha kavalAhAra kara mukhameM ( AhAra praveza karanekA ) karanekA hI pratyAkhyAna kiyA jAtA hai| yadi aisA na ho to upavAsa, AMbila aura ekAsanameM bhI zarIra para tela mardana karanese yA gAMTha gumaDe para ATekI pulasaTa Adi bAMdhanese bhI pratyakhyAna bhaMga honekA prasaMga AyegA, parantu aisA vyavahAra nahIM hai| tathA loma AhArakA to niraMtara hI saMbhava hotA hai, isase pratyakhyAna karaneke abhAvakA prasaMga aayegaa| (snAna karanese aura havA khAnese bhI zarIrako sukha milatA hai aura vaha loma AhAra ginA jAtA hai)|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa _ "anAhArika vastuoMke nAma" nImakA paMcAMga (mUla, patra, phUla, phala, aura chAla), mUtra, giloya, kaDu, virAyatA, ativiSa, kaDekI chAla, caMdana, cimeDa, rAkha, haladI, rohiNI, (eka prakArakI vanaspati,) upaleTa, ghoDAyaca, khurAsAnIyaca, triphalA, haraDe, baheDA, AMvalA tInoM ikaTThe hoM to kIkarakI chAla; (koI AcArya kahate haiM ) dhamAsA, nAnya, (koI davA hai) azvagaMdha, kaTahalI, (donoM tarahakI, ) gUgala, haraDedala, vana, (kapAsakA peDa) katherI, kaira mUla, phvAMDa, boDathoDI, AchI, majiTha, bola, kASTa, kuvAra, citrA, kaMdarUpha, vagairaha ki jinakA svAda mukhako rucikara na ho ye saba anAhArameM smjhnaa| ye cauvihAra upavAsa vAleko bhI rogAdike kAraNa vazAt grAhya ho sakatI haiM / vyavahAra kalpakI vRttike cauthe khaMDameM kahA hai kiH parivAsia AhArassa / maggaNA ko bhave annaahaaro|| AhAro egagio / cAvahu ja vAyai i tAha // 1 // sarvathA kSudhAko zAMta kare use AhAra kahate haiN| jaise ki, azana pAna, khAdima, svAdimameM jo namaka jarA vagairaha paDatA hai so bhI AhAra kahalAtA hai| kuro nAsei chUha egNgii| takkAudagamajjAI // khAdima phala maMsAha / sAima mahu phANitAhANi // 2 // kUra (bhAta ) sarva prakArase kSudhAko zAMta karatA hai, chAsa madirAdika, so pAna, khAdima so phala, mAMsA. dika, svAdima so sahada, khAMDa Adi, yaha cAra prakArakA AhAra samajhanA / jaM puNa khuhA pasamaNe / asamathyaMgagi hoi loNAi // tapi aho aahaaro| AhAra juvA vijuaMvA // 3 // tathA kSudhA zAMta karane meM asamartha AhArameM mile huve hoM yA na mile hoM aise namaka, hIMga, jIrA, vagairaha saba hoM vaha AhAra smjhnaa| udae kappurAi phale suttAiNa siMgabera guDe // nayanANI kharviti khuhaM / upagAritAo AhAro // 4 // pAnImeM kapUrAdika aura phalameM hIMga, namaka, saMgadhera, soMTha, guDa, khAMDa vagairaha DAlA huvA ho to vaha kucha kSudhAko zAMta nahIM kara sakatA, paraMtu AhArako upakAra karane vAle honese ve AhArameM gine gaye haiN| jisase AhArako kucha upakAra na ho sake use anAhAra ginAyA hai / kahA hai kiH ahavA jaM mujto| kamada uvamAI paruikhavaI koThe // samvo so AhAro / osaha mAI puNo bhaNio athavA jaise kAdava DAlanese khaDA bharatA hai vaise hI auSadhAdika khAnese yadi peTa bhare to vaha saba AhAra kahalAtA hai|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa (auSadhAdikameM zakkara vagairaha hotI hai vaha AhArameM ginI jAtI hai aura sarpa kATe huyeko muktika nIMva patrAdika jo auSadha hai vaha anAhAra hai)| jaM vA khuhAvaMtassa ; saMkamANassa deI AsAyaM // samvo so aahaaro| akAmmANi ca nnaahaaro|| 6 // athavA jo padArtha kSudhAvAnko apanI marjIse khAte huye svAda detA hai vaha saba AhAra ginA jAtA hai| aura kSudhAvantako khAte huve jo manako apriya lagatA hai vaha anAhAra kahalAtA hai| praNAhAro mo chllii| mUlaM ca phalaM ca hoi prnnaahaaro|| aNAhAra mUtra yA nIMvakI chAla yA phala, yA AMvalA, haraDe, baher3Adika, aura mUla, paMca mUlakA kAr3hA (jo bar3A kaDavA hotA hai ) ye saba vastuyeM anAhArameM smjhnaa| (uparokta gAthAke do padakA Azaya nIzItha cUrNImeM isa prakAra likhA hai "mUla, chAla, phala aura patra ye saba nImake anAhAra samajhanA"). . "pratyAkhyAnake pAMca sthAna" pratyAkhyAnameM pAMca sthAna (bheda ) kahe haiN| pahale sthAnameM navakAra sahI, porazI, vagairaha, prAyaH kAla pratyAkhyAna, covihAra karanA / dUsare sthAnameM vigayakA, AMbilakA, nIvIkA, pratyAkhyAna krnaa| usameM jise vigayakA tyAga na karanA ho use bhI vigayakA pratyAkhyAna lenA cAhiye, kyoMki pratyAkhyAna karanevAleko prAyaH mahAvigaya ( dArU, mAMsa, makkhana, madhU ) kA tyAga hI hotA hai, isase vigayakA pratyAkhyAna sabako lenA yogya hai| tIsare sthAnameM ekAsana, dviAsana, duvihAra, tivihAra, coihArakA pratyAkhyAna karanA / cauthe sthAnameM pANasa (pAnIke AgAra lenA) kA pratyAkhyAna krnaa| pAMcaveM sthAnameM dezAvakAsikakA pratyAkhyAna lenA / prathama grahaNa kiye huve savittAdika caudaha niyama suvaha, zAma, saMkSepa karane rUpa upavAsa, oNvila, nIvI, prAyaH tivihAra, covihAra hote haiM parantu apavAdase to nIvo pramukha porazI Adike pratyAkhyAna duvihArake bhI hote haiM, kahA ki:-- . sAhurNa rayaNIe / navakAra sahima cubihaahaar|| bhavacarirma upavAso / prAvila vivi ho caubihovAvi // 1 // sesaapcckhaannaa| dui tiha cauhAvi hunti AhAre // ina paccakhkhANesu / AhAra vigappA viNeyavyA // // sAdhUko rAtrIke antameM navakAra sahi bhavacarima (anazana karate samaya ) covihAra, upahAsa, AMbila, pratyAkhyAna, tivihAra, kalpatA hai / anya saba pratyAkhyAna, duvihAra, tivihAra aura covihAra kalpate haiM / isa prakAra pratyAkhyAnake bheda jAnanA / nIvI tathA AMvilameM kalpanIya, akalpanIya (amuka khape amuka na khape) kA vicAra apanI apanI sAmAcArI, siddhAMta, bhASya, cUNi niyukti, vRtti, prakaraNa vagairahase samajha lenA / evaM siddhAMtake anusAra yA pratyAkhyAna bhASyase anAbhoga (bhUlase mukhameM paDe huye) sahassAgAreNaM
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ( akasmAta mukhameM par3A huvA ) aise pAThakA Azaya samajhanA, yadi aise na kare to pratyAkhyAna kI nirma latA nahIM hotI ( aura pratyAkhyAna na bane to doSa lage) (aisA paDikakamiya isa padakA abhiprAya batalAyA) "jina pUjA karaneke lie dravya-zuddhi" "sUi puia" isa padakA vyAkhyAna batalAte haiN| sUci yAne malotsarga (laghu aura bar3I nIti ) karanA, datavana karanA, jIbhakA maila utAranA, kullA karanA, sarvasnAna, dezasnAna, Adise pavitra honA, yaha anuvAda loka prasiddha hI hai / isI kAraNa isa viSayameM vizeSa kahanekI jarUrata nahIM, tathApi anajAnako jAnakara karanA paMDitoMkA yahI Azaya hai| jaise ki, jahAMpara abhiprAya na samajhA jA sakatA to vaha artha zAstrakAra samajhAte haiN| udAharaNake taura para "malina puruSane snAna na karanA, bhUkhene bhojana na karanA aise artha meM zAstrakI jarUrata par3atI hai|" isalie jo laukika vyavahAra saMpUrNatayA na jAnatA ho use upadeza karanA saphala hai| yaha upadeza karanevAlekA dharma hai; parantu Adeza karanA dharma nhiiN| isalie upadeza dvArA sarva vyavahAra batalAyA jaaygaa| sAvadha AraMbhameM zAstrakArako anumodana karanA yogya nahIM parantu upadezakI manAI nahIM hai tadartha kahA hai ki: sAvajaNa vajjANaM / vayaNANaM jo na jANai nisesN|| vottu pi tassa na khamaM / kimaMgapuNa desaNaM kaauN||1|| jo pApa varjitaM kvanakI nyUnAdhikatAke antarako na samajha sake yAne yaha bolanese mujhe pApa lagegA yA na lagegA aisA na samajha sake use bolanA bhI yogya nahIM, tava phira upadeza denA kisa taraha yogya ho ? isaliye vivaka dhAraNa kara upadeza denA ki, jisase pApa na lge| ___ maunadhArI hokara nirdoSa yogya sthAnameM vidhi pUrvaka hI malotsargakA tyAga karanA ucita hai| isake lie viveka vilAsameM kahA hai ki-(maunatayA karane yogya kartabya ) mUtrotsarga malotsarga maithunaM snAnabhojane // saMdhyAdikarma pUjA ca kuryAjjApaM ca momavAn // 1 // laghunIti, bar3InIti, maithuna, snAna, bhojana, saMdhyAdikI kriyA, pUjA aura jApa itane kArya mauna hokara krnaa| . "laghunIti aura baDI nIti karanekI dizA" ponIvastrAtaH kuryAdinasaMdhyA dvayopi ca // uzarAyAM sakRnmUtre rAtrauyAmyAnanaM punH||2|| vastra pahana kara maunatayA dinameM aura donoM saMdhyA samaya ( subaha, zAma ) yadi mala mUtra karanA ho to uttara dizA sanmukha karanA aura yadi rAtrimeM karanA ho to dakSiNa dizA sanmukha krnaa|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa "prabhAtakI saMdhyAkA lakSaNa" nakSatreSu samagreSu bhraSTatejassu bhAsvataH // yAvadadhoMdayastAvatsAptaHsaMdhyAbhidhIyate // 3 // * sarva nakSatra teja rahita bana jAya aura jabataka sUryakA arddha udaya ho taba taka prabhAtakI saMdhyAkA samaya ginA jAtA hai| "sAyaMkAlakI saMdhyAkA lakSaNa" prostayite yAvannakSatrANi nabhastale // dvitrINi naiva vikSyante / tAvatsAyaM vidurbudhAH // 4 // jisa samaya ardha sUrya asta huvA ho aura AkAzatalameM jabataka do tIna nakSatra na dIkha par3e hoM tabataka sAyaMkAla ( saMdhyA ) ginA jAtA hai| "malamUtra karaneke sthAna" bhasmagopayagosthAnavalmIkasakRdAdipava // uttamadra masaptAcimArganIsazrayAdisata // 5 // sthAnaM cilAdivivakRtaM / vathA kulkmaat|| strIpujyagocara vajyaM / vegAbhAvenyathA na tu // 6 // rAkhakA yA gobarakA puMja paDA ho usameM, gAyake baiThane bAMdhanekI jagaha, balmika para, jahAMpara bahutase manuSya mala mUtra karate hoM vahAMpara, AMba, gulAba, AdikI jaDameM, agnimeM, sarpake sAmane mArgameM, pAnIke sthAnameM, zmazAna Adi bhayaMkara sthAnameM, nadI kinAre nadImeM, strI tathA apane pUjyake dekhate hue yadi mala mUtrakI atyanta pIr3A na huI ho to pUrvokta sthAnoMko chor3a kara mala mUtra krnaa| parantu yadi atyanta pIr3A aura hAjata huI ho to pUrvokta sthAnoMmeM bhI karanA, kintu mala mUtrako rokanA nahIM / oghaniyukti Adi AyamameM bhI sAdhuko Azrita karake aisA kahA hai ki, amAvAya ssNloe| prssaannuvdhaaie|| same abhajhusirevAvi / acirakAla kayaMmizra // 1 // vicchinne dursogaaddhe| nAsanne vilvjie|| tassa pANavI rahie uccArAINi vosire // 2 // jahAMpara dUsarA koI na Asake evaM anya koI na dekha sake aise sthAnameM, jahAM baiThanese nindA na ho yA kisI ke sAtha lar3AI na ho aise sthAnameM, eka sarakhI bhUmimeM, ghAsa Adise DhakI huI bhUmi varjita sthAnameM, kyoMki aisI bhUmimeM baiThate huye ghAsa vagairahameM yadi kadAcit vicchU, sarpa, kIr3A vagairaha ho to vyAghAtakA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa saMbhava bane, thoDe samaya kI kI huI bhUmimeM, vistIrNa bhUmimeM jaghanyase eka hAthakI jamInameM, jaghanyase bhI cAra aMgula jamIna agni tApAdikase acita huI ho aise sthAnameM, atizaya Asanna yAne najIka na ho (dravyase dhavala ghara ArAmAdikake najIka na ho aura bhAvase yadi atyanta hAjata huI ho to vaise sthAnake pAsa bhI tyAga kare ) vila varjita sthAnameM, bIja, sabjI, prasa jIva rahita sthAnameM aise sthAnameM mala mUtrakA tyAga kre| disi pavaNa grAma sUriya / chAyAI pmaajiuunntikhutto|| jassaggahutti kAuNa vosire Ayami suddhAe // 3 // dizI, pavana, grAma, sUrya, chAyA AdikI sanmukhatAko varja kara evaM jamInako zuddha karake tIna daphA "aNujANaha jassago" aisA pATha kahakara zarIrakI zuddhike lie malamUtrAdi visarjana kre| uttara puvvA pujjA / jammAe nisibharA mahivaDaMti // ghANArisAya pvnne| mUribha gAye pravannona // 4 // uttara, aura pUrva dizA pUjya hai, ataH unake sanmukha mala mUtra na karanA / dakSiNa dizAke sAmane baiThane bhUta pizAcAdikA bhaya hotA hai / pavana sanmukha baiThane nAsikAmeM pavana Anese rogakI vRddhi hotI hai / sUrya tathA gAmake sanmukha baiThanese usakI AsAtanA hotI hai| saMsattAhaNIpuNa / chAyAe niggayAi vosirii| chAyAsai unhamivi / vosirima muhutgaM cir3he // 5 // chAyAmeM jAnese bahutase jIvoMkA saMzaya rahatA hai, isaliye chAyAkI apekSA tApameM visarjana karanA yogya hai / tApa hone para bhI jahAM chAyA Ane vAlI ho vaise sthAnameM baiThe to do ghar3I taka talAza rkhnaa| mutta nirohe cakhkhu / vaJca nirohe ma jIviyaM cyii|| uDhDha nirohe kutthNge| lanavA bhave tisuvi // 6 // mUtra rokane se cakSuteja naSTa hotA hai; mala rokane se manuSya jIvitavya se rahita hotA hai, zvAsa (Udhva vAyu) ko rokane se koDha hotA hai aura ina tInoMko rokane se bImArI kI prApti hotI hai| isaliye kisI bhI avasthAmeM malamUtrako na rokanA zreyakArI hai|| malamUtra, thUka, khakAra, zleSma Adi jahAM DAlanA ho vahAM pahalese 'aNujjANaha assago' aisA kaha kara tyAganA; aura tyAgevAda tatkAla tIna daphA manameM vosare zabda ciMtana karanA, zleSma Adiko to tatkAla dhUla, rAkha vagairahase yatanApUrvaka Dhaka denA caahiye| yadi aisA na kiyA jAya aura vaha khulAhI par3A rahe usameM tatkAlahI asaMkhya samUcchima ( mAtA pitAke saMyoga vinA paidA hone vAle nava prANa vAle manuSya ) tathA ve. indriyAdika jIva utpanna hoM aura unakA nAza honekA saMbhava hai| isaliye panavaNA sUtrake prathama padameM kahA hai ki, "he bhagavan ! samucchima manuSya kahAM paidA hote haiM ?" (uttara) 'he gautama! manuSyakSetrameM 45 lAkha yojana meM aDhIdvIpameM jo dvIpasamudra haiM unameM pandraha karmabhUmi (jahA~para asi, masi kRSI karma karake loga
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa AjIvikA karate haiM) meM, chapanna atadvIpa manuSya (yugalika), garbhaja, (garbha se utpanna hone vAle ) manuSya ke mala meM, pezAbameM, yU~ka khaMkhArameM, nAsikAke zleSmameM, vamanameM, mukhameM se par3ane vAle pittameM, vIryameM, vIrya aura rudhira ekatrita ho usameM, suke huye vIryameM yA vIrya jahAM para rahA ho usameM, nirjIva kalevarameM, strI puruSake saMyoga meM, nagaraphI gaTara meM, manuSya saMbaMdhI sarva apavitra sthAnameM sanmucchima manuSya utpanna hote haiN| (dhe kaise paidA hote haiM ? isakA uttara ) eka aMgula ke asaMkhyabhAga mAtra zarIrakI avagAhanA vAle asaMgI (manavinAke ), mithyAtvI, ajJAnI, sarva paryAptise aparyAptA, aura aMtarmuhurta kAla AyuSya bhogakara mRtyu pAne vAle aise samucchima jIva upajate haiN| ataH khaMkhAra, thUka, yA zleSma para dhUla yA rAkha DAlakara use jakara Dhaka denA ucita hai| datavana karanA so bhI nirdUSaNa sthAnameM acitta aura paricitta vRkSakA komala datavana karake dAMta dAMDha dUra karane ke lie tarjanI aMgulise ghisnaa| jahAMpara dAMtakA maila DAle vahAM usapara dhUla DAlakara yatanA pUrvaka hI pratidina daMtadhAvana krnaa| vyavahAra zAstrameM bhI kahA hai ki: daMtadAAya trjnyaa| gharSayeddatapIThikA // bhAdAvataH paraM kuryA / daMtadhAvanapAdarAva // 1 // dAMta dUDha karaneke lie dAMta kI pIThikA ( masUDe ) prathama tarjanI aMgulise ghisanA, phira AdarapUrvaka datavana krnaa| "datavana karate hue zubha sUcaka agamaceti" yadyAdyavArigaMDUSA, biMdurekaH pradhAvati // kaMThe tadA naraijJeya, zIghra bhojanamuttamaM // 2 // datavana karate samaya jo pAnIkA kullA kiyA jAtA hai usameM pahalA kullA karate hue yadi usameM se eka bindu gale meM utara jAya to usa dina uttama bhojana prApta ho| "datavanakA pramANa aura usake karanekI rIti" . avakAgraMthisakUca, sUkSmAgraM ca dazAMgulaM // kaniSThAgrasamaM sthaulya, jJAtavakSyaM subhUmijaM // 3 // kaniSThikAnAmikaborantare daMtadhAvanaM / / prAdAya dakSiNAM daMSTrA vAyA vA saMspRzettale // 4 // tallInamAnasaH khasyo, dantamAMsa vyathA tyajan // ... uttarAbhimukhaH mAcI, mukho vA nishclaasnH||5|| dantAna maunaparastena, ghrssyendrjyetpunH|| durgaMdhaM zuSira zuSkaM, khAmlaM lavaNaM ca tat // 6 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrAddhavidhi prakaraNa sarala gAMTha rahita, jisakA kuMcA acchA ho sake paisA, jisakI aNata patalI ho, basa agaMla laMgA, apanI kaniSThA agulI jaisA moTA, paricita vRkSakA, acchI jamInameM utpanna huye datvanase kaviSThA aura deva pUjinI aMgulike bIcameM rakha kara pahale upara kI dAhinI dADha aura phira uparakI kAI vADha ko ghisakara phira donoM nIce kI dADhAMoM ko ghisnaa| uttara yA pUrva dizAke sanmukha sthira Asana para daMcana karanese hI vitta sthApita kara dAMta aura masUDoM ko kucha pIr3A na hoM evaM mauna rahakara datavanake kUce se sUkI huI lissI svAdiSTa namaka yA khaTTe padArtha se dAMtoMke polArako ghisakara dAMtake maila yA durgandhako dUra krnaa| "datavana na karaneke saMbaMdhoM vyatipAte ravivAre, saMkrAMtI grahaNe na tu // dantakASTha navASTaka, bhUtapakSAta SaDadyuSu // 7 // vyatipAtako, ravivAra ko, saMkrAMti ke dina, grahaNa ke dina aura pratipradA, cautha, aSTamI, navamI, punama amAvasyA, ina chaha tithiyoM ke dina datavana na krnaa| "vinA datavana mukha zuddhi karanekI rIti" prabhAve daMtakASThasya, mukhazuddhividhiH punH| kAryoM dvAdazagaMDUSa, jivhollekhastu srvdaa||8|| vilikhya rasanAM jihvA, nilekhinyAH zanaiH shnaiH| zucipradeze prakSAlya, daMtakASTha purastyajet // 6 // jisa dina datavana na mile usa dina mukhazuddhi karanekA vidhi aisA hai ki, pAnIke bAhara kulle karanA; aura jIbhakA maila to jakara hI pratidina utaarnaa| jIbha parase maila utArane kI datavana kI cora yA ba~takI phADase jIbhako dhIre 2 ghisa kara vaha cIra yA phAr3a apane sanmukha zucipradezameM pheMkadenA / "datavanakI cIrI pheMkanase mAlUma honevAlI Agama cetI" sanmukhaM patitaM svasya, zAMtAnAM kakunAMcatat // uddhastha ca sukhAyasyA, danyathA dukhahetave // 10 // uI sthitvA taNaM pazcA, patatyetadyadA punaH, miSThAhArastadAdezyA, stahine shaastrkovidH||11|| yadi vaha pheMkI huI danavana kI vIra apane sanmukha par3e to sarva dizAoMmeM sukha zAMti mile| evaM vaha jamIna para khaDI rahe to sukha ke lie ho yadi isake viruddha ho to duHkha prada smjhnaa| yadi kSaNavAra khar3I raha kara phira vaha gira jAya to zAstra jAnanevAleko kahanA cAhiye ki, Aja use jarUra miSTa bhojana milegaa|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arranka zrAddhavidhi prakaraNa . "datavana karaneke niSedhake saMvandhau" kAsavAsajvarAjINa, zokatRSNAsyapAkayuk, tanna kuryAcchironetra, tyatkarNAmayavAnapi // 12 // khAMsIkA rogI, zvAsarogI, ajIrNarogI, zokarogI, tRSNArogI, mukhapAkarogI, mastakarogo, netrarogI, hRdayarogI, karNarogI, itane rogavAleko datavana karanA niSedha hai| . 'bAla saMvAraneke viSayameM" kezamasAdhanaM nityaM, kArayedatha nizcalA; karAbhyAM yugapatkuryAda, svottamAMge svayaMna tat // 13 // zirake bAla nitya sthira ho kara do hAthase anya kisoke pAsa sApha karanA parantu apane hAthase na sNvaarnaa| (kaMgose yA kaMghese kiMvA hAyase dUsareke pAsa bAla Thoka karAnA) "darpaNa dekhanameM Agamaceti" tilaka karaneke lie yA maMgalakI nimitta roja darpaNa dekhanA cAhiye, paraMtu darpaNameM jisa dina apanA mastaka rahita dhar3a dekhapar3e usa dinase paMdrahaveM dina apanI mRtyu smjhnaa| jisa dina upavAsa, oNvila, yA ekAsana AdikA pratyAkhyAna kiyA huvA ho usa dina datavana yA mukhazuddhi kiye vinA bhI zuddha hI smjhnaa| kyoMki, tapa yaha eka mahA phalakArI zuddhi hai| laukikameM bhI yahI vyavahAra hai ki, upavAsa Adi tapameM datavana kiye vinA hI devapUjana vagairaha karanA / laukika zAstra meM bhI upavAsa Adike dina datavane kA niSedha kiyA hai| viSNubhakti candrodayameM kahA hai ki pratipadarzaSaSThI, madhyAMte navamItithau; saMkrAMtidivase prApta , na kuryAdantadhAvanaM // 1 // upavAse tathA zrAddha na kAryAdantadhAvana, dantAnAM kASThasaMyoge, hanti sasakulAni vai // 2 // brahmacaryamahiMsA ca' stymaamiyjn| vrate caitAni cavAri, caritavyAni nityasaH // 3 // asakRta jalapAnAnu, tAMbulasya ca bhkssnnaad| upavAsaH pradudhyeta, divAsvApAca methunAva // 4 // pratipadI, amAvasyA, chaMTa, navamI aura saMkrAMtike dina datavana na karanI / upavAsameM yA zrAddhameM datavana na karanA, kyoMki, dAtako datavanakA saMyoga sAta kulako haNatA hai| ( sAta aktAra, durgatimeM jAyeM) brahmacarya, ahiMsA, satya, mAMsatyAga, ye cAra hara eka vratameM avazya pAlana krnaa| bArabAra pAnI pInese,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrAddhavidhi prakaraNa tAMbula khAnese, dinameM sonese aura maithuna sevana karanese upavAsakA phala naSTa hotA hai| snAna karanA hoto bhI jahAM lolaphUla, zaivAla, kuthujIva, bahuta na hote hoM, jahAM viSama bhUmi na ho, jahAM jamInameM khokalApana na ho, aisI jamIna para Uparase ur3akara A par3ane vAle jIvoMkI yAtanA pUrvaka pramANa kiye huye pAnIse chAna kara snAna krnaa| zrAvaka dinakRtyameM kahA hai ki,: tassAijIvarahie, bhUmibhAge visuddhe| phAsueNaMtunIreNa, iyareNa galieNa bho|| prasAdi jIva rahita samatala pavitra bhUmi para avitta aura uSNa chAne huye pramANa vaMta pAnI se vidhi pUrvaka snAna kre| vyAvahArama kahA hai ki nagnArzamoSitAyAtaH sacelobhuktabhUSitaH / naiva snAyAdanuvrajya, bandhUn kRtvA ca maMgalaM // 1 // ajJAte duSpaveze ca, palinaiSitethavA ; tarucchanne sazevAle, na snAnaM yujyate jale // 2 // snAnaM kRtvA jalaH zIta, bhoktumuSNaM na yujyate; jalairuSNaistathA zItaM, tailAbhyaMgazca sarvadA // 3 // nagna hokara, rogI hone para bhI, paradezase Akara, saba vastra sahita, bhojana kiye bAda, AbhUSaNa pahana kara, aura bhAI Adi sage saMbaMdhIko maMgalanimitta bAhara jAte hue ko vidA karake vApisa A kara turaMta snAna krnaa| anajAna pAnIse, jisameM praveza karanA muzkila ho aise jalAzayameM praveza karanA, malina logoMse malina kiye hue pAnImeM dUSita pAnIse aura zevAla yA vRkSake pattoM, gucchoMse Dhake hue pAnImeM ghusa kara snAna na karanA caahiye| zItala jalase snAna karake turaMta uSNa bhojana, evaM uSNa jalase snAna kara ke turaMta zItala anna na khAnA caahiye| "snAna karanemeM Agamaceti" snAvasya vikRtAcchAyA, daMtagharSaH paraspara; dehazca zavagaMdhazca nmRtyustahivasastraye // 4 // snAnamAtrasyacecchozo, vakSasyahindayepi ca ; SaSThe dine tadA jayaM, paMcatvaM nAtrasaMzayaH // 5 // snAna karake uThe bAda turaMta hI apane zarIrakI kAMti badala jAya, paraspara dAMta ghisane laga jAyaM, aura zarIrameMse mRtaka ke samAna gaMdha Ave to vaha puruSa tIsare dina mRtyu ko prApta ho| snAna kiye bAda turaMta hI yadi hRdaya aura donoM pairoMmeM zoSa honese ekadama sUka jAya to vaha chaThe dina bharaNake zaraNa hogA, isameM saMzaya nhiiN|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 // zrAddhavidhi prakaraNa 105 "snAna karanekI AvazyakatA" ratevAMte citAdhUpa, sparza duHsvapnadarzane ; taurakarmaNyapi snAyA, dugalitaiH shuddhvaaribhiH||6|| ____ maithuna sevana kiye bAda, vamana kiye bAda, zmazAnake dhUmrakA sparza huye bAda, kharAba svapna Ane para, aura kSaurakarma ( hajAmata kiye ) bAda chAne huye nirmala pavitra jalase avazya snAna krnaa| "hajAmata na karAnake saMbandhameM" AzyaktasnAtAzita, bhUSitayAtrAraNonmukhaiH kSauraM // vidyAdinizAsaMdhyA, paryasu navamenho na kArya ca // 1 // telAdi mardana kiye bAda, snAna kiye bAda, bhojana kiye bAda, vastrAbhUSaNa pahane vAda, prayANa karaneke dina saMgrAmameM jAte samaya, vidyA, yaMtra, maMtrAdike prAraMbha karate samaya, rAtrike samaya, saMdhyAke samaya, parva ke dina aura navameM dina kSaurakarma ( hajAmata ) na karAnA caahiye| kalpyedekazaH pate romasmazruka cAnakhAn // na cAtmadazanANa, svapANibhyAM ca nottmH||2|| uttama puruSako dADhI aura mUMchake bAla tathA nakha eka pakSameM eka hI daphAM kaTavAne cAhiye, aura apane dAMtase yA hAthase apane nakha na toDane caahiye| "snAnake viSayameM" snAna karanA, zarIrakI pavitratAkA aura sukhakA evaM pariNAma zuddhiko prApta karanekA tathA bhAva zuddhikA kAraNa hai| dUsare aSTaka prakaraNameM kahA hai ki jalena dehadezasya, kSaNaM ycchuddhikaarnnN|| . prAyo janyAnurodhena, dravyasnAnaM taducyate // 1 // deha deza yAne zarIrake eka bhAgako hI, sobhI adhika TAIma nahIM kintu kSaNavAra hI, ( atisArAdikarogiyoMko kSaNavAra bhI zuddhikA kAraNa na honeke lie ) prAyaH zuddhikA kAraNa hai, parantu ekAMta zuddhikA kAraNa nahIM hai| dhone yogya jo zarIrakA maila hai use dUra karane rUpa parantu kAna nAkake andara rahA huvA maila jisase dUra na kiyA jA sake aise alpa prAyaH jalase dUsare prANiyoMkA bacAva karate hue jo hotA hai, use dravya snAna kahate haiM / ( arthAt jalake dvArA jo kSaNavAra deha dezakI zuddhikA kAraNa hai use dravyasnAna kahate haiN| kRtvedaM yo vidhAnena, devatAtithipUjanaM // karoti malinAraMbhI, tasyaitadapi zobhanaM // 2 // jo gRhastha uparokta yuktipUrvaka vidhise deva gurukI pUjA karaneke lie hI dravya snAna karatA hai use vaha bhI zobhanIya hai| dravyasnAna zobhanIya hai, isakA hetu batalAte haiN|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 marat.mm.in zrAddhavidhi prakaraNa .. bhAvazudhde nimittvA, tathAnubhavasiddhitaH // kathaMcidoSa bhAvepi, tdnygunnbhaavtH||3|| bhAvazuddhi (pariNAma zuddhi ) kA kAraNa hai / evaM anubhava jJAnase dekhane para kucha apakAya virAdhanAdi doSa dekha par3atA hai, parantu usase jo darzanazuddhi (samakitakI prApti ) hotI hai ; yahI guNa hai isaliye bhAvase lAbhakArI hai| pRbhAeM kAyavaho, paDikuTThoM sou kiMtu jinnpuunaa|| sammatta suddhi dezatti, bhAvaNIAno nikhjjaa||4|| - pUjA karanemeM apakAyAdikA vinAza hotA hai, isalie hI pUjA na karanA aisI zaMkA rakhane vAleko uttara dete hue gurU kahate haiM ki, 'pUjA' yaha samakitakI zuddhi karane vAlI hai| isalie pUjAko doSa rahita hI samajhanA caahiye| ___ apara likhe pramANase devapUjA Adike lie grahasthako dravyasnAna karanekI AjJA hai, ata: 'dravya snAnase kucha bhI lAbha nahIM hotA, aise bolanevAle logoMkA mata asatya smjhnaa| tIrtha para snAna kiyA ho to phakta dehako kucha zuddhi hotI hai parantu AtmAkI eka aMza mAtra bhI zuddhi nahIM hotii| isa viSayameM skaMdhapurANake chaThe adhyayanameM kahA hai ki,: mRdomAra. sahasraNa, jalakumbhazatena ca, na zudhyaMti durAcArAHsnAtAstIrtha zatairapi // 1 // jAyante ca mriyante ca jaleSveva jlauksH|| na ca gacchaMti te svagA matri zuddhamanomalA // 2 // cittaM zamAdibhiH zuddha vadanaM satyabhASaNaH // brahmacaryAdibhiH kAya, zuddho gaMgA vinaapysau||3|| cirAgAdibhiH kli, palIkavacanamukhaM // jovahiMsAdibhiH kAyo, gaMgA tasya praangmukho||4|| paradAraparadravya, prdrohpraangmukhH|| gaMgApyAha kadAgatya, mAmaya pAvayiSyati // 5 // hajAra bAra miTTIse, pAnIse bhare huye saikar3oM ghar3oMse, yA satagaye torthake snAna karanese bhI durAcArI puruSoM ke durAcAra pApa zuddha nahIM hote, jalajaMtU jalameM hI utpanna hote haiM aura usameM hI mRtyu pAte haiM parantu unakA mana maila dUra na honese ve devagatiko prApta nahIM hote| gaMgAmeM snAna kiye binA bhI zama, dama saMtoSAdise manA nirmala hotA hai, satya bolanese mukha zuddha hotA hai, brahmacaryAdise zarIra zuddha hotA hai| rAgAdise mana malina hotAhai, asatya bolanese mukha malina hotA hai aura jIvahiMsAse kAyA malina hotI hai, to isase gaMgA bhI dUra rahatI hai / gaMgA bhI yahI cAhatI haiM ki; para strIse, para dravyase, aura para drohase dUra rahanevAle puruSa mere pAsa Akara mujhe kaba pAvana kreNge| (gaMgA kaise puruSoMko pavitra karatI hai isa viSayameM dRSTAnta) ___ koI eka kulaputra apane gharase gaMgA Adi tIthayAtrA karane valA; usa vakta usakI mAtAne kahA ki hai putra! merA yaha tumbA bhI sAtha lejA aura jahAM 2 tIrtha para tU snAna kare vahAM 2 ise bhI snAna kraanaa| . kulagunane mAMkA kahanA maMjUrakAra jisa 2 tIrtha para gayA usa 2 tIrthameM usa tubeko bhI apane sAtha snAna karAyA / antameM gaMgA Adi tIrthakI yAtrA kara apane ghara AyA aura mAtAkAtUbA use samarpaNa kivA asA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 107 baka usane usa tumbekA zAka banAkara putrako hI prosaa| vaha usa zAkako mukhameM DAlate hI yUjyUkAra karane lagA aura bolA-"arI, itanA kar3avA zAka kahAMse nikAlA ?" bhAtAna-kahA kyA abhI bhI isakI kar3a. pAsa nahIM gaI ? are! yaha kyA tUne ise itane sAre tIrthopara snAna karAyA tathApi isakI kar3avAha naI so tUne ise sacamukha slAna hI nahIM karAyA hogA ? putra bolA-''nahIM, vahIM maiMne sacamuktI ise saba tIrthopara mere sAtha hI snAna karAyA hai| mAtA bolI-"yadi itane sAre tIrthopara ise nilahAne para bhI isakI kar3avAsa nahIM gaI, taba phira sacamuca hI terA bhI pApa nahIM gyaa| kyA kabhI tItha para.nhAnese.hI pApa jA sakate haiM ? pApa to dharmakkiyA aura tapa, japa, dvArA hI jAte haiM ! yadi aisA na ho to isa.tubekA kar3avApana kyoM na gayA ? mAtAkI isa yukise pratibodhako prApta ho kulaputra tapa, karanemeM zraddhAvanta huaa| snAna karanemeM asaMkhya jIvamaya jalakI aura usameM zaivAla Adi ho to ananta jantUkI virAdhanA aura vinA chAne jalameM pUre do indriyAdi jIvoMkI virAdhanAkA bhI saMbhava honese vyartha snAna karanemeM doSa prakhyAta hI hai| jala, yaha jIvamaya hI hai, isa viSayameM laukika zAstrake uttara bhI mImAMsAmeM kahA hai kiH-. lUtAspataMtU galite ye vidau sAMti jNtvH|| sakSmA bhramaramAnAste naivamAMtitriviSTape // 6 // makar3Ike mukhameM jo taMtU hai vaise taMtUse banAye hue vastrameMse chAne.hue mAnIke eka binduma jitane jIva hai unakI sUkSma namarake pramANameM kalpanA kI jAya to tInoM jagatameM bhI nahIM samA skte| "bhAvasnAnakA svarUpa" dhyAnAbhasyAnujIvasya, sadA yacchuddhikAra / malam karma samAzritya bhAvasnAnaMtaducyata / 7 // jIvako dhyAnarUpa jalase jo sadaiva zuddhikA kAraNa ho aura jisakA mAzya kolese kamarUpa mala dhoyA jAya use bhAvasnAna kahate haiN| "pUjAke viSayameM" jisa manuSyako snAna karanese bhI yadi gUmaDA ghAva, vagairahamese pIca yA raso jharatI huI banda na hone ke kAraNa dravyazuddhi na ho to usa manuSyako aMga pUjAke liye apane phUla caMdanAdika dUsare kisIkI dekara usake pAsa bhagavAnakI pUjA karAnA, aura svayaM dUsare agra pUjA (dhUpa, akSata, phala, car3hAkara ) tathA bhAva. pUjA karanA, kyoMki zarIra apavitra ho usa vakta pUjA kare to lAbhake badale AzAtanAkA saMbhava hotA hai, ataH use aMgapUjA karanekA niSedha hai| kahA hai ki niHSukatvAdazaucopi devapUjA tanoti yH|| puSpabhUpatitairyazca bhvtshvpcaadiyo||8
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa AzAtanAke honekA bhaya na rakhakara apavitra aMgAle ( zarIra ke kisI bhI bhAgameMse rasI yA rAda vagairaha vahatI ho to ) deva pUjA kare athavA jamIna para paDe huye phUlase pUjA kare to vaha bhavAMtara meM nIva cAMDAlakI gatiko prApta karatA hai| 108 usakA janma hote hI usake usa samaya kAmarUpa paTTakA " pUjAmeM AzAtanA karanese prApta phalake viSayameM dRSTAMta" kAmarUpa paTTana nagara maiM kisI eka caMDAlake ghara eka putrakA janma huvaa| pUrvabhava vairI kisI vyaMtara devane use vahAMse harana kara kahIM jaMgalameM rakha diyaa| rAjA phiratA huA usI jaMgalameM jA niklaa| usa bAlakako jaMgalameM par3A dekha svayaM aputra honese use uThA liyA aura apane ghara lAkara usakA puNyasAra nAma rkkhaa| aba vaha poSaNa hote hue yauvanAvasthAko prApta huvA | antameM use rAjya dekara rAjAne dIkSA aMgIkAra kI aura saMyama pAlate huve kitane eka samaya bAda use kevalajJAnakI prApti huI / ava vaha kevalajJAnI mahAtmA punaH usa nagara meM padhAre taba puNyasAra rAjA / evaM nAgarika loka unheM vaMdana karaneko aaye| isa avasara para puNyasArako janma denevAlI jo cAMDAlI usakI mAtA thI vaha bhI vahAM para aaii| lava sabhA samakSa rAjAko dekhate hI usa cAMDAlIke stanameMse dUdhakI dhAra chUTakara jamIna para paDane lgii| yaha dekha rAjAke manameM AzcaryatA prApta honese vaha kevalajJAnI se pUchane lagA ki " he mahArAja ! mujhe dekhakara isa cAMDAlIke stanase dUdhakI dhAra kyoM bahane lagI ?" kevalIne uttara diyA "he rAjan ? yaha terI mAtA hai, maiMne to tujhe jaMgala meM par3A dekha uThA liyA thA" / rAjA pUchane lagA "hai svAmin! maiM kisa karmase caMDAlake kulameM utpanna huA ?" kevalIne kahA- "pUrvabhavameM tU vyApArI thaa| tUne eka dina jinezcarakI pUjA karate hue puSpa jamIna para par3A thA vaha caDhAne lAyaka nahIM hai aisA jAnate huye bhI isameM kyA hai aisI avajJA karake prabhu para caDhAyA thA / isIse tu nIca gotrameM utpanna huA hai| kahA hai ki:uciTThe phala kusumaM, nevajja' bA jiNassa jo dei // so nigo kammaM, baMdhai pAyanna jaMmmaMmi // 1 // ayogya phala yA phUla yA naivedya bhagavAna para caDhAve to paralokameM paidA honekA nIca gotra bAMdhatA hai / tere pUrva bhavakI jo mAtA thI usane eka dina strIdharma ( rajaHsvalA ) meM hone para bhI devapUjAkI usa karma se mRtyu pAkara vaha cAMDolI utpanna huii| aise bacana sunakara vairAgyako prApta ho rAjAne dIkSA grahaNa karake devagati ko prApta kiyaa| apavitra puSpase pUjA karaneke kAraNa nIcagotra bAMdhA isa para yaha mAtaMgakI kathA batalAI / Upara dRSTAMta meM batalAye mujaba nIca gotra baMdhatA hai isaliye girA huvA puSpa yadi sugaMdhI yukta ho tathApi prabhupara na caDhAnA / jarA mAtra bhI apavitra ho to bhI vaha prabhupara caDhAne yogya nahIM / strIdharmameM * AI huI striyoMko kisI vastuko sparza na karanA cAhiye / " pUjA karate samaya vastra pahanane kI rIti" pUrvokta rIti se snAna kiye bAda, pavitra, sukumAla, sugaMdhI, rezamI yA sUtI sudara vastra rUmAla Adise
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 106 aMgaluhana karake dUsare zuddha vastra pahanate hue bhI vastra yuktipUrvaka utAra kara bhIne pairoMse malina jamInako sparza na karate huye pavitra sthAna para jAkara uttara dizA sanmukha khar3A raha kara manohara, navIna, phaTAhuvA, yA sAMdhevAlA na ho aisA vistIrNa supheda vastra pahananA / zAstra meM kahA hai kiH, vizuddha vapuSaH kRtvA, yathAyogaM jlaadibhiH|| dhautavastre ca sItenda, vizuddha dhUpadhupite // 1 // . (zlaukikamAM ) na karyAtsaMghitaM vAkyaM, devakarmANi bhUmiya // na dagdhaM na ca vaicchinnaM, parasya na tu dhArayet // 2 // kaTispRSTa tuyadvastra, purISaM yena kAzitaM // samUtra paithunaM vApi, tavdasva parivarjayet // 3 // ekavastro na bhujIta, na kAyAMbavatArcanaM // na kucuka vinA kAryA, devArcA strI janenaca // 4 // yoga samAdhike samAna nirmala jalase zarIrako zuddha karake, nirmala dhUpase dhUpita-dhoye huye do vastra pahare / laukikameM bhI kahA hai ki, "he rAjan ! deva pUjAke kAryameM sAMdhA huvA, jalA huvA, phaTA huvA yA dUsarekA vastra na pahananA / eka daphA bhI pahanA huvA yA jise pahana kara laghunIti, baDInIti, yA maithuna kiyA ho vaisA vastra na pahananA / eka hI vastra pahana kara bhojana na karanA, evaM devapUjA bhI na krnaa| striyoMko bhI kaMcukI pahine binA pUjA na karanI caahie| isa prakAra puruSako do aura strIko tIna vastra pahane binA pUjA karanA nahIM klptaa| devapUjana AdimeM dhoye hue vastra mukhavRttise ati viziSTa kSIrodakAdi dhavale hI upayogameM lenA / jisa taraha ulayana rAjAkI rAno prabhAvatI Adine bhI dhavale hI vastra upayoga; liye the vaise hI anya striyoMko bhI dhavale hI vastra deva pUjAmeM dhAraNa karanA caahie| pUjAke vastra nizItha sUtrameM bhI sapheda hI kahe haiN| 'seya vaccha niyasaNo, sapheda vastra pahana kara (pUjA karanA) aisA zrAvaka dinakRtyameM bhI kahA hai| kSIrodaka vastra pahananekI zakti na ho to hIrAgala (rezamI ) dhotI sundara phnnaa| pUnA, SoDazakameM bhI "sitazubhavareNa" sapheda zubha vastra, aisA likhA hai| usIkI vRttimeM kahA hai ki, sitavasraNa zubhabastreNa ca zubhaniha sitAdanyadapi paTTa yugmAdirakta pItAdi vaNa parinihate, sapheda aura zubha vastra pahananA, yahAM para zubha kise kahanA? suphaidakI apekSA jude bhI paTolA vagairaha khapatA hai / lAla, pIle varNavAle bhI grahaNa kiye jAte haiN| 'uttarAsana dhAraNa karaneke viSayoM 'ega sADIyaM uttarAsaMga karei, Agamake aise pramANase uttarAsana akhaMDa eka hI karanA paraMtu do khaMDa jor3akara na karanA cAhiye / evaM dukUla (rezamI vastra ) bhI bhojanAdikameM sarvadA dhAraNa karanese apavitra hI ginA jAtA hai isaliye vaha na dhAraNa karanA / yadi lokameM aisA mAnAhuvA ho ki, rezamIvastra bhojana aura malamUtrAdise apavitra nahIM hotA tathApi vaha lokokti jinarAjakI dhAraNa caritArtha na karanA,
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi makaraNa 110 kintu anya dhotIke samAna malamUtra azuci sparza varjane vikI yuktise devapUjAmeM dhAraNa karanA, arthAt vebapUjAke upayoga meM AnevAle vastra devapUjA sivAya anya kahIM bhI upayoga na lenA, devapUjake vastroMko bAraMbAra dhone dhUpa dene vagairaha yuktise sadaiva sApha rakhanA tathA unheM thor3e hI TAima dhAraNa karanA / evaM pasInA, zleSma thUMka, khaMkhAra, vagairaha una vastroMse na pochanA; tathA hAtha, paira, mukha, nAka, mastaka bhI unase na pochanA / una vastroMko apane sAMsArika kAmake vastroMke sAtha yA dUsare vAla, bRddha, strI Adike vastroMke sAtha na rakhanA, tathA dUsareke vastra na pahananA / yadi vAraMvAra pUjA vastroMko pUrvokta yuktise na saMbhAlA jAya to apitra honeke doSakA saMbhava hai| isa viSaya para dRSTAnta sunA jAtA hai ki, kumArapAla rAjAne prabhukI pUjAke liye navIna vastra mAMgA usa vakta maMtrI bAhaDa aMbaDake choTe bhAI vAhaDane saMpUrNa nayA nahIM parantu kiMcit vartA huvA vastra lA diyA / use dekha rAjAne kahA nahIM nahIM ! purAnA nahIM cAhie / kisIkA bhI na vartA huvA aisA navIna hI vastra prabhukI pUjAke lie cAhiye, so lA do| usane kahA ki, mahArAja ! aisA sApha nayA vastra to yahAM para milatA hI nahIM / parantu savAlAkha dravyake mUlyase nayA vastra baMberA nagarImeM banatA hai, para vahAMkA rAjA use eka daphAM 'pahanakara bAda hI yahAM bhejatA hai / yaha bacana sunakara kumArapAla rAjAne baMberA nagarIke adhipatiko savAlAkha dravya denA bidita kara bilakula nayA vastra bhejaneko kahalAyA / parantu usane nAmaMjUra kiyaa| isase kumArapAla 'rAjAko bar3A burA mAlUma diyaa| kopAyamAna ho kumArapAlane cAhaDako bulAkara kahA ki, apanA bar3A sainya lekara tU baMbare nagara meM jAkara jaya prApta kara vahAMke paTolake kArIgaroMko ( rezamI kapar3e bunane vAloMko ) yahAM le A / yadyapi tU dAna denemeM bar3A udAra hai tathApi isa viSaya meM vizeSa kharca na karanA / yaha vacana aMgIkAra kara vahAMse bar3A sainya sAtha le tIsare prayANa meM cAhaDa baMberA nagara jA phuNcaa| baMbezake svAmIne usake pAsa lAkha dravya mAMgA; parantu kumArapAlakI manAI honese usane denA maMjUra na kiyA aura anta meM vahAM ke rAja bhaMDAke dravyako vyaya karAkara ( jisane jaise mAMgA use vaise dekara ) caudahaso sAMDaNIyoMpara caDhe huve do do zastradhArI subhaToMko sAtha le akasmAta rAtri ke samaya baMberA nagarako veSTita kara saMgrAma karanekA vicAra kiyA parantu usa rAtako vahAMke nAgarika lokoMmeM sAtasau kanyAoM kA vivAha thA yaha khabara lagane se unheM vighna ho, usa rAtrIko vilaMba kara subahake samaya apane sainika balase usane vahAMke kilekA curA 2 kara ddaalaa| aura kilemeM ghusakara vahAMke adhipatikA darabArakA gaDha ( kilA) apane tAbe kiyA / tadanaMtara apane rAjA kumArapAlakI AjJA manavAkara vahAMke khajAne meMse sAta karor3a suvarNa mahoreM aura gyAraha so ghor3e tathA sAtasau kapar3e bunane vAloMko sAtha le bar3e mahotsava saMhita pATaNa nagara meM Akara kumArapAla rAjAko namaskAra kiyA / yaha vyatikara sunakara kumArapAlane kahA "terI najara bar3I hai vaha bar3I hI rahI, kyoMki, tU ne merese bhI jyAdaha kharca "kiyA; yadi maiM svayaM gayA hotA to bhI itanA kharca na hotA / " yaha vacana sunakara cAhaDa bolA- "mahArAja ! okharcamA usase ApakI hI bar3AI maiMne jo kharca kiyA hai so ApakehI balase kiyA hai, kyoMki bar3e ..svAmIkA kArya bhI bar3ehI kharcase hotA hai / jo kharca hotA hai usIse bar3oMkI bar3AI hai| maiMne jo sarca kiyA 1
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 111 hai mere Upara bar3A svAmI hai tabhI kiyA hai na ? yaha bacana sunakara rAjA bar3A khuzI huvA aura apane rAjyameM use rAjyadharaddha aisA viruddha dekara bar3A sanmAnazAlI kiyA / pUjAmeM dUsare kisIse vartA huvA batra dhAraNa na karanA isa bAta para kumArapAlakA dRSTAnta batalAyA ( isa dRSTAMtakA tAtpaya yaha hai ki, pUjAke kAma lAyaka kumArapAlako nayA bastra na milA isase dUsare rAjya para caDhAI bhejakara bhI nayA uttama bastra vanAne vAle kArIgaroMko lAkara vaha taiyAra karAyA " pUjAkI dravya sAmagrI" acchI jamIna meM paidA huye, acche guNavAna paricita manuSya dvArA maMgAyeM huye, pavitra varatanameM bharakara Dhaka kara lAye huye, lAne vAleko mArgameM nIca jAtike sAtha sparza na hote huye bar3I yatanA pUrvaka lAye huye, lAnevAleko yathArtha pramANameM mUlya de prasanna karake maMgAye huye, ( kisIko Thagakara yA curAkara lAye huye phUla pUjAmeM ayogya gine jAte haiM) phUla pUjAke upayogameM lenA / ( arthAt aisI yukti pUrvaka maMgAye hue phUla bhagavAnakI pUjAmeM caDhAne yogya haiM) isa prakAra pavitra sthAna para rakhkhA huvA zuddha kiyA huvA kezara kapUra, (varAsa ) jAtivAna caMdana, dhUpa, gAyake ghIkA dIpaka, akhaNDa akSata, (samUce cAvala ), tatkAlaMke banAye huye aura jinheM cUhe, billI Adi hiMsaka prANIne sUMghA yA khAyA, sparza na kiyA ho aise pakvAna, Adi naivedya, aura manohara susvAdu managamate sacitta acitta vagairaha phala upayogameM lenA / isa prakAra pUjAkI dravya sAmagrI taiyAra karanI cAhiye / isa taraha sarva prakArase dravya zuddhi rakhanA / 1 " pUjAke lie bhAvazuddhi" pUjA meM bhAvazuddhi - kisI para rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, IrSA, spardhA, isa loka paralokake sukha, yaza aura kIrtikI vAMchA, kautuka, krIr3A, vyavahAra, capalatA, prabhAda, dekhAdekhI, vagairaha kitane eka laukika pravAha dUra karake cittakI ekAgratA, prabhubhakti meM rakhakara jo pUjA kI jAtI hai use bhAvazuddhi kahate haiN| jaise ki zAstra meM kahA haiH manovAkkAyo, pUjopakaraNaH sthitaH / zuvidhA kAryA zrI zraItpUjamakSaNe // 1 // 9 manakI zuddhi, vacanakI zuddhi, zarIrakI zuddhi, vastrakI zuddhi, bhUmikI zuddhi, pUjAke upakaraNaka zuddhi, isa taraha bhagavAnakI pUjAke samaya sAta prakArakI zuddhi, krnaa| aise dravyase aura bhAvase zuddhi karake pavitra ho mandira meM praveza kare / "maMdira meM praveza karanekA kama" zrAzrayan dakSiNa zAkhAM pumAnmyo vizvadakSiNAM; yataH pUrva pravizyAMta, dakSiNenAMhiMNA tataH // 1 // maMdirakI dAhinI dizA kI zAkhAko Azrita kara puruSoMko maMdirameM praveza karanA cAhiye aura bAMI tas
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa phakI zAkhAko Azraya kara striyoMko praveza karanA cAhiye parantu mandirake daravAje ke sanmukha pahilo pAvaDIpara strI yA puruSa ko dAhinA hI paga rakhakara vaDhanA caahiye| (yaha anukrama strI puruSoM ke lie samAna hI hai ) sugaMdhi mudhuraH dravyoH prAGamukho vApyudamukhaH vAmanADyAM pattAyAM paunevAna deva parcayeva // 2 // __ pUrva dizA yA uttara dizA sanmukha baiThakara caMdranAr3I calate huye sugandha vAle mIThe padArthose devapUjA karanA / samuccayase isa yukti pUrvaka devapUjA karanA so vidhi vatalAte haiM-tIna niHsahI citavanA, tIna pradakSiNA phiranA, trikaraNa, (mana, bacana, zarIra ) zuddhi karanA isa vidhise zuddha pavitra caukI Adi para padmAsanAdika sukhase baiThA jAsake aise Asanase baiThakara candanake bartanameMse dUsare varatana ( kacaulI) vagairahameM yA hAthakI hathailImeM candana lekara mastaka para tilaka kara hAthama kakana, yA nADA char3I bAMdha kara hAthakI hathailI candanake rasase vilepana vAlI karake dhUpase dhUpita kara phira bhagavaMtakI dakSamANa ( isa pustakameM Age kahI jAyagI ) vidhi pUrvaka pUjAtrika) aMgapUjA, agratUjA, bhAvapUjA,) karake saMvaraNa kare ( yathAzakti prAtaHkAla dhAraNa kiyA huvA pratyAkhyAna prabhuke sanmukha kare) (yaha saba pAMcavI mUla gAthAkA artha batalAyA) "mUla gAthA" vihiNAM jiNaM jinngehe| matAM macceI uciya ciNttro| uccaraI caccavANaM / dRDha paMcAcAra gurupAze // 3 // vidhi pUrvaka jinezvara devake maMdira jAkara vidhipUrvaka ucita citavana karake (maMdirakI dekharekha karake) vidhi pUrvaka jinezvarakI pUjA kre| yaha sAmAnya artha batalA kara aba vizeSa artha batalAte haiN| "maMdira jAnekA vidhi" yadi maMdari jAnevAlA rAjA Adi mahadhika ho to "savvAe riddhie savvAe dittie savvAe juie savvabaleNaM sababaleNaM / sarvasiddhise; sarva dIpti-kAntise, sarva yuktise, sarvabalase, sarvaparAkramase (Agamake aise pAThase ) jaina zAsanakA mahimA bar3hAneke liye RddhipUrvaka maMdira jaay| jaise dazArNabhadra rAjA zrIvItarAga vIra prabhuko vaMdana karane gayA thA usa prakAra jaay| "dazArNabhadra rAjAkA dRSTAMta" dazArNabhadra rAjA ne abhimAna se aisA vicAra kiyA thA ki, jisa prakAra kisI ne bhI bhagavAna ko vaMdana na kiyA ho vaisI Rddhi se magavAnako vaMdana karane jaauu| yaha vivAra kara vaha apanI sarva Rddhi sahita, apane sarva puruSoMko yathAyogya zrRMgAra se sajA kara tathA hara eka hAthi ke daMtazUla para suvarNa aura cA~dIke jevara pahanA kara caturaMga senA sahita apanI ante uriyoMko suvarNa cA~dI kI pAlakhiyoM yA avAriyoM
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa meM ( hAthIke haudoMmeM ) vaiThA kara sabako sAtha le bar3e bhArI julusake sAtha bhagavaMta ko vaMdana karane aayaa| usa samaya use atyaMta abhimAna AyA jAna kara usakA abhimAna utAraneke liye saudhamadrane zrI vIraprabhuko vaMdana karane Ate huye aisI daivika Rddhi kI vikUrvaNA-racanA kI so yahAM para vRddha RSimaMDala stotra vRtti se batalAte haiM:causahiM kari sahassA, baNasaya vArassa sirAI patteya; kubhe aDaaDa daMte, tesuavAbovi aThTha // 1 // aTTha lakhkhapattAI, tAsu paumAI huti patteya; pace patte bakSIsa, baddha nADya vihi divyo / / 2 / / egega kariNAe, pAsAya, baDiMsamona paipaumaM; aggapahirsihiM sarddhi, ubabhijjai sotahiM sakko // 3 // eyArisa iDhie villaga merAvaNaMmi daTha hariHrAyA dasanna bhaddo, nikhkhaMto puNNa spimno||4|| pratyekako pAMcasoM, bAraha, mastaka aise 64 hajAra hAthI bnaayeN| usake ekeka mastaka para ATha 2 daMtuzala, ekeka daMtuzala para ATha 2 hauda ; ekeka hauda meM eka lAkha paMkhaDIvAle ATha 2 kamala, aura ekeka kamalameM ekeka lAkha paMkhar3iyA~ rcii| una ekeka paMkhaDiyoM para prAsAdavataMsa (mahala) kI racanA kii| una pratyeka mahala meM battIsa baddha nATaka ke sAtha gIta gAna ho rahA hai| aise nAnA prakAra ke AzcaryakAraka dikhAva se apanI ATha 2 agramahiSiyoMke sAtha pratyekameM ekeka rUpa se airAvata hAthI para baiThA huvA saudha. mendra atyAnaMdapUrvaka divya battIsabaddha nATaka dekhatA hai| isa prakAra atyata ramaNIya racanA kara ke jaba aneka rUpako dhAraNa karane vAlA indra AkAzase utara kara samavasaraNa ke najIka apanI atula divya Rddhi sahita A kara bhagavAna ko vaMdana karane lagA taba yaha dekha dazArNabhadra rAjAkA sArA abhimAna utara gayA / vaha indrakI Rddhi dekha lajjAse khisayAnA ho kara vicArane lagA ki, aho Azcarya! aisI Rddhike sAmane merI Rddhi kisa ginatI meM hai ! ahA ! maiMne yaha vyartha hI abhimAna kiyA ki jaisI Rddhi siddhi sahita bhagavAnako kisIne vaMdana na kiyA ho usa prakArake samArohase maiM vaMdana kruuNgaa| sacamuca hI merA puruSAbhimAna asatya hai / aise samRddhivAloM ke sAmane maiM kyA hisAba meM hUM? yaha vicAra Ate hI use tatkAla vairAgya prApta huA aura antameM usane bhagabAnake pAsa Akara hAtha jor3a kara kahA ki, svAmin ! ApakA Agamana suna kara mere manameM aisI bhakti utpanna huI ki. kisIne bhI aisI vistRta Rddhi ke sAtha bhagavAna ko vaMdana na kiyA ho vaisI bar3I Rddhike vistArase maiM Apako vaMdana kruu| aisI pratijJA karake aise ThAThamATase yAne jitanI merI rAjaRddhi hai vaha saba sAtha le kara bar3e utsAha pUrvaka Apake pAsa Akara, vaMdanA kI thI, isase maiM kucha dera pahale aise abhimAna meM AyA thA ki, Aja maiMne jisa samRddhi sahita bhagabanako vaMdana kiyA hai vese samArohase anya koI bhI vaMdana na kara sakegA parantu vaha merI mAnyatA sacamuca baMdhyAputra ke samAna asatya hI hai| isa iMdramahArAjane apanI aisI divya atula samRddhike sAtha A kara Apako vaMdana kiyaa| isakI samRddhike sAmane merI yaha tuccha Rddhi kucha bhI hisAbameM nahIM; yaha dRzya dekha kara mere tamAma mAnasika yicAra badala gaye haiN| sacamuca isa asAra saMsArameM jo 2 kaSAya haiM ve AtmAko duHkhadAyaka hI haiN| jaba maiMne itanA bar3A abhimAna kiyA taba mujhe usIke kAraNa itanA kheda karanA 15
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa pdd'aa| yaha merI rAjaRddhi aura yaha merA parivAra antameM mujhe duHkha kA hI kAraNa mAlUma hogA; isaliye isase aba maiM bAhya aura AbhyaMtarase mukta honA cAhatA hUM, ata: "he svAmin ! aba mujhe apanI caraNasevA de kara merA uddhAra kreN|" , bhagavanta bole-"he dazArNabhadra ! yaha saMsAra aisA hI hai| isakA jo parityAga karatA hai. vahI apanI AtmAkA uddhAra karatA hai ; isaliye yadi terA sacamuca hI yaha vicAra huA hai to aba saMsArake kisI bhI pratibandhameM pratibandhita na honaa|" rAjAne 'tathAstu' kahakara tatkAla dIkSA aMgIkAra kii| yaha banAva dekha saudharmendra uThakara dazArNabhadra rAjarSiko vaMdana kara bolA-"sacamuca ApakA abhimAna utAraneke liye hI maiMne yaha merI divya zaktise racanA kara ApakA abhimAna dUra kiyA sahI parantu he munirAja ! Apane jo pratijJA kI thI vaha satya hI niklii| kyoMki, Apane yaha pratijJA kI thI jisa rItise kisIne bandana na kiyA ho usa rIti se kruuNgaa| to Apa vaisA hI kara ske| Apa ne apanI pratijJA siddha hI kii| maiM aisI Rddhi banAne meM samartha hU~ parantu jaise Apane bAhyAbhyaMtara parigraha kA tyAga kara diyA vaise maiM tyAga karane ke liye samartha nahIM ho sktaa| aba maiM Apa se baDhakara kArya kara yA Apake jaisA hI kAma kara ke Apa se Age nikalane sarvathA asamartha hUM ; isalie he munirAja ! dhanya hai Apako aura dhanya hai ApakI pratijJA ko| samRddhivAna puruSako apane vyaktitvake anusAra samAroha se jina-maMdira meM praveza karanA caahiye| "sAmAnya puruSoMke liye jinamandira jAnekA vidhi" sAmAnya saMpadAvAle puruSoMko vinaya namra ho kara jisa prakAra dUsare loga haMsI na kareM aise apane kulAcArake yA apanI saMpadAke anusAra vastrAbhUSaNakA ADaMvara karake apane bhAI, mitra, putra, khajana samudAya ko sAtha le jina maMdirameM darzana karane jAnA caahiye| . "zrAvakake paMcAbhigama" 1 puSpa, tAMbula, sarasavadrochurI, taravAra, Adi sarva jAti ke zastra, mukuTa, pAdukA, (pairoM meM pahanane ke jUte, ) bUTa, hAthI, ghor3A, gAr3I, vagairaha sacitta aura acitta vastuyeM chor3a kara (2) mukuTa chor3a kara bAkI ke anya saba AbhUSaNa Adi acitta dravya ko sAtha rakhatA huvA (3) eka panehake vastrakA uttarAsana kara ke (4) bhagavAn ko dRSTi se dekhate hI tatkAla donoM hAtha jor3akara jarA mastaka jhukAte hue "namo jiNANaM" aisA bolate hue, (5) mAnasika ekAgratA karate huye (eka vItarAgake svarUpa meM hI yA guNagrAma meM tallIna banA huA ) aura pUrvokta pAMca prakAra ke abhigama ko pAlate huve "niHsihI" isa pada ko tIna daphA uccAraNa karate huve zrAvaka jinamaMdirameM praveza kreN| isa viSayameM, AgamameM bhI yahI kahA hai ki, 1 sacittANaM davyANaM viusaraNayAe, 2 acittANaM davANa avisaraNayAe, 3 egalla sAueNa uttarAsaMgeNaM, 4 cakhkhuphAseNaM ajali paggaheNaM 5 maNaso egatti karaNeNaM ( isa pAThakA artha Upara likhe mujaba hI hai isaliye piSTapeSaNa nahIM kiyA jaataa|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa "rAjAke paMcAbhigama" avahadu raaykkuhaaii| paMca nararAya kkuhaaii|| khaggaM chatto vaahnn| mauDa taha cAmae oma // 1 // rAjA jaba maMdira meM praveza kare taba rAjyake pAMca cinha-1 khaDgAdi sarvazastra, 2 chatra, 3 bAhana, 4 mukuTa aura 5 do cAmara chor3akara (bAhara rakha kara ) andara jaay| yahAM para yaha samajhanA cAhiye ki, jaba zrAvaka maMdira ke daravAje para jAya taba mana, vacana, kAyAse apane ghara saMbandhI vyApAra (citavana) chor3a detA hai, aura yaha bhI samajha lenA cAhiye ki jinamaMdira dvArameM praveza karate ho yA Upara car3hate hI prathama tIna daphA niHsihI zabda uccAraNa karanA, aisA vidhi hai| yaha tIna daphA uccAraNa kiyA huA ni:siho zabda arthakI dRSTi se eka hI ginA jAtA hai kyoMki, isa prathama niHsihIse gRhasthakA sirpha gharakA ho vyApAra tyAgA jAtA hai, isaliye tIna daphA bolA huvA bhI yaha niHsihI zabda eka hI ginA jAtA hai| isake bAda mUla nAyakako praNAma kara ke jaise catura puruSa, hara eka zubhakArya ko karate huye dAhine hAtha tarapha rakhakara karate haiM vaise prabhuko apane dAhine aMga rakha kara jJAna, darzana, cAritrakI, prAptike liye prabhu ko tona pradakSiNA de| aisA zAstrameM bhI kahA hai ki,: tatto namo jinnaannNti| bhaNipaddhoNayaM paNAmaM ca // kAU paMcAgaM vaa| bhattibhara nibhbhara paNeNaM // 1 // pUaga pANiparivAra / parigo muhira mahira ghoseNa // paDhamANo jiNaguNagaNa / nivaddha maMgala bhuttAI // 2 // karadharia jogamuddo / parA parA pANi rkhkhnnaautto|| dijA payAhiNatigaM egaggamaNo jiNaguNesu // 3 // gihaceiesu na ghddi| ibharesubijaivi kAraNabaseNa // tahavi na mucai maimaM sayAbi takkaraNa pariNAmaM // 4 // tadanantara 'namojiNANaM' aisA pada kahakara ardha avanata (jarA namakara ) praNAma kara ke athavA bhaktike samudAyase atyaMta ulhasita mana vAlA hokara paMcAMga praNAma karake pUjAke upakarNa jo kezaracaMdanAdika hoM ve saba sAtha le kara gaMbhIra madhura dhvanise jinezvara bhagavaMta ke guNa samudAya se saMkalita maMgala, stuti stotra, bolatA huvA do hAtha jor3a kara pada padameM jIva rakSAkA upayoga rakhatA huvA jinezvarake guNoMmeM ekAgra mana vAlA ho tIna pradakSiNA de, yadyapi pradakSiNA denA yaha apane ghara mandirameM bhamati na honeke kAraNa nahIM bana sakatA athavA bar3e mandira meM bhI kisI kAryakI utAvala se pradakSiNA na kara sake tathApi buddhimAna puruSa sadaiva vaisA vidhi karaneke upayoga se zUnya nahIM hotaa| "pradakSiNA denekI rIti" pradakSiNA dete samavazaraNake samAna cArarUpameM zrIvItarAgakA dhyAna krnaa| gabhAre ke pIche evaM dAhine bAMye tarapha tIna dizAmeM rahe hue tIna jinabimboMko vandana kre| isI kAraNa saba mandiroMke mUla
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa gabhAremeM tIna dizAmeM mUla nAyakaM ke nAmake bimba prAyaH sthApana kiye hote haiN| aura yadi aisA kiyA huvA na ho tathApi apane manameM vaisI kalpanA karake mUla nAyakake nAmase dhyAna kre| "varjayedahevapRSTha" ( arihantakA pRSThabhAga varjanA ) aisA jo zAstra vAkya haiM so bhI yadi bhamatImeM tIna dizAoMmeM bimba sthApana kiye hue hoM to vaha doSa cAroM dizAoMmeM se dUra hotA hai| - isake bAda mandirake nokara cAkara munIma AdikI talAza karanA ( isakI rIti Age btlaayeNge)| yathocita citavana karake vahAM se nivRtta huye bAda samagra pUjAko sAmagrI taiyAra krnaa| phira mandira ke kAmakAja tyAgane rUpa dUsarI "ni:sihI" mandira ke mUla maMDapa meM tIna daphA khnaa| tadanaMtara mUla nAyakako praNAma karake pUjA karanA aisA bhASya meM bhI kahA hai tatto nisIhi Ae / pabisittA maMDavaM mi jipunnro|| pahinihi ajaannupaannii| karei vihiNApaNAmatiyaM // 1 // tayaNu harisullasaMto / kayamuhakosA jiNaMdapaDimANaM // avaNeI rynnivsigrN| nimmalla loma haththeNaM // 2 // jiNagiha pamajja yNto| karei kArei vAvi annANaM // jiNa biMbANa puaNto| vihiNAkuNai jahajogaM // niHsIhI kaha kara mandira meM praveza kara mUlamaMDapameM pahuMca kara prabhuke Age paMcAMga namAkara vidhipUrvaka tIna daphA namaskAra kare / phira harSa aura ulhAsa prApta karatA huvA mukhakoSa bAMdhake jinarAjakI pratimA para pahale dinake car3he huye nirmAlyako utAre phira mayUrapicchase prabhukI parimArjanA kare / phira jinezvaradevake mandirako parimArjanA kare aura dUsareke pAsa karAve, phira vidhipUrvaka yathAyogya aSTa paTa mukhakoSa bAMdha kara jinabimbakI pUjA kare / mukhakA zvAsa, nizvAsa durgaMdha tathA nAsikAke zvAsa, niHzvAsa, durgaMdha rokaneke nimitta aSTapaTaATha paDavAlA mukhakoSa bAMdhanekI AvazyakatA hai| jo agale dinakA nirmAlya utArA ho vaha pavitra nirjIva sthAnameM DalavAnA / varSARtu meM kuthu AdikI vizeSa utpatti hotI haiM, isalie nirmAlya tathA snAtra jala jude 2 ThikAne pavitra jamIna para DalavAnA ki jisase AsAtanAkA saMbhava na ho / yadi ghara maMdirameM pUjA karanI ho to pratimAko pavitra ucca sthAna para virAjamAna karake bhojana vagairahameM na bartA jAtA ho aise pavitra baratanameM prabhuko rakha kara sanmukha khaDA raha kara hAthameM uttama aMtarAsanake vastrase Dhake hue kalazako dhAraNa kara zubha pariNAmase nimna likhI gAthAke anusAra citavana karatA huA abhiSeka kre| bAlattaNaMmisAmina / superusiharaMmi kaNayakalaseMhi // tiprasA surehi nhavIyo / te dhannA jehiM diThaThosi // "he khAmin ! bAlyAvasthAmeM sundara meruzikhara para suvarNa pramukha ATha jAtike kalazoMse surezvarane (iMdrane) ApakA abhiSeka kiyA usa vakta jisane Apake darzana kiye haiM ve dhanya haiM;" uparokta gAthA bola kara usakA abhiprAya citavana kara maunatAse bhagavaMtakA abhiSeka krnaa| abhiSeka karate samaya apane manameM janmAbhiSeka ,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 zrAddhavidhi prakaraNa saMbandhI sarva vitAra citavana karanA / phira yatna pUrvaka bAlA kUcIse caMdana, kezara pahale dinake lage huye ho so saba utAranA / tathA dUsarI dakA bhI jalase prakSAlana kara do komala aMgalUnhoMse prabhukA aMga nirjala krnaa| sarvAGga nirjala karake eka aMgake bAda dUsare aMgameM ityAdi anukramase pUjA kare / "candanAdikase nava aMgakI pUjA" do aMgUThe, do jAnU, do hAtha, do kandhe, eka mastaka / isa taraha nava aMgoM para bhagavaMtakI kesara, caMdana, barAsa, kastUrIse pUjA kre| kitaneka AcArya kahate haiM ki, prathama mastaka para tilaka karake phira dUsare aMgoMmeM pUjA karanA / zrI jinaprabhasarikRta pUjAvidhimeM nimna likhe pAThake anusAra abhiprAya hai:___ sarasa surahi caMdaNeNa devassa dAhiNajANu dAhiNakhaMdha nilADa vAmakhaMdha vAmajANu lakhkhaNesu paMcasu hi aehiM saha chasuvA aMgesu puaM kAUNa paJcagga kusumeMhiM gaMdhavAsehiM ca puiyaM // sarasa sugaMdhita caMdanAdi dvArA devAdhidevako prathama dahine jAnU para pUjA karanI, phira dAhine kandhe para, phira mastaka para, phira bAMye kandhe para, phira bAMye jAnU para, ina pAMca aMgoMmeM tathA hRdaya para tilaka kare to chaha aMga pUjA mAnI jAtI hai| isa prakAra sarvAGga pUjA karake tAje vikakhara puSpoMse sugandhI vAsase prabhukI pUjA kare, aisA kahA hai| "pahalekI kI huI pUjA yA AMgI utAra kara pUjA ho sake yA nahIM" yadi kisIne pahale pUjA kI huI ho yA AMgIkI racanA kI huI ho aura vailI pUjA yA AMgI na bana sake vaisI pUjAkI sAmagrI apane pAsa na ho to usa AMgIke darzanakA lAbha lenese utpanna hone vAle puNyAnubaMdhI puNyake aMtarAya honeke kAraNikapana ke lie usa pUrva racita AMgI pUjAko na utaare| parantu usa AMgI pUjA kI vizeSa zobhA bana sake aisA ho to pUrva pUjA para vizeSa racanA kare / parantu pUrvaM pUjAko vicchinna na kre| tadartha bhASyameM kahA hai ki, aha puvvaM citra keNai / havija pRyA kayA suvihaveNa // taMpi savisesasohaM / jaha hoi taha tahA kujjA // 1 // "yadi kisI bhavya jIvane bahutasA dravya kharca karake devAdhidevakI pUjA kI ho to usI pUjAkI vizeSa zobhA ho sake to vaisA kre|" yahAM para koI yaha zaMkA kare ki pUrvakI AMgI para dUsarI AMgI kare to pUrvakI AMgI nirmAlya kahIM jAya / isakA uttara dete hue kahate haiM ki, nimmallapi na evaM / bhaeNai nimpallaM lakhkhaNAbhAvA // bhoga viNaLaM davvaM / nimmalaM viti gIyaththA // 2 // yahAM para nirmAlyake lakSaNakA abhAva honese pUrvakI AMgI para dUsarI AMgI kare to vaha pUvakI AMgI nirmAlya nahIM ginI jaatii| jo pUjA kiye bAda nAzako prApta huvA; pUjA karane yogya na rahA vaha dravya nirmAlya ginA jAtA hai, aisA gItArthoMkA kathana hai|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrAddhavidhi prakaraNa itto ceva jiNANaM / puNaravi ArovaNakuNa vi jahA // vathyA haraNAINa / jugalima kuMDalina mAINa // 3 // kahamanaha egaae| kAsAie jiNaMda paDimANa // aThThasayaM luhaMtA / vijayAI vanIyA sapae // 4 // jaise eka dina caDhAye hue vastra, AbhUSaNNadi kuMDala joDI evaM phaMThA vagairaha dUsare dina bhI punaH AropaNa kiye jAte haiM vaise hI AMgIkI racanA tathA puSpAdika bhI eka daphAM caDhAye hoM to una para phirase dUsare caDhAne hoM to bhI caDhAye jA sakate haiM; aura ve caDhAne para bhI pUrvameM car3hAye hue puSpAdika nirmAlya nahIM gine jAte / yadi aisA na ho to eka hI gaMdha kAsAyika (rezamI vastra) se eka sau ATha jinezvaradevakI pratimAoM ko aMgaluMchana karane vAlA vijayAdika devatA jaMbUdvIpa pannattimeM kyoM varNita kiyA ho ? nirmAlyakA lakSaNa" jo vastu eka daphA caDhAne para zobhA rahita hojAya, varNa, gaMdha, rasa, sparza, badalA huvA dekha paDatA ho, dekhane vAle bhavya jIvoMko Ananda dAyaka na ho sakatA ho use nirmAlya samajhanA / aisA saMghAcArakI bRttimeM bahuzruta pUrvAcAryoMne kahA hai / tathA pradyumna sari mahArAja racita vicAra sArameM yahAM taka kahA hai ki, ceiadavvaM duvihaM / pUdhA nimmalla memo iththa / AyANAi davvaM / pUyAriththa muNoyavvaM // 1 // akhkhaya phalavali vacchAI / saMtijaM puNo daviNa vaNajAyaM / taM nimmalaM buccai / jiNaNiha kammami uvabhogo // 2 // deva dravyake do bheda hote haiN| 1 pUjAke lie saMkalpita, 2 nirmAlya banAhuvA / 1 jina pUjA karaneke lie kezara caMdana, puSpa, vagairaha tayAra kiyA huvA dravya pUjAke liye saMkalpita kahalAtA hai yAne vaha pUjAke lie kalpita kiye bAda phira dUsare upayogameM nahIM liyA jA sakatA, yAne devakI pUjAmeM hI upayogI hai / 2 akSata, phala, naivedya, vastrAdika jo eka daphA pUjAke upayogameM AcukA hai, aise dravyakA samudAya pUjA kiye bAda nirmAlya ginA jAtA hai| yahAM para prabhu para caDhAye huye cAvala, vAdAma bhI nirmAlya hote haiM aisA kahA, parantu anya kisI bhI AgamameM yA prakaraNameM athavA caritroMmeM isa prakArakA Azaya nahIM batalAyA gayA hai, evaM vRddha puruSoMkA saMpradAya bhI vaisA kisIke gacchameM mAlUma nahIM hotaa| jisa kisI gAMvameM AyakA upAya na ho vahAM para akSata vAdAma, phalAdise utpanna hue dravyase pratimAkI pUjA karAnekA bhI saMbhava hai| yadi akSatAdikako bhI nirmAlyatA siddha hotI ho to usase utpanna huye dravyase jinapUjA saMbhavita nahIM hotii| isalie hama pahale likha Aye haiM ki, jo upayogameM lAne lAyaka na rahA ho vahI nirmAlya hai| basa yahI ukti satya ThaharatI hai| kyoMki zAstrameM likhA hI hai ki,-"bhogaviNa davvaM nimmallaM biti gIyatthA"
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 116 isa pAThase mAlUma hotA hai ki, jo upayogameM lene lAyaka na rahA ho vahI dravya nirmAlya samajhanA cAhiye / vizeSa tatva sarbajJa gamya hai| ___ kezara caMdana puSpAdika pUjA bhI aise hI karanA ki, jisase cakSu, mukha Adi AcchAdana na hoM aura zobhAkI vRddhi ho evaM darzana karane vAleko atyanta AlhAda honese puNyavRddhikA kAraNa bana ske| isa lie aMgapUjA, agrapUjA, bhAvapUjA, aise tIna prakArakI pUjA karanA / usameM prathamase nirmAlya dUra karanA, parimArjana karanA, prabhukA aMga prakSAlana karanA, vAlA kUcI karanA, phira pUjana karanA, snAtra karate kusumAMjalikA chor3anA, paMcAmRta srAtrakA karanA, nirmala jala dhArA denA, dhUpita svaccha mRdu gaMdha kAsAyika vastrase aMga luchana karanA, varAsa; kesara, cAMdI, soneke, varka, Adise prabhukI AMgI vagairahakI racanA karanA, go caMdana, kastUrI, pramukhase tilaka karanA, patra racanA karanA, bocameM nAnA prakArako bhAMtikI racanA karanA, bahu mUlyavAn ratna, suvarNa, motIse yA suvarNa cAMdike phUlase AMgIkI suzobhita racanA karanA, jisa prakAra vastupAla maMtrIne apane bharAye huye savA lAkha jinabimboMko evaM zatrujaya tIrtha para rahe hue sarva jinabimboMko ratna tathA suvarNake AbhUSaNa karAye the| evaM damayaMtIne pUrva bhavameM aSTApada parvata para rahe huye cauvIsa tIrthaMkaroMke lie ratnake tilaka karAye the| isa prakAra jise jaiso bhAva vRddhi ho vaise karanA zreyakArI hai| kahA hai kiH pavarehiM kAraNehiM / pAyaM bhAvovi jAyae pvro|| naya anno upyogo| eesiM sayANa laTThayaro // 1 // uttama kAraNase prAyaH uttama kArya hotA hai vaise hI dravya pUjAkI racanA yadi atyuttama ho to bahutase bhavya prANiyoMko bhAvakI bhI adhikatA hotI hai| isakA anya kucha upayoga nahIM, (dravya pUjAmeM zreSTha dravya lagAnekA anya kucha kAraNa nahIM parantu usase bhAvakI adhikatA hotI hai ) isalie aise kAraNakA sadaiva svIkAra karanA jisase puSTatara puNya prApti ho| tathA hAra, mAlA, pramukha vidhi pUrvaka yuktise maMgAye huye sevati, kamala, jAI, jUI, ketakI, caMpA Adi phUloMse mukuTa puSpa pagara (phUloMke ghara ) vagairahakI racanA krnaa| jinezvara bhagavAnake hAthameM suvarNakA vijorA, nAriyala, supArI, nAgarabelake pAna, suvarNa mahora, cAMdi mahora, agUMThI, laDDU Adi rakhanA, dhUpa denA, sugaMdha-vAsa prakSepa karanA / aise hI saba kAraNa haiM, jo saba aMga pUjAmeM gine jAte haiN| bRhat bhASyameM bhI kahA hai kiH nhavaNa vilevaNa AharaNa / vaththaphala gaMdha dhUva pRphphehiM // kiraI jinnNgpuumaa| taththa vihIe nAyavvA // 1 // vaccheNaM baMdhIuNaM / nAsaM ahavA jahA smaahie|| vajje avaMtunayA dehamivi kaMDu aNamAI // 2 // . snAna, vilepana, AbharaNa, vastra, barAsa, dhUpa, phUla, inase pUjA karanA aMga pUjAmeM ginA jAtA hai / vana dvArA nAsikAko bAMdhakara jaise vitta sthira rahe vaise vrtnaa| maMdirameM pUjA karate samaya khujalI hone para bhI apane aMgako khujAnA na cAhiye / anya zAstroMmeM bhI kahA hai ki:
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kAya kaMDuyaM vajjaM / tahAkhela vigiMcAM // thuithutta bhaNAM ca / putra' to jaga baMdhuNo // 1 // jagadbandhuprabhu kI pUjA karate vakta yA stuti stotra paDhate hue apane zarIrameM khujalI yA mukhase thUka khaMkAra DAlanA Adi, AsAtanAke kAraNa varjanA / 12 devapUjAke samaya mukhyavRttise to mauna hI rahanA cAhiye, yadi vaisA na bana sake to bhI pApa hetuka bacana to sarvathA tyAganA caahiye| kyoMki 'niHsahi' kahakara vahAMse gharake vyApAra bhI tyAge hue haiM isalie vaisA karanese doSa lagatA haiN| ataH pApa hetuka kAyika saMjJA ( hAthakA isArA yA netroMkA maTakAnA ) bhI varjanA cAhiye / "deva - pUjA ke samaya saMjJA karane se bhI pApa lagatA hai tisapara jinahAMkakA dRSTAnta" dhaulakA nivAsI nihAMka nAmaka zrAvaka daridrapanase ghI telakA bhAra vahana kara AjIvikA calAtA thaa| vaha bhaktAmara stotra par3hanekA pATha ekAgra cittase karatA thaa| usakI lavalInatA dekhakara cakrezvarI devIne prasanna hokara use eka vazIkaraNa kAraka ratna diyA, usase vaha sukhI huaa| use ekadina pATana jAte hue mArga meM tIna prasiddha cora mile, unheM ratnake prabhAvase vaza kara mAra pITakara vaha pATana aayaa| usa vakta vahAMke bhImadeva rAjAne vaha Azcarya kAraka bAta sunakara use bulAkara prasanna ho bahumAna dekara usake dehakI rakSA nimitta use eka talavAra dI / yaha dekha IrSAse zatruzalya nAmaka senApati bolA ki "mahArAja ! khADA tAsa samapi jasu khADe abhyAsa // jigahANeto dIjie tolA cela kapAsa 1 jigahA- sidhara dhanudhara kuntadhara saktidharA sabakoya // zatruzA raNa zUra nara jananI virala hI hoya / / 2 // azvaM zastraM zAstraM / vINAvANI narazca nArI ca // puruSa vizeSe prAptA / bhavanti yogyA ayogyAzca // 3 // ghor3A, zastra, zAstra, vINA, vANI, puruSa, nArI, itanI vastuyeM yadi accheke pAsa AveM to acchI banatIM haiM aura kharAbake pAsa jAyeM to kharAba phala pAtI haiN| usake aise bacana sunakara prasanna ho rAjAne jinahAkako sAre dezakI kotavAla padavIse vibhUSita kiyaa| jinahAkane bhI aisA parAkrama batalAyA ki, sAre dezameM corakA nAma taka na rahane diyA / eka samaya soraTha dezakA cAraNa jinahAkakI parIkSA karaneke lie pATanameM AyA / usane usI gAMva meMse UMTakI corI kara apane ghAsake banAye hue jhoMpar3e ke Age lA bA~dhA / antameM kotavAlake subhaTa patA laganese use pakaDa kara jinahAkake pAsa laaye| usa samaya jinahAka devapUjA karanemeM gahuvA hone se mukhase kucha na bolA parantu apane hAthameM phUla le masalakara subhaToMko isArese jatalAyA ki, ise mAraDAlo / subhaTa bhI use lejAne lage, usa vakta cAraNa bolane lagA ki 1
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jiNahAne to jinavarA namilA tArotAra / ' jiNe karI jinakra pUjiye so kiya mAranahAra // 1 // cAraNakA yaha vacana sunakara jinahAka lajita hogayA aura usakA gunhA mApha kara use chor3adenekI AzA dekara kahane lagA jA phira aisI corI na krnaa| yaha bAta suna cAraNa bolA ekA corI sA kiyA, jAkho laDe na mAya / . dUjI corI kimi kare cAraNa cora na thAya // usake pUrvoka bacanase use cAraNa samajhakara bahumAna dekara pUchA "tU yaha kyA bolatA hai ?" usane kahA, ki, "kyA cora kabhI UMTakI corI karatA hai ? kadApi kare to kyA use apane kholane yAne apane jhopar3emeM bAMdhe ? yaha to maiMne Apake pAsa dAna leneke lie hI yukti kI hai| usa vaka jiNahAkane khuzI ho kara use dAna ke vidA kiyaa| tadanaMtara jiNahAka tIrtha yAtrA, caitya, pustaka bhaMDAra Adi bahutase zubha kRtya karake zubha gatiko prApta huvaa| mUla bimbakI pUjA kiye bAda anukramase jise jaise saMghaTita ho vaise yathAzakti saba bimboMkI pUjA kare / ___ "dvArabimba aura samavazaraNa bimba pUjA" dvArabimba aura samavazaraNabimba (daravAjeke UparakI aura avAsanake vInakI pratimA) kI pUjA mUla nAyakakI ora dUsare bimbakI pUjA kiye bAda hI karanA, parantu gabhAremeM praveza karate hI karanA saMbhaviti nhiiN| kadAcita gabhAremeM praveza karate hI dvAra bimbakI pUjA kare aura tadanantara jyoM 2 pratimAya anukramase hoM tyoM 2 unakI pUjA karatA jAya to bar3e mandira meM bahutasA parivAra ho isase bahutase bimboMkI pUjA karate puSpa-candana dhUpAdika sarva pUjana sAmagrI samApta ho jAya / taba phira mUlanAyakakI pratimAkI pUjA, pUjanadravya sAmagrI,. vacI ho to ho sake aura yadi samApta ho gaI ho to pUjA bhI raha jaay| aise hI yadi zatrujaya, giranAra, Adi tIrthoM para aisA kiyA jAya yAne jo 2 mandira Ave vahAM 2 para pUjA karatA huA Age jAya to aMtameM tIrthanAyakake mantrimeM pahuMcane taka sarva sAmagrI samApta ho jAya, taba tIrthanAyakakI pUjA kisa taraha kI jA ske| ataH mUlanAyakakI pUjA karake yathAyogya pUjA karane jAnA ucita hai / yadi Upara likhe mujaba kare to upAzrayameM praveza karate samaya yathAkramase jina 2 sAdhuoMko baiThA dekhe unako 'khamAsamaNa' dekara bandana karatA jAya to antameM AcArya pramukhake Age pahuMcate bahutasA samaya laga jAya aura yadi vahAM taka thaka jAya to antameM AcArya pramukhako bandanA kara sakanekA bhI abhAva ho jAya, isalie upAzrayameM praveza karate vakta jo 2 sAdhu pahale mile yA baiThe hoM unheM mAtra praNAma karate jAnA aura pahale AcArya Adiko vidhipUrvaka vandana karake phira yathAnukramase saba sAdhuoMko yathAzakti bandana karanA; vaise hI mandira meM bhI prathama mUlanAyakakI pUjA kiye vAda, sarva parikara yA parivArakI pUjA karanA samujita hai, kyoMki jivAbhigama satramaM kathana kiye mujaba hI saMghAcArameM kahI huI vijaya devakI baktavyatAke viSaya meM bhI dvAra bimbakI aura samavazaraNakI pUjA sabase antima yahI batalAI hai aura so hI kahate haiN|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa to gaMbhu sahammasaha, jiNesa kahA saNa mi paNamicA / udhyADitusamagge, papajjae lomahaththeNaM // 1 // surahi maleNigavIsaM, vAra pakhkhAli ANu lipittaa| gosIsacandaNeNaM, to kusamAihiM accai // 2 // to dAra paDimapUtra, sahAsu paMca suvi karei pUvvaM ca // dAracaNAi sesaM, taiyA uvaMgAMo nAyavvaM // 3 // sudharma sabhAmeM jAkara vahA~ jinezvara bhagavAnakI dADhoMko dekhakara praNAma karake phira DabbA ughADa kara mayUra picchise pramArjana kre| phira sugaMdha jalase ikkIsa daphA prakSAlana kara gozIrSa caMdana aura phUloMse pUjA kre| aise pAMcoM sabhAmeM pUjA karake phira vahAMkI dvAra pratimAkI pUjA kare, aisA jIvAbhigama sUtra meM spaSTa kSarase kahA hai| isalie dvArapratimAkI pUjA sabase antima karanA, tyoM mUla nAyakakI pUjA sabase pahale aura sabase vizeSa krnaa| zAstroMmeM bhI kahA hai ucita pUnAe, vire.sa karaNaM tu mUlavimbassa, jaMpaDai tathyapaDhama, jaNasa diTThI sahamaNeNAM // 1 // pUjA karate huye vizeSa pUjA to mUlanAyaka bimbakI ghaTatI hai kyoMki, mandira meM praveza karate hI saba logoMkI dRSTi prathamase hI mUlanAyaka para paDatI hai, aura usI tarapha manakI ekAgratA hotI hai| 'mUlanAyakakI prathama pUjA karanemeM zaMkA karanevAlekA prazna" puA baMdaNamAi, kAuNegassa sesa karaNami, nAyaka sevaka bhAvo, hoi ko loganAhANaM // 1 // eggassAyara sArA, kIrai pUAvaresiM thovayarI, esAvimahAvanA, lAkhkhijjai niuNa buddhIhiM // 2 // * zaMkAkAra prazna karatA hai ki, yadi mUlanAyakakI pUjA pahale karanA aura parivArakI poMche karanA aisA hai to saba tIrthakara sarIkhe hI haiM taba phira pUjAmeM svAmI-sevaka bhAva kyoM honA cAhiye ? jaise ki, eka bimbakI Adara, bhakti bahumAnase pUjA karanA aura dUsare vimbakI kama pUjA karanA, yadi aisA hI ho to yaha bar3I bhArI AzAtanA hai, aisA nipuNa buddhivAloMke manameM Aye binA na rahegA, aisA samajhane bAloMko guru uttara dete haiM. "mUlanAyakakI prathama pUjA karanemeM doSa na doneke viSayameM uttara" . nAyaka sevaka buddhI, na hoi eesa jANagajaNassa, picchaMsassa sapANaM, parivAraM paariheraaii||4|| vyavahAro puNa paDhamaM, paiThio mUlanAyago eso, avaNijjA sesANaM nAyagabhAvo niuNateNa // 5 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Annnwwnnn AAAAA zrAddhavidhi prakaraNa '123 baMdana prabhAvali, ThIyaNesa egassa varimANesu, pAsAyaNA nadiThA, uciya pavattassa purisassa // 6 // jaha pimpaya paDimANaM, pUnA puphphA izAhiM khalu ucimA, kaNagAi nimpiyANaM uciyatayA majjaNAivi // 7 // kallANagAi kajjA egassa viseja pUSa karaNevi, nAvanA pariNAmo, jaha dhammi jaNassa sesesu // 8 // ucima pavittI evaM,jahA kuNaMtassa hoi nAvannA, taha mUla vimva pUAvisesa karaNivitaM naththi // 6 // jiNabhavaNa viva pUnA, koranti jiNANa nokara kintu // suha bhAvaNA nimitta vuddhANa iyarANa bohaththaM // 10 // cei hareNa kei, pasaMta rUveNa kei vimbeNa, pUyAi sayA anne anne bujhajhanti udaesA // 11 // mUlanAyaka aura dUsare jinabimba ye saba torthaMkara dekhanemeM eka sarIkhe hI haiM, isalie buddhimAna manuSyako unameM svAmI, sevaka bhAvakI buddhi hotI hI nhiiN| nAyaka bhAvase saba tIrthakara samAna hone para bhI sthApana karate samaya aisI kalpanA kI hai ki, isa amuka tIrthaMkarako mUlanAyaka bnaanaa| basa isI vyavahArase mUla nAyakakI prathama pUjA kI jAtI hai, parantu dUsare tIrthaMkaroMkI avajJA karanekI buddhi vilakula nahIM hai| eka tIrthakarake pAsa vaMdanA, stavanA pUjA karanese yA naivedya caDhAnese bhI ucita pravRttimeM pravartate huye, puruSoM kI koI AsAtanA jhAnioMne nahIM dekhii| jaise miTTIkI pratimAkI pUjA akSata, puSpAdikase karanI ucita samajhI hai / parantu jala candanAdise karanI ucita nahIM samajhI jAtI aura suvarNa cAMdI, Adi dhAtukI yA ratna pASANakI pratimAkI pUjA, jala, caMdana, puSpAdise karanI samucita ginI jAtI hai| usI prakAra mUlanAyakako pratimAkI prathama pUjA, karanI samucita ginI jAtI hai| jaise dharmavAn manuSyoMkI pUjA karate samaya dUsare logoMkA AnA jAnA nahIM kiyA jAtA vaise hI jisa bhagavAnkA jisa dina kalyANa ho usa dina usa bhagavAnakI vizeSa pUjA karanese dUsarI tIrthaMkara pratimAoMkA apamAna nahIM hotaa| kyoMki dUsaroMkI AzAtanA karanekA pariNAma nahIM hai| ucita pravRtti karate hue dUsaroMkA apamAna nahIM ginA jaataa| vaise hI mUla nAyakakI vizeSa pUjA karanese dUsare jina vimboMkI avajJA yA AsAtanA nahIM hotii| ____jo bhagavAnake mandira yA bimbakI pUjA karatA hai vaha unhIMke lie parantu zubha bhAvanAke liye hI karatA hai| jina bhavana Adi nimittase AtmAkA upAdAna yAda AtA hai| evaM abodha jIvako bodhakI prApti hotI hai tathA kitane eka mandirakI sundara racanA dekha jJAna prApta karate haiN| kitane eka jinezvarakI prazAnta mudrA dekha bodhako prApta hote haiN| kitane eka pUjA Adi AMgIkA mahimA dekha aura stavAdi stavanese evaM kitane eka upadezakI preraNAse pratibodha pAte haiN| sarva pratimAyeM eka jaisI prazAnta mudrAvAlI nahIM hotIM parantu
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ namammmmmmmmmmmmmm. zrAddhavidhi prakaraNa mUlanAyakI pratimAjI vizeSa karake prazAnta mudrA vAlI hotI haiN| isase zIghra hI bodha kiyA jA sakatA hai| ( isalie prathama mUlanAyakakI hI pUjA karanA yogya hai ) isI kAraNa mandira yA maMdiroMkI pratimA deza kAlakI apekSA jyoM bane tyoM yathAzakti, atizaya vizeSa sundara AkAra vAlI hI banabAnA / ___ghara mandirameM to pItala, tAMbA, cAMdi, Adike jina ghara (siMhAsana ) abhI bhI karAye jA sakate haiN| parantu aisA na bana sake to hAthIdAMtake yA ArasapAna ke atizobhAyamAna dIkha par3eM aisI koraNI yA citra. kArI yukta karAnA, yadi aisA bhI na bana sake to pItalakI jAlI paTTIvAle hiMda loka pramukha citrita raMga citrase atyanta zobhAyamAna atyuttama kASThakA bhI karavAnA caahiye| evaM mandira tathA gharamandirako sApha sUpha karA kara raMga rogana citra yukta, suzobhanIya karAnA / tathA mUlanAyaka yA anya jinake janmAdika kalyANaka yA viziSTa pUjA racanA pramukha kraanaa| pUjAke upakaraNa svaccha rakhanA evaM paDadA, candravA puThiyA Adi hamezA yA mahotsavAdike prasaMga para bAMdhanA ki jisase viziSTa zobhAmeM vRddhi ho| gharamandira para apane pahananeke kapar3e dhotI vagairaha vastra na sukhAnA / bar3e; mandirake samAna ghara mandirakI bhI caurAsI AsAtanAyeM dUra karanA / pItala pASANakI pratimAoMkA abhiSeka kiye bAda eka aMgaluhaNase pUchana kiye bAda (nirjala kiye bAda ) bhI dUsarI daphAM kore svaccha aMgalahaNale sarva pratimAoMko luMchana karanA, aisA karanese tamAma pratimAyeM ujvala rahatI haiN| jahAMpara jarA bhI pAnI sahajAtA hai to pratimAko zyAmatA laga jAtI hai| isaliye sarvathA nirjala karake hI kezara, aura caMdanase pUjA krnaa| - yaha dhAraNA hI na karanA ki caubIsI aura paMcatIrthI pratimAoMke snAna karate samaya snAna jalako arasa parasa sparza honese kucha doSa lagatA hai, kyoMki yadi aise doSa lagatA ho to cauvIsI gaTAmeM yA paMcatIrthImeM Upara va nIcekI pratimAoMkA abhiSeka karate samaya eka dUsareke jalakA sparza jarUra hotA hai| rAyapaseNi sUtrameM kahA hai ki rAyappaseNaijje, sohamme suriyAbhadevassa) jovAbhigavijayA, pUrIma vijayAI devANaM // 1 // bhiMgAra lomahathyaya, lUhayA dhUva dahaNa mAigraM, paDimANa sakahANAya pAe ikvayaM bhaNiyaM // 2 // nivyuma jiNAMda sakahA, sagga samuggesu tisu klioesu, annonaM saMlaggA, nvnn| jalAI hi saMpuTThA // 3 // pabadhara kAla cihiyA paDilAi saMti kesuviparesa, vattakhkhA khetakhkhA, maharUkhayA gaMtha diTThAya // 4 // mAlAdharAiANavi, zravaNa jalAI pusei, jiNavimbe, puthvaya pattAiNabi, uvarUvari pharisaNAina // // 5 // tA najai nAdoSo karaNe caubbisa vaTTayAiNa,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ MARA zrAddhavidhi prakaraNa prAyaramA jutIno, gaMthesu maMdissa mANatA // 6 // __ rAyapaseNI sUtrameM sUryAbhi devakA adhikAra hai aura jIvAbhigama sUtra tathA jambUdvIpapaNattI sUtrameM vijayA purI rAjadhAnI poliyA devakA aura vijayAdika. devatAkA adhikAra hai| vahAM aneka kalaza, mayUrapicchI aMgaluhana dhUpadAna vagairaha upakaraNa sarva jina pratimA aura sarva jinakI dADhAoMkI pUjA karaneke lie batalAe huye haiN| mokSa jinezvaroMkI dADhA indra lekara deva lokameM rahe huye zikkAmeM DabboMmeM tathA tIna lokameM jahAM 2 jinakI dADhAyeM haiM ve saba uparA uparI rakkhI jAtI haiN| ve eka dUsarese paraspara saMlagna haiN| unheM eka dUsareke jalAdikakA sparza aMgalahuNekA sparza eka dUsareko huye bAda hotA hai| (UparakI dADhAko sparzA huvA pAnI nIcekI dADhAko lagatA hai) pUrvadhara AcAryoMne pUrva kAlameM pratiSThA kI hai aisI pratimAyeM kitane eka gAMva, nagara aura tIrthAdikameM haiN| usameM kitanI eka eka hI arihaMtakI aura dUsarI kSetrA (eka pASANa . yA dhAtumaya paTTaka para covisa pratimA bharatakSetra airAvata kSetrakI pratimAyeM kI hoM ve ) nAmase, tathA maharUlyA ( utkRSTa kAlake apekSA ekaso sattara pratimAyeM eka hI paTTaka para kI ho so ) nAmase, aise tInoM prakArakI pratimAyeM prasiddha hI haiN| tathA paMcatIrthI pratimAoMmeM phUlakI vRSTI karane vAle mAlAdhara devatAke rUpa kiye hue hote haiM, una pratimAoMkA abhiSeka karate samaya mAlAdhara devatAko sparza karane vAlA pAnI jinabimba para par3atA hai| pustakameM jo citrita pratimA hotI hai vaha bhI ekeka para rahatI hai| citrita pratimAyeM bhI eka ekake Upara rahatI haiM (tathA bahutase ghara mandiroM meM eka gaMbhAre para dUsarA gabhArA bhI hotA hai usakI pratimAyeM ekekake Upara hotI haiM ) tathA pustakameM panne UparA UparI rahate haiM, paraspara saMlagna hote haiM usakA bhI doSa laganA cAhie, parantu vaise kucha doSa nahIM lgtaa| isalie mAlAdhara devako sparza kara pAnI jinabimba para par3e to usameM kucha doSa nahIM lagatA, aise hI cauvIsa gaTTAmeM bhI Uparake jinabimbako sparza karake hI pAnI nIceke jinabimbako sparza karatA hai, usameM kucha pUjA karane vAle yA pratimA bharAne vAleko nirmAlyatA AdikA doSa nahIM lgtaa| isaprakArakA AcaraNa aura yuktiye zAstroMmeM mAlUma hotI haiM, isalie malanAyaka pratimAkI pUjA dUsare vimboMse pahale karanemeM kucha bhI doSa nahIM lagatA aura svAmI sevaka bhAva bhI nahIM ginA jaataa| bRhad bhASyameM bhI kahA hai| ki 'jiridi desaNa, eka kArei koi bhaktijuo // pAyaDina pADiharaM devAgama sohiyaM ceva // 1 // dasaNa NANaM caritA, rAhaNa kajje jiNatti koi // parameTTI namokAra, ujjamiu koi paMcajiNe / / 2 // kallANAya tavamahavA, ujjamiU bhairahavAsa bhAMvIti // vahumA visesAo, kei kArei cauvvIsaM // 3 // ukosa sattari sayaM, nasloe viraiti bhttie| sattarisayaM vi koi vimbANa kArai dhasADhDho // 4 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrAddha vidhi prakaraNa koI bhaktivAn zrAvaka jinezvara devakI azokAdi aSTa mahAprAtihAryakI riddhi dikhAneke liye aSTa mahA prAtihAryake citra sahita pratimA bharavAtA hai| (banavAtA hai ) tathA devatAoMke AvAgamanakA bhI dRzya dikhalA kara pratimA bharavAtA hai / tathA koI darzana jJAna, caritrakI ArAdhanA nimitta eka paTTakameM tIna pratimAya bharavAtA hai / koI paMca parameSThIke ArAdhana nimitta eka paTTaka para paMcatIrthI yA paMca parameSThIkI pratimA bharavAtA hai, athavA koI navakArakA udyApana karaneke lie paMcaparameSTI kI pratimA banabAtA hai| koI cauSisa tIrthaMkarake kalyANaka tapake ArAdhana nimitta eka paTaka para covisa hI tIrthaMkaroMkI covisI bharavAtA hai / tathA bhaktike bahUmAnase bharatakSetrameM huye, honevAle aura vartamAna tIrthaMkaroMkI tInoM hI covisIkI pratimAyeM bharavAtA hai| koI atyanta bhaktikI tIvratAse DhAI dvIpameM utkRSTa kAlameM bicarate 170 tIrthaMkaroMkI pratimAyeM eka hI paTTaka para bharavAtA hai| ___ isalie tIna tIrthI, paMcatIthIM, covisI pramukhameM bahutase tIrthaMkaroMkI pratimAyeM hotI haiN| unake snAnaka' jala eka dUsareko sparza karatA hai isase kucha AsAtanAkA saMbhava nahIM hotA, vaise hI malanAyakakI prathama pUjA karate hue bhI dUsare jinabimvoMkI AsAtanA nahIM hotii| pUrvokta rItise tIrthakaroMkI pratimAyeM bharavAnA bhI ucita hI hai| yaha aMgapUjAkA adhikAra samApta huvA / "agrapUjA adhikAra" sone cAMdIke akSata karAkara yA ujvala zAlipramukhake akhaMDa cApaloMse yA supheda sarasoMse prabhuke sanmukha aSTamaMgalakA Alekhana krnaa| jaise zreNika rAjAko pratidina suvarNake japase zrIvIraprabhuke sanmukha jAkara svastika karanekA niyama thA, vaise krnaa| athavA ratatrayI ( jJAna, darzana, cAritra ) kI ArAdhanAke nimitta prabhuke sanmukha tIna puJja karake uttama paTTaka para uttama akSata rkhnaa| __aise hI vividhaprakAra ke bhAta Adi rAMdhe huye azana, zakkarakA pAnI, guDakA pAnI, gulAbajala, kevar3Ajala vagairahakA pAnI, pakvAna, phalAdika khAdima taMbola, pAnake voDe vagairaha svAdima aise cAraprakAra ke AhAra jo pavitra hoM pratidina prabhuke Age cddhaanaa| evaM gozIrSa caMdanakA rasa karake paMcAMgulike maMDala tathA phulake pagara bharanA, AratI utAranA, maMgala dIpaka karanA; yaha saba kucha agrapUjAmeM ginA jAtA hai| bhASyameM kahA hai ki gaMdhavva naTTa vAina, lavaNaMjalArati AI diivaaii| jaM kiccataM sambaMpi, avaarai aggpuuaae|| gAyana karanA, nATaka karanA vAdya bajAnA nona utAranA, pAnI UhAranA, AratI utAranA, dIyA karanA, aisI jo karanI hai ve saba agrapUjAmeM ginI jAtI hai| "naivedyapUjA roja apane ghara rAMdhehue annase bhI karaneke viSayameM" naivedya pUjA pratidina karanA, kyoMki sukhase bhI ho sakatI hai aura mahAphaladAyaka hai| raMdhA huSA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 AAAAAAAAone Arrow zrAddhavidhi prakaraNa anna sAre jagatkA jIvana honese sabase utkRSTa ratna ginA jAtA hai / isI kAraNa vanavAsase Akara zrIrAma candrajIne apane mahAjanoMko annakA kuzalatva icchA thaa| tathA kalahakI nivRtti aura prItikI paraspara vRddhi bhI raMdhehue annake bhojanase hotI hai, raMdhehue anake naivedyase prAyaH devatA bhI prasanna hote haiN| sunA jAtA hai ki, AgiyA vaitAla devatA pratidina sau muDe annake prakvAnna denese rAjA zrIvIravikramake vaza ho gayA thaa| bhUta, pretAdika bhI raMdhehue kSIra, khicar3I, bar3e, pakauDe, pramukhake bhojana karaneke liye hI utA. rekI yAcanA karate haiN| aise hI digpAlAdika ko validAna diyA jAtA hai| tIrthakara kI dezanA ho rahe bAda bhI prAmAdhipati sUke dhAnyakI vali karake uchAlatA hai, ki jo valike dAne sarva zrotAjana Uparase par3ate hue adhara hI grahaNa kara apane pAsa rakhate haiM, isase unheM zAMtika pauSTika hotI hai| "naivedyapUjAke phalapara dRSTAnta" ____eka sAdhuke upadezase eka nirdhana kisAnane aisA niyama liyA thA ki, isa khetake najadIkavAle mandirameM pratidina naivedya car3hAye bAda ho bhojana kruuNgaa| usakA kitanA eka samaya pratijJA pUrvaka bIte bAda ekadina naivedya car3hAneko derI ho jAnese aura bhojanakA samaya ho jAmese use utAvalase naivedya car3hAneke. lie Ate hue mArgameM sAmane eka siMha milaa| usakI avagaNanA kara vaha Age calA; parantu pIche na phirA / aise hI usa mandirake adhiSThAyakane usakI cAra daphA parIkSA kI parantu vaha kisAna apane dUr3ha niyamase calAyamAna na huvA, yaha dekha vaha adhiSThAyaka usa para tuSTamAna hokara kahane lagA . "jA! tujhe Ajase sAtaveM dina rAjyako prApti hogii|" sAtaveM dina usa gAMvake rAjAkI kanyAkA svayamvara maNDapa thA isase vaha kisAna bhI vahAM gayA thaa| usase daivika prabhAvase svayamvarA rAjakanyAne usIke galemeM mAlA DAlI ! isa banAvase bahutase rAjA krodhita ho usake sAtha yuddha karane lge| antameM usane divyaprabhAvase sabako jItakara usa gAMvake aputrika rAjAkA rAjya prApta kiyaa| logoMmeM bhI kahA jAtA haiM ki,: - dhUpo dahati pApAni, dIpo mRtyorvinaashkH|| naivedyovipulaM rAjya, siddhidAtrI pradakSiNA // 2 // dhUpapUjAse pApa calA jAtA hai, dIpa pUjAse amara ho jAtA hai, naivedyase rAjya milatA hai, aura prada. kSiNAse siddhi prApta hotI hai| ____ annAdi sarva bastukI utpattike kAraNa rUpa aura pakvAnnAdi bhojanase bhI adhika atizayavAn pAnI bho bhagavAnke sanmukha yadi bana sake to avazya pratidina eka baratanameM bharakara caDhAnA / "naivedya car3hAnemeM zAstroM ke pramANa" Avazyaka niyuktimeM kahA hai ki, "kIraibalo" balI (naivedya) kreN| noSIthameM bhI kahA hai ki, "tamo pabhAyaie devIe so balI mAikADaM bhANAyaM devAhidevo vaddhamANa sApo tassa paDimA korautti vAhimo kuhADoduhAjAyaM picchai savvAlaMkAra vibhUsina bhayavo paDimaM"
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa phira prabhAvati rAnIne saba balo Adika-(naivedya vagairaha Adi zabdase dhUpa, dIpa, jala, caMdana, ) tayAra karAke devAdhideva vardhamAna svAmIkI pratimA pragaTa hovo aisA kahakara tIna daphA (usa kASTapara) kuhADA mAsa / phira usa kASTake do bhAga honese sarvAlaMkAra vibhUSita bhagavanta kI pratimA dekhii| nIbItha sUprakI pIThikAma bhI kahA hai ki,:-balIti asivova samanimitvaM kuro kiMjjai' balI yAne azivakI upazAMtike lie kUra kare (bhAta baDhAve ) / nISIthako cUNimeM bhI kahA hai ki:-saMpairAyA rahamgAmo vivihaphale khajjaga bhujagama kavauga vacchamAi ukikaraNo karei" samprati rAjA usa rathayAtrA ke Age vividha prakArake phala, zAla, dAla, zAka, kavaDaka, vastra AdikA upahAra karatA hai| bRhatU kalpameM bhI kahA hai ki,: "sAhAmpiyo na sthyaa| tassAyaM tegAvapaI jaiNaM // jupunna paDimANakae / tassakahAkAa jIvacA // " sAdhu zrAvakake sAdharmika nahIM (zrAvakakA sAdharmI zrAvaka hotA hai) parantu sAdhuke nimitta kiyA AhAra jaba sAdhuko na khape,--taba pratimAke liye kiye hue bali naivedyakI to bAta ho kyA ! arthAt pratimA ke liye kiyA huvA naivedya sAdhuko sarvathA hI nahIM klpe| pratiSThApAhuise zrIpAdaliptasUridvArA uddhata pratiSThApaddhatimeM kahA hai ki, "prAracina yvyaarnn| maMgala dIvaM ca nimpi pacchA // caunArihiM nibjj| ciNa vihiNAo kAyabvaM" // AratI utArake maMgala dIyA kiye bAda cAra uttama striyoM ko milakara nitya naivedya krnaa| mahAtISIthake tIsare adhyAyameM bhI kahA hai ki,: "arihaMtANa bhagavaMtANaM gaMdhamalla paIva sapajiNo virovaNa vicittabalI vaccha dhUvAiehiM panA.. sakkArehiM paidiNamambhaccayAMpi kuvvANA tithyUpaNa karepoti // " arihaMtako, bhagavantako, barAsa, puSpamAlA, dIpaka, morapIchIse pramArjana, kandanAdise vilepana, vividha prakArake balI-naivedya, vastra, dhUpAdikase pUjA sarakArale pratidina pUjA karatehue bhI tIrthakI unnati kare / aise yaha agrapUjA adhikAra samApta huvA / "bhAvapUjAdhikAra" bhAvapUjA jinezvara bhagavAnkI dravyapUjAke vyApAra niSedharUpa tIsarI 'niHsihi" karane pUrvaka karanA / jinezvaradevako dakSiNa--dAhinI tarapha puruSa aura bAI tarapha striyoMko AsAtanA dUra karaneke liye kamase kama ghara mandirameM eka hAtha yA AdhA hAtha aura bar3e mandirameM naba hAtha aura vizeSatAse sATha hAtha evaM madhyama bheva dasa hAtha se lekara 56 hAtha pramANa avAha rakhakara caityavaMdana karane baiThanA (yadi itanI dUra baiThe taba hI kAmya, zloka, stuti, stotra, khelanA ThIka par3e isaliye dUra baiThanekA vyavahAra hai ) zAstroM kahA hai ki taiyAbho mAtrAmA, ThAka vindayo cipadese //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jahasanti citta, thumAiNA devabandarAya // 1 // tIsarI bhAvapUjAmeM caitya vandana karaneke ucita pradezameM - avagraha rakhake baiThakara yathAzakti stuti, stobha stavanA dvArA caitya vandana kare / 136 nISItha sUtrameM kahA hai ki : - " sou gaMdhAra sAvaoo thaya thuie bharAMto tathya giri guhAe grahoranta nirvAsiyo" vaha gaMdhAra zrAvaka stavana stutiyeM paDhatA huvA usa giri guphAmeM rAta dina rahA / basudeva hiMDameM bhI kahA hai ki "vasudevo paccu se kayasamatta sAvaya sAmAiyAI niyamo gahiya paccarukhAkho kaya kAussagga thuI vaMdagoti" vasudeva prAtaHkAla samyaktva kI zuddhi kara zrAvakake sAmAyika Adi bAraha vrata dhAraNa kara, niyama ( abhigraha ) pratyAkhyAna kara kAussaga, thUra, deva bandana, karake vicaratA hai| aise aneka zrAvakAdikoMne kAyotsarga stuti karake caitya bandana kiye haiM, " caitya bandanake bheda" jaghanyAdi bhedase caita bandanake tIna bheda kahe haiM / bhASyameM kahA hai ki: nakkAreNa jahannA, ci vaMdaNa majhmadaMDa thuijunalA // paNadaNDa thUi cakkaga, thathappaNihANehiM ukkosA // 1 // do hAtha joDakara 'namo jiNAsa' kahakara prabhuko namaskAra karanA, athavA 'namo arihaMtANa' aise samasta navakAra kahakara athavA eka zloka stavana vagairaha kahanese jAtike dikhalAnese bahuta prakArase ho sakatA hai, athavA praNipAta aisA nAma 'namuththuNaM' kA honese eka vAra jisameM 'namuththuNaM' Ave aise caityavaMdana ( Ajakala jaise saba zrAvaka karate haiM) yaha jaghanya' caityavandana kahalAtA hai / madhyama caityatrandana prathamase 'arihaMta ceiyANa' se lekara 'kAussagga' karake eka thUI prakaTapana kahanA, phirase caityabandana karake eka thUI antameM kahanA yaha jaghanya caityacandana kahalAtA hai| paMca daMDaka, 1 zakrastava ( namuththuNaM ) 2 caityastava ( arihaMta cehayANaM ), 3 nAmastava ( lomssa ) 4 zrutastava ( purukhara varadI ), 5 siddhastava ( siddhANaM buddhANaM ), jisameM ye pAMca daMDaka Ava viyarAya sahita praNidhAna ( siddhAntoMmeM batalAI huI rItike anusAra banA huvA anuSThAna ) hai caityavandana kahate haiM / aisA jo jaya use utkRSTa fate AcArya kahate haiM ki - eka zakrastavase jaghanya caityavandana kahalAtA hai aura jisameM do daphA zakrastava Ave vaha madhyama evaM jisameM cAra daphA yA pAMca daphA zakrastava Ave taba vaha utkRSTa caityavandana kahalAtA hai / pahale IryAvahi paDikamake athavA antameM praNidhAna jayaviyarAya, 'namuththuNaM' kahakara phira dviguNa caityavandana kareM phira caityabandana kahakara 'namuththuNaM' kahe tathA 'arihaMtaceiyANaM' kahakara cAra thUiyoM dvAsa deva bandana kare yAne punaH 'namuththuNaM' kahe, usameM tIna daphA 'namuththuNaM' Ave taba vaha madhyama caityavandanA kahalAtI 17
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa hai| eka daphA deva bandana kare taba usameM do daphA zakrastava Ave eka prathama aura eka antima aise saba milAkara cAra zakrastava hote haiM, do daphA aisA karanese to ATha zakrastava Ate haiM, parantu cAra hI gine jAte haiN| isaprakAra caityabandana karanese utkRSTa caityavandana kiyA kahA jAtA hai| zakrastava kahanA, tathA IryAvahi paDikamake eka zakrastava kare, jahAM do daphA caityavandanA kare vahAM tIna zakrastava hote haiM / phirase caityabandana kahakara 'namuththuNaM' kahakara arihanta ceiyANaM kahakara cAra thuI kahe; phira caityabandana namuththuNaM' kahakara cAra thUI kahakara baiThakara 'namuththurNa' kahakara tathA stavana kahakara jayaviyarAya kahe aise pAMca zakrastava honese utkRSTa caityavandanA kahAtI hai / sAdhuko mahAnISItha sUtrameM pratidina sAta vAra caityabandana karanA kahA hai, vaise hI zrAvakako bhI sAtavAra karanekA bhASyameM kahA hai so batalAte haiM:paDikkamaNe ceiya jimaNa, carima paDikkapaNa sunaNa SaDibohe // ce vaMdana iyajaiNo, sattavelA ahorato // 1 // pakkimaNa gihiNo bihU, sagabelA paMcavela iyarassa // pUAsu atisaMbhamAsu, hoi tivelA jahanneAM // 2 // (1) rAI pratikramaNa (2) maMdirameM; (3) bhojana pahale, ( gocarI Alo nA karane kI ) ( 4 ) divasa mikI (5) devasi pratikramaNameM, (6) zayana ke samaya saMthArA porasi paDhAnekI ( 7 ) jAgakara, aise pratidina sAdhuko sAta daphA caityabandana karanA kahA hai evaM zrAvakako bhI nIce likhe mujaba sAta bAra hI samajhanA / jo zrAvaka do daphA pratikramaNa karane vAlA ho use pUrvoka rItise athavA do vakhatake Avazyaka ke sone jAganeke tathA trikAla devavaMdanake milAkara sAta daphA caityabandana hote haiN| yadi eka daphA pratikramaNa karane vAlA ho to use chaha caityavandana hote haiM, soneke samaya na kare use pAMca daphA hote haiM, aura yadi jAganeke samaya bhI na kare to use cAra hote haiN| bahutase mandiroMmeM darzana karane vAleko bahutase caityavandana ho jAte h| jisase anya na bana sake tathA jina pUjA bhI jisa dina na hosake usa dina bhI use trikAla deva bandana to karanA hI cAhie | zrAvakake lie AgamameM kahA hai ki bhobho devAppA japa bhidae / jAvajjIvaM tikkAligra avvirukhattA calegaggacitreNaM // cedae baMdizravve haNameva komaNabhattA asaha prasAsaya khaNabhaMgarAmro sAranti / tathya puvvaeheta va udaga pANaM na kAyavvaM // jAva ceie sAhuana vaMdiettahA majhjhaNe / tAva asaNa karia na kAyavvaM jAva ceiha na bandie tahA avaraNe caiva tahA / kAyavvaM jahA zravandiehi caiehiMto sijjAlaya maikkamijjaiti // he devatAoMke pyAre ! Ajase lekara jIvana paryanta trikAla acUka, nizcala, ekAgracittase, deva baMdana karanA he prANiyoM ! isa apavitra, azAzvata, kSaNabhaMgUra, manuSya zarIrase itanA hI sAra hai| pahale pahora meM jabataka deva aura sAdhuko bandana na kiyA jAya bataka pAnI bhI na pInA cAhiye / evaM madhyAna samaya jabataka deva bandana na kiyA ho tabataka bhojana bhI na karanA tathA pichale praharameM jabataka deva baMdana na kiyA ho tabataka rAtrI meM zayyA para na sonA cAhiye /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 131 suppabhAe samaNo vAsagassa, pANaMvi na kathae pAUM // no jAva ceiyAehi, sAhuvi avandiyA vihinnaa||1|| pajhjharahe puNaravi, vandiuNa niyameya kappai bhoc|| puNa vandiuNa tAI, posa samayaMmi to suyai // 2 // ina do gAthAkA abhiprAya pUrvokta mujaba honese yahAMpara nahIM likhaa| gIta, nRtya, vAdya, stuti totra, ye agrapUjAmeM ginAye hue bhI bhAva pUjAmeM avatarate haiN| tathA ye mahA phaladAyI honese bane vahAMtaka svayaM hI karanA ucita hai yadi aisA na bana sake to dUsareke pAsa karAne para bhI apane Apako tathA dUsare bhI bahutase jIvoMko mahAlAbhakI prApti honekA saMbhava hai| nISItha cUrNImeM kahA hai ki,___ "pabhAvai nhAyA kaya kauuyamaMgala pAyacchittA sukillavAsaparihiA jAca amicaudasIsudha bhatirAeNa sayameva rAmo naTTovayAraM karei / rAyAvi tayANuvittie murayaMvAeI iti / snAna kiye bAda kautuka maMgala karake prabhAvatI rAnI supheda vastra pahina kara yAvat aSTamI caudasake dina bhaktirAgase svayaM nATaka karatI aura rAjA bhI usakI marjIke anusAra honese mRdaMga bjaataa| jina pUjA karaneke samaya arihantakI chadmastha kevalI aura siddha ina tIna avasthAoMkI bhAvanA bhaanaa| isake lie bhASyameM kahA hai ki, nhavaNaJcagehiM chnmththaa| vatthA paDihAragehiM kevalima // pAlinaM kussagehina / jiNassa bhAvija siddhatta // 1 // bhagavantake snAna karAne vAleko bhagavAnake pAsa rahe huye parikara para ghaDe hue hAthI para caDhe hue devake hAthameM rahe huye kalazake dikhAvase tathA parikarameM rahe huye mAlAdhArI devake rUpase, bhagavantakI chamasthA. vasthAkI bhAvanA bhaanaa| (chamasthAvasthA yAne kevalajJAna prApta karanese pahalI avasthA) chamasthAvasthA tIna prakArakI hai / (1) janmakI avasthA, (2) rAjya avasthA, (3) sAdhupanakI avsthaa| usameM snAna karate samaya janmAvasthAkI bhAvanA bhAnA, mAlAdhAraka devatAke rUpa dekhakara puSpamAla pahinAneke rUpa dekhanese rAjyAvasthAkI bhAvanA bhAnA aura mukaTa rahita mastaka ho usa vakta sAdhupanakI avasthAkI bhAvanA krnaa| pratihAryameM parikarake UparI bhAgameM kalazake do tarapha rahe huye patrake AkArako dekhakara kalpavRkSa bhAvanA, mAlAdhArI devake dikhAvase puSpavRSTI bhAva bhaanaa| pratimAke do tarapha rahe huye donoM devatAoMke hAthameM rahI huI baMsI vINAke AkArako dekha divyadhvaniko bhAvanA karanA / mAlAdhara devake dUsare hAthameM rahe huye cAmarako dekhakara cAmara prAtihAryakI racanAkA bhAva laanaa| aise hI dUsarI bhI yathA yogya sarva bhAvanAya prakaTatayA hI ho sakatI haiN| isalie catura puruSako vaisI hI bhAvanAyeM bhaanaa| paMcovayAra juttaa| pumA aTThI vayara klivaay|| riddhi viseseNa punno| neyAsavvo vayArAvi // 1 // tahi paMcuvayArA / kusumakhkhaya gaMdhadhUva dIhi,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrAddhavidhi prakaraNa kusumakhkhaya gandhapaIva / dhUva naiveja phalajalehi punno|| aThaviha kmphnnniiN| aThvayArA havai pUnA // 2 // savvo bayArapUmA / nhavaNacaNa vaccha bhuusnnaaiihiN|| phalavali dIvAi naTTa / gotra bhAratto pAihiM // 3 // (1) paMca upacArakI pUjA, (2) aSTa upacArakI pUjA, aura riddhivantako karane yogya (3) sarvopacArakI pUjA, aise tIna prakArakI pUjA zAstroMmeM batalAI hai| "paMcopacArakI pUjA" puSpa pUjA, akSata pUjA, dhUpa pUjA, dIpa pUjA, candana pUjA, aise paMcopacArakI pUjA samajhanA caahiye| "aSTopacArakI pUjA" jala pUjA, candana pUjA, puSpa pUjA, dIpa pUjA, dhUpa pUjA, phala pUjA, naivedya pUjA, akSata pUjA, yaha aSTa prakArake karmoko nAza karane vAlI honese aSTopavArikI pUjA kahalAtI hai| "sarvopacArakI pUjA" jala pUjA, candana pUjA, vastra pUjA, AbhUSaNa pUjA, phala pUjA, naivedya pUjA, dIpa pUjA, nATaka pUjA, gIta pUjA, vAdya pUjA, AratI utAranA, sattara bhedI pramukha pUjA, yaha sarvopacArakI pUjA samajhanA / aise bRhad bhASyameM Upara batalAye mujava tIna prakAra kI pUjA kahI hai tathA kahA hai ki pUjaka svayaM apane hAthase pUjAke upakaraNa tayAra kareM yaha prathama pUjA, dUsareke pAsa pUjAke upakaraNa tayAra karAve yaha dUsarI pUjA aura manameM svayaM phala, phUla, Adi pUjA karaneke lie maMgAnekA vicAra karane rUpa tIsarI pUjA smjhnaa| athavA aura bhI ye tIna prakAra hai, karanA, karAnA, aura anumodana karanA tathA lalitavistarA (nuththuNaMkI vRtti ) meM kahA hai kiH -pUaMmi pupphAmi sthuii| paDivattibhe ayo cauvihapi / / jahAsattI ekujjaa| puSpAmiSastotrapatipatti pUjAnAM yathotara prathAnyamityukta / tatramiSaM pradhAnAmazanAdibhogyavastuH // ukta gauDa zAstre / palalenalA AmiSaM bhogyavastuni prtipttiH|| pUjAmeM puSpa pUjA, AmiSa (naivedya ) pUjA, stuti, gAyana, pratipatti, AzArAdhana yA vidhi pratipAlana ) ye cAra vastu yathottara anukramase adhika pradhAna haiN| isameM AmiSa zabdase pradhAna azanAdi bhogyavastu smjhnaa| isake liye gauDa zAstrameM likhA huvA hai ki AmiSa zabdase mAMsa, strI, aura bhogane yogya azanAdika vastu smjhnaa| "tipattiH punaravikalAptopadezaparipAlanA" pratipatti sarvajJake bavanako yathArtha pAlana krnaa| isalie AgamameM pUjAke bheda cAra prakArase bhI kahe haiN| jinezvara bhagavAnakI pUjA do prakArakI hai eka dravyapUjA aura dUsarI bhaavpuujaa| usameM dravyapUjA zubha dravyase pUjA karanA aura bhAvapUjA jinezvara devakI AjJA pAlana karanA hai| aise do prakArakI pUjAmeM sarva
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 13. pUjAyeM samAjAtI haiN| jaise ki "pupphArohaNa" phUla car3hAnA, 'gaMdhA rohaNaM' sugandha bAsa caDhAnA, ityAdika satraha bheda samajhanA tathA snAnapUjA Adika ikkIsa prakArakI pUjA bhI hotI hai| aMgapUjA agrapUjA, bhAvapUjA, aise pUjAke tIna bheda ginanese isameM bhI pUjAke saba bheda samA jAte haiN| "pUjAke satraha bheda" 1 snAtrapUjA-vilepanapUjA, 2 cakSuyugalapUjA (do cakSu caDhAnA ), 3 puSpapUjA, 4 puSpamAlapUjA, 5 paMcaraMgI chUTe phUla caDhAnekI pUjA, 6 cUrNapUjA (barAsakA cUrNa car3hAnA ), dhvajapUjA, 7 AbharaNapUjA, 8 puSpagRhapUjA, 6 puSpapragarapUjA (phUloMkA puMja car3hAnA, 10 AratI utAranA, maMgala dIvA karanA, aSTa maMgaloka sthApana karanA, 11 dIpakapUjA, 12 dhUpapUjA, 13 naivedyapUjA, 14 phalapUjA, 15 gItapUjA, 16 nATaka pUjA, 17 vaadypuujaa| "ikkIsa prakArakI pUjAkA vidhi" . umAkhAti vAcakane pUjAprakaraNameM ikkIsa prakAra pUjAkI vidhi nIce mUjaba likhI hai| "pUrva dizA sanmukha snAna karanA, pazcima dizA sanmukha daMtavana karanA, uttara dizA sanmukha zveta vastra dhAraNa karanA, pUrva yA uttara dizA khar3A rahakara bhagavAnakI pUjA krnaa| gharameM praveza karate bAyeM hAtha zalyarahita apane gharake talavibhAgase deDha hAtha UMcI jamIna para gharamaMdira karanA / yadi apane gharase nIcI jamIna para gharamaMdira yA bar3A maMdira kare to dinapara dina usake vaMzakI aura putra pautrAdi saMtatikI paraMparA bhI sadaiva nIcI paddhatiko prApta hotI hai| pUjA karanevAlA puruSa pUrva yA uttara dizA sanmukha khar3A rahakara pUjA kare; dakSiNa dizA aura vidizA to sarvathA hI varja denA caahiye| yadi pazcima dizA sanmukha khar3A rahakara bhagavata mUrtikI pUjA kare to cauthI saMtatise (cauthI pIr3hIse) vaMzakA viccheda hotA hai aura yadi dakSiNa dizA sanmukha khar3A rahakara pUjA kare to use saMtati hI na ho| Agneya konameM khar3A rahakara pUjA kare to dinoM dina dhanakI hAni ho, vAyavya konameM khar3A rahakara pUjA kare to use putra hI na ho, naiRtya konameM khar3A hokara pUjA karanese kulakA kSaya hotA hai aura yadi IzAna konameM khar3A hokara pUjA kare to vaha eka sthAnapara sukhapUrvaka nahIM rhtaa| do aMgUThoMpara, do jAnU, do hAtha, do khave, eka mastaka, aise nava aMgoMmeM pUjA krnii| caMdana vinA kisI vakta bhI pUjA na krnaa| kapAlameM, kaMThameM, hRdayakamalameM, peTapara, ina cAra sthAnoMmeM tilaka krnaa| nava sthAnoMmeM (1 do aMguThe, 2 do jAnU , 3 do hAtha, 4 do khave, 5 eka mastaka, 6 eka kapAla, 7 kaMTha, 8 hRdayakamala, 6 udara ) tilaka karake pratidina pUjA karanA / vicakSaNa puruSoMko subaha vAsapUjA, madhyAhnakAla puSpapUjA aura saMdhyAkAla dhUpa dIpa pUjA karanI cAhiye / bhagavAnake bAyeM tarapha dhUpa karanA aura pAsameM rakhanekI vastuyeM sanmukha rakhanA tathA dAhinI tarapha dIvA rakhanA aura caityavaMdana yA dhyAna bhI bhagavaMtase dAhinI tarapha baiThakara hI krnaa|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrAddhavidhi prakaraNa hAthase lete huye phisalakara gira gayA huvA, jamInapara par3A huvA, paira Adi kisI bhI azuci aMgase laga gayA huvA, mastaka para uThAyA huvA, malIna vastrameM rakkhA huvA, nAbhise nIce rakkhA huvA, duSTa loga yA hiMsA karanevAle kisI bhI jIvase sparza kiyA huvA, bahuta jagahase kucalA huvA, kIr3oMse khAyA huvA, isa prakArakA phUla, phala yA patra bhaktivaMta prANIko bhagavaMtapara na car3hAnA caahie| eka phUlake do bhAga na karanA, kalIko bhI chedana na karanA, caMpA yA kamalake phUlako yadi dvidhA kare to usase bhI bar3A doSa lagatA hai| gaMdha dhUpa, akSata, puSpamAlA, dIpa, naivedya, jala aura uttama phalase bhagavAnakI pUjA krnaa| __zAMtika kAryameM zveta, lAbhakArI kAryameM pIle, zatruko jaya karanemeM zyAma, maMgala kAryameM lAla, aise pAMca varNake vastra prasiddha kAryoM meM dhArana karane kahe haiN| evaM puSpamAlA Upara kahe huye raMgake anusAra hI upayogameM lenA / paMcAmRtakA abhiSeka karanA, ghI tathA gur3akA doyA karanA, agnimeM namaka nikSepa karanA, ye zAMtika pauSTika kAryameM uttama smjhnaa| phaTe huye, sAMdhe huye, chidravAle, lAla raMgavAle, dekhanemeM bhayaMkara aise vastra pahinanese dAna, pUjA, tapa, japa, homa, sAmAyika, pratikramaNa Adi sAdhyakRta niSphala hote haiM / padmAsana. se yA sukhase baiThA jA sake aise sukhAsanase baiThakara nAsikAke agrabhAgapara dRSTi jamAkara vastrase mukha Dhakakara maunatayA bhagavaMtakI pUjA karanA ucita hai| "ikkIsa prakArakI pUjAke nAma" "1 snAtrapUjA, 2 vilepanapUjA, 3 AbhUSaNapUjA, 4 puSpapUjA, 5 vAsakSepapUjA, 6 dhUpapUjA, 7 dIpapUjA, 8 phalapUjA, 6 taMdula-akSatapUjA, 10 nAgaravelake pAnakI pUjA, 11 supArIpUjA, 12 naivedyapUjA, 13 jalapUjA, 14 vastrapUjA, 15 cAmarapUjA, 16 chatrapUjA, 17 vAdyapUjA, 18 gItapUjA, 16 nATakapUjA, 20 stutipUjA, 21 bhNddaarvrdhnpuujaa|" aise ikkIsa prakArakI jinarAjakI pUjA surAsurake samudAyase kI huI sadaiva prasiddha hai| use samaya 2 ke yogase kumati logoMne khaMDana kI hai, parantu jise jo 2 vastu priya hotI hai use bhAvako bRddhike liye pUjAmeM jodd'naa| evaM aizAnyAM ca devatAgRham" IzAna dizAmeM devagRha ho aisA vivekavilAsameM kahA hai| vivekavilAsameM yaha bhI kahA hai ki,-viSamAsanase vaiThakara, pairoM para baiTha kara, utkRSTha Asanase vaiTha kara bAyAM paira UMcA rakha kara bAyeM hAthase pUjA na karanA / sake huye, jamIna para paDe hue jinakI paMkhaDiyAM bikhara gaI hoM, jo nIca logoMse sparza kie gaye hoM, jo vika svara na huye hoM aise puSpoMse pUjA na krnaa| kIDe par3A huA, kIDoMse khAyA huA, DaMThalase judA par3A huA, eka dUsareko laganese bIMdhA huA, saDA huA, bAsI makaDIkA jAlA lagA huA, nAbhIse sparza kiyA huvA, hIna jAtikA durgaMdha vAlA, sugaMdha rahita, khaTTI gaMdha vAlA, mala mUtra vAlI jamInameM utpanna huvA; anya kisI padArthase apavitra huvA aise phUla pUjAmeM sarvathA vrjnaa| vistArase pUjA par3hAneke avasara para yA pratidina yA kisI dina maMgalake nimitta, tIna, pAMca, sAta kusamAMjali bar3hAne pUrvaka bhagavAnakI snAtra pUjA par3hAnA /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 zrAddhavidhi prakaraNa "snAtra pUjA paDhAnekI rIti" prathama nirmAlya utAranA, prakSAlana karanA, saMkSepase pUjA karanA, AratI maMgala dIpaka bharake taiyAra kara rakhanA kezara vAsita jalase bhare hue kalaza sanmukha sthApana karanA phira hAtha joDa karaH muktAlaMkAravikAra, sArasaumyatvakAMtikamanIyaM // sahajanijarUpaM vinijita, jagatrayaM pAtu jinavimba // 1 // "jisane vibhAva dazAke ( sAMsArika avasthAke ) alaMkAra aura krodhAdika vikAra tyAga kiye haiM isI kAraNa jo sAra aura samyaktva, sarva jagajaMtuko, vallabhatA; kAMtiyukta zamatAmaya mudrAse manohara evaM svabhAvadazA rUpa kevalajJAnase nirAvaraNa tIna jagatake kAma krodhAdika dUSaNoMko jItanevAle jinabiMba pavitra karo" ! aisA kahakara alaMkAra AbhUSaNa utAranA isake bAda hAtha joDakara: avaNima kusumAharaNaM, payai paiTThIya maNoharacchAyaM // jiNarUva majjaNapITha, saMThinaM vo sivaM dismo||2|| "jisake kusuma aura AbhUgaNa utAra lie haiM, aura jisakI sahaja svabhAva se bhavya jIvoMke manako harana karanevAlI manohara zobhA pragaTa huI hai isaprakAra kA snAna karane kI caukI para virAjamAna vItarAgakA svarUpa tumheM mokSa de aisA kahakara nirmAlya utAranA phira prathamase taiyAra kiyA huvA kalaza karanA, aMgalUhana karake saMkSiptase pUjA karanA / phira nirmala jalase dhoe hue aura dhUpase dhUpita kalazameM snAtra karaneke yogya sugaMdhI jala bharake una kalazoMko zreNivaddha prabhuke sanmukha zuddha nirmala vastrase Dhakakara pATale para sthApana karanA / phira apane nimittakA caMdana hAthameM lekara tilaka karake hAtha dho apane nimittake caMdanase hAtha vilepita kara hAtha kaMkaNa bAMdha kara hAthako dhUpita kara zreNibaddha snAtra karanevAle zrAvaka kusumAMjali (kezarase vAsita chUTe phUla) bharI rakebI hAthameM le khaDA rahakara kusumAMjalIkA pATha uccAraNa kare: sayavatta kunda mAlai / bahu viha kusamAI pnycvnnaaii|| jiNa nAha nhavanakAle / diti surA kusumAMjalI hiTThA // 3 // "sevaMtI, macakunda, mAlatI, vagairaha paMcavarNa bahuta se prakArake phUloMkI kusumAMjali snAtrake avasara para devAdhidevako harSita ho devatA samarpaNa karate haiN"| aisA kaha kara paramAtmAke mastaka para phUla cddh'aanaa| ___ gaMdhAya ThiThama mahuyara / maNahara majhankAra sadda sNgiinaa|| jiNa calaNo vAri mukkA / harao tumha kusamajali duraaM // 4 // sugaMdhake lobhase AkarSita ho Ae hue bhramaroMke jhaLakAra zabdase gAyanase jinezvara bhagavaMtake caraNa para rakkhI huI kusumAMjalI tumhAre pApako dUra kre|" aise yaha gAthA par3ha kara prabhuke caraNa kamaloMmeM hara eka zrAbaka kusumAMjalI prakSepa kare / isa prakAra kusumAMjalIse tilaka, dhUpa pAna AdikA ADaMbara krnaa| phira madhura aura ucca kharase jo jinezvara padharAye hoM unake nAmakA janmAbhiSekake kalazakA pATha bolnaa| phira ghI,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNaM gannekA rasa, dUdha, dahi, sugaMdhI jala, isa paMcAmRtase abhiSeka karanA / prakSAlana karate huye bIcameM dhUpa denA aura bhagavAnakA mastaka phUloMse Dhaka rakhanA parantu khulA huvA na rakhanA / isalie vAdI vaitAla zrI zAMtisUrine kahA hai ki:-"snAtra jalakI dhArA jabataka paDatI rahe tabataka mastaka zUnya na rakkhA jAya, ataH mastaka para phUla Dhaka rkhnaa|" snAtra karate samaya cAmara DholanA, gIta bAdya kA yathAzakti ADambara karanA / snAtra kiye bAda yadi phirase snAtra karanA ho to zuddha jalase pATha uccAraNa karate hue dhArA denaa| abhiSekatoyadhArA / dhAreva dhyAnamanDalAgrasya // bhava bhavanabhitti bhAgAn / bhUyopi bhinatta bhAgavatI // 1 // dhyAna rUpa maMDalake agrabhAgakI dhArAke samAna bhagavAnake abhiSeka jalakI dhArA saMsAra rUpa gharakI bhittoMke bhAgako phirase bhI bheda kre|" aisA kahakara dhArA denaa| phira aMgaluhana kara vilepana AbhUSaNa vagairahase AMgIkI racanA karake pahale pUjA kI thI usase bhI adhika karanA, sarva prakArake dhAnya pakvAnna zAka vigaya, ghI, guDa, zakkara, phalAdi, balidAna car3hAnA / jJAnAdi ratnatrayakI ArAdhanAke liye akSatake tona puJja karanA / snAtra karanemeM laghu vRddha vyavahAra ullaMghana na karanA (vRddha puruSa pahale snAna kare phira dUsare saba kare aura striyAM zrAvakoMke bAda kareM ) kyoMki jinezvara devake janmAbhiSeka samaya bhI prathama acyutendra phira yathAnukramase antima saudharmenda abhiSeka karatA haiM / snAtra huye bAda abhiSeka jala zeSake samAna mastaka para lagAye to usameM kucha bhI doSa laganekA saMbhava nhiiN| jisake lie zrI hemacaMdAcAryane zrI vIra cAritrameM kahA hai ki, deva manuSya, asura aura nAgakumAra devatA bhI abhiSeka jalako baMdanA karake harSasahita bArambAra apane sarva aMgameM sparza karAte the| ___ padmaprabhu cAritrake unnIsaveM uddezyameM zukla aSTamIse Arambha kara dazaratha rAjAne karAye huve aSTAnhikA aThAI mahotsavake adhikArameM kahA hai ki:-vaha nhavana zAMti jala, rAjAne apane mastaka para lagAkara phira vaha taruNa striyoMke dvArA apanI rAniyoMko mejvaayaa| taruNa striyoMne bRddha kaMcukIke sAtha bhijavAnese use jAte hue dero laganeke kAraNa paTTarAniyAM zoka aura krodhako prApta hone lagIM, itanemeM bar3I derameM bho vRddha kaMcukIne namaNa jala paTarAniyoMko lAkara diyA aura kahane lagA ki maiM vRddha hUM isIse dera lagI ataH mApha kro| tadanantara paTarAniyoMne vaha zAMti jala apane mastaka para lagAyA isase unakA mAna rUpI agni zAnta hogayA aura phira hRdayameM prasanna bhAvako prApta huii| tathA baDI zantimeM bhI kahA hai ki, 'zAnti pAnIyaM mastake dAtavyaM zAMti jala mastaka para lagAnA aura bhI sunA jAtA hai ki, jarAsaMdha vAsudeva dvArA choDI huI jarAke upadravase apane sainyako chuDAneke liye zrIneminAthake vacanase zrIkRSNa mahArAjane aTThamake tapa dvArA ArAdhanA karake dharaNedrake pAsase pAtAlalokamese zrIpArzvanAthakI pratimA saMkhezvara gAMvameM maMgAI aura usa pratimAke snAtra jalase upadrava zAMta huA, isIliye vaha pratimA Aja bhI zrI saMkhezvara pArzvanAtha isa nAmase saMkhezvara gAMvameM prasiddha hai / isalie sadguru pratiSThita baDe motsavake sAtha lAye hue hirAgala Adike dhvaja patAkAko mandirako tIna pradakSiNA dilAkara digpA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 17 lAdikako balidAna dekara caturvidha zrIsaMgha sahita vAdya bajate huye dhvaja car3hAnA / phira yathAzakti zrI saMghako paridhApanA, svAmI vAtsalya, prabhAvanA karake prabhuke sanmukha phala vagairaha zeSa naivedya rkhnaa| AratI utArate samaya prathama maGgala dIpaka prabhuke sanmukha karanA / maMgala dIpakake pAsa eka agnikA pAtra bharakara rakhanA usameM lavaNa jala DAlaneke liye hAthameM phUla lekara tIna daphA pradakSiNA bhramaNa karAte huye nimta likhI gAthA bolnaa| .. uvnneumNglNvo| jiNANamuhalAMlijAla praavliyaa|| nidhyapavattaNasamae / timasavimukkA kusupavuTThI // "kevala jJAna utpattike samaya aura caturvidha zrI saMghakI sthApanA karate samaya jinezvara bhagavAnake mukhake sanmukha jhaMkAra zabda karatI huI jisameM bhramarakI paMktiyAM haiM aisI devatAoMkI kI huI AkAzase kusumavRSTi zrIsaMghako adhyAtma yoga nirmala karaneke lie maMgala do!" ... aisA kahakara prabhuke sanmukha pahale puSpa vRSTi karanA, lavaNa, jala, puSpa, hAthameM lekara pradakSiNA bhramaNa karate huye nimna likhI gAthA uccAraNa karanA / ugraha paDibhagga pasara, payAhiNaM muNivai kariuNaM // paDai saloNataNa, lajjima ca loNaMhu avapi // 1 // jisase sarva prakArake sAMsArika prasAra dUra hote haiM aisI pradakSiNA karake aura zrI jinarAja devake zarIrako anupama lAvaNyatA dekhakara mAno zaramindA hokara lavaNa amimeM par3akara jala maratA hai yaha dekho" . uparokta gAthA kahakara jinezvara devako tIna daphA puSpa sahita lavaNa jala utaarnaa| phira AratIkI pUjA karake dhUpa krnaa| eka zrAvaka mukhakoSa bAMdhakara thAlameM rakhI huI AratIkA thAla hAthameM lekara AratI utaare| eka uttama zrAvaka pavitra jalase kalaza bharakara eka thAlameM dhArA kare, aura dUsarA zrAbaka vAdya bajAve tathA puSpoMkI vRSTi kre| usa samaya nimna likhI AratIkI gAthA bolanA maragayamaNi ghaDi avizAla, thAlimANikka 'Dina paincha / nhavaNakAra karUkhvi, bhamano jiyAracibho tumha // 2 // "marakata ratlake ghar3e huye vizAla thAlameM mANikase maMDita maMgala dIpakako snAna karane bAleke hAthase jyoM paribhramaNa karAyA jAtA hai tyoM bhavya prANiyoMkI bhavakI AratI paribhramaNa dUra hovo !" isa prakAra pATha uccAraNa karate hue uttama pAtrameM rakhI huI AratI tIna daphA utaarnaa| aise hI triSaSThi zalAkA puruSa caritrameM bhI kahA hai ki, karane yogya karaNI karake kRta kRtya hokara indrane aba kucha pIche haTakara tIna jagatake nAthakI AratI utAraneke lie hAthameM AratI grahaNa kii| jyoti. vanta auSadhiyoMke samudAya vAle zikharase jaise meru parvata zobhutA hai vaise hI usa AratIke dIpakakI kAntise indra bhI svayaM dopane lgaa| dUsare zraddhAlu indroMne jisavakta puSpa barasAye usa vakta saudhamendrane tIna jagatake nAyakako tIna daphA AratI utaarii| :: phira maMgala dIpaka bhI bhAratIke samAna hI pUjanA aura usa samaya nimna likhita gAthA bolanA / 18
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNaM kosaMvi saMThiyassava, payAhiNaM kaI maulima payAvo / / jiAsoma daMso diNayarUvva tuha maMgala piivo||1|| mAmijjanto sundarIhi, tuhanAhamaMgala paIvo // kaNayAyalassa najaI, bhANuvva payAhiyAM dito // 2 // "candra samAna saumya darzanavAle he nAtha! jaba Apa kausAMbI nagarI meM vicarate the usa vakta kSINa pratApI sUrya apane zAzvate vimAnase Apake darzana karaneko AyA thA usa vakta jaise vaha ApakI pradakSiNA karatA thA vaise hI yaha maMgaladIpaka bhI ApakI pradakSiNA karatA hai| jaise meru parvatakI pradakSiNA karate huye sUrya zobhatA hai vaise hI he nAtha! sura sundariyoMse saMcarita (pradakSiNA karAte huye paribhramaNa karAyA huA ) yaha maMgala dIpaka bhI pradakSiNA karate zobhatA hai|" isa prakAra pATha uccAraNa karate huye tona daphA maMgala dIpaka utAra kara use prabhuke caraNa kamala sanmukha rakhanA / yadi maMgala dIpaka utArate samaya AratI bujha jAya to kucha doSa nahIM lgtaa| AratI maMgala dIpakameM mukhya battIse ghI, guDa, kapUra, rakhanA isase mahAlAbha prApta hotA hai / laukika zAstrame bhI kahA hai ki: majvAlya devadevasya, karpU reNa tu dIpakaM // azvamedhamavApnoti, kalaM caiva samuddhareta // 1 // paramezvara ke pAsa yadi kapUrase dIpaka kare to azvamedha yajJakA phala milatA hai| aura usake kulakA bhI uddhAra hotA hai| ___ haribhadra sUridvArA kiye huye samarAditya kevalIke caritrake AdimeM 'uvaNevu maMgala vA' aisA pATha AtA hai jisase yaha snAtra vidhAnameM pradarzana 'mukkAlaMkAra' yaha gAthA haribhadrasUrikI racI huI saMbhavita hai|" isa snAtra vidhAnameM jo jo gAthA AI huI haiM ve saba tapAgacchameM prasiddha haiM, isI liye nahIM likhIM, parantu snAtra pUjAke pAThase dekha lenaa| snAnAdikameM samAcArIke bhedase vidhimeM bhI vividha prakArakA bheda dekhA jAtA hai tathApi usameM kucha ulajhana nahIM (isa viSayameM dUsareke sAtha takarAra bhI na karanA) kyoMki, arihaMtakI bhaktise sAdhAraNataH savakA eka mokSa phala hI sAdhya hai| tathA gaNadhArAdiko samAcArImeM bhI pratyekakA paraspara bheda hotA hai| isalie jisa 2 dharmakAryameM virodha na par3e aisI arihaMtakI bhaktimeM AcaraNA, pheraphAra ho tathApi vaha kisI AcAryako sammata nhiiN| aisA sabhI dharma-kRtyoMmeM samajha lenA / yahAM para jinapUjAke adhikArameM AratI utAranA, maMgala dopaka utAranA, nona utAranA, ityAdi kitamI yeka karaNI kitane eka saMpradAyase saba gacchoMmeM eka dUsarekI dekhAdekhIse para darzanIyoMke samAna calI AtI haiM aisA dekha pdd'taa| zrI jinaprabhasUrikRta pUjAvidhimeM to isa prakAra spaSTAkSAroMse likhA hai ki, lavaNAI utANaM payAlita sUriyAI pRvvapurisehiM sAhAreNa annayaMpi saMpayaM siMhie kaarijjii| lavaNa AratIkA utAranA pAda
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 zrAddhavidhi prakaraNa lipta sUri Adi pUrva puruSoMne ekabAra karanekI AzA kI hai| parantu Aja to dekhA dekhIse karAte haiM / . snAtra karane meM sarva prakArake vistArase pUjA prabhAvanAdi ke saMbhavase paralokake phalakI prApti spaSTatayA hI dekhI jAtI hai| jina janmAdi snAtra causaTha indra milakara karate the, unake samAna hama bhI kareM to unake anusAra kiyA huvA kahA jaay| isase isa loka phalakI prApti bhI jarUra hotI hai / "kaisI pratimA pUjanA?" pratimA vividha prakArakI hotI haiM, unake bheda-pUjAvidhi samyaktva prakaraNameM kahe haiN| gurukAri pAI kaI, annesayakAri AItaviti // vihikAri Ai anne, parimAe pUaNa vihaannN||1|| kitane AcArya yoM kahate haiM ki, guru karitA,-"guru yAne mAtA, pitA dAdA, paradAdA Adi unakI karAI huI pratimA pUjanA" kitaneka AcArya aisA kahate haiM ki, "svayaM vidhi pUrvaka pratimA banavAke pratiSThA karAkara pUjanA" aura bhI kitaneka AcArya aisA kahate haiM ki, 'vidhipUrvaka jisakI pratiSThA huI ho aisI pratimAkI pUjA karanA, aisI pratimAkI pUjA karanekI rItimeM batalAI huI vidhipUrvaka pUjA krnaa| mAtA pitA dvArA banavAI huI pratimAkI hI pUjA karanA vittameM aisA vicAra na karanA / mamatva yA Agraha / rakhakara amuka hI pratimAkI pUjA karanA aisA Azaya na rakhanA caahiye| jahAM jahAM para sAmAcArI kI prabhumudrA dekhanemeM Ave vahAM vahAM para vaha pratimA pUjanA / kyoMki saba pratimAoMmeM tIrthaMkaroMkA AkAra dIkhanese paramezvarakI buddhi utpanna hotI hai| yadi aisA na ho to haThavAda karanese arhantabimbakI avagaNanA karanese ananta saMsAra paribhramaNa karanekA daMDa usa para balAtkArase A par3atA hai| yadi kisIke manameM aisA vicAra Ave ki, avidhikRta pratimA pUjanese ulaTA doSa lagatA hai, tathApi aisI dhAranA na karanA ki avidhikI anumodanAke prakArase AjJAbhaMga kA doSa lagatA hai| avidhikRta pratimA pUjanese bhI koI doSa nahIM lagatA, aisA AgamameM likhA huvA hai / isa viSayameM kalpavyavahAra bhASyameM kahA hai ki, nissakaDa manissakaDe, ceie savvehi thui tinni __ velaM ca keI prANiya, nAuM ikkikki AvAbi // 1 // nizrAkRta yAne kisI gacchakA caitya, anizrAkRta bagaira gacchakA sarva sAdhAraNa caitya, aise donoM prakArake caitya yAne jinamandiroMmeM tIna stuti kahanA / yadi aisA karate huye bahuta dera lage yA bahutase mandira hoM aura una sabameM tIna 2 stuti kahanese bahuta dera lagatI ho aura utanI dera na rahA jAya to eka 2 stuti kahanA / parantu jisa 2 mandirameM jAnA vahAMpara stuti kahe binA pIche na phiranA, isaliye vidhikRta ho yA na ho parantu pUjana jarUra krnaa| "mandirameMse makar3IkA jAlA kADhaneke viSayameM" sIlaha maMkha phalae, iara cointi taM tumaaisu| abhibhointi savicisu, aNithya pheDanta dIsantA // 2 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrAddhavidhi prakaraNa . jisa mandirakI sAra saMbhAla karane vAlA zrAvaka Adi na ho, usa mandirako asavidya, deva, kulikA kahate haiM / usameM yadi makaDIne jAlA pUrA ho, dhUla jama gaI ho to usa mandirake sevakoMko sAdhu preraNA kare ki.maMkha citrakI paTTiyAM sandUkaDImeM rakhakara una vitra paTTiyoMko baccoMko dikhalA kara paisA lene vAle logoMke samAna unake citra paTTiyoMmeM raMga viraMgA vicitra dikhAva honese unakI AjIvikA acchI calatI hai vaise hI yadi tuma loga mandirakI sAra saMbhAla acchI rakhakara voMge to tumhArA mAna-satkAra hogaa| yadi usa mandirake naukara mandirakA vetana lete hoM yA mandirake pIche gAMvakI Aya khAte hoM yA gAMvakI taraphase kucha lAga bandhA huvA ho yA usI kAryake liye gAMvakI kucha jamIna bhogate hoM to unakI nirbhatsanA bhI kare / (dhamakAye ) ki, tuma mandirakA vetana khAte ho yA isI nimitta amuka Aya lete ho tathApi mandirakI sAra saMbhAla acchI kyoM nahIM rakhate ? aise dhamakAnese bhI yadi ve naukara mandirakI sAra saMbhAla na kareM to usameM dekhanese yadi jIva mAlUma na de to makar3IkA jAlA apane hAthase ukheDa DAle, isameM use kucha doSa nhiiN| isaprakAra vinAza hote huye caityakI jaba sAdhu bhI upekSA nahIM kara sakatA taba zrAvakakI to bAta hI kyA ? ( arthAt-zrAvaka pramukhake abhAvameM jaba sAdhuke lie bhI mandirakI sAra saMbhAla rakhanekI sUcanA kI gaI hai| taba phira zrAvakako to kabhI bhI vaha apanA kartabya na bhUlanA cAhiye ) yathAzakti avazya hI mandirako sAra saMbhAla rakhanI cAhiye / pUjAkA adhikAra honese ye saba kucha prasaMgase batalAyA gayA hai / uparokta snAtrAdikI vidhikA vistAra dhanavAna zrAvakase hI bana sakatA hai; parantu dhana rahita zrAvaka sAmAyika lekara yadi kisIke bhI sAtha takarAra Adi yA sirapara RNa (karja) na ho to IryAsamiti Adike upayoga sahita sAdhuke samAna tIna ni:sihi pramukha bhAva pUjAkI rItyAnusAra mandira aave| kadAcit vahAM kisI gRhasthakA deva pUjAkI sAmagrI sambandhI kArya hI to sAmAyika pAra kara vaha phUla gUMthane Adike kAryameM pravarte / kyoMki aisI dravyapUjAkI sAmagrI apane pAsa na ho aura garIbIke lie utanA kharca bhI na kiyA jA sakatA ho to phira dUsarekI sAmagrIse usakA lAbha uThAve / yadi yahAMpara koI aisA prazna kare ki, sAmAyika chor3a kara drabyastava karanA kisa taraha saMghaTita ho sakatA hai ? isakA uttara yaha hai ki, sAmAyika usake svAdhIna hai use jaba cAhe taba kara sakatA hai| parantu mandirameM puSpa Adi kRtya to parAdhIna hai, vaha sAmu. dAyika kArya hai, usake svAdhIna nahIM evaM jaba koI dUsarA manuSya dravya kharca karane vAlA ho taba hI bana sakatA hai| isalie sAmAyika se bhI isake Azayase mahAlAbha kI prApti honese sAmAyika chor3akara bhI dravyastaSama pravarttanese kucha doSa nahIM lgtaa| isaliye zAstra meM kahA hai ki: jIvANaM bohilaamo| sampadIThaThINA hoI pIprakaraNaM // pANA jinnNdbhttii| tiththassa pabhAvaNA ceva // 1 // samyakSTi jIvako bodhi bIjakI prApti ho, samyaktvako hitakArI ho, AjJA pAlana ho, prabhukI bhakti ho, jinazAsana kI unnati ho, ityAdi aneka guNoMkI prApti hotI hai| isalie sAmAyika choDa kara bhI dravya stava karanA caahiye|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNa dinakRtya sUtrameM kahA hai ki isaprakAra yaha sarva vidhi riddhivanta ke lie kahA aura dhana rahita zrAvaka apane gharameM sAmAyika lekara yadi mArgameM koI denadAra na ho yA kisIke sAtha takarAra nahIM ho to sAdhuke samAna upayogavaMta hokara jinamaMdira meM jAya / yadi vahAMpara zarIrase hI bana sake aisA dravyastavarUpa kArya ho to sAmAyikako chor3akara usa dravyastavarUpa karaNIko kre| _____ isa zrAddhavidhiko mUlagAthAmeM 'vihiNA' vidhipUrvaka isa padase dasatrika, pAMca abhigama Adi cauvIsa mRladvArase do hajAra cuhattara bAteM jo bhASyameM ginAI haiM una sabako dhAranA / so aba saMkSepase batalAte haiN| __ "pUjAmeM dhArane yogya do hajAra cuhattara bAteM" (1) tIna jagaha tIna daphA ni:sihikA kahanA, (2) tIna daphA pradakSiNA denA, (3) tIna daphA praNAma karanA, (4) tIna prakArakI pUjA karanA, (5) pratimAkI tIna prakArakI avasthAkA vicAra karanA, (6) tIna dizAmeM dekhanekA tyAga karanA, (7) paira rakhanekI bhUmiko tIna daphA pramArjita karanA, (8) varNAdika tInakA AlaMbana karanA, (6) tIna prakArakI mudrAyeM karanA, (10) tIna prakArakA praNidhAna, yaha dasa trika ginA jAtA hai| ityAdika sarva bAteM dhArana karake phira yadi deva bandanAdika dharmAnuSThAna kare to mahAphalakI prApti hotI hai| yadi aisA na bane to aticAra laganese yA avidhi honese paralokameM kaSTakI prAptikA hetu bhI hotA hai / isake liye zAstra meM kahA hai ki, dharmAnuSThAnaiva tathyAt / pratyapAyo mahAn bhavet // raudra duHkhaughajanano / duSprayuktAdi auSadhAt // 1 // . jaise apathyase auSadha khAnemeM Avai aura usase maraNAdika mahAkaSTakI prApti hotI hai vaise hI dharmAnuSThAna bhI yadi azuddha kiyA jAya to usase narakAdi durgatirUpa mahAkaSTakI paramparA prApta hotI hai| yadi caityavaMdanAdika avidhise kiyA jAya to karanevAleko ulaTA prAyazcitta lagatA hai| isake liye mahAnizItha sUtrake sAtaveM adhyayana meM kahA hai avihie ceimAi vaMdijA / tassaNaM pAyacchita uvaisijjAjayo pravihie ceimAI vaMdamAraNa annesi asaddhajaNei II kAUNaM // avidhise caityoMko vandana karate huye dUsare bhavya jIvoMko azraddhA (jina : zAsanakI apratIta ) utpanna hotI hai, isI kAraNa jo avidhise caityavaMdana kare use prAyazcitta denaa| devatA, vidyA aura maMtrAdika bhI yadi vidhipUrvaka ArAdhe jAya taba hI phaladAyaka hote haiN| yadi aisA na ho to anyathA use tatkAla anarthakI prAptikA hetu hote haiM / "isapara nimna dRSTAnta diyA jAtA hai" .. "citrakArakA dRSTAnta" avIdhyA nagarImeM surapriya nAmA yakSa rahatA thA, prativarya usakI varSagAMThakI yAtrA bharatI thii| usameM itanA Azcarya thA ki jisa dina usakI yAtrA bharanevAlI hotI thIM usa dina eka citrakAra usa yakSake mandira jI kara usakI mUrti citre tabatatkAla hI vaha citrakari mRtyuke zaraNa hojAtA thaa| yadi kisI varSa yAtrAka dina
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAWAwar mammarnamam zrAddhavidhi prakaraNa koI citrakAra vahAMpara mUrti citaraneke liye na jAya to vaha yakSa gAMvake bahutase AdamiyoMko mAra DAlatA thaa| isase bahutase vitrakAra gAMva chor3a kara bhAga gaye the| aba yaha upadrava gAMvake saba logoMko sahana karanA par3egA yaha samajha kara bahutase nAgarika logoMne rAjAke pAsa jA kara pukAra kI aura pUrvokta vRttAnta kaha sunaayaa| rAjAne saba citrakAroMko pakar3a bulavAyA aura unakI eka nAmAvali taiyAra karAkara una sabake nAmakI viDhiyeM likhavA kara eka ghar3e meM DAla rakkhIM aura aisA ThaharAva kiyA ki, nikAlane para jisake nAmakI ciTThI nikale usa sAla vahI citrakAra yakSakI mUrti citarane jaay| aisA karate hue bahutase varSa biitgye| eka bRddha strIko eka hI putra thA, eka sAla usIke nAmakI ciTThI nikalanese use vahAM jAnekA nambara AyA, isase vaha strI atyanta rudana karane lgii| yaha dekha eka citrakAra jo ki usake patike pAsa hI citrakArI sIkhA thA, vRddhAke pAsa Akara vicAra karane lagA ki, ye saba citrakAra loga avidhise hI yakSakI mUrti vitrate haiM isI kAraNa unapara kopAyamAna ho yakSa unake prANa letA hai; yadi mUrti acchI citarI jAya to kopAyamAna honeke badale yakSa ulaTA prasanna honA caahiye| isaliye isa sAla meM hI vahAM jAkara vidhi pUrvaka yakSakI mUrti cijUM to apane isa guru bhAIko bhI bacA sakUgA, aura yadi merI kalpanA satya hogaI to maiM bhI jindA hI rhuuNgaa| evaM hamezAke lie isa gAMvake citrakAroMkA kaSTa dUra hogaa| yaha vicAra kara usa bRddha strIko kahane lagA "he mAtA ! yadi tumheM tumhAre putrake lie itanA duHkha hotA hai to isa sAla tumhAre putrake badale maiM hI mUrti vitarane jAUMgA" vRddhAne use mRtyuke mukhameM jAte hue bahuta samajhAyA parantu usane eka na sunI / antameM jaba mUrti citaranekA dina AyA usa roja usane prathamase chaThakI tapazcaryA kI aura snAna karake apane zarIrako zuddha kara, zuddha vastra pahanakara, dhUpa, dIpa, naivedya, balidAna, raMga, rogana, pIchI, ye saba kucha zuddha sAmAna lekara yakSarAjake mandira para jA phuNcaa| vahAMpara usane aSTa paTakA mukhakoSa bA~dhakara prathama zuddha jalase mandirakI jamInako dhulvaayaa| pavitra miTTI maMgAkara usameM gAyakA gobara milAkara jamInako lipavAyA, bAda uttama dhUpase dhUpita kara mana, bacana, kAya, sthira karake zubha pariNAmase yakSako namaskAra kara sanmukha baiThakara usane yakSakI mUrti vitrita kii| mUrti taiyAra honepara usake sanmukha phala, phUla, naivedya, rakhakara dhUpa dIpa Adise usakI pUjA kara namaskAra karatA huvA hAtha jor3akara bolA-'he yakSarAja ! yadi ApakI yaha mUrti banAte huye merI kahIM bhUla huI ho to kSamA karanA / usa vakta yakSane sAzcarya prasanna ho use kahA ki, mAMga ! mAMga! maiM tujhapara tuSTamAna huuN| usa vakta vaha hAtha jor3akara bolA-"he yakSarAja! yadi Apa mujhapara tuSTamAna haiM to Ajase lekara aba kisI bhI citrakArako na maarnaa|" yakSane maMjUra ho kahA-"yaha to tUne paropakArake liye yAcanA kI parantu tU apane lie bhI kucha maaNg| tathApi citrakArane phirase kucha na maaNgaa| taba yakSane prasanna hokara kahA" jisakA tU eka bhI aMza-aMga dekhegA usakA sampUrNa aMga citara skegaa| tujhe maiM aisI kalAkI zakti arpaNa karatA huuN| citrakAra yakSako praNAma karake aura khuza ho apane sthAnapara calA gayA / vaha eka dina kauzAmbike rAjAkI sabhAmeM gayA thA usa vakta rAjAkI rAnIkA eka aMgUThA usane jAlImeMse dekha liyA thA, isase usane usa mRgAvatI rAnIkA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 143 sArA zarIra citrita kiyA aura vaha rAjAko samarpaNa kiyaa| rAjA usa citrako dekha prasanna huvA paraMtu usa citra mUrtiko gaurase dekhate hue rAjAkI dRSTi jaMghApara par3I, citra-citrita mUrtikI jaMghApara eka bArIka tila dIkha pdd'aa| sacamuca aisA hI tila rAnIkI jaMghApara bhI thaa| yaha dekha rAjAko zaMkA paidA huI isase usane citrakArako mAra DAlanekI AjJA phrmaayii| yaha sunakara usa gAMvake tamAma citrakAra rAjAke pAsa jAkara kahane lage ki svAmin ! ise yakSane varadAna diyA huvA hai ki jisakA eka aMza-aMga dekhe usakA sampUrNa aMga citrita kara sakatA hai| yaha suna rAjAne usakI parIkSA karaneke lie paDademeM se eka kubar3I dAsIkA aMgUThA dikhalAkara usakA citra citrita kara lAnekI AjJA dii| usane yathArtha aMga citrita kara diyA tathApi rAjAne usakA dAhinA hAtha kATa DAlanekI AjJA dii| aba usa citrakArane dAhine hAthase rahita ho usI yakSarAjake pAsa jAkara vaisA hI vitra bAMye hAthase citaranekI kalAkI yAcanA kI, yakSane bhI use vaha varadAna diyaa| aba usane apane hAtha kATaneke vairakA badalA leneke lie mRgAvatIkA citra citrakara caMDapradyotana rAjAko dikhalA kara use uttejita kiyaa| caMDapradyotana ne mRgAvatIke rUpameM Asakta ho kauzAmbIke zatAnika rAjako dUta bhejakara kahalAyA ki, terI mRgAvatI rAnIko mujhe samarpaNa karade / anyathA jabaradastIse bhI maiM use aMgIkAra kruuNgaa| zatAnikane yaha bAta nAmaMjUra kI, antameM canDapradyotana rAjAne bar3e laSkarake sAtha Akara kozAmbI nagarIko veSTita kara liyaa| zatAnika rAjA isI yuddha meM ho maraNake zaraNa huvA / canDapradyotana ne mRgAvatIse kahalAyA ki, aba tuma mere sAtha prema pUrvaka calo / usane kahalAyA ki, maiM tumhAre bazameM hI hUM, parantu Apake sainikoMne merI nagarIkA kilA tor3a DAlA hai yadi use ujjayinI nagarIse ITeM maMgAkara punaH tayAra karA deM, aura merI nagarImeM annapAnIkA subhItA kara deM to maiM Apake sAtha AtI huuN| canDapradyotana ne bAhara rahakara yaha saba kucha karA diyaa| itanemeM hI vahAMpara bhagavAna mahAvIra svAmI A samavasare / yaha samAcAra milate hI mRgAvatI rAnI, vanDapradyotana rAjA Adi unheM vaMdana karaneko Aye / isa samaya eka bhIlane Akara bhagavAnase pUchA ki, 'yA sA' bhagavantane uttara diyA ki 'sA sA' tadanantara Azcarya pAkara usane uttara pUchA bhagavAnane yathAvasthita sambandha kahA; vaha sunakara vairAgya pAkara mRgAvatI, aMgAravatI, tathA pradyotanakI AThoM rAniyoMne prabhuke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| jaba avidhise aisA anartha hotA hai taba phira vaisA karanese na karanA ho acchA hai, aisI dhAranA na karanA; kyoMki zAstrameM kahA hai -- avihikaya varaNakayaM / assuya vayaNaM bhaNanti samayannu / pAyacchitaM akae garunaM / vitahaM kae lahu yaM // 1 // avidhise karanA isase na karanA ThIka hai aisA bolane vAleko jaina zAstrakA abhiprAya mAlUma nahIM; isIse vaha aisA bolatA hai| kyoMki, prAyazcitta bidhAnameM aisA hai ki, jisane vilakula nahIM kiyA use bar3A * bhArI prAyazcitta AtA hai| aura jisane kiyA to sahI parantu avidhise kiyA hai use alpa prAyazcitta AtA hai, isalie sarvathA na karanekI apekSA avidhise karanA bhI kucha acchA hai| ataH dharmAnuSThAna pratidina karate
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhaviSi prakaraNa hI rahanA cAhiye, aura karate samaya bidhi pUrvaka karanekA udyama karate rahanA yaha zreyaskara hai| yahI zraddhAlukA lakSaNa hai.zAstrameM bhI kahA hai ki: vihisAra cina sevii| saddhAlu sattimaM aThANaM / davAI dosa nihmo| vipakhavAyaM vahai taMmi // 1 // zraddhAlu zrAvaka yathAzakti vidhimArgako sevana karaneke udyamase anuSThAna karatA rahe anyathA kisI dravyA. dika doSase kriyA meM zAnubhAva pAtA hai (zraddhA uTha jAtI hai ) ghamANaM vihijogo| vihipakhkhArAhagA sayA dhanA // vihi bahupANI dhnaa| vihi pakhkhA adusagA dhannA // 2 // jisakI kriyA vidhiyukta ho use dhanya hai, vidhisaMyukta karane kI bhAvamA rakhatA ho use dhanya hai, vidhi mArga para Adara bahumAna rakhane vAleko dhanya hai, vidhimArgakI nindA na kareM. mese puruSoMko bhI dhanya hai| Asanna siddhimANaM / vihi pariNAmouhoi sykaasN|| vihicAmo vihibhttii| abhavya jIvANa dura bhannANaM // 3 // thor3e bhavameM siddhipada pAnebAleko sadaiva vidhisahita karanekA pariNAma hotA hai, aura abhavya tathA durbhajya ko vidhimArgakA tyAga aura anidhi mArgakrA sevana bahuta hI priya hotA hai| khetIvAr3I, vyApAra, naukarI, bhojana, zayana, upavezana, gamana, Agamana, bacana vagairaha bhI dravya, kSetra, kAla ...bhAva, Adise vicAra karake vidhipUrvaka sevana kare to saMpUrNa phaladAyaka hotA hai aura yadi ; vidhi ullaMghana karake dharmAnuSThAna kare to kisI vrata anarthakArI aura kisI daphA alpa lAbhakArI hotA hai| . "avidhise honevAle alpa lAbha para dRSTAnta" sunA jAtA hai ki koI vyArthI do puruSa dezAntarameM jAkara kisI eka siddha puruSakI sevA karate the| unakI sevAse tuSTamAna ho siddha puruSane unheM devAdhiSThita mahimAvaMta tumbeke bIja dekara usakI AmnAya vrata lAI ki, sau daphA hala calAye hue khetameM maMDapakI chAyA karake amuka nakSatra bArake yogase inheM bonaa| jaba kI.bela utpanna ho taba prathamase phalake bIja le saMgraha kara rakhanA aura phira patra, puSpa, phala, daMThala sahita usa belako khetameM hI rakhakara nIce kucha aisA saMskAra karanA ki jisase Usapara par3I huI rAkha vyartha na jAya phira usa sUkI huI belako jlaadenaa| usakI jo rAkha ho vaha siddha bhasma ginI jAtI hai| cauMsaTha tole tAmra gAlakara usameM eka ratti siddhabhasma DAlanA usase tatkAla hI vaha suvarNa bana jaaygaa| isa prakAra donoMko sikhalAkara bidA kiyaa| ve donoM apane apane ghara cale gye| una donoM se pakane yathAvidhi jAne siddha puruSake kathanAnusAra suvarNa prApta kiyA aura dUsarene usakI vidhimeM kucha bhUla kI jisase use suvarNa ke le.cAMdI prApta huI parantu suvarNa na bnaa| isalie jo 2 kArya haiM ve saba yathAvidhi , hone para hI saMpUrNa mAdAyaka nikalate haiN|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa - haraeka dharmAnuSThAna apanI zaktike anusAra yathA bidhikarake antama bhUlase huI avidhi AzAtanAkA doSa nivAraNAtha 'micchAmi dukkaDa' denA cAhie jisase usakA vizeSa doSa nahIM lgtaa| 'tIna prakArakI pUjAkA phala" .. vigyo vasAmigegA / abhbhudaya pasAhaNI bhave bImA // nivvaI karaNo taiyA / phalAmo jahaththa nAhi // 1 // pahalI aMgapUjA, vighnopazAminI-vighna dUra karane vAlI, dUsarI agrapUjA abhyudaya denevAlI aura tIsarI bhAvapUjA-nivRttikAriNI-mokSapada dene vAlI, isa prakAra anukramase tInoM pUjAkA phala yathArtha samajhanA caahiye| - yahAMpara pahale kahe gaye haiM ki,-aMgapUjA, agrapUjA, mandira banavAnA; bimba bharavAnA, saMghayAtrA, Adi karanA, yaha samasta dravya-stava hai / isake bAremeM zAstra meM likhA hai ki, jiNabhavaNavimbaThAvaNa / jattA pUmAI suttamo vihiNA // davvaththa mottineyaM / bhAvaththaya kAraNaroNa // 1 // ' sUtrameM batalAI huI vidhike anusAra mandira banavAnA, jinavimba bharavAnA, pratiSThA sthApanA karAnA, tIrtha yAtrA karanA, pUjA karanA, yaha saba dravya stava jAnAnA, kyoMki ye saba bhAvastavake kAraNa haiM, isalie dravyastaSa ginA jAtA hai| 'Ni cima saMpunnA / jaivihu esA na tIrae kaauN|| tahavi aNu ciThThi avvA / akhkhaya dIvAI dANeNa // 2 // yadi pratidina saMpUrNa pUjA na kI jA sake tathApi usa 2 dina akSata pUjA, dIpa pUjA, karake bho pUjAkA AcaraNa krnaa| egaMpi udaga vindue| jahapakhilA pahAsamuddammi // jAyaI akhkhAyapevaM / pUAvihu vIyarAgesu // 3 // yadi mahAsamudra meM pAnIkA eka vindu DAlA ho to vaha akSayatayA rahatA hai vese ho votarAga ko pUjA bhI yadi bhAvase thor3I hI kI ho tathApi lAbhakArI hotI hai| eeNaM vIeNaM duHkhAI ayAviuNa bhavagahaNe // anycntdaarbhoe| bhottu simajhanti sanna jIyA // 4 // - isa jina pUjAke kAraNase saMsArarUpa aTavImeM duHkhAdika bhoge binA hI atyanta strI-bhoga bhogakara laH jIva siddhiko pAte haiN| pUmAe mnnsntii| maNasantIe ma uttamamamANaM // suha jhaannennymukkho.| mukhkhe sukhkhaM nirAbAhaM // 4 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNaM pUjA karanese mana zAMta hotA hai, mana zAMta honese uttama dhyAna hotA hai aura uttama dhyAnase mokSa milatA hai, tathA mokSameM nirbAdhita sukha hai| puppAgharcA tadAjJA ca / tadravya prirkssnn| utsavA tIrthayAtrA ca / bhaktiH paMcavidhA jine // 6 // puSpAdikase pUjA karanA, tIrthaMkarakI AzA pAlanA, deva dravyakA rakSaNa karanA, utsava karanA, tIrtha yAtrA karanA, aise pAMca prakArase tIrthaMkarakI bhakti hotI hai| "dravyastavakedo bheda" (1) Abhoga-jisake guNa jAne huye hoM vaha Abhoga dravya stava, anAbhoga jisake guNa paricita na hoM tathApi usa kAryako kiyA karanA, use anAbhoga dravyastava kahate haiN| isa taraha zAstroMmeM dravya stavake bheda kahe haiM tadartha kahA hai ki, devaguNa pritraannii| tabhbhAvANugayamuttamaM vihiNA // pAyArasAra jiNApUaNeNa Abhoga dvythyo||1|| ittocarita laabho| hoi lahUsayala kamma niddlnno| eta ethya sammamevahi, payadiyavvaM sudiThThIhi // 2 / vItarAgake guNa jAnakara una guNoMke yogya uttama vidhise jo unakI pUjA kI jAtI hai vaha Abhoga dravya stava ginA jAtA hai / isa Abhoga dravyastavase sakala karmoMkA nirdalana karane vAle cAritrakI prApti hotI hai| isaliye Abhoga dravya stava karanemeM samyakSTi jIvoMko bhalI prakAra udyama karanA cAhiye / pUmA vihivirhaabho| annANAmo ji gayaguNANaM // suhapariNAma kyttaa| esoNA bhoga dvlthvo.||3|| guNaThANa tthaanngttaa| eso evaMpa guNakaro ceva // suhsuhyrbhaav| visuddhiheumao bohilAbhAoM // 4 // asuhrukhenndhaanni| dhannANaM Agapesi bhadANaM / amuNiya guNe vinUNaM visae pIi samucchalaI // 5 // jo pUjAkA vidhi nahIM jAnatA aura zubha pariNAmako utpanna karane bAle jinezvara devameM rahe huye guNake samudAyako bhI nahIM jAnatA aisA manuSya jo dekhA dekhI jina pUjA karatA hai use anAbhoga dravyastava kahate haiN| yadyapi anAbhoga dravyastava mithyAtvakA sthAnaka rUpa hai tathApi zubha zubhatara pariNAma kI nirmalatA kA hetu honese kisI vakta bodhi lAbhakI prAptikA kAraNa hotA hai| azubha karmakA kSaya honese AgAmI bhavameM mokSa pAne vAle kitaneka bhavya jIvoMko vItarAgake guNa mAlUma nahIM tathApi kisI toteke yugmako jinabimva para prema utpanna huvA vaise guNapara prema upajatA hai|
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 1 sit poso visae / gurukammANaM bhavAbhinaMdINa // pathyaMmi zrAurA eva / uvaThie nicchie maraNe // 6 // toci tattantu / jisa vimbe jida dhamme vA // subhAsa bhayAyo / padmosa lesaMpi vajjanti // 7 // 147 jisa prakAra maraNAsanna rogIko pathya bhojana para dveSa utpanna hotA hai vaise hI bhArI karmoM yA bhavAbhinandI jIvoMko dharmapara bhI ati dveSa hotA hai| isI lie satyatatva ko jAnane vAle puruSa jinabimba para yA jina praNIta dharma para anAdi kAlake azubha abhyAsake bhayase dveSakA lesa bhI nahIM rakhate / "dharma para dveSa rakhaneke sambandhameM kuntalA rAnIkA dRSTAnta" pRthvIpura nagara meM jitazatru rAjA rAjya karatA thaa| use kuntalA nAmA paTarAnI thii| vaha atyanta afg thI, tathA dUsarI rAniyoMko bhI bAramvAra dharmakArya meM niyojita kiyA karatI thii| usake upadezase usakI tamAma sauteM bhI dharmiSThA hokara use apane para upakAra karaneke kAraNa tathA rAjAkI bahu mAnanIyA aura sabameM agriNI honese apanI gura nIke samAna sanmAna detI thiiN| eka samaya rAniyoMne apane 2 nAmase mandira pratimAyeM banavAkara unakI pratiSThAkA mahotsava zurU kiyA / usameM pratidina, gIta, gAyana, prabhAvanA, svAmi vAtsalya, adhikAdhikatA se hone lge| yaha dekha kuntalA paTarAnI sauta svabhAvase apane manameM bar3I IrSA karane lgii| usane bhI sabase adhika racanA vAlA eka navIna mandira banavAyA thA / isaliye vaha bhI una sabase adhika ThAThamAThase mahotsava karAtI hai, parantu jaba koI una dUsarI sautoMke mandira yA pratimAoMkI bahu mAna yA prazaMsA karatA hai taba vaha hRdayameM bahuta hI jalatI hai / jaba koI usake mandirakI prazaMsA karatA hai taba sunakara bar3I harSita hotI hai| parantu jaba koI sautoMke mandirako yA unake kiye mahotsavakI prazaMsA karatA hai taba IryAse mAno usake prANa nikalate haiN| ahA ! matsarakI kelI duraMtatA hai ! aise dharma dveSakA pAra pAnA ati duSkara hai| isIlie pUrvAcAryoMne kahA hai ki: potA api nimajjanti / matsare makarAkare / tattatra majjannanyeSAM / dRSadA miva kiM navaM // 1 // vidyAvANijya vijJAna | vRddhi Rddhi guNAdiSu // jAtau khyAtau ca maunatyA / dhidhik dharmepi matsaraH // 2 // - matsararUpa samudra meM jahAja bhIM DUba jAtA hai taba phira usameM dUsarA pASANa jaisA DUbe to Azcarya hI kyA ? vidyAmeM, vyApArameM, vizeSa jJAnakI vRddhi meM, saMpadA meM, rUpAdika guNoMmeM, jAtimeM, prakhyAtimeM, unnatimeM, bar3AImeM, ityAdimeM logoMko matsara hotA hai / parantu dhikkAra hai jo dharmake kArya meM bhI IrSA karatA hai / dUsarI rAniyAM to bicArI sarala svabhAva honese paTarAnIke kRtyakI bAraMvAra anumodanA karatI haiM, parantu paTarAnIke manase IrSAbhAva nahIM jaataa| isa taraha IrSA karate hue kisI samaya aisA durnivAra koI roga utpanna huvA ki jisase vaha sarvathA jInekI AzAse nirAza hogaI / antameM rAjAne bhI jo usa para kImatI sAra AbhUSaNa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa the ve saba le lie, isase sautoM parake dveSa bhAvase atyanta duvA'nameM mRtyu pAkara sautoMke mandira, pratimA, mahotsava, gItAdika ke matsara karanese apane banavAye huye mandirake daravAje ke sAmane kuttIpane utpanna huI / aba vaha pUrvake abhyAsase mandirake daravAjeke Age baiThI rahatI hai| use mandirake nokara mArate pITate haiM tathApi vaha vahAMse anyatra nahIM jaatii| phira phirAkara vahIM AvaiThatI hai| isaprakAra kitanA eka kAla bItane para vahIM para koI kevalajJAnI padhAre, unheM una rAniyoMne milakara pUchA ki mahArAja ! kuntalA mahArAno marakara kahAM utpanna huI hai ? taba kevalI mahArAjane yathAvasthita svarUpa kaha sunaayaa| vaha vRttAnta sunakara sarva rAniyAM parama vairAgya pAkara usa kuttIko prati dina khAneko detI haiM aura parama snehase kahane lagI ki "he mahAbhAgyA! tU pUrva bhavameM hamArI dharmadAtrI mahA dharmAtmA thii| hA! hA! tUne vyartha hI hamArI dharma karaNI para dvaSa kiyA ki jisase tU yahAM para kuttI utpanna huI hai| yaha sunakara caityAdika dekhanese use jAtismaraNa zAna huvA; isase vaha kuttI vairAgya pAkara siddhAdikake samakSa svayaM apane dveSa bhAvajanya karmako kSamAkara Alocita kara anazana karake antameM zubhadhyAnase mRtyu pA vaimAnika devI huI / isaliye dharma para dveSa na karanA caahiye| "bhAvastavakA adhikAra" yahA~ pUjAke adhikArameM bhAvapUjA-jinAjJA pAlana karanA yaha bhAvastavameM ginA jAtA hai / jinAjJA do prakAra kI hai| (1) svIkAra rUpa, (2) parihAra rUpa / svIkAra rUpa yAne zubhakarNikA Asevana karanA aura parihAra 'rUpa yAne niSedhakA tyAga krnaa| svIkAra pakSakI apekSA niSiddha pakSa vizeSa lAbhakArI hai| kyoMki jo 2 tIrthaMkaroM dvArA niSedha kiye hue kAraNa hai unheM AcaraNa karate bahutase sukRtakA AcaraNa karane para bhI vizeSa lAbhakArI nahIM hotaa| jaise ki, vyAdhi dUra karaneke upAya svIkAra aura parihAra ye do prakArake haiM yAne kitane eka auSadhAdike svIkArase aura kitane eka kupathyake parihAra tyAgase roga naSTa hotA hai| usameM bhI yadi auSadha karate hue bhI kupathyakA tyAga na kiyA jAya to roga dUra nahIM hotA; vaise hI cAhe jitanI zubha karanI kare parantu jabataka tyAgane yogya karaNIko na tyAge tabataka jaisA cAhiye vaisA lAbhakAraka phala nahIM miltaa| auSadhena binA vyaadhiH| pathyAdeva nirvtte|| na tu pathyAvihInasya / auSadhAnAM zatairapi // 1 // vinA auSadha bhI mAtra kupathyakA tyAga karanese vyAdhi dUra ho sakatA hai| parantu pathyakA tyAga kiye vinA saikar3oM auSadhiyoMkA sevana karane para bhI rogakI zAMti nahIM hotii| isI taraha cAhe jitanI bhakti kare parantu kuzIla AsAtanA Adi na taje to vizeSa lAbha nahIM mila sktaa| niSedhakA tyAga kare to bhI lAbha mila sakatA hai yAne bhakti na karatA ho, parantu kuzIlatva, AsAtanA, vagairaha sevana na karatA ho tathApi lAbha. kArI hai aura yadi sevA bhakti kare aura AsAtanA, kuzIlatva AdikA bhI tyAga kare to mahA lAbhakArI samajhanA / isalie zrI hemacandrAcArya ne bhI kahA hai ki,: vItarAga spryaat| stavAjJA pAlanaM pr|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNA prAjJArAdhAdvirAvAca / zivAca ca bhavAya ca // 1 // prAkAlamiyamAjJAte / heyopAdeyagocarAH // zrAsravaH sarvathA heya / upAdeyazva saMvaraH // 1 // he vItarAga ! ApakI pUjA karanese bhI ApakI AjJA pAlanA mahA lAbhakArI hai| kyoMki ApakI AjJA pAlanA aura virAdhanA karanA ina donoMmeMse eka mokSa aura dUsarI saMsArake lie hai| ApakI AjJA sadeva heya aura upAdeya hai ( tyAgane yogya aura grahaNa karane yogya ) usameM Alaba sarvathA tyAgane lAyaka aura saMghara sadA grahaNa karane lAyaka hai / 146 "zAstrakAroMne batalAyA huA dravya aura bhAva stavakA phala" ukkosaM davva thayaM / prArAhithaM jAI accu jAva // bhAvaththaraNa pAvaI // aMtamuhutte Na nivvAsAM // 1 // * utkRSTa dravya stavakI ArAdhanA karane vAlA jyAdahase jyAdaha UMce bArahaveM devaloka meM jAtA hai aura bhAvastavase to koI prANI aMtarmuhUrta meM bhI nirvANa padako pAtA hai / yadyapi dravyastava meM kAyake upamardanarUpa virAdhana dekha par3atA hai tathApi kUpakake dRSTAntase vaha karanA ucita hI hai| kyoMki usameM alAbhakI apekSA lAbha adhika hai ( dravyastavanA karanevAleko agaNya puNyAnubandhI puNyakA bandha hotA hai, isaliye Astrava ginane lAyaka nahIM ) / jaise kisI navIna base huye gAMvameM snAna pAnake liye logoMko kuvA khodate huye pyAsa, thAka, aMga malina honA, ityAdi hotA hai, parantu kudhemeM se pAnI nikale bAda phira unheM yA dUsare logoMko vaha kUpaka snAna, pAna, aMga, sukhi, pyAsa, thAka, agakI malinatA vagairaha upazamita kara sadAkAla aneka prakArake sukhakA denevAlA hotA hai, vaise hI dravyastava se bhI samajhanA | Avazyaka niyukti meM bhI kahA hai ki, saMpUrNa mArga sevana nahIM kara sakanevAle zrAvakoMko viratAvirati yA dezaviratiko dravyastava karanA ucita hai, kyoMki saMsArako patalA karaneke liye dravyastava ke viSaya meM - kuMvekA dRSTAnta kAphI hai| dUsarI jagaha bhI likhA hai ki, 'Arambha meM Asakta chaha kAyake jIvoMke vadhakA tyAga na kara sakanevAle saMsAra rUpa aTavImeM par3e huye gRhasthoMko dravyastava hI AdhAra hai; ( chaha kAyAke vadha kiye 'vinA usase dharma karanI sAdhI nahIM jA sakatI ) stheyo vAyucalena nivRttikara nirvANa nirghAtinA / svAyatta' bahunAyakena subahu svalpena sAraM paraM // nissAreNa dhanena puNyamamalaM kRtvA jinAbhyarcanaM / yo gRhNAti vi sa eva nipuNo vANijyakamaNyalaM // vAyuke samAna capala mokSapadakA ghAta karanevAle aura bahuta se svAmIvAle niHsAra svalpa dhanase jine 4
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 150 zvara bhagavAnakI pUjA karake jo baniyA sArameM sAra mokSapadako denevAle nirmala puNyako grahaNa karatA hai vahI saccA baniyAM vyApArake kAmameM nipuNa ginA jAtA hai / yAsyAmyAyatanaM jinasya labhate ghyAyaMzcaturthaM phalaM // cotthita udyato'STamatho gaMtu pravRtto'dhvani // zraddhAlurdazamaM bahijjinagRhAtprAptastato dvAdazaM // madhye pAkSika mIkSite jinapatau mAsopavAsaM phalaM // 1 // uparokta gAMthAkA artha pahale A cukA hai isaliye piSTapeSaNake samAna yahAM para nahIM likhA gayA / padmaprabhacaritra meM bhI yahI bAta likhI hai| usameM vizeSatA itanI hI hai ki, jinezvaradevake mandirameM jAnese chaha mAsake upavAsakA phala, gabhAreke daravAje Age khar3A rahanese eka varSake upavAsakA phala, pradakSiNA karate hue sau varSa upavAsakA phala aura tadanantara bhagavAnakI pUjA karanese eka hajAra varSake upavAsakA phala, evaM stavana kahane se ananta upavAsakA phala milatA hai aisA batalAyA hai| dUsare bhI zAstrameM kahA hai ki, prabhukA nirmAlya utAra kara pramArjanA karate hue sau upavAsakA, candanAdise vilepana karate hue hajAra upavAsakA aura mAlA AropaNa karanese dasa hajAra upavAsakA phala milatA hai| jinezvara devakI pUjA trisaMdhya karanA kahA hai / prAtaHkAlameM jinezvaradevakI vAsakSepa pUjA, rAtrimeM kiye ye doSoM ko dUra karatI hai / madhyAhnakAlameM caMdanAdika se kI huI pUjA Ajanmase kiye hue pApoMko dUra karatI 'hai, saMdhyA samaya dhUpa dIpakAdi pUjA sAta janma ke doSoMko naSTa karatI hai / jalapAna, AhAra, auSadha, zayana, vidyA, malamUtrakA tyAga, khetI bAr3I vagairaha ye saba kAlAnusAra sevana kie hoM to hI satphalake denevAle hote haiM, vaise hI jinezvara bhagavAna kI pUjA bhI ucita kAlameM kI ho to satphala detI hai / jinezvara devakI trisaMdhya pUjA karatA huvA manuSya samyaktva ko suzobhita karatA hai, evaM zreNika rAjAke samAna tIrthaMkara nAma, gotra, karma bAMdhatA hai| gata doSa jinezvarako sadaiva trikAla pUjA karanevAlA tIsare bhava yA sAtaveM bhavameM athavA AThaveM bhavameM siddhipadako pAtA hai| yadi sarvAdarase pUjA karaneke liye kadAcit devendra bhI pravRtta ho tathApi pUja nahIM sakatA; kyoMki tIrthaMkarake ananta guNa haiN| yadi ekeka guNako judA 2 ginakara pUjA kare to Ajanma bhI pUjAkA yA guNoMkA anta nahIM A sakatA, isaliye koI bhI sarva prakArale pUjA karaneke liye samartha nhiiN| parantu saba manuSya apanI zakti ke anusAra pUjA kara sakate haiN| he prabhu! Apa adRzya ho ! isaliye AMkhoMse dekha nahIM par3ate, ApakI sarva prakArase pUjA karanI cAhie; parantu vaha nahIM bana sakatI, taba phira atyanta bahumAnase Apake vacanako paripAlana karanA yahI yakArI hai / " pUjAmeM vidhi bahumAna para caubhaMgI" jinezvaradeva kI pUjAmeM yathAyogya bahumAna aura samyak vidhi ye donoM hoM, taba hI vaha pUjA mahA lAbhakArI hotI hai / tisa para caubhaMgI batalAte haiN|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa (1) saccI cAMdI aura saccA sikkA, (2) saccI cAMdI aura asatya sikkA, (3) saccA sikkA parantu khoTI cAMdI, (4) khoTA sikkA aura cAMdI bhI khottii| (1) devapUjAmeM bhI saccA bahumAna aura saJcA vidhi yaha pahalA bhaMga smjhnaa| (2) saccA bahumAna hai parantu vidhi saJcA nahIM hai yaha dUsarA bhaMga samajhanA / (3) saccA vidhi hai parantu samyak bahumAna nahIM-Adara nahIM hai, yaha tIsarA bhaMga smjhnaa| (4) saccA vidhi bhI nahIM aura samyak bahumAna bhI nahIM, yaha cauthA bhaMga smjhnaa| Upara likhe huye bhaMgoMmeMse prathama aura dvitIya yathAnukrama lAbhakArI haiN| aura tIsarA evaM cauthA bhaMga bilakula sevana karane lAyaka nhiiN| ___ isI kAraNa bRhad bhASyameM kahA hai ki, vandanake adhikArameM (bhAva pUjAmeM ) cAMdIke samAna manase bahumAna samajhanA, aura sikke ke samAna bAharakI tamAma kriyAyeM smjhnaa| bahumAna aura kriyA ina donoMkA saMyoga milanese bandanA satya samajhanA / jaise cAMdI aura sikkA satya ho taba hI vaha rupayA barAbara calatA hai, vaise hI bandanA bhI bahumAna aura kriyA ina donoMke honese satya smjhnaa| dUsare bhaMga samAna bandanA pramAdikI kriyA usameM bahumAna atyanta ho parantu kriyA zuddha nahIM tathApi vaha mAnane yogya hai / kyoMki bahumAna hI kabhI na kabhI zuddha kriyA karA sakatA hai| yaha dUsare bhaMga samAna smjhnaa| koI kisI vastuke lAbhake nimittase kriyA akhaNDa karatA hai parantu antaraMga bahumAna nahIM, isase tIsare bhaMgakI bandanA kisI kAmakI nhiiN| kyoMki bhAva rahita kevala kriyA kisa kAmakI ? vaha to mAtra logoMko dikhalAne rUpa hI ginI jAtI hai, isaliye usa nAma mAtrakI kriyAse AtmAko kucha bhI lAbha nahIM hotaa| cauthA bhaMga bhI kisI kAmakA nahIM hai, kyoMki antaraMga bahumAna bhI nahIM aura kriyA bhI zuddha nhiiN| isa cauthe bhaMgako tatvase bicAre to yaha bandanA hI na ginI jAya / dezakAlake anusAra thor3A yA ghanA vidhi aura bahumAna saMyukta bhAvastava karanA tathA jinazAsana meM 1 prIti anuSThAna, 2 bhakti anuSThAna, 3 bacana anuSThAna, 4 asaMga anuSThAna, aise cAra prakArake anuSThAna kahe haiN| bhadraka prakRti-svabhAva vAle jIvako jo kucha kArya karate huye prItikA AsvAda utpanna hotA hai, bAlakAdi ko jaise ratna para proti utpanna hotI hai vaise hI proti anuSThAna samajhanA / zuddha vivekavAn bhavya prANiko kriyA para adhika bahumAna honele bhakti sahita jo prIti utpanna hotI hai use bhakti anuSThAna kahA hai / donoMmeM (prIti aura bhakti anuSThAnameM ) paripAlanA-lene denekI kriyA sarIkhI hI haiM, parantu jaise strImeM prIti-rAga aura mAtAmeM bhaktirAga aise donoMmeM bhinna 2 prakArakA anurAga hotA hai vaise hI prIti aura bhakti anuSThAna meM bhI utanA hI bheda smjhnaa| sUtrameM kahe huye vidhike anusAra hI jinezvara devake guNoMko jAne tathA prazaMsA kare, caityavandana, devavandana, Adi saba sUtrameM kahI rIti mujaba kare, use bacanAnuSThAna kahate haiN| parantu yaha bacanAnuSThAna prAyaH cAritravAna ko hI hotA hai| sUtra siddhAnta ko smaraNa kiye binA bhI mAtra abhyAsa kI eka tallInatA se phalakI icchA na rakhakara jo kriyA huvA karatI hai, jina kalpI yA vItarAga saMyamIke samAna, nipuNa buddhi vAloMkA vaha vavanAnuSThAna samajhanA caahiye| jo kumbhakAra ke cakrakA bhramaNa hai,
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNaM usameM prathama daNDakI preraNA hotI hai, use bacanAnuSThAna samajhanA; aura daNDakI preraNA huye bAda turanta hI cakrameMse daNDa nikAla lenepara jo cakra bhramaNa kiyA karatA hai usameM aba kucha daNDakA prayoga nahIM hai, use asaMgAnuSThAna kahate haiM / aise kisI bhI vastukI preraNAse jo kriyA kI jAtI hai use bacanAnuSThAna meM ginate haiM aura pUrva prayogake sambandhase binA prayoga bhI jo antarabhAva rUpa kriyA huvA karatI hai use asaMgAnuSThAna samajhanA / isa prakAra ye do anuSThAna pUrvokta dRSTAntase bhinna 2 samajha lenA / bAlakake samAna prathamase prIti bhAva Anese prathama prItianuSThAna hotA hai, phira bhaktianuSThAna, phira bacanAnuSThAna, aura bAdameM asaMgAnuSThAna hotA hai| aise eka 2 se adhika guNakI prApti honese anuSThAna bhI kramase hote haiN| isalie cAra prakArake anuSThAna pahale rupayeke samAna samajhanA / vidhi aura bahUmAna ina donoMke saMyogase anuSThAna bhI samajhanA cAhiye isalie muni mahArAjoMne yaha anuSThAna parama pada denekA kAraNa batalAyA hai / dUsare bhaMgake rupayeke samAna (sacI cAMdI parantu khoTA sikkA) anuSThAna bhI satya hai, isalie pUrvAcAryoMne use sarvathA duSTa nahIM ginAyA / zAnavanta puruSoMkI kriyA yadyapi ativArase malina ho tathApi vaha zuddhatAkA kAraNa hai| jaise ki ratna para mailA caDhA ho parantu yadi vaha andarase zuddha hai to bAharakA maila sukhase dUra kiyA jA sakatA hai| tIsare bhaMga sarIkhI kriyA (sikkA saccA parantu bAMdI khoTo ) mAyA, mRSAdika doSase banI huI hai| jaise ki, bhole logoMko Thaganeke lie kisI dhUrtane sAhukAra kA veSa pahanakara baMcanA jAla bichAI ho, usakI kriyA bAharase dikhAva meM bahuta hI Azcarya kAraka hotI hai, parantu manameM adhyavasAya azuddha honese kadApi isa lokameM mAna, yaza, kIrti, dhana, vagairahakA use lAbha ho sakatA hai parantu vaha paralokameM durgatiko hI prApta hotA hai, isaliye yaha kriyA bAharI dikhAva rUpa hI honese grahaNa karane yogya nahIM hai / cauthe bhaMga jaisI kriyA (jisameM cAMdI aura sikkA donoM khoTe hoM) prAyaH ajJAnapana se, azraddhApana se, karmake bhArIpana se, coThAniyA rasase kucha bhI ochA na honeke kAraNa bhavAbhinandI jIvoMko hI hotI hai| yaha kriyA sarvathA agrAhya hai| zuddha aura azuddha donoMse rahita kriyA ArAdhanA virAdhanA donoMse zUnya hai, parantu dharmake abhyAsa karanese kisI vakta zubha nimittatayA hotI hai| jaise ki kisI zrAvakakA putra bahuta daphA jinabimba ke darzana karaneke guNase yadyapi bhavameM usane kucha sukata na kiyA thA tathApi maraNa pAkara matsyake bhavameM samakita ko prApta kiyaa| - Upara batalAI huI rIti mujaba ekAgra cittase bahumAna pUrvaka aura vidhi sahita devakI pUjA kI jAya to yathokta phalakI prApti hotI hai, isaliye uparokta kAraNameM jarUra udyama karanA / isa viSaya para dharmadatta rAjAkI kathA batalAte haiN| "vidhi aura bahumAnapara dharmadatta nRpa kathA" : daidIpyamAna suvarNa aura cAMdIke mandira jisa nagarameM vidyamAna haiM usa rAjapura nAmaka nagarameM prajAko mAnda denevAlA candramAke samAna rAjyandhara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usa rAjAko devAMganAke samAna spAsalI pANigrahaNa kI huI prItimatI Adi pAMcasau rAniyAM thIM, rAjAkI prItimatI rAnI para ati prIti honekhA prItimatI kA nAma sArthaka huvA thA parantu vaha saMtati rahita thii| dUsarI rAniyoMko eka 2 putrarata kI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNaM. prApti huI thii| sabakI goda bharI huI dekhakara aura svayaM baMdhyA samAna honese prItimatIke hRdayameM duHsahya kheda huvA karatA hai, kyoMki eka to vaha sabameM bar3I thI, aura usameM bhI rAjAkI sanmAnanIyA hote huye bhI vaha akelI hI putra rahita thI / yadyapi daivAdhIna viSayameM cintA yA duHkha karanA vyatha hai tathApi apane svabhAvake anusAra vaha rAtadina cintita rahatI hai| aba vaha putra prAptike liye aneka upAya karane lgii| bahutase devatAoMkI minnateM kIM, bahutasA auSadhopacAra kiyA parantu jyoM 2 vizeSa upAya kiye tyoM 2 ve vizeSa cintAko bRddhimeM kAraNa huye kyoMki jisakI jo icchA hai use usa vastukI prAptike cinha taka na dekha par3anese tadartha kiye hue upAyakI yojanA sArthaka nahIM ginI jaatii| aba vaha sarvathA nirupAya bana gaI isase usakA vitta kisIprakAra bhI prasanna nahIM rahatA, vaha jyoM tyoM manako samajhA kara zAMtiprApti karanekA prayatna karatI hai| ekadina madhyarAtroke samaya use svapnameM dekhanemeM AyA ki apanI cittakI prasannatA ke liye usane eka bar3A sundara haMsakA baccA apane hAthameM liyaa| use dekhakara khuzI ho jaba vaha kucha bolaneke lie mukha vikasita karatI hai usa vakta vaha hansa zizu pragaTatayA manuSyake jaisI bANImeM bolane lagA ki,-. 'he kalyANI tU aisI vicakSaNA hokara yaha kyA karatI hai ? maiM apanI marjIse yahAM AyA huuN| aura apanI icchAse phiratA huuN| jo prANI apanI icchAnusAra vicaranevAlA hotA hai use isa taraha apane vinodake liye hAthameM uThA le yaha use mRtyu samAna dukhadAyaka hotA hai isaliye tU mujhe hAthameM lekara mata satA aura chor3a de, kyoMki ekato tU bandhyApana bhogatI hai aura phira jisase nIcakarma baMdhe aisA kAma karatI hai, mere jaise pAmara prANI ko tUne pUrvabhavameM puvAdikake viyoga diye hue haiM isIse tU aisA badhyApana bhogatI hai anyathA tujhe putra kyoM na ho ? jaba zubhakarma karanese dharma prApta hotA hai aura dharmase hI manavAMchita siddhi milatI hai taba vaha teremeM nahIM mAlUma detA, taba tU phira kaise putravatI hogI? usake aise vacana suna kara bhaya aura vismaya ko prApta huI rAnI use tatkAla choDa kara kahane lagI ki,he vicakSaNaziromaNi! tU yaha kyA bolatA hai ? yadyapi ayogyavacana bolanese tU merA aparAdhI hai tathApi tujhe chor3a kara maiM jo pUchanA cAhatI hUM tU usakA mujhe zIghra uttara de| maiMne bahuta sI devidevatAoM kI pUjA kI, bahuta lA dAna diyA, bahutase zubhakarma kiye tathApi mujhe saMsArameM sArabhUta putraratna kI prApti kyoM na huI ? yadi usakA uttara pIche degA to bhI harakata nahIM parantu isase pahile tU itanA to jarUra hI batalA ki maiM putrakI icchAvAlI aura ciMtAtura hU~ yaha tujhe kaise khabara par3I? tathA tU manuSyakI bhASAse kaise bola sakatA hai ? hansa-kahane lagA-"yadi maiM apanI bAta tujhe kahUM to isase tujhe kyA phAyadA ? parantu jo tere hitakArI bAta hai maiM vaha tujhe kahatA hU~ tU sAvadhAna hokara suna! prAkRta krmaadhiinaa| dhanatanaya sukhAdi saMpadaH sklaaH|| vighnopazamanimittaM / tvatrApikRtaM bhavetsukRtaM // 1 // dhana, putra, sukha, ityAdi saMpadAphI prApti pUrva bhavameM kiye hue karmake AdhIna hai parantu antarAya udaya 20
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa huSA ho to use upazamita karaneke liye yadi isa lokameM kucha bhI sukRta kare to use lAbha milatA hai / tUne kitanI eka devatA AdikI pUjA kI vaha saba vyartha hai| kyoMki putrakI prAptike liye devi devatAkI mAnatA karanA yaha mAtra ajJAnIkA kAma hai / isase to pratyuta mithyAtva kI prApti hotI hai| ataH yadi tujhe putrakI icchA ho to isaloka aura paraloka donoM lokameM vAMchita sukhake denevAle vItarAga praNIta dharmakA sevana kara / yadi jinapraNIta dharmakA sevana karanese tere antarAya karmakA nAza na huvA to anya devI devatAoM kI mAnyatAse kaise hogA ? yadi sUryase andhakArakA nAza na huvA to phira use dUra karaneke lie anya kauna samartha ho skegaa| isaliye tU kupathyake samAna mithyAtva ko chor3akara supathyake samAna arhatapraNIta dharmakA sevana kara, ki, jisase paralokameM to sukhakI prApti avazya hI ho aura isa lokameM bhI manovAMchita paayegii| aise kaha kara vaha supheda pAMkhavAlA haMsazizu tatkAla hI vahAMse ur3a gyaa| isa prakArakA svapna dekha jAgRta ho kiMcit smitamukhavAlI rAnI atyanta Azcarya pAkara bicArane lagI ki, sacamuca usake batalAye huye upAyase mujhe avazya hI putrakI prApti hogii| aisI AzA badhanese use dharmapara AsthA jamI, kyoMki kucha bhI sAMsArika kAryakI vAMchA hotI hai taba usa manuSyako prAyaH dharmapara bhI zIghra hI DhUDhatA hotI hai| isase vaha usa dinase kisI sadguruke caraNakamala sevana kara zrAvakadharmakA AcAra vicAra sokhakara trikAla jinapUjana karane aura samakita dhArIpana meM to sacamuca hI sulasA zrAvikA ke samAna zobhane lgii| anukramase vaha rAnI saca. muca hI bar3e lAbhako prApta karanevAlI huii| ___eka dina usa rAjyandhara rAjAke manameM aisA vicAra utpanna huvA ki, abhItaka paTarAnoko putra paidA nahIM huvA aura anya saba rAniyoM ko to putra paidA hogayA hai| taba phira ina bahutase putroMmeM rAjyake yogya kauna hogaa| aise bicArakI cintAmeM rAjA nindrAvaza ho gyaa| madhyarAtrike samaya svapnameM use sAkSAt eka puruSako Aye huye dekhA / vaha puruSa rAjAko kahane lagA ki, he rAjan ! rAjyake yogya putrakI cintA kyoM karatA hai ? isa jagatmeM cintita phalake denevAle jainadharmakA sevana kara ! ki, jisase isa lokameM terA manovAMchita siddha hogA, aura paraloka meM bhI atyanta sukhakI prApti hogii| yaha svapna dekha jAgRta hokara rAjA jainadhama para atyana harSase AdaravAn huvA, kyoMki aisA uttama svapna dekhakara usameM batalAye hue upAya karaneke liye aisA kauna mUrkha hai jo Alasya karai / kucha dinoM bAda prItimati rAnIke udararUpa sarovarameM haMsake samAna Ahet svapna dekhanese koI uttama jIva Akara utpanna huvaa| garbhake udayase rAnIko aise manoratha hone lage ki, maNimaya jinabimba yA mandira karAkara usameM pratimA padharA kara nAnA prakArakI pUjA par3hAUM / jaisA phala utpanna honevAlA hotA hai vaisA hI puSpa hotA hai / rAnIke manoratha siddha karaneke liye rAjAne taiyArI zurU kI, kyoMki devatAkI manase hI kArya siddhi hotI hai; rAjAkI bacanase kAryasiddhi hotI hai, aura dhanavAn kI dhanase kAryasiddhi hotI hai, evaM dUsare sAdhAraNa manuSyoM kI zarIrase kAryasiddha hotI hai, ataH rAjAne bacanase vaha kAma karanekA hukuma kiyaa| rAjAne prItimatike atikaThora manoratha bhI saharSa pUrNa kiye| jaise meru parvata kalpavRkSako utpanna karatA hai tyoM usa rAgIle svamAsa pUrNa huye bAda atyanta mahimAvanta putrako janma diyaa| usakA janma honepara rAjAne
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 155 usakA aisA janma mahotsava kiyA ki jaisA anya kisI putrake janmasamaya na kiyA thaa| yaha putra dhamake prabhAvase prApta huvA honese sage sambadhiyoMne mila kara usakA dharmadatta yaha sArthaka nAma rkkhaa| kitaneka dina bItane para eka dina atyanta Ananda sahi navIna karAye huve mandirameM usa putraratnako darzana karAne ke liye samahotsava jAkara mAno prabhuke sanmukha bheMTa hI na karatI ho vaise use naye 2 prakArase praNAma karAkara rAnI apanI sakhiyoM bolane lagI ki, he sakhI! sacamuca hI AzcaryakArI aura mahAbhAgyazAlI yaha koI mujhe usa haMsa kAhI ukAra huvA hai| usa haMsake bacanake ArAdhana se jaise kisI nirdhana puruSako nidhAna milatA hai vaise hI duSprApya aura utkRSTa isa jinadharmapraNIta dharmaratnakI aura isa putraratnakI mujhe prApti huI hai| isa prakAra rAnI jaba harSita ho pUrvoka babana bola rahI thI taba turanta hI akasmAt jaise koI rogI puruSa ekadama avAka ho jAtA hai vaise hI vaha putra mUrchA khAkara avAcaka hogayA / usake duHkhase rAnI bhI tatkAla hI mUrcchita ho gaI / yaha dikhAva dekhate hI atyanta kheda sahita pAsameM khar3e huye tamAma dAsa dAsI Adi sajjanavarga hA, hA ! hAya hAya ! yaha kyA huvA ! kyA yaha bhUtadoSa hai yA pretadoSa hai ? yA kisIkI najara lagI! aise pukAra karane lage / yaha samAcAra milate ho tatkAla rAjA dIvAna Adi rAjavargIya loka bhI vahAM para A pahuMce, aura zIghratAse bAvanA, candanAdika kA zItopacAra karanese usa bAlakako sacetana kiyaa| evaM rAnIko bhI caitanyatA AI / tadanantara saba loga harSita hokara mahotsava pUrvaka bAlakako rAjabhuvana meM le gye| aba vaha bAlaka sArA dina pUrvavat khelanA, stanyapAna karanA vagairaha karatA huvA bicarane lgaa| parantu jaba dUsarA dina huvA taba usane subaha se hI porazI pratyAkhyAna karanevAle ke samAna stanyapAna taka bhI nahIM kiyA / zarIrale tandurusta hone para bhI stanyapAna na karate dekha logoMne bahutase upacAra kiye parantu vaha balAtkAra se bhI apane muhameM kucha nahIM DAlane detaa| isase rAjA rAnI aura rAjavargIya loka atyanta duHkhita hone lage / madhyAnha hone ke samaya una logoMke puNyodaya se AkarSita akasmAt eka munirAja vahAM para AkAza mArga se A phuNce| 1 prathama usa rAjakumArane muniko dekha bandana kiyA, phira rAjA rAnI Adi sabako namaskAra kiyA / mumirAjako atyanta satkAra pUrvaka eka uccAsana para baiThAkara rAjA Adi pUchane lage ki, "he svAmin jisake duHkhase hama Aja saba duHkhita ho rahe haiM aisA yaha kumAra Aja stanyapAna kyoM nahIM karatA ?" munirAja vole - "isameM aura kucha doSa nahIM hai parantu tuma ise abhI jinezvara devake darzana karA lAo phira tatkAla hI yaha bAlaka apane Apa hI stanyapAna karanekI saMjJA kregaa| yaha bacana sunakara tatkAla hI usa bAlakako usI mandira meM darzana karA lAye, darzana karake rAjabhuvana meM Ate hI vaha bAlaka apane Apa hI stanyapAna karane lagA, yaha dekha saba logoMko Azcarya huvA / usale rAjAne hAtha jor3akara pUchA ki he munizreSTha ! isa AzcaryakA kAraNa kyA hai ? munirAjane kahA ki, isakA pUrvabhava sunanese saba mAlUma ho jAyagA / duSTa puruSoMse rahita aura sajjana puruSoMse bharI huI eka kApurikA nAmA nagarI thii| usameM dIna, hIna, aura duHkhI logoM para dayAvaMta evaM zatruoM para nirdayI aisA kRpanAmaka rAjA rAjya karatA thA / indrake pradhAna
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zrAddhavidhi prakaraNa mitrakI buddhike samAna buddhivAlA eka citramatinAmaka zeTha usa rAjAkA mitra thA aura usa zeThake vahAM eka sumitra nAmakA vANotara thaa| sumitra vANotarane kisI eka dhannAnAmaka kulaputrako apanA putra mAna kara apane gharameM naukara rakkhA hai / vaha eka dina bar3e 2 kamaloMse paripUrNa aise eka sarovarameM snAna karane. ko gyaa| usa sarovarameM krIr3A karate huye kamaloMke samUhameM se eka atyaMta parimalavAlA aura sahasra paMkhar3iyoMvAlA kamala mila gyaa| vaha kamala apane sAthameM lekara sarovarase apane ghara ArahA hai, itanemeM hI mArga meM puSpa lekara AtI huI aura usakI pUrvaparicita bAra mAlIkI kanyAyeM use sAmane milIM / ve kanyAyeM use kahane lagIM ki, he bhadra ! jaise bhadrasAla vRkSakA puSpa atyantadurlabha hai vaise hI yaha kamala bhI atyanta durlabha hai, isalie aise kamalako jahAM tahAM na DAla denA / isa kamalakI kisI uttama sthAna para yojanA karanA, yA kisI rAjA mahA. rAjAko samarpaNa karanA ki jisase tujhe mahAlAbha ho| dhannAne uttarameM kahA ki, yadi aisA hai to uttama puruSa ke kAryameM yA kisI rAjAke mastaka para jaise mukuTa zobhatA hai vaise hI vaiseke mastaka para maiM isa kamalakI yojanA kruuNgaa| yoM kaha Age calatA huvA vicAra karane lagA ki, mere pUjaneyogya to merA sumitra nAmaka zeTha hI hai, kyoMki jisakI taraphase jIvana paryaMta AjIvikA calatI hai usase adhika mere liye aura kauna ho sakatA hai ? aisA vicAra kara usa bhadraprakRtivAle dhannAne apane zeTha sumitrake pAsa Akara, vinayayuta namana kara, use vaha kamala samarpaNa kara, usakI amUlyatA kaha sunaaii| sumitra bhI vicAra karane lagA ki, aisA amUlya kamala mere kyA kAmakA hai ? merA vasumitra zeTha'atyanta sajana hai aura usane mujhapara itanA upakAra kiyA hai ki, yadi maiM usakI AjIvana binA vetana naukarI karU tathApi usake kiye huye upakArakA badalA dene ke liye samartha nahIM ho sakatA; isaliye anAyAsa Aye huye isa amUlya kamalako hI unheM bheTa karake kRtakRtya banU / yaha vicAra kara sumitrane apane zeTha vasumitrake pAsa jAkara atyanta bahUmAnase kamala samarpaNa kara, usakI tArIpha kaha sunAI / usa kamalako lekara vasumitra zeTha bhI vicAra karane lagA ki, aise durlabha kamalako sevana karanekI mujhe kyA jarUrata hai ? merA atyanta hitavatsala citramati pradhAna ho hai kyoMki usIkI kRpAse maiM isa nagarameM bar3A kahalAtA hUM isaliye yadi aise amUlya kamalako maiM unheM bheTa karU to unakA mujhapara aura bhI adhika sneha bddhegaa| pUrvokta vicAra kara vasumitra zeThane bhI vaha kamala citramati dIvAnako bheTa kiyA aura usake guNakI prazaMsA kii| usa kamalako pAkara dIvAnane bhI vicAra kiyA ki, aisA amUlya kamala upayoga meM lenese mujhe kyA phAyadA ? isa kamalako maiM sarvottama upakArI isa gAMvake rAjAko bheTa karUgA, ki jisase unakA snehabhAva mujhapara vRddhiko prApta ho / . ___sraSTuriva yasya dRSTa / rapi prabhAvodabhUto bhuvi yyaadraak|| sarvalaghuH svguroH| savaguruH syAca srvlghoH||1|| brahmAke samAna rAjAkI dRSTike prabhAvase bhI jagatameM bar3A mahimA hotA hai, jo sabase laghu hotA hai, vaha sabase guru-bar3A hotA hai; aura jo sabase bar3A ho vaha sabase choTA ho jAtA hai, aisA usakI dRSTikA prabhAva hai taba phira. mujhe kyoM na upakAra mAnanA cAhiye ! isa vicArase usane vaha kamala rAjyandhara rAjAko bheTa kiyA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 zrAddhavidhi prakaraNa aura usakA varNana karake kahA ki, yaha uttama jAtikA kamala atyanta duSprApya hai| yaha sunakara rAjA bhI bolane lagA ki, jisake caraNakamala meM maiM bhramarake samAna ho rahA hUM aise sadguru yadi isa samaya A padhAreM to yaha kamala maiM unheM samarpaNa karU', kyoMki aise uttama padArthase aise puruSoMkI sevA kI ho to vaha atyanta lAbha kAraka hotI hai / parantu aise sadgurukA yoga khAti nakSatrakI bRSTike samAna atyanta duSkara aura svalpa hI hotA hai / jabataka yaha kamala amlAna hai yadi utanemeM vaise sadagurukA yoga bana jAya to saunA aura sugandha ke samAna kaisA lAbha kAraka ho jAya ! rAjA dIvAnake sAtha jaba yaha bAta kara rahA hai usa samaya AkAzamArgase jAjvalyamAna sUryamaMDalake samAna tejasvI cAraNarSi munirAja vahA~ para avatare / aho ! Azcarya ! icchAkaranevAle kI saphalatA ko dekho! jisakI manameM dhAranA kI vahI sAmane A khaDe huye| prathama munirAja kA bahUmAna kiye bAda Asana pradAna kara rAjA Adine unheM bandanA kI tadanantara sarva logoMke samudAya ke bIca mAno apane harNake puMja samAna atyanta parimalase sarvasabhA ko pramudita karatA huvA rAjAne vaha sahasra paMkhaDIkA kamala munirAjako bheTa kiyaa| munirAjane use dekhakara kahA ki- "he rAjendra ! isa jagatake tamAma padArtha taratama bhAvayukta hote haiM, kisIse koI eka adhika hotA hI hai| jaba Apa mujhe adhika guNavanta jAnakara yaha atyuttama kamala bheTa karate ho taba phira merese bhI jo alaukika aura AtyaMtika guNavanta hoM unheM kyoM nahIM yaha bheTa karate ? jo 2 atyuttama padArtha ho vaha atyuttama puruSako hI bheTa kiyA jAtA hai / isalie aisA ati manohara kamala Apa devAdhideva para car3hA kara mujhase bhI adhika phalakI prApti kara skoge| mujhe bheTa karane se jitanA ApakA citta zAMta hotA hai usase vizvake nAyaka jinarAjako car3hAnese atyanta adhikatara Apa vizrAMti paavoge| tIna jagatameM atyuttama kAmadhenusamAna manovAMchita denevAlI sAre vizvameM eka hI zrI vIta. rAgakI pUjA vinA anya koI nhiiN| munike pUrvokta vAkyase mudita ho bhadraka prakRtivAlA rAjA bhAvasahita jinamandira jAkara jinarAja kI pUjAmeM pravRttamAna hotA hai, usa samaya dhannA bhI snAna karake vahIM AyA huvA hai| usa kamalako mukhya lAnevAlA dhannA hai yaha jAnakara rAjAne vaha prabhupara car3hAneke liye dhannAko diyaa| isase atyanta bahumAna pUrvaka vaha kamala prabhuke mastaka para rahe hue mukuTa para car3hAnese sAkSAt sahasra kiraNakI kiraNoMke samAna jhalakatA huvA prabhuke mastakapara chatra samAna zobhane lgaa| yaha dekha dhannA vagairahane ekAgra vittase prabhukA dhyAna kiyA / jaba ekAgracitta se dhannA prabhuke dhyAnameM lIna hokara khar3A hai taba rAstemeM milI huI ve mAlIkI cAra kanyAyeM bhI jo prabhuke mandirameM phUla becaneko AI thIM, prabhuke mastakapara usa kamalako car3hA dekha atyanta pramudita ho vicArane lagI ki, sacamuca yaha kamala dhannAne hI car3hAyA huvA mAlUma hotA hai| hamane jo dhannAke pAsa rAstemeM kamala dekhA thA yaha vahI kamala hai| yaha dhAraNA kara kitanI eka anumodanA karake mAno saMpattike bIja samAna unhoMne kitaneeka phUla prasannatA pUrvaka apanI taraphase car3hAneke liye diye| puNye pApe pAThe / dAnAdAnAdanAnyamAnAdau // devagRhAdi kRtye / Svapi pravRttihi drshntaa||
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrAddhavidhi prakaraNa ___ puNyake kAryameM, pApake kAryameM, denemeM, lenemeM, khAnemeM, dUsareko mAna denemeM, mandira AdikI karaNImeM, itane kAryoM meM jo pravRtti kI jAtI hai so dekhAdekhIse hotI hai| . yadi dhannAne kamalase pUjA kI to hama bhI hamAre phUloMse pUjA kyoM na kareM ! isa dhAraNAse apane kitane eka phUloMse dUsareke pAsa pUjA karAkara una lar3akiyoMne anumodanA kii| tadanantara apanI AtmAko kRtakRtya mAnate hue ve cAroM mAlokI kanyAyeM aura dhannAjI apane 2 makAna para cale gaye; usa dinase usase bana sake taba dhannA mandira darzana karane Ane lgaa| vaha eka dina vicArane lagA ki dhikkAra hai mujhe ki jise pratidina jinadarzana karanekA bhI niyama nhiiN| maiM pazuke samAna, raMka aura asamartha hai ki, jisase itane niyamase bhI gayA ! isa prakAra pratidina AtmanindA karatA hai / aba rAjA, vitramati pradhAna, vasumitra zeTha, sumitra vAnotara, ye saba cAraNa maharSikI vANIse zrAvakadharma prApta kara ArAdhanA karake antameM mRtyu pAkara saudharma devaloka meM devatApane utpanna huye / dhannA bhI jinabhaktike prabhAvase mahardika deva huA, tathA ve cAra kanyAyeM bhI usI devalokameM dhannA devake mitradevatayA utpanna huii| rAjyandhara deva devalokase cyavakara vaitADhya parvata para gaganavallabha nagarameM indrasamAna RddhivAlA citragati nAmaka vidyAdhara rAjA utpanna huvaa| citramati dIvAna devatAkA jIva citragati rAjAkA atyanta vallabha vicitragati nAmaka putra paidA huvA, parantu vaha pitAse bhI adhika parAkramI hubA / antameM usane apane pitAkA rAjya le lenekI buddhise pitAko mAra DAlane kI jAla racI, do cAra dina meM apanI icchAnusAra kara DAlUgA yaha vicAra kara vaha sthira ho rahA / isI avasarameM rAtrIke samaya rAjyakI gotradevIne Akara rAjAse sarva bRtAnta kaha sunAyA aura kahA ki, aba koI tumhAre bacAvakA upAya nahIM / yaha bAta sunate hI rAjA akasmAta atyanta saMbhrAnta hokara bicArane lagA ki jaba merI bhAgyadevI hI mujhe yaha kahatI hai ki aba tere bacAvakA koI upAya nahIM taba phira mujhe aba dUsarA upAya hI kyoM karanA cAhiye / vasa aba mujhe apane AtmAkA hI uddhAra karanA yogya hai / isa vicArase rAjA vairAgyako prApta huvA / parantu anta meM phira yaha vicAra karane lagA-hA hA ! aba maiM kyA karU kisakA zaraNa lUM; maiM kisake pAsa jAkara merA duHkha nivedana karU? ahA! yaha mahA anartha huvA ki itane dinataka maiMne apanI AtmAkI sugatike lie kucha bhI 'sukRta na kiyaa| inhIM vicAroM meM gaharA utarate hue rAjAne apane mastaka kA paMcamuSThi loca kara DAlA, jisase devatAne tatkAla use muniveSa samarpaNa kiyA; aura aba vaha dravyabhAva cAritravanta paMca mahAvratadhArI huvaa| akasmAt bane hue isa banAvako sunakara usake vicitragati putrane evaM strI, parigraha, rAjavargi parivArane rAjya saMbhAlanekI bahuta prArthanA kI, parantu vaha kisI kI bhI eka na sunakara saMsArase sambandha chor3akara pavanake samAna aprativaddha bihArI hokara bivarane lgaa| phira use sAdhukI kriyAyeM vividha prakArake duSkara tapa tapate hue avadhijJAna kI prApti huI / tadanantara kucha dinoMke bAda caturtha manaHyaryava jJAna bhI utpanna huvaa| aba jJAnabalase sarva adhikAra jAna kara maiM vahIM citragati vidyAdhara tapI tumheM upakAra ho isalie yahAM AyA huuN| isa viSayameM abhI aura bhI adhikAra mAlUma karanekA rahA hai, vaha tumheM saba sunA rahA huuN| vasumitra zeThakA jIva devalokase cyavakara tU rAjyandhara nAmaka rAjA huvA hai| vasumitra zeThakA vAnotara
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa naukara sumitra jaba vidyAdhara rAjarSike upadezase zrAvaka huvA thA taba usane apane manameM vicAra kiyA ki, isa nagarameM zrAvakavarga meM maiM adhika ginA jAUM to Thoka ho, isa dhAranAse vaha aneka prakArake kapaTase zrAvakapanakA ADambara krtaa| sirpha itane hI kapaTase vaha strI gotrAMdha kara mRtyu pAke usa pUrvabhavake Acarita kapaTa bhAvase yaha terI prItimati rAnI huI hai / dhiHkAra hai ajJAnatA ko ki jisase manuSyake hRdayameM hitAhitake vicArako avakAza nahIM miltaa| isane sumitrake bhavameM prathama yaha vicAra kiyA thA ki, jabataka merI strIko putra na ho tabataka mere dUsare laghu bAndhavoMke ghara putra na ho to ThIka ho| mAtra aisA vicAra karanese hI usane antarAya karma upArjana kiyA thA vaha karma isa bhavameM udaya Anese isa prItimati rAnIko sarva rAniyoM se pIche putra huvA hai / kyoMki yadi eka daphA bhI vicAra kiyA ho to usakA udaya bhI avazya bhoganA par3atA hai / yadi sAdhAraNa vicAra karate huye bhI usameM tIvratA ho jAya aura usakI anumodanA kI jAya to usase nikAcita karma bandha hojAtA hai / usase isakA udaya kadApi binA bhoge nahIM chuutttaa| eka daphA navameM suvidhinAtha tIrthaMkara ko bandana karane gaye hue dhannA nAmaka devatAne ( jisa dhannAne kamala car3hAyA thA) prazna kiyA ki maiM yahAMse cyavakara kahAM paidA hoUMgA? usa vakta suvidhinAtha tIrthaMkarane tumhAre donoMkA putra honekA btlaayaa| dhannA devane bicAra kiyA ki, rAjyandhara rAjA aura prItimati rAnI ye donoM binA puNya putrarUpa saMpadA kaise pAyeMge? yadi kuvemeM pAnI ho to haudameM Ave, vaise hI yadi dharmavanta ho to usake prabhAvase use putraprApti ho aura maiM bhI vahAM utpanna hoUMgA taba mujhe bhI bodhibIja kI prApti hogii| manameM yaha vicAra kara dhannAdeva svayaM haMsazizu kA rUpa banA kara prItimati rAnIko svapnameM dharmakA upadeza kara gyaa| isase yaha terI rAnI aura tU, donoM dharmavAn huve ho / aho ! Azcarya ki yaha jIva kitanA udyamI hai ki jisane devabhavameM bhI apane parabhavake lie bodhibIja prAptikA udyama kiyaa| isase viparIta aise bhI ajJAnI prANI haiM ki jo manuSya bhava pAkara bhI cintAmaNi ratnake samAna amUlya dharmaratnako pramAdase vyartha khote haiN| samyagRSTi devatA dhannAkA jIva yaha tumhArA putra utpanna huvA hai ki jisake prabhAvase rAnIne zreSTha svapna dekhA aura zreSTha manoratha bhI isIke prabhAvase utpanna huye haiN| jaise chAyA kAyAko; satI patiko, candrakAnta candramAko, jyoti sUryako bijalI meghako anusaratI hai, vaise hI jinabhakti bhI jIvake sAtha AtI hai| kala jaba tuma isa bAlakako jinamandira meM le gaye the usa vakta jinezvaradeva ko namaskAra karAkara yaha saba haMsakA upakAra hai ityAdi jo rAnIkI vANI huI thI vaha sunakara ise tatkAla hI jAtismaraNa jJAna prApta huvA, usase pUrvabhavameM jo dharmakRtya kiye the ve saba yAda Anese vahAMpara hI isane aisA niyama liyA thA ki, jabataka pratidina prabhukA darzana na kara tabataka kucha bhI mukhameM na DAlUMgA, isI kAraNa isane Aja stanapAna banda kiyA thaa| isa prakAra jIvana paryanta arihantakI sAkSI liye hue niyamako apane manase pAlanekA udyama kiyA parantu jaba jo niyama letA hai taba usa niyamake phalakI adhikatA na liehue niyamase anantaguNI hotI hai| dharma do prakArakA hotA hai, eka niyama liyA huvA aura dUsarA vagaira niyamakA / usameM niyama rahita dharma bahutase samaya taka pAlana kiyA ho tathApi vaha kisIko phaladAyaka hotA hai aura kisIko nahIM bhI hotA / dUsarA saniyama dharma thor3A
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrAddhavidhi prakaraNa pAlana kiyA ho to bhI binA niyamake dharmase anantaguNa phaladAyaka ho sakatA hai| jaise ki, kisIko kitaneka rupaye vyAja kahe binA hI diye hoM taba phira una rupayoMko jaba pIche leM usa vakta unakA kucha vyAja nahIM milatA, parantu yadi byAja kaha kara diye hoM to sadaiva suda car3hA karatA hai aura jaba pIche leM taba sUda sahita milate haiN| koI aisA bhI bhavya jIva zreNikAdika ke samAna hotA hai ki jisase aviratipanakA udaya honese kucha niyama dharma ArAdhana nahIM karA jA sakatA, parantu vaha aisA dRDhadharmI hotA hai ki, saniyamavAle se bhI kaSTake samaya aisA prayatna karatA hai ki usase bhI adhika niyamavAn ke jaisA phala prApta karatA hai / aise jIva AsannaTiddhika kahalAte haiM / pUrvabhavameM isane prabhuko kamala car3hAyA usa dinase yadyapi yaha niyamavAn nahIM thA tathApi saniyamavAle se bhI adhikatara utsAha pAkara saniyamake samAna hI pAlana kiyA thaa| eka mAlakI umaravAle isa bAlakane jo kala niyama dhAraNa kiyA usa darzanakA niyaya pAlanese isane kala stanapAna kiyA thA, parantu Ajake dina darzanakA yoga na bananese liye huye niyamako TUTane ke bhayase bhUkhA hone para bhI stanyapAna na kiyA aura hamAre vacanase darzana karAe bAda ira ne stanyapAna kiyaa| kyoMki isakA abhigraha pUrA huvA isaliye stanyapAna kiyA hai| pUrvabhava meM jo kucha zubhAzubha karma kiyA ho vaha avazyameva janmAntara meM prANiyoM ke sAtha AtA hai / pUrvabhavameM jo bhakti kI thI vaha anajAnapana kI thI, parantu usIke mahimA se isa bhavameM jJAnasahita vaha bhakti prakaTa huI hai isase vaha savaprakAra kI ise riddhi aura saMpadA denevAlI hogii| jo cAra mAlIkI kanyAyeM milI thIM ve devatva bhogakara kisI bar3e rAjAke kulameM rAjakanyAtayA utpanna huI haiM, ve bhI isa kumArakI striyA~ honevAlI haiM, kyoMki sAthameM kiyA huvA puNya sAthameM hI udaya AtA hai / muni mahArAja kI pUrvokta vANI sunakara vaise laghu bAlakako bhI vaisA Azcarya kAraka niyama aura usa niyamakA vaisA koI alaukika phala jAnakara rAjA rAnI Adi saba loga niyama pAlanameM nirantara kaTibaddha huye| phira munirAja bole ki aba maiM apane saMsArapakSake putrako pratibodha deneke lie udyama karUMgA, aisA kaha kara munirAja AkAza mArgase garur3ake samAna ur3a gye| usa dina AzcaryakAraka jAti smaraNa jJAnavanta dharmadatta apane dRr3ha niyamako munirAjake samAna sAtvika ho apane rUpa, guNa, sampadA kI vRddhi pAne ke samAna pravardhamAna bhAvase pAlane lgaa| usa dinase nirantara prabardhamAna zarIrake samAna pratidina usa laghu rAjakumArake lokottara guNakA samudAya bhI bar3hane lagA / dharmadattakumAra dharma ke prabhAvase jina guNoMkA abhyAsa karatA hai unameM nipuNatA prApta karatA jAtA hai| apane niyamako pAlana karatehue jaba vaha tIna barSakA huvA tabase nAnA prakArakI kalAoMkA abhyAsa karane lagA / puruSoMkI likhanekI kalA, gaNitakI kalA, bagairaha bahattara kalAoM maiM usane kramase nipuNatA prApta kI / sugurukA yoga milane para dharmadattakumAra laghu vayase hI zrAvaka ke vrata aMgIkAra karane lagA / gurumahArAja ke pAsa vidhividhAna kA abhyAsa karake vaha vidhipUrvaka jinezvaradeva kI trisandhya pUjA karane lagA / jisa prakAra ganne kA madhyabhAga bar3A madhura hotA hai vaise hI vaha rAjakumAra saba
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ *mananda zrAddhavidhi prakaraNa 161 logoMko priyakArI tAruNyako prApta huvA / eka dina kisI eka anajAna paradezI manuSyane Akara rAjAko dharmadattakumAra ke liye sUryake azva samAna eka azvaratna bheTa kiyaa| usa vakta dharmadattakumAra use apane samAna advitIya yogya samajha kara usa para car3haneke lie utsuka huvA, pitAne bhI use isa viSayameM AjJA dii| ghor3e para savAra hote hI vaha tatkAla mAno apanI gatikA atizaya vega dikhalAne ke liye hI evaM vaha mAno indrakA ghor3A ho aura apane svAmIse milane hI na jAtA ho isa prakAra zIghra gatise vaha azva AkAzamArga se ekadama ur3A / (AkAzamArga se kahIM ur3a nahIM gayA, vaha svayaM apanI zIghra gatise hI calatA hai parantu usakI aisI zIghra gati hai ki jisase dUrase dekhanevAle ko yahI mAlUma hotA hai ki vaha AkAzameM UMce jA rahA hai) eka kSaNamAtra meM usane aisI AkAzagati kI ki, adRzya hokara vaha eka hajAra yojanakI vikaTha aura bhayAnaka aTavImeM jA pahuMcA / usa aTavImeM bar3e 2 sarpa phUkAra kara rahe haiM, sthAna 2 para bandara bArambAra hinkAra zabda kara rahe haiM, sUbara ghuraghurAhaTa kara rahe haiM, cIte cItkAra kara rahe haiM, camarI gAyoMke bhAMkAra zabda ho rahe haiM, gIdar3a phetkAra kara rahe haiM / yadyapi vahAMkA aisA bhayaMkara dikhAva hai tathApi vaha svabhAvase hI dhairyako dhArana karanevAlA rAjakumAra jarA bhI bhayake svAdhIna na huvaa| kyoMki jo dhIra puruSa hote haiM una para cAhe jaisA vikaTa saMkaTa A par3e to usameM bhaya aura cAhe jaisI saMpadAkI vRddhi huI ho tathApi usameM unmAdako prApta nahIM hote, itanA hI nahIM parantu zUnya vanameM unakA vitta zUnya nahIM hotaa| ujar3a aTavImeM bhI apane ArAma bagIceke mAphaka vaha rAjakumAra nirbhaya hokara vanameM phiratA hai| usa jaMgala meM use kisI prakArakA bhaya bagairaha mAlUma nahIM diyA, parantu usa dina use jinapUjA karanekA yoga na milanese vanameM nAnA prakArake banaphala khAne yogya taiyAra honepara bhI sarva pApoMko kSaya karanevAle covihAra, upavAsa karanekI jarUra pddii| jahAM bahutasA zItala jala bharA hai aura aneka uttama jAtike sukhAdu phala jagaha 2 dekha par3ate haiM evaM peTameM bhUkhase utpanna huI atyanta huI atyanta pIr3A satA rahI hai, aisI paristhiti meM bhI usa gur3hapratijJa kumArakA apanA niyama pAlana karanemeM aisA nirmala citta rahA ki jisane apane niyamake viruddha manase bhI kisI vastuko cAhanA na kii| isa taraha usane tIna dinataka upavAsa kiye, isase atyanta tApa aura USNa pavanase jaise mAlatIkA phUla kumalA jAnese nirmAlya dekha par3atA hai vaise hI rAjakumAra ke zarIrakA bAharI dikhAva bilakula badala gayA, parantu usakA mana jarA bhI na kumlaayaa| usakI dRr3hatAke kAraNa prasanna hokara akasmAt usake sAmane eka devatA pragaTa huvaa| pratyakSa jAjvalyamAna dikhAvase prakaTa hokara prazaMsA karate hue bolA-"dhanya dhanya ! he dhaiyavanta ! tujhe dhanya hai| aise duHsaha kaSTake samaya bhI aisA duHsAdhya dhairya dhArana kara apane jIvitakI bhI apekSA chor3akara apane dhAraNa kiye gur3ha niyamako pAlana karatA hai| sacamuca yogya hI hai ki, jo indra mahArAja ne saba devatAoM ke samakSa apanI sabhAmeM terI aisI atyanta prazaMsA karI ki, rAjyandhara rAjAkA dharmadatta kumAra vartamAna kAlameM apane liye huye niyamako itanI dRr3hatAse pAlatA hai ki, yadi koI devatA Akara use usake satvase calAyamAna karanA cAhe tathApi jabataka prANAnta upasarga ho tabataka vaha apane niyamase bhraSTa nahIM ho sakatA / indra mahArAja ne ApakI aisI prazaMsA kI vaha sunakara maiM sahana na kara sakA; isIse maiM terI parIkSA karaneke liye ghor3e para 21
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAdavidhi prakaraNa baiThA kara yahAM para harana kara lAyA huuN| aise bhayaMkara vanameM bhI tU apane niyamakI pratijJAse bhraSTa na huvA, isIse maiM bar3I AzcaryatA pUrvaka tujha para prasanna huvA huuN| isalie he ziSTamati ! tujhe jo icchA ho vaha mAMga le / devatA dvArA kI huI apanI prazaMsAse nIcA mukha karake aura kucha vicAra karake kumAra kahane lagA ki jaba maiM tujhe yAda karU taba mere pAsa Akara jo maiM kahUM vaha merA kArya karanA / devatA bolA he adbhuta bhAgyazAlI! jo Apane mAMgA so mujhe saharSa pramANa hai, kyoMki tU adbhuta bhAgyake nidhAna samAna honese maiM tere vazIbhUta hU, isaliye aba ta yAda karegA taba maiM Akara avazya terA kAma karUMgA, yoM kaha kara devatA antardhAna ho gayo / aba dharmaitta rAjakumAra inameM vicArane lagA ki mujhe yahAMpara harana kara lAnevAlA deva to gayA, aba maiM rAjabhuvanameM kaise jA sakuMgA ? aisA vicAra karate hI akasmAt vaha apane Apako apane rAjabhuvana meM hI khar3A dekhatA hai / isa dikhAyase vaha vicArane lagA ki, sacamuca yaha bho devakRtya hI haiN| isake bAda rAjakumAra apane mAtA pitA evaM apane parivAra parijana, sage sambandhiyoMse milA, isase unheM bhI bar3I prasannatA huii| rAjakumAra Aja tIna dinakA upAzI thA aura use Aja amakA pAranA karanA thA tathApi usameM jarA mAtra utsukatA na ramAke sane apanI jinapUjA karamekA jo vidhi thA usameM sampUrNa upayoga rakhakara vidhipUrvaka yathAvidhi zAdi vidhAna kibe bAda pAranA karake sukhasamAdhi pUrvaka rAjakumAra pahaleke samAna sukha vilAsase apanA samaya vyatIta karane lgaa| padika dizAmeM rAja karanevAle cAra rAjAoMko bahutase putroM para ve cAra mAlIkI kanyAyeM putrIpane utyA huii| dharmarati, dharmamati, dharmazrI, aura dhArmiNi, ye cAra nAma vAlI ve kanyAyeM sAkSAt lakSmI ke samAna yuvAsthA ke sanmukha ho zobhane lgiiN| ve cAroM kanyAyeM eka dina kautuka dekhaneke nimita aveka prakArake puNyasamudAya ke aura mahotsava ke sthAnarUpa jinamandirameM darzana karaneko AI / vahAM pratimAke darzana karate hI una cAroMko jAtismaraNa jJAna utpana honese apanA pUrvabhava vRtAnta jAnakara unhoMne jinapUjA darzana kiye binA mukhameM pAnI taka bhI na DAlanA aisA niyama dhAraNa kiyaa| aba ve paraspara aisI hI pratijJA karane lagI ki, apane pUrvabhavakA milApI, jaba dhanA mitra mile saba usIke sAtha zAdI karanA, usake binA anya kisIke sAtha zAdI na krnaa| unakI yaha pratijJA unake mAtA pitAko mAlUma honese unhoMne aphno 2 putrIkA chana karakeke liye svayaMkara maMDapakI racanA karake saba dezake rAjakumAroM ko AmaMtraNa diyaa| usameM rAjya ra samAko putra sahita AmaMtraNa kiyA gayA thA parantu dharmarAjakumAra vahAM jAneke liye taiyAra na hulA aura aura usayA boM kahane lagA ki, aise sandeha vAle kAryameM kauna buddhimAn udyama kare ? ___aba apane pitA viragati vidyAdharake upadezase dIkSA leneko utsuka vicitragati kyiAdhara (vitragati vidyAdhara sAdhukA putra) vicArane lagA ki, isa mere rAjya aura ikalauti putrIkA svAmI kauna hogA ? isalie prAtividhAko bulAkara pUcha dekhuu| phira prApti vidyAkA AvhAna kara, use pUchane lapAki, "isa merI rAjya zani aura putrIkA svAmI boke pomba kauna puruSaratna hai ?" vaha bolI-"tega dAjya aura putro ina donoM ko yAra mAlAke putra dharmadala kumArako denA yogya hai| yaha sunakara prasanna khe vicitragati vidyAdhara dharmadatta
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwvonwinnnnnnnnv zrAddhavidhi prakaraNa kumArako bulAneke lie svayaM rAjapuranagara aayaa| vahAM usa kumArake mukhase khayambara ke AmaraNa kA vRtAnta suna use adRzyarUpa dhAraNa karAkara sAtha lekara vicitragati vidyAdhara svayaM bho adRzyarUpa dhAraNa kara svambara maMDapameM aayaa| vahAM bahutase rAjAoMke bIca jAkara usane apanI vidyA balase svayambara maMDapameM baiThe hue tamAma rAjA aura rAjakumAroM ke mukha bilakula zyAma banA diye, isase tamAma rAjA aura rAjakumAra manameM vicArane lage ki, are! yaha kyA huvA? aura kyA hogA? yaha kisane kiyA ? jaba ve yaha vicAra kara rahe haiM usa vakta sAkSAt Ugate hue nUtana sUrya ke samAna tejalI dharmadattakumAra ko svayambarA kanyAne dekhA; use dekhate hI pUrvabhava ke premakI preraNAse usane usake kaMumeM kara. mAlA DAla dI tathA tIna dizAke rAjA bhI vahAM Aye hue the unakI bhI kanyAyeM dharmadatta ke sAtha hI vyAha denekI marajI unake pUrvabhava ke premake sambandhase ho gaI, isase unhoMne vicitragati vidyAdhara ke vidyAcala se apanI 2 kanyAoMko vahAM hI bulavA kara phira vicitragati vidyAdhara dvArA kyiAke yogyase kI huI ati mano. hara sahAyatA se vahAMpara hI cAroM kanyAoMkI zAdI dharmadattake sAtha kara do| phira vaha vicitramati vidyAdhara sa rAjAoMke samudAya sahita dharmadattakumAra ko vaitADhya parvata para Aye hue apane rAjyameM le gyaa| vahAM apanI rAjyariddhi sahita usase apanI kanyAkI zAdI kii| tathA eka hajAra siddha vidyAyeM bhI use diiN| aisA bhAgyazAlI puruSa bar3e puNyase milatA hai yaha jAnakara anya bhI pAMcasoM vidyAdharoM ne apane 2 grAmameM le jAkara dharmadattako apanI pAMcasau kanyAyeM vyaahiiN| aisI bar3I rAjariddhi aura pAMcasau pAMca rAniyoM sahita dharmadattakumAra apane pitAse milaneke liye aayaa| usake pitAne bho prasanna hokara jaise uttama latA uttama kSetrameM hI boI jAtI hai vaise apanI cArasau ninyAnaveM rAniyoMke jo putra the unakA mana manAkara apanA rAjya use hI samarpaNa kiyaa| phira apane sarvaputra tathA rAniyoMkI anumati le apanI prItimati paTarAnI ke sahita, rAjyandhara rAjAne citragati vidyAdhara RSike pAsa dIkSA grahaNa kii| kyoMki jaba apane rAjyake bhArako uThAnevAlA dhuraMdhara putra milA tava phira aisA kauna mUrkha hai ki, jo apane AtmAke uddhAra karaneke avasara ko cuuke| vicitragati vidyAdhara ne bhI dharmadattakI rajA lekara apane pitAke pAsa dIkSA lii| citragati, vicitragati, rAjyandhara, aura prItimavi ye cAroM jane zuddha saMyamakI ArAdhanA kara sampUrNa karmoMko naSTa kara usI bhavameM mokSapada ko prApta huye| ___dharmadattane rAjA huye bAda eka hajAra dezake rAjAoMko apane vazameM kiyaa| bhAtameM vaha dazahajAra hAthI, dasahajAra ratha, dasa lAkha ghor3e, aura eka karor3a paidala sainyakI aizvaryavAlA rAjAdhirAja huvaa| aneka prakArakI vidyAvA madonmata hajAroM vidyAdharoM ko bhI usane apane vaza kiye| antameM devendra ke samAna akhaMDa bar3e rAjyakA sukha bhogate hue usapara jo pahale deva prasanna huvA thaa| aura jisa. ne use baradAna diyA thaa| usa devakA kucha bhI kAya na par3anese jaba use kabhI bhI yAda na kiyA gayA taba usa deva ne svayaM Akara devakuru kSetrakI bhUmike samAna usa rAjAko jitanI bhUmimeM AjJA mAnI jAtI hai una dezoMmeM aura usake sAmaMta rAjA evaM use khaMDaNI denevAle rAjAoMke dezoMmeM mArI vagairaha sarva prakArake upadaba dUra kiye;
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jisase una saba dezoMko prajA saba prakArase sukhameM hI rahatI thI, pUrvabhavameM eka lAkha paMkhar3IvAlA kamala bhagavAna para caDhAyA thA usase aisI bar3I rAjyasaMpadA pAyA hai tathApi trikAla pUjA karanevAle puruSoMmeM dharmadatta agraNI pada bhogatA hai| itanA hI nahIM parantu apane upakArI kA adhika sanmAna karanA yogya samajha kara usane usa trikAla pUjAmeM vRddhi kI, vahutase mandira banavAye; vahutasI saMghayAtrAyeM kI bahutasI rathayAtrA, tIrthayAtrA, snAtrAdika mahotsava karake usane adhikAdhika prakArase apane upakArI dharmakA sevana kiyA, isase vaha dinoM dina adhikAdhika sarva prakArakI saMpadAyeM pAtA gyaa| 'yathA rAjA tathA prajA' jaisA rAjA vaisI hI prajA hotI hai, aisI nyAyokti honese usakI sarva prajA bhI atyaMta nIti mArgakA anusaraNa karatI huI jainadharmI honese dina para dina sarva prakArase adhikAdhika kalAkauzalyatA aura Rddhi samRddhivAlI hone lgii| dharmadata rAjAne yogya samayameM apane bar3e putrako rAjya samarpaNa kara ke apanA kitanI eka rAniyA sAhata sadguruke pAsa dakSiA lekara arihaMta kA bhaktima atyataM lAna ho vatanase antameM tIrthaMkara gotra upArjana kiyaa| vaha apanA do lAkha pUrvakA sarvAyu pUrNakara antameM samAdhImarana pA ke sahasrAra nAmA AThaveM devaloka meM mahardhika deva utpanna huvA, itanA hI nahIM paraMtu usakI cAra mukhya rAniyAM zuddha saMyama pAla kara usI tIrthaMkara ke gaNadhara honekA zubha karma nikAcita baMdhana karake kAla kara usI devalokameM mitradeva tayA utpanna huI / ye pAcoM jIva vahAMse cyava kara mahAvideha kSetrameM tIrthaMkaragaNadhara pada bhoga kara sAtha hI mokSa padako prApta huye| ___isa prakAra zrI jinarAjadeva kI vidhipUrvaka vahumAna se kI huI pUjAkA phala prakAzita huvA, aisA jAnakara jo puruSa aise zubha kAryoM meM vidhi aura bahumAna se jinarAja kI pUjAmeM udyama karatA hai so bhI aisAhI uttama phala pAtA hai| isaliye bhavyajIvoMko devapUjAdi dharmakRtya vidhi aura vahumAna pUrvaka karanA cAhiye "mandirakI ucita cintA-sAra saMbhAla" "uciya cinta ro" ucitaHcintAmeM rhe| mandirakI ucita cintA yAne vahAMpara pramArjanA karanA karAnA vinAza hote hue mandirake kone yA dIvAra tathA pUjAke upakaraNa, thAlI, kacaulI, rakevI, kuMDI, loTA kalaza vagaraha kI saMbhAla rakhanA, sApha karAnA, zuddha karAnA, pratimAke parikara ko ugaTana karAkara nirmala karAnA, dopakAdi sApha rakhane, jisakA svarUpa Age kahA jAyagA aisI AzAtanA vrjnaa| maMdirake bAdAma, cAvala, naivedyako, saMbhAla kara rakhanA, becanekI yojanA karanA; usakA paisA khAtemeM jamA karanA, candana kezara, dhUpa,ghI, tela pramukhakA saMgraha karanA; jo yukti Age batalAyI jAyagI vaisI yuktise caitya dravyakI rakSA karanA tIna yA cAra yA isase adhika zrAvakoMko sAkSI rakhakara mandirakA nAMvA lekhA aura ugharAnI karanA karAnA usa dravyako yatanAse sabakI sammati ho aise uttama sthAna para rakhanA, usa deva dravyakI Aya, aura vyaya vagairaha kA sApha hisAba rakhanA aura rakhAnA / tathA mandirake kAryake lie rakkhe hue naukaroMko bheja kara devadravya vasUla karAnA, usameM devadravya kahIM daba na jAya aisI yatanA rakhanA, usa kAmameM yogya puruSoMko rakhanA, ugharAnIke yogya devadravya kI rakSA karaneke yogya, devakA kArya karaneke yogya, puruSoMko rakhakara una para nigarAnI
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa rkhnaa| yaha sava mandirakI ucita cintA ginI jAtI hai, isameM nirantara yatna karanA caahiye| yaha cintA aneka prakArakI hai; jo zrAvaka sampadAvAna ho vaha svayaM tathA apane dravyase evaM apane nokaroMse sukhapUrvaka talAza rakhAve aura jo dravyarahita zrAvaka hai vaha apane zarIrase mandirakA jo kArya bana sakeM so kare athavA apane kuTumba kisI anyase karAne yogya ho to usase kraave| jisa prakArakA sAmarthya ho tadanusAra kArya karAve, parantu yathA zaktiko ullaMghana na kre| thor3e TAimameM bana sake yadi koI aisA mandirakA kArya ho to use dUsarI niHsihI karaneke pahale karale, aura yadi thor3e TAImameM na bana sake aisA kArya ho to use dUsarI niHsihI kriyA kiye bAda yathAyogya yathAzakti kre| isI prakAra dharmazAlA, poSadhazAlA, gurujJAna vagairaha kI sAra sambhAla bhI yathAzakti pratidina karanemeM udyama kre| kyoMki deva, guru dharmake kAmakI sAra sambhAra zrAvakake binA anya kauna kara sakatA hai ? parantu cAra brAhmaNoMke bIca milI huI eka sArana gauke samAna AlasyameM upekSA na krnaa| kyoMki deva, guru, dharmake kAryakI upekSA kare aura usakI yathazakti sAra sambhAla na kare to samakitameM bhI dUSaNa lagatA hai| yadi dharmake kAryameM AzAtanA hotI ho tathApi use dUra karaneke lie taiyAra na ho yA AzAtanA hotI dekha kara jisake manameM duHkha na ho aise manuSyako ahaMta para bhakti hai yaha nahIM kahA jA sktaa| laukikameM bhI eka dRSTAnta sunA jAtA hai ki, kahIM para eka mahAdeva kI mUrti thI usameM se kisIne AMkha nikAla lI usake bhakta eka bhIlane dekha kara manameM atyanta duHkhita ho tatkAla apanI AMkha nikAla kara usameM cipkaadii| isalie apane sage sambandhiyoM kA kArya ho usase bhI adhika Adara pUrvaka mandira Adike kAryameM nitya pravRttamAna rahanA yogya hai| kahA bhI hai kiH dehe dravye kuTumbe ca sarva saadhaarnnaarti| .. jine jinamate saMghe punarmokSAbhilASiNoM // 1 // zarIra para, dravya para aura kuTumba para sarva prANiyoMko sAdhAraNa prIti rahatI hai, parantu mokSAbhilASI puruSoMko tIrthaMkara para, jinazAsana para, aura saMghapara atyanta prIti hotI hai / "AzAtanA ke prakAra" . " jJAnakI, devakI, aura gurukI, ina tInoMkI AzAtanA jaghanya, madhyama, aura utkRSTa, evaM tIna prakArakI hotI hai| . jJAnakI jaghanya AzAtanA-pustaka, paTTI, TIpana, jayamAla vagairaha ko mukhameMse nikalA huvA thUka laganese, akSaroMkA nyUnAdhika uccAraNa karanese, jJAna upakaraNa apane pAsa hone para bhI adhovAyu saranese hotI hai yaha sarva prakArakI jJAnakI jaghanya AzAtanA smjhnaa| _____ akAlameM paThana, pAThana, zravaNa, manana karanA, upadhAna; yogavahe binA sUtrakA adhyayana karanA, bhrAntise azuddha arthakI kalpanA karanA, pustakAdi ko pramAdase paira vagairaha lagAnA, jamIna para DAlanA, jJAnake upakaraNa pAsa hone para, AhAra-bhojana karanA yA laghunIti karanA, yaha saba prakArakI jJAnakI madhyama AzAtanA samajhanA / ... .. . . ... . .. . ....
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrAddhavidhi prakaraNa paTTI para likhe hue akSaroMko thUka lagAkara miTAnA, zAna athavA jJAnake upakaraNa para baiThanA, sonA, zAna yA zAnake upakaraNa apane pAsa hote hue bar3I nIti karanA TaTTI jAnA, zAnakI yA jJAnIkI nindA karanA, usakA sAmanA karanA, jJAnakA, jJAnIkA nAza karanA, sUtrase biparIta bhASaNa karanA; yaha saba jJAnakI utkRSTa AzAtamA ginI jAtI hai| "devakI AzAtanA" devakI jaghanya, madhyama aura utkRSTa evaM tIna prakArakI AzAtanA haiN| jaghanya AsAtanA -vAsakSepakI, rAsakI, aura kezarakI DabbI, tathA rakebI kalaza pramukha bhagavAna ke sAtha athar3AnA yA pachAr3anA / athavA nAsikA, mukhako sparza kiye huye vastra prabhuko lgaanaa| yaha devakIjaghanya AzAtanA smjhnaa| mukha koSa bAMdhe binA yA uttama nirmala dhotI pahane binA prabhuko pUjA karanA, prabhuko pratimA jamIna para DAlanA, azuddha pUjana dravya prabhu para car3hAnA, pUjAko vidhikA anukama ullaMghana krnaa| yaha madhyama AzA. tanA smjhnaa| "utkRSTa AzAtanA" prabhukI pratimAko paira lagAnA, zleSma, khakAra, thUka vagairaha ke chIMTe ur3AnA, nAsikA ke zleSmase malIna huye hAtha prabhuko lagAnA, apane hAthase pratimAko tor3anA, curAnA, corI karAnA, bacanase pratimAke avarNabAda bolanA, ityAdi utkRSTa AzAtanA jAnanA / dUsare prakArase mandirakI jaghanyase 10, madhyamase 40, aura utkRSTase 84, AsAtanA varjanA so batalAte haiN| 1 mandira meM taMbola pAna supArI khAnA, 2 pAnI pInA, 3 bhojana karanA, 4 jUtA pahana kara jAnA, 5 strI bhoga karanA, 6 zayana karanA, 7 thUkanA, 8 pizAba karanA, 6 baDI nIti karanA, 10 juA vagairaha khela karanA, isa prakAra mandirake andarakI dasa jaghanya AsAtanA vrjnaa| 1 mandirameM pizAva karanA, 2 bar3InIti karanA, 3 jUtA paharanA, 4 pAnI pInA, 5 bhojana karanA, 6 zayana karanA, 7 strosaMbhoga karanA, 8 pAna supauro khAnA, thUkanA, 10 juvA khelanA, 11 ja khaTamala vagairaha dekhanA, yA cunanA, 12 vikathA karanA, 13 palhoTo lagAkara baiThanA, 14 paira pasAra kara baiThanA, 15 paraspara vivAda karanA, ( bar3AI karanA) 16 kisIkI haMsI karanA, 17 kisIpara IrSA karamA, 18 siMhAsana, pATa, caukI vagairaha UMce Asana para baiThanA, 16 keza zarIrakI vibhUSA kAnA, 20 chatra dhAraNa karanA, 21 talavAra pAsa rakhanA, (kisI bhI prakArakA zastra rakhanA) 22 mukuTa rakhanA, 23 cAmara dhAraNa karanA, 24 dharanA DAlanA, (kisIke pAsa lenA ho use mandira meM pakar3anA, ) 25 striyoMke sAtha kAmavikAra tathA hAsya vinoda karanA, 26 kisI bhI prakArakI krIr3A karamA, 27 mukhakoSa vAMdhe binA pUjA karanA, 28 malina vana yA malina zarIrase pUjA karanA, 26 bhagavAna kI pUjA karate samaya bhI caMbala citta rakhanA, 30 mandirameM praveza karate samaya savitta vastukA tyAga na karanA, 31 acitta vastu zobhAkArI ho use dUra rakhanA, 32 eka akhaMDa balA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNa kA uttarAsana kiye binA mandira meM jAnA, 33 prabhukI pratimA dekhane para bhI hAtha na jor3anA, 34 zakti honepara bhI prabhukI pUjA na karanA, 35 prabhupara car3hAne yogya na hoM aise padArtha car3hAnA, 36 pUjA karanemeM anAdara rakhanA, bhaki bahumAna na rakhanA, 37 bhagavAna ko nindA karane vAle puruSoMko na rokanA, 38 deva dravya kA vinAza hotA deva upekSA karanA; 36 zakti honepara bhI mandira jAte samaya savArI karanA, 40 mandirameM bar3oMse pahale caityabandana yA pUjA karanA, jina bhuvanameM rahate hue uparokta kAraNoMmeM se kisI bhI kAraNako saivana kare to vaha madhyama AzAtanA hotI hai use vrjnaa| 1 nAsikAkA maila mandira meM DAlanA, 2 juvA, tAsa, sataraMja, caupar3a vagairaha khela mandirameM karanA, 3 mandirameM lar3AI karanA; 4 maMdirameM kisI kalAkA abhyAsa karanA 5 kullA karanA; 6 tAMbUla khAnA, 7 tAMbUla khAkara mandirameM kUvA DAlanA, 8 mandira meM kisIko gAlI denA, 6 laghu nIti bar3I nIti karanA, 10 mandirameM hAtha paira mukha zarIra dhonA, 11 kesa saMvAranA, 12 nakha utAranA, 13 rakta DAlanA, 14 sUkhar3I vagairaha khAnA, 15 gUmar3A, cATa vagairaha kI camaDI ukhADa kara mandira meM DAlanA; 16 mukhameMse nikalA huvA pitta vagairaha mandi. rameM DAlanA, 17 vahAMpara vamana karanA, 18 dAMta TUTa gayA ho so mandirameM DAlanA, 16 mandirameM vizrAma karanA, 20 gAya, baila, bhaiMsa, UMTa, ghor3A, bakarA. vagairaha pazu mandira meM bAMdhanA, 21 dAMtakA maila DAlanA, 22 AMkhakA maila DAlanA, 23 nakha DAlanA, 24 gAla bAjanA, 25 nAsikAkA maila DAlanA, 26 mastakakA maila DAlanA,27 kAnakA maila DAlanA, 28 zarIrakA maila DAlanA, 26 mandirameM bhUtAdika nigrahake maMtrakI sAdhanA karanA, athavA rAjyapramukha ke kAryakA vicAra karaneke liye paMca ikaTThe hokara baiThanA, 30 vivAha Adike sAMsArika kAryoMke liye mandira meM paMcoMkA milanA, 31 mandirameM baiTha kara apane gharakA yA vyApAra kA nAvA~ likhanA, 32 rAjAke bibhAgakA kara yA apanA sage sambandhiyoM ko dene yogya vibhAgakA bAMTanA mandirameM karanA, 33 mandirameM apane gharakA dravya rakhanA, yA mandirake bhaMDArameM apanA dravya sAtha rakhanA, 34 mandirameM paira para paira car3hAkara baiThanA 35 mandirakI bhIMta para yA cauMtare vA jamIna para upale pAtha kara sukhAnA, 36 mandira meM apane bastra sukhAnA, 37 mUMga, caNe, moTha, araharakI dAla, vagairaha mandirameM sukhAnA, 38 pApar3a, 36 var3I, zAka, acAra bagairaha karaneke liye kisI bhI padArthako mandira meM sukhAnA, 40 rAjA vagairahake bhayase mandirake gubhAre, bhore, bhaNDAra vagairaha meM chipanA, 41 mandira meM baiThe hue apane kisI bhI sambandhikI mRtyu suna kara rudana karanA, 42 strIkathA rAjakathA, dezakathA, bhojanakathA, mandirameM ye cAra prakArako vikathA karanA, 43 apane gRhakAryake liye maMdigmeM kinI prakAra ke yaMtra vagairaha zastrAdi taiyAra karAnA, 44 go, bhaiMsa vaila, ghor3A, UMTa vagairaha maMdirameM bAMdhanA, 45 ThaMDI Adike kAraNase mandirameM baiThakara agni tApanA, 46 mandirameM apane sAMsArika kAryake liye randhana karanA, 47 mandira meM baiThakara rupayA, mahora, cAMdI, sonA, ratna vagairaha kI parIkSA karanA, 48 mandira meM praveza karate aura nikalane hue ni:siddI aura AvassihI na kahanA, 46 chatra, 50 jUtA, 51 zastra, cAmara vagairaha mandirameM lAnA, 52 mAnasika ekAgratA na rakhanA, 53 mandirameM tela pramukhakA mardana karAnA, 54 sacita phUla vagairaha mandirase prahara na nikAla DAlanA, -15 pratidina paharaneke AbhUSaNa mandira jAte huye na pahananA, vimAse AzA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrAddhavidhi prakaraNa tanA ho kyoMki laukika meM bhI nindA hotI hai ki, dekho yaha kaisA dharma hai ki, jisameM roja paharane ke AbhUSaNoM kI bhI mandira jAte manAI hai / 56 jinapratimA dekhakara hAtha na jor3anA, 57 eka panehavAle uttama vastrakA uttarAsana kiye vinA mandira meM jAnA, 58 mastaka para mukuTa bAMdha rakhanA, 56 mastaka para molI veSThita rakhanA ( vastra lapeTa rakhanA ), 60 mastaka para pagar3I vagairaha meM rakkhA huvA phala nikAla na DAlanA, 61 mandirameM sarata karanA, jaise ki eka muTThIse nAriyala tor3a DAle to amuka dUMgA / 62 mandirameM geMda se khelanA, 63 mandirameM kisI bhI bar3e AdamIko praNAma karanA, 64 mandirameM jisase loka haseM, aisI kisI bhI prakArakI bhAMDa ceSTA karanA, 65 kisIko tiraskAra vacana bolanA, 66 kisIke pAsa lenA ho use mandirameM ekanA athavA mandirameM laMghana kara usake pAsase dravya lenA, 67 mandirameM raNasaMgrAma karanA, 68 mandirameM keza saMbhAranA, 66 maMdira pauthI lagAkara baiThanA, 70 paira sApha rakhaneke liye mandirameM kASTake khar3AU paharanA, 71 mandirameM dUsare logoMke subhIte kI avagaNanA karake paira pasArakara baiThanA, 72 zarIrake sukha nimitta paira dabavAnA, 73 hAtha, paira dhoneke kAraNase mandirameM bahutasA pAnI girAkara jAne Aneke mArga meM kIcar3a karanA, 74 dhUla vAle pairoMse Akara mandira meM dhUla jhaTakanA, 75 mandira meM maithunasevA kAmakeli karanA, 76 mastaka para pahanI huI pagar3ImeM se yA kapar3oMmeM se khaTamala, jUM bagairaha cunakara mandira meM DAlanA, 79 mandira meM baiThakara bhojana karanA, 78 guhyasthAnako barAbara Dhake binA jyoM tyoM beTakara logoM ko guhyasthAna dikhAnA, tathA mandira meM dRSTi yuddha yA vAhu yuddha karanA, 76 mandirameM baiThakara vaidyaka karanA, 80 mandirameM becanA, kharIdanA karanA, 81 mandirameM zayyA karake sonA, 82 mandirameM pAnI pInA yA mandirakI agAzI athavA paranAlese par3ate hue pAnIko grahaNa karanA, 83 mandira meM snAna karanA, 84 mandira meM sthiti karanA rahanA / ye devakI caurAsI utkRSTa AzAtanAyeM hotI haiN| "vRhat bhASya meM nimnalikhI mAtra pAMca hI AzAtanA batalAI haiM ?" 1 kisI bhI prakAra mandira meM avajJA karanA, 2 pUjAmeM Adara na rakhanA, 3 devadravyakA bhoga karanA, 4 duSTa praNidhAna karanA, 5 anucita pravRtti karanA / evaM pAMca prakArakI AsAtanA hotI hai / 1 avajJA AzAtanA - - palauthI lagAkara baiThanA, prabhUko pITha karanA, paira dabAnA, paira pasAranA, prabhUke sanmukha duSTa Asana para baiThanA / * 2 Adara na rakhanA, ( anAdara AzAtanA, jaise tese veSase pUjA karanA, jaise taise samaya pUjA karanA 'cittase 'pUjA karanA / aura zUnya 3 devadravyakA bhoga ( bhoga AzAtanA) mandira meM pAna khAnA, jisase avazya prabhUko AzAtanA huI kahI jAya, kyoMki tAmbUla khAte hue jJAnAdikake lAbhakA nAza huvA isaliye AzAtanA kahI jAtI hai| 4 duSTa praNidhAna AzAtanA - rAga dveSa mohase manovRtti malIna huI ho vaise samaya jo kriyA kI jAtI hai usa prakArakI pUjA karanA / 5 anucita pravRtti AzAtanA - kilIpara dharanA denA, saMgrAma karanA, rudana karanA, vikathA karanA, pazu
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zrAddhavidhi prakaraNa bAMdhanA, rAMdhanA, bhojana karanA, kucha bhI ghara sambandhI kriyA karanA, gAlI denA, vaidyaka karanA, vyApAra karanA, pUrvokta kAryoM meM se mandira meM koI bhI kArya karanA use anucita pravRtti nAmaka AzAtanA kahate haiM / ise tyAganA yogya hai| Upara likhI huI sarva prakArakI AzAtanAke viSayoMmeM atyanta lobhI, avirati, apratyAkhyAnI, aise devatA bhI varjate haiM, isalie kahA hai ki:--- deva harayaMmi devA visayavisa / vimohi AvI na kayAvi // acchara sAhi pisa pahA / saMkhiDDAIvi kuNanti // viSaya rUpa viSase mohita huye devatA bhI devAlayameM kisI bhI samaya AzAtanAke bhayase apsarAoMke sAtha hAsya, vinoda nahIM krte| "gurukI 33 AzAtanA" 1 yadi guruke Age cale to AzAtanA hotI hai; kyoMki mArga batalAne vagairaha kisI bhI kAryake binA guruke Age calanese avinaya kA doSa lagatA hai| 2 yadi guruke donoM tarapha barAbarameM cale to avinIta hI ginA jAya isalie AzAtanA hotI hai| 3 guruke najIka pIche calanese bhI khAMsI chIMka vagairaha Ave to usase zleSma Adike chIMTe gurupara laganeke doSakA saMbhava honese AzAtanA hotI hai|| 4 gurukI ora pITha karake baiThe to avinaya doSa laganese AzAtanA hotI hai| 5 yadi guruke donoM tarapha barAbarameM baiThe to bhI avinaya doSa laganese AzAtanA samajhanA / 6 guruke pIche baiThanese thUka zleSmake doSakA saMbhava honese AzAtanA hotI hai / 7 yadi guruke sAmane khar3A rahe to darzana karane vAleko harakata honese AzAtanA samajhanA / 8 guruke donoM tarapha khar3A rahanese samAsana hotA hai ataeva yaha avinaya hai isaliye AzAtanA smjhnaa| guruke pIche khar3A rahanese thUka, zleSma laganekA saMbhava honese AzAtanA hotI hai| 1. AhAra pAnI karate samaya yadi guruse pahale uTha jAya to AzAtanA ginI jAtI hai| 11 gamanAgamana kI guruse pahale AlocanA le to AzAtanA smjhnaa| 12 rAtriko soye bAda guru pUche ki koI jAgatA hai ? jAgRta avasthAmeM aisA sunakara yadi Alasyasa uttara na de to AzAtanA lagatI hai| 13 guru kucha kahate hI hoM itanemeM hI unase pahale Apa hI bola uThe to AzAtanA lagatI hai| 14 AhAra pAnI lAkara pahale dUsare sAdhuoMse kahakara phira guruse kahe to AzAtanA lagatI hai|| 15 AhAra pAnI lAkara pahale dUsare sAdhuoMko dikhalA kara phira guruko dikhalAve to AzAtana lagatI haiN|
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrAddhavidhi prakaraNa 16 AhAra pAnIkA nimaMtraNa pahale dUsare sAdhuoMko phira guruko kare to AzAtanA lagatI / 17 guruko pUche binA apanI marjIse snigdha, madhura AhAra dUsare sAdhuko de to AzAtanA lagatI hai| 18 guruko diye bAda snigdhAdika AhAra binA pUche bhojana karale to AzAtanA lagatI hai| 16 gurukA kathana sunA na sunA karake jabAba na de to AzAtanA smjhnaa| 20 yadi guruke sAmane kaThina yA ucca kharase bole, jabAva de to AzAtanA smjhnaa| 21 guruke bulAne para bhI apane sthAnapara baiThA huA hI uttara de to vaha AzAtanA hotI hai| 22 guruke kisI kAryake lie bulAne para bhI dUrase hI uttara de ki kyA kahate ho? to AzAtanA lagatI hai| 23 gurune kucha kahA ho to usI bacanase jabAva de ki Apa hI karalenA ! to AzAtanA samajhanA / 24 gurukA vyAkhyAna suna kara manameM rAjI na hokara ulaTA duHkha manAye to AzotanA hotI hai| 25 guru kucha kahate hoM usa vakta bIca meM hI bolane laga jAya ki nahIM aisA nahIM hai maiM kahatA hU~ vaisA hai, aisA kahakara guruse adhika --vistArase bolane laga jAya to AzAtanA hotI hai / 26 guru kathA kahatA ho use bhaMga kara bIcameM svayaM bAta karane laga jAya to AzAtanA hotI hai / 27 gurukI maryAdA tor3a DAle, jaise ki aba gocarIkA samaya huvA hai yA paDilehana kA vakta huvA hai aisA kahakara sabako uThA de to gurukA apamAna kiyA kahA jAya, isase bhI AzAtanA hotI hai| 28 guruke kathA kiye bAda apanI akalamandI batalAne ke lie usa kathAko vistArase kahane laga jAya to gurukA apamAna kiyA ginA jAnese AzAtanA lagatI hai| 26 guruke Asanako paga lagAnese AzAtanA hotI hai| 30 gurukI zayyA, saMthArAko paga lagAnese AzAtanA hotI hai| 31 yadi guruke Asana para svayaM baiTha jAya to bhI AzAtanA ginI jAtI hai| 32 guruse UMce Asana para baiThe to AzAtanA hotI hai| 33 guruke samAna Azana para baiThe to bhI AzAtanA hotI hai| Avazyaka cUrNImeM to 'guru kahatA ho use sunakara bIcameM svayaM bole ki hAM ! aisA hai to bhI AzAtanA hotI hai| yaha eka AzAtanA bar3hI, parantu isake badalemeM usameM uccAsana aura samAsana (battIsa aura tetIsavIM) ina do AzAtanA ko eka ginAkara tetIsa rakkhIM haiN| gurukI jaghanya, madhyama aura utkRSTa aise tIna prakArakI AzAtanA haiN| 1 guruko paira vagairahase saMghaTana karanA so jaghanya AzAtanA / 2 zleSma khaMkAra aura thUkakI choTe ur3AnA yaha madhyama bhAzAtanA aura 3 gurukA Adeza na mAnanA athavA viparIta mAnya karanA unake bacanako asunanA, yadi sune to sanmukha uttara denA yA apamAna pUrvaka bolanA, yaha utkRSTa AzAtanA smjhnaa|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 zrAddhavidhi prakaraNa __ "sthApanAcAryakI AzAtanA" . sthApanAcArya kI AzAtanA bhI tIna prakArakI haiM ? jahAM sthApana kiyA ho vahAMse calAnA, vastrasparza yA aMgasparza yA parakA spaza karanA yaha jaghanya AzAtanA ginI jAtI haiM / 2 bhUmi para girAnA, beparvAI se rakhanA, avagaNanA karanA vagairahase madhyama AzAtanA samajhanA / 3 sthApanAcArya ko guma kara deve yA tor3a DAle to utkRSTa AzAtanA smjhnaa| isI prakAra jJAnake upakaraNa ke samAna darzana, cAritrake upakaraNakI AzAtanA bhI vrjnaa| jaise ki rajoharaNa ( oghA ) mukhapaTTI, daMDA, Adi bhI 'ahavAnANA iti aM' athavA jJAnAdika tInake upakaraNa bhI sthApanAcArya ke sthAnameM sthApana kiye jA sakate haiM / isa bacanase yadi adhika rakhkhe to AzAtanA hotI hai| isalie yathAyogya hI rakhanA / evaM jahAM tahAM rakhar3atA na rkhnaa| kyoMki rakhar3atA huvA rakhanese AzAtanA lagatI hai aura phira usakI AlocanA lenI par3atI hai| isalie mahAniSItha sUtra meM kahA hai ki,-"avi hie nina saNutarima rathaharaNaM daMDagaM vA paribhuje cauthya" yadi avidhise Upara or3hanekA kapar3A rajoharaNa, daNDA, upayoga meM le to eka upavAsa kI AloyaNa AtI hai" isalie zrAvaka ko calA muha patI vagairaha vidhi pUrvaka hI upayoga meM lenA cAhiye / aura upayoga meM lekara phira yogya sthAna para rakhanA caahiye| yadi avidhi se barge yA jahA~ tahA~ rakhar3atA rakkhe to cAritrake upakaraNa kI abagaNanA karI kahI jAya, aura isase AzAtanA Adi doSakI utpatti hotI hai, isalie viveka pUrvaka vicAra karake upayoga meM lenaa| "utasUtrabhASaNa AzAtanA" AzAtanA ke viSayameM utsUtra (sUtrameM kahe huye Azayase viparIta ) bhASaNa karanese arihanta kI yA gurukI avagaNanA karanA ye bar3I AzAtanAyeM ananta saMsArakA hetu hai| jaise ki utsUtra prarUpaNa se sAvadyAvArya, marIci jamAlI, kulavAluka, sAdhu, vagairaha bahutase prANI ananta saMsArI hue haiN| kahA hai ki utsUtra bhAsagANaM / vohinAso aNaMta sNsaaro|| pANacae vidhie / ussu tA na bhAsanti // 1 // tithyapara pavayaNa suu| AyarigaM gaNahara mhddhddhii| AsAyanto vahuso / aNaMta saMsArizro hoI // 2 // utsUtra bhASakake bodhi bIjakA nAza hotA hai aura ananta saMsArakI bRddhi hotI hai, isalie prANa jAte hue bhI dhIra puruSa sUtrase viparIta vacana nahIM bolate / tIrthaMkara pravacana aura jainazAsana, zAna, AcArya, gaNadhara, upAdhyAya, jJAnAdhika se maharddhika sAdhu inhoMkI AzAtanA karanese prANI prAyaH ananta saMsArI hotA hai| devavyAdi vinAza karanese yA upekSA karanese bhayaMkara AzAtanA lagatI haiM so batalAte haiN| isI taraha devadravya, zAnadravya, sAdhAraNa dravya tathA gurudravyakA nAza karanese yA usakI upekSA karanese bhI bar3I AzAtanA hotI hai| jisake lie kahA hai ki:
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zrAddhavidhi prakaraNa ceina davaviNAse / isighANa pakyaNassauDDAhe // saMjaI cuthybhNge| mUlaggI vohilAbhassa // deva-dravyakA vinAza kare, sAdhukA ghAta kare, jenazAsana kI nindA karAve, sAdhvIkA caturtha vratabhaMga karAve to usake vodhilAbha (dharmakI prApti ) rUpa, mUlameM agni lagatA hai / ( Uparake cAra kAma karanevAle ko AgAmi bhavameM dharmakI prApti nahIM hotI) devadravyAdi kA nAza bhakSaNa karanese yA avagaNanA karanese sama. jhanA / zrAvaka dinakRtya aura darzanazuddhi prakaraNa meM kahA hai: ceina davvaM sAhAraNaM ca / jo duii mohina bhio|| dhammaM so na yANAi / mahavA baddhAunao nre|| caityadravya, sAdhAraNa dravyakA jo mUrkhamati vinAza karatA hai vaha dharma na pAye athavA narakake AyukA bandha karatA hai| isI prakAra sAdhAraNa dravyakA bhI rakSaNa krnaa| usake lakSaNa isa prakAra samajhanA caahiye| deva dravya to prasiddha hI hai parantu sAdhAraNa dravya, mandira, pustaka nirdhana zrAvaka vagairahakA uddhAra karaneke yogya dravya jo riddhivanta zrAvakoMne milakara ikaTThA kiyA ho usakA vinAza karanA, use vyAja para diye huye yA vyApAra karaneko diye huekA upayoga karanA vaha sAdhAraNa dravyakA vinAza kiyA kahA jAtA hai| kahA hai ki: ceina davva vinnaase| tahavva viNAsaNe duvihbhee|| sAino vikhkhmaanno| aNaMta saMsAriyo hoI // jisake do 2 prakArake bhedakI kalpanA kI jAtI hai aise deva dravyakA nAza hotA dekha yadi sAdhu bhI upekSA kare to ananta saMsArI hotA hai / yahAM para deva-dravyake do 2 bhedakI kalpanA kisa taraha karanA so batalAte haiM / devadravya kASTa pASANa, ITa, naliye vagairaha jo ho (jo devadravya kahAtA ho) usakA vinAza, usake bhI do bheda hote haiM / eka yogya aura dUsarA atItabhAva / yogya vaha jo nayA lAyA huvA ho, aura atItabhAva vaha jo mandirameM lagAyA huvA ho| usake bhI mUla aura uttara nAmake do bheda haiM / mUla vaha jo thaMba kumbI vagaraha hai| uttara vaha jo chAja naliyA vagairaha haiM, usake bhI svapakSa aura parapakSa nAmake do bheda haiN| svapakSa vaha ki, jo zrAvakAdikoM se kiyA huvA vinAza hai, aura parapakSa mithyAtvI vagairahase kiyA huvA vinAza / aise devadravyake bhedakI kalpanA aneka prakArakI hotI hai| uparokta gAthAmeM api zabda grahaNa kiyA hai, isase zrAvaka bhA grahaNa karanA, yAne zrAvaka yA sAdhu yadi devadravya kA vinAza hote upekSA kare to vaha ananta saMsArI hotA hai| __yadi yahAMpara koI aisA pUche ki, mana, bacana, kAyase; sAvadha karanA, karAnA, anumodanA karanA bhI jise tyAga hai aise sAdhuoMko deva dravyakI rakSA kisa liye karanI cAhiye ? (kyA devadravya kI rakSA karate hue sAdhuko pApa na lage ?) uttara dete hue AcArya kahate haiM ki, yadi sAdhu kisI rAjA, dIvAna, seTha, pramu.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa. 173 khake pAsase yAcanA karake ghara, dukAna, gAma, grAsa le usake dravyase navIna mandira bandhAve to use doSa lagatA hai parantu kisI bhadrika jIvoMne taiyAra banAyA huvA mandira dharma AdikI vRddhike lie sAdhuko arpaNa kiyA ho yA jIrNa mandira vinAza hotA ho aura usakA rakSaNa kare to usameM sAdhuko kisI prakArakI cAritrakI hAni nahIM hotI, parantu adhika bRddhi hotI hai| kyoMki bhagavAna kI AjJAkA pAlana kiyA ginA jAtA hai / isa viSaya maiM AgamameM bhI kahA hai ki: cIrAi ceprANaM / khitta hiranne a gAma govAI | laggaM ssau jaINo tigaraNo sohi kahaMtu bhave // 1 // bhannaI ivi bhAsA / jo rAyA sayaM viM maggijjA // tassa na hoI sohI koI harijja eyAI // 2 // tathya karantu uve sAjA bhaNigrAma tigaraNa visohi / sAyana hoI bhattI avassa tamhA nivArijjA // 3 // savvathAmeNa tehi saMdeya hoI lagi anvantu // sacarita caricINaya savvesiM hoI kajjantu // 4 // mandirake kAryake lie devadravya kI vRddhi karate hue kSetra, suvarNa, cAMdI, gAMva gAya, baila, vagairaha mandirake nimitta upajAnevAle sAdhuko trikarNa yogakI zuddhi kaise ho sakatI hai ? aisA prazna karanese AcArya mahArAja uttara dete haiM ki yadi Upara likhe hue kAraNa svayaM kare yAne devadravya kI vRddhike liye svayaM yAcanA kare to usake caritra kI zuddhi na kI jAya, parantu usa devadravya kI (kSetra, grAma, grAsa, vagairahakI ) yadi koI corI kare, use khA jAya, yA dabA letA ho to usakI upekSA karanese sAdhuko trikarNa kI vizuddhi nahIM kahI jAsakatI / yadi zakti honepara bhI use nivAraNa na kare to abhakti ginI jAtI hai, isalie yadi koI devadravyakA vinAza karatA ho to sAdhu use avazya aTakAve / na aTakAve to use doSa lagatA hai / devadravya bhakSaNa karanevAle ke pAsase yadi dravya pIche leneke kAryameM kadApi sarvasaMghakA kAma par3e to sAdhu zrAvaka bhI usa kAryameM laga kara use pUrA karanA / parantu upekSA na karanA / dUsare granyoM meM bhI kahA hai ki: bhakhkhe jo uvekhkhe | jiNadavvaM tu sAvadho // pannAhiNo bhave jI / lippae pAvakammukhA // 1 // du devadravyakA bhakSaNa kare yA bhakSaNa karane vAlekI upekSA kare yA prajJA hInatAse devadravya kA upayoga kare tathApi pApakarma se lepita hotA hai| prajJA hInatA yAne kisIko devadravya aMga udhAra de, kama mUlyavAle gahane rakhakara adhika devadravya de, isa manuSyake pAsase amuka kAraNase devadravya pIche vasUla karA sakUMgA aisA vicAra kiye binA hI de / ina kAraNoMse antameM devadravyakA vinAza ho ise prajJA hInatA kahate haiM / arthAt vinA vicAra kiye kisIko devadravya denA use prajJAhInatA kahate haiM / prayANaM jo bhaMjaI paDivanna dhaNaM na dei devasya / W
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrAddhavidhi prakaraNa nassaMto samavekhkhaI sovihu paribhavaI sNsaare||2|| jo zrAvaka mandirakI AyakA bhaMga karatA hai, devadravyameM denA kabUla kara phira nahIM detA, devadravya kA nAza hote huye usakI upekSA karatA hai vaha saMsAra meM adhika samaya taka paribhramaNa karatA hai| jiNa pavayaNa vuDhDho kara / pambhAvagaM nANadaMsaNaguNA / bhakhkhanto jiNadabvaM aNaMta saMsArio hoI // 3 // jina pravacana kI vRddhi karAnevAlA (devavyase mandirameM bArambAra zobhAkArI kArya hote haiM, bar3I pUjAyoM paDhAI jAtI haiM, usameM devavyakA sAmAna kalazAdika upayogI hotA hai, jisa mandirameM devadravya kA sAmAna vizeSa ho vahAMpara bahutase loka Amese bahutoMke manameM darzanakA utsAha bharatA hai) jJAna, darzana, cAritra vagairaha guNoMkI vRddhi karAnevAlA ( mandirameM adhika muniyoMke Anese unake upadezAdika ko sunakara bahutase bhavya jIvoMko jJAna darzanakI vRddhi hotI hai ) jo devadravya hai use jo prANI bhakSaNa karatA hai vaha ananta saMsArI hotA hai| jiNa pavayaNa vuTThIkara pabhbhAvagaM nANa dansaNa guNANaM / rakhkhaMto jiNAdavvaM parisa saMsAri pro hoI // 4 // jina pravacana kI vRddhi karAnevAlA jJAna darzana guNako dipAnevAlA jo devadravya hai usakA jo prANi rakSaNa karatA hai vaha alpa bhavoMmeM mokSa padako pAtA hai| jiNa pavayaNa buDhDhIkara pabhbhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / __ vuDhDhanto jiNadavvaM tithyakaratta lahaI jIvo // 5 // jina pravavanakI vRddhi karAnevAle aura jJAna darzana guNako dIpAnevAle devadravyakI jo prANavRddhi karatA hai vaha tIrthaMkara padako pAtA hai| ( darzana zuddhi prakaraNameM isa padakI vRttimeM likhA hai ki devabya ke bar3hAne vAleko arihaMta para bahuta hI bhakti hotI hai, isase use tIrthaMkara gotra baMdhatA hai| "devadravyakI vRddhi kaise karanA?" jisameM paMdraha karmAdAna ke kuvyavahAra haiM unameM devadabyakA lena dena na karanA parantu sacce mAlakA lenadena karanevAle sadbyApAriyoM ke gahane rakha kara unapara devadravya sUda para dekara vidhi pUrvaka vRddhi karanA / jyoM tyoM yA vinA gahane rakkhe yA pandraha karmAdAna ke byApAra karanevAle ko dekara devadravya kI vRddhi na karanA isake lie zAstrakAra ne likhA hai ki, : jiNavara ANA rahiyaM vadArantAvi kevi jiNadavvaM / buDDanti bhava samudde mUDhA moheNa annANI // 6 // jisameM jinezvaradeva ko AjJA khaMDana :hoto ho usa rItise devadavya ko vRddhi karanevAle bhI kitane eka mUrkha mohase ajJAnI jIva bhava samudra meM DUbate haiN| kitaneka AcArya kahate haiM ki, zrAvakake vinA yadi dUsareko devadabya dhIranA ho to adhika mUlyavAna
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 175 gahanA rakhakara hI byAja para diye huye devadravya kI vRddhi karanA ucita hai parantu vagaira gahanA rakkhe denA ucita nahIM / tathA samyaktva paccIsIkI vRttimeM AI huI zaMkA zeThakI kathAmeM bhI gahane para hI devadavya vRddhi karanA likhA hai| "devadravya bhakSaNa karane para sAgarazeThakA dRSTAnta" sAketa nagarameM sAgara zeTha nAmaka parama dRDhadharmI zrAvaka thA, use usa gAMvake anya saba zrAvakoMne milakara kitanAeka devadravya diyA aura kahA ki, mandirakA kAma karane vAle sutAra, rAja, majadUroMko isa dravyameMse dete rahanA aura usakA hisAba likhakara hameM btlaanaa| aba sAgara zeTha lobhAndha hokara sutAra vagairahako rokar3A dravya na dekara deva dravyake paisese sastA mUlyavAn dhAnya, ghI, gur3a, tela, vastra vagairaha kharIdakara detA haiM aura bIcameM lAbha rahe vaha apane gharameM rakha letA hai| aisA karanese eka rupayekI assI kAkanI hotI haiM, aisI eka hajAra kAMkaniyoM kA lAbha usane apane gharameM rakhkhA / phakta itane hI devadravya ke upabhoga se usane atyanta ghoratara duSkarma upArjana kiyaa| usa duSkarmakI AlocanA kiye binA mRtyu pAke vaha samudrameM jala manuSya tayA utpanna huvA / vahA~para lAkhoM jala jantuoMkA bhakSaNa karatA rahanese una jala jantuoMke vacAvake lie aura usa jalacara manuSyake mastakameM rahe huye eka golI rUpa ratnako leneke lie use bahutase prapaMca dvArA pakar3a kara samudrake kinAre rahane vAle paramAdhAmI ke samAna nirdaya logoMne eka bar3I vajrake jaisI kaThina cakkImeM DAlakara kolhUke samAna pIlanese utpanna hotI huI atyanta vedanAko bhogakara maraNa pAkara antameM vaha tIsare narakameM nArakI utpanna huvA / vedAntameM kahA hai ki, devadravyeNa yA vRddhi / gurudravyeNa yaddhanaM // taDnaM kulanAzAya mRto'pi narakaM vrajet // deva dravyase jo apane dravyakI vRddhi karatA hai aura guru vyakA jo apane gharameM saMcaya karatA hai, yaha donoM prakArakA dhana kulakA nAza karane vAlA honese yadi usakA upabhoga kare to vaha marakara bhI narakameM hI paidA hotA hai| phira usa sAgara zeThakA jIva narakameM se nikala kara bar3e samudra meM pAMca sau dhanuSya pramANa bar3e zarIra vAlA matsya tayA utpanna huvaa| use machayAre lokoMne pakar3a kara usakA aMgopAMga chedana kara use mahA kadarthanA upajAI / use bar3e kaSTase sahana kara maraNa pAkara antameM vaha cauthI narakameM nArakIyatA utpanna huvaa| isa anukrama se bIcameM ekeka tiryacakA bhava karake pAMcavIM, chaTI, aura sAtavIM narakameM do 2 daphA utpanna huvaa| phira devadravya kA mAtra eka hajAra kAMkanI jitanA hI dravya bhogA huvA honese vaha eka hajAra daphA bher3ake bhavameM utpanna huvA, hajAra daphA kharagosa banA, hajAra daphA mRga huvA, hajAra vAra bArahasiMgA huvA; hajAra daphA gIdar3a huvA, hajAra daphA billA banA, hajAra daphA, cUhA banA, hajAra daphA, nyaula huvA, hajAra daphA kola huvA, hajAra daphA upakI banA hajAra bAra paTaDA goya banA, hajAra daphA sarpa, hajAra daphA bicchU, hajAra bAra gaMdakImeM kIr3A, isa prakAra hajAra 2 bhavakI saMkhyAse pRthvImeM, pAnImeM, agnimeM, vAyumeM, vanaspatime,zaMkhameM
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa chIpameM, jokhameM, kIDoMmeM; pataMgameM, makkhImeM, bhramarameM, matsyameM, kachuAmeM, bhaisoMmeM, bailoMmeM UMTameM, khaccarameM, ghoDA meM, hAthI vagairahameM lAkhoM bhava karake prAyaH sarvabhavoMmeM zastrAghAta vagairahase utpanna hotI mahAvedanAko bhoga kara mRtyu paayaa| aise karate huye java usake bahutase karma bhoganese khapa gaye taba vaha vasantapura nagarameM koTIzvara vasudatta zeTha aura usakI basumati strIkA putra banA; parantu garbhameM Akara utpanna hote hI usake mAtA pitAkA sarva dhana naSTa ho gayA aura janmate hI pitAkI mRtyu hogii| usake pAMcaveM varSa mAtA bhI cala basI; isase logoMne milakara usakA niSpuNyaka nAma rakkhA / aba vaha raMkake samAna bhikSuka vRttise kucha yuvAvasthAke sanmukha huvA; usa vakta use usakA mAmA milA aura vaha use dekha kara dayA Anese apane ghara le gyaa| parantu vaha aisA kamanazIba ki, jisa dina use mAmA apane ghara le gayA usI dina rAtako usake gharameM corI ho gaI aura corImeM jo kucha thA so saba calA gyaa| usane samajhA ki, isake nAmAnusAra saba muva yahI abhAgI hai isase use usane apane gharase bAhara nikAla diyaa| isI taraha aba vaha niHSpuNyaka jahAM jahAM jisake ghara jAkara eka rAta yA eka dina nivAsa karatA hai vahAM para cora, agni, rAjaviplava vagairaha koI bhI upadrava gharake mAlika para akasmAta A par3atA hai, isase usa niSpuNyaka kI niSpuNyakatA mAlUma honese use dhakke milate haiN| aisA honese jhujhalA kara logoMne mila kara usakA mUrtimAna utpAta aisA nAma rakhkhA / loga Akara nindA karane laganese yaha vicArA dukhI ho kara deza chor3a paradeza calA gyaa| tAmalipti purImeM Akara vaha eka vinayadhara zeThake ghara naukara rhaa| vahAM para bhI usI dina usa zeThakA ghara jlutthaa| yaha isa mahAzayake caraNakamaloMkA hI pratApa hai aisA jAna kara use bAbale kutte ke samAna gharameMse nikAla diyaa| anyatra bhI vaha jahAM jahAM gayA vahAM para vaise hI hone lagA isase vaha dukhI ho vivArene lagA ki, aba kyA karU ! udara pUranAkA koI upAya nahIM milatA isase vaha apane duSkarmako nindA karane lgaa| kamyaM kuNaMti savasA / tasmRdayaM mitra paravasALunti / sukhkhaM duruhai savaso / nivaDeI paravvaso tttii|| jaise vRkSa para caDhane vAlI vela apanI icchAnusAra sugamatAse car3hatI hai parantu java vaha giratA hai taba kisIkA dhakkA yA AghAta laganese paravazatAse hI par3atI hai vaise hI prANo jaba karma karate haiM taba apanI icchA nusAra karate haiM parantu jaba usa karmakA udaya AtA hai taba paravazatAse bhoganA par3atA hai| vaise hI niSpuNyaka manameM vicArane lagA ki, isa jagaha mujhe kucha bhI sukhakA sAdhana nahIM mila sakatA; isaliye kisI anya sthAna para jAU jisase mujhe kucha Azraya milanese maiM sukhakA dina bhI dekha skuu| yaha bicAra kara vahAM pAsa rahe hue samudrake kinAre gayA / usa vakta vahAMse eka jahAja kahIM paradezameM laMbI muzApharI ke lie jAne vAlA thaa| usa jahAjakA mAlika dhanAvaha nAmaka seTha thA usane usa niSpuNyaka ko naukaratayA sAthameM le liyA / jahAja samudra mArgase cala par3A aura sudaivase jahAM jAnA thA antameM vahAM jA pahuMcA / niSpuNyaka bicArane lagA ki, sacamuca ho merA bhAgyodaya hubA ki jo
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 177 mere jahAjameM baiThane para bhI vaha na to DUbA aura na usameM kucha upadrava huvA, yA isa baka mujhe daiva bhUla hI gayA hai ! jisa taraha Ate samaya durdaivane mere sAmane nahIM dekhA yadi vaise hI pIche phi te vakta vaha mere sAmane dRSTi na kare to ThIka ho / isI vicArameM use vahAMpara bahutase dina bIta gye| yadyapi vahAM para kucha udyama na karanese use kucha alabhya lAbha nahIM huvA, parantu usake sudaivase vahAMpara kucha upadrava na huvA usake lie yahI eka bar3e bhAgyakI bAta haiN| vaha apane nirbhAgyapana kI vArtA kucha bhUla nahIM sakatA, evaM use bhI isa bAtakI tasallI hI hai ki Ate samaya to mere sudaivase kucha na huvA parantu jAte vakta paramAtmA hI khaira kreN| use apanI sthitike anusAra pada padameM apane bhAgya para avizvAsa rahatA thA, isase vaha vicAra karatA hai ki, na bolane meM nava guNa haiM, yadi maiM yahAM kisIse apane bhAgyazAlI panakI bAta kahUMgA to mujhe yahAMse koI vApisa na le jAyagA isaliye apane nazIbakI bAta kisI para prakaTa karanA ThIka nahIM, aba vaha eka dina pIche Ate hue eka sAhUkArake jahAjameM car3ha baiThA, parantu usake manakI dahasata use khaTaka rahI thI, mAno usakI cintAse hI vaisA na huvA ho samudra ke bIca jahAja phaTa gyaa| isase saba samudrameM gira pdd'e| bhAgyazAliyoM ke hAthameM takhte AjAnese ve jyoM tyoM kara bAhAra nikle| niSpuNyako bhI usake nazIbase eka takhtA hAtha A gayA, usase vaha bhI bar3I muSkilase samudra ke kinAre A lagA / vahAMpara najIkameM rahe kiso gAMvameM vaha eka jamInadArake vahAM naukara rhaa| usa dina to nahIM parantu dUsare dina akasmAta vahAMpara DAMkA par3A, jisameM jamInadAra kA tamAma mAla luTa gayA, itanA hI nahIM parantu usa DAMkeke DAkU loga usa niSpuNyakako bhI jamInadArakA lar3akA samajha uThA legye| jaba ve jaMgalameM usa dhanako bAMTa rahe the usa vakta samAcAra milanese unake zatru dUsare DAMkuoMne una para dhAvA karake tamAma dhana chIna liyA aura ve jaMgalameM bhAga gye| isase una luTeroMne usa mahAzaya ko bhAgyazAlI samajha kara arthAt yaha samajha kara ki isakI kRpAse hamArA dhana pIche gayA, usa nirbhAgya zekharako vahAMse bhI bidA kiyaa| kahA hai ki,: khalvATo divasezvarasya kiraNaH saMtApito mastake // vAJchan sthAnamanAtapaM vidhivazAva tAlasya muulNgtH|| tatrApyasya mahAphalena patatA bhagnaM sazabdaM shirH|| mAyo gacchati yatra daivahatakastatraiva yAntyApadaH // sUryake tApase tape huye mastakavAlA eka khalvATa (gaMjA) manuSya zarIrako tApa na lage isa vicArase eka belake per3ake nIce Akhar3A huvA, parantu nazIba kamajora honese belake vRkSaparase usake mastaka para saDAka zabda karatA huvA eka bar3A belaphala A par3A jisase usakA mastaka phUTa gyaa| isalie kahA hai ki, "puNya hIna manuSya jahAM jAtA hai vahAM ApadAyeM bhI usake sAtha hI jAtI haiN|" ___isa prakAra nau sau ninyAnave jagaha vaha jahAM jahAM gayA vahAM vahAM prAyaH cora, agni, rAjabhaya, paracakra bhaya, marakI vagairaha aneka upadrava honese dhakkA mAra kara nikAla deneke kAraNa vaha mahAdukha bhogatA huvA antameM mahA aTavImeM Aye hue mahA mahimAvanta eka zelaka nAmaka yakSake mandirameM jAkara ekAgra vittase
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 wommmmmm...mahahnARIALA zrAddhavidhi prakaraNa usakA ArAdhana karane lgaa| apanA duHkhA nivedana karake usakA dhyAna dharake baiThe hue jaba use ikkIsa upavAsa hogaye taba tuSTamAna hokara yakSane pUchA merI ArAdhanA kyoM karatA hai ? / taba usane apane durbhAgya kA vRttAnta sunAte huye kahA-"agara kundana uThAtA hUM to miTTo hAtha AtI hai ! kabhI rassIko chUtA hUM to vaha bhI kATa khAtI hai !" usakA vRttAnta suna yakSa bolA-"yadi tU dhanakA ArthI hai to mere isa mandirake pIche pratidina eka suvarNa mayUra ( sonekI pAMkha vAlA mora) sandhyA samaya nRtya karegA vaha apane soneke piccha jamIna para DAlegA unheM tU uThA lenA aura unase terA dAridraya dUra hogaa| yaha vacana sunakara vaha atyanta khuzI huvA / phira sandhyAke samaya mandirake pIche gayA aura vahAM jitane suvarNake mayUrapiccha par3e the so saba uThA lie / isa taraha prati dina sandhyA samaya mandirake pIche jAtA hai, morakA eka eka suvarNa viccha par3A huvA uThA lAtA hai / aisA karate hue jaba nava sau suvarNa piccha ikaTThe hogaye taba kubuddhi Anese vaha vicA. rane lagA ki abhI isameM eka sau piccha bAkI mAlUma dete haiM ve saba par3ate hue to abhI tIna mahIne cAhiye / aba maiM kaba taka yahAM jaMgalameM baiThA rahUM / yaha piccha saba mere liye hI haiM taba phira mujhe ekadama lenemeM kyA hara. kata hai ? Aja to eka hI muTThIse una saba picchoMko ukhAr3a lUM aisA vicAra kara jaba vaha uTha kara sandhyA samaya usake pAsa AtA hai taba vaha suvarNa mayUra akasmAt kAlA kauvA banakara ur3a gayA aba vaha pahale grahaNa kiye huye suvarNa mayUra picchoMko dekhatA hai to unakA bhI patA nahIM miltaa| kahA hai ki,: davamullaMdhya yatkArya / kriyate phalavannatat // sroNbhshcaatkenaa| galaraMdhraNa gacchati // nazIbake sAmane hokara jo kArya kiyA jAtA hai usameM kucha bhI phala nahIM mila sakatA / jaise ki,:cAtaka talAvameMse pAnI pItA hai parantu vaha pAnI usake galemeM rahe hue chidrameMse bAhara nikala jAtA hai| aba vaha vicArane lagA ki, "mujhe dhiHkAra ho, maiMne mUrkhatAse vyartha ho utAvala kI, anyathA ye saba hI suvarNa piccha mujhe milte| parantu aba kyA kiyA jAya ? "udAsa hokara idhara udhara bhaTakate hue use eka jJAnI guru mile| unheM namaskAra kara apane pUrva bhavameM kiye huye karmakA svarUpa pUchane lgaa| munirAjane sAgara zeThake bhavase lekara yathAnubhUta savasvarUpa kaha sunaayaa| usane atyanta (zcAttApa pUrvaka devavya bhakSaNa kiye kA prAyazcitta maaNgaa| munirAjane kahA ki, jitanA devadavya tUne bhakSaNa kiyA hai usase kitanA eka adhika vApisa de aura abase phira devadavyakA yathAvidhi sAvadhAna tayA rakSaNa kara, tathA deva dravya vagairaha kI jyoM vRddhi ho vaisI pravRtti kara ! isase terA sarva karma dUra hojAyagA / tujhe sarva prakAra sukha bhogakI saMpadAkI prApti hogI, isakA yahI upAya hai| tatpazcAta usane jitanA davya bhakSaNa kiyA thA usase eka hajAra gunA adhika davya jaba taka pIche na de sakU taba taka nirvAha mAtra bhojana, bastrase uparAnta apane pAsa adhika kucha bhI na rakkhUgA, munirAjake samakSa yaha niyama grahaNa kiyA, aura isake sAtha hI nirmala zrAvaka vrata aMgIkAra kiye, aba baha jahAM jAkara vyApAra karatA hai vahAM sarva prakArase use lAbha hone lgaa| jyoM 2 dravyakA lAbha hone lagA tyoM 2 vaha deva dravyake denemeM samarpaNa karatA jAtA hai| aise hajAra kAMkanI jitanA devadravya bhakSaNa
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 176 kiyA thA usake badale meM dasalAkha kAMkanI jitanA dravya samarpaNa karake devadravyake denese sarvathA mukta huvA; aba anukrama se vaha jyoM 2 vyApAra karatA tyoM 2 adhikatara dravya upArjana karate huye atyanta dhanADhya huvaa| taba svadeza gayA vahAMke saba vyApAriyoMse atyanta dhanapAtra evaM sarva prakArake byApArameM adhika honese use rAjAne bar3A sanmAna diyA / vahAM usane gAMva aura nagarameM apane dravyase sarvatra naye jaina mandira banavAye aura unakI sAra saMbhAla karanA, deva dravyakI vRddhi karanA, nitya mahotsava pramukha karanA Adi kRtyoMse atyanta jinazAsana kI mahimA karane aura karAne meM sabase agresara banakara aneka dIna, hIna, dukhI janoMke duHkha dUra kara bahutase samaya paryanta svayaM upArjana kI huI lakSmIkA sadupayoga kiyA / nAnA prakArakI satkaraniyAM karake arhat padakI bhaktimeM lIna ho usane antameM tIrthaMkara nAma karma upArjana kiyA / use bahutasI striyA~ tathA putra pautrAdika hue, jisase vaha isa lokameM bhI sarva prakArase sukhI huvaa| usane bahutase vrata pratyAkhyAna pAlakara, tIrthayAtrA pramukha zubha kRtya karake isa lokameM kRtakRtya banakara antameM samaya para dIkSA aMgIkAra kii| gItArtha sAdhuoM kI sevA karake khayaM bhI gItArtha hokara aura yathAyogya bahutase bhavya jIvoMko dharmopadeza dekara bahutase manuSyoMko devabhakti meM niyojita kiyaa| deva bhaktikI atyanta atizayatAse vIsa sthAnakake bIcake prathama sthAnakako ati bhakti saha sevana karanese tIrthaMkara nAma karmako usane guDhatayA nikAcita kiyaa| aba vaha vahAM se kAla karake sarvArthasiddha vimAnameM devaRddhi bhoga kara mahA videha kSetrameM tIrthaMkara Rddhi bhoga kara bahutase bhavya jIvoM para upakAra karake zAzvata sukhako prApta huvA / jo prANI deva-dravya bhakSaNa karanemeM pravRtti karatA hai usakA uparokta hAla hotA hai / jabataka AloyaNa prAyazcitta na liyA jAya tabataka kisI bhI prakAra usakA uddhAra nahIM hotA / isalie devadravya ke kAryameM bar3I sAvadhAnatA se pravRtti krnaa| pramAdase bhI devabya dRSaNakA sparza na ho / vaisA yathAvidhi upayoga rkhnaa| "jJAnadravya aura sAdhAraNadravya para karmasAra aura puNyasArakA dRSTAnta" jogapura nagarameM cauvIsa karoDa suvarNa mudrAoMkA mAlika dhanAvaha nAmaka zeTha rahatA thA, dhanavatI nAmA usakI strI thii| unheM sAtha hI janme hue karmasAra aura puNyasAra nAmake do bhAgyazAlI lar3ake the| eka samaya vahAMpara eka jyotiSo AyA usase dhanAvaha zeThane pUchA ki, yaha mere donoM putra kaise bhAgyazAlI hoMge? jyotiSI bolA-"karmasAra jar3a prakRti, atizaya teDhI buddhi vAlA honese bahutasA prayAsa karane para bhI pUrvakA dravya gaMvA degA aura navIna dravya upArjana na kara sakanese dUsaroMkI naukarI vagairaha karake duHkhakA hissedAra hogA / puNyasAra bhI apanA pUrvakA aura navIna upArjana kiyA huvA dravya bAraMvAra khokara bar3e bhAIke samAna hI duHkhI hogaa| tathApi vaha vyApArAdika meM sarva prakArase kuzala hogA / antameM bRddhAvasthA meM donoM bhAI dhana saMpadA aura putra pautrAdika se sukhI ho apanI antima vayakA samaya sudhaareNge| aise kaha kara gaye bAda dhanAvaha zeThane donoM lar3akoMko sikhAneke lie zreSTha adhyApakako soMpa diyaa| puNyasAra sthirabuddhi honese thor3e hI samayameM sukha pUrvaka vyAvahArika sarva kalAyeM sIkha gayA, aura karmasAra bahutasA udyama karane para bhI capala buddhi honese akSara mAtra bhI na par3ha sakA, itanA hI nahIM parantu use apane gharakA nAMvA ThAvA likhane jitanI bhI
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 180 kalA na aaii| use bilakula mandabuddhi dekhakara adhyApaka ne bhI usakI upekSA karadI | jaba donoM jane yuvAghasthA ke sanmukha hone lage taba unake pitAne svayaM ruddhipAtra honese bar3e ADambara sahita unakI zAdI karA dI, aura Age inameM paraspara lar3AI honekA kAraNa na rahe isalie unheM bAraha 2 karoDa suvarNa mohareM bA~Takara jude 2 ghara meM rakhA / antameM unheM sarva prakAra kI Rddhi siddhi yathAyogya soMpakara dhanAvaha aura dhanavatI donoMne dIkSA lekara apane AtmAkA uddhAra kiyA / aba kasAra usake sage sambandhiyoMse nivAraNa karate huye bhI aise kuvyApAra karatA hai ki jisase use antameM dhana hAni hI hotI hai| aisA karanese thor3e hI samayameM usake pitAke diye hue bAraha karor3a sauyye saphA hogaye / puNyasArakA dhana bhI usake gharameM DAkA DAla kara saba coroMne haDapa kara liyA / antameM donoM bhAI eka sarIkhe daridrI hue| ava ve sage sambandhiyoM meM bhI vilkula sAdhAraNa gine jAne lage / striyAM bhI ghara meM bhUkhI marane lgiiN| isase unake pihariyoMne unhe apane ghara para bulA liyaa| nIti zAstra meM kahA hai ki: limpiNo Navantassa sathaNantaNaM payAseI // zrAsannabandhaveNavi / lajjijjaI khINa vihaveA // 1 // I yadi dhanavanta sagA na bhI ho tathApi loga use khIMca tAna kara apanA sagA sambandhI batalAte haiM aura yadi daridrI, khAsa sagA sambandhI bhI ho tathApi loga use dekhakara lajjA pAte haiN| guNavapi niguNAccitra | gaNijjae pariSeNa gaya vihavo // dakhkhantAi guNehiM / zraliehiM vimjhie sadhaNe // 2 // dAsa, dAsI, naukara sarIkhe bhI guNavanta nirdhanako sacamuca nirguNa ginate haiM, aura yadi dhanavAna nirguNa ho tathApi usameM guNoM kA Aropa karake bhI use guNavAna kahate haiN| aba logoMne una donoMke nirbuddhi aura nirbhAgya zekhara ye nAma rkkhe| isase ve vicAre lajAtura ho paradeza cale gye| vahAM bhI dUsare kucha vyApArakA upAya na laganese jude 2 kisI sAhUkAra ke ghara naukara rhe| jisake ghara karmasAra rahA hai vaha jhUThA vyApArI tathA lobhI honese use mahInA pUrA hone para bhI vetana na detA thaa| Ajakala karate huye usane mAtra khAne jitanA hI dekara use ugatA rahatA / isa taraha karate huye use ke varSa bIta gaye tathApi use kucha bhI dhana na milA / puNyasArane kucha paidA kiyA, parantu use eka dhUrta milA jo usakA kamAyA huvA saba dhana le gyaa| isa taraha bahuta jagaha naukarI kI, kImayAgarI kI, ratnakhAnakI talAsa kI, siddha puruSase milakara usake sAdhaka bane, rohaNAcala parvata para gaye, mantra tantroMkI sAdhanA kI, raudravantI auSadhI bhI prApta kI, ityAdi kAraNoMse gyAraha bAra bahutase udyamase yatkicit dravya kamA kamA kara kisI vakta kubuddhise, kisI samaya Thaga milane se, kisI vakta corI meM gamAnese, yA viparIta kArya ho jAnese karmakArane jo kucha milA thA so kho diyA / itanA hI nahIM parantu usane jo 2 kAma kiyA usameM antameM use duHkha hI sahana karanA pdd'aa| puNyasArane gyAraha dafA acchI taraha dravya paidA kiyA parantu kisI vakta pramAdase, kisI samaya durbuddhise usane bhI apanA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrAddhavidhi prakaraNa 181 sarvasva gaMvA diyaa| isase donoM jane bar3e khinna hue| antameM donoM jane eka jahAjameM baiThakara kamAneke liye ratnadvIpameM gye| vahAM para bhI bahutase udyamase bhI kucha na milA, taba vahAMkI mahimAvantI ratnAdevIke mandirameM jAkara anna pAnIkA tyAga kara dhyAna lagAkara baiTha gye| jaba ATha upavAsa ho gaye taba ratnA. devI Akara bolI-'tuma kisa liye bhUkhe marate ho? tumhAre nazIbameM kucha nahIM hai| yaha sunakara karmasAra to uTha khar3A huvA parantu puNyasAra vahAM hI baiThA rahA aura usane ikkIsa upavAsa kiye| taba ratnAdevIne use eka cintAmaNi ratna diyaa| use dekhakara karmasAra pazcAttApa karane lagA, taba puNyasArane kahA"bhAI ta kisalie vizAda karatA hai, isa ciMtAmaNi ratnase terA bhI dAridraya dUra kara duuNgaa| aba donoM jane khuzI hokara vahA~se pIche cale aura jahAjameM baitthe| jahAja mahAsamudra meM jA rahA thA, pUrNimAkI rAtrikA samaya thA usa vakta pUrNacandrako dekhakara bar3e bhAI karmasArane kahA ki, bhAI cintAmaNi ratnako nikAla to sahI, jarA milAkara to dekheM, isa candramAkA teja adhika hai yA ciMtAmaNiratna kA ? kamanazIva ke kAraNa donoM janoMkA vahI vicAra honese agAdha samudra meM cale jAte hue jahAjake kinAre para khar3e hokara ve cintA. maNi ratnako nikAla kara dekhane lage / kSaNameM candramAke sAmane aura kSaNameM ratnake sAmane dekhate haiN| aise karate hue vaha choTAsA cintAmaNi ratna akasmAt unake hAthase chUTakara unake bhAgyasahita athAha samudra meM gira pdd'aa| aba ve donoM jane pazcAttApa pUrvaka rudana karane lge| aba ve jaise gaye the vaise hI nirdhana muphalisa hokara pIche apane dezameM aaye| sudevase unheM vahAM koI jJAnI guru mila gaye; vandana pUrvaka unase unhoMne apanA nazIba pUchA taba munirAjane kahA ki, tuma pUrvabhavameM candrapuranagara meM jinadatta aura jinadAsa nAmaka parama zrAvaka the| eka samaya usa gAMvake zrAvakoMne milakara tumheM uttama zrAvaka samajhakara jinadatta ko jJAnadravya aura jinadAsako sAdhAraNa dravya rakSaNArtha supUrda kiyA, tuma donoM jane usa drabyakI acchI taraha sambhAla karate the| eka vakta jinadattako apane kAryake liye eka pustaka likhavAne kI z2arUrata par3anese lekhakake pAsase likhA liyaa| parantu likhAIkA paisA deneke lie apane pAsa subhItA na honese usane manameM vivAra kyiA ki yaha bhI jJAna hI likhAyA hai isaliye jJAnadravyameM se dene meM kyA harakata hai ? yaha vicAra kara apane kAryake lie likhAye hue pustakake mAtra bAraha rupaye usane jJAnavyameM se de diye| jinadAsa ne bhI eka samaya jaba use bar3I harakata thI vicAra kiyA ki, yaha sAdhAraNa davya sAtakSetrameM upayukta karane lAyaka honese maiM bhI eka nirdhana zrAvaka hU~ to mujhe lenema kyA harakata hai ? yaha dhAraNA kara sAdhAraNa kI kothalImeMse usane eka hI daphA sirpha bAraha rupaye lekara apane gRhakAryameM upayukta kiye| aise tuma donoM janoMne kisIko kahe vinA jJAnavya aura sAdhAraNa dabya liyA thA jisase vahAMse kAla karake tuma pahalI narakameM nArakItayA utpanna hue the| vedAntameM bhI kahA hai: prabhAse mAmati kuryAtmANauH kaMTha gtrpi|| agnidagdhA prarohanti / prabhAdagdhA na rohati // 1 // prabhAsaM brahmahatyA ca / daridrasya ca yaddhanaM /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrAddhavidhi prakaraNa gurupatnI devadravyaMca / svargastha mapi pAtayet // 2 // kaMThagata prANa hoM tathApi sAdhAraNa dravya para najara na ddaalnaa| agnise dagdha huvA phira UgatA hai parantu sAdhAraNa dravyabhakSaka phira manuSya janma nahIM paataa| sAdhAraNa dravya, brahmahatyA, dAridrIkA dhana, gurukI strIke sAtha kiyA huvA saMyoga, devadravya ye itane padArtha svargase bhI prANIko nIce girAte haiN| prabhAsa nAma sAdhAraNa dravyakA hai| narakase nikala kara tuma donoM sarpa huye| vahAMse mRtyu pAkara phira dUsarI narakameM gaye vahAMse nikalakara gIda pakSI bane, phira tIsarI narakameM gaye / aise eka bhava tiyaMca aura eka nArakI karate hue sAtoM hI narakoMmeM bhame / phira ekendrIya, do indrIya, tIna indrIya, cAra indrIya, tithaMca paMcendrIya, aise bAraha hajAra bhavameM bahutasA duHkha bhogakara bahutase karma khapAkara tuma donoM jane phirase manuSya bane ho / tuma donoM janoMne bAraha rupayoMkA upayoga kiyA thA isase bAraha hajAra bhavataka aise vikaTa duHkha bhoge / isa bhavameM bho bAraha karor3a suvarNa mudrAyeM pAkara hAthase khoI / phira bhI gyAraha daphA dhana prApta kara karake pIche khoyaa| tathA bahuta daphai dAsakarma kiye| karmasArane pUrva bhabameM jJAnadravya kA upabhoga kiyA honese use isa bhavameM atizaya mandamatipana kI aura nirbuddhipana kI prApti huI / uparokta munike vacana sunakara donoM jane kheda karane lge| munine dharmopadeza diyA jisase bodha pAkara jJAna dravya aura sAdhAraNa dravyake bhakSaNa kiye huye bAraha 2 rupayoMke badale bAraha 2 hajAra rupaye jabataka jJAna dravya aura sAdhAraNa vyameM na de deM tabataka hama anna vastra binA anya sarvasva kamAkara usImeM deMge aisA munike pAsa niyama grahaNa karake zrAvaka dharma aMgIkAra kiyA aura aba ve nItipUrvaka vyApAra karane lge| donoM janoMke kiye hue azubha karmakA kSaya hojAnese unheM byApAra vagairahameM dhanakI prApti huI, aura bAraha 2 rupayeke badalemeM bAraha 2 hajAra suvarNa mudrAyeM dekara ve donoM jane jJAnadravya aura sAdhAraNa dravyake karjase mukta huve / ana anukramase vAraha 2 karoDa suvarNa mudrAoMkI siddhi unheM phirase prApta huI / aba ve suzrAvakapana pAlate hue jJAna dravya aura sAdharaNa dravyakA rakSaNa evaM vRddhi karane lge| tathA vArambAra jJAnake aura jJAnIke mahotsava karanA vagairaha zubha karaNI karake zrAvakadharma ko yathAzakti bahumAna pUrvaka pAlane lage / antameM bahutase putra potrAdikI saMpadAko chor3akara dIkSA aMgIkAra kara ve donoM bhAI siddhagati ko prApta huye| aise jJAna vya aura sAdhAraNa vyake bhakSaNa para karmasAra tathA puNyasArakA dRSTAnta sunakara zAnakI AzAtanA dUra karane meM yA jJAna dabya evaM sAdhAraNa vyakA bhakSaNa karane kI upekSA na karane meM sAvadhAna rahanA yahI vivekI puruSoMko yogya hai| jJAnadavya bhI devadavya ke samAna grAhya nahIM hai| aise sAdhAraNa vya zrAvaka ko saMgha dvArA diyA huvA ho grAhya hai| saMghake binA agavAoM ke diye vinA bilakula grAhya nhiiN| zrI saMgha dvArA sAdhAraNa dabya sAta kSetroMmeM hI upayukta honA cAhie, mAMganevAle Adiko na denA caahie| tathA guru pramukhakA vAra phera kiyA huvA dravya yadi sAdhAraNameM ginai to vaisA drabya zrAvaka zrAvikAko apane upayogameM lenA yogya nahIM hai parantu dharmazAlA yA upAzraya pramukhameM lagAnA yogya hai / jJAna sambandhI kAgaja, patra vagairaha sAdhuko diye hoM tathApi zrAvakako vaha apane ghara kAryameM upayukta na karanA caahie| apanI pustakake lie bhI
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 183 vaha dravya na rakhanA / mukhapaTTIke mUlyase kucha adhika mUlya diye vinA sAdhukI mukhapaTTI vagairaha bhI zrAvakako lenA ucita nhiiN| kyoMki vaha saba kucha guru dravyameM ginA jAtA hai / sthApanAcArya tathA navakAra vAlI vagairaha gurukI bhI zrAvakake upayogameM AtI hai| kyoMki jaba ye vastuyeM guruko dene meM AtI haiM usa vakta denevAlA ye sabake upayogameM AyeMgo isa kalpanA pUrvaka hI detA haiN| tathA sAdhu bhI sabako upayogI hoM isI vAste una vastuoMko letA hai| isalie sAdhukI guru sthApanA tathA navakAra vAlI sabako khapatI hai parantu muhapaTTI nahIM khptii| - gurukI AjJA binA sAdhu sAdhvIko lekhakake pAsa pustaka likhAnA yA vastra dilAnA nahIM klptaa| aisI kitanI eka bAteM bahuta dhyAnameM rakhane lAyaka haiM / yadi jarA mAtra bhI devavya apane upabhoga meM liyA ho to utane mAtrase atyanta dAruNa duHkha bhogane par3ate haiM, isalie vivekI puruSako sarvathA use upayogameM lenekA vicAra taka bhI na karanA caahie| isalie mAlA ujavanekA, mAlA paharane kA, yA lUchanA vagairahameM jo dRbya denA ho vaha uso vakta de denA caahie| yadi vaisA na bane tathApi jyoM jaldI ho tyoM de denA cAhie / usase adhika guNa hotA hai / yadi vilamba kare to phira denekI zakti na rahe yA kadApi mRtyu hI AjAya to vaha denA raha jAnese paralokameM durgatikI prApti ho jAtI hai| "denA sira rakhanese lagate hue doSa para mahISakA dRSTAnta" sunA jAtA hai ki, mahApura nagarameM bar3A dhanADhya vyApArI RSabhadatta nAmaka zeTha parama zrAvaka thaa| vaha parvake dina mandira gayA thaa| vahAM usa vakta usake pAsa nagada dravya na thA, isase usane udhAra lekara prabhAvanA kii| ghara Aye bAda apane gRhakArya kI vyagratAse vaha dravya na diyA gyaa| eka daphA nazIba yogase usake ghara para DAkA par3A usameM usakA saba dhana luTa gayA / usa vakta vaha hAthameM hathiyAra le luTeroMke sAmane gyaa| isase luTeroMne use zastrase mAra ddaalaa| zastrAdhA se ArtadhyAna meM mRtyu pAkara usI nagarameM eka nirdaya aura daridrI pakhAlIke ghara (sakkeke ghara ) bhaiMsA huvA / vaha pratidina pAnI Dhone vagairaha kA kAma karatA hai / vaha gAma bar3e UMce para thA aura gAMvake samIpa nadI nIce pradezameM thii| aba use rAta dina nadImeM se nIcese Upara pAnI DhonA par3atA thA, isase use bar3A duHkha sahana karanA pdd'taa| bhUkha pyAsa sahana karake zaktise uparAMta pAnI uThAkara UMce car3hate hue vaha pakhAlI use nirdaya hokara mAratA hai, vaha sarva kaSTa sahana karanA par3atA hai| aise karate huye bahutasA samaya vyatIta huvaa| eka samaya kisI eka navIna taiyAra hue mandirakA kilA bandhatA thA, usa kAryake lie pAnI lAte samaya Ate jAte mandirakI pratimA dekhakara use jAtismaraNa jJAna utpanna huvA / aba usakA mAlika use bahuta hI mAratA pITatA hai tathApi vaha pUrva bhava yAda Anese usa mandirakA daravAjA na chor3akara vahAM hI khar3A hogyaa| isase vahAM mandirake pAsa khar3e hue usa bhaiMseMko mArate pITate dekha kisI jJAnI sAdhune usake pUrva bhavakA samAcAra sunAyA isase usake putra, pautrAdika ne vahAM Akara pakhAlIko apane pitAke jIva bhaisekA dhana dekara chur3AyA, aura pUrva bhavakA jitanA karja thA usase hajAra gunA dekara use karja
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa mukta kiyaa| phira anazana ArAdha kara vaha svargameM gayA aura anukramase mokSa padako prApta hogaa| isalie apane sira karja na rakhanA caahie| bilamba karanese aisI ApattiyAM A par3atI haiN| devakA, jJAnakA, aura sAdhAraNa vagairaha dharmasambandhI denA to kSaNa vAra bhI na rakhanA cAhie, jaba anya kisIkA bhI denA dene meM vivekI puruSako vilamba na karanA cAhie taba phira devakA, jJAnakA yA sAdhAraNa vagairahakA denA dete hue kisa taraha vilamba kiyA jAya ? jisa vaktase devakA kabUla kiyA usa vaktase hI vaha dRvya usakA ho cukA, phira jitI dera lagAye utanA byAjakA dabya denA caahie| yadi aisA na kare to jitanA byAja huvA utanA duvya usameMse bhoganekA dUSaNa lagatA hai| isalie jo denekA kabUla kiyA hai vaha turanta hI de denA ucita hai| kadApi aisA na bana sake aura kitane eka dina bAda diyA jAya aisA ho to vaha kabUla karate samaya hI prathamase yaha sApha kaha denA cAhie ki, maiM itane dinameM, yA itane pakSa bAda yA isane mahinoMmeM duuNgaa| kabUlakI huI avadhike andara de diyA jAya to ThIka! yadi vaisA na bane to antameM avadhi Adhe turanta de denA yoya hai| kahI huI mudata ullaMghana kare to devadavya kA doSa lagatA hai| mandirakI sArasaMbhAla rakhanevAle ko apane gharake samAna hI devadavya kI ugharAnI zIghra vasUla karAnI caahie| yadi aisA na kare to bahuta dina ho jAnese akAla par3e yA koI bar3A upadva A par3e to phira bahutase prayAsase bhI usa devadabyake doSameM se denadArako mukta honA muzkila ho jAtA hai isalie deva dravyake dene se sabako zIghratara mukta karanA / aisA na ho to paraMparAse sArasambhAla karanevAle ko evaM dUsare manuSyoMko bhI mahAdoSa kI prApti hotI hai| "devadravya saMbhAlanevAleko doSa lagane para dRSTAnta" mahindapura nagarake prabhuke mandira sambandhi candana, puSpa, phala, naivedya, ghI dIpakake lie tela, mandira bhaMDAra aura pUjAke upakaraNa sambhAlanA, mandirameM raMga karAnA, use sApha karavAnA, tadartha naukara rakhanA, naukaroMkI sAra sambhAla rakhanA, ugharAnI karAnA, vasUlAna jamA karAnA, khAtA DAlanA, khAtA vasUla karAnA, hisAba karanA, karAnA, vasUlAta Aye to usakA dhana sambhAlanA, usake Aya vyayakA nAvA~ ThAvA~ likhanA, tathA nayA kAma karAnekA judA 2 kAma cAra janoMko soMpA thaa| tathA una para eka adhikArI niyukta kiyA gayA thaa| zrIsaMghakI anumati pUrvaka cAra jane samAna rItise sArasaMbhAla karate the| aisA karate hue eka samaya mandirakI sArasarabhAla karanevAlA bar3A adhikArI vasUlAta karanemeM bahutase logoMke yathA tathA bacana sunanese apane manameM duHkha lagAke kAraNa aba vasUlAta vagairahake kAryameM nirAdara ho myaa| isase usake hAthanIce ke cAroM jane bilakula DhIle ho ge| itanemeM hI usa dezameM kucha bar3A upadava honese saba loga anya bhI cale gae isase kitanA eka devadavya naSTa ho gyaa| usake pApase ve asaMkhya bhava bhme| isalie dharmAde ke kAryameM kabhI bhI zithilAdara honA ucita nhiiN| deva vagairahake dene meM kharA dabya denA tathA bhagavAnake sanmukha bhI kharA hI dravya caDhAnA, ghisA huvA yA khoTA dalya na vddhaamaa| yadi khoTA caDhAve yA devake denemeM de to use devadavya ke upabhogakA doSa lagatA hai|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 185 tathA devasambandhI, jJAnasambandhI, aura sAdhAraNa sambandhI jo kucha ghara, dukAna, kheta, bAga, pASANa, ITa, kASTha, bA~sa, khaparaila, miTTI, khar3o, cUnA, raMga, rogana, candana, kesara, barAsa, phUla, chAva, rakebI, dhUpa dhAnA, kalaza, vAsakumpI, bAlAkUcI, chatra, siMhAsana, dhvajA, cAmara, candravA, jhAlara, naMgArA, mRdaMga, bAjA, samApanA, sarAvalA, paDadA, kambaliyAM, vastra, pATa, pATalA, caukI, kumbha, ArasI; dIpaka DhAMkanA, diyese par3A huvA kAjala, dIpaka, mandirakI chata para nAlase paDatA huvA pAnI, vagairaha koI bhI vastu apane ghara kAryake upayoga meM kadApi na lenaa| jisa prakAra deva dRvya upayoga meM lenA yogya nahIM vaise hI uparokta padArthake jarA mAtra aMzakA bhI upayoga eka vAra yA aneka vAra honese bhI devadravya ke upabhoga kA doSa avazya lagatA hai / yadi cAmara, chatra, siMhAsana samiyAnA, vagairaha mandirakI koI bhI vastu apane hAthase malIna ho yA TUTa phUTa jAya to bar3A doSa lagatA hai / uparokta mandirakI koI bhI vastu zrAvakake upayoga meM nahIM A sakatI isa lie kahA hai ki vidhAya dIpaM devAnAM / puraste na punarnahi // gRha kAryA kAryANi / tIyaMcopi bhavedyataH // ghara mandirameM bhI devake pAsa dIpaka kiye vAda usa dIpakase kucha bhI gharake kAma na karanA / yadi kare to vaha prANI mara kara tiryaMca hotA hai| "deva dIpakase gharakA kAma karanemeM UMTanIkA dRSTAnta" indrapura nagarameM devasena nAmaka eka gRhastha rahatA thaa| usakA dhanasena nAmaka UMTa saMbhAlane vAlA eka naukara thaa| usa dhanasena ke gharase eka UMTanI pratidina devasena ke ghara A khar3I rahatI thii| dhanasena use bahuta mAratA pITatA parantu devasena kA ghara vaha nahIM choDatI thii| kadApi mAra pITa kara use dhanasena apane ghara lejAya aura cAhe jaise bandhanase bAMdhe to use tor3a kara bhI vaha phira devasenake ghara A khar3I rhtii| kadAcit aisA na bana sake to vaha dhanasena ke ghara kucha nahIM khAtI aura DakarA kara sAre gharako gajamajA detI thii| antameM devasena ke ghara Ave taba hI use zAnti miltii| yaha dekhAva dekha kara devasena ne usakA mUlya de kara use apane gharake AMgana Age bAMdha rakkhI / vaha devasena ko dekha kara bar3I hI prasanna hotii| aise karate hue donoMko arasa parasa prIti ho gii| kisI samaya jJAnI guru mile taba devasena ne pUchA mahArAja isa UMTanIkA mere sAtha kyA sambandha hai ki jisase yaha merA ghara nahIM chor3atI aura mujhe dekha kara prasanna hotI hai / gurune kahA ki, pUrva bhavameM yaha terI mAtA thI, tUne mandira meM prabhuke Age dIpaka kiyA thA usa dIpakake prakAzase isane apane gharake kAma kiye the, tathA dhUpa dhAnAmeM sulagate aMgArase isane eka daphA cUlhA sulagAyA thaa| usa karmase yaha mRtyu pAkara UMTanI utpanna huI hai, isase tujha para sneha rakhatI hai kahA hai ki: jo jiNavarANa heu| dIvaM dhUbaM ca karia nikajja // moheNa kuNaI mUDho / tiriattaM so lahai bhuso||
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 . zrAddhavidhi prakaraNaM ___ jo prANI ajJAnapana se bhI jinezvara devake pAsa kiye hue dIpakase yA dhUpa dhAnAmeM rahe huye agnise apane gharakA kAma karatA hai vaha mara kara prAyaH pazu hotA hai / isI lie devake dIpakase gharakA patra taka na par3hanA cAhiye, gharakA kAma bhI na karanA, rupayA bhI na para khanA, dIpaka bhI na karanA, devake lie ghise hue candanase apane mastaka para tilaka bhI na karanA, devake prakSAlana karaneke lie bhare huye kalazake pAnIse hAtha bhI na dhonA, devakI zeSA (nhavana ) bhI nIce par3A huvA yA par3atA huvA, svalpa mAtra hI lenA parantu prabhuke zarIrase apane hAthase utAra lenA yogya nahIM, deva sambandhI jhAlara vAdya bhI guruke pAsa yA zrI saMghake pAsa na bajAnA / kitaneka AcArya kahate haiM ki, puSTAlambana ho ( jina zAsanakI vizeSa unnatikA kAraNa ho ) to deva sambandhi jhAlara, vAdya, yadi usakA nakarA prathamase hI denA kabUla kiyA ho yA de diyA ho to hI bajAyA jA sakatA hai, anyathA nahIM, kahA hai ki:-- mUlaM viNA jiNoNaM / uvagaraNaM chatta camara kalasAI // jo vAvarei muuddho| niya kajje so havaI duhimo|| jo mUr3ha prANI nakarA diye binA chatra, cAmara, kalaza vagaraha deva dravya apane gRha kAryake lie upayogameM letA hai vaha parabhava meM atyanta dukhI hotA hai| yadi nakarA dekara bhI jhAlara vagairaha lAyA ho aura vaha yadi phUTa TUTa jAya yA kahIM khoI jAya to usakA paisA bhara denA caahie| apane gRha kAryake lie kiyA huvA dIpaka yadi mandira jAte hue prakAzake lie sAtha le jAya to vaha devake pAsa AyA huvA diyA deva dravyameM nahIM ginA jA sktaa| sirpha dIpaka pUjAke lie kiyA huvA dIpaka deva dIpaka ginA jAtA hai| deva dIpaka karaneke koDiye, dIvaTa, gilAsa, jude hI rakhanA yogya hai / kadApi sAdhAraNa ke dIvaTa, koDIye vagairaha meM se yadi devake lie dIpaka kiyA ho to usameM jaba taka ghI, tela balatA ho taba taka zrAbakako apane upayogameM nahIM lenA cAhiye / vaha ghI, tela, bale bAda hI sAdhAraNa ke kAmameM upayoga meM lenaa| yadi kisIne pUjA karane vAleke hAtha paira dhoneke lie mandirameM pAnI bhara rakhkhA ho to vaha upayoga meM lenese deva dravyakA upabhoga kiyA nahIM ginA jaataa| ___kalaza, chAba, rakebI, orasiyA, candana kezara, barAsa, kastUrI pramukha apane dravyase lAyA huvA ho usase pUjA karanA, parantu mandira sambandhI paisese lAye hue padArthase pUjA na karanA / pUjA karaneke liye lAye hue padArtha inase sirpha pUjA hI karanI hai yadi aisI kalpanA na kI ho to usameMse apane gRha kAryameM bhI upa. yukta kiyA jA sakatA hai / jhAlara, vAdya vagairaha sarva upakaraNa sAdhAraNa ke dravyase mandirameM rakhkhe gaye hoM to vesaba dharma kRtyomeM upayukta karane kalpate haiM / apane gharake lie karAye hue samiyAnA, paricacha, paDadA, pATalA vagaraha yadi kitaneka dina mandirake prayojanArtha vartaneko lie hoM to unheM pIche lete devadravya nahIM ginA jAtA kyoMki devadravya meM deneke abhiprAyase hI diyA huvA dravya devadravya tayA ginA jAtA hai parantu anya nhiiN| yadi aisAna ho to apane bartanameM naivedya lAkara mandira meM rakhkhA ho to vaha baratana bhI devadravyameM ginA jAnekA prasaMga bhAve, parantu aisA nahIM hai|
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 187 mandira kA yA jJAna dravyakA ghara, dukAna bhI zrAvakako niHzakatA honeke kAraNa se apane kAryake liye bhAr3e rakhanA bhI yogya nahIM / sAdhAraNa dravya sambandhi ghara, dukAna, zrI saMgha kI anumatile kadAcit bhAr3e rakhanA ho to loka vyavahAra se kama bhAr3A na denA aura vaha bhAr3A TharAva kiye hue dinase pahale binA mAMge de jAnA / yadi usa ghara yA dukAna kI bhIta vagairaha par3atI ho aura vaha yadi samAranI par3e to usameM kharca huye dAma kATa kara bhAr3A denA, parantu laukika vyavahArakI apekSA apane hI lie apane hI kAma Asake aisA usa ghara dukAna meM yadi nayA mAla yA kucha pozIdA bAMdha kAma karanA par3e to usameM lagAye hue dravyakA sAdhAraNa dravya bhakSaNa kiyekA doSa lagane ke sababase bhAr3e meM na kATa lenA / zakti rahita zrAvaka zrI saMghakI AjJAse sAdhAraNa ke ghara dukAna meM binA bhAr3e rahe to use kucha doSa nahIM lagatA / torthAdika meM yadi bahuta dina rahanekA kArya ho aura vahAM utarane ke lie anya sthAna na milatA ho to use upayoga meM leneke lie lokavyavahAra ke anusAra yarthArtha nakarA denA caahie| yadi lokavyavahAra kI rIti se kama bhAr3A de tathApi doSa laganekA sambhava hotA hai / isa prakAra pUrA nakarA diye vinA deva jJAna sAdhAraNa sambandho kapar3A, vastra, zrIphala, sonA cAMdi aTTA, kalaza, phUla, paktrAna; sUkhar3I vagairaha apane gharake ujamane se yA jJAnakI pUjAmeM na rkhnaa| kyoMki bar3e ThATha mATase jo apane nAmakA ujamanA kiyA ho usameM kama nakarA dekara mandirameM se lie hue upakaraNoM dvArA lokameM bar3I prazaMsA honese ulaTA doSakA sambhava hotA hai / parantu adhika nakarA dekara upakaraNa lie hoM to usameM kucha doSa nahIM lagatA / " kama nakarese kiye ujamanA lakSmIvatI kA dRSTAnta" lakSmIvatI nAmaka zrAvikAne atyanta RddhipAtra hone para bhI logoMmeM adhika prazaMsA karAneke liye thor3e se nakarese deva, jJAnake upakaraNa se vizeSa ADaMvara ke kitanI eka daphA puNyakArya kie| aisA karanese maiM deva dravya jJAnakI adhika vRddhi karatI hU aura jaina zAsanakI atyanta unnati hotI hai isa buddhise usane dUsare logoM ko bhI prareNA kI evaM kaI daphA svayaM bhI agresarI banakara puNyakArya karAye / parantu thor3e dravyase ghaNI prazaMsA karAnA, yaha buddhi bhI tuccha hI ginI jAtI hai, isakA vicAra na karake bahuta sI daphA aisI hI karaniyAM karake zrAvikApana kI ArAdhanA kara kAla dharma pAkara vaha devagati ko prApta huI, parantu apanI puNya karaniyoM meM hInabuddhi kA upayoga karanese hIna zaktivAlI devI huii| devabhava se vyava kara jisake ghara abhI taka bilakula putra huvA hI nahIM aise eka bar3e dhanADhya vyApArIke putrItayA utpanna huI tathApi vaha aisI kamanazIba huI ki usake mAtA pitAke manameM nirdhArita manoratha manameM hI raha gaye / jaba usa vAlikAko garbhameM Aye pAMca mahIne hue taba usake pitAkA vivAra thA ki usakI mAtA ke paMcamAsI sImantakA mahotsava bar3e ADaMbara se kare, parantu akasmAt usa samaya paracakra kA ( kisI anya gAMva rAjAkA ) bhaya A par3A, isase vaha vaisA na kara skaa| vaise hI janmakA, chaThIkA, nAmasthApana kA 'na karAnekA, annaprAzana kA, karNavedhana kA, pAThazAlA praveza ityAdike mahotsava karanekI usake dilameM
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa par3I bhArI ummeda thI, tadartha usane bahuta sI taiyAriyAM bhI pahalese kI huI thIM, kitane eka naye maNimuktAphala ke navasarA hAra, hIre ratnase jaDita kitane eka naye AbhUSaNa evaM kitane eka naye 2 bhAMtike uttama vastra bhI karAye huve the tathA anya bhI kaI prakArakI taiyAriyAM karAI huI thIM parantu kAnazIba se mahotsava ke dina kabhI rAjadravAra meM akasmAt zoka AjAne se, kisI vaka dIvAnake ghara zoka AjAne se, kisI samaya nagara zeuke ghara zokakA prasaMga Anese, kilI vakta apane sambandhiyoM meM zokakA kAraNa bana jAnese aura kisI samaya apane hI gharameM kucha akasmAt utpanna honese usa mahotsavakA eka cinha mAtra bhI na bana sakA itanA hI nahIM parantu usa bAlikAkA mahotsava karane ke lie usake mAtA pitAne jo 2 dina nirdhArita kiye the una dinoM meM unheM khuzIke badale udAsI hI paidA huii| tathA usa bAlikA ko paharAne ke lie jo naye ghastrAbharaNa banAye the unheM sandUka meM se bAhara nikAlane kA prasaMga hI na aayaa| vaha vAlikA usake mAtA pitA evaM kitane eka sage sambandhiyoM ko hada uparAnta mAnItI aura pyArI thii| usake sage sambandhI usa vAlikAko sammAna deneke lie apane ghara lejAneko bahuta hI talapa rahe the parantu usameM se kucha bhI na bana skaa| taba isameM kyA samajhanA cAhie ? basa usa bAlikAke pUrvabhava ke kiye hue antarAya kA hI prasaMga samajhanA caahiye| zAstrameM kisI nItijJa puruSane kahA hai: sAyara tujha na doSo ammANa pubba kammANaM he sAgara ! tujhameM ratnoMkA samudAya bharA huvA hai, parantu maiMne tere andara hAtha DAla kara ratna nikAlane kA udyama kiyA tathApi mere hAthameM ratnake badale patyara AyA, isase maiM samajhatA hUM ki, yaha terA doSa nahIM parantu mere pUrvabhavakRta karmakA hI doSa hai| . ataH yaha saba isa bAlikAke karmakA hI doSa hai aisA samajhA jAtA hai| vAlikA kA nAma lakSmIvatI rakkhA hai| jaba usake mAtA pitAke sarva manoratha niSkala ho gaye taba antameM unhoMne yaha vicAra kiyA ki apane sarva manoratha radda hogaye to kyA huvA aba sarva manorathoMkA pUrNa karanevAlA lakSamIvatI kA lagna bar3eThATha mAThase karake saba manorathoMko pUrNa huvA smjheNge| aisA samajha kara lagna Aneke samaya Agese hI kisI eka mahAzrImaMta ke lar3akeke sAtha usakA lagna nirdhArita kara lagnakI tamAma taiyArI karanI zurU kii| sarva manoratha pUrNa karanekI AzAse taiyArImeM kucha bAkI na uThA rakha kara lagnake mahotsava kA ADambara pahile se hI atyanta sundara karanA zurU kiyaa| parantu daivayogase maMDapa muhUrta huye bAda turanta hI usa lakSmIvatIkI mAtA akasmAt maraneke zaraNa hogaI / jisase atyanta ADambara kI to bAta hI kyA parantu antameM usakA mahotsava rahita gupa cupa hI pANi grahaNa mAtra hI lagna karanA par3A / lakSmIvatI kA zvasura bar3A dAtAra aura dhanADhya honese usane bhI bar3e ThATha mAThase lagna karanA nirdhArita kiyA thA parantu kyA kiyA jAya ? usake bhI sarva manoratha lakSmIvatIke mAtA pitA samAna hI havAI ho gye| phira lakSmIvatI ko bar3e ADambara sahita sasurAla bhejUMgA usake pitAne yaha dhAraNA kii| parantu vaha samaya Ate hue bhI kisI 2 vakta aneka prakArake zoka bImArI vagairaha ApattiyAM A par3anese usase kucha bhI na bana sakA isaliye use cupacApa sasurAla bhejanA pdd'aa| jaba vaha
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNa 186 sasurAla gaI taba kucha samaya taka vahAM bhI kisI 2 vakta kucha na kucha vighna hone lge| aise paramparA se Apa. ttiyAM A par3anese use apane patise sacamuca hI saMsAra sukhakA saMyoga yathArtha aura adhika vRddhi pAtA huvA premahone para bhI bana sakanekA prasaMga na aayaa| isase vaha svayaM bhI bar3e udyogako prApta huI / antameM eka jJAnI guru mile, unake pAsa jAkara usane apanA nasIba pUchA / jJAnI gurune kahA ki he kalyANI ! tUne pUrva bhavameM kA nakarA dekara ujamanA vagairaha bahuta sI puNya karanioM meM bar3A ADambara kara btlaayaa| usa honabuddhi se tUne jo karma upArjana kiyA usIkA yaha pariNAma hai| yaha suna kara vaha bar3A duHkha manAne lgii| taba gurune kahA "aise kheda karanese kucha pApa dUra nahIM hotaa| usa pApako to AtmasAkSI niMdA karanA caahiye|" phira usane una guruke pAsa usa karmakA AloyaNa prAyazcita liyaa| phira dIkSA aMgIkAra karake anukrama se saba karmoMkA nAza kara vaha siddhi padako prApta huii| isa liye ujamanA vagairaha meM rakhane yogya jo jo padArtha liyA ho usa padAthakA jitanA mUlya ho utanA athavA usase bhI kucha adhika.mUlya denA, aisA karanese nakarekI zuddhi hotI hai| isameM itanA samajhanA hai ki kisIne apane nAmakA vistArase udyApana zurU kiyA ho usameM jo jo padArtha mandirake lenekI jarUrata par3e usakA barAbara nakarA denekI zakti na ho to usakA AcAra pUrA karaneke liye jitanI cIjoMkA nakarA pUrA diyA jAya utanI hI cIjeM rakha kara udyApana pUrA karanA / isameM karanevAle ko kucha bhI doSa nahIM lgtaa| "ghara maMndirameM caDhAye hue cAvala vagairaha dravyakI vyavasthA apane ghara-mandirameM car3hAye hue cAvala, supArI, phala, naivedya vagairaha beca DAlanese utpanna hue dravyake kharIde hue phUla vagairaha apane ghara mandira meM pUjA karaneke kAryameM upayukta na karanA evaM gAMvake bar3e mandirameM jAkara bhI binA kahe apane hAthase na cddh'aanaa| taba phira kyA karanA ? isa praznakA khulAsA-jo satyasvarUpa ho vaisA kaha kara ve phUla car3hAneke lie pujArIko denA, yadi aisA na bane to apane hAthase car3hAnA parantu logoMse vyarthakI prazaMsA karAneke doSa laganeke sababase vinA satya hakIkata prakaTa kiye na caDhAnA / ( yadi satya hakIkata kahe vinA caDhAve to loga vaisA dekha kara prazaMsA kareM ki, aho yaha kaisA bhAvika hai ki, jo apane dravyase itane sAre phUla car3hAtA hai; aise vyartha prazaMsA karAnese. doSa lagatA hai ) ghara mandirameM rakhkhe hue naivedyAdi, phUla vagairaha lA denevAle mAlI vagairaha ko ThaharAye hue mAsika vetanameM na denaa| pahalese hI aisA ThaharAva kiyA ho ki, tujhe itanA kAma ghara mandirameM karanese pratidina car3hA huvA naivedyAdika deMge to vaha denese doSa nahIM lgtaa| satya bAta to yahI hai ki jo mAsika vetana denA vaha judA hI denA caahie| usake badale meM naivedyAdika denA ucita nhiiN| saca pUcho to ghara mandira meM caDhAye hue cAvala phala naivedyAdika saba kucha bar3e mandira meM bhijavA denA ThIka lagatA hai| yadi aisA na kare aura naivedyAdika se utpanna hue dravya dvArA apane ghara mandira meM pUjA kare to vaha devadravya se pUjA kI ginI jAya aura anAdara pramukha doSa lagatA hai| gRhastha svayaM apane gharake
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kharcameM kitanI eka chUTa rakhatA hai taba phira devapUjAmeM kitane dravyakA khaca bar3ha jAtA hai ? yA yathAzakti apane ghara mandira meM bhI na kharca ske| isaliye apane ghara mandirameM rakhkhe hue naivedyAdika se maMgAe hue puSpAdika dvArA apane ghara mandira meM pUjA, pUrvoka doSa laganekA sambhava honese na krnaa| evaM apane gharamandira meM car3hAe huye naivedyAdika becanese AyA huvA davya apane gharameM apane nizrAyase bhI na rakhanA tathA use jyoM tyoM nahIM beca DAlanA, yathAzakti se jo devadravyakI bRddhi ho tyoM becanA, sarva prakArase yatna kara rakhane para bhI kadApi kisI cora yA agni pramukhase vaha vinAza ho jAya to rakhanevAle ko kucha doSa nahIM lagatA, kyoMki avazya bhAvI bhAvako rokanemeM koI bhI samartha nahIM / para dravyakA apane hAthase upayoga karanekA prasaMga A jAve to dUsareke samakSa hI karanA yA dUsareko vidita karake karanA cAhiye tAki koI doSa laganekA saMbhava na rhe| deva, guru, yAtrA, tIrtha, svAmIvAtsalya, snAtrapUjA mahotsava, prabhAvanA, siddhAnta likhAnA, pustaka lenA bagairahameM kharcaneke kAraNa nimitta jo dUsarekA dhana lenA ho to bIcameM cAra pAMca janoMko sAkSI rakhakara lenA aura vaha kharcaneke samaya guru, saMgha vagairaha ke samakSa spaSTatayA kaha denA ki yaha davya amukakA hai yA dUsarekA hai, kahe vinA na rhnaa| yadi vinA kahe kharce to usase bhI pUrvokta doSa laganekA sambhava hai| tIrtha para gayA ho, vahA~ pUjAme, snAtrameM, dhvajA car3hAnemeM paharAvanI meM prabhAvanA meM vagairaha tIrtha para avazya kRtyoMmeM dUsarekA dRSya nahIM milaanaa| kadApi kisIne tIrtha para kharcane ke liye dUvya diyA ho aura vaha dUsarekA dhana vahAM para kharcanA ho to yaha dUsarekA hai prathamase hI aisA kaha kara bIcameM dUsareko sAkSI rakhakara use judA kharcanA, parantu apane dravya ke sAtha na kharcanA kyoMki usale lokameM byartha prazaMsA karAnekA doSa lagatA hai, aura yadi pIchese kisIko mAlUma ho jAya to mAyAvI aura lokopahAsya kA pAtra bananA par3atA hai| yadi kisI samaya aisA prasaMga Ave bahutase manuSya milakara svAmIvAtsalya, saMghapUjA prabhAvanA vagairaha karanI ho to jitanA jisakA hissA le vaha saba pahilese hI kaha denaa| yadi aisA na kare to puNya. karanIke kAryameM kharcane meM corI karaneke doSakA bhAgIdAra banatA hai| ___antima avasthAmeM Aye hue mAtA, pitA, bahina, putra, vagairahake liye jo kharcanA ho vaha unakI sAvadhAnatA meM hI guru zrAvaka yA sage sambandhiyoMke samakSa hI kaha denA ki hama tumhAre puNyArtha itane dinameM itanA dravya amuka amuka kArya karake khaceMge usakI tuma anumodanA karabhA, aisA kaha kara vaha saMkalpita dravya ThaharAI huI muddatameM sabake samakSa usakA nAma dekara vidita karanA ki, amuka janeke pIche mAnA huA dravya yaha amuka zubhakArya meM kharcate haiM yadi aisA na kare to usa puNya karanImeM coro ginI jAtI hai| dUsareke nAma para kiye hue dravyase apane nAmase yaza prApta karake puNya karanI kare to bho mahA anartha hotA hai| puNyake kAryameM jo kucha corI kI jAtI hai usase baDe AdamIkI mahattA guNakI hAni hotI hai| jisake liye gaNadhara bhagavAnane kahA hai :
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 zrAddhavidhi prakaraNa tava teNe vaya teNe / ruva teNe aje nhe|| pAyAra bhAva teNe a| kubaI deva kivvisaM // tapa kI, vrata kI, rUpa kI, AcAra bhAvakI, jo corI karatA hai vaha prANI kilviSiyA devakA AyuSya bAMdhatA hai / arthAt nIce darajekI devagati meM jAtA hai| "sAdhAraNadravya kharcaneke viSayameM" yadi dharmameM kucha kharcanekI marjI ho to vizeSatA sAdhAraNa ke nAmase hI khrcnaa| phira jaise jaise yogya lage vaise usameM khrcnaa| sAdhAraNa dravya kharcaneke sAta kSetra haiM, unameM se jo 2 kSetra kharcane ke yogya mAlUma de usa kSetrameM kharca karanA / jisameM thor3A kharcanese vizeSa lAbha mAlUma hotA ho usameM kharcanA, sidAte kSetrameM kharcane se bahuta hI lAbha hotA hai kyoMki sidAtA zrAvaka ho aura use AdhAra diyA ho to vaha Azraya pAkara phira jaba zrImanta ho taba vaha usI kSetrameM vizeSa Azraya denevAlA hotA hai, kyoMki jisase upakAra huyA ho usa upakArI ko phira vaha nahIM bhUlatA / antameM vaha use sahAya kAraka bana sakatA hai isalie sidAte kSetrameM kharcanA mahA lAbha dAyaka hai| laukikamai bhI kahA hai, : daridraM bhara rAjendra / mAsamRddha kadAcana / vyAdhitasyauSadhaM pathyaM nirogasya kimauSadham // __ he rAjenda! daridako-nirdhanako de, riddhivanta ko kabhI na denaa| vyAdhivAna ko auSadhI hitakAraka hotI hai, parantu nirogIko auSadhakA kyA prayojana ? isI liye prabhAvanA saMgha paharAvano sanakitake modaka Adi bAMTanA vagairaha nirdhana zrAvakako vizeSa denA yogya hai / yadi aisA na kare to dharmake anAdara nindA pramukha doSakA sambhava hotA hai / sage sambadhiyoMkI apekSA yA dhanADhyoMkI apekSA nirdhana zrAvakako adhika denA yogya hI hai, tathApi yadi aisA na bana sake to sabako samAna denA, parantu nirdhanako kama na denaa| sunA jAtA hai ki yamanApura nagarameM Thakkara jinadAsa zrAvakane samakita ke modakakI prabhAvanA karaneke prasaMga para sabake modakameM eka 2 suvarNa mahora DAlI thI aura nirdhana zrAvakoMko denevAle modakoMmeM se do suvarNa mahoreM DAlI thiiN| "mAtA pitA Adike pIche karanekA puNya" vizeSataH putra pautrAdiko apane mAtA pitA yA cacA pramukhake lie kharca karanekI mAnatA karanA ho so prathamase hI karanA yogya hai, kyoMki kyA mAlUma hai kauna kaba maregA, kisakA pahale aura kisakA pIche mRtyu hogaa| jisa jisane jitanA 2 jisake pIche dharmArtha kharca karanA kabUla kiyA ho use vaha saba kucha judA hI kharca karanA cAhie / jo apane lipa svayaM dAnAdika kiyA jAtA hai usameM use na ginanA, vaisA karanese vyartha hI dharmake sthAnameM doSakI prApti hotI hai|
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrAddhavidhi prakaraNa bahutase zrAvaka tIrtha para amuka dravya yAne amuka pramANa taka dravya kharca karanekI kalpanA prathamase hI kara lete haiM aura tIrthayAtrA karate samaya ve apane sapharakA kharca bhI usI meM gina lete haiM parantu aisA karanA sarvathA anucita hai| __ zrAvaka tIrthayAtrA karane jAya usa vakta bhojana kharca, gADI bhADA vagairaha, tIrtha para kharca karaneke lie nirdhArita dravyameMse na ginanA cAhie / tIrtha meM hI jitanA puNya kAryameM kharcA ho utanA hI usameM ginanA yogya hai / kyoMki jo yAtrAke lie mAnya kiyA vaha to devAdika dravya huvA, tava phira usa dravyameM apane bhojana tathA gAr3I bhADA vagairahakA kharca ginanA so kaise yogya kahA jAya ? vaha to kevala deva drabyakA upabhoga karaneke doSakA bhAgIdAra huvA / isa prakAra ajJAnatA se yA gaira samajhase yadi kahIM kucha kabhI devAdika dravya kA upabhoga huvA ho usake prAyazcittameM jitanA upabhoga kiyA gayA ho usake sAtha kitanA eka judA 2 deva dravyameM, jJAna-dravyameM aura sAdhAraNa dravyameM phirase kharcanA tathA antima avasthAmeM to vizeSataH aise kharcanA ki, pUrva meM jo dharma kRtya kiye hoM unameM yadi kadApi bhUla cUkase kisI kSetrakA dravya kisI dUsare kSetrameM yA apane upabhogameM kharca kiyA gayA ho to usake badalemeM itanA dravya deva dravyameM itana jJAna dravyameM aura itanA sAdhAraNa dravyama detA hUM yoM kaha kara utanA vApisa de de| dharmake sthAnameM evaM anya sthAnameM kadApi vizeSa kharcanekI zakti na ho to thor3A 2 kharcanA parantu sAMsArika, dhArmika RNa to sira para kadApi na rkhnaa| sAMsArika RNakI apekSA bhI dhArmika RNa prathamase hI denA yogya hai| sAdhAraNa dhArmika apekSA se bhI devAdika RNa to vizeSataH pahale hI cukatA krnaa| kahA hai ki, RNaM kataNaM naiva / dhAryamANena kutracit // devAdi viSayaM tastu / kaH kuryaadtiduHshN|| RNa to phabhI kSaNabAra bhI apane sira na rakhanA taba phira atyanta duHsahya devakA, jJAnakA, sAdhAraNa kA, aura gurukA RNa aisA kauna mUrkha hai jo apane sira rakhkhe ? isalie dharmake saba kAryoMmeM viveka pUrvaka hissA karake jo apane para rahA huvA karja ho vaha de denA caahiye| "pratyAkhyAnakA vidhi" uparokta rIti mujaba jinezvara devako pUjA karake phira paMcAcAra guru AcAryake pAsa jAkara vidhi pUrvaka pratyAkhyAna kare / paMcAcAra jJAnA cArAdika 'kAle viNaye bahumANe ityAdika jo AgamameM kahe haiM usa paMcA. cArakA svarUpa hamAre kiye hue AvArapradIpa nAmaka granthase jAna lenaa| pratyAkhyAna-AtmasAkSI, devasAkSI aura gurusAkSoevaM tIna prakArase kiyA jAtA hai usakA vidhivatalAte haiN| mandirameM devAdhideva ko vandana karane Aye hue, stAtrAdika ke darzana nimitta Aye hue, dharma dezanA karane Aye hue, athavA mandirake pAsa rahe hue upAzraya pramukha meM A rahe hue sadguruke pAsa mandira meM praveza karate samaya saMbhAlane kI tIna niHsihI ke samAna guruke upAzraya meM praveza karate hue bhI tIna hI niHsihI aura paMca abhigama (jo pahile batalAe gae haiM ) saMbhAla kara yathAvidhi Akara dhamopadeza diye bAda pratyAkhyAna lenaa|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ aae| zrAdavidhi prakaraNa yathAvidhi paccIsa Avazyaka pUrvaka dvAdaza bandana dvArA guruko bandana krnaa| isa prakAra bandana se mahAlAbha hotA hai jisake liye zAstra meM kahA hai / ki, .. "guru vandana vidhi" nImA gomaM khave kammaM / uccA gomNninvdhe|| siDhilaM kamma gaThitu / vaMdaNeNa naro kre|| guru vandana karanese prANI nIva gotra khapAtA hai aura ucca gotrakA bandha karatA hai evaM nikAcita kama granthIko bhedana karake zithila bandhana rUpa kara DAlatA hai|| tithyayastaM samatta / khAIna sattamII tiaae|| AU vaMdaNaeNaM vaddha ca dasArasoheNa // .. zrI kRSNane zrI nemInAtha svAmIko vandana karake kyA kiyA so batalAte haiM / tIrthaMkara gotra bAMdhA, kSAyaka samyaktva kI prApti kI, sAtavIM narakakA vandha toDakara dUsare narakakA AyuSya kara ddaalaa| jaise zItalAcArya ko vandana karane Ane vAle cAra sage bhANaje rAtrimeM daravAjA banda ho jAnese bAhara na jAkara daravAjeke pAsa hI khaDe rhe| unameM eka janeko guru vandanAke harSase bhAvanA bhAte hue vahAM hI kevala jJAna utpanna huvA aura tIna jane paraspara prathama vandanA karanekI IrSAse jyoM 2 jaldI uThe tyoM 2 vandanA karanekI utAvalase gaye aura dravya-vandana kiyaa| phira cauthA kevalI AyA taba pahale tIna janoMne guruse pUchA ki, khAmin ! hamAre cAra janoMkI vandanAse vizeSa lAbha kI prApti kisako huI ? sItalAcArya ne kahA--'jo pIche bhAyA use|" yaha suna kara tInoM jane bole ki, aisA kyoM ? guru bole-'isane rAtrike samaya daravAjeke pAsa bhAvanA bhAte hue hI kevalajJAna prApta kiyA hai / phira tInoM janoMne uThake cautheko bandana kiyaa| phira usakI bhAvanA bhAte hue una tInoMko bhI kevalajJAna prApta huvA / isa taraha dravya vandanakI apekSA bhAva vandana karanemeM bhadhika lAbha hai / vandanA bhASyameM jo tIna prakArakI vandanA kahI hai so nIce mujaba hai: guruvaMdaNa mahati vihaM / taM phiTTA thobha vaarsaavtt|| sira napaNAi supaDhamaM / punna khamAsamaNa dugivi // 1 // taI antu vaMdaNa duge| tathyamiho pAiyaM sayalasaMghe // bIyaMtu daMsaNINaya / payaThiyANaM ca taiyaMtu // 2 // guru vadanA tIna prakAra kI hai| pahalI phaiTA vandanA, dUsarI thobha vandanA, aura tIsarI dvAdazAvarta baMdanA / mastaka namAnese aura do hAtha jor3anese pahalI pheTA vandanA hotI hai| saMpUrNa do khamAsamaNa dekara vandanA karanA vaha dUsarI thoma vandanA ginI jAtI hai / tIsI dvAdazAvarta vandanAkA vidhi nIce mujaba hai| parantu yahAM baMdanA karaneke adhikArI batalAte haiM ki, pahalI pheTA vaMdanA, sarva zrI saMghako kI jAtI hai / dUsarI thobha ghaMdanA tamAma jaina sAdhuoMko kI jAtI hai| tIsarI dvAdazavatta vaMdanA AcArya, upAdhyAya, vagairaha padasthako kI jAtI hai|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa "dvAdazAvarta vandana vidhi" jisane guruke pAsa prabhAtakA pratikramaNa na kiyA ho use prAtaHkAla guruke pAsa Akara vidhi pUrvaka vaMdanA karanI cAhie aisA bhASyameM kahA hai| prAtaHkAla meM gurudeva ke pAsa jA kara vidhi pUrvaka dvAdazAvarta candana karanA cAhiye / dravyake sAtha bhAva mila jAnese vandana dvArA manuSya mahA lAbha prApta kara sakatA hai| iribhaakusuminnusggo| cii vandaNa putti vNdnnaalomN|| vaMdaNa khAmaNa vaMdaNa / saMvara cau chobha dusamajhAo // 1 // prathama IryAvahI karanA, phira kusumiNa dusumiNakA cAra logassakA kAusagga karanA / phira logassa kaha kara caityavandana karake khamAsamaNa dekara Adeza lekara muhapaTTI kI prati lekhanA karanA, phira do vandanA denA / phira 'icchA kAraNa' kaha kara Adeza mAMga kara rAi AlocanA karanA / phira do vaMdanA denA phira 'abhu. Thiyo' khamAnA aura do vandanA denaa| phira khar3A hokara Adeza mAMga kara pratyAkhyAna karanA / phira cAra khamAsamaNa dekara bhagavAna Adi cArako candana krnaa| isake bAda khamAsamaNa de sajjhAya saMdisAU sajjhAya karU', aisA kaha kara do khamAsano de sajjhAya kahanA, (navakAra ginnaa)| yaha prabhAtakA vandana vidhi hai| "madhyAnha huye bAda dvAdazAvarta vandana karanekA vidhi" irimA cii vNdnn| puti vaMdaNaM camara vaMdaNA lo|| vaMdaNa khAmaNa cau chobha / divasusaggo dusmjhaamo||2|| pahale IryAvahI kaha kara caitya vandana karake khamAsamaNa'de Adeza mAMga kara mukha pattokI paDhilehaNa karanA phira do bandanA denA / phira khamAlamaNa de Adeza mAMga kara 'divasa carima' pratyAkhyAna karanA / punaH do vaMdanA denA / 'icchA kAraNa' kaha kara devasi AlocanA krnaa| phira do bandanA denA / khamAsamaNa dekara 'abhuDiyo' khmaanaa| phira cAra thoka bandana karake bhagavAna Adika cArako bandana krnaa| tadanantara devasia pAyacchita kA kAusa'ga karanA / khamAsamaNa dekara samjhAya saMdIsAU, sajjhAya kruuN| yaha saMdhyAkA bandana vidhi hai| ___ "haraeka kisI vakta guruko vandana karanekA vidhi" jaba guru kisI kAryakI vyagratAmeM ho taba dvAdazAvarta vandanase namaskAra na kiyA jAya aisA prasaMga ho usa sayaya thoma vaMdanA karake bhI vandana kiyA jAtA hai / uparokta rItike anusAra guruko bandana karake zrAvakako pratyAkhyAna karanA cAhiye / kahA hai ki - pratyAkhyAnaM yadAsIca / karoti guru saattikN|| vizeSeNAtha guhaNati / dharmosau guru saattikH|| paJcakhANa karanekA jo vakta hai usa vaktameM hI pratyAkhyAna krnaa| parantu dharma, guru sAkSika honese
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa vizeSa phaladAyaka hotA hai, isaliye phirase guru sAkSI pratyAkhyAna krnaa| guru sAkSI kiyA huvA dharma kRtya dRDha hotA hai / isase jinAzAkA ArAdhana hotA hai| tathA guru vAkyase zubha pariNAma adhika hotA hai / zubha pariNAma kI adhikatAse kSayopazama adhika hotA hai / kSayopazama kI adhikatAse adhika saMvarakI prApti hotI hai aura saMvara hI dharma hai| ityAdi paramparAse guNakI aura lAbhakI bhI vRddha hotI hai| isake lie zrAvaka prajJaptimeM kahA hai ki saMtaMmi vi pariNAye / gurumUla pavajjaNaMmi esgunno|| daDhayA prANAkaraNaM / kammakhkhano vsmbuddhuuddhii|| pratyAkhyAna karanekA pariNAma honepara bhI guruke pAsa karanese adhika guNakI prApti hotI hai so bata. lAte haiM / dRDhatA hotI hai, AjJA pAlana hotA hai, vizeSa karma khapate haiM, pariNAmakI zuddhi hotI hai, ityAdi guNa guru samakSa pratyAkhyAna karanese hote haiN| ___ isalie dinake aura caumAsIke niyama pramukha gurukI jogavAI ho taba guru sAkSI hI grahaNa krnaa| aisA saba kAryoMmeM samajha lenA / yahA~para dvAdazAvarta vandanA karanekA vidhi batalAyA parantu usameM pAMca bandanAke nAma honese mUla dvArameM vAIsa vandanAmeM cAraso bANave prati dvArake svarUpase pratyAkhyAna kA vidhi aura dasa pratyAkhyAna ke nava dvAroMse 10 pratidvAramaya pratyAkhyAna kA sarva vidhi bhASyase jAna lenaa| pratyAkhyAna kA svarUpa prathamase hI kucha kahA haiM aura pratyAkhyAna ke phala para to avichinna chaha mAsa taka AmbilakA tapa karanese bar3e vyApAriyoM kI, rAjAkI aura vidyAdharakI bar3I samRddhi sahita battIsa kanyAoMkA pANigrahaNa karane vAlA dhammilakumAra Adike samAna isa lokakA phala aura para lokake phala pAne vAlA tathA mahA hatyA karane vAle pApIne bhI cha mahIne taka avichinna niyamase tapa karake usI bhavameM siddhi prApta karane ghAle dRDha prahArI jaise aneka dRSTAnta prasiddha haiN| zAstroMmeM kahA hai ki,-pratyAkhyAna karanese Azrava-pApa dvAra daravAjA bilakula banda ho jAtA hai| Asrava dvAra rokanese usakA viccheda abhAva hotA hai| AsravakA uccheda honese tRSNAkA nAza hotA hai / tRSNAkA nAza honese prANIko bahutasA samatA bhAva prApta hotA hai| samatA bhAva prApta honese pratyAkhyAna zuddha hotA haiN| pratyAkhyAna kI zuddhise cAritra dharmakI prApti hotI hai, cAritra dharmakI prAptise karmakI nirjarA hotI hai / karma nirjarA honese apUrva kevalajJAna kI prApti hotI hai, kevala zAnakI prAptise zAzvata sukha mokSa padakI prApti hotI haiN| isalie guruko vandana kare / sAdhu sAdhvI, zrAvaka zrAvikA, evaM caturvidhi saMghako namaskAra kare / jaba mandira AdimeM guru mahArAja padhAreM taba zrAvakako khar3A hone vagairahase mAna denA cAhie / tadartha zAstrameM likhA hai ki: abhyutthAnaM tadA loke| bhiyAnaM ca tadAgame // zirasyaM jalisaM shlessH| svayayAsana DhokanaM // AcAryAdi ko Ate dekha khar3A honA, sanmukha jAnA, mastaka para aMjalIbaddha praNAma karanA, unheM Asana denA, unake baiTha jAne vAda sanmukha baiThanA /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrAddhavidhi prakaraNa guruke pAsa kisI bhIta vagairahakA avalambana lekara na baiThanA, evaM hAsya-vinoda na karanA tathA jo pahale hama kaha Aye haiM gurukI una AsAtanAoM ko varja kara vinayapUrvaka hAtha jor3akara baiThanA cAhiye / nindA, vikathA, chor3akara, mana, bacana, kAyAkI ekAgratA rakhakara, do hAtha jor3akara, dhyAna rakhakara, bhakti bahumAna pUrvaka, dezanA sunnaa| AgamameM batalAI huI rItike anusAra AsAtanA tajaneke liye guruse sAr3he tIna hAtha avagraha kSetrase bAhara raha kara nijI sthAna para baiThakara dezanA sunnaa| kahA hai ki, dhanyaso prinipt| tyahita samAcaraNadharma nirvA pii|| guruvadanamalaya niHsRt| vcnrsshcaaNdnsprshH|| ahita kAryake samAcaraNa karanese utpanna huye pAparUpa tApako samAnevAle, aura candanake sparza samAna zItala guruke mukharUpa malayAgiri se nikalA huvA vacanarUpa rasa prazaMsA pAtra prANiyoM para par3atA hai| . dharmopadeza sunanese ajJAna aura mithyAtva-viparIta samajhakA nAza, satya tattva kI, niHsaMzayatA kI, evaM dharmapara dRr3hatAkI prApti, sapta vyasanarUpa unmArgase nivRtti, aura sanmArgakI pravRtti, kaSAyAdi doSoMkA upazama, vinaya, viveka, zruta, tapa, suzIlAdika guNa upArjana karanekA udyama, kusaMsarga kA parihAra aura satsamAgama kA svIkAra, asAra saMsArakA tyAga evaM vastumAtra para vairAgya, sacce aMtaHkaraNa se sAdhu yA zrAvaka dharmako Agraha pUrvaka pAlanekI abhiruci, saMsArameM sArabhUta dharmako ekAgratA se ArAdhana karamekA Agraha ityAdika aneka guNakI prApti, nAstikavAdI pradezI rAjA, AmarAjA, kumArapAla bhUpAla, thAvazcAputrAdikoM. ko jaise eka 2 daphA dharma sunanese huI vaise hI jo sune use lAbhakI prApti hotI hai| isake liye zAstrameM kahA hai ki: mohaMdhiyo harati kApatha mucchinatti / saMvega munnamayati prazamaM tanoti // sUte virAgamadhikaM mudamAdadhAti / jainaM vacaH zravaNataH kimupannadatte // 1 // mohita buddhiko dUra karatA hai, unmArgako dUra karatA hai, samvega-mokSAbhilASa utpanna karatA hai, zAnta pariNAma ko vistRta karatA hai, adhika vairAgyako paidA karatA hai, vittameM adhika harSa paidA karatA hai, isalie isa jagatameM aisI kaunasI adhika vastu hai ki, jo jinavacana ke zravaNa karanese na mila sakatI ho? piMDaH pAtI bandhavo bandhabhUtAH sUtenAnartha saMpabdicitrAn // ____ saMvegAdyAH jaina vAkyaprasUtAH ki ki kuyunopakAraM narANAM // 2 // zarIra antameM vinazvara hI hai, kuTumba bandhanabhUta hI hai, artha sampadA bhI vicitra prakArake anartha utpanna karanevAlI hai, aisA vidita karAnevAle jinarAja kI vANIse pragaTa hue saMvegAdi guNa prANiyoM para kyA 2 upakAra nahIM karate ? arthAt prabhu vANI zravaNa karane vAle manuSya para sarva prakAra ke upakAra karatI hai| "pradezI rAjAkA saMkSipta dRSTAnta" zvetAmbInagarImeM pradezI rAjA rAjya karatA thaa| usakA citrasArathI nAmaka dIvAna kisI rAjakIya
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kAryavazAt sAvastI nagarImeM AyA huvA thaa| vahAM para cAra jJAnake dhAraka zrIkezI nAmA gaNadharakI dezanA sunakara vaha zrAvaka huvaa| phira apane nagarakI tarapha jAte hue usane zrIkezI gaNadhara ko yaha vijJapti kI ki, svAmin ! pradezI rAjA nAstika hai isaliye yadi Apa vahAM Akara use upadeza deMge to bar3A lAbha hogaa| kitaneka dina bAda vicarate hue zrIkezI gaNadhara zvetAmbI nagarIke bAhira eka bagIcemeM Akara tthhre| yaha jAnakara citrasArathI dIvAna pradezI rAjAko ghUmane jAneke bahAnese gurumahArAja ke pAsa lAyA / ____ jaina muniyoM ko dekhakara garvase rAjA unake sAmane Akara kahane lagA ki, he maharSi ! dharma to hai hI nahIM, jIvoMkA kahIM patA nahIM, paraloka kI to bAta hI kyA, taba Apa vyarthakA yaha kaSTAnuSThAna kisa lie karate haiM ? yadi dharma ho, jIva ho, paraloka ho, to merI dAdI zrAvikA thI aura dAdA nAstika thA, unheM maiMne anta samaya kahA thA ki yadi tuma svargameM yA narakameM jAo to vahAMse Akara mujhe kaha jAnA ki, hama svargameM aura narakameM gaye haiM isase maiM bhI varga aura narakako mAnya kruuNgaa| unheM maiM bahuta hI priya thA tathApi ve mujhe kucha bhI kahane na aaye| isase maiM dhAratA hUM ki varga aura naraka kucha bhI nahIM haiN| maiMne eka corake rAIke samAna anekazaH Tukar3e kara DAle parantu usameM kahIM bhI AtmA najara nahIM aayaa| eka corako jIte hue tolakara mAra DAlA phira tola dekhA parantu donoMmeM vajana eka samAna hI huvaa| yadi AtmA ho to jIvita samaya huye tolakI apekSA mRtakako tolanese vajana kamatI kyoM na huvA ? eka vorako pakar3akara chidra hita koThImeM DAla kara usa para majabUta Dhakkana denese vaha andara hI mara gyaa| yadi AtmA ho to chidra hue binA kisa taraha bAhara nikala sake ? usa mRtakake zarIrameM asaMkhya kIr3e par3e naz2ara Aye ve kahAMse andara ghuse ? aise aneka prakAra se maiMne parIkSA kara dekhI parantu kahIM bhI AtmAko naz2arase na dekhA isameM maiM sacamuca yahI dhAratA hUM ki AtmA, puNya, pApa, kucha hai hI nhiiN| guru bole ki rAjendra ! tumane parIkSA karane meM sacamuca bhUla kI hai / AtmA arUpI honese vaha isa taraha carmacakSuse pratyakSa nahIM dIkha par3atI hai parantu kAlAntara se jAnI jA sakatI hai| isa liye AtmA hai evaM puNya aura pApa bhI hai / ApakI dAdI jo devatA huI vaha vahAMke sukhameM lIna hogaI, isase vaha tumheM pIche samAcAra kahane ko na aaskii| tumhArA dAdA jo marake rakameM gayA vahAMke duHkhoMse chUTa nahIM sakatA isaliye tujhe pIche kahaneko na AsakA / paramAdhAmI kI paravazatA se vaha tumheM kahane ke liye kisa taraha Asake ? araNIke kASThameM agni hai parantu vaha AtA jAtA kyoM nahIM dIkhatA ? vaise hI zarIrake cAhe jitane Tukar3e karo parantu usameM AtmA hai tathApi arUpI honese vaha kisa taraha dIkha sake ? eka bhavanameM pavana bhare vinA use tolakara phira pavana bharake tolanese usakA vajana kucha halakA bhArI nahIM hosakatA, vaise hI jIvita aura mRtakako tolanese usameM AtmAke ala. pIpanase bhArI halakApana hotA hI nhiiN| yadi kisI koThImeM kisI puruSako khar3A rakhakara usakA mukha banda kara diyA ho vaha andara rahA huvA puruSa yadi zaMkhAdika vAdya bajAve to usakA zabda sunanemeM A sakatA hai| vaha zabda chin vinA kisa taraha bAhara nikala sakA ? vaise hI koThImeM DAle hue puruSakA AtmA bAhara nikala jAya to isameM Azcarya ho kyA ? jaise koThImeMse zavda bAhara nikala sakA vaise hI andara bhI praveza kara sakatA
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrAddhavidhi prakaraNa hai, vaise hI koThI ke andara rakkhe hue puruSake kalevarameM bAharase andara jAkara jIva utpanna hue haiM aisA mAnanemeM Sarr harakata hai ? AnA jAnA karate hue bhI carmacakSu vAlA koI na dekha sake aise hI arUpI jIvako koThImeM Ate jAte kauna roka sakatA hai ? isalie he rAjan ! Apake diye hue dRSTAntoMkA hamAre diye hue uttarake anusAra vicAra karo ki AtmA hai yA nhiiN| guru mahArAjakA vacana sunakara rAjA bolA svAmin! Apa kahate hai usa prakAra to AtmA aura puNya pApa sAbita hotA hai aura yaha bAta mujhe satya jaMcatI hai / parantu merI kula paramparAse Ae hue nAstika matako maiM kaise chor3a sakUM ? guru bole ki, yadi kucha paramparAse dukha dAridrya hI calA AtA ho to kyA vaha tyAgane yogya nahIM haiM ? yadi vaha dukha dAridra tyAgane yogya hI haiM taba phira jisase AtmA ananta bhava taka dukhI ho aisA mata tyAgane yogya kyoM na ho ? yaha bacana suna rAjA bodha pAkara zrAvakake vAraha vrata aMgIkAra karake vicArane lgaa| kitaneka varSa bAda eka dina pradezI rAjA poSadha lekara poSadhazAlA meM baiThA thA, usa vakta usakI sUryakAntA rAnI parapuruSa ke sAtha Asaka honese use bhojana meM jahara milAkara de gii| yaha bAta use mAlUma par3anese citrasAradhike vacanase usI samaya anazana karake jahara samAdhi maraNa pAkara saudharma devaloka meM sUryAbha nAmA vimAna meM sUryAbha nAmaka devatA utpanna huvA | denevAlI sUryakAntA rAnI yaha merI bAta jAhira hogaI isa vicArase bhayabhIta ho jaMgalameM calI gii| vahAM akasmAt sarpa daMza honese durdhyAnase mRtyu pAkara narakameM nArakItayA utpanna huI / Amala kalpA nAmakI nagarIke bAhara zrI mahAbIra svAmI samavasare the, vahAM sUryAbhadeva unheM baMdana karane gayA aura apanI divya zaktise apanI dAhinI aura bAIM bhujAoMmeM se eka sau ATha devakumAra aura devakumArI pragaTa karake bhagavAnake pAsa battIsa baddha nATaka karake jaise AyA thA vaise hI svargameM calA gayA / usake gaye bAda gautama svAmI ne usakA sambandha puuchaa| isase uparokta anusAra sarva hakIkata kahakara bhagavAna ne antameM vidita kiyA ki yaha mahA videhameM siddhi padako prApta hogaa| zrI Ama nAmaka rAjA vappabhaTTa sUrike aura zrI kumArapAla rAjA zrI hemacandrAcArya ke sadupadeza se bodhako prApta huye the / ina donoMkA dRSTAnta prasiddha hI hai| "thAvaccA putrakA saMkSipta dRSTAnta" "thAvaccA putra dvArikA nagarImeM bar3e riddhivAle thAvaccA sArthavAhI kA putra aura battIsa striyoMkA pati thaa| vaha bhI neminAtha svAmIkI vANI sunakara bodhako prApta huvaa| usakI mAtAne bahuta manA kiyA tathApi vaha na rukaa| taba usakI dIkSAkA mahotsava karaneke lie zrIkRSNa vAsudeva ke pAsa cAmara, chatra, mukuTa vagairaha lene ke lie usakI mAtA gii| zrIkRSNa usake ghara Akara thAvazcA kumArako kahane lagA ki tU isa yauvanAvasthA meM kyoM dIkSA letA hai ? bhuktabhogI hokara phira dIkSA lenA / usane kahA bhayabhIta manuSya ko bhoga sukha kucha svAda nahIM dete / zrIkRSNane pUchA- mere baiThe hue tujhe kisa bAtakA bhaya hai ? usane uttara diyA ki mRtyukA / yaha bacana suna usako satya Agraha jAnakara zrIkRSNane svayaM usakA dIkSA mahA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 amanna zrAddhavidhi prakaraNa tsava kiyaa| thAvaccAputra ne eka hajAra vyApArI putroMke sAtha prabhuke pAsa dIkSA lii| phira caudaha pUrva par3hakara pAMca sau dIvAna sahita zellaka rAjAko zrAvaka karake ve saugandhikA purImeM padhAre / usa vakta vahAM para tridaMDa, 2 kuDikA, 3,chatra, 4 cha nalIvAtvA tApasakA khappara, 5 aMkuza, 6 pavitrI, 7 kezarI, hAthameM lekara geruse raMge hue lAla vastrake ghezako dhAraNa karanevAlA, sAMkhyazAstra ke paramArtha ko dhAraNa karane aura upadeza karanevAlA, prANAtipAta viramaNAdika pAMca, aura cha zaucayama, 7 santoSayama, 8 tapoyama, 6 svAdhyAyayama, 10 IzvarapraNidhAnayama, ina pAMca yamamaya dasa prakArake zaucamUla parivrAjaka kA dharma pAlanevAlA aura dAnAdika dharmakA prarUpanA karanevAlA, eka hajAra ziSyoMke parivAra sahita vyAsakA zuka nAmaka putra parivrAjaka thaa| usane prathamase zaucamUla dharma, aMgIra karAye hue sudarzana nAmaka nagara zeThako thAvaccA putrAcAryane vinaya aura samyaktva mUlazrAvaka dharma aMgokAra kraayaa| taba sukha parighrAjaka ne thAvaccA putrAcAryako prazna pUchA: "sarisavayA bhaMte bharUkhA abhkhkhaa"| te duvihA pittsssivyaa| dhnnsrisvyaa| paDhamA tivihA sahajAyA sahavaDhiyA shpNsukiiliyaa| e e samaNANaM abhakhkhA // dhanasarisavayA duvvihA / sadha pariNayA iyaremA paDhamA duvihA phAsumA anneaphAsuprAvi jAiyA ajaaimaay| jAi prAvi esaNijhjhA anne| esaNijhjhAvi laddhA aladAya viina savvathA abhakhkhA paDhayAM bhakhkhA evaM kulathyA vi mAsAvi navaraM mAsA tivihA kAla athya dhanna te // prazna-he mahArAja ! sarisavaya bhakSa hai yA abhakSa ? uttarameM thAvaccAcAryane kahA sarisavaya do prakArake hote haiN| eka mitra sarisavaya aura dUsarA dhAnya sarisavaya / yahAM AcAryane sarisavaya ke do artha gine haiN| eka to sarisavaya (barAbarI kI avasthA vAle) aura dUsarA sarasava nAmaka dhAnya / usameM mitra sarisavaya tIna prakArake hote haiN| eka sAtha janme hue, dUsare sAtha vRddhiko prApta hue, dUsare sAthameM khela krIr3A kI ho vaise ye tInoM prakArake sAdhuko abhakSya hai| dhAnya sarasava do prakArake hote haiM, eka zastra pariNata dUsarA azA pariNata (per3a lage hue yA paude vAle ) zastra pariNata do prakArake hote haiM, eka mAMge hue dUsare ayAcita / yAcita bhI do prakArake hote haiM, eka eSaNIya (42 doSa rahita) aura dUsare aneSaNIya / unameM eSaNIya bhI do prakArake hote hai, eka lAdhe hue, (borAye hue ) dUsare alAdhe hue ( usIke gharameM par3e hue) isa dhAnya sarasavameM pIchale 2 prakAra vAle saba abhakSa aura pahale 2 bhedavAle saba sAdhuko zubha haiN| aise hI kalatthake bhI bheda samajha leN| mASake bhI bheda samajhanA / mASa yAne ur3ada / parantu sAmAnya mASa zabdake tIna bheda kalpita kiye gaye haiN| eka kAla mASa dUsarA artha mASa (mAMsa ) tIsarA dhAnya maass| ye tIna bheda kalpita kara unameM se dhAnya mASa bhakSa batalAyA hai| aise hI kitaneka artha khulAse pUcha kara sukhaparivrAjaka ne bodha pAkara hajAra ziSyoM sahita thAvazcAcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kii| thAvaJcAcArya ne sukhaparivrAjaka ko AcArya padavI dekara zatruJjaya tIrtha para jAkara siddhi padako prApta hue / hajAra ziSya sahita sukAcArya bhI zellakapura ke zelaka nAmA rAjAko paMthakAdika pAMca so pradhAna sahita dIkSA dekara zelaka muniko AcArya pada samarpaNa kara siddhAcala para siddha padako prApta huye| aba zelakAcArya gyAraha aMga par3hakara paMthAdika pAMcasau ziSyoM sahita vicarate hue, zuSka AhAra
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrAddhavidhi prakaraNe karanese zarIrameM khujalI pittAdika roga utpanna hue the isase usakA auSadha upacAra karInake liye zailakapurama aaye| vahAMpara usakA putra maMDUka rAjA rAjya karatA thA usane apane ghoDe bAMdhanekI mAnazAlAmeM unheM uta ranekI jagaha dI aura baidyoMko bulAkara auSadhopacAra kraayaa| isase unake zarIrake saba rogoMkI upazAMti hogaI tathApi snehavAle sarasa AhArake lAlavase unakI vahAMse vihAra karanekI icchA nahIM hotii| isase gurukI AjJA le paMthaka muniko unakI sevA karaneke liye vahAM chor3akara tamAma ziSya vihAra kara gye| eka dina kArtika pUrNimAkI caumAsIkA dina hone para bhI yatheccha AhAra karake zelakAcArya so rahe the| prati. kramaNakA samaya hone para bhI jaba guru na uThe taba paMthika munine pratikramaNa karate huye cAturmAsika kSamApanA khamAneke samaya avagraha meM Akara guruke pairoMko apanA mastaka lgaayaa| guru tatkAla jAgRta hoM kopAyamAna hue, taba paMthaka bolA ki svAmin ! Aja cAturmAsika honese cAturmAsika pratikramaNa karate huye cAra mAsameM jJAtAjJAta huye aparAdhakI kSamApanAke liye Apake pairoMko apanA mastaka lagAyA hai / yaha vacana sunakara zelakAcArya vairAgya prApta kara vicArane lagA ki mujhe dhikkAra ho ki Aja cAturmAsika dina hai mujhe itanI bhI khabara nahIM ? sarasa AhArako lAlacase maiM itanA pramAdI bana gayA huuN| phira unhoMne vahAMse vihAra kiyA , mArgama unake dUsare ziSya bhI mile / antameM zatruJjaya parvata para car3hakara apane ziSyoM sahita ve vahAM hI siddhi padako prApta huye| "kriyA aura jJAna" isaliye prati dina guruke pAsa dharmopadeza sunanA / sunakara tadanusAra yathAzakti udyama karane meM pravRtta honA / kyoMki auSadhi kriyAko samajhane vAlA audya bhI rogopazAMti ke liye jabataka upAya na kare tabataka kucha jAnane mAtrase rogopazAnti nahIM hotI / isake liye zAstrakArane kahA hai ki, : kriyeva phldaaghusaa| na jJAnaM phaladaM matam // yata strI bhakSya bhogjnyo| na jJAnAtsukhabhAga bhavet // 1 // kriyA hI phalaM dAyaka hotI hai, mAtra jAnapana phaladAyaka nahIM ho sketaa| jaise ki, strI, bhakSya, aura bhogako jAnanese manuSya usake sukhakA bhAgIdAra nahIM ho sakatA, parantu bhoganese hI hotA hai| jANaMtoM vihutri| kAIna jogaM na jujaI naIe / / so buDaDai soeMNa / evaM nANI caraNa hINo // 2 // ___ tairanekI kriyA jAnatA ho tathApi nadImeM yadi hAtha na hilAve, to vaha DUba hI jAtA hai, aura pIchese pazcAttApa karatA hai, vaise hI kriyA vihIna ko bhI samajhanA caahiye| dazA skandhakI cUrNimAmaiM bhI kahA hai ki, "jo akiri acAI so bhavipro prabhavi AvA niyamA kirahapakhkhino kiriAvAI niyamAbhavibho niyamAsukka parikhamo antopuggala paribhaTTasa nizmA simajhaI saMpadichI micchAdichI
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIddhavidhi prakaraNe 201 pAhajja // " jo akriyAvAdI hai vaha bhavI bhI hotA hai aura abhavI bhii| parantu nizcayase kRSNa pakSIya ginA jAtA hai| kriyAvAdI to nizcayase bhavI hI kahA hai| nizcayase zukla pakSIya hI hotA hai aura samyaktvI ho yA mithyAtvI, parantu ardhapugdala parAvarta meM hI vaha siddhi padako prApta hotA hai / isaliye kriyA karanA zreyaskArI hai|haan rahita kriyA bhI pariNAmameM phaladAyaka nahIM nikltii| jisake lie kahA hai ki,:-- annANa kmpkhkhyo| jayaI maMDuka cunntullshi|| sampakismiAI so punn| nemo tacchAra saariccho||1|| ... amAnase karma kSaya huvA ho vaha maMDUkake cUrNa sarIkhA samajhanA / jaise koI meMDaka marakara sUka gayA ho tathApi usake kalevarakA jo cUrNa kiyA ho to usase hajAroM meMDaka ho sakate haiN| usa cUrNako pAnImeM DAlane se tatkAla hI hajAroM meMDaka utpanna ho jAte haiN| yAne ajJAnase karmakSaya ho usameM bhava paraMparA bar3ha jAtI hai| aura samyak zAna sahita jo kriyA hai vaha meMDakake cUrNakI rAkha samAna hai (yAne usase phira bhava paraMparA kI vRddhi nahIM ho sakatI) . jaM annANI kammaM / khaveI bahu cAhiM vaaskoddihiN|| taM nANI tihiNgutto| khabeI usAsa mitreNa // 2 // __ ajJAnI jitane karma karoDoM varSa taka tapa karanese naSTa karatA hai utane karma mana, vacana, kAyAkI guptivAlA zAnI eka zvAsocchvAsa meM naSTa kara detA hai / isIlie tAMvalI pUrNAdika tApasa vagairahako bahutasA tapa kleza karane para bhI IzAnendra aura camarendratva rUpa alpa hI phalakI prApti huii| evaM zraddhA vinA kitane eka jhAna pAle aMgAra mardakAcAryake samAna samyak kriyAkI pravRtti nahIM ho sakatI isaliye kahA hai ki,:-.. .: abasya zaktirasamarthavidhernibodha / staucAru ceriyamanUtudatIna kiMcit // ___aAhi hInahatavAMchita mAnasAnAM / dRSTAnu jAtu hitattiranaMtarAyA // 1 // ... : akSAnakI andhekI zakti-kriyA aura asamartha parAkrama vAle paMgUkA jJAna, yadi ina donoMkA milApa ho to unheM icchita nagarameM jA pahuMcaneke liye kucha bhI harakata nahIM pdd'tii| parantu akele andhaka dvArA manovAMchita pUrNa hone meM kucha bhI harakata huye binA ve apane icchita sthAna para jA pahuMce hoM aisA kahI bhI dekhanemeM nahIM aataa| yahAM para andha samAna kriyA aura paMga samAna jJAna honese donoMkA saMyoga hone para hI icchita sthAna para jAyA jA sakatA hai| evaM jJAna aura kriyA ina donoMkA saMyoga honese hI mokSa padakI prApti hotI hai / akele zAnase yA kriyAse mokSa padakI prApti nahIM ho sktii| Upara batalAye huye kAraNake anusAra jJAna, darzana samakita aura cAritra ina tInoMkA saMyoga honese hI mokSa kI prApti hotI hai / isaliye una tInoMkI ArAdhanA karanekA udyama krnaa| "sAdhuko sukha sAtA pUchanA tathA voharAnAvagairaha" ...... isa prakAra gurukI vANI sunakara uThate samaya sAdhuke kAryakA nirvAha karane vAlA prAvaka yoM pUche ki,
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ nnnnnnnnnnm zrAddhavidhi prakaraNa he khAmin ! Apako saMyama yAtrA sukhase vartatI hai ? aura gata rAtri nirvAtha sukhase vAtauM / bhApaka sarIrameM kucha pIr3A to nahIM ? sapake zarIrameM kucha nyAdhi to nahIM hai ? kisI caidya yA zoSakAdika kA Ayojana hai| Aja Apako kucha AhArake viSayoM pathya rakhane jaisA hai ? aise praznake karanese mahA nirjarA hotI hai| kahA hai ki,: abhigamanaHvAdama msom| paDpuicchayoga saahuunnN| cira saMci abhima kampaM / khaNeNa virasAvaNa muveI / / guruke sAmane jAnA, bandana karanA, namaskAra karanA, sukha sAtA pUchanA, itane kAma karanese bahuta varSoMke kiye huve karma bhI eka kSaNa vAmeM vikhara jAte haiN| ____ guruko pahalI bandanA batalAye mubaba sAdhAraNa tayA kiye vAda vizeSatAse karanA / jaise ki "suham suhadevasi sukha, tapa, nirAbAdha." ityAdi bolakara sAtA pUchanese vizeSa lAbha hotA hai| yaha prazna gurukA samyak svarUpa jAnaneke lie hai tathA usake upAyakI yojanA karane vAle zrAvakake lie hai| phira namaskAra karake "icchakArI bhagavAn pasAya karI "phAsue esaNijje prasaNa pAraNa khAima sAimeNa vadhya paDimagaha kaMbala pAyapucchaNeNaM pADihArina pIThaphalagasijjA saMthAegAM posaha bhesajje bhayavaM aNuggaho kAyayo" hai icchakArI bhagavAn ! mujhapara dayA karake sUjatA AhAra, pAnI, khAdima,-sukar3I vagairaha, khAdimamukhavAsa vagairaha, vastra, pAtra, kambala, kaTAsanA, prAtihArya, yAne sarva kAryameM upayoga karane yogya caukI, pIche rakhanekA pATiyA, zayyA, saMthArA zayyAkI apekSA kucha choTA auSadha, vesar3a, ityAdi grahaNa karake he bhagavAn mujha para anugraha karo! isa prakAra pragaTa tayA nimantraNa krnaa| aisI nimantraNA vartamAna kAlameM zrAvaka bRhat bandana kiye vAda karate haiM, parantu jisane guruke sAtha pratikramaNa kiyA ho vaha to sUrya udaya huye bAda jaba apane ghara jAya taba nimantraNa kre| jise guruke sAtha pratikramaNa karanekA yoga na banA ho use jaba guru bandana karaneke lie AnekA bana sake usa vakta uparoka mujaba nimantraNa karanA / mandirameM jina pUjA karake naivedya car3hAkara ghara bhojana karane jAneke avasara para phirase guruke pAsa upAzraya Akara pUrvoka nimantraNa karanA / aisA zrAddha dina kRtyameM likhA hai| phira yathAvasara para yadi cikitsA rogakI parIkSA karanA ho to vaidyAdika kA upayoga karAde / auSadhAdika vorAve, jyoM yogya ho tyoM pathyAdrika kI-jombAI karAde, jo 2 kArya ho so pharAde / isa lie kahA hai ki hA AhArAI / yosaha vathyAI jassa jaM jogii| NANAINa guNANAM / uvaThaM bhaNadeu sAhU // zAnAdi guNa vAle sAdhuoMko Azraya karAkara AhArAdi auSadha svAdika vagairaha jo 2 jaise yogya lage vaise dAna denaa| jA apane ghara sAdhu boharane yAve lava hamezaha usake yogya jo 2 lArtha saiyAra ho so nAma le lekara
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 . "hA zrAddha vidhi prakaraNA pAharAye / yadi aisA na kare to upAzraya, nimantraNa kara AyekA bhaMga hotA hai; aura nAma lekara voharAnese mI yadi sAdhu na vohara to dUsare zAlameM kaha gaye haiM: - manasApi bhavetpuNyaM / vacasA ca vishesstH| kartavye nApi tadyoge svargadra mo bhUtphale grahi // manase bhI puNya hotA hai, tathA vayanase nimantraNa karanese adhika lAbha hotA hai, aura kAyAse usakI jogavAI prApta karA denese bhI puNya hotA hai, isaliye dAna kalpavRkSa ke samAna phaladAyaka hai| yadi guruko nimaMtraNa na kare to zrAvakake gharameM vaha padArtha najarase dekhate hue bhI sAdhu use lobhI samajha kara nahIM yAvatA, isalie nimantraNa na karanese bar3I hAni hotI hai| yadi sAdhuko pratidina nimaMtraNa karane para bhI vaha apane ghara vaharaneko na Ave tathApi usase puNya hI hotA hai / tathA bhAvakI adhikatA se madhika puNya hotA hai| "dAna nimantraNA para jIrNa seThakA dRSTAnta" jaise vizAlA nagarameM chamastha avasthA meM cAra mahIneke upavAsa dhAraNa kara kAusagga dhyAnameM khar3e hue bhagavAna mahAvIra svAmIko prati dina pAranekI nimantraNA karane vAlA jIrNa seTha cAturmAsika pAranemeM bhAja to jarUra hI bhagavAna pAranA kareMge aisI dhAranA karake bahuta sI nimantraNA kara ghara mAke AMganameM baiTha dhyAna karane lagA ki aho ! maiM dhanya hUM ! Aja mere ghara bhagavAna padhArage, pAranA karake mujhe kRtArtha kareMge, ityAdi bhAvanA bhAvase hI usane acyuta svarga bArahava devalokakA AyuSya bAMdhA aura pAraNa to prabhune mithyAiSTi kisI pUrNa seThake ghara bhikSAcAra kI rItise dAsIke hAthase dilAye hue ubAle huye ur3adoMse kiyaa| vahAM paMca divya pragaTa hue, itanA hI mAtra use lAbha huvaa| bAkI usa samaya yadi jIrNa seTha devandumI kA zabda na sunavA to use kevalajJAna utpanna hotA aisA jhAniyoMne kahA hai| isaliye bhAvanAse adhikatara phala kI prApti hotI hai| .. mAhArAdika ghaharAne para zAlibhadra kA dRSTAnta tathA auSadhake dAna para mahAvIra svAmI ko bhauSadha denese tIrthakara gotra bAMdhane vAlI revatI zrAvikA kA dRSTAnta prasiddha honese yahAM para grantha vRddhike bhayase nahIM likhaa| "glAna sAdhukI vaiyAvaJca-sevA' glAma vImAra sAdhukI sevA karane meM mahAlAbha hai / isalie AgamameM mahA hai ki,: * gomammA je gilANANaM paDicaraI semaM dasarameNa paDiI vjii| .. jeyaM dasaroNa paDibajjaI semilANANaM paDicaraI // pANA karaNa sAraM khu arahaMtANaM deNsnn| . he gautama! jo glAna sAdhukI sevA karato hai vaha mere darzanako aMgIkAra karatA hai / vaha glAna-bImAkIra sevA kiye binA rahe hI nhiiN| ahaMtake darzanakA sAra yaha hai ki jina-AmA pAlana krnaa|
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa bImArI sevA karane para kIr3e aura koDhase pIr3ita hue sAdhukA upAya karanevAle RSabhadeva kA jIva jIvAnanda nAmA vaidyakA dRSTAnta samajhanA / evaM susthAna meM sAdhuko ThaharAneke liye upAzraya vagairaha de isalie zAstra meM kahA hai ki, : 204 vasahi sayaNAsaNa / bhattapANa bhasajja vathyayatAI // jai vina pajjaca ghaNo thovAvihu thoyadeI // 1 // vasati, upAzraya, sonekA Asana, bhAta pAnI, auSadha, vastra, pAtrAdika yadi adhika dhana na ho to bhI thor3e se thor3A bhI deve ( sAdhuko vaharAve ) jayantI kacUlAdyAH kozAzrayadAnataH // avanti sukumAlazca / tIrNAH sAMsara sAgaraM // 2 // sAdhuko upAzraya dene se jayantI zrAvikA, vaMkacUla pramukha, ajanti sukumAla, kozA zrAvikA Adi saMsAra rUpa samudrako tara gaye haiN| "jaina ke dveSI aura sAdhu nindakako zikSA denA " zrAvaka sarva prakAra ke udyamase jina pravacana ke pratyanIka - jainake dveSIko nivAraNa kare athavA sAdhu gairahakI niMdA karanevAloM kI bhI yathAyogya zikSA kare / tadartha kahA hai ki, tahAsAmadhye prANAbhaTTa minokhalu uveho / anukulehiM imarehiM / ca :-- saTTI hoi dAyavvA // 3 // upekSA na karake mIThe vacanase athavA kaTu vacanase bhI zakti hone para bhI AjJA bhaMga karanevAle ko unheM zikSA denA / jaise abhayakumAra ne apanI bRddhise jaina munike pAsa dIkSA lenevAle eka bhikhArI kI nindA karane vAloMko nivAraNa kiyA thA vaise hI karanA / 1 jaise sAdhuko sukha sAtA pUchanA batalAyA vaise hI sAdhvIko sukha sAtA pUchanA | parantu isameM vizeSa itanA samajhanA ki, unheM duHzIla tathA nAstikoMse bavAnA / apane gharake cAroM taraphase surakSita aura gupta daravAje vAle gharameM rahaneko upAzraya denA / apanI striyoMse sAdhvIko sevA bhakti karAnA / apanI lar3akI bagairaha ko unhoMke pAsa nayA abhyAsa karaneke lie bhejanA tathA vratake sanmukha huI strI, putrI, bhaginI, vagairahako unheM ziSyAtayA samarpaNa karanA / vismRta hue kartavya unheM smaraNa karA denA, unheM anyAnya kI pravRttise bacAnA / eka daphA ayogya bartAva huvA ho to tatkAla unheM sIkha dekara nivAraNa karanA / dUsarI daphA ayogya bartAba ho to niSThura bacana bolakara dhamakAnA / yadi vaisA karane para bhI na mAne to phira khara- vAkya kaha kara bhI tAr3anA tarjanA karanA / ucita sevA bhaktimeM avitta vastueM dekara unheM sadaiva vizeSa prasanna rakhanA / guruke pAsa nitya apUrva, abhyAsa karanA / jisake liye zAstrameM kahA hai ki, :
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 zrAddhavidhi prakaraNa aJjanasya kSayaM dRSTvA / vAlmIkasya ca baddhanam // avadhyaM divasaM kuryA / dAnAdhyayana karmasu // AMkhoMse aJjana gayA tathA balmikI kA bar3hanA dekha kara-yAne prAtaHkAla huA jAna kara dAna denA aura nayA abhyAsa karanA, aisI karaniyA~ karanemeM koI dina vaMdhya na ho vaise karanA / arthAt koI bhI dina dAna aura abhyAsake vinA na jAnA caahiye| santoSa triSu krtvyH| svadAre bhojane dhane // .. triSu caiva na krtvyo| dAne cAdhyayane tpe||2|| ___ apanI strI, bhojana aura dhana ina tIna padArthoM meM santoSa krnaa| parantu dAna, adhyayana aura tapameM santoSa na karanA-ye tInoM jyoM 2 adhika hoM tyoM 2 lAbhadAyaka hai| . gRhIta iva keshessu| mRtyunA dharma mAcaret // ajraamrvtlaajnyo| vidyAmarthaM ca cintayet // 3 // dharmasAdhana karate samaya aisI buddhi rakhanA ki mAnoM yamarAjane mere mastakake keza pakar3a liye haiM aba vaha chor3anevAlA nahIM hai, isaliye jitanA bane utanA jaldI dharma kara lU to ThIka hai| evaM vidyA tathA dravya upArjana karate samaya aisI buddhi rakhanA ki, maiM ajara amara hU~ isa lie jitanA sIkhA jAya utanA sIkhate hI jaanaa| aisI buddhi na rakhanese sIkhA hI nahIM jaataa| ... jahajadda subhmvgaahii| aisayarasApasarasaJjayaputvaM // tahataha ptthaaimukhii| nava-nava sammega sadAe // 4 // atizaya rasa-svAdake vistArase bharA huvA, aura Age kabhI na sIkhA huvA aise navIna jJAnake abhyAsa meM jyoM 2 praveza kare tyoM 2 vaha nayA abhyAsI muni naye 2 prakArake samvega-vairAgya aura zraddhAse bhAnandita hotA hai| joraha paDhaI apuncha / sa lahaI tithyayaraca mnnbhve|| jo pukha paDhiI paraM / sammuma tassa kiM bhnniyo||5|| . boprANI isa lokameM nirantara apUrva abhyAsa karatA hai vaha prANI AgAmI bhavameM tIrthakaraH pada pAtA hai| tathA jo jo svayaM dUsare ziSyAdikoM ko samyaktva prApta ho aisA jJAna par3hAtA hai use kitanA bar3A lAbha hogA isa viSayameM kyA kaheM.1 yadyapi bahuta hI kama buddhi thI tathApi navA abhyAsa karanemeM udyama rakhane se mASa tuSAdika muniyoMke samAna usI bhavameM kevala zAna AdikA lAbha prApta kiyA jA sakatA hai| isa liye nayA abhyAsa karanemeM nirantara pravRtti rakhanA zreyaskara hai| . "dravya upArjana vidhi" jina pUjA kara bhojana kiye vAda yadi rAjA pramukha ho to kacaharImeM, dIvAna pramukha bar3A adhikArI
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ho to rAjasabhA meM, vyApArI pramukha ho to bAjAra yA hATa dUkAna para, athavA apane 2 yogya sthAna para jAkara dharmameM bAdhA na Aye yAne dharma meM kisI prakArakA virodha na par3e aisI rItise nyopArjana kA vicAra kre| rAjAoMko yaha daridrI hai yA dhanavAna hai, yaha mAnya hai yA amAnya hai, tathA uttama, madhyama, adhama, jAtikula svabhAvakA vivAra karake sabake sAtha eka sarIkhA ucita nyAya karanA caahiye| "nyAya-anyAya para dRSTAnta" kalyANa kaTakapura nagarameM yazevarmA rAjA rAjya karatA thaa| vaha nyAyamaiM eka niSTha honese usane apane nyAya mandirake Age eka nyAya-ghaNTA bandhA rakhkhA thaa| eka daphA usakI rAjyAdhiSThAyikA devIko aisA vicAra utpanna huvA ki, usa rAjAne jo nyAya ghaNTA bA~dhA hai so satya hai yA asatya isakI parIkSA karanI caahie| yaha vicAra kara vaha devI svayaM gAyakA rUpa dhAraNa kara tatkAla utpanna hue bachar3e ke sAtha mohakIr3A karatI huI rAjamArga ke bIca A khar3I huii| isa avasara meM usI rAjAkA putra atyanta jozameM daur3ate hue ghor3oM vAlI gAr3ImeM baiThakara atizaya zIghratAse usI mArgameM aayaa| ati vegase AtI huI ghor3A gAr3Ike gar3agar3AhaTa se mArga meM khar3e hue aura Ane jAnevAle loga to saba eka tarapha baca gaye, parantu gAya yahA~se na haTI, isase usake bachar3a ke paira para ghor3A gADIkA pahiyA~ AjAnese vaha bachar3A tatkAla mRtyu zaraNa ho gyaa| aba gAya pukAra karane lagI aura jaise rotI ho vaise karuNanAdase idhara udhara dekhane lgii| use raste calanevAle puruSoMne kahA ki, nyAya darabAra meM jAkara apanA nyAya kraa| taba vaha gAya calatI huI darabArake sAmane jahAM nyAya ghanTa baMdhA huvA hai vahAM AI aura apane sIMgoMke agrabhAga se usa ghanTeko hilA 2 kara bajAne lgii| isa samaya rAjA bhojana karane baiThatA thA tathApi vaha banTA nAda sunakara bolA-"are yaha ghanTA kauna bajAtA hai ?" naukaroMne talAza karake kahA-"svAmin ! koI nahIM Apa sukhase bhojana kreN"| "rAjA bolA-ghaMTAnAda kA nirNaya hue binA bhojana kaise kiyA jAya ? yoM kahakara bhojana karanekA thAla jyoMkA tyoM chor3a kara svayaM uTha kara nyAya mandirake Age Akara dekhatA hai ki yahA~ para eka gAya udAsIna bhAvase khar3I hai ! rAjA use kahane lagA-kyA tujhe kisIne duHkha pahuMcAyA hai ? usane mastaka hilAkara hA~ kI saMjJA kI, rAjA bolA-"cala! mujhe use batalA vaha kauna hai ?" yaha bacana sunakara gAya cala par3I; aura rAjA bhI usake pIche 2 cala pdd'aa| jisa jagaha bachar3e kA kalevara par3A thA vahAM Akara gAyane use btlaayaa| bachar3e parase gAr3IkA pahiyAM phirA dekha rAjAne naukaroMko hukma diyA ki, jisane isa bachar3e para gAr3IkA pahiyA~ phirAyA ho use pakar3a laavo| isa vRttAntako kitaneeka loga jAnate the, parantu vaha rAjaputra honese use rAjAke pAsa kauna le Ave, yaha samajha kara koI bhI na bolaa| isase rAjA bolA ki, "jabataka isa bAtakA nirNaya aura nyAya na hogA taba taka maiM bhojana na kruuNgaa|" tathApi koI na bolA jaba rAjAko vahAM para hI khar3e eka do laMghana hogaye tabataka bhI koI na bolaa| taba rAjaputra svayaM Akara TRko kahane lagA-"svAmin ! maiM hI isa bachar3e para gAr3IkA pahiyA klAnevAsA ksaliye mujhe jo
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 zrAddhavidhi prakaraNA daNDa karanA ho so pharamAyeM / rAjAne usI vakta smRtiyoM ke arhannIti vagairaha kAyadoMke jAnakAroM ko bulavA kara pUchA ki, "isa gunAhakA kyA daNDa karanA cAhiye ?" ve bole - "svAmin! rAjapada ke yogya yaha ekahI rAjaputra honese ise kyA daNDa diyA jAya ?" rAjAne kahA "kisakA rAjya ? kisakA putra ? mujhe mujhe nyAya hI pradhAna hai| maiM kisI putrake liye yA rAjyake lie hicakinItimeM kahA hai: to nyAyake sAtha sambandha hai / cAUM aisA nahIM hUM / duSTasya daMDaH khajanasya pUjA / nyAyena kozasya ca saMpavRddhiH // apakSapAto ripuraassttrrtaa| paMcaiva yajJAH kathitAH nRpANAM // dukA daMDa, sajjanakA satkAra, nyAya mArgase bhaMDArakI vRddhi, apakSapAta, zatruoMse apane rAjyakI rakSA rAjAoMke lie ye pAMca prakArake hI yajJa kahe haiN| soma nItimeM bhI kahA hai ki, 'aparAdhAnurUpo hI daDaH putre'pi protavyaH' putra ko bhI aparAdhake samAna daMDa karanA / isalie ise kyA daMDa denA yogya lagatA hai so kaheM ! tathApi ve loga kucha bhI nahIM vole aura cupacApa hI khar3e rahe / rAjA volA "isameM kisIkA kucha bhI pakSapAta rakhane kI jarUrata nahIM, 'kRte pratikRtaM kuryAda' isa nyAyase jisane jaisA aparAdha kiyA ho use vaisA daMDa denA caahiye| isalie yadi isane isa bachar3e para gAr3IkA cakra phirAyA hai to isa para bhI gAr3IkA cakra hI phairanA yogya hai| aisA kahakara rAjAne vahAM eka ghor3A gAr3I maMgAI aura putrase kahA ki :tU yahAM so jA / putrane bhI vaisA ho kiyA / ghor3A gAr3I calAne vAleko rAjAne kahA ki, isake Uparase ghor3A gAr3IkA pahiyAM phirA do| parantu usase gAr3I na calAI gaI, taba saba logoMke niSedha karane para bhI rAjA svayaM gAr3IvAna ko dUra karake gAr3I para car3hakara usa gAr3I ko calAneke lie ghor3oMko cAbuka mAra kara usapara caka calAnekA udyama karatA hai, usI vakta vaha gAya badala kara rAjyAdhiSThAyikA devIne jaya 2 zabda karate hue usa para phUloMkI vRSTi karake kahA ki, 'rAjan ! tujhe dhanya hai tU aisA nyAyaniSTha hai ki, jisane apane prANa priya ikalaute putrakI darakAra na karate hue usase bhI nyAyako adhikatara priyatama ginA / isalie tU dhanya hai| tU cirakAla paryanta nirvighna rAjya karegA ! maiM gAya yA bachar3A kucha nahIM hUM parantu tere rAjyakI adhiSThAyikA devI huuN| aura maiM tere nyAyakI parIkSA karaneke lie AyI thI, terI nyAyaniSThatA se mujhe bar3A Ananda aura harSa huvA hai|" aisA kaha kara devI adRzya hogaI / rAjAke kAryakartAoM ko jyoM rAjA aura prajAkA artha sAdhana ho sake aura dharmameM bhI birodha na Ave vaise abhayakumAra tathA cANakyAdike samAna nyAya karanA caahiye| kahA hai ki: narapati hitakartA dveSyatA mAti loke / janapadahitakartA muhacate pArthivena / iti mahati virodhe bartamAne samAne / nRpati janapadAnAM durlabhaH kAryakarttA // rAjAkA hita karate hue prajAse virodha ho, logoMkA hita karate hue rAjA nokarIse rajA de deve, aise -donoMko rAjI meM ghar3A virodha hai ( donoM ko rAjI rakhanA bar3A muzkila hai ) parantu rAjA aura prajA donoM o hitakA kArya karane vAlA bhI milanA muzkila hai| aise donoMkA hitakAraka banakara apanA dharma saMbhAla kara nyAya karanA /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNa "vyApAra vidhi" vyApAriyoMko vyavahAra zuddhi bagairahase dharmakA avirodha hotA hai| vyApArameM nirmalatA ho aura yadi satyatAse vyApAra kiyA jAya to usase dharmameM virodha nahIM hotA, isalie zAstrameM kahA hai ki vavahAra suddhi desAi / viruddhacAya ucima caraNehi // to kuNaI athya cita / ninyAhito nibhaM dhamma / vyavahAra zuddhise, dezAdike viruddhake tyAga karanese, ucita AvaraNake Ayaranese, apane dhamakA nirvAha karate hue tIna prakArase dravyopArjana kI cintA kre| vAstavika vicAra karate vyavahAra zuddhimeM mana, bacana, kAyAkI saralatA yukta, nirdoSa vyApAra kahA hai| isalie vyApArameM mana bacana, kAyAse kapaTa na rakhanA, asatyatA na rakhanA, IrSA na karanA, isase vyavahAra zuddhi hotI hai| tathA dezAdika viruddhakA tyAga karake vyApAra karate hue bhI jo dravya upArjana kiyA jAtA hai vaha bhI nyAyopArjita vitta ginA jAtA hai| ucita AcArake sevana karanese yAne lene denemeM jarA bhI kapaTa na rakhakara jo drabya upArjana hotA hai sohI nyAyo. pArjita vitta ginA jAtA hai| Upara batalAye hue tIna kAraNoMse apane dharmako bavA kara yAne svayaM bhaMgIkAra kiye hue vrata pratyAkhyAna abhigrahakA bacAva karate hue dhana upArjana karanA, parantu dharmako kinAre rakhakara dhana upArjana na krnaa| lobhameM mohita ho svayaM liye hue niyama vrata, pratyAkhyAna bhUla kara dhana kamAnekI dRSTi na rakhanA, kyoMki, vahutase manuSyoMko prAyaH vyApArake samaya aisA hI vicAra A jAtA hai| isake lie kahA hai ki , (lobhISTa puruSa bolate haiM ki,) nahi tadvidyate kiNci| dhadravyena na sidhyati / yatnena mtimstismaa| darthamekaM prasAdhayet // aisA jagatameM kucha nahIM ki, jo dhanase na sAdhya hotA ho, isI lie buddhimAna puruSako bar3e yatnase dravya upArjana karanA cAhie, mAtra aise vidyArameM mazagUla ho apane vrata pratyAkhyAna ko kadApi na bhuulnaa| dhana upArjana karanese bhI pahale dharma upArjana karanekI AvazyakatA hai / nivvAhato nimaM dhamma' isa gAthAke padameM batalAye mujaba bicAra karanese yaho samajhA jAtA hai ki:- . atraarthciNtaamitynuvaac| tasyAH svayaM siddhavAda / .dharma nirvAha yanirtitu / vidheya mamAmatvAva artha cintA-dhanopArjana yaha pIche karane lAyaka kArya hai| kyoMki artha cintA to apane Apa hI paidA hotI haiN| isalie dharma nirvAha karate hue dhana upArjana kare, aise padakI yojanA krnaa| dhana nahIM milA isaliye dharma karanA yogya hai / yadi dharga upArjana kiyA hotA to dhanakI cintA hotI hI kyoM? kyoM ki, dhana dharmake adhIna hai, yadi dharma ho taba hI dhanakI prApti hotI hai| isaliye dhana upArjana karanese pahale dharma sevana karanA yogya hai| kyoMki usase dhanakI prApti sugamatA se hotI hai kahA hai ki:--
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ answwwww zrAddhavidhi prakaraNa iha loi aMmikajje / sabAra bheNa jahajaNo jaNaI // tahajaha lakhkhaMseNavi / dhamme tA kiM na pjjt|| isa lokameM laukika kAryake lie loka jitanA udyama karake prayAsa karate haiM usakA lAkhakA za bhI dharmameM udyama karate hoM to unheM kyA nahIM mila sakatA ? isaliye dhanake udyamase bhI pahale dhamake udyamakI atyanta AvazyakatA haiN| isalie yaha bAta dhyAnameM rakhakara vyApArAdimeM dharmako hAra kara vyavahAra na krnaa| "AjIvikA calAneke sAta upAya" eka vyApArase; dUsarA vidyAse, tIsarA khetIse, cauthA pazuvoMke pAlanese, pAMcavAM zilpase, (sutAra citrakArI ) Adise chaThAM naukarIse, aura sAtavAM bhikssaase,| 1 byApAra,-ghI, tela, kapAsa, sUta, vastra, dhAtu, javAharAta, motI, lenadena, jahAja calAnA vagairaha vyApArake aneka prakArake bheda haiN| yadi unake bheda prabhedako gaNanA kI jAya to unakA pAra hI nahIM A sktaa| laukikameM kisI anyameM tInasau sATha krayAne ginA kara vyApAra ginAye haiM, parantu bheda prabheda ginane se usase bhI adhika bheda hote haiN| 2 vidyAse-vaidya, jyotiSI, paurANika, paNDita, vakAlata, maMtra taMtra, munImagirI, ityAdi / 3 khetIse-kisAna, jamInadAra vagairaha (kheta jotakara dhAnya paidA karanevAle) ityaadi| 4 pazupAla-gopAla, gar3ariyA, ghaur3evAlA, UMTavAlA, vagairaha 2 / 5 zilpase-vitrakAra, sunAra, chApanevAlA, darajI, kArIgara kA kAma karanevAlA ityAdi / 6 naukarI to prasiddha hI hai| 7 bhikSA-apamAna pUrvaka mAMga khaanaa| ____ byAjake aura lena denake byApArI bhI vyApAriyoMmeM hI gine jAte haiM / vidyA bhI eka prakArakI nahIM hai| auSadha, rasAyana, dhAtumAraNa, cUraNa, aMjana, vAstuzAstra kA jJAna, zakuna zAstrakA zAna, nimitta zAstra, sAmu. drika zAstra, muhUrta zAstra, dharmazAstra, vyAkaraNa zAstra, aMka zAstra vagairaha aneka prakArakI vidyAyeM haiN|.... yadi dhanavAna bImAra hove to panasArI tathA vaidyako usase adhika lAbha ho; tathApi vaidyaka aura pansArIkA byApAra prAyaH durdhyAnakA saMbhava honese vizeSataH lAbhakArI nahIM hai (bahutase manuSya bImAra par3eM to ThIka ho ) prAyaH usameM isa prakArakA durdhyAna huye vinA nahIM rhtaa| tathA vaidyakA bahumAna bhI ho| kahA hai ki: rogINAM suhRdo vaidyAH / prabhUNAM cATukAriNaH // munayo duHkhadagdhAnAM / gaNakAH kSINasaMpadA // rogIko vaidya, zrImantake liye usake kathanAnusAra calane vAlA yA miSTa vacana bolane vAlA, duHkhadagdha ke lie muni aura nidhana puruSoMke lie jyotiSI mitra samAna gine jAte haiN| 12 / / 27
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAA zrAddhavidhi prakaraNe paNyAnAM gAMdhikaM paNyaM / kimanyaiH kaaNcnaadikaiH|| yatrekena gRhiitenaa| tatsahasraNa dIyate // krayAnemeM kariyAnA pansArIpana kA ho prazaMsAke yogya hai| suvarNa, cAMdI vagairahase kyA lAbha hai ? kyoMki, jo pansArIkA krayANA eka rupayemeM liyA ho vaha hajArameM becA jA sakatA hai; vaidya aura pansArI ke vyApAra para yadyapi uparokta vizeSa lAbha hai tathApi adhyavasAya kI malInatA ke kAraNase vaha dUSita to hai hI arthAt usa dhandemeM adhyavasAya kharAba hue vinA nahIM rahatA / kahA hai ki,: vigrahapicchanti bhaTTAH / vaidyAzca vyAdhipIDitalokaM // mRtakabahulaM viSA / kSepasubhikSaM ca nigrthaaH|| subhaTa loga lar3AIko, vaidya loga vyAdhise pIr3ita hue manuSyoMko, brAhmaNa loga zrImantoMke maraNako aura nigraMtha muni janatAkI zAMti evaM sukAlako icchate haiN| yo vyAdhibhirdhyAyati vAdhyamAnaM / janaudyamAdAtumanA dhanAni // vyAdhina viruddhauSadhatosyaddhi / nayekRpA tatra kutostu vaidya // jo vyAdhi por3ita manuSyoMke dhanako lenA cAhatA hai tathA jo pahale rUpako zAMta karake phira viparIta auSadha de kara rogakI vRddhi karatA hai aise vaidyake vyApArameM dayAkI gandha bhI nahIM hotii| isI kAraNa vaidya vyApAra kaniSTa ginA jAtA hai| ___ tathA kitane eka vaidya dIna, hona, duHkhI bhikSuka, anAtha logoMke pAsase athavA kaSTake samaya atyanta roga pIr3itase bhI jabaradastI dhana lenA cAhate haiM evaM abhakSya auSadha vagairaha karate haiM yA karAte haiN| auSadha tayAra karane meM bahutase patra, mUla, tvacA, zAkhA, phUla, phala, vIja, harItakAya, hare aura sUkhe upayogameM lenese mahA AraMbha samAraMbha karanA par3atA hai| tathA vividha prakArakI auSadhoMse kapaTa karake vaidya loga bahutase bhadrika logoMko dvArikA nagarImeM rahane vAle abhavya vaidya dhanvantarI ke samAna bAraMbAra ugate haiN| isalie yaha byApAra ayogyameM ayogya hai / jo zreSTha prakRti vAlA ho, ati lobhI na ho, paropakAra buddhi vAlA ho, aise caidyakI vaidya vidyA, zrI RSabhadevajI ke jIva jIvAnanda vedya ke samAna isa loka aura paraloka meM lAbha kAraka bhI hotI hai| khetI bAr3IkI AjIvikA-varSAke jalase, kuveke jalase, varSA aura kuveke pAnIse aise tIna prakAra kI hotI hai| vaha Arambha samArambha kI bahulatA se zrAvaka janoMke lie ayogya ginI jAtI hai| cauthI pazupAlase AjIvikA-gAya, bhaiMsa, bakariyAM, bher3a, UMTa, baila, ghor3e, hAthI vagairahase AjIvikA karanA vaha aneka prakArakI haiN| jaisI 2 jisakI kalA buddhi vaise prakArase vaha bana sakatI hai| pazupAlana aura kRSi, ye do AjIvikAyeM vivekI manuSyako karano yogya nahIM / isake lie zAstrameM kahA hai ki,: rAyANaM datida'te / vailla khaMdhesu pApara jaNANaM / / suhaDANa maMDalamge / vesANaM pohare lcchii||
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 zrAddhavidhi prakaraNa rAjAoMke saMgrAmameM lar3ate hue hAthIke dantazala para, banajAre vagairaha pAmara logoMke bailake skandha para subhaTa sipAhiyoMke talavArakI aNI para aura vezyAke puSTa stana para lakSmI nivAsa kuratI hai / (arthAt uparokta kAraNase unakI AjIvikA calato hai) isalie pazupAlya AjIvikA pAmara janake ucita hai| yadi dUsare kisI upAyase AjIvikA na cala sakatI ho to kRSi AjIvikA bhI kare / parantu hala calAne vagairaha kAryameM jyoM bane tyoM use dayAlutA rakhanI cAhiye / kahA hai ki,: vApakAlyaM vijAnAti / bhUmibhAgaM ca karNakaH // kRSisAdhyA pathikSetra / yazcojhjhati sa varddhate // ___ jo kRSaka bonekA samaya jAnatA ho, acchI burI bhUmiko jAnatA ho, binA jote na boyA jAya aise aura Ane jAneke mArgake bocakA jo kSetra ho use chor3e vaha kisAna sarva prakArase vRddhimAna hai / pAzupAlyaM zriyo ddhaye / kurvannojhajheva dyaalutaaN|| tatkRtyeSu svayaM jAgra / cchavicchedAdi varjayet // AjIvikA calAne ke lie yadi kadAcit pazupAlya vRtti kare tathApi usa kAryameM dayAlutA ko na chor3e, unheM bA~dhane aura chor3aneke kAryako svayaM dekhatA rahe aura una pazuoMmeM baila vagairaha ke nAka, kAna, bhaMDa, pUMcha, carma, nakha vagairaha svayaM chedana na kare / pAMcavIM zilpa-AjIvikA sau prakArakI hai / so batalAte haiN| paMcevayasippAi / dhaNalohecitta'NaMtakAsavae // ikvikassayaitto / vIsaMvIsaM bhave bheyaa|| kubhakAra, luhAra, citrakAra, vaNakara-julAhA, nAI, ye pAMca prakArake zilpa haiN| inameM eka ekake bIsa 2 bheda honese sau zilpa hote haiN| yadi vyaktiko vyavakSA kI ho to isase bhI adhika zilpa ho sakate haiN| yahAM para 'prAcAryopadezajaM zilpaM' guruke batalAnese jo kArya ho vaha zilpa kahalAtA hai| kyoMki RSabhadeva svAmIne svayaM hI Upara batalAye hue pAMca zilpa dikhAye hue honese unheM zilpa ginA hai| AcAryakaguruke batalAye binA jo paramparAse khetI, vyApAra vagairaha kArya kiye jAte haiM unheM karma kahate haiN| isI liye zAstra meM likhA hai ki __ kammaM jmnnaayrio| vaesaM sippamannahA bhihi|| kisivaannijaaiin| ghaDalohArAI bhenaMca // - jo karma haiM ve anAcAryopadezita hote haiM yAne AcAryoMke upadeza diye hue nahIM hote; aura zilpa AvA. yopadezita hote haiN| unameM kRSi vANijyAdika karma aura kumbhakAra, luhAra, citrakAra, sutAra, nAI ye pAMca prakArake zilpa gine jAte haiN| yahAM para kRSi, pazupAlana, vidyA aura vyApAra ye karma batalAye haiN| dUsare karma to prAyaH saba hI zilpa vagairaha meM samA jAte haiN| strI puruSakI kalAyeM aneka prakArase sarva vidyAmeM samA jAtI hai| parantu sAdhAraNataH ginA jAya to karma cAra prakArake batalAye haiN| so kahate haiM ucamA buddhikrmaannH| karakarmA ca mdhymaaH|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa adhamAH pAdakarmANaH / ziraH karmAdhamAdhamAH // buddhikarma karatA hai vaha uttama puruSa hai, jo hAthase karma karatA hai vaha madhyama hai, jo pairase kAma karatA hai vaha adhama hai aura jo mastakase kAma karatA hai vaha adhamameM adhama hai / yAne jo buddhise kamA khAtA hai vaha uttama, hAthase mehanata kara kamA khAtA hai vaha madhyama, pairoMse calakara naukarI vagairaha kare vaha adhama ! aura mastaka para bhAra uThAkara kulIkarma adhamameM adhama hai / "buddhise kamAne vAle para dRSTAnta" campA nAmaka nagarI meM madanasundara nAmakA dhanAvaha zeThakA putra rahatA thA / vaha eka dina bajArameM phiratA huvA buddhi becanevAle kI dUkAna para gyaa| vahAMse usane pAMcasau rupaye dekara 'jahAM do jane lar3ate hoM vahAM khar3e na rahanA' aisI eka buddhi- khriidii| ghara Akara mitrase bAta karane para vaha usakI haMsI karane lagA, antameM jaba usake pitAko mAlUma huA, taba usane tAr3ana tarjana karake kahA ki hameM aisI buddhikA kucha kAma nahIM, apane pAMca sau rupaye pIche le A / madanasundara zaramiMdA hotA huvA buddhivAlekI dUkAna para jAkara kahane lagA ki hameM ApakI buddhi pasanda nahIM AI, isaliye use pIche lo aura mere pAMca sau rupaye mujhe vApisa do ! kyoMki mere gharameM isase bar3A kleSa hotA hai / dUkAnadAra bolA- "tujhe pAMcasau rupaye vApisa detA hUM parantu jaba kahIM do jane lar3ate hoM aura tU vahAMse nikale to tujhe vahAM hI khar3e rahanA par3egA aura yadi khar3A na rahA to hamArI buddhike anusAra vartAva kiyA ginA jAyagA aura isase usa dina tujhe pAMcasau rupaye ke badale mujhe eka hajAra rupaye dene pdd'eNge| yaha bAta tujhe maMjUra hai ?" usane hA~ kahakara pAMca sau rupaye vApisa le apane pitAko de diye| kitaneka varSa, mahIne bItane para eka jagaha saMjAke do sipAhI kisI bAtameM matabheda honese rAste meM khar3e lar3a rahe the, daivayoga madanasundara bhI usI rAste se niklaa| aba usane vicAra kiyA ki yadi maiM yahAMse calA jAUMgA to usa buddhivAlekA gunahagAra banUMgA, aura use eka hajAra rupaye dene pdd'eNge| isase vaha kucha dera vahAM khar3A rahA, itanemeM ve donoM sipAhI use gavAha karake cale gaye / rAtrike samaya unameM se eka sipAhI madanasundara ke pitAke pAsa A kara kahane lagA ki, Apake putrako hama donoM janoMne sAkSI gavAha kiyA hai, isase jaba vaha daravArameM gavAhI deneko Ave taba yadi mere lAbhameM nahIM bolA to yaha samajha rakhanA ki phira tumhArA putra hI nhiiN| yoM kahakara usake gaye bAda dUsarA sipAhI bhI vahAM AyA aura zeThase kahane lagA ki, yadi tumhArA putra mere hita meM gavAhI na degA to yaha nizcaya samajha rakhanA ki, isakA punarjanma najIka hI AyA hai, kyoMki, maiM use jAna se mAra ddaaluuNgaa| aisI ghur3akI de kara calA gyaa| ina donoMmeM se kisake pakSameM bolanA aura kisake nahIM, jisake pakSa meM bolUMgA usase biparIta dUsare kI taraphase sacamuca hI mujhapara bar3A saMkaTa aapdd'egaa| isa vicAra se zeThajIke doSa havAsa ur3a gaye aura ghabarA kara bolane lagA ki, hA ! hA !! aba kyA karanA cAhie ? sacamuca hI yaha to vyartha kaSTa A par3A ! antameM lAcAra ho vaha usI buddhi vAlekI dukAna para A kara 212
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kahane lagA ki, yaha saba tumhArI hI chITeM ur3I huI mAlUma detI haiM, parantu aba kisa tarahase chuTakArA ho, isakA koI upAya hai? zeTha bolA--"mere ekahI lar3akA hai kucha upAya batalAne se Apako jIvitadAna diye samAna puNya hogaa| Apa jo kahaiM so maiM Apako deneke liye taiyAra hUM, parantu merA lar3akA baca jAya vaisA kro|" buddhidhana bolA-"kyoM pAMcasau vApisa na liye hote to yaha prasaMga AtA ? khaira lar3akeko bavA dUM to kyA doge ? "zeTha volA -"eka lAkha rupaye |"buddhidhn-nhiiN nahIM itanemeM koI baca sakatA hai ? eka karor3a luuNgaa|" antameM hAM nA karake 10 lAkha rupaye ThaharA kara madanasundara ko pAsa bulAkara sikhalAyA ki jaba tujhe kacaharomeM gavAhI deneke liye khar3A kareM taba tU prathama prazna pUchane para yahI uttara denA ki Aja to maiMne kucha nahIM khAyA / jaba phirase pUche taba kahanA ki, abhI taka to pAnI bhI nahIM piyA / taba tujhe kaheMge ki are mUrkha ! tu yaha kyA bakatA hai ? jo pUchate haiM usakA uttara kyoM nahIM detA ? usa vakta tU kucha bhI aNDavaNDa bakane laganA / tujhase jo 2 savAla kiyA jAya tU usakA kucha bhI sIdhA uttara na denA / mAno yaha kucha samajhatA hI nahIM aisA anajAna bana jaanaa| yadi tU kucha bhI usake savAlakA uttara degA to phira tu svayaM gunhegAra bana jaaygaa| isaliye pAgalake jaisA banAva batalAne se tujhe bevakUpha jAnakara tatkAla hI chor3a diyA jaavegaa| dhanAvaha zeTha bolA-"yaha to ThIka hai tathApi aisA karate hue bhI yadi bolanemeM kahIM cUka hogaI to ? " buddhidhana volA-"to harakata hI kyA hai ? phira se phIsa bharanA to usakA bhI upAya batalA duuNgaa| isameM kyA bar3I bAta hai|" phira madanasundara ko jyoM tyoM samajhA kara samaya para darabArameM bhejA / antameM buddhidhanake batalAye hue upAyakA anusaraNa karanese vaha baca gyaa| isalie jo aitI buddhise kamA khAtA hai use vidyA nAmakI ajIvikA kahate haiM aura vaha kamAIke upAyameM uttama upAya ginA jAtA hai| karakarmakArI-hAthase lena dena karane vAlA vyApArI / pAdakarmakArI dUtAdika / zira karmakArI-bhAra vAhaka Adi ( bojha uThAne vAle ) sevA-naukarI nAmakI jo AjIvikA hai so| 1 rAjAkI, 2 dIvAnakI; 3 zrImanta vyApArI kI, 4 logoMkI, aise cAra prakArakI hai| rAjA pramukhakI sevA nitya paravaza rahane vagairahake kAraNa jaise taise manuSyase bananI bar3I muSkila hai kyoMki, zAstrameM kahA hai,: maunAnmUka pravacanapaTu / tulo jalpako vaa|| ghRSTaH pAzrve bhavati ca tathA dUratazcA pragalbhaH // tAtyA bhIryadina sahate prAyazo naabhijaatH|| sevAdharma paramagahano yoginaampygmyH||1|| yadi naukara vizeSa na bole to zeTha kahegA ki, yaha to gUMgA hai, kucha bolatA hI nahIM, yadi adhika bole to mAlika kahegA are yaha to vAcAla hai, bahuta bar3a bar3AhaTa karatA hai| yadi naukara mAlikake pAsa baiThe to mAlika kahegA ki, dekho ise jarA bhI zarma hai yaha to bilakula dhITa hai| yadi dUra baiThe to kahA jAtA hai ki, are ! yaha to bilakula be samajha haiM, mUrkha hai, dekho to sahI kahAM jA baiThA, jaba kAma par3e taba kyA isakA
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrAdavidhi prakaraNa bApa ise dUra bulAne jaaygaa| use jo kucha kahA jAya saba sahana karake baiTha rahai to mAlika kahegA yaha to bilakula Darapoka hai Darapoka, dekho to sahI jarA bho uttara nahIM de sakatA hai ? yadi sAmane jabAba detA hai to mAlika kahatA hai ki, dekho to sahI kucha sahana kara sakatA haiM ? kaise savAla javAba karatA hai ? sacamuca jaisI jAta ho vaisI ho bhAMta honI hai| isalie yogI puruSoMko bhI sevAdharma bar3A agamya hai, kyoMki, sthUla buddhi vAlA nahIM jAna sakatA isa samaya usake svAmikA mana kaisA haiN| prnnmaatyubtiheto| jIvitaheto vimucati prANAn // duHkhoyati sukhdeto| ko mUrkhaH sevakAdanyaH // 2 // mujhe mAna milegA yA zeTha khuzI hoMge isa hetuse uThakara zeThako praNAma karatA hai, jIvana payanta naukarI milegI isa Azayase apane khAmIke lie yA usake kAryake lie kabhI apane prANa bhI kho detA hai, mAlikako khuzI karaneke lie usakI taraphase milane vAle apAra duHkha sahana karatA hai, isalie nokarake binA dUsarA aisA kauna mUrkha hai ki, jo aise duHsaha kAma kre| sevAzca vRtti yairuktaa| nataH samyagudAhRtaM // zvAnaH kurvati pucchena / cATumu tu sevakaH // 3 // - dUsarekI nokarI karake AjIvikA calAnA so ThIka nahIM kahA, kyoMki kutte jaise pazu bhI apane svAmI ko pUcha dvArA prasanna karate haiM, parantu naukara to mastaka namAkara svAmIko prasanna rakhate haiN| (naukarI kuttese bhI halakI ginI jAtI hai:) isaliye bane taba taka dUsarekI naukarI karake AjIvikA karanA yogya nhiiN| parantu yadi dUsare kisI upAyase AjIvikA na cale to phira antameM dUsareko naukarI karake bhI nirvAha calAnA / isake liye zAstrameM kahA hai ki; ghaNavaM tavANijjeNa / thovadhaNokarisaNeNa nibvahaI // sevA viciipuNo / tude sayalaMpi vavasAe // dhanavAn vyApAra karake, kama dhana vAlA khetI dvArA, tathA anya koI bhI vyavasAya na lage taba dUsarekI naukarI karake nirvAha kre| "svAmI kaisA honA caahiye|" vizeSa jAnakAra, kiye huye guNako jAnane vAlA, dUsareko bAta sunakara ekadama na bhar3aka ne bAlA, vagairaha 2 guNa vAlA ho usI svAmIke pAsa naukarI karanA kahA hai| arthAt pUrvoka guNavAn svAmIkI naukarI karanA yogya hai| prakANaM durbalaH shuurH| kRtajJaH sAtviko gunnii|| vAdAnyo guNarAgI ca / prabhuH puNyai ravApyate // 1 // kAnakA kathA-dUsarekI bAta sunakara ekadama bhaDaka jAne vAlA na ho, zUra vIra ho, kiye hue guNakA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jAnakAra guNAnurAgI ho, dharmavAn, gaMbhIra, buddhimAna, udAratA guNa vAlA, tyAgI dUsarekA guNa dekhakara khuzI honevAlA, isa prakArakA svAmI (mAlika ) puNyase hI milatA hai| karaM vyasaninaM lubdha / mapragalbhaM sadAmayaM // . mUrkhapanyAya krtaar| nAdhipatye niyojayet // 2 // krUra prakRti vAlA, vyasanI, kisI bhI prakArake lAMchana vAlA, yA burI Adata vAlA, lobhI, vesamajha, janma rogI, mUrkha, aura sadaiva anyAyake AcaraNa karane vAlA aise svAmIse sadaiva dUra rahanA caahiye| arthAt aisekI naukarI na krnaa| avivekini bhUpAle / karosAzA samRddhaye // yojanAnAM zataM gatvA / karotyAzA samRddhaye // 3 // avivekI rAjAke pAsase samRddhi prApta karanekI AzA rakhanA yaha sau yojana dUra jAkara samRddhi kI AzA rakhane jaisA hai| kamandakIya nItisArameM kahA hai kiH vRddhopasevI nRptiH| satAM bhavati saMmataM // praya mANopyasaDhate / kAryeSa pravartate // vRddha puruSoMse sevita rAjAkI sevA sajana puruSoMko sammata hai| kyoMki kisI duSTane use car3hAyA ho yAne usake kAna bhare hoM tathApi vaha binA vicAre eka dama Age kadama nahIM rkhtaa| isalie uparokta guNavAle hI svAmIkI sajana puruSako naukarI karanA yogya hai, svAmIko bhI sevakako yogya mAna sanmAna Adara pramukha denA ucita hai, isake lie notimeM kahA hai ki,: nirvizeSaM yadA raajaa| samaM bhRtyeSu varttate // tadodyama smrthaanaa| mutsAhaH parihIyate // 1 // adhika kArya karane vAle aura adhika kArya na karane vAle aise donoM para jaba svAmI samAna bhAvase dhartAva karatA hai taba udyama karane vAlekI umaMga naSTa ho jAtI hai (isalie svAmIko cAhie ki vaha adhika udyama karane vAleko adhika mAna aura adhika vetana de| tathA sevakako bhI ucita hai ki, bhakti aura vivakSaNatA sahita kAryameM pravRtta ho) etadartha kahA hai ki, aprajJa na ca kAtare na ca guNaH syAtsAnurAge na kH| prajJA vikramasAlinopi hi bhabelkibhakti hInAlphalaM // prajJA vikrama bhaktayaH samuditAH yeSAM guNAH bhuutye|| te bhRtyAH nRpateH kalatramitare saMpatsu cApatsu ca // 2 // jaba naukara mUrkha aura Alasu ho taba svAmI use kisa guNake lie mAna de ? buddhivanta aura parAkramI. udyamI hone para bhI yadi namratA na ho taba vaha kahAMse phala pAe ? arthAt na paaye| isalie jisameM buddhi, udyama, namratA, Adi guNa hoM vaise hI naukaroMko mAna aura lAbha milatA hai| bhRtya rAjAoM ko naukara samAna
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zrAddhavidhi prakaraNa ginane lAyaka hai, aura dUsare kitane eka guNoMse adhika guNavAna saMpadAmeM aura ApadAmeM sAtha rahane vAle apanI strI samAna mitra jaise gine jAte haiN| rAjA tuSTopi bhRtyaanii| mAnapAtraM prayacchati // tetu sanmAnitAstasya / pANerapyupa kurvate // 3 // jaba rAjA tuSTamAna ho taba naukarako mAtra mAna detA hai parantu itane mAna mAtra denese svAmIkA vaha apane prANa dekara bhI upakAra karatA hai / tathA sevA karanA so nirantara apramAdi hokara karanA, jisase lAbha mila ske| isake liye kahA hai ki, : sarpAn vyAghAn gajAna sihAn / dRSTopAyai baMzIkRtAn // rAjeti kiyati mAtrA / dhImatA mapramAdinAM // 4 // .. sarpa, vyAghra, hAthI, siMha, aise baliSThoMko bhI jaba upAyase vaza kara liyA jAsakatA hai tava phira apramAdI buddhimAna rAjAko vaza karale isameM kyA bar3I bAta hai ? - 'rAjA yA khAmIko vaza karanekI rIti" baiThe hue svAmIke pAsa jAkara usake mukha sAmane dekha do hAtha jor3a kara sammukha baiThanA svAmIkA svabhAva pahicAna kara usake sAtha vAta cIta krnaa| jaba svAmI bahutase manuSyoM kI sabhAmeM baiThA ho taba usake ati samIpa na baiThanA, evaM ati dUra bhI na vaiThanA, tathA barAvara meM bhI na baiThanA, pIche bhI na baiThanA, Age bhI na baiThanA, kyoMki mAlikake vilkula pAsa barAbara vaiThanese use bhIr3a hotI hai, bahuta dUra baiThanese akalamandI nahIM ginI jAtI, Age baiThanese mAlikakA apamAna ginA jAtA hai, vahuta pIche baiThanese mAlikako mAlUma na rahe ki apanA AdamI yahAM hai yA kahIM calA gyaa| isaliye mAlikake pAsa sAmane najarake Age baiThanA ThIka hai / yadi svAmIke pAsa kucha arja karanA ho to nimna likhe samaya na krnaa| ___thakA huvA ho, bhUkhA ho, krodhAyamAna ho, udAsa ho, sonekI taiyArI karate samaya, pyAsa lagI ho usa samaya anya kisIne arja kI ho usa samaya svayaM apane mAlikako kisI prakArakI arja na krnaa| kyoMki vaise samaya arja karanese vaha niSphala jAtI hai| ___ rAjAkI mAtA, rAnI, kumAra, rAjamAnya pradhAna, rAjaguru, aura daravAna itane manuSyoMke sAtha rAjAke samAna hI vartAva karanA yAne unakA hukma maannaa| "rAjAkA vizvAsa na honepara dIpakokti" Adau mayyaivAya madipinUnaM nataddahenmA mavahI litopi|| .. iti bhramA daGga lI panaNApi spRzetano dIpa ivaavniipH|| .. - yaha dIpaka sacamuca maiMne hI prathamase pragaTa kiyA hai isa liye yadi maiM isakI avagaNanA kahaMgA to mujhe yaha kucha harakata na karegA, aisI bhrAMtise aMgulimAtra se bhI kabhI usakA sparza na karanA / isI taraha isa
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ maanwarAAAAAAAAAAAAmmonwr wwwAAAAAAAAAAAAAAA. zrIddhavidhi prakaraNa 217 rAjAko bhI prathamase maiMne hI pUrNa prasanna kiyA huvA hai isa liye aba yaha mujhe kisI prakAra bhI harakata na pahuMcAyagA, aise vicAra rakhakara kisI vakta bhI rAjAko avagaNanA na krnaa| kyoMki rAjAkA vicAra kSaNa bharameM hI badalate dera nahIM lagatI, isase na jAne vaha kisa samaya kyA kara DAle / isa lie hara vakta svayaM jAgRta sAvadhAna rahanA zreyaskara hai| . yadi rAjAkI taraphase kisI kAryavazAt sanmAna milA ho tathApi abhimAna vilkula na rkhnaa| kyoMki nItimeM kahA hai ki, 'gavyomUlaviNAsassa' garva vinAzakA mUla hai / isa liye garva karanA yogya nhiiN| isa para dRSTAnta sunA jAtA hai ki, "dillomeM eka rAjamAnya dIvAna thaa| usane kisIke pAsa yaha kahA thA ki, merese hI rAjyakA kAma kAja calatA hai| yaha bAta mAlUya ho jAnese bAdazAhane usakA vaha adhikAra chIna kara usake pAsa rahane vAle use camAra logoMkA UparI adhikArI bnaayaa| aura usase sahI sikkeke lie camAra logoMke rApI nAmaka zastrake AkAra jaisA rakhanemeM AyA / antameM usake nAmakI yAdagArI bhI rApIke nAmase hI rakhane meM AI thii| isa lie rAjamAnya hone para abhimAna rakhanA yogya nhiiN| uparokta rItike anusAra naukarI karate hue rAjyamAnya aura aizvaryatA pramukhakA lAbha honA bhI kucha asambhavita nahIM hai, jisake lie kahA hai ki,: ikSakSetra samudrazca / yonipoSaNamevaca // prAsAdo bhUbhujAM caiva / sadyo ghnanti daridratAM // ikSu kSetra, jahAjI vyApAra, ghor3A, vagairaha pazuoMkA poSaNa, rAjAkI meharavAnI, itane kAma kisI na kisI samaya karane vAle yA prApta karane vAlekA dAridraya dUra kara DAlate haiN| rAjakIya sevAkI zreSThatA batalAte huye kahate haiN| niMdantu mAninaH sevAM / rAjAdInAM sukhaiSiNa // svajanA'svajanoddhAra / saMhArau na vinA tyaa|| nirbhaya sukhakI icchA rakhane vAle abhimAnI puruSa kadApi rAjA vagairahakI sevAkI nindA kareM karane do parantu vajana aura durjana puruSakA kramase uddhAra aura saMhAra ye rAjAkI sevA kie binA nahIM kiye jA skte| "rAja sevAke lAbha para dRSTAnta" eka samaya kumArapAla rAjA apane rAjyakI bhItarI paristhiti jAnaneke liye rAtrike samaya gupta vezameM nikalA thaa| usa samaya prajA dvArA kI huI prazaMsAse isane hI saccI rAjakIya sevA bajAI hai aise vicArase rAjAne eka vozIra nAmaka viprako tuSTamAna ho lATa dezakA rAjya de diyA / isI prakAra jitazatru rojAne apane putrako sarpake bhayase vacAne vAle devarAja nAmaka rAtrike caukIdAra ko tuSTamAna hokara apanA rAjya de dIkSA lekara mokSa padakI prApti kii|
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNe isa taraha jisane saccI rAjakIya sevA kI ho, use alamya lAbha huye binA nahIM rahatA / rAjakIya sevA. anya anarthoMko bhI na bhUlanA caahiye| dIvAna padavI, senApati padavI, nagara zeTha padavI, vagairaha sarva prakArakI padaviyAM, rAjakIya sevA ginI jAtI hai / yaha rAjakIya vyApAra dekhane meM bar3A ADambara yukta mAlUma hotA hai, parantu vaha sacamuca hI pApamaya, asatyamaya, aura antameM usameMse pratyakSa dIkha par3ate asAra dRzyase zrAvakoMke lie vaha prAyaH varjane hI yogya hai| kyoMki, isake lie zAstrakAroMne likhA hai ki niyogI yatra yo mukta, statra steyaM karoti sH|| kiM nAma rajakaH krItvA, vAsAMsi paridhAsyati // 1 // adhikAdhikAdhikArAH, kAraevAgrataH pravarttante // prathamaM navaM dhanaM tadanu / bandhana nRpati niyogajurSAM // 2 // __ jise jisa adhikAra para niyukta kiyA ho vahI usameMse corI karatA hai / jaise ki tumhAre malIna kapar3e dhonevAlA dhobI kyA molako lAkara vastra pahanegA ? yahAM para rAjakIya bar3e bar3e adhikAra pratyeka hI kArAgAra samAna haiM / ve adhikAra prathama to acchI taraha paisA kamavAte haiM parantu antameM bahuta daphA jelakhAne kI havA bhI khilavAte haiN| "sarvathA varjane yogya rAja vyApAra yadi rAjakIya vyApAra sarvathA na chor3A jAya tathApi darogA, phaujadAra, pulisa adhikAra vagairaha padaviyAM atyanta pApa maya nirdayI logoMke hI yogya honese zrAvakake lie sarvathA varjanIya haiN| kahA hai ki godeva karaNArata, talabattaka pdkaaH|| grAmottarazca na praayH| sukhAya prbhvtymii||1|| dIvAna, kotavAla, phaujadAra, darogA, talAvartaka, nambaradAra, mukhI, purohita, itane adhikAroMmeM se manuSyoMke lie prAyaH eka bhI adhikAra sukhakArI nahIM hotaa| Upara likhe hue kotavAla, nagara rakhavAla, sImA pAla, nambaradAra vagairaha kitane eka sarakArI padaviyoMke anya adhikAra yadi kadAcit svIkAra kare to vaha mantrI vastupAla sAha zrI pRthvIdhara, Adike samAna jyoM apanI phIti bar3he tyoM puNya kIrti rUpa kArya kare / parantu anyAyake vartAvase jisake pIchese jainadharma kI nindA ho vaisA kArya na kre| isa viSayameM kahA hai ki,: nRpavyApArapApebhyaH, svIkRtaM sukutaM na yH|| tAn dhUlidhAvakebhyopi / manye mUDhatarAn narAn // 2 // 1. . pApamaya rAja vyApArase bhI jisane apanA sukRta na kiyA to maiM dhAratA hUM ki, vaha dhUla dhone vAloM se bho atyanta mUrkha ziromaNi hai|
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa prabhoH prasAde prAjyepi / prakRtirnaiva kopayet // vyApAritazca kAryeSu / yAcetAdhyakSa puruSaM // 3 // rAjAne bar3A sanmAna diyA ho tathApi usase abhimAnameM na AnA caahie| yadi kisI kAryameM use svatantra niyukta kiyA ho tathApi usake adhikArI puruSoMko pUcha kara kArya karanA cAhie, jisase bigar3e sudharekA vaha bhI jabAvadAra ho sake / 216 ina yuktiyoM ke anusAra rAja naukarI karanA, parantu jo rAjA jainI ho usakI naukarI karanA yogya hai, kintu mithyAtvI kI nahIM / sAvaya ghara virahujja, ceDa pronANa daMsaNa samepro / micchatamohi maI, mArAyA cakavaTTIvi // 1 // jJAna darzana saMyukta zrAvakake gharameM naukara hoke rahanA zreSTha hai, parantu yithyAtvI tathA moha vikalita mati vAlA cakravartI rAjA bhI kucha kAmakA nahIM / yadi kisI anya upAyase AjIvikA na cale to samyaktva grahaNa karanese vitti kaMtAreNaM' [ bhAMjIvikA rUpa kAntAra -- aTavI tadra Upa duHkha dUra karaneke lie yadi mithyAtvI kI sevA cAkarI karanI par3e tathApi samyaktva khaMDita na ho aise AgArakI chUTa rakhanese ) kadApi mithyAtvIkI sevA karanI par3e to karanA / tathApi yathAzakti dharma meM truTi na Ane denA / yadi mithyAtvIke vahAMse adhika lAbha hotA ho aura zrAvaka svAmI vahAMse thor3A bhI lAbha hotA ho aura yadi usase kuTumba nirvAha cala sakatA ho tathApi mithyAtvI naukarI na karanA / kyoMki, mithyAtvI naukarI karanese usakI dAkSiNyatA vagairaha rakhanekI bahuta hI jarUrata par3atI hai, isase use naukarI karane vAleko kitanI eka daphA vratameM dUSaNa lage binA nahIM rhtaa| yaha chaThI AjIvikA samajhanA / sAtavIM AjIvikA bhikSA vRtti-dhAtUkI, rAMdhe hue dhAnyakI, vastrakI, dravya vagairahakI bhikSAkhe, aneka bhedavAlI ginI jAtI hai / usameM bhI dharmopaSTambha mAtrake lie hI ( dharmako Azraya deneke lie aura zarIrakA bacAva karaneke lie hI ) AhAra, vastra, pAtrAdika kI bhikSA, jisane sarva prakAra se saMsArakA tyAga kiyA ho aura jo vairAgyavanta ho use hI ucita hai kyoMki, isake lie zAstra meM likhA hai, pratidina mayatna labhye, bhikSukajana jananisAdhu kalpalate / nRpanamani narakavAriNi, bhagavati bhite ! namastubhyaM // prayAsa mila sakanevAlI, uttama logoMko mAtA samAna hitakAriNI, zreSTha puruSoMko rAjA ko bhI namAnevAlI narakake duHkha dUra karAnevAlI he bhagavatI ( he aizvaryavatI ) dUsarI bhikSA ( pratimAdhara zrAvaka tathA jainamuni sivAya dUsarekI bhikSA ) to jisake lie kahA hai ki tAva guNA, lajjA sacca kulakammocAra | nirantara vinA sadA kalpalatA samAna, bhikSA ! tujhe namaskAra hai / atyanta nIca aura halakI hai| tAruvaM
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa tAvacitra zrabhimANaM dehI tina jaMpae jAva // 1 // manuSya rUpa, guNa, lajjA, satya, kulakrama, puruSAbhimAna, taba taka hI rakha sakatA hai ki, jaba taka vaha dehI, aise do akSara nahIM bolatA / 220 tRNaM laghu tRNAlaM, tulAdapihi yAcakaH / vAyunA kiM na nItosau, mAmapi yAcayiSyati // 2 // sabase halake meM halakA tRNa hai, usase bhI Akake ruIkA phoyA adhika halakA ginA jAtA hai / parantu yAcaka usase bhI halakA hai| isameM koI zaMkA karatA hai ki, yadi sabase halakA yAcaka- bhikSuka hai to phira use vAyu kyoM nahIM ur3AtA ? kyoMki, jo 2 halake padArtha haiM unheM vAyu AkAzameM ur3A le jAtA hai taba yAcako kyoM nahIM ur3AtA ? isakA uttara yaha hai ki, vAyuko bhI yAcakakA bhaya lagA isa lie nahIM ur3AtA / vAyune vicAra kiyA ki, yadi maiM ise ur3AUMgA to mere pAsase bhI yaha kucha yAcanA karegA, kyoMki jo yAcaka hotA hai use yAcanA karane meM kucha zarama nahIM hotI, isase vaha haraekake pAsa mAMge binA nahIM rahatA / rogI cirapravAsI, parAnnabhojI ca paravazaH zAyI / yajjIvati tanmaraNaM, yanmaraNaM so tasya vizrAmaH // 3 // rogI, pravAsI, (kAsida, dUta vagairaha yA jinakI sadaiva phiranese hI AjIvikA hai aise loga ) parAnnabhojI ---- dUsareke gharase mA~ga khAnevAlA, dUsarekI adhInatAmeM so rahanevAlA, yadyapi itane jane jIte haiM tathApi unheM mRtaka samAna hI samajhanA / aura unheM jo mRtyu AtI hai vahI unake lie vizrAma hai kyoMki isa prakAra duHkhase peTa bharanA usase maranA zreyaskara hai| jo bhikSA bhojI hai vaha prAyaH nizcita honese use Alasya adhika hotA hai| bhUkha bahuta hotI hai, adhika khAtA hai, nidrA bahuta hotI hai, lajjA, maryAdA kama hotI hai vagairaha itane kAraNoMse vizeSataH vaha kucha kAma bhI nahIM kara sakatA / bhikSA mAMganevAle ko kAma na sUjhe parantu Upara likhe hue avaguNa to usameM jarUra hI hote haiN| "bhikSAnna khAne meM avaguNa " kaI yogI hAthameM mAMganekA khappara lekara, kandhe para bholI laTakA kara bhikSA mAMgatA huvA, calatI huI eka telIkI ghANI para A baiThA / usa vakta usakI jholImeM muMha DAla kara telIkA baila usameM par3e hue Tukar3a kha lagA, , yaha dekha hA hA ! karake vaha yogI uThakara bailake muhameMse Tukar3e khIMcane lgaa| yaha dekha telI bolA - mahArAja bhIkhako kyA bhUkha hai ? itane TUkar3oM para tumhArA jI lalacA jAtA hai ki, jisase bailake muhameMse pIche khIMca rahe ho / bhikSu bolA- bhIkhako kucha bhUkha nahIM yAme mujhe to Tukar3e bahuta hI milate haiM aura milage bhI, parantu yaha baila bhIkhake Tukar3e khAne lagegA to isase yaha Alasu na ho jAya / kyoMki
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 221 bhIkhakA anna khAnevAle ke gor3e gala jAte haiM isIlie mujhe duHkha hotA hai ki, yaha baila yadi sikSAke Tukar3e khAyagA to bicArA Alasu bana jAnese kAma na kara skegaa| yadi kAma nahIM kara sakA to tU bhI phira ise kisa lie khAneko degA! isase antameM yaha duHkhI ho kara mara jaaygaa| isI kAraNa maiM bhikSAke Tukar3e isake muMhase vApisa letA huuN| bhikSAnna khAnese uparokta avaguNa jarUra Ate haiM isa lie bhikSAnna na khAnA caahiye| haribhadrasUrine pAMcaveM aSTakameM nimna likhe mujaba tIna prakArakI bhikSA kahI hai| sarvasaMpatakarI caikA / pauruSaghnI tathAparA // vRttibhikSA ca ttvjny| ritibhikSA vidhoditA // 1 // pahalI sarvasaMpatkarI ( sarva sampadAkI karanevAlI), dUsarI pauruSako naSTa karanevAlI, tIsarI vRttibhikSA, isa prakAra tatvajJa puruSoMne tIna prakArakI bhikSA kahI haiN| yatirdhyAnAdiyukto yo| gurvAjJAyAM vyavasthitaH // 2 // sadAnAraMbhiNastasya / sarvasaMpatkarI matA // jo jitendriya ho, dhyAnayukta ho, gurukI AjJAmeM rahatA ho, sadaiva AraMbhase rahita ho, aise puruSoMkI bhikSA sarva saMpatkarI kahI hai| pravrajyAM pratipannoya / stadvirodhane varttatta // asadAra bhiNastasya / pauruSaghnI tu kIrtitA // 3 // prathamase dIkSA grahaNa karake phira usa dIkSAse viruddha vartana karane vAle kharAba AraMbha karane vAle (gRhasthake AvArameM chaha kAyAkA AraMbha karane vAle ) kI bhikSA puruSArtha ko naSTa karane vAlI kahI hai| dhrmlaaghvkRnmuuddho| bhisayodarapUraNaM // karoti dainyaatpiinaaNgH| pauruSaM hanti kevalaM // 4 // jo puruSa dharmakI laghutA karAne vAlA, mUrkha, ajJAnI, zarIrase puSTa hone para bhI dInatAse bhIka mAMga kara peTa bharatA hai aisA puruSa kevala apane puruSAkAra-Atmazakti ko hanana karane vAlA hai| niHsvAndha paMgavo ye tu| na zaktA vai kriyaantre| bhikSApaTanti vRttyarthaM / vRtti bhikSeyamucyate // 5 // nirdhana, aMdhA, paMgu, lUlA, laMgar3A vagairaha jo dUsare kisI AjIvikA calAneke upAya karane meM asamartha ho vaha apanA udara pUrNa karaneke lie jo bhikSA mAMgatA hai use vRttibhikSA kahate haiN| nirdhana, andhe vagairaha ko dharmakI laghutA karAneke abhAvase aura anukaMpAke nimitta honese unheM vRtti nAmakI bhikSA ati duSTa nahIM hai / isI lie gRhasthako bhikSAvRtti kA tyAga karanA cAhiye / dharmavanta gRhastha ko to sarvathA tyAga karanA caahiye| jaise ki, vizeSataH dharmAnuSThAna kI nindA na hone deneke lie durjana puruSa sajanakA dikhAva karake icchita kArya pUrNa kara leM aura usake bAda usakA kapaTa khulA ho jAnese vaha jaise nindA apavAda ke yogya ginA jAtA hai vaise yadi dharmavanta ho kara gupta bhikSAse AjIvikA calAye to
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zrAddhavidhi prakaraNA jaba usakA daMbha khula jAyagA taba vaha dharmakI nindA karAne vAlA ho sakatA hai| vizeSataH dharmAnuSThAna kI nindA apavAda na hone dene ke lie sajjana durjana ke samAna bhIkha mAMganA hI nhiiN| yadi dharmanindA kA nimitta svayaM bane to isase use parabhava meM dharmaprApti honA bhI durlabha hotA hai / ityAdi anya bhI doSoMkI prApti hotI hai / isa viSaya meM ogha niyukti meM sAdhuko Azraya karake kahA hai ki, - chakkAya deyAvaM topi / saMjano dullahaM kurAI bohiM // zrAhAre nihAre / dugaMchie piMDa gahaNeya // 1 // jo sAdhu chaha kAyaka dayA pAlane vAlA hone para bhI yadi durgaMccha nIca kula, (brAhmaNa baniye binA raMgere jATa vagairaha kula ) kA AhAra pAnI vagairaha piMDa grahaNa karatA hai vaha apanI AtmAko bodhibIja kI prApti durlabha karatA hai| bhikSAse kisIko lakSmIke sukha AdikI prApti nahIM hotI / lakSmIrNasati bANijye / kiMcidasti ca karNaNe // astinAsti ca sevAryA / bhikSAyAM na kadAcana // lakSmI vyApArameM nivAsa karatI hai, kucha 2 khetI karane meM bhI milatI hai, naukarI karanemeM to mile bhI aura na bhI mile, parantu bhikSA karanemeM to kabhI bhI lakSmIkA saMgraha nahIM hotA / bhikSAse udarapUrNa mAtra ho sakatA hai parantu adhika dhanakI prApti nahIM ho sktii| usa bhikSAvRtti kA upAya manusmRti ke cauthe adhyAya meM nIce mujaba likhA hai: RnA'mRtAbhyAM jIveta / mRtena pramRtena vA // satyAnRtena caivApi / na zvatyA kathaMcana // 1 // uttama prANIko Rta aura amRta yaha do prakArakI AjIvikA karanI cAhiye; tathA mRta aura pramRta nAmakI AjIvikA bhI karanI cAhiye / antameM satyAnRta AjIvikA karake nirvAha karanA, parantu zvavRtti kadApi na karanA cAhiye / yAne zvAnavRtti na karanA / jisa taraha gAya caratI hai usa prakAra bhikSA lenA Rta, binA mAMge bahumAna pUrvaka de so amRta, mAMgakara le so mRta, khetI bAr3I karake AjIvikA calAnA so pramRta, vyApAra karake AjIvikA calAnA so satyAnRta / itane prakAra se bhI AjIvikA calAnA parantu dUsarekI sevA karake AjIvikA calAnA so zvavRtti ginI jAtI hai| isa lie dUsarekI naukarI karake AjIvikA na calAnA / 66 * "" vyApAra isa pAMca prakArakI AjIvikA meM se vyApArI logoMko dravyopArjana karanekA mukhya upAya vyApAra hI hai lakSmI nivAsake biSayameM kahA hai ki:-- mhuumhnnssyvcche| nacaiva kamalAyare siri basaI // kiMtu purisANa vavasAya / sAyare tII suhahANaM //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa madhU nAmaka daityakA mathana karane vAle kRSNake bakSasthala para lakSmI nahIM vasatI, tathA kamalAkara-padmasarobarameM bhI kucha lakSmI nivAsa nahIM karatI, taba phira kahAM rahatI hai ? puruSoMke vyavasAya-vyApAra rUpa samu drameM lakSmIke rahanekA sthAna hai| vyApAra karanA so bhI 1 sahAya kAraka, 2 pUMjI, 3 bala himmata 4 bhAgyodaya, 5 deza, 6 kAla, 7 kSetra, vagairahakA bicAra karake krnaa| prathamase sahAya kAraka dekhakara karanA, apanI pUMjIkA bala dekhakara, merA bhAgyodaya car3hatA hai yA par3atA so vicAra karake, usa kSetrako dekhakara, isa deza meM isa amuka vyApArase lAbha hogA yA nahIM isa bAtakA vicAra karake, tathA kAla, dekhake - jaise ki, isa kAla meM isa vyApArase lAbha hogA yA nahIM isakA bicAra karake yadi vyApAra kiyA to lAbhakI prApti ho, aura yadi binA bicAra kiye kiyA jAya to lAbhake badale jarUra alAbhakI prApti sahana karanI pdd'e| isa viSayameM kahA hai ki,: svazaktyAnurUpaM hi / prkuryaatkaarymaarydhiiH|| no ceda siddhi hIhAsya / holA zrI vlhaanyH|||| Arya buddhivAn puruSa yadi apanI zakti ke anusAra kucha kArya karatA hai to usa kAryakI prAyaH siddhi ho hI jAtI hai aura yadi apanI zaktikA vicAra kiye binA kare to lAbhake badale hAni hI hotI hai| lajjA AtI hai, haMsI hotI hai, nindA hotI hai, yadi lakSmI ho to vaha bhI calI jAtI hai, bala bhI naSTa hotA hai| vicAra rahita kArya meM ityAdikI hAni pragaTatayA hI hotI hai| anya zAstrameM bhI kahA hai ki kodezaH kAni mitraanni| kaH kAlaH ko vyayAgamau // kazcAhaM kA ca me shkti| riti ciMtyaM muhurmuhuH // 2 // kaunasA deza hai ? kauna mitra haiM ? kaunasA samaya hai ? mujhe kyA Aya hotI hai ? aura kyA kharca ? maiM kauna hUM ? merI zakti kyA hai ? manuSyako aisA vicAra bArambAra karanA caahiye| laghuththAnAnya vighnAni / sambhavatsA dhanAni ca // kathayanti puraH siddhiH| kAraNAnyeva krmnnaaN|| prArambhameM vyApArakA choTA Daula rakha kara jaba usameM kucha bhI harakata na ho taba phira usameM sambhAvita bar3e byApArakA svarUpa lAve / vyApArameM lAbha prApta karanekA yahI lakSaNa hai| yAne jisa vyApArake jo kAraNa haiM yahI kAryakI siddhiko prathamase hI mAlUma karA dete haiM ki, yaha kArya saphala hogA yA nahIM? udbhavanti vinA ytn| mabhavanti ca ytntH|| lakSmIreva smaakhyaati| vizeSa punnypaapyoH|| lakSmI kahatI hai ki maiM puNya pApake svAdhIna huuN| yAne udyama kiye binA hI maiM puNyavAnako A milatI hU, bhaura pApIke udyama karane para bhI use nahIM mila sakatI (punyake udayase meM AtI hai, aura pApake udayase jAtI hU) vyApArameM nimna likhe mujaba byavahAra zuddhi rakhanA caahiye| vyApAra karanemeM cAra prakArase jo vyavahAra zuddhi karanI kahA hai usake nAma ye haiM-1 myazuddhi, 2 kSetrazuddhi, 3 kAlazuddhi, 4 bhaavshuddhi|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa .... dravyazuddhi--pandraha karmAdAna ke vyApAra kA, pandraha karmAdAna ke kAraNarUpa krayANekA vyApAra savathA tyaagnaa| kyoMki, zAstra meM kahA hai ki dharmavAdhAkaraM yacca / yacca syAdayazaskaraM // bhUri lAbha parigrAhya / paNyaM puNyArthibhina tat // "jisa vyApArase dharmakA bacAva na ho tathA apakIrti ho vaisA kariyAnA mAla, yadi adhika lAbha hotA ho tathApi puNyArthI manuSyako na lenA cAhiye / aise kariyAnekA vyApAra zrAvakako sarvathA na karanA cAhie / taiyAra huye vastrakA, sUtakA, drabyakA, saunekA cAMdI vagairahakA vyApAra vizeSataH nirdoSa hotA hai tathApi usa prakArake vyApArameM jyoM adhika AraMbha na ho tyoM udyama krnaa| ___ akAla vagairahake kAraNa hoM aura anyase nirvAha na ho to adhika AraMbha vAle yA pandraha karmAdAna ke vyApAra karanekI AvazyakatA par3e tathApi anicchAse, apane AtmAkI nindA karanese aura vAraMvAra kheda karane pUrvaka kare / parantu nirdaya hokara jaise calatA hai vaise calane do isa bhAvase na kare / isalie bhAva zrAvakake lakSaNa batalAye hue kahA hai ki,: vajaI tivvArambhaM / kuNaI akAma anindhato u|| bhuNaI nirArambhajaNaM / dayAlu o savvajIvesu // 1 // dhannA hu mahAmuNiNo / maNasAvi karanti je na parapIDaM // prArambha poya viryaa| bhujaMti tikoDi prisuddh||2|| bahuta AraMbha vAlA byApAra na kare, pandraha karmAdAna kA vyApAra na kare, yadi dUsare kisI byApArase nirvAha na ho to karmAdAna kA byApAra kare parantu nirArambhI vyApAra karane vAloMkI stuti kare aura sarva jIvoM para dayAvAna hokara byApAra calAve / parantu dayA rahita hokara byApAra na kre| tathA aisA vicAra kare ki, dhanya hai una mahAmuniyoM ko ki, jo manase bhI para jIvako pIr3A kAraka vicAra taka nahIM krte| aura sarva pApa byApArase rahita hokara mana, vacana, kAyase bane hue pApase rahita tIna koTI vizuddha hI AhAra grahaNa karate haiN| nimna likhe prakArakA byAkhyAna karanA / __ na dekhe hue, parIkSA na kiye hue mAlakA vyApAra na karanA / taiyAra hue, parIkSA kiye hue mAlako kharIdanA parantu zaMkAvAlA vAyadevAlA mAla na kharIdanA, tathApi yadi vaisA kharIdanekI jarUrata par3e to akele nahIM parantu vahutase jane hissedAra ho kara kharIdanA / kyoMki ikale dvArA rakhanese kadAcit aisI harakata bhoganI par3e ki, jisase AbarUkA dhakkA pahuce / yadi sabake hissemeM vaisA mAla kharIdA ho to usameM sabakI sahAyatA honese utanI harakata AnekA saMbhava nahIM; aura yadi kadAcit harakata bhoganI par3e tathApi bahutase hissedAra honese vaha svayaM haMsIkA pAtra nahIM banatA / isaliye kahA hai ki RyANAkezvadRSTeSu / na satyaMkAramarpayet // dadyAca bahubhiH sAddha / picchebapI vnnigydi|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aaminatinumar zrAddhavidhi prakaraNa 225 ___ yadi vyApArI lakSmI bar3hAnekI icchA rakhatA ho to najarase na dekhe huye vAyadeke mAlakI sAI na de| kadAcit vaisA karane kI AvazyakatA hI par3e to bahuta janoMke sAtha milakara kare parantu akelA na kare / vyApArameM kSetrazuddhi kI bhI jarUrata hai| kSetrazuddhi yAne aise kSetrameM vyApAra kare ki, jo svadeza ginA jAtA ho, jahAMke bahutase manuSya paricita hoM, aura jahAM apane sage sambandhI rahate hoM, jahAMke vyApArI satyamArgake vyavasAyI hoM, vaise kSetrameM vyApAra kare parantu jahAM para svavajhukA pratyakSa bhaya ho (gAMvake rAjyameM kucha upadrava calatA ho usa vakta) , dUsare rAjAkA upadrava ho, jisa dezameM bImAriyAM pracalita hoM, jahAMkA havApAnI acchA na ho, yA jahA~ para pratyakSameM koI bar3A upadrava dekha par3atA ho vahAM jAkara vyApAra na krnaa| uparokta kSetrameM jahAM apanA dharma susAdhya ho aura Aya bhI acchI hI ho vahAM vyApAra karanA / batalAye huye dUSaNa vAle kSetrameM yadi pratyakSameM adhika lAbha mAlUma hotA ho tathApi vyApAra na karanA caahiye| kyoMki, aisA karanese bar3I musIbateM aura hAni sahana karanI par3atI haiN| isI prakAra vyApArameM kAla yAne samaya zuddhi rakhanekI AvazyakatA hai| kAlase tIna bhaThAiyoMmeM, parva tithiyoMmeM (jo Age calakara batalAyI jAyegI ) aura varSARtuke viruddha vyApAra na karanA (jisa kAlameM tIna prakArake cAturmAsameM jisa 2 padArthameM adhika jIva par3ate haiM usa kAlameM usa padArthakA byApAra na karanA ) / "bhAva zuddhi vyApAra yA bhAva viruddha" bhAva zuddhimeM bar3A vicAra karanekI jarUrata hai so isa prakAra jaise ki koI kSatriya jAti vAle, yabana jAtIya rAja darabArI yA rAjAke sAtha jo vyApAra karanA ho vaha saba jokhama vAlA hai / adhika lAbha dekha par3atA ho tathApi vaisA vyApAra karanemeM prAyaH lAbha nahIM miltaa| kyoMki apane hAthase diyA huvA dravya bhI vApisa mAMgane jAnA bhaya pUrNa hotA hai| isaliye vaise logoMke sAtha khule dilase thor3A byApAra bhI kisa taraha kiyA jAya ? ataH nimna likhe byApAriyoMke sAtha byApAra na karanA caahiye| lAbha icchane vAle vyApAriyoM ko zastra rakhane vAle yA brAhmaNa byApArIke sAtha byApAra na krnaa| udhAra, maMgaudhAra, virodhika sAtha vyApAra na krnaa| isalie kahA hai ki, kadAcit saMgraha kiyA huvA mAla ho to yaha samaya para becanese lAbha prApta kiyA jA sakatA hai parantu jisase vaira virodha utpanna ho baise udhAra dene vagairahakA byApAra karanA, ucita nhiiN| naTe viTe ca vezyAyAM / ya takAre vishesstH|| uddhArake na dAtavyaM / mUlanAzo bhaviSyati // nATaka karane vAle, avizvAsI, vezyA, juve bAja, itanoMko udhAra na denaa| inheM udhAra denese byAja milanA to dUra rahA parantu mUla dravyakA bhI nAza hotA hai| byAjakA vyApAra bhI adhika kImatI gahanA rakhakara hI karanA ucita hai, kyoMki, yadi aisA na kare 26
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrAddhavidhi prakaraNaM to jaba lene jAya, taba usameMse kleSa, virodha, dharma hAni, lokopahAsya; vagairaha, bahutase anartha upasthita hote haiN| "mugdha zeThakI kathA" sunA jAtA hai ki, jinadatta zeThakA mugdha buddhi vAlA mugdha nAmaka putra thaa| yaha pitAke prasAdase sadA mauja majAmeM hI rahatA thA, bar3A huvA taba dasanara-sage sambandhiyoM vAle zuddha kulakI nandIvardhana zeThakI kanyAse usakA bar3e mahotsavake sAtha vivAha kiyaa| aba use bahuta daphA byavahAra sambandhI jJAna, sikhalAte huye bhI vaha dhyAna nahIM detA, isase usake pitAne apanI antima avasthAmeM mRtyu samaya gupta artha vAlI nIce mujaba use zikSAyeM diiN| 1 saba tarapha dAtoM dvArA vAr3a karanA / 2 lAbha, khAneke lie dUsaroMko dhana dekara vApisa na mAMganA / 3 apanI strIko bA~dhakara maarnaa| 4 mIThA hI bhojana karanA / 5 sukha karake hI sonA / 6 haraeka gAMvameM ghara karanA / 7 duHkha par3ane para gaMgA kinArA khodanA ! ye sAta zikSA dekara kahA ki, yadi isameM tujhe zaMkA par3e to pATalipura nagarameM rahane vAle mere mitra somadatta zeThako puuchnaa| ityAdi zikSA dekara zeTha svarga sidhAre / parantu vaha mugdha una sAtoM hitazikSAoM kA satya artha kucha bhI na samajha sakA / jisase usane zikSAoMke zabdArthake anusAra kiyA, isase antameM usake pAsa jitanA dhana thA so saba kho baiThA / aba vaha duHkhita ho kheda karane lgaa| mUrkhAI pUrNa AcaraNase strIko bhI apriya lagane lgaa| tathA haraeka prakArase harakata bhogane lagA, isa kAraNa vaha mahA mUrkha logoMmeM bhI mahA hAsyAspada ho gyaa| aba vaha antameM sarva prakArakA duHkha bhogatA huvA pATalIpura nagarameM somadatta zeThake pAsa jAkara pitAkI batalAyI huI uparokta sAta zikSAoMkA artha pUchane lgaa| usakI saba hakIkata sunakara somadatta bolA-"mUrkha ! tere bApane tujhe bar3I kImatI zikSAyeM dI thIM, parantu tu kucha bhI unakA abhiprAya na samajha sakA, isIse aisA dukhI huvA hai ? sAvadhAna hokara suna ! tere pitAke batalAye hue sAta padoMkA artha isa prakAra hai: tere pitAne kahA thA ki dAMtoM dvArA vAr3a karanA; so dAMtoM para suvarNakI rekhA bAMdhaneke lie nahIM, parantu isase unhoMne tujhe yaha sUcita kiyA thA ki saba logoMke sAtha priya, hitakara yogya bacanase bolanA, jisase saba loga tere hitakArI hoN| 2 lAbhake lie dUsaroMko dhana dekara vApisa na mAMganA, so kucha bhikhArI yAcaka sage sambandhiyoM ko de DAlaneke liye nahIM batalAyA parantu isakA Azaya yaha hai ki adhika kImatI gahane byAjape rakha kara itanA dhana denA ki vaha svayaM hI ghara baiThe vinA mAMge pIche de jaay| 3. strIko bAMdha kara mAranA so strIko mAraneke liye nahIM kahA thA parantu jaba use lar3akA lar3akI ho taba phira kAraNa par3e to pITanA parantu isase pahale na mAranA / kyoMki aisA karanese pIharameM calI jAya yA apaghAta karale yA logoMmeM hAsya hone lAyaka banAva banajAya / 4 mIThA bhojana karanA, so kucha pratidina miSTa bhojana banAkara khAneke lie nahIM kahA thA, kyoMki vaisA karanese to thor3e hI samayameM dhana bhI samApta ho jAya aura bImAra honekA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakaraNa bhI prasaMga Ave / parantu isakA bhAvArtha yaha thA ki jahAM apanA Adara bahumAna ho vahAM bhojana karanA kyoMki bhojanameM Adara hI miThAsa hai athavA saMpUrNa bhUkha lage taba hI bhojana krnaa| binA icchA bhojana karanese ajIrNa rogakI bRddhi hotI hai / sukha karake sonA so pratidina so jAne ke lie nahIM kahA thA parantu nirbhaya sthAnameM hI Akara sonA / jahAM tahAM jisa tisake ghara na sonA / jAgRta rahanese bahuta lAbha hote haiM / sampUrNa nidrA Ave tava hI zayyApara sone ke lie jAnA kyoMki, AMkhoMmeM nidrA Aye binA sonese kadAcit mana cintAmeM laga jAya to phira nidrA AnA muSkila hotA hai, aura cintA karanese zarIra vyathita ho durbala hotA hai isaliye vaisA na karanA / yA jahAM sukhase nidrA Ave vahAM para sonA yaha Azaya thaa| 6 haraeka gAMvameM ghara karanA jo kahA hai usameM yaha na samajhanA cAhiye ki gAMva 2 meM jagaha lekara naye ghara bnvaanaa| parantu isakA Azaya yaha hai ki, haraeka gAMvameM kiptI eka manuSyake sAtha mitrAcArI rkhnaa| kyoMki kisI samaya kAma par3ane para vahAM jAnA ho to bhojana, zayana vagairaha apane gharake samAna sukha pUrvaka mila ske| 7 duHkha Ane para gaMgA kinAre khodanA jo batalAyA hai so duHkha par3anepara gaMgA nadI para jAnekI jarUrata nahIM parantu isakA artha yaha hai jaba tere pAsa kucha bhI na rahe taba tumhAre gharameM rahI huI gaMgA nAmaka gAyako bAMdhanekA sthAna khodanA / usa sthAnameM dabe huye dhanako nikAla kara nirvAha krnaa| ____zeThake uparokta vacana suna kara vaha mugdhra AzcaryameM par3A aura kahane lagA ki, yadi maiMne prathamase hI Apa ko pUcha kara kAma kiyA hotA to mujhe itanI viDambanAyeM na bhoganI pdd'tiiN| parantu aba to sirpha antima hI upAya rahA hai / zeTha bolA-'khera jo huvA so huvA parantu abase jaise maiMne batalAyA hai vaisA bartAva karake sukhI rahanA / mugdha vahAMse cala kara apane ghara AyA aura apane purAne gharameM jahAM gaMgA gAyake bAMdhanekA sthAna thA vahAM bahutasA dhana nikalA jisase vaha phira bhI dhanADhya bana gyaa| aba vaha pitAkI dI huI zikSAoMke abhi. prAya pUvaka bartane lgaa| isase vaha apane mAtA pitAke samAna sukhI huvaa| uparokta yukti mujaba kisIko bhI udhAra na denaa| yadi aisA karanese nirvAha na cale yAne udhAra vyApAra karanA par3e to jo satyavAdI aura vizvAsapAtra ho usIke sAtha krnaa| sUdakA vyApAra bhI mAla rakha kara yA gahanA rakha kara hI karanA, aMga udhAra na krnaa| vyAjameM bhI deza, kAlakI apekSA ( vArSika vagairaha jo muddatakI ho usakA saikaDe ) eka, do, tIna, cAra, pAMca Adi dravyakI vRddhi lenekA TharAva karake dravya denA / loka vyavahAra ke anusAra byAja lenA, loga nindA kareM vaisA vyAja na lenA / byAja lene vAleko bhI TharAvake anusAra ucita samaya para A kara vApisa samarpaNa karanA, kyoMki vacanakA nirvAha karanese hI puruSoMkI pratiSThA aura bahumAna hotA hai; isaliye kahA hai ki,: tattimittaM jph| jittima mittassa nivyayaM vahada // taM ukhkhiveha bhAraM / apahe jaM na chaMDeha // sirpha utanA hI vacana bolanA ki jitanA pAlA jA ske| utanA hI bhAra uThAnA ki jo Adhe rAstemeM utAranA na pdd'e|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ ana 228 zrAddhavidhi prakaraNa ___ kadAcit kisI vyApAra pramukhakI hAni honese liyA huvA pharja na diyA jAya aisI asamarthatA ho gaI ho tathApi 'ApakA dhana mujhe jarUra denA hI hai parantu vaha dhIre dhIre dUMgA' yoM kaha kara thor3A 2 bhI niyukta kI huI avadhimeM de kara lene vAleko saMtoSita krnaa| parantu kaTu vacana vola kara apanA vyavahAra bhaMga na karanA, kyoMki vyavahAra bhaMga honese dUsarI jagahase milatA ho to bhI nahIM milatA, isase byApAra AdimeM hara. kata Anese RNa mocana sarvathA asambhavita ho jAya / isalie jyoM bane tyoM karjA utArane meM pravartanA / yAne thor3A khAnA, thor3A kharcanA, parantu jaise satvara RNamukti ho vaise karanA / aisA kauna mUrkha hogA ki, jo donoM bhavameM parAbhava-duHkha dene vAle RNako utArane kA samaya Ane para kSaNavAra bhI vilamba kare / kahA hai ki dharmArambhe RNacchede / kanyAdAne dhanAgame // zatrughAte'gniroge ca / kAlakSepaM na kArayet // dharma sAdhana karanemeM, karja utArane meM, kanyAdAna meM, Ate hue dravyako aMgIkAra karanemeM, zatruke mAra DAlanemeM, agniko bujhAnemeM aura rogako dUra karanemeM vizeSa vilamba nahIM karanA / tailAbhyaMgaM Rnncched| kanyA maraNapeva ca // etAni sadyo duHkhAni / pariNAme sukhAvahA // tailamardana, RNamocana aura kanyAkA maraNa ye tatkAla hI duHkhadAyI mAlUma hote haiM parantu pariNAma meM sukhadAyaka hote haiN| apane peTakA bhI pUrA na hotA ho aise karjadAra ko apanA karja deneke lie dUsarA koI upAya na bana sake to antameM usake yahA~ naukarI vagairaha kArya karake bhI RNamocana karanA caahie| yadi aisA na kare to yAne kisI prakArAntara se bhI karjadAra kA karja na de to bhavAntara meM usake ghara putra, putrI, bahina, bhAMjI, dAsa, dAsI, bhaiMsA, gadhA, khaccara, ghor3A, AdikA avatAra usakA karja deneke lie avazya dhAraNa karanA par3atA hai| uttama lene vAlA vahI kahA jAtA hai ki jaba use yaha mAlUma ho ki isa karjadAra ke pAsa aba bilakula karja adA karaneko dravya nahIM hai usa vakta use chor3a de| yaha samajha kara ki daridrIko vyartha hI kleza yA pApa vRddhike hissemeM DAlanese mujhe kyA phAyadA hogaa| usameM se jo karja na de sake vaise karjadAra para dabAva karanese donoMko naye bhava bar3hAnekI jarUra par3atI hai, isaliye use jAkara kahe bhAI jaba tujhe mile taba denA aura na diyA jAya to yaha samajhanA ki maiMne dharmArtha diyA thA, yoM kaha kara jamA kara le| parantu bahuta samaya taka RNa sambandha rakhanA ucita nahIM, kyoMki vaha karja zira para hote hue yadi itanemeM ekAekI AyuSya pUrNa hone se mRtyu A jAya to bhavAntara meM donoM janoMko vaira vRddhikI prApti hotI hai| "karja para bhAvar3a zeThakA dRSTAnta" sunA jAtA hai ki bhAvar3a zeThase pharja leneke lie avatAra dhAraNa karanane vAle do putroMmeM se jaba pahilA
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAANAANAMA zrAddhavidhi prakaraNa 226 putra garbha meM AyA tabase hI pratidina kharAba khAna, aneka vidha kharAba vicAra vagairaha honeke kAraNa usane jAnA ki, yaha garbha meM AyA tabase hI aisA duHkhadAyI mAlUma detA hai taba phira jaba isakA janma hogA taba na jAne hameM kitane bar3e duHkha sahana karane par3eMge? isalie isakA janmate hI tyAga karanA yogya hai| yaha vicAra kiye bAda jaba usakA janma huvA taba mRtyuyoga honese vizeSa zaMkA honeke kAraNa usa jAtamAtra bAlakako le kara zeThane malahaNa nAmaka nadIke kinAre A kara eka sUkhe hue pattoM vAle vRkSake nIce rakha kara zeTha vApisa jAne lgaa| usa vakta kucha haMsa kara bAlaka bolA ki, tumhAre pAsa mere eka lAkha saunaye-suvarNa mudrAra nikalate haiM so mujhe de do ! anyathA tumheM avazya hI kucha anartha hogaa| yaha vacana suna kara zeTha use vApisa ghara le AyA aura usakA janmotsava, chaTI jAgaraNa, nAmasthApanA, annaprAzana, vagairahake mahotsava karate eka lAkha suvarNa mudrAyeM zeThane usake liye kharca kii| isase vaha apanA karja adA kara calatA bnaa| phira dUsarA putra bhI isI prakAra paidA huvA aura vaha usakA tIna lAkha karja adA kara calA gyaa| isake bAda zubha zakunAdi sUcita eka tIsarA putra garbha meM aayaa| taba yaha jarUra hI bhAgyazAlI nikalegA zeThane yaha nirdhArita kiyA thA tathApi do putroMke sambandhameM bane hue banAvase Dara kara jaba vaha tIsare putrakA parityAga karane AyA taba vaha putra bolA 'mujha para tumhArA unnIsa lAkha sonayoMkA karja hai use adA karaneke liye maiMne tumhAre ghara avatAra liyA hai| vaha karja die binA maiM tumhAre gharase nahIM jA sktaa| yaha suna kara zeThane vicAra kiyA ki isakI jitanI kamAI hogI so saba dhArmika kAryoM meM kharca ddaaluuNgaa| yaha vicAra kara use vApisa ghara para lA pAla poza kara bar3A kiyA aura vaha jAvar3a sAhake nAmase prasiddha ho vaha aisA bhAgyazAlI nikalA ki jisane zrI zatrujaya tIrthakA vikramAditya saMvat 108 meM bar3A uddhAra kiyA thaa| usakA vRttAnta aprasiddha honese granthAntara se yahAM para kucha saMkSiptameM likhA jAtA hai soraTha dezameM kambilapura nagarameM bhAvar3a zeTha eka bar3A vyApArI byApAra karatA thaa| use suzIlA pativratA bhAvilA nAmakI strI thii| una donoMko premapUrvaka sAMsArika sukha bhogate hue kitane eka samaya bAda daivayoga capala svabhAvA lakSmI unake gharase nikala gaI, arthAta ve nirdhana hogye| tathApi vaha apanI alpa pUMjIke anusAra pramANikatA se vyApAra vagairaha karake apanI AjIvikA calAtA hai| yadyapi vaha nirdhana hai aura thor3I Ayase apanA bharaNapoSaNa karatA hai tathApi dhArmika kAryoMmeM pariNAmakI ativRddhi honese donoM vakta ke pratikramaNa, trikAla jinapUjana, guruvandana, yathAzakti tapazcaryA, aura supAtra dAnAdimeM prabRtti karate hue apane samayako saphalatA se vyatIta karatA hai| aisA karate hue eka samaya usake ghara gocarI phirate hue do muni A nikle| bhAvilA zeThAnI munimahArAjoM ko atibhakti pUrvaka namana vandana kara AhArAdika borA kara bolI-mahArAja! hamAre bhAgyakA udaya kaba hogA ? taba unameMse eka jJAnI muni bolA "he kalyANI ! Aja tumhArI dUkAna para koI eka uttama jAtivAlI ghor3I bevaneko AyaMgA; jyoM bane tyoM use kharIda lenaa| use jo kizora--bacherA hogA usase tumhArA bhAgyodaya hogaa| phira tumheM jo putra hogA vaha aisA bhAgyazAlI hogA ki, jo zatrujaya tIrthapara tIrthoddhAra kregaa| yadyapi muniyoMko nimitta
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa batalAnekI tIrthaMkara kI AjJA nahIM hai tathApi tumhAre putrase jaina zAsanakI var3I unnati honevAlI hai; isI kAraNa tumhAre pAsa itanA nimitta prakAzita kiyA hai| yoM kahakara muni cala par3e taba bhAvilAne ati prasannatA se unheM abhivandana kiyaa| aba bhAvilA zeThAnI apane patikI dUkAna para jA baitthii| itanehImeM vahAM para koI eka ghor3I becanevAlA AyA, use dekha bhAvilAne apane patike pAsa munirAjakI kahI huI sarva hakIkata kaha sunAI, isase bhAvar3a zeThane kucha dhana nagada de kara aura kucha udhAra rakha kara ghor3IvAle ko jyoM tyoM samajhAkara usase ghor3I kharoda lii| usa sAkSAt kAmadhenu ke samAna ghor3Iko lAkara apane ghara bAMdhI aura usako acchI taraha sAra saMbhAla karane lgaa| kitane eka dinoM bAda usa ghor3Ine sarvAMga lakSaNa yukta sUryadevake ghor3e ke samAna eka kizora-bachereko janma diyaa| usakI bhI bar3I hiphAjatase sAra sambhAla karate hue jaba vaha tIna sAlakA huvA taba use bar3A tejasvI dekhakara tapana nAmaka rAjA zeThako tIna lAkha dravya dekara kharIda le gyaa| bhAvar3azeTha una tIna lAkha meM se anya bhI kitanI eka ghor3iyAM kharIda unheM pAlane lagA jisase eka sarIkhe raMga aura rUpa AkAra vAle ikkIsa kizora paidA hue| bhAvar3a zeThane ve saba ujjainI nagarameM jAkara vikramArka nAmaka bar3e rAjAko bheTa kiye| unheM dekha rAjA bar3A hI prasanna huvA aura kahane lagA ki ina amUlya ghor3oMkA mUlya maiM tujhe kucha yathArtha nahIM de sakatA, tathApi tu jo muhase mAMgegA so tujhe dene ke lie taiyAra hUM, isalie jo tere dhyAnameM Ave so mAMga le| usane madhumatI (mahuvA) kA rAjya mAMgA, isase vikramArkane prasanna hokara anya bhI bAraha gAMva sahita use madhumatIkA rAjya diyaa| _____ aba bhAvar3a vikramArka se milI huI adhika Rddhi, chatra, cAmara, dhvajA, patAkA, nizAna, DaMkA, sahita bar3e ADambarase dhvajA vagairahase sajAI huI madhumatI nagarImeM Akara apanI AjJA pravarttA kara rAjya karane lgaa| bhAvar3a ADambara sahita jisa dina usa nagarameM AyA usI dina usakI strI bhAvilAne pUrva dizA meM se udaya pAte hue sUrya ke samAna tejasvI eka putraratna ko janma diyaa| usa bAlakakA janma huvA taba dazoM dizAyeM bhI prasanna dikhAvavAlI dIkhane lagI, pavana bhI sukhakArI calane lagA, sAre dezameM hareka prakArase sukha zAnti phaila gaI aura carAcara prANI bhI saba prasanna ho gye| - aba bhAvar3ane bar3e ADambarase usa putrakA janmamahotsava kiyA aura usakA 'jAvaI' nAma rkhkhaa| bar3I hiphAjata ke sAtha lAlana-pAlana hote hue nandana vanameM kalpavRkSake aMkUrake samAna mAtA pitAke mano. rathoMke sAtha jAvar3a vRddhiko prApta huvaa| bhAvar3ane eka samaya kisI jyotiSI ko pUchakara acchI rasAla aura zreSTha udaya karAnevAlI jamIna para apane nAmase eka nagara btaayaa| usake bIcameM isa pracalita cauvIsI meM Asanna upakArI honese poSadhazAlA sahita zrImahAvIra svAmIkA mandira bnvaayaa| jAvar3a jaba pAMca sAlakA huvA tabase vaha vidyAbhyAsa karane lgaa| vaha nirmala buddhi honese thor3e hI dinoMmeM sarva zAstroMkA pAragAmI huvA aura saba samayameM atyanta kuzalatA pUrvaka sAkSAt kAmadevake rUpa samAna rUpavAna aura tejasvI AkAravAna hotA huvA yauvanAvasthA ke sanmukha aayaa| bhAvar3a rAjAne aneka kanyAyeM milane para bhI jAvar3a ke yogya kanyA talAza karaneke lie apane sAleko bhejaa| vaha kampilapura tarapha cala par3A, mArgameM zatrujaya
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 231 kI talahaTI ke pAsa gheTI nAmaka gAMvameM Akara rAtako rhaa| vahAM para eka zUra nAmaka vyApArI rahatA thA, usakI putrI nAma aura guNase bhI 'suzIlA' thii| sarasvatI ke varadAna ko pAI huI sAkSAt sarasvatIke ho samAna vaha kanyA kitanI eka dUsarI kanyAoM ke sAtha apane pitAke gRhAMgaNa ke Age khelatI thii| use lakSaNa sahita dekha ajAyaba ho jAvaDake mAmAne vicAra kiyA ki AkAza meM jaise agaNita tArAoM ke bIca candrakalA jhalaka uThatI hai vaisI hI sulakSaNoM aura kAnti sahita sacamuca hI yaha kanyA jAvar3ake yogya hai| parantu yaha kisakI hai, kisa jAtikI hai, kyA nAma hai, yaha saba kisIko pUchakara vaha usa kanyAke bApa sUrase milaa| aura usane bahumAna pUrvaka jAvar3ake lie usa kanyAkI yAcanA kii| yaha suna kanyAke pitAne jAvar3ako atyanta RddhivAna jAnakara kucha uttara denekI sUjha na par3a. nese nIcI gardana kara lI, itane meM hI vahAMpara khar3I huI baha kanyA kucha muskarA kara apane pitAse kahane lagI ki, jo koI puruSaratna mere pUche hue cAra praznoMkA uttara degA maiM usake sAtha sAdI karAUMgI; anyathA tapazcaryA grahaNa karUMgI, parantu anyake sAtha sAdI nahIM kruuNgii| yaha vacana sunakara prasanna huvA jAbar3a kA mAmA zUra nAmaka vyApArIke sAre kuTumbI sahita apane sAtha lekara madhumati nagarImeM AyA aura bhAvar3ako'kaha kara unheM acche sthAnameM ThaharAkara unakI khAtira tavaja kii| antameM unheM jAbar3ake sAtha milApa karAnekA vAyadA kara sarvAGga aura sarva avayavoMse suzobhita karake suzIlAko sAtha le jAbar3ake pAsa aayaa| bahutase puruSoMke bIcameM baiThe huye jAbar3ako dekhakara tatkAla hI usa mugdhA suzIlAkI A~khe Tharane lgiiN| phira manda hAsya pUrvaka mAno mukhase phUla jhaDate hoM isa prakAra vaha kanyA usake pAsa Akara bolane lagI ki he vicakSaNa sumati ! 1 dharma, 2 artha, 3 kAma aura 4 mokSa, ina cAra puruSArthoMkA abhiprAya Apa samajhate haiM ? yadi Apa jAnate hoM to inakA yathArtha svarUpa nivedana kareM / sarva zAstra pAragAmI jAvar3a bolA he subhra ! yadi tumheM ina cAra puruSArthoke lakSaNa hI samajhane haiM to phira maiM kahatA hUM usa para dhyAna dekara suniye / tattvaratna tryaadhaar| sarvabhUta hita prdH|| cAritra lakSaNo dharmA kasya zarmakaro nhiN||1|| .. hiMsAcauryaparadroha mohaklezavivarjitaH / sapta kSetropayogIsyA datho narthavinAzakaH // 2 // jAtisvabhAva guNabhRlluptAnyakaraNaH kSaNaM / dharmArthAbAdhakakAmo / daMpatyo vavandhanaM // 3 // kaSAyadoSApagata sAmyavAn jitamAnasaH / shukldhyaanmysvaatmaaNtykssomokssitiaartH||4|| 1dharma-ratnatrayIkA AdhAra bhUta, tamAma prANiyoMko sukha kAraka aisA cAritra dharma kise nahIM sukhakAraka hotA ? 2 artha-hiMsA corI, paradroha, moha, kleza, ina sabako barja kara upArjana kiyA huvA, sAta kSetrameM kharca kiyA jAtA huvA jo dravya hai kyA vaha anarthakA vinAza nahIM karatA ? arthAt aise dravyase anartha nahIM hotaa|3 kAma-sAMsArika sukha bhoganeke anukramako ulaMghana na karake dharma aura arthako bAdhA na karate hue samAna jAti svabhAva aura guNavAle strI puruSoMkA jo milApa hai use kAma kahate haiN| 4 mokSa-kaSAyado. SakA tyAgI zAMtivAna jisane manako jItA hai aisA zukladhyAnamaya, jo apanI AtmA haiM vaha antyakSa yAne mokSa minA jAtA hai|
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrAddhavidhi prakaraNe apane pUche hue cAra praznoMke yathArtha uttara suna kara muMzIlA ne sarasvatI kI dI huI pratijJA pUrI honese prasanna hokara jAbaDake galemeM varamAlA AropaNa kii| phira donoMke mAtApitAne bar3e prasanna hokara aura ADambara se unakA vivAha samArambha kiyaa| lAna huye bAda aba ve nava ma sa deha chAyAke samAna donoM jane paraspara premapUrvaka Asakta ho devalokake samAna manovAMchita yatheccha sAMsArika sukha bhogane lge| jAbaDake puNya balase rAjya ke zatru bhI usakI AjJA mAnane lage aura usameM itanA adhika AzcaryakAraka dekhAva mAlUma hone lagA jahAM 2 para jAvaDakA pada saMcAra hotA vahAMkI jamIna mAno atyanta prasanna hI na huI ho! aise vaha naye naye prakArake adhika svAdiSTa aura rasAla rasoMko paidA karane lgii| eka samaya jAbar3a ghor3e para savAra ho phiraneke lie nikalA huvA thA usa vakta kisI parvata parase gurune batalAye huye lakSaNavAlI 'citrAvela' usake hAtha AI / use lAkara apane bhaMDArameM rakhanese usake bhaMDArakI lakSmI adhikatara vRddhiMgata huii| kitaneka sAla bItane para jaba bhAvaDa rAjA svargabAsa huye taba jAvaDa gajA banA / rAmake samAna rAjyanIti calAnese usakA rAjya sacamuca hI eka dharmarAjya ginA jAne lgaa| phira duSamakAlake prabhAvase kitanAka samaya vyatIta hue bAda jaise samudrakI lahareM pRthivIko veSThita kareM vaise mugala logoMne Akara pRthivIko veSThita kara liyA, jisase soraTha kaccha lATa Adika dezoMmeM mleccha logoMke rAjya hogaye / parantu una bahutase dezoMko saMbhAlaneke kAryake liye kitane eka adhikAriyoM kI yojanA kI gaI / usa samaya saba adhikAriyoM se adhika kalAkauzala aura saba dezoMkI bhASAmeM nipuNa honese sava adhikAriyoM kA Adhipatya jAbaDako milA / isase usane sabake adhikAra para Adhipatya bhogate hue saba adhikAriyoMse adhika dhana upArjana kiyA / jaise Arya dezameM uttama loga ekatra basate haiM vaise hI jAvaDane apanI jAtivAle logoMko madhumatimeM basA kara vahAM zrI mahAvIra svAmIkA mandira bnvaayaa| eka samaya Arya anArya dezameM vicarate hue vahAM para kitane eka muni A pdhaare| jAvaDa unheM abhivandana karane aura dharmopadeza sunane aayaa| dharmadezanA dete hue guru mahArAjane zrI zatrujayakA varNana karate huye kahA ki paMcama AremeM tIrthakA uddhAra jAvaDazAha karegA yaha bacana suna kara prasanna ho namaskAra kara jAvaDa pUchane lagA, tIrthaMkA uddhAra karanevAlA kaunasA jAvaDa samajhanA cAhiye / gurune jJAnake upayogase vicAra kara kahA-"tIrthoddhAraka jAvaDazAha tU hI hai" parantu isa samaya kAlake mahimAse zatrujaya tIrthake bhadhiSThAyaka deva hiMsaka madya mAMsake bhakSaka hogaye haiN| una duSTa devoMne zatrujayatIrthake Asa pAsa pacAsa yojana pramANa kSetra udhvaMsa (UjaDa ) kara DAlA hai| yadi yAtrAke liye koI usakI hadake andara Ave to use kapardika yakSa mithyAtvI honese mAra DAlatA hai| isase zrI yugAdi deva apUjya hogaye haiN| isalie he bhAgyazAlI ! tIrthoddhAra karanekA yaha bahuta acchA prasaMga AyA huvA hai| prathamase zrI mahAvIra svAmIne yaha kahA huA hai ki jAbaDazAha tIrthakA uddhAra karegA ataH yaha kArya terese hI nirvighnatayA siddha ho skegaa| aba tU zrI cakkezvarI devIkA ArAdhana karake usake pAsase zrI bAhUbalIne bharavAye hue zrI RSabhadeva svAmIke vimbako mAMga le jisase terA yaha kArya siddha ho skegaa| yaha sunakara harSAvezase romAMcita ho jAvaDane guru mahArAjako namaskAra kara apane ghara
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 233 jAkara devapUjA kI aura balidAna dekara zuddha devatAoM ko zAnti karake zrI cakrezvarI devIkA dhyAna karake tapa kiyaa| jaba eka mahIneke upavAsa hogaye taba zrI cakrezvarI devI tuSTamAna ho kahane lagI ki he vatsa ! tU takSazilA nagarImeM jA, vahAM para nagarake mAlika jaganmalla rAjAkI AjJAse dharmacakra Agese tujhe vaha bimva milegaa| prathama tIrthakaroMne bhI tujhe hI isa uddhArakA kartA batalAyA hai| maiM tujhe sahAya karUMgI tu yaha kArya sukhase kara, tU bar3A bhAgyazAlI honese terese yaha kArya nirvighnatA pUrvaka bana skegaa| amRtake samAna usake vacana sunakara ati prasanna ho jAkDa takSazilA meM gayA aura vahAMke jaganmalla rAjAko bahutasA dravya dekara saMtoSita kara usakI AjJAse dharmacakra ke Age Akara tIna pradakSiNA pUrvaka pUjAkara dhyAna dharake sanmukha khar3A rahI, taba bAhubalI kI bharavAI huI zrI RSabhadeva, puNDarIka svAmIkI mUrti sahita sAkSAt apane puNya kI mUrtike samAna ve mUrtiyAM pragaTa huii| phira paMcAmRta snAna mahotsavAdi karake una mUrtiyoMko nagara meM lAyA / phira vahAMke rAjA kI sahAyase vahAM rahe hue apane gotrIya logoMko agavA banA karake una mUrtiyoMko sAtha le pratidina ekAsana karate hue zrI zatruMjaya tIrtha tarapha aayaa| rAste meM mithyAtvI devatA dvArA kiye hue bhUmi kaMpa, mahA mia, nirdhAta, agni dAha vagairaha aneka upasarga huye tathApi usake bhAgyodaya ke balase sarva prakArake bhayako ulaMghana kara antameM vaha apanI madhumati nagarImeM AyA / usa samaya jAvar3a zAhane aThAraha jahAja mAlake bhara kara cIna, mahAcIna, aura bhoTa dezoMmeM bheje hue the, viparIta vAyu ke prayogase yA deva yogase usa dizAmeM na jAkara suvarNa dIpameM jA phuNce| vahAM para culhe meM sulagAI huI agnise jamInameMkI retI taka jAneke kAraNa suvarNa rUpa ho jAnese dUsarA mAla kharIdanA banda rakha kara vahAMse ve retI ( tejama tUrI) ke jahAja bharake pIche lauTa aaye| usI mArgase ve bhAgya yogase madhumati nagarImeM A phuNce| usI samaya vajrasvAmI bhI madhumatike udyAnameM A birAje the / eka AdamIne Akara jAvaDa zAhako guru mahArAja ke Agamana kI badhAI dii| ThIka usI samaya eka dUsare AdamIne Akara bAraha sAlake da akasmAta pIche mAye hue aThAraha jahAjoMkI khabara dii| ye donoM samAcAra eka hI samaya milanese jAvaDa zAha bar3A presena huvA, parantu vicAra karane lagA ki pahale jahAja dekhane jAUM yA guru mahArAjako vandana karane, maiM usane kiyA ki isa loka aura para lokameM hitadAyaka guru mahArAjako prathama vandana karanA caahie| isase Rddhi siddhi sahita bar3e ADamvarase samahotsava guru zrI vajrasvAmIko bandana karane gayA / usa vaka suvarNa kamala para baiThe hue jaMgama tIrtharUpa zrI vajrasvAmIko dekhakara pramudita ho vandama pradakSiNA karake jaba vaha dharma zravaNakI manISAle guru devake sammukha baiThatA hai usa vakta apane zarIrakI kAntIse vahAMke sAre kAza maiDala ko bhI dedIpya karane vAlA eka devatA AkAza mArgase utara kara gurukoM savinaya bandana kara bahane lagA ki, mahArAja! maiM pUrva mayameM tIrtha mAnapura nagara ke rAjA zukarmakA kapardI nAmaka putra thA, maiM madyapAyI havA thiiN| eka samaya dayAka samudra Apa vahAM padhAre the taba Apane mujhe upadeza dete hue paMca parvaNI mahAtmya, zatru atha mahAtmyaM, aura pratyAkhyAnake phaTa batalA kara pratibodha deM madyamAMsa ke parityAga kI pratikSA karAI thii| maiMne vaha pratyAkhyAna kitane eka varSoMtaka pAlana bhI kiye the, parantu eka samaya uSNa kAlake 30
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAnandna 234 zrAddhavidhi prakaraNe dinoMmeM jaba maiM strIke sAtha candrazAlAmeM baiThA thA taba mohameM magna honese pratyAkhyAnakI vismRti ho jAnese maiMne dArU piyA / parantu chatapara baiTha kara dArU pIneke bartanameM dArU nikAle bAda usameM Upara AkAzase ur3I jAtI huI cIlake mukhameM rahe hue oMdhe mastaka vAle sarpake mukhase garala-viSa pdd'aa| so mAlUma na honese maiMne dArU piiliyaa| usase viSa dhUmita hogayA, parantu usI vakta pratyAkhyAna bhUla jAnekI yAda Anese usa viSayameM pazcAttApa kiyA aura zatrujaya tathA paMca parameSThIkA dhyAna kara mRtyu pA maiM eka lAkha yakSoMkA adhi. pati kapardI nAmaka yakSa huvA huuN| svAmin Apane mujhe naraka rUpa kUpameM par3ate hueko bacAyA hai| Apane mujha para bar3A upakAra kiyA hai isaliye maiM ApakA sadaiva sevaka rhuuNgaa| mere lAyaka jo kucha kAma kAja ho so phrmaanaa| yoM kaha kara hAthI para car3hA huvA aneka yakSoMke parivAra sahita sarvAGga bhUSaNa dhara, pAsa, aMkuza, vijorA, rudrAkSaNI mAlA evaM cAra hAthoMmeM cAra vastuyeM dhAraNa karane vAlA suvarNa varNa vAlA vaha kapardi nAmaka yakSa zrI vajrasvAmIke pAsa A baitthaa| taba zrutajJAnake dhAraka zrI vajra svAmI bhI jAvar3a zeThake pAsa zrI zatrujayakA savistara mahimA vyAkhyAna rUpase sunAte hue kaha gye| aura phira kahane lage ki, he mahA bhAgyazAlI jANDa ! tu zrI zatrujaya tIrthakI yAtrA aura tIrthakA uddhAra niHzaMka hokara kr| yadi isa kAryameM kucha vighna hogA to ye saba yakSa aura maiM svayaM bhI sahAyakArI huuN| guru devake bacana sunakara jAvaDa bar3A prasanna hudhA aura unheM bandanA karake vahAMse uThakara apane aThAraha jahAja dekhane calA gyaa| tamAma jahAjoMmeM se tejama tUrI (suvarNa reti ) utaravA lI aura usamase suvarNa banAkara bakhAroMmeM bhara diyaa| tadanaMtara mahotsava pUrvaka zubha muhUrta meM sarva prakArakI taiyAriyAM karake zrI zatrujaya tIrthakI yAtrArtha prasthAna kiyA / taba pahale hI dina tIrthake pUrva adhiSThAyaka devatA jo duSTa bana gaye the unhoMne jAvaDa zAha aura unakI strIke zarIrameM jvara utpanna kiyaa| parantu zrI vanna svAmIkI dRSTi mAtrake prabhAvase usa jvarakA upadrava dUra ho gyaa| jaba una duSTa devatA oMne dUsarI daphA upadrava kiyA taba eka lAkha yakSoMke parivAra sahita Akara kapardI yakSane vighna nivAraNa kiyA / duSTa devatAoMne phira bRSTikA upadrava kiyaa| vaha vajrasvAmIne vAyuke prayogase aura mahA vAyukA parvata dvArA, parvatakA vana dvArA hAthIkA siMhase, siMhakA aSTApadase, agnikA jalase, jalakA agnise, aura sarpakA garuDase nivAraNa kiyA / evaM mArgameM jo 2 upadrava hote gaye so saba zrI vana svAmI aura kapardI yakSa dvArA dUra kiye gye| isa prakAra vighna samUha nivAraNa karate hue anukramase Adipura nagarameM (siddhAcalase pazcima dizAmeM Adipara nAmaka jo isa vakta gAMva hai vahAM ) A phuNce| usa vakta ve duSTa devatA pracaMDa vAyu dvArA calAyamAna hue vRkSake samAna parvatako kaMpAne lage, taba vajra svAmIne zAMtika kRtya karake tIrtha jala puSpa akSata dvArA mantropacAra se parvatako sthira kiyaa| tadanantara vana svAmIne batalAye hue mArgase bhagavAnakI pratimAko Age karake pIche anukramase guru mahArAja aura sakala saMgha parvata para car3hA / usa rAstemeM bhI kahIM kahIM ve adhama devatA zAkinI, bhUta, vaitAla evaM rAkSasa ityAdike upadrava karane lage, parantu vajra svAmI aura kapardIke nivAraNa karanese antameM nirvighnatA pUrvaka ve mukhya DhUMka para pahuMca gye| vahAM dekhate haiM to mAMsa, rudhira, har3iyAM, camar3A, kalevara, kesa, khura, nakha, sIMga, vagairaha dugaMchanIya vastuoMse parvatako bharA dekha tamAma
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 zrAddhavidhi prakaraNa yAtrika loga kheda khinna hogye| kapardika yakSane apane sevaka yakSoMse vaha saba kucha dUra karA kara pavitra jala maMgAkara usa sAre pahAr3ako dhulavA DAlA, tathA mUlanAyaka vagairahake jo mandira TUTa phUTa gaye the, khaMDita hogaye the unheM dekha kara jAvaDako bar3A duHkha huvaa| rAtrike sayaya sakala saMghake so jAne bAda ve duSTa devatA eka bar3e rathameM lAyI huI bhagavAna zrI RSabhadevakI pratimAko parvatase nIce utAra legye| prabhAtameM jaba maMgala bAje bajate hue jAvaDa jAgRta hokara darzana karane gayA tava vahAM pratimAko na dekha kara ati duHkhita hone lagA phira vajra svAmI aura kapadI yakSa donoM jana apanI divya zaktise pratimAko punaH mukhya hU~ka para laaye| isI prakAra dUsarI rAtako bhI una duSTa devatAoM ne pratimAko nIce utAra liyaa| magara phira bhI vaha Upara le aaye| isa prakAra ikkIsa roja taka pratimAjI kA nIce Upara AvAgamana hotA rhaa| tathApi jaba ve duSTa devatA bilakula zAnta na hue taba zrIvajrasvAmI ne kapardI yakSa aura jAvar3a saMghapati ko bulA kara kahA ki he kapadoM! Aja rAtakotU apane saba yakSoMke parivAra sahita zadra devatAoM rUpa taNoMko sAre AkAza maMDalako AcchAdita kara sAvadhAna ho kara rhnaa| mere maMtrakI zaktise terA zarIra vajrake samAna abhedya ho jAnese tujhe kucha bhI koI upadrava na kara skegaa| he jAvar3a ! tuma apanI strI sahita snAna karake paMca namaskAra gina kara zrIRSabhadeva kA smaraNa karake pratimAjI ko sthira karaneke lie rathake pahiyoM ke bIca donoM jane donoM tarapha zayana kro| jisase ve duSTa tumheM ulaMghana karanemeM samartha na hoNge| aura maiM sakala saMgha sahita sArI rAta kAryotsarga dhyAnameM rhuuNgaa| gurudeva ke yaha vacana suna kara namaskAra kara saba jane apane 2 kRtyameM laga gaye / samaya Ane para vajravAmI bhI nizcala dhyAnameM tatpara ho kAyotsarga meM khar3e rhe| phira ve duSTa devatA phuphATe mArate hue andara Aneke lie bar3A udyama karane lage, parantu unake puNya, dhyAna, balase kisI jagahase bhI ve andara praveza na kara sake / aise karate hue jaba prAtaHkAla huvA taba gurudevane sakala saMgha sahita kAyotsarga pUrNa kiyaa| pratimA jaise rakkhI thI vaise hI sthira rahI dekha pramodase romAMcita ho sakala maMgala vAdya bajate hue dhavala maMgala gAte hue mahotsava pUrvaka pratimAjI ko mUTa nAyakake mandirake sAmane lAye / vajravAmI jAvar3a saMghapati aura usakI strI suzIlA tathA saMghakI rakSA karaneke lie rakkhe hue mahAdhara padavIko dhAraNa karane vAle cAra puruSa purAne mandirameM praveza kara prayatnase usakI pramArjanA karane lge| guru mahArAja dhyAna karake duSTa devatAkA upadrava nivAraNa karaneke lie cAroM tarapha akSata prakSepAdika zAMtika karane lage, taba zUdra devatAoM ke samudAya sahita pahalekA kapardika krodhAyamAna ho purAnI pratimA ko Azraya karake rahA ! (purAnI pratimA ko na uThAne deneko hI usakA matalaba thA ), parantu naI pratimA sthApana karaneke lie jaba saMghapati vahAM para AyA taba vajrasvAmIke maMtrase staMbhita huvA duSTa devatA unheM parAbhava karane meM samartha na ho sakA taba eka bar3e ghora zabdase ArATI karane lagA ( cillAhaTa karane lagA) usakI ArATIkA itanA zabda pasarA ki jyotiSa cakra taka bhayaMkaratA hote hue bar3e 2 parvata, samudra aura sArI pRthvI bhI kAMpane laga gaI / hAthI ghor3A, vyAghra, siMhAdika bhI mUrchA pA ge| parvatake zikhara TUTa kara girane lage; zatrujaya parvatake bhI phaTa jAnese dakSiNa aura uttara do vibhAga ho gye| jAvar3a saMghapati, suzIlA aura vanakhAmI ina
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrAddhavidhi prakaraNa tInoMke sivAya anya samasta saMgha bhI mUrchita ho jamIna para gira par3A ho, aisA banAtra najara aayaa| isa prakAra saMghako acetana banA dekha zrI vajrasvAmI ne naye kapardika yakSako bulaayaa| taba usane hAthameM vajra le kara asura duSTa devatAoM kI tarjanA kI jisase pUrvakA kapardika apane parivAra ko sAtha le bhAga kara samudra ke kinAre caMdraprabhAsa nAmaka kSetra ( prabhAsapaTTana ) meM jA kara nAmAntara dhAraka ho kara vahAM hI rahane lagA / saMghake logoM ko sacetana karane ke lie vajrasvAmI ne pUrva mUrtike adhiSThAyakoM ko kahA ki, he devatAo! te nAvar3a zAha lAyA hai so pratimA prAsAdameM mUlanAyaka tayA sthira rahegI, aura tuma isa pratimA sahita isa jagaha sukhase raho / parantu prathama mUlanAyaka kI pUjA, snAtra AratI, maMgala dIpaka karake phira isa jIrNa bimbakI pUjA snAtrAdika kiyA jAyagA / parantu mukhyatA mUlanAyaka kI hI rhegii| isa prakArase mAgakA yadi koI bhI doSa karegA to yaha kapardika yakSa usake mastakako bhedana kara DAlegA / isa prakArakI dRr3ha AjJA de kara guru mahArAjane una devatAoM ko sthira kiyaa| phira jaya jaya zabda pUrvaka sAre brahmAMDameM dhvani phela jAya usa taraha parama pramodale pratiSThA sambandhI mahotsava pravartane lagA / jisake lie zatruMjaya mAhAtmya meM kahA hai ki: yA gurau bhakti ryA pUjA / jine dAnaM ca yanmahat // yA bhAvanA pramodo yA / nairmalyaM yacca mAnase // 1 // tatsarvaM babhUvAsmin / jAvaDe nyatra na kacit // gavAM dugdhehi yaH svAde / rathakaM dugdhe kathaM bhavet // 2 // guruke Upara bhakti, jinarAja kI pUjA, bar3A dAna, bhAvanA pramoda, mAnasika nirmalatA, ve chaha padArtha jitane jAvar3ameM the utane anya kisI saMghapati meM nahIM, kyoMki jaisA svAda gAyake dUdhameM hai vaisA Akake dUdha meM kahAMse ho sakatA hai ? phira tamAma vidhi samApta kara apanI strI sahita saMghapatti dhvajAropaNa karaneke lie bAsAda zikhara para car3hA, usa samaya ve dampatI bhakti pUrvaka pramodake vaza yaha vicAra karane lage ki aho ! saMsArameM hama donoM jane Aja dhanya haiM, kRtakRtya haiM, hamArA bhAgya ati adbhuta hai ki jisase jo mahA puNyavAna ko prApta ho sake vaise tIrthakA uddhAra hamase siddha huvA / tathA bar3e bhAgyake udayase aneka labdhi-bhaMDAra dasa pUrva dhAraka vizvarUpa andhakAra ko dUra karane meM sUrya samAna aura saMsAra samudra se tAranahAra hameM zrI vajrasvAmI gurudeva kI prApti huI / tathA mahArAjA bAhubala dvArA bharAI huI ki jo bahutase devatAoM ko bhI na mila sake aisI zrI RSabhadeva svAmI yaha mahAprabhAvika pratimA bhI hamAre bhAgyodaya se hI prApta huI evaM dUSama kAlakI mahimAse jo lupta prAya ho gayA thA vaha zatruMjaya tIrtha bhI hamAre kie hue udyamase punaH caturtha- Arake samAna mahimAvanta aura aneka prANiyoMko sukhase darzana karane yogya bana sakA / zrI vajrakhAmIkA pratibodhita deva koTi parivAra yukta vighnavinAzaka kapardika nAmaka yakSa adhiSThAyaka huvA, iya sabameM hama donoMkA prArabhAra - utkRSTa puNya kAraNa hai| saMsAra meM basate hue sAMsArika prANiyoMke liye vahI mukhya phala khAra hai ki zrI saMghako Age karake zrIzatruMjaya sIrtha kI yAvA karanA / ve hamAre manoratha Aja sarva prakArace paripUrNa huve isalie AjakA dina
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi makaraNa 7 hamArA sudina hai| Aja hI hamArA janma aura jIvana sArthaka huvaa| Aja hamArA mana samatA rUpa amRtake isase bhare hue kuMDa meM nimagna huvA mAlUma hotA hai| aisI parama samatA rUpa sukha svAdakI avasthAko prApta hone para bhI karmayogase Arta raudra dhyAna rUpa jvAlAse vyApta kuvikalpa- - kharAba vicAra rUpa dhUmra ke jAlase bhare huye gRhasthAvasthA rUpa agnimeM rahanA par3egA isa lie yadi isI avasthA meM bhagavAna ke dhyAnameM cicakI lInatA rahate huye hamArA AyuSya pUrNa ho jAya to bhavAntarameM sulabha bodhi bhatra siddhikatA aneka sukha zreNiyAM prApta kI jA sakatI haiN| isa prakArakI aneka nirmala zubha bhAvanAyeM bhAte hue sacamuca hI una daMpatikA AyuSya pUrNa ho jAne mAnoM harSa begale hI hRdaya phaTa kara mRtyu huI ho isa prakAra vahAM hI kAla karake ve donoM jane cauthe devaloka meM devatA tathA utpanna huye| unhoMke zarIrako vyaMtarika devatA kSIra samudrameM DAla aae| usa devaloka meM jAvar3a deva bahutale vimAnavAsI devatAoMke mAnane yogya maharSika hone para bhI isa zatruMjaya parvatakA mahimma prasaTa karate rahatA hai / jAja nAmaka jADakA putra tathA anya bhI vahutase saMghake loga una donoM janoMkA mandira ke zikhara para mRtyu huvA suna kara bar3e zokAtura hue / taba cakrezvarI devIne vahAM Akara unheM mIThe kase samajhA kara zoka nivAraNa kriyA / jAz2a nAga bhI aise bar3e mAMgalika kAryameM zoka karanA ucita nahIM yaha samajha kara saMghako Age karake guru dvArA batalAI huI setike anusAra khetAdro zRMga ( giranAra kI TU ka ka vagairaha ) kI yAtrA karake apane zaharameM AyA / vaha apane pitAke jaisA AkAra pAlatA huvA sukhamaya dina vyatIta karane lagA / (vikramAditya se 108 vIM sAlameM jAvar3azAha kA kiyA huvA uddhAra huvA ) RNake sambandhameM prAyaH kleza nahIM miTa sakatA aura isIse baira virodhakI atyanta vRddhi hokara kitane eka bhavoM taka usakI paramparA meM utpanna honevAle duHkha sahana karane par3ate haiM, itanA hI nahIM parantu usake sahavAsa ke sambandha se anya bhI kitane eka manuSyoM ko pArasparika sambandhake kAraNa duHkha bhogane par3ate haiM isa lie sarvathA kisIkA RNa na rakhanA / uparokta kAraNase RNakA sambandha lene vAlA evaM dene vAlA donoM janoMkA usI bhavameM apane sirase utAra DAlanA hI ucita hai| dUsare vyApArake lena denameM bhI yadi apanA dravya apane hAthase pIche na AyA yadi vaha sarvathA na sA sakatA ho to yaha niyama karanA ki, merA lenA dharmakhAte hai / isI lie zrAvaka logoMko prAyaH apane sAzramoM bhAiyoMke sAtha hI vyApAra karanekA kahA hai; kyoMki kadAcit unake pAsa dhana yaha bhI gayA ho tathApi ve dharmamArga meM bceN| yaha bhI svayaM kharce hueke samAna ginAyA hai isase usane dharmamArga meM kharcA hai aisA Azaya rakhakara jamA kara lenA cAhiye / kadAcit yadi kisI mleccha ke pAsa lenA raha jAtA ho to vaha lenA dharmAdA khAtemeM jamA kara lenA aura apane avasAna ke samaya bhI use vosarA denA ucita hai jisase use usakI pAparAzi na lge| kadapi vaha lenA dharmAdA khAte jamA kiye bAda bhI grahale yadi pIche A jAya to use apane ghara meM na kharca kara use zrI saMghako soMpa kara athavA dharma mArga meM kharca hai|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa - isa prakAra apanA dravya yA kucha bhI padArtha gayA ho athavA curAyA gayA ho aura usake pIche milane kA sambhava na ho to use vosarA denA cAhie jisase usakA pApa apane Apako na lge| isI taraha ananta bhavoMmeM apane jIvane kiye hue jo 2 zarIra, ghara, hATa, kSetra, kuTumba, hala hathiyAra Adi pApake hetu haiM so bhI saba vosarA denA / yadi aisA na kare to ananta bhava UparAMta bhI kiye hue pApake kAraNakA pApa anantaveM bhavameM bhI Akara usIko lagatA hai| aura ananta bhavoM taka usI kAraNake lie vaira virodha bhI calatA hai| isa lie vivekI puruSoMko vaha jarUra vosarA denA hI yogya hai| pApa athavA pApake kAraNa ananta bhava taka haDakAye huye kutte ke jaharake samAna pIche Ate haiN| yaha bAta Agamake Azaya vinAkI na smjhnaa| isalie pAMcaveM aMga bhagavatI sUtrake pAMcaveM zatakake chaTe uddeze meM kahA hai ki, "kisI zikArIne eka mRgako mArA, jisase use mArA usa dhanuSyake bAMsake aura bANake paNava-tAMtake, bANake agrabhAga meM rahI huI lohakI aNI vagairaha ke jIva (dhanuSya, bANa, paNava aura lohako utpanna karane vAle jo jIva haiM ) jagatameM haiM unhoMko apratipana se hiMsAdika aThAraha pApasthAna kI kriyA lagatI hai|" aisA kathana kiyA honese ananta bhava taka bhI pApa pIche AtA hai yaha siddha hotA hai| . uparokta yukike anusAra vyApAra karate hue. kadAcit lAbhake badale alAbha yA hAni ho tathApi usase kheda na karanA, kyoMki kheda na karanA yahI lakSmIkA mukhya kAraNa hai| jisake lie zAstrakAroM ne isI vAkya para yukti batalAI haiM ki suvyavasAyini kushle| kleza sahiSNau samudyatArambhe // naripRSTato vilagne / yAsyati dUra kiyalakSmIH // 1 // ... vyApAra karanemeM huziyAra, klezako sahana karane vAlA eka daphA kiyA huvA udyama niSphala jAne para bhI himmata rakhakara phirase udyama karane vAlA aisA puruSa jaba kAmake pIche par3e taba phira lakSmI daur3a 2 kara kitanI dUra jAyagI ? arthAt vaisA udyogI puruSa lakSmIko avazya prApta karatA hai .. dhAnya boneke samAna pahalese bIja khone bAda hI ekase aneka vIjakI prApti kI jAtI hai, vaise hI dhana upArjana karanemeM kitanI eka daphA dhana jAtA bhI hai, tathApi usase ghabarA jAnA yA dInatA karanA ucita nahIM, parantu jaba yaha jAnanemeM Ave ki, abhI mujhe dhana prAptikA antarAya hI hai taba dharmameM dattacitta ho dharmasevana phrnaa| jisase usakA antarAya dUra hokara puNyakA udaya pragaTa ho| usa samaya isa upAyake binA anya koI bhI upAya kAma nahIM krtaa| isaliye anya bRttiyoMmeM mana na lagA kara jaba taka zreSTha udaya na ho taba taka dharma hI karanA zreyaskara hai| kahA hai ki. "kumalAyA huvA vRkSa bhI punaH vRddhi pAtA hai, kSINa huvA candra bhI punaH pUrNa hotA hai, yaha samajha kara satpuruSa ApadAoM se santApita nahIM hotaa| pUrNa aura hIna ye do avasthA jaise candramA ko hI haiM parantu tArA nakSatroMko vaha avasthA nahIM bhoganI par3atI vaise hI sampadA aura vipadAkI avasthA bhI var3oMke lie hI hotI haiN| he AmravRkSa ! jisaliye phAlguna mAsameM akasmAta hI terI samasta zobhA haraNa kara lI hai,
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNe isase tU kyoM udAsa hotA hai ? jaba vasanta Rtu AyegI taba thor3e hI samayameM terI pUrvase bhI baDhakara zobhA bana jaaygii| ataH tU kheda mata kara! isa anyokti se haraeka vipadA grasta manuSya bodha le sakatA hai| . "gayA dhana punaH prApta hone para Abhar3a zeThakA dRSTAnta" pATaNa nagarameM zrI mAlI vaMzaja nAgarAja nAmaka eka koTidhvaja zrImaMta zeTha rahatA thaa| use priya. melA nAmakI strI thii| jaba vaha garbhavatI huI to tatkAla ajIrNa rogase zeTha maraNakI zaraNa huvaa| apu. traka kI mRtyuvAda usakA dhana rAjA grahaNa kare usa samayameM aisA eka niyama honese usakA sarvasva dhana rAjAne lUTa liyA, jisase nirdhana banI huI zeThAnI khinna hokara dholakA meM apane pitAke ghara jA rhii| vahAM para use amArIpaTaha palAnekA dohalA. utpanna huye bAda putra paidA huvaa| usakA abhaya nAma rakhA gyaa| parantu vaha kisI kAraNase lokameM Abhar3a nAmase prasiddha huvaa| jaba vaha pAMca varSakA huvA taba pAThazAlA meM jAte hue kisIke mukhase yaha suna kara ki, vaha binA bApakA hai apanI mAtAke pAsa Akara usane haThapUrvaka pUchA taba usakI mAtAne satya ghaTanA kaha sunAI / phira kitane eka ADambara se vaha pATaNa rahaneko gyaa| vahAM apane purAne gharameM rahate hue aura vyApAra karate hue pratiSThA jamAnese lAchala devIke sAtha usakA lana huvaa| strI bhAgyazAlI honese usake Aye bAda Abhar3ake pitAkA dabAyA huvA ghara meM bahutasA dhana nikalA. isase vaha apane pitAke samAna punaH koTidhvaja ho gyaa| phira use tIna laDake hue parantu nazIba kamajora Anese saba dhana saphAyA hogayA aura nirdhana bana baitthaa| antameM aisI avadazA A lagI ki, lar3akoM sahita use bahuko usake pIhara bhejanI pdd'ii| anya kucha vyApAra lAbhadAyaka na milanese vaha svayaM maniyArI-jauharIkI dukAna para baitthaa| vahAM para sArA dina tIna maNake ghise tava eka pAyalI jaba mileM, unheM lAkara svayaM apane hAthase pIse aura pakAve taba khaave| aisA vipattimeM A pdd'aa| isa viSayameM zAstrakAra ne kahA hai samudra aura kRSNa ye donoM jisa premase apanI godameM rakhate the usake gharameM bhI jaba lakSmI na rahI taba jo loga kharca karake lakSmIkA nAza karate haiM unake gharameM lakSmI kaise rahe?.. . ... eka samaya zrI hemacandrAcArya ke pAsa zrAvakake bAraha vrata aMgIkAra karate hue icchA pariNAma dhAraNa karate vakta AbhaDa bahuta hI saMkSepa karane lagA, taba AcAryane bahuta daphA samajhAyA tathApi nava lAkha rupaye khule rakhakara adhika na rakhanekA usane pratyAkhyAna kara liyA aura antameM yaha niyama liyA ki, isase adhika jitanA dravya prApta ho so saba dharma mArgameM kharca ddaaluuNgaa| phira kitane eka dina bAda usake pAsa pAMca rupaye huye| eka dina vaha gAMva bAhira gayA thA, vahAM para jalAzayameM bakariyoM kA TolA pAnI pItA thaa| usa pAnI ko lIle raMgakA huvA dekha AbhADa SicArane lagA ki nirmala jala hone para bhI yaha pAnI hare raMgakA kyoM mAlUma hotA hai| adhika vicAra karanese mAlUma huvA ki, eka bakarIke galemeM eka lIlA pattharakA TUkar3A baMdhA huvA hai, yaha dekhakara usane gar3arIye se pUchA yaha vakarI tujhe becanI hai ? usake maMjUra karanese pAMca rupaye meM kharIda kara AbhaDa usa bakarIko apane ghara le bhAyA aura usa pattharake Tukar3e karake use eka. sarIkhA ghisaH
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvidhi prakaraNe kara maNakA taiyAra kara use eka lAkha rupayemeM beca diyaa| isase vaha pUrvavat punaH zrImanta hogyaa| arthAt bakarIke galemeM bandhe hue usa nIla maNike choTe 2 eka sarIkhe maNake banAkara unheM eka eka lAkhameM becakara vaha phirase pUrvavat koTidhvaja zrImanta bnaa| aba usane apane kuTumbako ghara bulavA liyaa| aba vaha sAdhu oMko nirantara ucita dAna detA hai, svadharmika vAtsalya karatA hai, dAnazAlAyeM khulavAtA hai, samahotsava mandiroM meM pUjAyeM karAtA hai, chaha chaha mahIne samakita dhArI zrAvakoMkI pUjA karatA hai, nAnA prakArake pustaka likhA kara unakA bhaMDAra karAtA hai| naye bimba bharavAtA hai, pratiSThAyeM karAtA hai; jIrNoddhAra karAtA hai; evaM aneka prakArase dIna dukhI janoMko anukaMpA dAnase sahAyya karatA hai| isa prakAra aneka dharma karaNiyAM karake ansameM AbhaDa caurAsI barSakI avasthAse apane kiye hue dharma kRtyakI TIpa par3hAte hue bhImazAyI sikke ke ana lAkha rupaye kharce hue par3hakara kheda karane lagA ki, hA hA ! maiM kaisA hU~ ki, jisase eka karor3a rupayA bhI dharNa mArgameM na kharcA gyaa| taba usake putroMne milakara usake nAmase dasa lAkha rupaye usake dekhate hue dharma mArgameM kharcakara eka karoDa aura ATha rupaye pUrNa kiye| antameM ATha lAkha dharNa mArgameM kharga karAnekA apane putroMse maMjUra karAkara anazana kara AbhaDa svarga sidhaayaa| ___kadAcit kharAba karmake yogase gata lakSmI vApisa na mila sake tathApi dhairya dhAraNa kara Apatti rUpa samundrako taranekA prayatna krnaa| kyoMki ApadArUpa samundrameM se uttArane vAlA eka jahAja samAna mAtra dhairya hI hai| puruSoMke saba dina eka sarIkhe nahIM hote| sarva prANiyoMko asta aura udaya huvA hI karatA hai| kahA hai ki isa jagatameM kauna sadA sukhI hai, kyA puruSakI lakSmI aura prema sthira rahate haiM, mRtyuse kauna kva sakatA hai, kauna viSayoMmeM laMphTa nhiiN| aisI kaSTakI avasthAmeM sarva sukhoMke mUla samAna mAtra saMtoSakA hI Azraya lenA ucita hai| yadi aisA na kare to una ApadAoM kI cintAse vaha donoM bhavameM apanI AtmAko paribhramaNa karAtA hai / zAstra meM kahA hai ki:-'AzAhapa jalase bharI huI cintArUpiNI nadI pUrNavegase vaha rahI haiM, usameM asaMtoSa rUpI nAvakA Alambana lene para bhI he manda taranevAle ! tU DUbatA hai, isaliye saMtoSa sapa tUMce kA Azraya le ! jisase tU sacamukha pAra utara skegaa| : yadi vividha upAya karane para bhI apane bhAgyakI hIna hI dazA mAlUma ho to kisI zreSTha bhAgyazAlI kA Azraya lekara ( usake sAtha hissedAra ho kara) vyapAra karanA / jaise kASTake adhArase loha aura pASANa bhI kara sakatA hai vaise hI bhAgyazAlI ke Azrayase lAbhakI prApti ho sakatI hai| "hissedAra ke bhAgyase prApta lAbha para dRSTAnta" sunA jAtA hai ki ekA vyApArI kisI eka bar3e bhAgyazAlI ke pratApale usake sAtha hisse meM vyApAra karanese dhanavanta ekA para jaba apane nAmase judA vyApAra karatA hai taba avazya nukasAna uThAtA hai| aisA hone kA phira zeLake sAtha hissedArI meM vyApAra karatA hai| usane isI prakAra kitanA eka deko dhana mokA aura kamAyA bhansameM vaha mara nayA saranyApArI nirbhanayAsisa sa sa zeThaka putraka
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 241 sAtha hislemeM vyApAra karanekI yAcanA kI, parantu usake nirdhana honeke kAraNa usane usakI bAta para kAna hI na diyaa| usa nirdhana vyapArIne anya manuSyoMse bhI ziphArasa karAI parantu usane jarA bhI na sunA, taba usa vyApArI ne manameM vicAra kiyA ki kucha yukti diye binA dAva na lgegaa| isa vicAra se usa zeThake eka purAne munImase milakara zeThake putrase gupta raha kara apane purAne khAteko nikalavA kara do cAra manu. SyoMko sAkSI rUpa rakha kara apane khAtemeM apane hAthase do hajAra rupaye udhAra likha kara bahI khAtA jaisAkA taisA rakha diyaa| kitane eka dina bAda usa bahIko par3hate hue vaha khAtA mAlUma honese munImane naye zeThako btlaayaa| nayA zeTha bolA ki, yadi aisA hai to vasUla kyoM nahIM karate ? zeThane munImajI ko rupaye mAMganeke lie bhejA taba usane svayaM zeThake pAsa Akara kahA ki, yaha to mere dhyAnameM hI hai| Apake mujhapara do hajAra rupaye nikalate haiM parantu karU kyA ? isa vakta to mere pAsa deneke lie kucha nahIM aura byApAra bhI dhana binA kahAMse karU ? isalie yadi Apa una rupayoMko lenA cAhate hoM to byApAra karaneke lie mujhe dUsare rupaye do jisase kamAkara maiM ApakA denA pUrA karU aura maiM bhI kamA khAUM / yadi aisA na ho to mujhase kucha na bana skegaa| naye zeThane vicAra kiyA sacamuca hI aisA kiye binA isase do hajAra rupaye vApisa na mileNge| isase usane do hajAra rupaye lenekI AzAse apane sAtha pahale samAna hI use hissedAra banA kara kisI byA. pArake lie bhejA; isase vaha garIba thor3e hI dinoMmeM punaH dhanavaMta bana gayA, hisAva karate samaya ve do hajAra rupaye kATalene ke vakta usane vIcameM rakkhe hue sAkSiyoMko bulAkara zeThake pAsa gavAhI dilAI aura apane hAtha se likhA huvA binA liye udhAra khAtA raddI karAyA vaha isa prakAra bhAgyazAlI kI sahAyase dhanavanta huvA / adhika lakSmI prApta hone para garvana karanA caahiye| nirdayatA, ahaMkAra, tRSNA, karkaza bacana-kaThora bhASaNa nIca logoMke sAtha vyApAra, (naTa, biTa, laMpaTa, asatyavAdI ke sAtha sahavAsa rakhanA); ye pAMca lakSmIke sahacArI haiM arthAt jyoM 2 lakSmI bar3hatI hai tyoM 2 usake pAsa yaha pAMcoM jarUra Ane hI cAhie, yaha kahAvata mAtra tuccha prakRti vAloMke lie hI hai| isa liye lakSmI prApta karake bhI kabhI bhI garva abhimAna na krnaa| kyoM ki, jo saMpanna honepara bhI namratAse vartatA hai vahI uttama puruSoM meM ginA jAtA hai| jisake lie kahA hai,-ApadA Anepara donatA na kare, saMpadA prApta honepara garva na kare, dUsaroMkA duHkha dekhakara svayaM apane para par3e huye kaSTa jaise hI duHkhita ho, apane para kaSTa Ane para prasanna ho aise vittavAle mahAn puruSako namaskAra ho / samartha hokara kaSTa sahana kare, dhanavAna hokara garva na kare, vidvAn hokara namra rahe, aise puruSoMse pRthvI zobhA pAtI hai| jise bar3AI rakhanekI icchA ho use kisIke sAtha kleza na rakhanA caahiye| usameM bhI jo apanese bar3A ginA jAtA ho usake sAtha to kadApi takarAra na krnaa| kahA hai ki, khAMsIke roga vAloMko corI, nindA bAleko cAma corI (parastrI gamana ), rogISTako khAnekI lAlaca aura dhanavAnako dUsaroMke sAtha lar3AI, na karanI caahiye| yadi vaisA kare to anarthakI prApti hotI hai| dhanavAna, rAjA, adhika pakSavAlA, adhika krodhI, guru, nIca, tapasvI, itanoMke sAtha kadApi vAdavivAda- takarAra nahIM karanA /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa manuSyako haraeka kArya karate huye apanA balAbala dekhanA cAhiye aura usake anusAra hI usa samaya vartAva karanA caahiye| ____dhanavAnake sAtha vyApAra karate hue kucha bhI bAdhA par3e to namratAse hI usakA samAdhAna karanA parantu usake sAtha kleza na utthaanaa| kyoMki, dhanavAnake sAtha, bala, kalaha, na karanA aisA pratyAkhyAna nItimeM likhA hai| kahA hai ki uttama puruSako namratAse apanese adhika valiSTako pArasparika bheda nItise, nIcako kucha dekara lalacAke aura samAnako parAkramase vaza krnaa| ___uparokta nyAyake anusAra dhanArthI aura dhanavantako avazya kSamA rakhanI caahiye| kyoMki kSamA hI lakSmIkI vRddhi karanemeM samartha hai / jisa liye nItimeM kahA hai ki;-viprako homa aura mantrakA bala hai, rAjA ko nIti aura zastrakA vala hai, anAthoMko-durbaloMko rAjAkA vala hai, aura vyApAriyoMko kSamA bala hai| dhana prAptikA mUla priya bacana aura kSamA hai| kAma sevanakA viSaya vilAsakA mUla dhana; nirogI zarIra aura tAruNya hai| dharmakA mUla dAna, dayA aura indrIya damana hai, aura mokSakA mUla saMsArake samasta sambandhoMko chor3a denA hai| - daMta kalaha to sarvathA hI sarvatra tyAganA caahiye| jisake lie lakSmI dArIdrayake saMvAdameM kahA hai ki,"lakSmI kahatI hai -"he indra ! jahAM para guru janakI-mAtA pitA dharma gurukI pUjA hotI hai; jahAM nyA. yase lakSmI prApta kI jAtI hai; aura jahAM para prati dina daMta kalaha-jhagar3A TaMTA hotA hai maiM vahAM hI nivAsa karatI huuN|" phira dArIdrayako pUchA tU kahAM rahatA hai ? vaha bolA--"juve bAjoMko poSaNa karane vAle, apane sage sambandhiyoMse dveSa rakhane vAle, kImiyAse dhana prAptikI icchA rakhane vAle sadA Alasu, Aya aura vyayakA vicAra na karane bAle puruSoMke ghara para maiM sadaiva rahatA huuN|" . .. "ugharAnI karanekI rIti" -- lenA, lene jAnA ho usa samaya bhI vahAMpara naramAta rakhanI cAhiye, parantu logoMmeM nindA ho vaisA bacana na bolanA, yAne yukti pUrvaka prasannatA paidA karake mAMganA jisase dene vAleko lene vAleke prati denekI ruci paidA ho| yadi aisA na kiyA jAya to dAkSiNyatA Adi guNa lopa hokara dhana, dharma, aura pratiSThAkI hAni hotI hai| isI lie lenA lene jAte samaya yA mAMgate samaya bicAra pUrvaka vartana karanA caahiye| tathA jisameM svayaM laMghana karanA par3e aura dUsaroMko bhI karAnA par3e vaisA kAma sarvathA varja denaa| tathA svayaM bhojana karanA aura dUsareko (denadArako ) laMghana karAnA yaha sarvathA ayogya hI hai, kyoMki bhojanakA antarAya karanese DhaMDhaNa kumArAdike samAna atyaMta bhayaMkara karma bandhate haiN| yadi apanA kArya zAma snehase bana sakatA ho to kaThanAI grahaNa karanA yogya nhiiN| vyApArIko to snehase kAma vane taba taka lar3AI jhagar3A kadApi na karanA caahiye| kahA hai ki, yadyapi sAdhya sAdhanameM kAma nikAlanemeM zAma, dAma. bheda, aura daMDa ye cAra upAya prakhyAta haiM tathApi antima tInakA saMjJA mAtra phala hai, parantu siddhi to zAmameM hI samAI hai| jo komala kvanse vaza nahIM hotA-eka daphA ugharAnI karanese dhana nahIM detA vaha antameM kaTu, kaThora, bacana prahAra sahana karane vAlA banatA hai| jaise ki dAMta, jIbhake upAsaka banate haiN|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 243 __ lena denake sambandhameM bhrAnti honese yA 'vismRta hojAne se yadyapi hareka prakArakA vivAda hotA hai tathApi arasa parasa sarvathA takarAra na krnaa| parantu usakA cukAdA karaneke lie loka prakhyAta madhyastha vRtti vAle pramANika nyAya karane vAle cAra gRhasthoMko niyukta karanA / ve mila kara jo khulAsA kareM so mAnya karanA / aisA kiye binA aisI takarAreM miTa nahIM sktiiN| isalie kahA hai ki, jyoM paraspara guthe hue sirake bAloMko apane hAthase manuSya jude nahIM kara sakatA yA sulajhA nahIM sakatA, parantu kaMghIse hI ve sulajhAye jA sakate haiM vaise hI do sage bhAiyoMmeM yA mioMmeM bhI yadi paraspara kucha takarAra ho to vaha kisI dUsarese hI sulajhAI jA sakatI hai| tathA jinheM madhyastha niyukta kiyA ho unheM apakSapAtase jise jaisA hissA denA yogya hai use vaisA hI denA cAhiye / una donoMmeM se kisIkA bhI pakSapAta na karanA caahiye| evaM lobha yA dAkSiNyatA rakha kara yA risabata vagairaha lekara anyAya na karanA cAhiye, kyoMki, sage sambandhI, svadharmI yA haraeka kisI dUsareke kAmameM bhI lobha rakhanA yaha sabameM vizvAsa ghAtakA kAma hai ataH vaisA na krnaa| nirlobha vRttise nyAya karake vivAda dUra karanese madhyastha ko jaise mahatvAdi bar3A lAbha hotA hai, vaise hI yadi pakSapAta rakha kara nyAya kare to doSa bhI vaisA hI bar3A lagatA hai| satya vicAra kiye binA yadi dAkSiNyatAse phaisalA kiyA jAya, to kadAcit denadArako lenadAra aura lenadAra ko denadA' TharA diyA jAya, aise bhI siI lAlaca vaza yA gaira samajhase bahuta daphA phaisalA ho jAtA hai, isalie nyAyAdhIza ko yathArtha rItise donoM kA pakSapAta kiye binA nyAya karanA caahiye| anyathA nyAya karane vAlA bar3e doSakA bhAgIdAra banatA hai| "nyAyameM anyAya para zeThakI putrIkA dRSTAnta" sunA jAtA hai ki, eka dhanavAna zeTha thaa| vaha zeThAIkI bar3AI evaM Adara bahuvAnakA vizeSa arthI honese savakI paMcAyatameM AgevAnake taura para hissA letA thaa| usakI putrI bar3I caturA thii| vaha vAraMvAra pitAko samajhAtI ki pitAjI aba Apa vRddha hue, bahuta yaza kamAyA aba to yaha saba prapaMva chodd'o| zeTha kahatA hai ki, nahIM maiM kisIkA pakSapAta yA dAkSiNyatA nahIM karatA ki jisase yaha prapaMva kahA jAya, maiM to satya nyAya jaisA honA cAhiye vaisA hI karatA hUM! lar3akI bolI pitAjI aisA ho nahIM sktaa| jise lAbha ho use to avazya sukha hogA parantu jisake alAbhameM nyAya ho use to kadApi duHkha huye binA nahIM rhtaa| kaise samajhA jAya ki vaha satya nyAya huvA hai| aisI yuktiyoMse bahuta kucha samajhAyA parantu zeThake dimAgameM eka na utrii| eka samaya vaha apane pitAko zikSA deneke lie gharameM asatya jhagar3A le baiThI ki pitAjI ! Apake pAsa maiMne hajAra suvarNa mohareM dharohara rakkhI huI haiM, so mujhe vApisa de do| zeTha bhAzcarya cakita hokara bolA ki beTI Aja tU yaha kyA pakatI hai ? kaisI mohareM kyA bAta ? vicakSaNA bolI-"nahIM nahIM / jabataka merI dharohara vApisa na doge tabataka maiM bhojana bhI na karUMgI aura dUsaroMko bhI na khAne duuNgii| aisA kahakara daravAje ke bIcameM baiThakara jisase hajAroM manuSya ikaDe ho jAya usa prakAra cillAne lagI aura saoNpha 2 kahane
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zrAddhavidhi prakaraNa lagI ki itanA vRddha huvA tathApi kucha lajA zarma hai ? jo bAla vidhavAke dravya para burI dAnata kara baiThA hai| dekho to sahI yaha mA bhI kucha nahIM bolatI aura bhAIne to bilakula hI mauna dhArA hai ! ye saba dUsareke dravyake lAlaca bana baiThe haiN| mujhe kyA khabara thI ki ye itane lAlaca aura dasarekA dhana davAne vAle hoMge, nahIM nahIM aisA kadApi na ho skegaa| kyA bAla vidhavAkA dravya khAte hue lajA nahIM AtI! merA rupayA avazya hI vApisa denA pdd'egaa| kisa lie itane manuSyoMmeM hAsya-pAtra banate ho ? vivakSaNAke bacana suna kara vicArA zeTha to Azcarya cakita ho zaramindA bana gayA, aura saba loga use phaTakAra dene laga gye| isa banAvase zeThake hosa havAsa ur3a gye| logoMkI phaTakAra striyoMke rone kUTanekA karuNa dhvani aura lar3akIkA vilApa ityAdi se khinna ho zeThane vicAra karake cAra bar3e AdamiyoMko bulAkara paMcAyata kraaii| paMcAyatI logoMne vivakSaNA ko bulAkara pUchA ki terI hajAra suvarNa mudrAyeM jo zeThake pAsa dharohara haiM usakA koI sAkSI yA gavAha bhI hai ? vaha bolI-"sAkSI yA gavAhakI kyA bAta ? isa gharake sabhI sAkSI haiN| mA jAnatI hai, bahaneM jAnatIM haiM, bhAI bhI jAnatA hai, parantu har3apa karanekI AzAse saba eka tarapha ho baiThe haiM, isakA kyA upAya ? yoM to saba hI manameM samajhate haiM parantu pitAke sAmane kauna bole ? sabako mAlUma hone para bhI isa samaya merA koI sAkSI yA gabAha bane aisI AzA nahIM hai| yadi tumheM dayA AtI ho to merA dhana vApisa dilAo nahIM to merA paramezvara beli hai / isameM jo bananA hogA so bnegaa| Apa paMca loga to mere mAM bApake samAna haiN| jaba usakI dAnata hI bigar3a gaI taba kyA kiyA jAya ? eka to kyA parantu cAhe ikkIsa laMghana karane par3eM tathApi merA dravya mile binA maiM na to khAUMgI aura na khAne duuNgii| dekhatI hUM aba kyA hotA hai" yoM kaha kara paMcoMke sira bhAra DAlakara vivakSaNA rotI huI eka tarapha calI gyii| aba saba paMcoMne milakara yaha bicAra kiyA ki sacamuca hI isa becArIkA dravya zeThane dabA liyA hai, anyathA isa vivArIkA isa prakArake kala kalAhaTa pUrNa bacana nikala hI nahIM skte| eka paMca bolA are zeTha inanA dhITha hai ki isa becAro abalAke dravya para bhI dRSTi DAlI ! antameM zeThako bulAkara kahA ki isa lar3akI kA tumhAre pAsa jo dravya hai so satya hai, aisI bAla vidhavA tathA putrI usake dravya para tumheM isa prakArakI dAnata karanA yogya nhiiN| ye paMca tumheM kahate haiM ki usakA lenA hameM paMcoMke bIcameM lA do yA use denA kabUla karo aura usa bAIko bulAkara usake samakSa maMjUra karo ki hA~ ! terA drabya mere pAsa haiM phira dUsarI bAta karanA / hama kucha tumheM phasAnA nahIM cAhate parantu lar3akIkA dravya rakhanA sarvathA anucita hai, isalie anya vicAra kiye vinA usakA dhana le aao| aise bacana sunakara bicArA zeTha lajjAse lAcAra bana gayA aura zaramameM hI uTha kara hajAra suvarNa mudrAoMkI rakama lAkara usane paMcoMko soNpii| paMcoMne vilApa karatI huI bAIko bulAkara vaha rakama de dI, aura ve uTha kara rAste pdd'e| isa banAvase dUsare logoMmeM zeThakI bar3I apabhrAjanA huii| jisase bicArA zeTha bar3A lajita ho gayA aura manameM vicAra karane lagA ki hA! hA! mere gharakA yaha kaisA phajItA! yaha rAMDa aisI kahAMse nikalI ki jisane vyatha hI merA phajItA kiyA aura vyartha hI dravya le liyA, isa prakAra kheda karatA huvA zeTha gharake
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ annnnnnnwwwrAmAramm ~ zrAddhavidhi prakaraNa eka konemeM jA baitthaa| aba use dUsaroMkI paMcAyata meM jAnA dUra rahA dUsaroMko muha batalAnA yA gharase bAhara nikalanA bhI muzkila ho gyaa| gharameM kucha zAMti ho jAne bAda zeThake pAsa A kara bhAI bahina aura mAtAke sunate hue vivakSaNA bolI-kyoM pitAjI ! "yaha nyAya saJcA hai yA jhUThA ? isameM Apako kucha duHkha hotA hai yA nahIM ?" zeThane kahA- - isase bhI bar3ha kara aura kyA anyAya hogA! yadi aise anyAyase bhI duHkha na hogA to vaha duniyAM meM hI na rhegaa| vicakSaNA ne hajAra suvarNa mudrAoMkI thailI lA kara pitAko soMpI aura kahA"pitAjI ! mujhe ApakA dravya lenekI jarUrata nhiiN| yaha to parIkSA batalAnI thI ki Apa nyAya karane jAte haiM unameM aise hI nyAya hote haiM yA nahIM ? isase dUsare kitane eka logoMko aisA hI duHkha na hotA hogA ? isase paMcoMko kitanA puNya milatA hogA ? maiM Apako sadaiva kahatI thI parantu Apake dhyAnameM hI na AtA thA isalie maiMne parIkSA kara dikhalAneke lie yaha saba kucha banAva kiyA thaa| aba nyAya karanA vaha nyAya hai yA anyAya ? so bAta satya huI yA nahIM, abase aise paMcAyatI nyAya karanemeM zAmila honA yA nahIM ? zeTha kucha bhI na bola skaa| antameM vicakSaNA ne zAMta karake pitAko nyAya karane jAnekA parityAga kraayaa| isalie kahIM kahIM para pUrvokta prakArase nyAyameM bhI anyAya ho jAtA hai isase nyAya karane meM uparokta dRSTAnta para dhyAna rakha kara nyAyakartA ko jyoM tyoM nyAya na kara denA cAhiye, parantu usameM bar3I dIrgha dRSTi rakha kara nyAya karanA yogya hai ? jisase anyAyase utpanna hone vAle doSakA hissedAra na bananA pdd'e| "matsara parityAga" dUsaroM para matsara kadApi na karanA cAhie, kyoMki jo dUsarA manuSya kamAtA hai vaha usake puNyodaya honese alabhya lAbha prApta karatA hai| usameM matsara karake byartha hI apane donoM bhavameM duHkhadAyI karma upArjana karanA yogya nahIM / isalie hama bhI dUsare granthameM likha gaye haiM ki "manuSya jaisA dUsaroM para vicAra kare vaisA ho apane Apako bhoganA par3atA hai| isa vicArase uttama manuSya dUsaroMkI bRddhi hotI dekha kadApi matsara nahIM karate" (laukikameM bhI kahA hai ki jo cintavana kare parako vahI hove ghrko)| byApAra meM kharAba vicAroMkA bhI parityAga karanA caahiye| dhAnyake vyApArI, kariyAneke vyApArI, auSadha becane vAle, kapar3eke vyApArI, inheM apanA vyApAra calAte huye durbhikSa-akAla aura rogopadrava kI vRddhiko cAhanA 3 dApi na karanI cAhiye, evaM vastrAdika vastuke kSayakI cintavanA bhI na karanI cAhiye / akAla par3e to dhAnya adhika ma~hagA ho yA rogopadrava kI vRddhi ho to pansArI kA krayANA yA auSadha karane vAle ko adhika lAbha ho aisA vicAra na karanA, kyoMki sAre jagatako duHkha kAraka aise upadrava kI vAcchA karanese utpanna hone vAle lAbhase usakA kyA bhalA hogA! tathA daiva yogase kadAcita durbhikSa par3e tathApi usako anumodanA bhI na karanA kyoMki vyartha hI mAnasika malInatA karanese bhI atyanta duHkhadAyI karma bandhana hotA hai| jaba mAnasika malInatA karanekA vyApAra bhI tyAgane yogya kahA hai taba phira usakI anumodanA karanA kisa taraha yogya kahA jAya ?
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrAddhavidhi prakaraNa " mAnasika malInatA para do mitroMkA dRSTAnta" kahIM para do mitra vyApArI the| unameM eka ghIkA aura dUsarA carma - vAmakA saMgraha karaneko nikale / ve donoM kisI eka gAMva meM A kara rhe| ve sandhyA samaya kisI eka vayovRddhA dhAbe vAlIke ghara rasoI karA jIne Aye, taba usane pUchA ki, tuma Age kahAM jAte ho ? aura kyA vyApAra karate ho ? ekane kahA ki, maiM amuka gAMva meM ghI lene jAtA hUM aura maiM ghIkA dUsarene kahA ki, maiM camar3e kA vyApArI honese amuka gAMva mar3A kharIdane jA rahA huuN| unake mAnasika pariNAma kA vicAra karake una donoM meM se ghIke vyApArI ko apane ghara ke kamare meM baiThA kara jimAyA aura camar3e ke vyApArIko gharake bAhara baiThA kara jimaayaa| yadyapi una donoMke manameM isa bAtakI zaMkA avazya par3I parantu ve kucha pUchatAcha kiye binA hI vahAMse cale gye| phirase mAla kharIda kara vApisa lauTate samaya bhI usI gAMvameM A kara usI vAlI bur3hiyA ghara jImane aaye| taba usa bur3hiyAne camar3e ke kharIdAra ko gharameM aura ghIke kharIdAra ghara bAhira baiThA kara jimaayaa| jIma kara ve donoM jane usake paise dete hue pUchane lage ki, hama donoMko usa dina kI apekSA Aja sthAna badala kara jimAne kyoM baiThAyA ? usane uttara diyA ki, jaba tuma mAla kharIdane jAte the usa vakta jo tumhArA pariNAma thA vaha aba badala gayA hai, iso kAraNa maiMne tumheM jude adala badala sthAna para jimAye haiN| jaba ghI lene jAtA thA taba gho kharIdAra ke manameM aisA vicAra thA ki yadi vRSTi acchI huI ho ghAsa pAnI sarasAI vAlA ho to usase gAya, bhaiMsa, bakarI, bher3a vagairaha saba sukhI hoM isase ghI sastA mile / aba lauTate samaya ghI becanekA vicAra honese vaha vicAra badala gayA; isI kAraNa prathama ghI kharIdAra ko gharake andara aura isa vakta gharake bAhara baiThAke jimaayaa| camar3A kharIdAra ko jAte samaya yaha vicAra thA ki yadi gAya, bhaiMsa, baila vagairaha adhika mare hoM to ThIka rahe kyoMki vaisA hone para hI mAla sastA milatA hai, aura aba lauTate samaya isakA vicAra badala gayA, kyoMki yadi aba camar3A ma~hagA ho to ThIka rahe / isalie pahale ise ghara ke bAhara aura aba lauTate samaya gharake andara baiThA kara jimAyA hai| aisI yukti suna kara donoM jane Azcarya cakita ho cupacApa cale gaye / pariNAma se yaha vicAra karanekA Azaya batalAte haiM / yahA~ para jahA~ pariNAma kI malInatA ho vaha kArya karanA yogya nahIM ginA gyaa| dUsareko lAbha hotA huvA dekha usameM matsara karanA yaha to pratyakSa hI pariNAma kI malInatA dekha par3atI hai, isalie kisI para matsara na karanA caahie| isIlie paMcAzaka meM kahA hai ki "ucita saikar3a para jo vyAja lenese yA "vyAjesyAvadviguNaM vitta" vyAjase dUnA dravya ho, aise dhAnyake vyApArase dugunA, tigunA lAbha hotA hai yaha samajha kara nApa kara, bharake, tor3a kara, tola kara, becaneke bhAvase jo lAbha ho usameM bhI yadi usa varSa meM usa mAlakI phasala na hone se usakA bhAva car3haneke kAraNa yadi adhika lAbha ho to use chor3a kara dUsarA grahaNa na kare ( kyoMki jaba mAla liyA thA taba kucha yaha jAna kara na liyA thA ki isa sAla isa mAlakA pAka adhika na honese dugunA tigunA yA caugunA lAbha lenA hI hai| isaliye mAla kharIda kiye vyApAra karatA huuN| rasoI karane vAlIne
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi makara 247 bAda car3he bhAvameM becane se kucha doSa nahIM lagatA, isase usa dravyakA lAbha lenA ucita hai / parantu isake sivAya kisI dUsarI tarahake vyApArameM kapaTavRtti dvArA honevAle lAbhako grahaNa na kare yaha Azaya samajhanA / uparokta Azayako dRr3ha karaneke lie kahate haiM ki supArI vagairaha phala yA kisI anya prakArake mAlakA kSaya honese yAne usa zAla usakI kama phasala honese yA samaya para bAhara se vaha mAla na A pahuMcane se yadi dugunA tigunA lAbha ho to acchA pariNAma rakhakara usa lAbhako grahaNa kare parantu yaha vicAra na kare ki acchA huvA ki jo isa sAla isa mAlakI mausama na huI / ( isa prakAra kI anumodanA na kare kyoMki aisI anumodanAse pApa lagatA hai) evaM kiso dUsarekI kucha vastu gira gaI ho tathApi use grahaNa na kre| uparokta vyAja meM yA mAlake lene becanemeM deza kAlakI apekSAse apane ucita hI lAbha grahaNa kare parantu loka nindA kareM usa prakArakA lAbha na uThAve / "asatya tola nApase doSa" adhika tolase lekara kama tolase denA, adhika nAvase lekara, kama nApase denA, zreSTha bAnagI batalA kara kharAba mAla denA, acche bure mAlameM mizraNa karanA, kisIkI vastu lekara usako vApisa na denA, eka ke ATha gune yA dasa gune karanA, aghaTita vyAja lenA, aghaTita byAja denA, aghaTita yAne asatya dastAveja likhA lenA, kisIkA kArya karanemeM risabata lenA yA denA, aghaTita kara lagAnA, khoTA ghisA huvA tAmbekA yA sIsekA nAMvA denA, kisIke lena dena meM bhaMga DAlanA, dUsareke grAhakako bahakAnA, acchA mAla dikhalA kara kharAba mAla denA, mAla becanekI jagaha andherA rakhakara mAla dikhAte samaya logoMko zAhI vagairaha kI dAga lagAkara akSara bigAr3anA ityAdi akRtya sarvathA tyAgane cAhie / kahA hai ki vividha prakAra ke upAya aura chala prapaMca karake jo dUsaroMko ThagatA hai vaha mahAmoha kA mitra bana kara svayaM hI svarga aura mokSa sukhase ThagA jAtA hai| phasAnA, 1 yaha na samajhanA ki nirdhana logoMkA nirvAha honA duSkara hai, kyoMki nirvAha honA to apane apane karmake svAdhIna hai / ( uparokta na karane yogya akRtyoMke parityAga se hamArA nirvAha na hogA yaha bilakula na samajhanA, kyoMki nirvAha to apane puNyase hI hotA hai ) yadi vyavahAra zuddhi ho to usakI dUkAna para bahutase grAhaka A sakanese bahuta hI lAbha honekA sambhava hotA hai / * " vyavahAra zuddhi para helAka kA dRSTAnta eka nagara meM helAka nAmaka zeTha rahatA thaa| use cAra putra the / unhIMke nAma para tIna serI aura tripuSkara, cAra serI aura paMca puSkara, aise nAma sthApana karake unameM se kisIko bulAnA aura kisIko gAlI denA aiso 2 saMjJAyeM bAndha rakhI thIM ki aise nApase-kama nApase tolakara - nApa kara denA aise. nApase adhika nApase tola kara, nApa kara dUsarese lenA / ( usane aisA saba dUkAna vAloMke
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24= zrAddhavidhi prakaraNe usameM jo Apako lAbha sAtha ThaharAva kara rakhA thA ) isa prakAra jhUThA vyabahAra calAtA hai / yaha bAta cauthe putrakI bahUko mAlUma par3ane se eka daphA usane sasurejI ko bulA kara kahA ki Apako aisA asatya vyApAra karanA ucita nahIM; zeThane javAba diyA ki beTI kyA kiyA jAya yaha saMsAra aisA hI hai / aisA kiye binA phAyadA nahIM hotA, usake binA nirvAha nahIM calatA, bhUkhA kyA pApa nahIM kare ? bahU bolI"Apa aisA mata boliyegA, jo vyavahAra zuddhi hai vahI sarva prakArake artha sAdhana karane meM samartha hai| isalie zAstrameM likhA hai ki, nyAyase vartAva karanevAle yadi dharmArthI yA dravyArthI hoM to unheM satyatAse sacamuca dharma aura kI prApta huye binA nahIM rahatI isameM kisI prakArakI bhI zaMkA nahIM, isalie satyatA se vyApAra kIjiye jisase Apako lAbha hue binA na rhegaa| yadi isa bAtameM Apako vizvAsa na AtA ho to chaha mahIne taka isakI parIkSA kara dekhiye ki isa vakta jo Apa vyApAra karate haiM hotA hai usase adhika lAbha satya vyApArameM-vyavahAra zuddhise hotA hai yA nhiiN| yadi Apako dhanavRddhi honekI parIkSA ho aura vaha ucita hai aisA mAlUma ho to phira sadaiva satyatAse vyApAra karanA, anyathA ApakI marjI ke anusAra krnaa| isa taraha choTI bahUke kahanese zeThane maMjUra karake vaisA hI vyApAra meM satyA caraNa kiyaa| sacamuca hI usakI pramANikatA se grAhakoMkI vRddhi huI, pahe~lekI apekSA adhika mAla khapane lagA aura sukha pUrvaka nirvAha honeke uparAnta kucha bacane bhI lagA / use chaha mahIne kA hisAba karanese eka patra pramANa ( DhAI rupaye bhara) suvarNakA lAbha huvaa| choTI bahUke pAsa yaha bAta karanese vaha kahane lagI ki isa nyAyopArjita vittase kisI bhI prakArakI hAni nahIM ho sakatI / ko kahIM DAla bhI diyA jAya to bhI vaha kahIM nahIM jA sktaa| yaha bAta suna kara seThane Azcarya pAkara usa suvarNa para lohA jar3avA kara usakA eka sera bnvaayaa| usa para apane nAmakA sikkA lagAkara dUkAna meM use tolaneke lie rakha chodd'aa| aba ve jahAM tahAM dukAna meM rakhar3atA par3A rahatA hai, parantu use lenekI kisI ko buddhi na huI phira usa serakI parIkSA karaneke lie zeThane uThAkara use eka choTe tAlAvameM DAla diyA daivayoga usa sera para vikAsa lagI huI honeke kAraNa talAbameM use kisI eka macchane laTaka liyaa| phira kucha dina bAda vahI matsya kiso machayAre dvArA pakar3A gyaa| use cIrate hue usake peTameM se vaha bATa sera niklaa| usa para helAka zeThakA nAma honese maMchiyArA use seTha kI dUkAna para Akara de gayA / isase seThako sacamuca hI satyake vyApArase honevAle lAbhake viSaya meM camatkArI anubhava huvaa| jisase usane apanI dUkAna para abase satyatAse vyApAra calAnekI pratijJA kI; vaisA karanese use bar3A bhArI lAbha huvaa| vaha bar3A zrImanta huvA, rAjyamAna huvA, dharma para ruci laganese usane zrAvakake vrata aMgIkAra kiye aura saba logoM meM satya vyApArI tayA prasiddha huvaa| use dekhakara dUsare aneka manuSya usakI pramANikatA kA anukaraNa karane lge| isa uparokta dRSTAnta para lakSya rakhakara satyatAse hI vyApAra karanemeM mahA lAbha hotA hai isa vicArase kapaTavarga vyApArakA sarvathA tyAga karanA yogya hai / dRSTAntake taura para yadi isa dhana dex::--
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Anwinn zrAddhavidhi prakaraNa "avazya tyAgane yogya mahApApa" khAmI droha, mitra droha, vizvAsa droha, guru droha, bRddha droha, nyAsApahAra-kisIkI dharohara dabA lenA, unake kisI bhI kAryameM vighna DAlanA, unheM kisI bhI prakArakA mAnasika, vAcika aura kAyika duHkha denA, unakI ghAta cintavanA-ghAta karanA yA karAnA, AjIvikA bhaMga karanA yA karAnA, vagairaha jo mahA kukRsya haiM ve mahA pApa batalAye gaye haiM / jo aise kAryoMse AjIvikA calAI jAtI hai vaha prAyaH mahApApa hai| isalie uttama puruSaNako vaha sarvathA tyAgane yogya hai| isa viSayameM kahA bhI hai ki jhUThI gavAhI dene vAlA, bahuta samaya taka kisI takarArase dveSa rakhane vAlA, vizvAsa ghAta karane vAlA, aura kiye hue guNako bhUla jAne vAlA, ye cAra jane karma cAMDAla kahalAte haiN| isameM itanA vizeSa samajhanA bhaMgI camAra, Adi jAti vAMDA. loMkI apekSA karma cAMDAla adhika nIca hotA hai, isalie usakA sparza karanA bhI yogya nhiiN| "vizvAsaghAta para dRSTAnta" vizAla nagarImeM nanda rAjA rAjya karatA thaa| use bhAnumati nAmA rAnI, vijayapAla nAmaka kumAra, aura bahuzruta nAmaka dIvAna thaa| rAjA rAnIpara atyanta mohita honese use sAtha lekara rAjasabhA meM baiThA karatA thaa| yaha anyAya dekhakara dIvAnako eka nItikA zloka yAda bhAyA ki "tadyathA vedyo guruzca maMtrI ca yasya raajnypriyNvdaaH|| zarIradharmakozebhyaH, tima saparihIyate // " .. vaidya, guru, aura dIvAn , jisa rAjAke sAmane ye mIThA bolane vAle hoM usa rAjAkA zarIra dharma aura bhANDAra satvara naSTa hotA hai| isa nIti vAkyake yAda Ane para dIvAna kahane lagA-"he rAjendra ! rAnIko pAsameM baiThAnA anucita hai| kyoMki nIti zAstrameM kahA hai ki rAjA; agni, guru, aura strI ina cAroMko yadi ati najIka rakkhA ho to vinAza kArI hote haiM aura yadi ati dUra rakhkhe hoM to kucha phalIbhUta nahIM hote| isalie ina cArako madhyama bhAvase sevana karanA yogya hai / ataH Apako rAnIko pAsa rakhanA ucita nhiiN| yadi ApakA mana mAnatA hI na ho to rAnIke rUpakA citra pAsa rakhkhA kara / rAjAne bhI vaisA hI kiyaa| usane rAnIkA citra taiyAra karAkara zAradAnanda nAmaka apane guruko btlaayaa| usane apanA vijJAna batalA. neke liye kahA ki, rAnIkI bAI jaMghA para tila hai, parantu usakA dikhAva isa citrameM nahIM batalAyA gyaa| isa citrameM basa itanI hI truTi raha gaI hai| mAtra itane hI bacanase rAnIke viSayameM rAjAko zaMkA par3anese sAradAnandako mAra DAlanekA dIvAnako hukma phrmaayaa| zAradAnandako sarasvatIkA gharadAna honese usameM gupta bAteM jAnanekI zakti thI, parantu rAjAko yaha bAta mAlUma na honese usane sazaMkita ho isa prakArakA hukma kiyA thaa| dIrghadRSTi vAle dIvAnane nIti zAstrake vAkyako yAda kiyA ki "jo kArya karanA ho usameM zIghratA na karanI aura jisa kAryako karane meM lambA vicAra na kiyA ho usameMse bar3I ApadA mA par3atI hai| 22
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zrAddhavidhi prakaraNa vicArapUrvaka kArya karane vAleko usake guNameM lugdha ho bahutasI saMpadAya svayaM A prApta hotI haiN| yaha nIti vAkya smaraNa karake zAradAnandako na mAra kara use gupta rIti se apane ghara para rakha liyaa| eka samaya vijayapAla rAjakumAra zikAra khelaneke lie nikalA thA, vaha eka suarake pIche bahuta dUra nikala gayA / sandhyA ho jAne para eka sarovara para jAkara pAnI pIke siMhake bhayase eka vRkSa para car3ha baitthaa| usI vRkSa para eka vyaMtara deva kisI eka bandara ke zarIra meM praveza karake rAjakumArako bolA ki tu pahale merI godameM sojA / aisA kaha kara thake hue kumArako usane apanI goda meM liyaa| jaba rAjakumAra jAgRta huvA taba candara usakI godameM soyA / usa samaya kSudhAse ati pIr3ita vahAMpara eka vyAghra aayaa| usake bacaname rAjakumArane apanI goda usa bandarako nIce DAla diyA, isase vaha bandara vyAghrake mukhameM A par3A / vyAghrako hAsya Anese bandara usake muha se nikala kara rone lagA / taba vyAghra ke pUchane para usane uttara diyA ki he vyAghra ! jo apanI jAtiko chor3akara dUsarI jAtimeM rakta bane haiM maiM unheM rotA hUM ki una mUrkhokA na jAne bhaviSya kAlameM kyA hogA ? yaha bAta sunakara rAjakumAra lajjita huvA / phira usa vyaMtara devane rAjakumAra ko pAgala karadiyA / isase vaha kumAra saba jagaha 'bisemirA' aise bolane lgaa| kumArakA ghor3A svayaM ghara para gayA, isase mAlUma hone para talAsa karAkara rAjAne jaMgalameMse kumArako ghara para maMgavAyA / aba kumArako acchA karAneke liye bahutase upacAra kiye gaye magara use kucha bhI phAyadA na huA, taba rAjAko vicAra paidA huvA ki yadi isa samaya zAradAnanda hotA to avazya vaha rAjakumAra ko acchA karatA, isa vicArase usane zAradAnanda guruko yAda kiyaa| phira rAjAne isa prakAra DhiMDhorA piTakAyA ki jo rAjakumAra ko acchA karegA maiM use arddha rAjya duuNgaa| isase dIvAnane rAjAse Akara kahA ki merI putrI kucha jAnatI hai| aba putrako sAtha lekara rAjA dIvAnake ghara gyaa| vahAM par3adeke andara baiThe hue zAradAnanda ne navIna bAra zloka racakara rAjakumAra ko sunAkara use acchA kiyaa| ve zloka nIce mujaba the: "vizvAsapratipannAnAM / vaMcane kA vidagdhatA || aMkamAruhya suptAnAM / haMtu kiM nAma pauruSaM // 1 // setu' gatvA samudrasya | gaMgAsAgarasaMgame // brahmarA muccate pApeM / mitradrohA na mucyate // 2 // mitradrohI kRtaghnazca / steyI vizvAsaghAtakaH // catvAro narakaM yAnti / yAvacandradivAkarau // 3 // rAjasvaM rAjaputrasya / yadi kalyANa vacchasi // dehi dAnaM supAtreSu / gRhI dAnena zudhyati // 4 // vizvAsa rakhane vAle prANiyoM ko ThaganemeM kyA caturAI ginI jAya ? aura godameM sote hueko mAra DAlane meM kyA parAkrama kiyA mAnA jAya ? rAjakumAra kSaNa kSaNa meM "visemirA" ina cAra akSaroMkA uccAraNa kiyA karatA thA, so pahilA zloka sunakara "visemirA" meMse 'vi' akSara bhUla gayA aura 'semirA' bolane lagA ! ( 1 ) jahAM para gaMgA aura samudrakA saMgama hotA hai yAne jahAM magadha varadAma aura prabhAsa nAmaka tIrtha hai, arthAt samudra ke kinAre taka jAkara tIrtha yAtrA karatA phire to brahmacarya pAlane vAleko mAraneke pApase mukta hotA hai parantu mitradroha karaneke pApase chUTa nahIM sakatA / 2 yaha zloka sunanese rAjakumArane dUsarA akSara bolanA chor3a diyA / aba bahU 'mirA' zabda bolane lagA / ( 3 ) mitra drohI, kRtaghna, cora, vizvAsa ghAtaka,
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aamann zrAddhavidhi prakaraNa 251 ina cAra prakArake kukarmoko karane vAlA naraphameM jA par3atA hai| jabataka candra, sUrya haiM tabataka narakake duHkha bhogatA hai| 3 yaha tIsarA zloka sunakara tIsarA akSara bhUlakara rAjakumAra sirpha 'rA' bolane lgaa| (3) he rAjana! yadi tU isa rAjakumArake kalyANako cAhatA ho to supAtrameM dAna de kyoMki gRhastha'dAnase hI zuddha hotA hai| 4 yaha caturtha zloka sunakara rAjakumAra sarvathA svastha bana gyaa| phira rAjAne kumArase pUchA ki, tujhe kyA huvA thA, usane satya ghaTanA kaha sunAyI / rAjA par3ademeM rahI huI dIvAnakI putrIse ( zAradAse) pUchane lagA ki he bAlikA! he putrI! tU zaharameM rahatI hai tathApi vandara, vyAghra aura rAjakumAra kA jaMgalameM banA huvA caritra tu kisa prakAra jAna sakI ? par3ademeMse zAradAnanda bolA deva gurukI kRpAse merI jIbhake agra bhAga para sarasvatI nivAsa karatI hai| isase jaise bhAnumatIkI jaMghA para tilako jAnA vaise hI yaha vRntAta mAlUma hogyaa| yaha suna Azcarya cakita ho rAjA bolA kyA zAradAnanda hai ? usane kahA ki hAM ! rAjA prasanna ho par3adA dura kara zAradAnandase milA aura apane kathanAnusAra use arddha rAjya dekara kRtArtha kiyaa| isaliye Upara mujaba vizvAsIko kadApi na tthgnaa| "pApake bheda" zAstrameM pApake bheda do prakAra kahe haiM, eka gupta aura dUsarA pragaTa / prathama yahAMpara pragaTa pApake do bheda kahate haiN| pragaTa pApa do prakArake haiM, eka kulAcAra aura dUsarA nirlajja / kulAcAra gRhasthake kiye hue AraMbha samAraMbhako kahate haiM aura nirlajja sAdhuoMke vezameM rahakara jIva hiMsAdika karaneko kahate haiN| nirlajja yAne yati sAdhukA veSa rakhakara pragaTa pApa kareM vaha ananta saMsArakA hetu hai, kyoMki vaha jaina zAsanake apavAdakA hetu ho sakatA hai isaliye kulAcAra se pragaTa pApa kare to usakA bandha svalpa hotA hai| aba gupta pApake bheda kahate haiN| ___gupta pApa bhI do prakArake haiM / eka laghu aura dUsarA mahata / usameM laghu kama tola yA nApa vagairahase denA, aura laghu vizvAsaghAta, kRtaghna, guru drohI, deva drohI, mitra drohI, bAladrohI vagairaha 2 smjhnaa| gupta pApa daMbha pUrNa honese usase karma bandha bhI dUDha hotA hai / aba asatya pApake bheda kahate haiN| ___manase asatya, vavanase asatya, aura zarIrase asatya, ye tIna mahApApa kahalAte haiN| kyoMki mana, bacana kAyako asatyatAse gupta hI pApa kiye jA sakate haiN| jo mana, vacana, kAyakI asatyatA kA tyAgI hai, vaha kadApi kisI bhI gupta pApameM pravRtti nahIM krtaa| jo asatya pravRtti karatA hai usase use niHzUkatA dhArmika avagaNanA hotI hai / niHzUkatAse, svAmi droha, mitra drohAdika mahApApa karatA hai| isaliye yoga zAstrameM kahA hai ki eka tarapha asatya sambandhi pApa aura dUsarI ora samasta pApoMko rastra kara yadi kevalIkI buddhi rUpa tarAjumeM tolA jAya to una donoMmeM se pahilA asatyakA pApa adhika hotA hai| isa prakAra jo asatya maya gupta pApa hai yAne dUsareko Thagane rUpa pApako tyAganeke liye udyama karanA yogya hai|
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ___ yadi paramArthase vicAra kiyA jAya to dravyopArjana karanemeM nyAya hI sAra hai| vartamAna kAlameM pratyakSa hI dekha par3atA hai ki yadi nyAyase bar3A lAbha huvA ho usameM se dharmakArya meM kharcatA rahe, isase vaha kuve. ke pAnIke samAna akSayatA ko prApta hotA hai| jaise kuvekA pAnI jyoM jyoM adhika nikAlA jAtA hai tyoM tyoM usameM Aya bhI tadanusAra adhika hotI hai vaisI hI nItise kamAye hue dhanako jyoM jyoM dharmameM kharcA jAtA hai tyoM tyoM vaha vyApAra dvArA adhika bRddhiko prApta hotA hai| pApI manuSyako jyoM jyoM adhika lAbha hotA hai tyoM tyoM usakA mana kharacane ke kAraNa khuTa jAneke bhayase mAravAr3a meM rahe hue talAvakA pAnI jyoM dina pratidina sUkatA jAnese eka samaya vaha bilakula naSTa ho jAtA hai, vaise hI pApIkA dhana bhI kama honese eka samaya vaha sarvathA naSTa ho jAtA hai| kyoMki usameM pApakI adhikatA honese kSINatAkA hetu samAyA huvA hai aura nyAyavAn ko dharmakI adhikatA honese pratidina pratyakSa hI buddhikA hetu hai| isaliye zAstra meM kahA hai ki, jo ghaTIyantra meM chidra dvArA pAnI bharatA hai vaha usakI vRddhi ke liye nahIM parantu use DubAneke lie hI bharatA hai| isa taraha bAraMbAra ghaTIyantra ko DUbanA hI par3atA hai so kyo pratyakSa nahIM dekhate ! aise hI pApI prANIko jo jo drabyakI prApti hotI hai vaha kevala usake pApapiNDa kI vRddhike lie hI hotI hai parantu dharmabRddhi ke liye nhiiN| isI liye eka samaya use aisA bhI dekhanA par3atA hai ki usake kiye hue pAparUpa ghar3e ke bhara jAnese ekadama usakA sarvasva naSTa ho jAtA hai| ____yadi yahA~ para koI yaha zaMkA kare ki jo manuSya nyAyase hI dharmarakSaNa karake svayaM apanA vyavahAra calAtA hai vaha adhika duHkhita mAlUma hotA hai, aura jo kitane eka anyAyase dravya upArjana karate haiM ve adhika dhana aizvaryatA vAle dinoM dina bRddhi pAte hue dekha par3ate haiN| isase nyAya dharmakI hI eka mukhyatA kahAM rahI ? isakA uttara yaha hai ki pratyakSa anyAya ho vaha karanese bhI use dhanakI bRddhi hotI mAlUma detI hai, vaha use pUrvabhava meM saMcaya kiye hue puNyakA udaya karA sakatA hai, vaha isa bhavameM kiye jAte anyAya kA phala nhiiN| jo isa bhavameM anyAya karatA hai usakA phala Age milanevAlA hai| isa samaya to usake pUrvabhava meM kiye hue puNyakA hI udaya hai, vahI use dinoMdina lAbha prApta karAtA hai yaha samajhanA caahiye| isaliye dharmaghoSa sUrine puNya pApa karmakI caubhaMgI nimna likhe mujaba batalAI hai: 1 puNyAnubandhI puNya-jisake udayameM puNya bAMdhA jaay| 2 pApAnubandhI puNya-pUrvakRta puNya bhogate huye jisameM pApakA bandha ho| 3 puNyAnubandhI pApa-pUrvabhava meM kiye pApakA phala duHkha bhogate hue jisameM puNyakA bandha ho| 4 pApAnubandhI pApa-pUrvakRta pApa phala bhogate hue jisameM pApakA hI bandha ho| 1 pUrvabhava meM ArAdhana kiye huye jainadharma kI virAdhanA kiye binA mRtyu pAkara isa bhavameM bhI kaSTa na pA kara jo udaya Aye hue nirupama sukhako bharatacakravatI ke samAna bhogatA haiM use puNyAnubandhI puNya kahate haiN| 2 pUrvabhava meM kiye hue puNyake prabhAvase nirogI; rUpavAna, kulavAna, yazavAn vagairaha kitane eka laukika guNa yukta tathA jo isa lokameM mahAna Rddhi vAlA hotA hai, vaha kauNika rAjAke samAna pApAnubandhI puNya bhogatA hai| evaM acAna kaSTase bhI pApAnubandhI puNya bhogA jAtA hai| 3 jo manuSya pUrvamava meM
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmmm zrAddhavidhi prakaraNa sevana kiye pApake udayase isa bhavameM daridrI mAlUma hotA hai, duHkhI dekha par3atA hai parantu kiMcit dayAke prabhAvase isa lokameM jaina dharmako prApta karatA hai use puNyAnubandhI pApa kahate haiN| ( usake pUrvakRta pApoMko bhogato hai parantu navIna puNya bAMdhatA hai ) 4 pApI, kaThora karma karane vAlA, dharmake pariNAmase rahita, nirdaya pariNAmI, mahimAse rahita, nirantara dukhI hone para bhI pApa karanemeM nirata, pApameM Asakta jIvoMko 'kAlaka sunoriyA' cAMDAlake samAna pApAnubandhI pApavAle smjhnaa| vAdya nau prakArakI aura abhyantara ananta guNamayI jo RddhiyA~ kahIM haiM ve saba puNyAnubandhI puNyake pratApase prApta kI jA sakatI haiM; parantu una bAhya aura abhyantara RddhiyoMmeM se jisake pAsa eka bhI Rddhi nahIM tathApi usakI prAptike lie kucha udyoga bhI nahIM karatA usakA manuSyattva dhikkArane yogya hai / jo manuSya leza mAtra dharmavAsanA se akhaNDita puNyako nahIM karatA vaha manuSya parabhava meM ApadA saMyukta sampadoko pAtA hai| ___tathA yadyapi kisI eka manuSyako pApAnubandhI puNya karmake sambandhase isa lokameM pratyakSa duHkha nahIM mAlUma detA parantu vaha sacamuca hI Age jAkara yA parabhava meM avazya duHkha paaygaa| isaliye kahA hai ki jo manuSya dhana prApta karane meM lobhI hokara pApa karatA hai aura usase jo lAbha pAtA hai, vaha dhana lAbha aNIpara lagAye hue mAMsake bhakSaka matsyake samAna use nAza kiye binA nahIM rhtaa| . uparokta nyAyake anusAra svAmI droha na krnaa| svAmI droha ke kAraNa rUpa dAnacorI vagairaha rAjAzAkA bhaMga karanA ye saba barjane yogya haiN| kyoMki isa loka aura para lokameM anarthakArI honese sarvathA varjanIya hai| tathA jisameM dUsareko jarA bhI santApa kAraka ho so bhI na karanA aura na kraanaa| apane Apako kama lAbha hone para bhI dUsare logoMko harakata pahuMce aisA kArya bhI varjane yogya hai kyoMki dUsaroMkI durazIsa lenese apane Apako sukha samRddhi prApta nahIM ho sakatI, kahA hai ki-mUrkhAIse mitra, kapaTase dharma, dUsaroMko duHkha denese sukha samRddhi, sukhase vidyA, kaThora bacanase strI, prApta karanekI icchA kare to vaha bila. kula mUrkha hai| jisase loga rAjI raheM vaisI pravRtti karanemeM mahA lAbha hai| kahA hai ki:- jitendriyatA vinayase prApta hotI hai, sarvotkRSTa guNa vinayase prApta kiyA jA sakatA hai, sarvotkRSTa guNase loka rAjI hote haiM aura logoMko khuza rakhanA hI sampadA pAnekA kAraNa hai| . dhanakI hAni yA vRddhi aura saMgraha kisIke sAmane na khnaa| dhanakI hAni, bRddhi saMkhyA, gupta karanA anya kisIke sAmane pragaTa na krnaa| kahA hai ki-pitAkI strI, svayaM kiyA huvA AhAra, apanA kiyA huvA sukRta, apanA dravya, apane guNa, apanA duSkarma, apanA marma, apanA gupta vicAra, ye dUsaroMko na kahanA caahiye| yadi koI pUche ki tere pAsa kitanA dhana hai, tujhe kitanI Aya hotI hai, taba kahanA ki aisA prazna karanese Apako kyA lAbha hai ? athavA yaha saba kucha kahanemeM mujhe kyA phAyadA hai ? isa prakAra bhASA samiti meM upayoga rakhakara uttara denaa| yadi rAjA vagairahane pUchA ho to satya hakIgata kaha denaa| isa liye nIti zAstra meM kahA hai ki-mitrake sAtha satya, strIke sAtha priya, zatruke sAtha jhUTha aura miSTa, evaM svAmIke
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrAddhavidhi prakarazA sAtha anukUla aura satya bolanA, satya bolanese puruSakI utkRSTa pratiSThA bar3hatI hai aura isIse jagatameM apane Upara vizvAsa baiThAyA jA sakatA hai| vizvAsa baiThAnese manavAMcchita kArya hotA hai| "satya para mahaNasiMhakA dRSTAnta" sunA jAtA hai ki dillImeM mahaNasiMha ( madanasiMha ) nAmaka eka zeTha rahatA thaa| vaha bar3A satyavAdI hai usakI aisI prakhyAti suna kara usakI parIkSA karaneke lie bAdazAha ne use apane pAsa bulA kara pUchAtere pAsa kitanA dhana hai ? usane kahA ki bahI dekha kara khuuNgaa| usane apane ghara A kara tamAma bahI khAtA dekha kara nizcita karake bAdazAha ke pAsa jA kara kahA hai ki mere pAsa anumAna se 84 lAkha Take mAlUma hote haiM; bAdazAha vicAra karane lagA ki, maiMne to isase kama sunA thA parantu isane to sacamuca hI hisAba karake jitanA hai utanA hI btlaayaa| use satyavaktA samajha kara bAdazAha ne aba apanA khajAnacI bnaayaa| "satya bolane para bhIma sonIkA dRSTAnta" / khaMbhAta nagarameM vipad dazAmeM A par3ane para bhI satyavAdI tapAgacchIya pUjya zrI jagadvandra sarikA bhakta bhIma nAmaka sunAra zrI malinAtha svAmIke mandira meM darzana karane gayA thA, usa vakta vahAM para hAthameM hathiyAra le kara A par3e huye kSatriyoMne use pakar3a kara dhana maaNgaa| taba usane kahA ki tumheM cAra hajAra dhana dvekara hI bhojana karUMgA / phira usane putrake pAsa dhana mAMgA; putroMne apane pitAko chur3Aneke liye cAra hajAra khoTe rupaye lA diye / kSatrI logoMne vaha dhana le kara bhImase pUchA ki yaha sacce rupaye haiM yA khoTe ? usane parIkSA karake kahA ki-khoTe haiN| isase una logoMne prasanna ho kara use mAla sahita chor3a diyaa| phira ve kSatriya loka usI dina usa gAMvake rAjavagIya yavanoMse mAre gye| tumheM dhana diye bAda hI bhojana karUgA bhImane aisI pratijJA kI honeke kAraNa unheM agni saMskAra apane hAthase karake kabUla kie hue cAra hajAra rupaye vyAja para rakha diye| usa vyAjameM se unakI vArSika tithiko bar3I pUjA zrI mallinAtha ke mandira meM Aja taka hotI hai aura usameM se jo dhana bar3he vaha usI mandira meM kharvA jAtA hai| mitra karaneke lie usakI yogyatA dekhanA jarUrI hai| samAna dhana pratiSThAdi guNavanta nirlobhI, eka mitra jarUra karanA cAhiye, jisase sukha duHkhAdi kAryameM sahAya kAraka ho| isalie raghuvaMza kAvyameM bhI kahA hai ki 'jAtise, balase, buddhise, aura parAkramase hIna logoMko yadi mitra kiyA ho to ve vakta para upakAra karaneke lie samartha nahIM ho sakate aura yadi jAtise, balase, budbhise aura parAkrama se adhika hoM to ve saca. muca hI vakta para sAmanA kara baiThanekA sambhava hai| isalie rAjAko samAna jAti, bala, buddhi aura parAkrama vAloMke sAtha mitratA rakhanI cAhiye / dUsare zAstrameM bhI kahA hai ki, vaisI hI kisI viSama avasthA ke samaya jahAM bhAI, pitA yA anya koI sage sambandhI bhI khar3e na raha sakeM vaisI ApadAko dUra karaneke samaya bhI mitra sahAya karatA hai; rAmacandrajI lakSmaNajI se kahate haiM ki-'he bhAI ! apanese vizeSa saMpadA vAleke sAtha
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ww zrAddhavidhi prakaraNa mitratA karanA mujhe bilakula nahIM ruvatA; kyoMki jaba hama usake ghara gaye hoM taba vaha hameM kucha mAna sanmAna nahIM de sakatA aura yadi vaha hamAre ghara Aye to hameM dhana kharacanA pdd'e|' uparokta yuktike anusAra apane samAna logoMke sAtha prIti rakhanA yogya hai| kadAcit bar3I sampadA vAleke sAtha mitratA ho to usase bhI kisI samaya duHsAdhya kAryakI siddhi aura anya bhI aneka guNoMkI prApti hotI hai / bhASAmeM bhI kahA hai ki svayaM samartha ho kara rahanA athavA kisI bar3eko apane hAtha kara rakhanA jisase mana icchita kArya kiyA jA sake / kAma kara lenemeM isake sivA anya koI upAya nhiiN| yadi kama saMpadA vAlA bhI mitra rakkhA ho to vaha bhI samaya par3ane para lAbha kAraka ho jAtA hai, usase kitanI eka bAtoMkA phAyadA hotA hai / paMcopAkhyAna meM kahA hai ki "sabala aura durbala donoM prakArake mitra karanA, kyoMki yadi hAthIke cUhe mitra the to unhoMke udyamase hAthI bandhanase chUTa skaa"| kisI samaya jo kArya choTe mitrase bana sakatA hai vaha bar3e dhanavAna se bhI nahIM bana sakatA / jaise ki suIkA kArya suI hI kara sakatI hai parantu vaha taravAra vagairahase nahIM bana sakatA / ghAsakA kArya ghAsase hI bana sakatA hai, parantu hAthIse nhiiN| "dAkSiNyatA" mukhase dAkSiNyatA to durjanakI bhI na chor3anA, isalie kahA hai ki satya bAta kahanese mitrake, sanmAna denese sage sambandhiyoM ke, prema dikhalAne se aura samaya para ucita vastu lA denese strI aura naukaroMke aura dAkSiNyatA rakhanese dUsare logoMke manako harana karanA ( unhoMke manameM aprIti na Ane denaa)| jaise ki kisI vakta aisA bhI samaya A jAya ki usa samaya apanA kArya siddha kara lene ke liye phala, duSTa, cugalakhora logoMko bhI Age karanA par3atA hai| isalie kahA hai-rasa lene vAlI jIbha jaise klezake rasiyA dAMtoMko Age karake rasa le letI hai vaise hI catura puruSa kisI samaya kahIM para khala puruSoMko bhI Age karake kAma nikAla letA hai| prAyaH kAMToMkI bAr3a binA nirvAha nahIM ho sakatA, kyoMki kSetra, grAma, ghara, bAga, bagIcoMkI mukhya rakSA unase hI hotI hai| "prItike sthAnameM lena dena na karanA" jahAM prIti rakhanekA vicAra ho vahAM para dravyakA lena dena sambandha na rkhnaa| kahA hai ki-- dravyakA lena dena sambandha vahAM hI karanA ki jahAM mitratA rakhanekA vicAra na ho / tathA apanI pratiSThA rakhanekI cAhanA ho to prItivAn ke gharameM apanI icchAnusAra baiTha na rahanA-usakI icchAnusAra baitthnaa|| somanIti meM likhA hai ki-mitrake sAtha lena dena aura sahavAsa aura kalaha na karanA; evaM kisIkI sAkSI rakhe binA mitrake ghara dharohara na rakhanA / mitrake sAtha kahIM para kucha bhI dravya vagairaha bhejanA yogya nahIM kyoMki curAyA aura khuvAyA vagairaha kitaneka kAryoMmeM dravya hI avizvAsa kA kAraNa banatA hai aura avizvAsa hI anarthakA mUla hai / isalie kahA hai ki jahA~ vizvAsa na ho usakA vizvAsa na rakhanA aura vizvAsa kiyA jAtA ho usakA bhI vizvAsa na karanA, kyoMki vizvAse hI bhaya utpana hotA hai|
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zrAddhavidhi prakaraNaM ____yadi kisIke pAsa gupta dharohara rakkhI ho to vaha vahAM hI paca jAtI hai| tathA vaise dravya para kisakA mana nahIM lalacAtA ? kahA hai ki kisI zeThake ghara koI manuSya dharohara rakhane AyA, usa vakta zeThakA ghara girane lagA, taba usane apanI gotra devIse kahA ki he devi! yadi isa dhanakA svAmI yahAM hI mara jAya to tU jo mAMgegI so dUMgA ( aise vicAra Aye binA nahIM rahate ) / isalie dravyako bar3I yukti pUrvapha samhAla rakhanA caahiye| "vinA sAkSI dharohara dharanekA dRSTAnta" __koI eka dhanezvara nAmaka zeTha apane gharameM jo 2 sAra vastu thIM unheM beca kara unake karor3a 2 mUlya vAle ATha ratna le kara apane strI putra vagairaha se bhI gupta mitrake ghara dharohara rakha kara dravya upArjana karaneke liye paradeza calA gyaa| vahAM kitane eka samaya taka vyApArAdi karake kitanA eka dravya upArjana kiyA parantu daivayoga vaha akasmAt vahIM bImAra ho gyaa| isalie kahA hai ki macakundake puSpa samAna svaccha aura ujvala hRdayase harSa sahita kucha anya hI vicAra karake kArya prArambha kiyA ho parantu karmavazAt vahI kArya kisI anya hI AvezameM pariNata ho jAtA hai| jaba zeThako antima avasthA A lagI taba usake sAtha rahe huye sajjana pramukhane pUchA ki yadi kucha kahanA ho to kaha do kyoMki aba kucha manameM rakhane jaisI tumhArI avasthA nahIM haiM / usane kahA ki jo yahAMpara dravya hai so dUkAnake bahI khAteko par3hakara nizcita kara mere putrAdika ko tagAdA karake dilA denA, aura mere amuka gAMvameM mere strI putrAdikase bhI gupta amuka mitrake pAsa eka eka karor3ake ATha ratna dharohara tayA rakhkhe haiM, ve mere strI putrako dilaanaa| unhoMne pUchA ki usa dravyake rakhanemeM koI sAkSI yA gavAha yA kucha nizAnI pramANa hai ? usane kahA gavAha, sAkSI yA nizAnI purAva kucha nhiiN| isake bAda vaha maraNa kI zaraNa huaa| sajjana logoM ne usake putrAdiko maraNAdika vRttAnta sUcita kara usakA vahAMkA sarva dhana tagAdA vagairahase vasUla karake usake putrako dilaayaa| phira jisake vahAM dharohara tayA ATha ratna rakhkhe the usakI likhata par3hata kAgaja patra kucha bhI na honese prathama to usase vinaya bahumAna se mAMganI kI, phira rAjA AdikA bhaya dikhalA kara mAMgA parantu usake lobhISTa mitrane nA to dhana diyA aura na hI maMjUra kiyaa| sAkSI gavAha Adi kucha pramANa na honeke kAraNa rAjA Adike pAsa jAkara bhI ve usa dhanako prApta na kara ske| isaliye kisIke pAsa kadApi binA sAkSI dharohara vagairaha dravya na rkhnaa| ... jaise taise manuSyako bhI sAkSI kiyA ho tathApi yadi vaha vastu kahIM daba gaI ho to kabhI na kabhI vApisa mila sakatI hai| jaise ki koI eka byApArI tagAdA vasUla kara dhana lekara kahIMse apane gAMva A rahA thaa| mArgameM cora mila gaye unhoMne use juhAra karake usase dhana mAMgA taba vaha kahane lagA ki kisI ko sAkSI rakha kara yaha saba dhana le jaavo| jaba tumheM kahIMse dhana mile taba mujhe vApisa denA parantu isa vakta mujhe mAranA nhiiN| coroMne manameM vicAra kiyA ki yaha koI mugdha hai, isase jaGgalameM phirate huye eka
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 257 kabare raMgake billa ko sAkSI karake usake pAsase unhoMne saba dravya le liyaa| vaha vyApArI eka eka kA nAma sthAna grAma vagairaha pUchakara apanI kitAba meM likhakara apane gAMva calA gyaa| kitane eka samaya bAda una coroMke gAMvake loga jinameM una coroMmeM se bhI kitane eka the usa vyApArI ke gAMvake bAjAra meM kucha mAla kharIdaneko Aye, taba usa vyApArIne unameMse kitane eka coroMko pahicAna kara unase apanA lenA maaNgaa| coroMne kabula na kiyA; isase usane pakar3avA kara unheM nyAya dAvArameM khiiNcaa| daravAra meM nyAya karate samaya nyAyAdhIzane baniyese sAkSI, gavAha maaNgaa| baniyene kahA ki maiM sAkSIko bAharase bulA lAtA huuN| bAhara Akara vaha byApArI jaba idhara udhara phira rahA thA taba use eka kAlA billA milaa| use pakar3a kara apane kapar3ese Dhaka kara daravAra meM Akara kahane lagA ki isa vastrameM merA sAkSI hai; cora bole, batalA to sahI dekheM tere saakssiiko| usane vastrakA eka kinArA UMcA kara billA btlaayaa| usa vakta coroMmeMse eka janA bola uThA ki-nahIM nahIM yaha billA nahIM !" nyAyAdhIza pUchane lagA ki yaha nahIM to kyA vaha dUsarA thA ? ve sabake saba bole, hAM! yaha bilakula nahIM; nyAyAdhIzane pUchA ki-"vaha kaisA thA ?" cora bole-"vaha to kabarA thA, aura yaha bilakula kAlA hai|" basa! itanA mAtra bolanese ve sacamuca pakar3e gye| isase una coroMne usa seThakA jitanA dhana liyA thA vaha saba vyAja sahita nyAyAdhIzane vApisa dilaayaa| isaliye sAkSI binA kisIko dravya denA yogya nhiiN| kisIke yahA~ gupta dharohara na dharanA evaM apane pAsa bhI kisIkI na rkhnaa| cAra sage sambandhI yA mitra maMDalako bIcameM rakha kara hI dharohara rakhanA yA rkhaanaa| tathA jaba vApisa lenI yA denI ho taba una cAra manuSyoMko bIcameM rakha kara lenA yA denA parantu akele jAkara na lenA yA akeleko na denA / dharohara rakhanevAle ko vaha dharohara apane hI gharameM rakhanI caahiye| gahanA ho to use paharanA nahIM aura yadi nagada rupaye hoM to unheM byAja vagairaha ke upayoga meM na lenaa| yadi apanA samaya acchA na ho yA apane para kucha kisI tarahakA bhaya AnekA mAlUma ho to amAnata rakhanevAle ko bulA kara usakI amAnata vApisa de denA / yadi amAnata rakhanevAlA kadApi kahIM maraNa pAyA ho to usake putra strI vagairaha ko de denaa| yA usake pIche jo usakA bArasa ho saba logoMko vidita karake use de denA aura yadi usakA koI vArisa hI na ho to saba logoMke samakSa vidita karake usakA dhana dharma mArgameM kharaca ddaalnaa| "bahI khAteke hisAbameM Alasya tyAga" kisIkI dharohara yA udhArakA hisAba kitAba likhanemeM jarA bhI Alasya na rkhnaa| isaliye zAstra meM likhA hai ki "dhanakI gAMTha bAndhanemeM, parIkSA karanemeM, ginanemeM, rakSaNa karanemeM, kharca karanemeM, nAvA~ likhanemeM ityAdi kAryameM jo manuSya Alasya rakhatA hai vaha zIghra hI vinAzako prApta hotA hai" pUrvokta kAraNoMmeM jo manuSya Alasa rakhkhe to bhrAMti paidA ho ki amukake pAsa merA lenA hai yA denA? yaha vicAra nAvA~ ThAvA likhanemeM Alasya rakhanese hI hotA hai aura isase aneka prakArake naye karmabandha huye binA nahIM rhte| isaliye pUrvokta kAryameM kadApi Alasya na rakhanA caahiye| 33
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zrAdavidhi prakaraNa jisa prakAra tAre, nakSatra, apane para candrasUryako adhikArI nAyaka taroke rakhate haiM vaise hI dravya upA. rjana karane aura usakA rakSaNa karanekI siddhike liye hara eka manuSyako apane Upara koI eka rAjA, dIvAna yA nagara seTha vagairaha svAmI jarUra rakhanA cAhiye, jisase pada 2 meM A par3anevAlI ApattiyoM meM usake Azraya se use koI bhI vizeSa santApita na kara ske| kahA hai ki-"mahApuruSa rAjAkA Azraya karate haiM to kevala apanA peTa bharaneke lie nahIM parantu sajjana puruSoMkA upakAra aura durjanoMkA tiraskAra karaneke lie hI karate haiN| vastupAla tejapAla dIvAna, pethaDazAha, vagairaha bar3e satpuruSoMne bhI rAjAkA Azraya lekara hI vaise bar3e prAsAda aura kitanI eka tIrthayAtrA, saMghayAtrA, vagairaha dharma karaniyA~ karake aura karAkara unase hone vAle kitane eka prakArake puNya kArya kiye haiN| bar3e puruSoMkA Azraya kiye vinA vaise bar3e kArya nahIM kiye jA sakate ! aura kadAcit kare to kitane eka prakArakI musIbateM bhoganI par3atI haiN| "kasama na khAnA" jaise taise hI yA cAhe jilakI kasama na khAnI caahiye| tathA usama bhI vizeSataH deva, guru, dharmakI kasama to kadApi na khaanaa| kahA hai ki-savAIse yA jhUThatayA jo prabhuko kasama khAtA hai vaha mUrkha prANI AgAmI bhavameM svayaM apane bodhibIja ko gaMvAtA hai aura ananta saMsArI banatA hai| tathA kisIkI orase gavAhI dekara kaSTameM kadApi na pdd'naa| isaliye kAryAsika nAmA RSi dvArA kiye hue nIti zAstrameM kahA hai ki svayaM daridrI hone para do striyAM karanA, mArgameM kheta karanA, do hissedAra hokara kheta bonA, sahaja sI bAtameM kisIko zatru banAnA, aura dUsarekI gavAhI denA ye pAMco apane Apa kiye hue anartha apaneko hI duHkhadAyI hote haiN| vizeSataH zrAvakako jisa gAMvamaM rahanA ho usI gAMvameM vyApAra karanA yogya hai, kyoMki vaisA karanese kuTumbakA viyoga sahana nahIM karanA pdd'taa| gharake yA dharmAdika ke kAryameM kisI prakArakI truTi nahIM A sakatI, ityAdi aneka guNoMkI prApti hotI hai| tathApi yadi apane gAMvameM vyApAra karanese nirvAha na ho sake to apane hI dezameM kisI najadIka ke gAMva yA zaharameM vyApAra karanA; kyoMki aisA karanese jaba jaba kAma par3e taba zIghra gamanAgamana vagairaha ho sakanese prAyaH pUrvokta guNoMkA lAbha mila sakatA hai| aisA kauna mUrkha hai ki jo apane gAMvameM sukhapUrvaka nirvAha hote hue bhI gromAntara kI ceSTA kre| kahA hai ki-daridrI, rogI, mUrkha, pravAsI-pradezameM jA rahane vAlA aura sadavakA naukara ina pAMcoMko jIte hue bhI mRtaka samAna ginA jAtA hai| kadAcita apane dezameM nirvAha na honese paradezameM byApAra karanekI AvazyakatA par3e tathApi vahAM svayaM yA apane putrAdi ko na bheje parantu kisI parIkSA kiye huye vizvAsapAtra naukarako bheja kara vyApAra karAve aura yadi vahAM para svayaM gaye binA na cala sake to svayaM jAya parantu zubha zakuna muhUrta zakuna nimitta, deva, guru, vandanAdika maMgala kRtya karane Adi vidhise tathA anya kisI vaise hI bhAgyazAlI ke samudAya kI yA
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 256 kitane eka apane jAtIya suparicita sajanoMke parivAra ke sAtha nidrAdika pramAda rahita ho kara bar3e prayatnase jAya aura vahA~ vaisI hI sAvadhAnI se vyApAra kare / kyoMki samudAya ke bIca yadi eka bhI bhAgyazAlI ho to usake bhAgya balase dUsare bhI manuSyoM ke vighna Tala sakate haiN| bahuta daphA aise banAva banate hue bhI najara Ate haiN| "bhAgyazAlI ke prabhAvakA dRSTAnta" kahIM para ikkIsa puruSa mila kara cAturmAsa ke dinoMmeM eka gAMvase dUsare gAMva jA rahe the| rAstemeM barasAda par3aneke kAraNa aura rAtri ho jAnese ve sabake saba eka mahAdeva ke purAne mandirameM Thahara gye| usa samaya usa mandirake daravAje ke Age bijalI A A kara pIche calI jAtI hai; taba sabake saba bhayabhIta ho kara vicArane lage ki, sacamuca hI hamameM koI eka janA abhAgI hai, isI kAraNa yaha bijalI usa para par3ane AtI hai| parantu hamameM ke anya bhAgyazAlI ke prabhAva se yaha bijalI vApisa calI jAtI hai| isa vakta yaha vidhna hama saba para A par3A hai| yadi ise hama dUra na kareM to usa abhAgI ke kAraNa hama sabako kaSTa sahana karane par3eMge, isalie hamameM se eka eka janA bAhara nikala kara isa mandirako pradakSiNA de Ave jisase vaha abhAgI kauna hai isa bAtakI mAlUma par3a jaay| sabakI eka rAya hone para unameM se eka eka janA uTha kara mandirakI pradakSiNA de kara Ane lgaa| isa prakAra eka eka karake ikkIsameM se jaba vIsa jane bAhara nikala kara pradakSiNA de Ae taba ikkIsavAM manuSya bar3I zIghratA se pradakSiNA de kara vApisa Ane lagA usa vakta ekadama mandira para bijalI par3anese ve sabake saba jala mare parantu vaha ikkIsavAM bhAgyazAlI jIvita rhaa| isalie paradeza jAte hue sajana samudAya kA sAtha karanA yogya hai| paradeza gae bAda bhI Aya, vyaya, lenA, denA, bAraMbAra apane putra, pitA, mAtA, bhAI, mitra, vagairaha ko vidita karate rhnaa| tathA asvastha honeke samaya yAne bImArIke samaya unheM avazya hI prathamase samAcAra denA caahie| yadi aisA na kare to daivayoga akasmAt AyuSya kSaya honeke kAraNa yadi mRtyu ho jAya to saMpadA hone para bhI mAtA, pitA, putrAdika ke viyogameM AnA muzkila honese vyartha hI unheM dukhiyA banAnekA prasaMga A jaay| jaba prasthAna karanA ho taba bhI sabako yathAyogya zikSA aura sAra samhAlakI sUcanA de kara tathA sabako prema aura bahumAna se bulA kara saMtuSTa karake hI gamana krnaa| isalie kahA hai ki, "mAnane yogya deva, guru, mAtA, pitA, pramukhakA apamAna karake, apanI strIkA tiraskAra karake, yA kisIko mAra pITa kara yA bAlaka vagairaha ko rulA kara, jInekI vAMchA rakhane bAleko paradeza yA para grAma kadApi na jAnA caahiye| ___tathA pAsameM Aye hue kisI bhI parva yA mahotsava ko karake hI paradeza yA paragAMva jAnA caahiye| kahA hai ki utsava, mahotsava yA tayAra hue sundara bhojanako chor3a kara, tathA sarva prakArake uttama mAMgalika kAryakI upekSA karake, janmakA yA mRtakakA sUtaka ho to use utAre binA (apanI strIko Rtu Aye usa vakta)
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrAddhavidhi prakaraNa kisI bhI manuSyako paradeza gamana karanA ucita nhiiN| aise hI anya bhI kitane eka kAraNoM kA zAstrake anusAra yathocita vicAra karanA caahie| "kitane eka naitika vicAra" dUdha pI kara, maithuna sevana karake, snAna karake, stroko mAra pITa kara, vamana karake, thUka kara, aura kisIkA bhI rudana vagairaha kaThora zabda suna kara prayANa na krnaa| muMDana karA kara, AMkhoMse AMsU TapakA kara, aura apazakuna honese dUsare gAMva na jAnA caahiye| kisI bhI kAryake lie jAnekA vicAra karake uThate samaya jo nAsikA calatI ho prathama vahI paira rakha kara jAya to manavAMchita siddhikI prApti hotI hai| rogI, bRddha, vipra, andha, gAya, pUjya, rAjA garbhavatI, bhAra uThAne vAlA, itanoMko mArga de kara, eka tarapha calanA caahiye| raMdhA huvA yA kaccA dhAnya, pUjAke yogya vastu, maMtrakA maNDala, itane padArtha jahAM tahAM na DAla denA / snAna kie hue pAnIko, rudhirako aura murdeko ullaMghana na krnaa| ___ thUkako, zleSmako, viSThAko, pizAbako, sulagate agniko, sarpako, manuSyako aura zAstrako, buddhimAn puruSako yAhie ki kadApi ullaMghana na kare / nadIko isa kinArase, gAya bAMdhaneke bAr3ese, dUdha vAle vRkSase, (bar3a vagairaha se ), jalAzaya se, bAga bagIcese, aura kuvA vagairaha se sage sambandhIko Age pahuMcA kara pIche lauTanA / apanA zreya icchane vAle manuSyako rAtrike samaya vRkSake mUla Age yA vRkSake nIce nivAsa na krnaa| utsava yA sRtaka pUrNa hue binA kahIM bhI na jaanaa| kisIke sAtha binA, anajAna manuSyake sAtha, ulaMTha, duSTa yA nIcake sAtha, madhyAna samaya aura AdhI rAta paMDita puruSako rAha na calanA caahiye| krodhI, lobhI, abhimAnI yA haThIleke sAtha, cugalI karane vAleke sAtha, rAjAke sipAhI, jamAdAra yA thAnedAra, jaise kisI sarakArI AdamIke sAtha, dhobI, darajI vagairaha ke sAtha, duSTa, khala, laMpaTa, guMDe manuSyake sAtha, vizvAsaghAtI yA jisake mitra chalachaMdI hoM aiseke sAtha vinA avasara bAta yA gamana kadApi na krnaa| mahISa, bhailA, gadhA, gAya, ina cAroM para cAhe jitanA thaka gayA ho tathApi apanA bhalA icchane vAleko kadApi savArI na karanA caahiye| __ hAthIse hajAra hAtha, gAr3Ise pAMca hAtha, sIMga vAle pazuoMse aura ghor3ese dasa hAtha dUra rahakara calanA cAhiye / najIkameM calanese kadAcita vighna honekA sambhava hai| zaMbala binA mArga na calanA cAhiye, jahAM pAsa kiyA ho vahAM para ati nidrA na lenA, soye bAda bhI buddhimAna puruSako kisIkA vizvAsa na karanA caahiye|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 zrAddhavidhi prakaraNa yadi sau kAma hoM tathApi akelA grAmAntara na jAnA caahiye| kisI bhI ikale manuSyake ghara akelA na jAnA evaM gharake pichale rAstese bhI kisIke ghara na jAnA cAhiye / purAnI nAMvameM na baiThanA cAhiye, nadImeM akelA praveza na karanA cAhiye, kisI bhI buddhimAna puruSako apane sage bhAIke sAtha ujAr3a mArgake rAstemeM akelA na calanA caahiye| jisakA bar3e kaSTase pAra pAyA jAya aise jalake aura sthalake mArgako evaM vikaTa aTavIko, gaharApana mAluma hue vinA pAnIko, jahAja, gAr3I, bAMsa yA laMbI lAThI 'binA ullaMghana na karanA caahiye| jisameM bahutase krodhI hoM, jisameM vizeSa sukhakI icchA rakhane vAle hoM, jisameM adhika lobhI hoM, usa sAthI-samUhako svArtha bigAr3ane vAlA smjhnaa| ____ jisameM sabhI AgevAnI bhogate hoM, jisameM sabhI pAMDitya rakhate hoM, jisameM sabhI eka samAna bar3AI prApta karanI cAhate hoM, vaha samudAya kadApi sukha nahIM pAtA / maraneke sthAna para, bAMdhaneke sthAna para, juvA khelaneke sthAna para, bhaya, yA pIr3Ake sthAna para, bhaMDArake sthAna para, aura striyoMke rahaneke sthAna para, na jAnA / (mAlikakI AjJA binA na jAnA ) / manako na ruce aise sthAna para, zmazAnameM, sUne sthAnameM, caurAhemeM, jahAM para sUkhA ghAsa, yA purAlI vagairaha par3I ho, vaise sthAnameM nIcA yA TeDhI jagahameM, kUr3I para, Ukhara jamInameM, kisI bRkSake thar3a nIce parvatake samIpa, nadIke yA kuveke kinAre, rAkhake Dhera para, mastakake bAla par3e hoM vahA~ para, ThIkaroM para, yA koyaloM para, buddhivAn puruSako ina pUrvokta sthAnoMpara na basanA aura na baiThanA caahiye| ___ jisa avasara sambandhI jo jo kRtya haiM ve usI avasara para karane yogya hai, cAhe jitanA parizrama lagA ho tathApi vaha avasara na cUkanA cAhiye / kyoMki jo manuSya mehanatase DaratA hai vaha apane parAkrama kA phala prApta nahIM kara sakatA, isa liye avasara ko na cUkanA cAhiye / prAyaH manuSya binA ADambara zobhA nahIM pA sakatA, isI liye vizeSataH kisI bhI sthAna para buddhimAna puruSako ADambara na chor3anA caahiye| paradezameM vizeSatayA apane yogya ADambara rakhanA cAhiye, aura apane dharmameM custa rahanA cAhiye, isase jahA~ jAya vahA~ Adara bahumAna pUrvaka icchita kAryakI siddhi honekA saMbhava hotA hai / paradezameM yadyapi vizeSa lAbha hotA hai tathApi vizeSa kAla paryanta na rahanA cAhiye, kyoMki yadi paradezameM hI vizeSa kAla rahA jAya to pIche apane gharakI avyavasthA ho jAnese phira kitanI eka musIbateM bhoganI par3aneke doSakA sambhava hotA hai| paradezameM jo kucha lenA yA becanA ho vaha kASTha zeThake samAna samudAya se milakara hI karanA ucita hai| usI kAryameM lAbhakI prApti honeke aura kisI bhI prakArakI harakata na Ane deneke liye becanA yA vaise prasaMgameM paMca parameSThI kA zrI gautama svAmIkA, sthUla bhadrakA, abhayakumAra kA, aura kaivannA pramukhakA nAma smaraNa karake usI byApArake lAbhameM se kitanA eka dravya deva, guru, dharma, sambandhI, kAryameM kharacanekI dhAranA karake pravRtti karanA ki jisase sarva prakArakI siddhi honemeM kucha bhI musIbata na bhoganI pdd'e|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zrAddhavidhi prakaraNa dharmakI mukhyatA rakhanese hI sarva prakArakI siddhikA sambhava honeke kAraNa, dravya upArjana karake udyama karate samaya bhI yadi isameMse adhika lAbha hogA to itanA dravya sAta kSetrameMse amuka amuka kharcanekI AvazyakatA vAle atroMmeM khcuuNgaa| aisA manoratha karate rahanA cAhiye ki jisase samaya 2 para mahA phalakI prApti huye binA nahIM rhtii| ucca manoratha karanA yaha bhAgyazAlI ko hI bana sakatA hai, isaliye zAstra kAroMne kahA hai ki, catura puruSoMko sadaiva Uce hI manoratha karate rahanA cAhiye, kyoMki, karmarAja usake manorathake anusAra udyama karatA hai| strI sevanakA, dravya prApta karanekA aura yaza prAptikA kiyA huvA udyama kadAcit niSphala ho jAya parantu dharma kArya sambandhI kiyA huvA saMkalpa kabhI niSphala nahIM jaataa| icchAnusAra lobha huye bAda nirdhArita manoratha pUrNa karane caahiye| kahA hai ki, vyApArakA phala dravya kamAnA, dravya kamAnekA phala supAmeM niyojita karanA hai| yadi supAtrameM na kharca kare to vyApAra aura dravya donoM hI duHkhake kAraNa bana jAte haiN| . yadi saMpadA prApta kiye bAda dharma sevana kare to hI vaha dharmaRddhi ginI jAtI hai aura yadi vaisA na kare to vaha pApa Rddhi mAnI jAtI hai| isaliye zAstra meM kahA hai ki-dharma riddhi, bhoga riddhi, aura pApa riddhi, ye tIna, prakArakI RddhiyAM zrI vItarAgane kathana kI haiN| jo dharma kAryameM kharca kiyA jA sake vaha dharma Rddhi, jisakA zarIrake sambandhameM upabhoga hotA ho vaha bhoga Rddhi / dAna, dharma, yA bhogase jo rahita ho yAne jo uparokta donoM kAryoM meM na kharcA jAya vaha pApa Rddhi kahalAtI hai aura vaha anartha phala dene vAlI yAne nIca gati dene vAlI kahI hai| pUrva bhavameM jo pApa kiye hoM usake kAraNa pApa Rddhi prApta hotI hai yA AgAmI bhavameM jo duHkha bhoganA ho usake prabhAvase bhI pApa Rddhi prApta kI jA sakatI hai| isa bAtako puSTa karaneke lie nimna dRSTAnta diyA jAtA hai| "pApa riddhi para dRSTAnta" vasantapura nagarameM kSatriya, vipra; vaNika, aura sunAra ye cAra jane mitra the| ve kahIM dravya kamAneke lie paradeza nikle| mArgameM rAtri ho jAnese ve eka jagaha jaMgalameM hI so gye| vahAM para eka vRkSakI zAkhAmeM laTakatA huvA, unheM suvarNa puruSa dekhanemeM aayaa| (yaha suvarNa puruSa pApiSTa puruSako pApa riddhi bana jAtA hai aura dharmiSTa puruSako dharma Rddhi ho jAtA haiM ) una cAroM se eka janene pUchA kyA tU artha hai ? suvarNa puruSane kahA "hAM! maiM artha huuN| parantu anartha kArI huuN|" yaha bacana sunakara dUsare bhaya bhIta hogaye, parantu sunAra bolA ki yadyapi anartha kArI hai tathApi artha-dravya to hai na! isaliye jarA mujhase dUra pdd'| aisA kahate hI suvarNa puruSa ekadama nIce gira pdd'aa| sunArane uThakara usa suvarNa puruSakI aMguliyAM kATa lI aura use vahAM hI jamInameM gaDhA khodakara usameM dabAkara kahane lagA ki, isa suvarNa puruSase atula drabya prApta kiyA jA sakatA hai, isa lie yaha kisIko na batalAnA / basa itanA kahate hI pahale tIna janoMke manameM AzAMkura phuutte|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 263 subaha hone ke bAda cAroMmeMse eka do janeko pAsameM rahe huye gAMvameMse khAna pAna leneke liye bhejA / aura do jane vahAM hI baiThe rhe| gAMvameM gaye huvoMne vicAra kiyA ki, yadi una donoMko jahara dekara mAra DAleM to vaha suvarNa puruSa hama donoM ko hI mila jAya / yadi aisA na kareM to cAroMkA hissA hone se hamAre hissekA caturtha bhAga AyagA / isaliye hama donoM mila kara yadi bhojanameM jahara milA kara le jAMya to ThIka ho / yaha vicAra karake ve una donoM ke bhojanameM viSa milAkara le aaye| idhara vahAM para rahe hue una donoMne vicAra kiyA ki hameM jo yaha atula dhana prApta huvA hai yadi isake cAra hisse hoMge to hameM vilakula thor3A thor3A hI milegA, isa liye jo do jane gAMvameM gaye haiM unheM Ate hI mAra DAlA jAya to suvarNa puruSa hama donoMko hI mile| isa vicArako nizcaya karake baiThe the itanemeM hI gAMvameM gaye hue donoM jane unakA bhojana le kara vApisa Aye taba zIghra hI vahAM donoM rahe huye mitroMne unheM zastra dvArA jAnase mAra DAlA / phira unakA lAyA huvA bhojana khAnese ve donoM bhI mRtyuko prApta huye / isa prakAra pApa Rddhike Anese pApa buddhi hI utpanna hotI haiM ataH pApa buddhi utpanna na hone dekara dharma Rddhi hI kara rakhanA, jisase vaha sukha dAyaka aura avinAzI hotI hai / uparokta kAraNake lie hI jo dravya upArjana huvA ho usameM se pratidina, deva pUjA, anna dAnAdika, evaM saMgha pUjA, svAmIvAtsAlyAdika samayocita dharma kRtya karake apanI riddhi puNyopayoginI karanA / yadyapi samayocita puNya kArya ( svAmI vAtsalyAdika) vizeSa dravya kharcanese bar3e kRtya gine jAte haiM, aura pratidina ke dharma kRtya thor3A kharca karanese ho sakaneke kAraNa laghu kRtya gine jAte haiM, tathApi pratidina ke puNya kArya pUjA prabhAvanAdi karate rahanese adhika puNya karma ho sakatA hai| tathA pratidina ke laghu puNya karma karane pUrvaka hI samayocita bar3e puNya karma karane ucita gine jAte haiN| isa vakta dhana kama hai parantu jaba adhika dhana hogA taba puNya karma karUMgA isa vicArase puNya karma karane meM vilamba karanA yogya nhiiN| jitanI zakti ho utane pramANa vAlI puNya karaNI karalenA yogya hai / isaliye kahA hai ki thor3e meM se thor3A bhI dAnAdika dharma karaNImeM kharca karanA, parantu bahuta dhana hogA taba kharca karUMgA aise mahodaya kI apekSA na rkhnaa| kyoMki icchAke anusAra zakti dhanakI vRddhi na jAne kaba hogo yA na hogI / jo AgAmI kala para karane kA nirdhArita ho ho so pahale hI prahara meM kara ! kyoMki yadi itane karegA / vaha Aja hI kara, jo pIchale prahara karanekA nirdhArita samaya meM mRtyu AgayA to vaha jarA dera bhI vilamba na " dravya upArjana ke lie nirantara udyama " dravyopArjana karane meM bhI ucita udyama nirantara karate rahanA cAhiye / kahA hai ki vyApArI, vezyA, kavi, bhATa, cora, juebAja, vipra, ye itane jane jisa dina kucha lAbha na ho usa dinako vyartha samajhate haiN|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa tathA thoDIsI saMpadA prApta karake phira kamAneke udyamase baiTha na rahanA, isa liye mAgha kAvyameM kahA hai ki jo puruSa thor3I saMpadA pAkara apane Apako kRtakRtya huvA mAna baiThatA hai use maiM mAnatA hUM ki vidhi bhI vizeSa lakSmI nahIM detaa| "ati tRSNA yA lobha na karanA" ati tRSNA bhI na karanA cAhiye isa liye laukikameM bhI kahA hai ki ati lobha na karanA evaM lobhako sarvathA tyAga bhI na denA / jaise ki ati lobhameM mUrchita huye citta vAlA sAgaradatta nAmaka zeTha samudrameM par3A (yaha dRSTAnta gautana kulakakI bRttima batalAyA huvA hai ) lobha yA tRSNA vizeSa rakhanese kisIko kucha adhika nahIM mila sktaa| jaise ki icchA rakhanese vaisA bhojana vastrAdika sukha-pUrvaka nirvAha ho utanA kadApi mila sakatA hai; parantu yadi raMka puruSa cakravartI kI Rddhi prApta karanekI abhilASA kare to kyA use vaha mila sakatI hai ? isa liye kahA jAtA hai ki,apanI marjI mujaba phala prApta karanekI icchA rakhane vAleko apane yogya hI abhilASA karanI ucita hai| kyoM ki lokameM bhI jo jitanA mAMgatA hai use utanA hI milatA hai, parantu adhika nahIM miltaa| athavA jilakA jitanA lenA ho utanA milatA hai, parantu taduparAnta nahIM miltaa| uparokta nyAyake anusAra apane bhAgyake pramANameM hI icchA karanI yogya hai, usase adhika icchA karanese vaha pUrI na honese cintAke kAraNa atyanta duHsahya duHkha paidA honekA sambhava hai| ___ eka karor3a rupaye paidA karaneke liye saikar3oM dakA lAkhoM duHsahya duHkhoMse utpanna huI ati cintAke bhoganevAle ninyAnave lAkha rupayoMke adhipati dhanAvaha zeThake samAna apane bhAgyameM yadi adhika na ho to kadApi na mile| isaliye aisI atyanta AzA rakhanA duHkhadAyI hai| ataH zAstrameM likhA hai kimanuSyako jyoM jyoM manameM dhAraNa kiye hue dravyakI prApti hotI hai tyoM tyoM usakA mana vizeSa duHkha yukta hotA jAtA hai| jo manuSya AzAkA dAsa banA vaha tIna bhuvanakA dAsa bana cukA aura jisane AzAko hI apanI dAsI banA liyA tIna bhuvanake loga usake dAsa vana kara rahate haiN| dharma, artha, aura kAma" gRhasthako anyonya apratibandhatayA tIna vargakI sAdhanA karanI caahiye| isaliye kahA hai ki dharmavarga-dharmasevana, arthavarga-vyApAra, kAmavarga-sAMsArika bhogavilAsa, ye tIna puruSArtha kahalAte haiN| ina tInoM vargoMko yathAvasara sevana karanA caahiye| so batalAte haiM --- uparokta tIna vargomeM se dharmavarga aura arthavarga ina donoMko dUra rakha kara ekale kAmavarga kA sevana karane vAle tanmaya bana kara viSaya sukhameM lalacAye hue madonmatta jaMgalI hAthIke samAna kauna manuSya ApattiyoM ke sthAnako prApta nahIM karatA ? jise kAmameM-strI sevanameM atyanta lalacAnekI tRSNA hotI hai
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 265 I use dhana, dharma aura zarIra sambandhI bhI sukha kahAMse prApta ho ? tathA jise dharmavarga aura kAmavarga ina donoMko kinAre rakhakara akele arthavarga- -dhana kamAI para atyanta AturatA hotI hai usake dhanake bhoganevAle dUsare hI loga hote haiM / jaise ki siMha svayaM madonmatta hAthIko mAratA hai parantu usameM vaha svayaM to hAthIko mArane ke pApakA hI hissedAra hotA hai, mAMsakA upabhoga lene vAle anya hI zRgAla - gIdar3a Adi pazu hote haiM; vaise hI kevala dhana upArjana karanemeM gulathAye huyeke dhana sambandhI sukhake upabhoga lene vAle putra pautrAdika yA rAjakIya manuSya vagairaha anya hI hote haiM aura vaha svayaM to kevala pApakA hI hissedAra banatA hai| arthavarga aura kAmavarga ina donoMko kinAre rakha kara ekale dharmavargakA sevana karanA yaha mAtra sAdhu santakA hI vyavahAra hai, parantu gRhasthakA vyavahAra nahIM / tathA dharmavarga chor3a kara ekale arthavarga aura kAmavarga kA bhI sevana karanA ucita nahIM / kyoMki dUsarekA khA jAne vAle jATake samAna adharmIko AgAmI bhavameM kucha bhI sukhakI prApti hone vAlI nahIM / isaliye somanIti meM kahA hai ki, sacamuca sukhI vahI hai ki jo AgAmI janmameM bhI sukha prApta karatA hai / isalie saMsAra bhogate hue bhI dharmako na chor3anA caahie| evaM arthavarga ko karake mAtra dharmavarga aura kAmavarga sevana karanese sira para karja ho jAneke kAraNa sukhameM aura dharma meM truTi Aye vinA nahIM rahatI / kAmavarga ko chor3a kara yadi arthavarga aura dharmavarga kA hI sevana kiyA kare to vaha grahasthakesAMsArika sukhoMse vaMcita rahatA hai / tathA tAdAtvika - kha -khAya magara kamAye nahIM / mUlahara- - mA bApakA kamAyA huvA khA jAya / kadaryakhAya bhI nahIM aura kharce bhI nahIM, aise tIna janoMmeM dharma, artha, aura kAmakA arasa parasa virodha svAbhAvika hI ho jAtA hai| jo manuSya navIna dhana kamAye binA jyoM tyoM kharca kiye jAtA hai use tAdAtvika samajhanA / jo manuSya apane mAtA, pitA, vagairahakA saMcaya kiyA huvA dhana, anyAya kI rItise kharca kara khAlI ho jAtA hai use mUlahara samajhanA / aura jo manuSya apane naukaroM takako bhI duHkha detA hai aura svayaM bhI aneka prakArake duHkha sahana karake dravya hone para bhI kisI kArya meM nahIM kharabatA use kadarya samajhanA cAhiye / tAdAtvika aura mUlahara ina donoMmeM dravya aura dharmakA nAza honese unakA kisI bhI prakAra kalyANa nahIM ho sakatA ( una donoMkA dhana dharma kAryameM kAma nahIM AtA ) aura jo kadarya, lobhI hai usake dhanakA saMgraha rAjyameM, usake pIche sage sambandhI gotriyoMmeM, jamInameM yA cora pramukhameM rahanekA sambhava hai / parantu usakA dhana dharmavarga yA kAmavarga sevana karanemeM upayogI nahIM hotaa| kahA hai ki jise gotrIya tAka kara cAhate haiM, cora lUTa lete haiM, kisI samaya dAva A jAnese rAjA le letA hai, jarA sI dera meM agni bhasma kara DAlatI hai, pAnI bahA letA hai, dharatI meM nidhAna rUpase dabAyA ho to haTase adhiSThAyaka hara lete haiM, durAcArI putra ur3A detA hai aise dravyako dhikkAra ho / zarIrakA rakSaNa karane vAleko mRtyu, dhanakA rakSaNa karane vAleko pRthvI, yaha merA putra hai, isa dhAranAse putra para ati moha rakhane vAleko durAcAriNI strI haMsatI haiN| cIMTiyoMkA saMcaya kiyA huvA dhAnya, makkhiyoM kA saMcaya kiyA huvA zahata madhu aura kRpaNakI upArjana kI huI lakSmI, ye dUsaroMke hI upayoga meM Ate haiM parantu unake upayoga meM nahIM aate| isI lie tIna varga meM paraspara virodha na Ane de kara hI unheM prApta karanA gRhasthoMko yogya hai / 34
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kisI samaya karmavazAt aisA hI bana jAya tathApi Age Ageke virodha hote hue pUrva pUrva kI rakSA karanA / kAmakI bAdhAse dharma aura arthakI rakSA karanA, kyoMki dharma aura artha hoM to kAma sukha pUrvaka sevana kiyA jA sakatA hai / kAma aura artha ina donoMkI bAdhAse dharmakA rakSaNa karanA, kyoMki kAma aura artha ina donoM vargakA mUla dharma hI hai| isaliye kahA hai ki eka phUTe hue miTTIke ThIkarese bhI yadi yaha mAna liyA jAya ki maiM zrImaMta hUM to bhI mabako samajhAyA jA sakatA hai| isalie yadi dharma ho to kAma aura artha binA cala sakatA hai| tIna varSake sAdhana binA manuSyakA AyuSya pazuke samAna niSphala hai, usameM bhI dharmako ila lie adhika ginA hai ki usake binA artha aura kAma mila nahIM sakate / " Ayake vibhAga" jaisI Aya ho tadanusAra hI kharca karanA cAhiye / nItizAstra meM kahA hai ki:pAdamAyAnnidhiM kuryA / tpAda vittAya kalpayet // dharmopayogayoH pAdaM / pAdaM bharttavyapoSaNe // Aya huI ho usameM se pAva bhAgakA saMgraha kare, pAva bhAga naye vyApAra meM de, pAva bhAga dharma aura zarIra sukhake liye kharce aura pAva bhAgameMse dAsa, dAsI, naukara, cAkara, sage sambandhI, dIna, hIna, duHkhita janoMkA bharaNa poSaNa karanemeM kharce / isa prakAra Ayake cAra bhAga karane caahiye| kitaneka AcArya likhate haiM kiH yAda niyujIta / dharme samadhikaM tataH // I zeSeNa zeSaM kurvIta / yatnatastucchamaihikaM // AyameM se Adhese bhI kucha adhika dravya dharmameM kharacanA, aura bAkIkA dravya isa lokake kRtya, sukha tuccha mAna kara unameM kharcanA / nidravya aura sadravya vAloMke liye hI uparokta viveka batalAyA hai aisA kitaneka AcAryoM kA mata hai / yAne "pAdamAyAnnidhiM kuryAda" isa zlokakA bhAvAtha nidra vyake liye haiM / aura "mAyAdaddha" isa zlokakA bhAvArtha sadravyake liye hai| isa prakAra isa viSaya meM tIna saMmata haiM / kassana iTTha / kasya lacchI na vallahA hor3a // avasara pacAi puNo / dunnivi taNyAo lahaaMti // jIvana kise iSTa nahIM hai ? sabhIko iSTa hai / lakSmI kise pyArI nahIM hai ? sabako priya hai, parantu koI 'aisA samaya bhI A upasthita hotA hai ki usa samaya jIvana aura lakSmI ye donoM eka tRNase bhI adhika halakI mAnanI par3atI haiN| dUsare granthoMmeM bhI kahA hai ki yazaskare karmaNi mitrasaMgrahe / priyAsu nArISva dhaneSu bandhuSu // dharme vivAhe vyasane ripukSaye / dhanavyayo'STAsu na gaNyate budhaiH // yaza kIrtike kAmameM, mitrake kAryameM, pyArI strImeM, nirdhana bane hue apane bandhu janoMke kAryameM, dharmakArya meM, bikatameM, apane para par3e hue kaSTako dUra karaneke kAryameM, aura zatruoMko parAjita karaneke kArya evaM jJa ATha kAryoM meM buddhivanta manuSya dhanakI parvA nahIM karatA /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa yaH kaaNknniimpypthppnnii| manveSate niSkasahasratulyAM // kAle ca koTiSvapi muktahasta / stasyAnubandhaM na jahAti lkssmiiH|| o puruSa binA prayojanake kAryameM eka kavar3I bhI kharca hotI huI eka hajAra rupayoMke barAbara samajhatA hai, (yadi eka kavar3I nikammI kharca ho gaI ho to hajAra rupayeke nukasAna samAna mAnatA hai) aura vaisA hI yadi koI Avazyaka prayojana par3ane se eka karor3akA kharca hotA ho tathApi usameM hAtha laMbA karatA hai, aise puruSakA lakSmI sambandha nahIM chodd'tii| "lobha aura vivekakI parIkSA karane para navI vahakA dRSTAnta" kisI eka bar3e vyApArIke lar3ake kI bahU nayI hI sasurAla meM AyI thI usane eka dina apane sasUrako diyemese paDate huye telakA vindU lekara apane jUteko cupaDate dekhA, isase usane vicAra kiyA ki sasurejI kI parIkSA karatI cAhiye ki inhoMne diyemeMse Tapakate huye telako bindu lobhase juteko cupar3A hai yA vivekase ? yaha bAta manameM rakhakara eka samaya vaha aisA DhoMga kara baiThI jisase sAre gharameM halavalI maca gii| vaha cillAuThI aura bolI "are merA mastaka phaTA jAtA hai| na jAne kyA hogayA! mastaka pIr3Ase maiM marI jAtI huuN| saturaM, sAsU, vagairaha gharake manuSyoMne bahuta hI upAya kiye parantu phAyadA na huvA ! phira vaha bolI mere pitAke ghara bhI yaha mastaka pIr3A bahuta daphai huvA karatI thI parantu usa samaya mere pitAjI sacce motiyoMkA cUrNa banA kara mere mastaka para cupar3ate to ArAma A jAtA thaa| yaha suna kara sasurA bolA-hA~ pahalese hI kyoM na kahIM thA? yaha to gharakI hI davA hai apane gharameM sacce motI bahuta hI haiM maiM abhI cUrNa kara DAlatA huuN| yoM kahakara vaha tatkAla uThakara bahutase sacce motI nikAla kharalameM DAlakara unheM pIsanekA upakrama karane lgaa| tava zIghra hI naI bahU bola uThI ki, basa basa rahane do! aba to isa vakta merA mastaka zAnta ho gayA isaliye motI pIsanekI jarUrata nahIM / mujhe to sirpha ApakI parIkSA hI karanI thI isaliye viveka rakhakara lakSmIkA upayoga karanA yogya hai| dharma kArya meM lakSmIkA vyaya karanA yaha to sacamuca hI lakSmIkA vazIkaraNa hai| kyoMki isIse lakSmI sthira hokara rahatI hai isaliye zAstra meM kahA hai mA mastha dIyate virsa, dIyamAnaM kadAcana / kUpArAma gavAdInA, dadatAmeva sNpdH|| dAna mArga meM denese vittakA kSaya honA hai, aisA kadApi na samajhanA, kyoMki kuve, bAga, bagIce, gAya, vagairaha ko jyoM ho tyoM usase saMpadA prApta kI jA sakatI hai| "dharma karate atula dhanaprApti para vidyApati kA dRSTAnta" eka vidyApati nAmaka mahA dhanADhya zeTha thaa| use eka dina svapnameM Akara lakSmIne kahA ki maiM .. Ajase dasa dina tumhAre gharase calI jaauuNgii| isa bAremeM usane prAtaHkAla uTha kara apanI strIse salAha kI
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zrAddhavidhi prakaraNa taba usakI strIne kahA ki yadi vaha avazya hI jAnevAlI hai to phira apane hAthase hI use dharmamArga meM kyoM na kharca DAleM ? ki jisase hama AgAmI bhavameM to sukhI hoN| zeThake dilameM bhI yaha bAta baiTha gaI isaliye pati patnIne eka vicAra ho kara sacamuca eka hI dinameM apanA tamAma dhana sAtoM kSetroMmeM kharca ddaalaa| zeTha aura zeThonI apanA ghara dhana rahita karake mAno tyAgI hI na bana baiThe hoM isa prakAra hokara parigrahakA pariNAma karake adhika rakhanekA tyAga kara eka sAmAnya bichaune para sukha pUrvaka so rahe / jaba prAtaHkAla sokara uThe taba dekhate haiM to jitanA gharameM prathama dhana thA utanA hI bharA najara aayaa| donoM jane Azcarya cakita huye parantu parigraha kA tyAga kiyA honese usameMse kucha bhI parigraha upayoga meM na lete| jo miTTI ke vartana pahalese hI rakha chor3e the unhIMmeM sAmAnya bhojana banA khAte haiN| ve to kisI tyAgI ke samAna kisI cIjako sparza taka bhI nahIM karate aba unhoMne vicAra kiyA ki hamane parigraha kA jo tyAga kiyA hai so apane nijI aMga bhogameM kharcane ke upayoga meM lenekA tyAga kiyA hai parantu dharma mArga meM kharcanekA tyAga nahIM kiyaa| isaliye hameM isa dhanako dharma mArga meM kharcanA yogya hai / isa vicArase dUsare dina dupahara se sAtoM kSetroM meM dhana kharcanA zurU kiyA / dIna, hIna, duHkhI, zrAvakoM ko to nihAla hI kara diyaa| aba rAtriko sukha pUrvaka so gye| phira bhI subaha dekhate haiM to utanA hI dhana gharameM bharA huvA hai jitanA ki pahale thaa| isase dUsare dina bhI unhoMne vaisA hI kiyA, parantu agale dina utanA hI dhana gharameM A jAtA hai| isa prakAra jaba dasa roja taka aisA hI krama cAlU rahA taba dasavIM rAtriko lakSmI Akara zeThase kahane lagI ki, vAhare bhAgyazAlI ! yaha tUne kyA kiyA ? jaba maiMne apane jAnekI tujhe prathamase sUcanA dI taba tUne mujhe sadAke liye hI bAMdha lii| aba maiM kahAM jAUM ? tUne yaha jitanA puNya karma kiyA hai isase aba mujhe nizcita rUpase tere ghara rahanA pdd'egaa| zeTha zeThAnI bolane lage ki aba hameM terI kucha AvazyaktA nahIM hamane to apane vicArake anusAra aba parigraha kA tyAga hI kara diyA hai| lakSmI bolI - "tuma cAhe jo kaho parantu aba maiM tumhAre gharako chor3a nahIM sktii|" zeTha vicArane lagA ki aba kyA karanA cAhiye yaha to sacamuca hI pIche A khar3I huii| aba yadi hameM apane nirdhArita parigrahase uparAnta mamatA ho jAyagI to hameM mahA pApa lagegA, isaliye jo huvA so huvA, dAna diyA so diyaa| aba hameM yahAM rahanA hI na cAhiye / yadi raheMge to kucha bhI pApake bhAgI bana jAyaMge / isa vicArase ve donoM pati patnI mahAlakSmIse bhare huye ghara vArako jaisAkA taisA chor3akara tatkAla cala nikle| calate huye ve eka gA~va se dUsare gAMva pahuMce, taba usa gAMvake daravAje Age vahA~kA rAjA aputra mara jAnese maMtrAdhivAsita hAthIne Akara zeTha para jalakA abhiSeka kiyA, tathA use uThA kara apanI skaMdha para baiThA liyaa| chatra, camarAdika, rAjacinha Apa pragaTa huye jisase vaha rAjAdhirAja bana gyaa| vidyApati vicAratA hai aba mujhe kyA karanA cAhiye ? itanemeM hI devavANI huI ki jinarAja kI pratimAko rAjyAsana para sthApana kara usake nAmase AjJA mAna kara apane aMgIkAra kiye huye parigraha pariNAma vratako pAlana karate huye rAjya calAnemeM tujhe kucha bhI doSa na lgegaa| phira usane rAjya aMgIkAra kiyA parantu apanI taraphase jIvana paryanta tyAgavRtti pAlatA rhaa| antameM svagasukha bhoga kara vaha pAMcaveM bhavameM mokSa jAyagA /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrAddhavidhi prakaraNa "nyAyopArjita dhanase lAbha" Upara likhe mujaba nyAyopArjita vittameM kitane eka lAbha samAye huye haiM so batalAte haiN| prazaMkanIyatva nyAyase prApta kiye dhanameM kisIkA bhI bhaya utpanna nahIM hotA, usase marjI mujaba usakA upayoga kiyA jA sakatA hai| prazaMsanIyatva nyAyase kamAne vAlekI saba loga prazaMsA hI karate haiM / adInaviSayatva-nyAyase kamAye huye dhanako bhoganemeM kisIkA bhI bhaya na honese adInatayA yAne duHkha nahIM bhoganA par3atA, evaM kisIse use chipAnekI bhI AvazyakatA nahIM par3atI, sabake dekhate huye usakA upayoga kiyA jA sakatA hai| sukha samAdhIddhihetutva-vaha sukha zAntise bhogA jA sakatA hai aura dUsare vyApArameM bhI vaha vRddhi karane meM sahA. yaka banatA hai| puNyakAryopayogIvAdi-use puNya kAryoM meM kharacane kI icchA hotI hai, anya bhI acche kAmoMmeM sukhase kharcA jA sakatA hai, aura kharAba kAryoMmeM upayoga nahIM hotaa| jisase pApakArya roke jA sakate haiM ityAdi lAbha samAye huye haiN| "ihalokaparalokahitaM" jagatameM bhI zobhAkArI hotA hai, jIvana paryanta isa lokameM usase hitake hI kArya hote haiM, anindanIya ginA jAtA hai isase isa lokameM saMpUrNa sukha bhogA jA sakatA hai, usase sage sambandhI sajjana logoMke kAryameM yathovita kharca kiyA jA sakatA hai| aura apane kAnoM apanI yaza kIrti sunI jA sakatI hai aura parabhavameM bhI hitakArI hotA hai| sarvatra zucayo dhIrAH / svakarmabalagarvitAH // kukrmnihtaatmaanH| pApAH sarvatra zaMkitAH // dharmI aura buddhimAna puruSa sarvatra apane zubha kRtyoMke balase garvita rahatA hai (zaMkA rahita nirbhaya rahatA hai ) aura pApI puruSa apane kiye huye pApa karmoMse sarvatra zaMkita hI rahatA hai| "zaMkita rahane para jazozAhakA dRSTAnta" ___ eka gAMvameM devozAha aura jazozAha nAmaka do baniye prItipUrvaka sAtha hI vyApAra karate the| ve donoM jane kisI kAryavaza kisI gAMva jA rahe the| mArgameM eka ratnakA kuMDala par3A huvA dekha devozAha vicArane lagA ki maiMne to kisIkI par3I huI vastu uThA lenekA parityAga kiyA huvA hai, isa liye maiM ise le to nahIM sakatA, parantu aba isa mArgase Age bhI nahIM jA sktaa| aise bolatA huvA vaha pIche phirA, jazozAha bhI usake sAtha pIche lauTA sahI parantu par3I huI vastu dUsarekI nahIM ginI jAtI yA par3I huI vastuko lene meM kucha bhI doSa nahIM lagatA isa vicArase devozAha ko mAlUma na ho, isa khUbIse usane vaha par3A huvA kuMDala uThA liyA, tathApi manameM vicAra kiyA ki dhanya hai devozAha ko ki jise aisI nispRhatA hai ! parantu merA hissedAra honese isameMse ise hissA to jarUra duuNgaa| yadi ise mAlUma ho gayA to yaha bilakula na legA, isa liye maiM aisI yukti karUMgA ki jisase ise khabara hI na par3e / yazozAha yaha vivAra kara vaha devo. zAhake sAtha vApisa aayaa| phira apane manameM kucha yukti dhAraNa kara jazozAha dUsare gAMva jAkara usa
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 zrAddhavidhi prakaraNa kuMDalako beca kara usake dravyase bahutasA mAla kharIda lAvA aura use hissevAlI dUkAnameM bharakara pUrvavata becane lgaa| mAla bahuta AyA thA isaliye use dekhakara devozAha ne pUchA ki bhAI ! itanA sArA mAla kahAMle AyA ? usane jyoM tyoM jabAva diyA, isaliye devozAha ne phira kasama dilA kara pUchA tathApi usane satya bAta na kahakara kucha golamAla jabAva diyaa| devozAha bolA ki bhAI ! mujhe anyAyopArjita vitta agrAhya hai aura mujhe isameM kucha dAlameM kAlA mAlUma detA hai, isa liye maiM aba tumhAre hisse meM vyApAra na na kruuNgaa| tumhAre pAsa merA jitanA pahalekA dhana nikalatA ho usakA hissA kara do, kyoMki anyAya se upArjita vittakA jaise chAcha par3anese dUdhakA vinAza ho jAtA hai, vaise hI nAza ho jAtA hai, itanA hI nahIM parantu usake sambandha se dUsarA bhI pahalA kamAyA huvA nikala jAtA hai| yoM kaha kara usane tatkAla svayaM hisAba karake apanA hissA judA kara liyA aura judA vyApAra karaneke liye judI dukAna le kara usI vakta usane vaha hisse meM AyA huvA mAla bhara diyaa| jazozAha vicAra karane lagA ki, yadyapi yaha anyAyopArjita vitta hai tathApi itanA dhana kaise chor3A jAya ? yaha vicAra kara dUkAnako vaise hI chor3a tAlA lagAkara vaha apane ghara jA baitthaa| daivayoga usI dina rAtako yazozAha kI dUkAnameM corI huI aura usakA jitanA mAla thA vaha saba curAyA gayA jisase khabara par3ate hI prAtaHkAla meM jazozAha hAya hAya, karane lagA aura devozAha kI dUkAna anya jagaha vaisA zuddha mAla na milanese khUba calane lagI; isase use apane mAla dvArA bar3A bhArI lAbha huvaa| devozAha ke pAsa bhAkara yazozAha bar3A aphasosa karane lagA, taba usane kahA ki bhAI aba to pratyakSa phala dekhA na ? yadi mAnatA ho to aba bhI aise kAma na karanekI pratijJA grahaNa kara le| isa taraha samajhA kara use pratijJA karA zuddha vyApAra karanekI sUcanA kii| vaisA karanese vaha punaH sukhI huvaa| isaliye nyAyopArjita vittase sarva prakArako vRddhi aura anyAyake dravyase sacamuca hI hAni vinA huye nahIM rhtii| ataH nyAyase hI dhana upArjana karanA zreyaskara hai| "nyAyopArjita vitta para laukika dRSTAnta" campAnagarImeM somarAjA rAjya karatA thaa| usane eka dina apane pradhAnase pUchA ki-'ustarASaNa parvameM kaunase pAtrameM sudravya dAna denese vizeSa lAbha hotA hai ?" pradhAnane kahA-"svAmin ! yahA~ para eka uttama pAtra to vipra hai parantu dAna dene yogya dravya yadi nyAyopArjita vitta ho taba hI vaha vizeSa lAbha ho sakatA hai| nyAyopArjita vitta nyAya vyApArake binA upArjana nahIM ho sktaa| vaha to vyApAriyoM meM bhI kisI viraleke hI pAsa mila sakatA hai, taba phira rAjAoMke pAsa to ho hI kahAMse 1 nyAyopArjita vitta hI zreSTha phala denevAlA hotA hai; isa lie vahI dAna mArgameM kharcanA caahiye| kahA hai ki dAtuM vizuddhavittasya, guNayuktasya caarthinH| durlabhaH khalu yogaH, subIjakSetrayoriva //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 275 nirmala, kapaTarahita, vRttise aura nyAyayukta rItimujaba pravRttise kamAyA huvA dhana denevAlA dAna dene ke yogya ginA jAtA hai| aura apane jJAnAdi guNayukta ho vahI dAna lene yogya pAtra ginA jAtA hai| uparokta guNayukta dAyaka aura pAtra ina donoMkA saMyoga zreSTha jamInake khetameM boye hue bIjake samAna sacamuca hI durlabha hai| __phira rAjAne sarvopari pAtra dAna jAnakara ATha dina taka rAtrimeM kisIko mAlUma na ho aisI yuktise vyApArI kI dUkAna para Akara vyApArI kI lAyakIke anusAra ATha rupaye paidA kiye| parvake dina saba brAhmaNoM ko bulA kara pAtra viprako bulAneke lie dIvAnako bhejaa| usane jAkara pAtra viprako AmaMtraNa kiyA, isase vaha bolA yo rAjJaH prtigRhaati| brAhmaNo lobhmohitH| * tapizrAdiSu ghoreSu / narakeSu sa patyate // jo brAhmaNa lobhameM mohita hokara rAjAke hAthase rAjyadravya kA dAna letA hai vaha tamizrAdika mahA andhakAravAlI ghora narakameM par3a kara mahApApa ko sahana karatA hai, isa liye rAjAkA dAna nahIM liyA jAya / rAjJaH pratigraho dhIro, mdhumishrvishopmH| putrAsa vara bhukt| natu rAjJaH prtiigrhii| rAjadravyakA dAna lenA ayogya hai kyoMki yaha madhuse lepa kiye hue viSake samAna hai, apane putrakA mAMsa khAnA acchA, parantu sajAkA dAna putra mAMsale bhI ayogya honese vaha nahIM liyA jaataa| daza sUnAsamA cakrI, dazacakrI smodhvjH| dazadhvajasamA vezyA, daza bezyAsapo nRpH|| daza kasAioM ke samAna paka kuMbhakAra kA pApa hai, dasa kuMbhakAroM ke pApa samAna smazAniye brAhmaNa kA pApa hai, dasa zmazAnI brAhmaNoMke pApa samAna eka vezyAkA pApa hai, aura daza vezyAoM ke pApa samAna eka rAjAkA pApa hai| yaha bAta purANa tathA smRti vagairahameM kathana kI huI honese mujhe to rAjadravya agrAhya hai isa liye maiM rAjAkA dAna ne luugaa| pradhAna bolA-"svAmin ! rAjA Apako nyAyorjita hI vitta degaa|" viSa bolA nahIM nahIM aisA ho nahIM sakatA! rAjAke pAsa nyAyopArjita dhana kahAMse aayaa|" pradhAna bolA-- "svAmin ! rAjAko maiMne prathamase hI sUcanA kI thI, isase unhoMne svayaM bhujAse nyAyapUrvaka upArjana kiyA hai isaliye vaha lenemeM Apako kucha bhI doSa laganekA sambhava nhiiN| sanmArgase upArjana kiyA dravya lene meM kyA doSa hai ? aisI yuktiyoM se samajhA kara dIvAna supAtra, vizko daravArameM laayaa| rAjAne ati prasanna hokara use Asana samarpaNa kiyA, bahumAna aura vinayase usake pAda prakSAlana kiye| phira hAtha jor3a kara nAva se rAjAne svabhujAse upArjana kiye usake hAthoM ATha rupaye samarpaNa ziye aura namaskAra karake use sammAna pUrNaka visarjana kiyA, isase bahutase vikra apane mana meM vividha prakAra ke vicAra aura kheda karane lge| parantu
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 mA zrAddha vidhi prakaraNa rAjAne unheM sammAna pUrvaka suvarNamudrA ke dAnAdise prasanna kara vidA kiye| yadyapi rAjAne suvarNAdika itanA dAna kiyA thA ki unheM bahutakAla paryaMta kharacate hue bhI samApta na ho tathApi vaha rAjadravya anyAyo. pArjita honese thor3e hI samayameM khAmeke kharcase hI khuTa gayA aura jo satpAtra viprako mAtra ATha hI rupayoM kA dAna milA thA vaha nyAyopArjita vitta honese usake gharameM gaye bAda bhojana vastrAdimeM kharcate huye bhI vaha akSaya nidhAnake samAna kAyama rhaa| nyAyale prApta kiyA huvA, acche khetameM boe hue acche bIjake samAna zobhAkAraka aura sarvato bRddhikAraka hotA hai| "dAnameM caubhaMgI" 1 nyAyase upArjana kiye drabyakI satpAtrameM yojanA karane se prathama bhaMga hotA hai / usase akSaya puNyA. nubandhI hokara paraloka meM vaimAnika deva tayA utpanna ho vahAMse manuSyakSetra meM paidA hokara samakita dezavirati vagairaha prApta karake usI bhavameM yA thor3e bhavameM siddhi padakI prApti hotI hai| dhannA sArthavAha yA zAlIbhadrAdika ke samAna prathama bhaMga smjhnaa| 2 nyAyopArjita vittase mAtra brAhmaNAdika poSaNa karane rUpa dUsarA bhaMga smjhnaa| isase pApAnuvandhI puNya upArjana hotA hai, kyoMki usa bhavameM mAtra saMsAra sukha phala bhogate huye antameM bhava paraMparAkI viDambanA bhoganekA kAraNa rUpa honese nirasahI phala ginA jAtA hai| jaise ki lAkha brAhmaNoMko bhojana karAne vAlA vipra jaise kucha sAMsArika sukha bhogAdi bhogakara antameM recanaka nAmA sarvAGga sulakSaNa eka bhadraka prakRti vAlA hAthI utpanna huvA / lAkha brAhmaNoMko bhojana karAnese vace huye pakvAnna Adi supAtra dAnameM yojita karane vAle eka daridrI viprakA jIva saudharma devalokameM deva tayA utpanna ho vahA~ke sukhoMkA anubhava karake punaH vahA~se cyavakara pAMcasau rAja kanyAoMkA pANigrahaNa karane vAlA zreNika rAjAkA putra nandISeNa huaa| use dekhakara madonmatta huye recanaka hAthIko bhI jAtismaraNa jJAna utpanna huvA, tathApi antameM vaha pahalI narakameM gyaa| isameM pApAnubandhI puNya hI honese bhava paraMparAkI vRddhi hotI hai, isaliye pahale bhagakI apekSA yaha dUsarA bhaMga phalakI apekSA meM bahuta hI hIna phala dAyI ginA jAtA hai| yaha dUsarA bhaMga samajhanA caahiye| 3 anyAyase upAjana kiye dravyako satpAtrameM yojana karane rUpa tIsarA bhaMga smjhnaa| uttama kSetrameM boye hue sAmAnya bIja kAMganI, kodarA, maMDavA, caNA, maTara, vagairaha Uganese AgAmI kAlameM kucha zAnti sukha pUrvaka use puNya bandhake kAraNa tayA honese rAjA tathA byApAriyoMko aneka Arambha, samArambha karane pUrvaka upArjana kiye dravyase jyoM Age lAbhakI prApti hotI hai, tyoM isa bhaMga bhI Age paramparAse mahA lAbhakI prApti ho sakatI hai, kahA hai ki:-- kAzayaSTI rinaiSA shrii| rsaaraavirsaapyho|| nIne tura satAM dhanyaH / saptakSetrI nisevanAt //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaarna... maaaa zrAddhavidhi prakaraNa 273 kAMsakA tRNa asAra aura virasa-svAda rahita hai tathApi AzcaryakI bAta hai ki, jo uttama prANI hotA hai vaha sAta kSetra (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, mandira, jinabimba aura jJAna ) meM usakA upayoga kara detA hai to usase usakI ikSurasa ke samAna dazA pragaTa hotI hai (asAra vastu bhI zreSTa kAryoMmeM niyojita karanese sArake samAna phala de sakatI hai ) phira bhI kahA hai ki: khalopi gavidugdhaM syaa| dugdhamapyurage viSaM // pAtrApAtravizeSeNa / tatpAtre dAnamuttamaM // tilakI khala yadi gAyake peTameM gaI ho to vaha dUdha bana jAtI hai aura yadi dUdha sarpake peTameM gayA ho to vaha viSa bana jAtA hai| yaha kisase hotA hai ? usameM pAtrApAtra hI hetu hai, isaliye yogya pAtrameM hI dhana denA uttama ginA jAtA hai| sAsAitaM pijalaM / patta viseseNa antaraM gurumaM // ahimuhapaDibhaM grlN| sipya uDe mutti hoi // svAti nakSatrameM jo pAnI barasatA hai vahI pAnI pAtrakI vizeSatAse bahuta hI phera phAra vAlA bana jAtA hai, kyoMki vahI pAnI sarpake muhameM par3anese viSa ho jAtA hai aura vahI pAnI sIpameM par3anese sAkSAt motI bana jAtA hai| . isa viSaya para dRSTAnta to zrI AbU parvata para bar3e uttuMga mandira banavAne vAle mantrI vimalazAha vagairaha kA samajha lenaa| unakA caritra saMskRtameM prasiddha honese, aura grantha bar3A ho jAneke bhayase yahAM para nahIM diyA gyaa| ___ mahA AraMbha yAne pandraha karmAdAnake byApArase yA aghaTita kAraNoMse upArjana kI huI lakSmI yadi sAta kSetroMmeM na khacI ho to vaha mammaNa zeTha aura lobhAnandI ke samAna nizcayase apakIti aura durgatimeM DAle binA nahIM rhtii| isaliye yadi anyAyopArjita vitta ho to bhI vaha uttama kAryameM kharacanese antameM lAbha kAraka ho sakatA hai, yaha tIsarA bhaMga smjhnaa| 4 anyAyase kamAye hue dhanakI kupAtrameM yojanA karanA yaha cauthA bhaMga ginA jAtA hai| kupAtrako poSanese zreSTha logoMmeM nindanIya ho jAtA hai, yAne isa lokameM bhI kucha lAbha kAraka nahIM hotA; aura paraloka meM nIca gatikA kAraNa hotA hai| isase vivekI puruSoMko isa caturtha bhaMgakA sarvathA tyAga karanA cAhiye / isaliye laukika zAstrameM kahA hai ki,-. anyAyopAstavittasya / dAnamatyanta doSakRta // dhenu nihatya tanmAMsa / dhvAMnANAmiva tarpaNaM // anyAyase upArjana kiye drabyase dAna karanA so atyanta doSa pUrNa hai| jaise ki gAyako mArakara usake mAMsase kauvoMkA poSaNa krnaa| anyaayopaarjitrvise| bacchrAddha kriyate nnaiH||
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ annnnnnnnARAA 274 zrAddhavidhi prakaraNa tRpyante tena cAMDAlA / vukksaadaasyonyH|| anyAyase upArjana kiye dhanase jo loga zrAddha karate hai usase cAMDAla jAtike, mukkasa, jAtike dAsa yonike devatA tRpti pAte haiM parantu pitRyoMkI tRpti nahIM hotii| dattasvalpopi bhadrAya / syAdartho nyaaysNgtH|| anyAyAcaH punardattaH / puSkalopi phlomijhtH|| nyAyase upArjana kiyA huvA dhana yadi thor3A bhI dAnameM diyA ho to vaha lAbha kAraka ho sakatA hai, parantu anyAyase kamAyA huvA dhana bahuta bhI dAna kiyA jAya tathApi usakA kucha phala nahIM miltaa| anyAyArjitavitta na / yo hitaM hi smiihte|| bhakSaNAtkAlakUTasya / sobhivAcchati jIvitaM // anyAyase upArjana kiye dhanase jo manuSya apanA hita cAhatA hai, vaha kAlakUTa nAmaka viSa khAkara jAnekI icchA karatA hai| ___anyAyase upArjana kiye dhana dvArA AjIvikA calAne vAlA eka seThake samAna prAyaH anyAyI hI hotA hai, klezakArI, ahaMkArI, kapaTI, pApakI pUrti karane meM hI agresarI aura pApa buddhi hI hotA hai| usameM aise aneka prakArake avaguNa pratyakSa tayA mAlUma hote haiM / "anyAyopArjita vittapara eka zeThakA dRSTAnta" mAravAr3ake pAlI nAmaka gAMvameM kAkuAka; aura pAtAka nAmaka do sage bhAI the| unameM choTA dhanavAna aura bar3A bhAI nirdhana honese apane choTe bhAIke yahAM naukarI karake AjIvikA calAtA thaa| eka samaya cAturmAsa ke mausamameM rAtrike vakta sArA dina kAma karanese thaka jAneke kAraNa kAkuAka so gayA thaa| use pAtAkane Akara, gussemeM kahA ki, are bhAI ! tere kiye hue kyAre to pAnI par3anese bhara kara phUTa gaye haiM aura tu sukhase so rahA hai| tujhe kucha isa bAtakI cintA hai ? use vAraMbAra isa prakAra upAlambha dene lagA, isase vivArA kAkuAka A~kheM masalatA huvA dhikkAra hai aisI naukarIko; aura dhikkAra hai isa mere daridrI panako, yadi maiM aisA jAnatA to isake pAsa rahatA hI nahIM, parantu kyA karU bavanameM bandha gayA so bandha gayA, isa prakAra bolatA huvA uThakara hAthameM phAvalA le jaba vaha khetameM jAkara dekhatA hai to bahutase majUra loga kyAre sudhArane laga rahe haiM, vaha unase pUchane lagA ki, "are! tuma kauna ho ?" unhoMne kahA-"Apake bhAIkA kAma karane vAle naukara haiN|" taba kAkuAka bolA ki kuvemeM par3I isa pAtAkakI naukarI, vaha aisA nirdaya hai ki, apane bhAI kI bhI jise zarama nahIM AtI,! aiso andherI rAtameM mujhe bhara nidrAmeMse uThA kara yahA~ bhejaa| maiM to aba isakI naukarIse kaMTAla gayA huuN|" yaha sunakara naukaroMne kahA ki tuma balabhIpura nagarameM jaao| yadi vahAMpara tuma rojagAra karoge to tumheM bahuta lAbha hogA, kucha dino bAda hamArA bhI bahIM jAnekA irAdA hai|" yaha bAta suna kara usakI ballabhIpura jAne
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 275 kI pUrNa marjI hogii| isase vahAM para thor3e dina nikAla kara apane kuTumbiyoMko sAtha le vaha vallabhIpura nagarameM gyaa| vahAM para dUsarA kucha yoga na bananese nagara daravAje ke pAsa bahutase ahIra loga basate the vahA~para hI vaha eka ghAsakI jhoMpar3I bAMdhakara ATA, dAla, ghI, guDa, vagairaha becane lgaa| usakA nAma kAkuAka una ahIra logoMko uccAra karanemeM aTapaTA mAlUma denese use raMka jaisA dekha saba 'rAkA' nAmase bulAne lge| aba vaha usa paracUnakI dukAnase acchI taraha apanI AjIvikA calAne lgaa| __usa samaya koI kApaDika anya darzanI yogI giranAra para jAkara bahuta varSoM taka prayAsa karanese maraNake mukhameM hI na A par3A ho aisA kaSTa sahana karake vahAMkI rasa kumpikAmeM se siddha rasakA tUbA bhara kara apane nirdhArita mArgase calA jAtA thA / itanemeM hI akasmAta AkAza vANI huI ki "yaha tUMbA kAkuAkakA hai" isa prakArakI AkAza vANI suna kara bicArA vaha sanyAsI to DaratA huvA antameM ballabhIpura A pahuMcA aura gAMvake daravAje ke pAsa dUkAna karane vAle usane rAkA zeThake najIka hI utArA kiyaa| una donoMmeM paraspara prItibhAva ho jAnese vaha saMnyAsI siddha rasake tUceko rAkA zeTake yahAM rakha kara somezvara kI yAtrArtha calA gyaa| rA~kA zeThane vaha tUMbA parvake dina rasoI karaneke culhe para bAMdha diyaa| phira kitane eka dina bAda koI parva Anese usa culhe para rasoI karate hue tApake kAraNa Upara laTakAye huye tUMbemeMse rasakA eka bindu culhe para rakhkhe huye taye para par3anese vaha tatkAla hI suvarNamaya bana gyaa| isase dUsarA tavA lAkara culhepara caDhAyA usa para bhI tU bemeM se eka rasakA vindu par3anese vaha suvarNakA bana gyaa| isa parase isa. 'bemeM siddha rasa bharA samajha kara usa yogIko vApisa deneke bhayase yAne use dabA rakhaneke lAlacase rA~kA zeThane apanA mAla mattA dUsarI jagaha rakha usa jhoMpar3ImeM Aga lagAdI aura vaha gAMvake dUsare daravAjeke samIpa eka naI dukAna lekara usameM ghIkA vyApAra karane lgaa| tU beke rasake pratApase jaba cAhatA hai taba suvarNa banA letA hai| isa taraha sAre tU beke rasakI mahimAse vaha bar3A bhArI dhanADhya hogayA, tathApi vaha ghIkA hI vyApAra karatA rahA / eka samaya kisI eka gAMvakI ahIrinI usakI dUkAna para ghI becane aayii| usakI ghIkI maTakI meM se ghI nikAla tola kara nitaraneke lie use IDhI para rakkhI, isase vaha maTakI tatkAla hI ghIse bhara gii| dUsarI daphA usameM ghI nikAla kara tola kara phirase IDho para rakhkhI jisase phira bhI vaha ghIse bharI najara aaii| yaha dekha rAMkA zeThane vicAra kiyA ki sacamuca yaha to kucha isa I TImeM hI camatkAra mAlUma hotA hai, nizcaya hotA hai ki isa ghAsakI banAI huI I DhomeM 'vitrAvela hai| isa vicArase rA~kA zeThane kapaTa dvArA ahIranIse usa IDhIko le liyaa| tubeke siddha rasake pratApase usane bahuta kucha lAbha prApta kiyA thA, parantu jaba vaha rasa samApta hone AyA taba utane meM hI use vitrAvela A milii| isakI mahimAse vaha atula suvarNa banAne lagA isase vaha asaMkhya dhanapati tulya bana baitthaa| tathApi vaha dhanakA lobhI deneke kama bajanake bATa aura leneke adhika bajanake bATa rakhatA thaa| aise kRtyoMse vyApAra karate huye pApAnuvandhI puNyake balase vyApArameM tatpara rahate hue vaha mahA dhanADhya huvA / isI samaya use koI eka yogI milA, usase usane navIna suvarNa
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 zrAddhavidhi prakaraNa banAnekI yukti sIkhalI / isa prakAra siddhi rasa, dUsarI citra bela, aura tIsarI suvarNa siddhi ina tIna padArthoM ke mahimAse vaha aneka koTizvara bana baiThA / parantu anyAyase upArjana kiyA huvA honeke kAraNa aura pahale nirdhana thA phira dhanavAna banA huvA honese kisI bhI sukRtake AcaraNameM, sajana logoMke kAryoM meM yA dIna hIna, duHkhI, logoMko sukha denekI sahAyatA ke kAryameM yA anya kisI acche kAryake upayogameM usa dhana se usase eka pAI bhI kharca na ho skii| mAtra eka abhimAna, mada, kalaha, kleSa, asantoSa, anyAya, durbuddhi, chala, kapaTa, aura prapaMca karaneke kAryameM usa dhanakA upayoga hone lgaa| aba itanese vaha rA~kA zeTha vAraMvAra logoMpara evaM dUsare sAmAnya byApAriyoM para nayA nayA kara, naye naye kAyade unheM alAbha kAraka aura svataHko lAbha kAraka niyama karane lagA, tathA dUsaroMko kucha dhana kamAtA dekha unapara IrSA, dveSa, matsara, rakhakara aneka prakArase unheM harakata pahuMcAne meM hI apanI caturAI mAnane lgaa| haraeka prakArase lene dene vAle vyApAriyoMko satAne lgaa| mAno sAre gAMvake vyApAriyoMkA vaha eka julamI rAjA hI na ho| isa prakArakA AcaraNa karanese usakI lakSmI logoMko kAla rAtrike samAna mAlUma hone lgii| eka samaya rA~kA zeThakI putrIke hAthameM eka ratna jar3ita kaMghI dekha kara ballabhIpura rAjAkI putrIne apane pitAse kahakara maMgavAI, parantu ati lobhI honeke kAraNa usane vaha kaMghI na dii| isase kopAyamAna ho zilAditya rAjAne kisI eka chala bhedase usa kaMghIko maMgavA kara vApisa na dii| isase rA~kA zeThako bar3A krodha car3hA, parantu kare kyA rAjAko kyA kahA jAya ! aba usane badalA leneke liye apara dvIpameM rahane vAle mahA durdhara mugala rAjAko karor3a rupaye sahAya dekara zilAdityake Upara car3hAI karaneko prerita kiyaa| yadyapi mugala logoMkI lAkhoM sainA car3ha AI thIM tathApi usa senAse jarA bhI bhaya na rakhakara zilAditya rAjAne unhoMke sAmane sUrya devake varadAnase mile huye azvakI sahAyatAse saharSa saMgrAma kiyaa| (usameM itanA camatkAra thA ki zilAditya rAjAko sUryane baradAna diyA thA ki jaba tujhe saMgrAma karanA ho taba eka manuSyase zaMkha bajavAnA phira maiM tujhe apane svayaM car3hanekA ghor3A bheja duuNgaa| usa ghor3e para car3ha kara jaba tU zaMkha bajA. yegA taba zIghra hI vaha ghor3A AkAzameM udd'egaa| vahAMse tU zatruoMke sAtha yuddha karanA jisase dinameM ghor3eke pratApase terI vijaya hogI) yuddhake samaya zilAditya rAjA sUryake varadAna mujaba zaMkha vAdyake AvAjase sUrya kA ghor3A bulAkara usa para car3hatA hai, phira zaMkha bajAnese vaha ghor3A AkAzameM ur3atA hai, vahAM adhara raha kara mugaloMke sAtha lar3ate hue bilakula nahIM haartaa| evaM mugaloMkA sainya bhI bar3A honese lar3AI karanemeM pIche nahIM haTatA, tathApi ghor3A UMce rahanese unakA jora nahIM cala sakatA / yaha bAta mAlUma par3anese rA~kA zeTha jo manuSya zaMkha bajAyA karatA thA usase pozidA taura para milA aura kucha gupta dhana dekara use samajhAyA ki zaMkha bajAnese ghor3A Aye bAda jaba rAjA usa para savAra hI na huvA ho usa vakta zaMkha bajAnA; jisase vaha ghor3A AkAzameM ur3a jAya aura rAjA nIce hI raha jaay| isa prakAra zaMkha bajAne vAleko kucha lAlaca dekara phor3a liyaa| usane vaisA hI kiyA, dhanase kyA nahIM bana sakatA ? aisA honese zilAditya rAjA hA hA! aba kyA kiyA jAya ? isa taraha pazcAttApa karane lagA; itanemeM hI mugala logoMke subhaToMne Akara hallA karake
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvithi prakaraNa 277 use pahalI hI coTameM parAjita kara diyA, aura antameM use vahAM hI jAnase mAra kara vallabhIpura apane tAbe kara liyaa| isaliye zAstrameM-"titthogili payaNNAmeM" yaha likhA hai ki, vikramArka ke saMvatase tInasau pichattara varSa vyatIta huye bAda vallabhIpura bhaMga huvaa| mugaloMko unake zatruoMne nirjala dezameM bhejakara mArA / sunA jAtA hai ki mugala loga bhI nirjala dezameM mAre gaye the| isa prakAra rAMkA zeThakA anyAyase upArjana kiyA huvA dravya anarthake mArgameM hI vyaya huvA / parantu usase usakA sadupayoga na ho skaa| ____ anyAyase upArjana kiye hue dravyase aura kyA sukRta bana sakegA ? isa viSayameM uparokta dRSTAnta kAphI hai| uparokta likhe mujaba anyAyase kamAye hue dhanakA phala dharmAdikase rahita hI hotA hai aisA samajha kara nyAya pUrvaka vyavahAra karanemeM udyama karanA, kyoMki use hI vyavahAra siddhi kahA jAtA hai| zAstrameM kahA hai ki-vihArAhArabyAhAra vyavahArastapasvinAm / grahoNaMta vyavahAra eva vado vilokyate // vihAra karanA, AhAra grahaNa karanA, vyavahAra yAne tapa karanA aura vyavahAra yAne kriyA karanA, sAdhuoMke liye itane zabdoMmeM se vyavahAra artha liyA jAtA hai| parantu zrAvakoM ke liye sirpha vyavahAra siddhi hI artha liyA jAtA hai| isaliye zrAvaka logoMko jo jo dharmakRtya karane hoM ve byavahAra zuddhi pUrvaka hI karane cAhiye / vyavahAra zuddhi vinA zrAvaka jo kriyA kare vaha yogya nahIM ginI jaatii| zrAvaka-dina kRtyameM kahA hai kikevalo prarUpita jainadhamakA mUla vyavahAra zuddhi hI hai| isa lie vyavahAra zuddhise hI artha zuddhi hotI hai / (dravya zuddhi vyavahAra zuddhise hI hotI hai) artha zuddhi--nyAyopArjita vittase AhArazuddhi hotI hai aura AhArazuddhi se (nyAyopArjita vittase grahaNa kiye hue annAdikase ) zarIra zuddhi hotI hai| zarIra zuddhise duSTa vicAra paidA nahIM hote| zarIra zuddha hone para hI manuSya dharmakRtya ke yogya hotA hai, aura jaba vaha dharmake yogya huA ho tabase hI jo jo kRtya kare vaha use sarva phala dene vAlA hotA hai| yadi aisA na kare to vaha phala rahita hotA hai| aisA kiye binA jo jo kRtya karatA hai vaha vyavahArazuddhi rahita honese dharmakI niMdA karAne vAlA hI ho jAtA hai| jo dharmakI nindA karAtA hai use aura anyako bhI bodhibIja kI prApti nahIM hotI, yaha bAta sUtra meM bhI batalAI huI hai| isa lie vivakSaNa puruSako sarva prayatnase aisA hI vartAva karanA cAhiye ki jisase mUrkha loka usake pIche dharmakI niMdA na kreN| lokameM bhI AhArake anusAra hI zarIrakA svabhAva aura racanA dekha par3atI hai| jaise ki vAlyAvasthA meM jisa ghor3eko bhaiMsakA dUdha pilAyA ho, bhaiMsoMko pAnI priya honese jaise ve pAnImeM tairane lagatI haiM vaise hI vaha bhaisakA dUdha pInevAlA ghor3A bhI pAnImeM tairatA hai, aura jisa ghor3eko vAlyAvasthA meM gAyakA dUdha pilAyA ho vaha ghor3A pAnIse dUra hI rahatA hai| vaise hI jo manuSya vAlyAvasthA meM jaisA AhAra karatA haiM vaisI hI usakI prakRti bana jAtI hai| bar3A hue bAda bhI yadi zuddha AhAra kare to zuddha vicAra Ate haiM aura azuddha AhAra karanese avazya kubuddhi prApta hotI hai| laukikameM bhI kahAvata hai ki 'jaisA AhAra vaisA udgaar'| isa lie sadvicAra lAneke vAste vyavahArazuddhi kI AvazyakatA hai| vyavahArazuddhi pIThikAke
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zrAddhavidhi prakaraNa samAna honese usa para hI dharmakI sthiti bhalI prakAra ho sakatI hai| yadi pIThikA DhUr3ha ho to usa para ghara Tika sakatA hai, vaise hI dharma bhI vyavahArazuddhi ho to hI vaha nizcala raha sakatA hai| isa lie vyavahAra zuddhi avazya rakhanA caahie| dezakAla viruddhAdhikAra "dezAdiviruddha tyAgo-dezakAla nRpAdika kI viruddhatA barjanA / yAne dezaviruddha, kAlaviruddha, jAtiviruddha, rAjaviruddha pravRttikA parityAga krnaa| isa lie hitopadezamAlA meM kahA hai ki desassaya kaalssy| tivassa logassa tahaya dhmpss|| vajjato paDikulaM / dhamma sammaM ca lahaI nro|| dezaviruddha, kAlaviruddha, rAjaviruddha, aura lokaviruddha evaM dharmaviruddha vagairaha kitane eka avaguNoMkA parityAga karanese manuSya uttamadharma ko prApta kara sakatA hai|" jaise ki sauvIra dezameM khetI karanA manA hai, vaha karma vahAM nahIM kiyA jaataa| lATa dezameM madirApAna kA tyAga hai| isa taraha jisa jisa dezameM jo vastu logoM ke AcaraNa karane yogya na ho vahAM usa vastu kA sevana karanA viruddha ginA jAtA hai| tathA jisa dezameM, jisa jAtimeM yA jisa kulameM jo vastu AvaraNa karane yogya na ho usakA AcaraNa karanA dezaviruddha meM jAtikula prabhedatayA ginA jAtA hai| jaise ki brAhmaNa ko madirA pAna karanA niSedha hai, tila, namaka vagairaha becanA niSedha hai| isa liye unhIMke zAstra meM kahA hai 'tilavallaghutA teSAM tilabata syAmatA punH| tilavaccanipIDyante ye tilavyavasAyinaH // 'jo tilakA vyApAra karatA hai, usakI tilake samAna hI laghutA hotI hai, tilake samAna vaha kAlA hotA hai, tila ke samAna pIlA jAtA hai|' yaha jAtiviruddha ginA jAtA hai| yadi kulake viSayameM kahA jAya to jaise ki cAlukya vaMzavAle rajapUtoM ko madyapAna kA parityAga karanA kahA hai| tathA dezaviruddha meM yaha bhI samAveza hotA hai ki dUsare dezake logoM ke sunate hue usa dezakI nindA krnaa| arthAta jisa jisa dezameM jo vAkya bolane yogya na ho una dezoMmeM vaha vAkya bolanA yaha dezaviruddha smjhnaa| kAlaviruddha isa prakAra hai ki zItakAla meM himAcala parvatake samIpake pradezameM yadi koI hamAre dezoM se jAya to use zItavedanA sahana karanA bar3A kaThina ho jaay| isa liye vaise dezameM usa prakArake kAlameM jAnA manA hai| uSNakAla meM vizeSataH mAravADa dezameM na jAnA, kyoMki vahAM garamI bahuta hotI hai| cAtu. rmAsa meM dakSiNa dezakI musAphirI karanA yA jisa jamInameM adhika bRSTi hotI ho, yA jisa dezameM kAva kIcar3a vizeSa hotA ho, una dezoMmeM pravAsa karanA yaha kAlaviruddha ginA jAtA hai| yadi koI manuSya samayakA vicAra kiye binA hI vaise dezoMmeM jAtA hai to vaha vizeSa biTambanAyeM sahana karatA hai| cAturmAsa ke kAla. meM prAyaH samudrake prAntavAle dezoMmeM musAphirI karanA hI na caahiye| tathA jahAM para vizeSa akAla par3A ho, rAjA rAjAoM meM pArasparika virodha calatA ho, yA saMgrAma vagairaha zurU ho, yA rAstemeM DAkA vagairaha par3anekA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 27-8 bhaya ho, yA mArga meM kisI kAraNa pravAsIko rokA jAtA ho yA rukanA par3atA ho, yA rogAdikA upadrava calatA ho, yA mArga meM calanA jokhama bharA ho, yA mArga meM koI gAMva na Akara bhayaMkara aTavIvAlA rAstA ho, yA sandhyAke samaya gamana karanA paDe athavA andherI rAtameM calanA paDe, rakSaka yA kisI sAthIke vinA gamana karanA ho, ityAdi aise sthAnakoM meM yadi binA vicAre pravRtti kI jAya to vaha sacamuca hI prANadhanakI hAni se mahA anarthakArI ho jAtI hai / isa lie aise kAlameM isa prakArakI musAphirI kadApi na karanA / phAlguna masake bAda tila pilavAne, tilakA vyApAra karanA, saMgraha karanA tathA tila khAnA vagairaha saba kucha kAlaviruddha hai / barSARtu tAndalajA, vagaraha sarva prakArakI bhAjI ( zAka ) khAnA kAlaviruddha hai| jahAM para adhika jIva utpanna hote hoM vaisI jamIna para gAr3I vagairaha calAnA mahAdoSa kA hetu hai ityAdi saba kAlavirUddha samajhanA / I "rAja viruddha " rAjAne jisa AcaraNa kA niSedha kiyA ho usakA sevana karanA, yA rAjAko saMmata na ho vaisA AcaraNa karanA, jaise ki rAjyake mAnya manuSyakA apamAna karanA, rAjAne jilakA apamAna kiyA ho usake sAtha mitratA rakhanA, rAjavirodhIko 'bahumAna denA, rAjAke zatruke sAtha milApa rakhanA, usake sAtha vicAra karanA yA usake sthAna meM jAkara rahanA, yA use hI apane gharameM rakhanA, rAjAke zatru kI orase Aye hue kisI bhI manuSyako lobhase apane ghara utAranA yA usake sAtha vyApAra, rojagAra karanA, rAjAkI icchA viruddha usake zatruke Atha sahavAsa karanA, rAjAkI marjIse viruddha bolanA, nagarake logoMse viruddha bartAva karanA, jisameM svAmidrohAdika karanekI rAjamanAI ho vaise AcAra kA sevana karanA / bhuvanabhAnu ke jIva rohiNI ke samAna rAjAkI rANIkA apavAda bolanA, yaha saba rAjaviruddha ginA jAtA hai / isapara rohiNIkA dRSTAnta batalAyA hai| rohiNI nAmaka eka zeThakI lar3akI parama zrAvikA thI / usane apanI tIkSNa buddhi dvArA zAstra ke eka lAkha zloka mukhapATha kiye the / vaha bar3I zraddhAlu bhaktivatI, dharmAnurAgI, aura apane dhAraNa kiye hue vrata, niyama pAlana karanemeM sadaiva sAvadhAna thI / paraMtu vikathAkI ati rasIlI honese ha~sate ha~sate eka dina kisI ke pAsa usase aisA bolA gayA ki 'yaha rAjAkI naI rAnI to vyabhicAriNI hai / ' yaha bAta paraMparA se darabAra taka pahuMcI / antameM rAjAne suna kara usa para bar3A gussA kiyA aura use darabAra meM pakar3a bulA kara usakI jIbha kATanekA hukma kiyaa| parantu dIvAnAdi pradhAna puruSoMke kahane se rAjAne vaha hukma pIche khIMca liyA kintu use dezanikAla kiyaa| sArAMza yaha ki yadyapi usa bhavameM usakI jIbha na kATI gaI parantu mAtra itanA hI bolane se usane aisA nIca karma bAMdha liyA ki jisase kitaneka bhavoM taka to usakI jIbha chedana hotI rahI aura usa bhavameM anya kitane eka ati duHkha sahana kiye so jude, isalie rAjaviruddha na sajjana manuSyako cAhie ki vaha paranindA aura svaguNa varNanakA parityAga kare / bolanA / lokanindA bolane se isa lokameM bhI ati duHkhake kAraNa upasthita hote haiM / tathA guNakI nindA
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zrAvidhi prakaraNa karanA to vizeSataH tyAgane yogya hai| apanI bar3AI aura dUsareke avaguNa bolanese hAni hI hotI hai| kahA hai ki vidyamAna yA avidyamAna dUsareke avaguNa bolane se manuSyako dravya yA yaza kIrtikA kucha bhI lAbha nahIM hotA, parantu ulaTI usake sAtha zatrutA paidA hotI hai| jIbhakI paravazatA se aura kaSAyoMke udayase jo muni apanI stuti aura parakI nindA karate hue zreSTha udyama karatA hai tathApi vaha pAMcoM prakArake mahAvatoM se riktarahita hai| dUsareke guNa hone para bhI yadi usakI prazaMsA na kI ho, apane guNoMkI prazaMsA kI ho, apane ApameM guNa na hone para bhI usakI prazaMsA kI ho, to usase hAnike sivAya anya kyA lAbha hai ? jo manuSya apane muha miyAM miThTha banate haiM yAne jo svayaM hI apanI prazaMsA karane laga jAte haiM, mitra loga usakA upahAsya karate haiM, bandhujana usakI nindA karate haiM, pUjanIya loga usakI upekSA karate haiM aura mAtA pitA bhI use sanmAna nahIM dete| dUsare prANIko pIr3A pahuMcAnA, dUsareke avaguNa bolanA, apane guNoMkA varNana karanA, itane kAraNoMse karor3oM bhava paribhramaNa karate huye aura aneka duHkha bhogate hue bhI prANo aise ati nIcakarmako bAMdhatA hai jisakA udaya kadApi na miTa skegaa| paranindA karane meM prANIkA ghAta karanese bhI adhika pApa lagatA hai| pApa na karane vAlI vRddhA brAhmaNIke samAna avidyamAna doSa bolanese bhI pApa A kara lagatA hai| sugrAma nAmaka grAmameM eka sundara nAmaka zeTha rahatA thaa| vaha tIrthayAtrA karane vAle logoMko utarane ke liye sthAna, bhojana vagairaha kI sAhAyya kiyA karatA thaa| usake paDosameM rahane vAlI eka bRddhA brAhmaNI usa sambandha meM usakI nindA kiyA karatI thI tathA prasaMga Ane para bahutase logoMke sunate hue bhI isa prakAra bolane laga jAtI ki 'yaha sundara zeTha yAtrAlu logoMkI khAtira tavajA karatA hai, unheM utarane ke liye jagaha detA hai, khAneko bhojana detA hai, kyA yaha saba kucha bhakti ke lie karatA hai ? nahIM, nahIM, aisA bilakula nahIM hai| yaha to paradeza se Ane vAle logoMkI dharohara pacAneke lie bhaktAIkA DhoMga karatA hai| eka samaya vahAM para koI eka yogI AyA usakI chAMsa pInekI marjI thI parantu usa roja sundara zeThake gharameM chAMcha tayAra na honese ahIranI ke pAsase use mola le dii| ahIranI ke mastaka para rahI huI ughAr3e muhako chAMchako maTakI meM AkAza mArgase ur3atI huI cIlake paMjoMmeM dabe hue sarpake mukhase jaharake bindu gire honeke kAraNa vaha yogI usa chAMsako pIte hI mRtyuke zaraNa ho gyaa| yaha kAraNa banA dekha vaha vRddhA brAhmaNI do do hAtha kUdane lagI aura hasatI huI tAliyAM bajAtI ati harSita ho kara saba logoMke sunate hue bolane lagI ki 'vAha ! vAha ! yaha bahuta bar3A dhamI bana baiThA hai ! dhana le leneke liye hI isa vicAre yogIke prANa le liye|' isa avasara para AkAza mArga meM khar3I huI vaha yogIkI hatyA vicArane lagI ki 'aba maiM kise lagU ? dAna denevAlA yAne chAMsa denevAlA zeTha to zuddha hai, isake manameM anukampA ke sivAya use mAra DAlanekI vilakula hI bhAvanA na thii| tathA sarpa bhI anajAna aura cIlake paMjoMmeM phaMsA huA paravaza thA isalie usakI bhI yogIko mAranekI icchAna thii| evaM cIla bhI apane bhakSyako le kara svAbhAvika jA rahI thI usameM bhI yogI ko mAranekI buddhi na thii| tathA UhIranI bhI bicArI ajJAta hI thii| yadi use isa bAtakI khabara hotI to dUsarekA ghAta karane vAlI chAMchako vaha becatI hI nhiiN| isa liye ina sabameM doSI kauna ginA jAya ?
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 zrAddhavidhi prakaraNa eka bhI doSita mAlUma nahIM detaa| parantu isa nirdoSa sundara seTha para bArambAra asatya doSakA AropaNa karanevAlI yaha vRddhA hI sabase vizeSa malInabhAva kI mAlUma hotI hai| isalie mujhe isIko laganA yogya hai|' yaha vicAra karake vaha hatyA akasmAta Akara bRddhA brAhmaNI ke zarIrameM praveza kara gayI jisase usakA zarIra kAlA, kuvar3A, kuSTI bana gyaa| uparokta dRSTAntakA sAra yaha hai ki kisIke doSakA nirNaya kiye binA kadApi asatya doSakA aropaNa karake na gholanA yahI vivekakA lakSaNa hai| asatya doSa bolanese hone vAlI hAni para uparokta dRSTAnta bata. lAyA hai| aba satya doSake viSayameM dUsarA dRSTAnta dikhalAyA jAtA hai| ___eka kArIgara kisI eka rAjAke pAsa sundara AkAra vAlI tIna putaliyAM banAkara laayaa| unakA sundara AkAra dekha kara rAjA pUchane lagA ki inakI kyA kImata hai| kArIgarane kahA 'rAjan ! kisI catura paNDitake pAsa parIkSA karAkara Apako jo yogya mAlUma de so deN| paNDitoMko bulA kara rAjAne putaliyoM kI parikSA karAnI zurU kii| eka paNDitane sRtakA DorA lekara pahilI putalIke kAnameM DAlA parantu vaha tatkAla hI mukhake Age rakhe hue chidrameMse bAhara nikala pdd'aa| paNDita bole isa putalIkA mUlya eka pAI hai| kyoMki isake kAnameM jo par3A so isane bAhara nikAla ddaalaa| dUsarI putalIke eka kAnameM dorA DAlA vaha tatkAla hI dUsare kAnameM se bAhara niklaa| paNDita bole, hA~ ! isase bhI yaha samajhA gayA ki isake kAnama jo jo bAteM AveM ve eka kAnase suna kara jaise dUsare kAnase nikAla dI jAya yAne suna kara bhI bhUla jaay| yaha dAkhalA milanese yaha putalI eka lAkha ru0ke mUlyavAlI hai| phira tIsarI putalIke kAnameM bhI DorA DAlA vaha DorA tatkAla hI usake galemeM utara gayA yA peTameM hI raha gayA parantu vAhara na nikala skaa| isase paNDitoM me yaha parIkSA kI ki isa putalIkA dAkhalA aisA lenA yogya hai ki jitanA sune utanA saba kucha peTameM hI rakkhe parantu bAhara nahIM nikltii| aise gambhIra -gahare peTavAle puruSa bhI bahu mUlya hote haiM isa lie isa putalIkA mUlya kucha kahA nahIM jA sktaa| rAjAne khuzI hokara una tInoM putaliyoMko rakha kara kArIgara ko tuSTi dAna de vidA kiyaa| isa dRSTAnta para vicAra karanese mAlUma hogA ki kisI bhI puruSake satyadoSa bolanemeM bhI manuSyakI eka pAIkI kImata hotI hai| "ucitAcArakA ulaMghana" jo puruSa sarala svabhAvI ho usakI kisI bhI prakArase ha~sI, maskarI karanA; guNavAna para doSAropaNa karanA, guNavAna para matsara-IrSA, dveSa karanA, jo apanA upakArI ho usake upakAra ko bhUla jAnA, jo bahutase manuSyoMkA virodhI ho usake sAtha sahavAsa rakhanA, jo bahutase manuSyoMkA mAnya ho usakA apamAna karanA, sadAcArI puruSoM para kaSTa A par3anese khuzI honA, bhale manuSyoMke kaSTako dUra karanekI zakti hone para bhI sahAya na karanA, deza, kula, jAti pramukhake niyamoMko tor3anA vagairaha ucita AcArakA ulaMghana kiyA
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ginA jAtA hai yA lokaviruddha kahalAtA hai| isa prakArakA anAcAra zrAvakoMke lie sarvathA parityAjya hai| thor3I sampadAvAle ko zrImantake jaisA aura zrImanta ko daridrIke jaisA veSa rakhanA, athavA sadA malona hI veSa rakhanA, phaTe TUTe kapar3e pahananA, lokAcAra se viruddha vartana karanA aise hI kitane eka lokaviruddha kAryoMkA parityAga karanA caahie| yadi aisA na kare to isa lokameM mI vaha apayaza aura apakIrtikA kAraNa banatA hai| zrI umAsvAti vAcaka bhI apane kiye hue granthameM isa prasaMga para yaha likhate haiM ki 'dharmamArga meM pravartane vAle samasta sAdhuvoMko dharmasAdhana karanemeM loka bhI sarva prakArase AdhAra-sahAyaka hai, isIliye lokAcAra viruddha aura dharmAcAra viruddha ina donoMko tyAganA hI yogya hai|' lokaviruddha kArya tyAganese logoMkI prIti hotI hai, dharmakA sukhapUrvaka nirvAha hotA hai, saba loga prazaMsA karate haiM, ityAdi guNakI prApti hotI hai| jisa lie zAstrameM likhA hai ki-'ityAdika lokaviruddha ke tyAga karanese prANI saba logoMko priya hotA hai| saba logoMkA priya honA yaha bhI manuSyako samyaktva. rUpa vRkSake pragaTa hone meM bIjarUpa hai|' "dharmaviruddha" mithyAtva kRtya na karanA, nirdayatayA gAya, bhaiMsa, bailako bAMdhanA, mAranA, pITanA, khaTamala, jUM Adi ko vasma vagairaha kisIke AdhAra binA hI jahA~ tahA~ pheMka denA, cIMTI, jU, khaTamala ko dhUpameM DAlanA, sira ko dekhe binA vaise hI sirameM bar3I kaMdhI DAla kara bahuta dinoMke na sudhAre hue bAloMko bAhanA, athavA lIkha vagairaha ko ukhAr3a DAlanA, grISmaRtu meM gRhastha ko prati dina tIna daphA pAnI chAnane kI rIti jAnate hue bhI vaisA na karanA, pAnI chAnanekA kapar3A phaTA huvA rakhanA, yA gAr3hA kapar3A na rakhanA, yA chalanA choTA rakhanA, yA patalA jAlI jaisA rakhanA, yA pAnI chAna kara usakA saMskAra-avazeSa-jahAMkA jala ho use vahA~ na DAlanA, pAnI chAnate hue pAnIko uchAlanA, eka dUsare kuve yA nadI tAlAvake pAnIko ikaTThA karanA, dhAnya, iMdhana, zAka, sabjI, tAmbUla, pAna, bhAjI vagairaha barAbara sApha svaccha kiye binA aura dhoye vinA jyoM tyoM upayoga meM lenA, samUcI supArI, samUcA phala, chuvArA, bAla, phalI colA-lovhiyA-vagairaha samacA hI muhameM DAlanA, ToMTIse yA UMcI dhAra karake dUdha, pAnI yA auSadha vagairaha pInA ityAdi ye saba kucha dharmaviruddha ginA jAtA hai| calate, baiThate, sote, snAna karate, kisI bhI vastuko lete yA rakhate hue, rAMdhate hue, khAte hue, khoTate hue, dalane e, pIsate hue, auSadha vagairaha ghoTate hue, ghisate hue, pezAva karate hue, bar3I nIti karate, thUkate, ho DAlate hue, zleSma DAlate hue, kullA karate, pAnI chAnate hue, ityAdi kArya karate hue yadi jIvakI .. kare to vaha dharmaviruddha ginA jAtA hai| dharmakaraNI karate anAdara rakhanA, dharma para bahumAna na rakhanA, dava, guru, sAdharmI para dveSa rakhanA, devadravya, jJAnadravya, sAdhAraNadravya, gurudravya kA paribhoga karanA, prasiddha pApI logoMke sAtha saMsarga karanA, dharmiSTa guNavAna kA upahAsa karanA, adhika kaSAya karanA, jisameM
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 263 adhika doSa lagatA ho usa prakArakA krayANA-mAla becanA yA kharIdanA, yA usakA byApAra karanA, khara. karma-paMdraha karmAdAna, pApamaya adhikAra, (pulisa Adi) meM pravRtti karanA ityAdi saba kucha dharmake viruddha AcaraNa ginA jAtA hai| isa lie isakA parityAga karanA caahie| mithyAtvAdika ke adhikArake vipayameM vizeSataH hama hamArI kI huI vaMditAsUtra kI arthadIpikA meM kaha gaye haiN| jise isa viSayameM adhika jAnanA ho use vahAMse dekhakara apanI jijJAsA pUrI kara lenA ucita hai| dezaviruddha, kAlaviruddha, rAjaviruddha, lokaviruddha, ina cAra prakArake viruddhoMse bhI dharmaviruddha adhika duHkhaprada hai| isa lie dharmAtmA prANIko dharmaviruddha sevana karanese lokameM apakIrti, paraloka meM durgati, Adi aneka avaguNoM kI prApti hotI hai| yaha samajha kara isakA parityAga karanA caahie| "ucita AcArakA sevana" 'ucitAcaraNa'-ucitakA yAne ucita AcArakA AcaraNa yAne sevana karanA, vaha pitAkA ucita, mAtAkA ucita, ityAdi nava prakArakA batalAyA hai| usa ucitAvaraNa ke sevanase sneha vRddhi, kIrti, bahumAna vagairaha kitane eka guNoMkI prApti hotI hai| unameMse kitane eka guNa batalAne ke viSayameM upadeza mAlAkI gAthA dvArA usakA adhikAra batalAte haiM- isa lokameM jo kucha sAmAnya puruSoMkI yazakIrti sunI jAtI hai vaha sacamuca eka ucita / AcaraNa sevana karanekA hI mAhAtmya hai|" "ucitAcaraNa ke nava bheda" 1 pitAkA ucita, 2 mAtAkA ucita, 3 sage bhAIkA ucita, 4 strIkA ucita, 5 putrakA ucita, 6 sage sambandhiyoM kA ucita, 7 gurujanoM kA ucita, 8 nagarake logoMkA athavA jAti vAle logoMkA ucita, 6 paratIrthI kA ucita / isa taraha nava prakArakA ucitAcaraNa karanA caahiye| pitAkA ucita kAyAse, vavanase aura manase evaM tIna prakAra kA hai| kAyika ucita-pitAke zarorakI sevA zuzrUSA karanA, vacanase ucita-pitAkA vacana pAlana karanA yAne vinaya pUrvaka-namratAse una kI AjJA suna kara prasannatA pUrvaka tadanusAra AcaraNa karanA, manase ucita-sarva kAryoM meM pitAkI manovRtti ke anusAra AcaraNa karanA, unakI mAnasika vRttike viruddha vRtti yA pravRtti na krnaa| mA bApake upakAroM kA badalA denA bar3A kaThina hai| mAtA pitAke upakAra kA badalA isa lokameM unheM dharmakI prApti karA denese hI diyA jA sakatA hai| isake bagaira unakA badalA denekA koI upAya nhiiN| isalie ThANAMga sUtra meM kahA hai ki-'tIna janoMke upakAra kA badalA denA duSkara hai| 1 mAtA pitAkA, 2 bharaNa poSaNa karane vAle zeThakA, aura 3 dharmAcArya kA-jisake dvArA use dharmakI prApti huI ho usa dharmaguru kaa| ina tInoMke upakAra kA badalA denA bar3A
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrAddhavidhi prakaraNa duSkara hai| subahase hI le kara koI eka vinIta putra apane mAtA pitA ko zatapAka aura sahasrapAka telase mardana karake sugandhita dravyoM dvArA unake zarIrakA vilepana kara gandhoMdaka, uSNodaka aura zItodaka aise tIna prakArake jalase snAna karA kara, sarvAlaMkAra se suzobhita kara, unake manoca mAhAra prApta karake aSTAdazaaThAraha prakArake zAkapAka jimAve tathA isa taraha khAna pAna karA kara jaba taka ve jIbeM taba taka unheM pITha para biThA kara phirAve, jahA~ unakI icchA ho vahA~ le jAya, unake jIvana paryaMta isa prakArakI sevA karane para bhI unake kiye huye upakAra kA badalA kadApi nahIM de sktaa| parantu yadi vaha mAtA pitAko arhata praNIta dharmakI prApti karA de, hetu dRSTAntase usa tatvako unheM barAbara samajhA de, bhedabhedAntara kI kalpanA se samajhA de. kadAcita dharmameM zithila ho gaye hoM to unheM punaH sthira kara de to he AyuSyamAna ziSyo! vaha putra apane mAtA pitAke kiye hue upakAra kA badalA de sakatA hai| isI prakAra upakArI ke upakAroM kA badalA utArane kA prayatna karanA caahiye| . koI eka bar3A daridrI kisI bar3e dhanavanta ke pAsa A kara Azraya mAMge aura usake diye hue Azrayase vaha daridrI usa zeThake samAna hI zrImanta ho kara vivare taba phira devayoga vaha sahAyakArI dhanADhya svayaM daridrI ho jAya to vaha apane Azrayase dhana pAne vAleke pAsa Ave taba yaha hamArA zeTha hai, isakI hI kRpAse maiMne yaha lakSmI prApta kI hai ataH yaha saba lakSmI isIkI hai isa vicArase usake pAsa jitanI lakSmI ho so saba use arpaNa kara de tathApi usa zeThake prathama diye hue AzrayakA badalA deneke liye asamartha hai| parantu kevalIsarvakSa praNIta dharmakI prApti karA de to usake upakAra kA badalA de sakatA hai| anyathA kisI prakAra pUrNa pratyupakAra nahIM kiyA jA sktaa| "guruke upakAroM kA badalA" kisI eka utkRSTa saMyamo, zramaNa, mAhaNa - mahA brahmacArI, aise guNadhAraka sAdhuke pAsase eka bhI prazaMsanIya dharmasambandhI upadeza vacana suna kara cittameM nirNaya kara koI prANI AyuSya pUrNa karake mRtyu pA kisI eka devaloka meM devatayA utpanna huaa| phira vaha devatA apane upakArI dharmaguru ke kiye hue upakAroM kA badalA deneke lie yadi ve sAdhu akAlake pradezameM pahuMcA de, athavA kisI aTavIke vikaTa saMkaTa meM par3e hoM to vahA~kA upadrava dUra kare yA jo virakAla paryaMta na miTa sake aisA koI bhayaMkara roga unheM lAgU par3A ho to use dUra kara de, tathApi unake kiye hue upakAra kA badalA nahIM de sktaa| parantu yadi kadA. cit ve dharmase patita ho gaye hoM aura unheM phirase dharmameM dRr3ha kara de, to hI unake kiye huye upakArakA badalA de sakatA hai| isa bAtapara apane pitAko dharmaprApti karA dene para AryarakSita sUrikA tathA kevalajJAna hue bAda bhI apane mAtA pitAko bodha hone taka nirdUSaNa AhAra vRttise apane gharameM rahane vAle kurmAputra kA dRSTAnta smjhnaa| ... sarva prakArake sukha bhoga dene vAle zeThake kiye hue upakAra kA badalA dene para kisI mithyAtvI zeThake
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Moramme zrAddhavidhi prakaraNa 255 pAsase sahAya milanese svayaM eka bar3A vyavahArI zeTha banA aura karmayoga se jo mithyAtvI zeTha thA vaha nirdhana ho gayA isase use punaH dhanavanta karake anta meM jainadharma kA bodha dene vAle jinadAsa zrAvaka kA dRSTAnta smjhnaa| guruke pratibodha para nidrAdika pramAdameM Asakta bane hue apane guru sellaka AcArya ko bodha dene vAle paMthaka nAmA ziSyakA dRSTAnta samajhanA cAhiye / "pitAse mAtAkI vizeSatA" pitAse mAtAkA ucita itanA hI vizeSa hai ki strokA svabhAva sadaiva sulabha hotA hai| isalie kisI prakAra bhI usake cittako duHkha pahuMce vaisA AcaraNa na karake usakA mana sadaiva prasanna rahe isa prakArakA sarala dilase bartAva krnaa| pitAse mAtA adhika pUjanIya hai| manusmRti meM bhI kahA hai ki 'upAdhyAya se dasa gunA AcArya, AvArya se sau gunA pitA aura pitAse hajAra gunI adhika mAtA mAnane yogya hai|' anya bhI nIti zAstroMmeM kahA hai ki jaba taka stanapAna kiyA jAya taba taka hI pazuoMko, jaba taka strI na mile taba taka hI adhama puruSoMko, jaba taka kamAnekI yA ghara basAnekI zakti na ho taba taka madhyama puruSoMko, aura jIvana paryaMta uttama puruSoMko mAtA tIrthaka samAna mAnane yogya hai| merA yaha putra hai itane mAtrase hI pazuko mAtA, dhana upArjana karanese madhyamako mAtA, vIratAke aura lokameM uttama puruSoMke AcaraNa samAna Acarita apane putrake pavitra caritrake sunanese uttama puruSakI mAtA prasanna hotI hai| isa prakAra pitAse bhI mAtA adhika mAnya hai| ___ "sage bhAiyoM kA ucita" choTe bhAIkA bar3e bhAIke prati uvitAvaraNa isa prakArakA hai| choTA bhAI apane bar3e bhAIko pitA samAna samajhe aura saba kAryoMmeM use bahumAna de| kadAcita sautilA bhAI ho tathApi jisa prakAra lakSmaNajI ne bar3e bhAI rAmacandra kA anusaraNa kiyA vaise hI sautile bar3e bhAIko pUcha kara kAryoMmeM pravRtti kre| isa taraha bar3e bhAIkA sanmAna rkhnaa| aise hI auratoMmeM bhI samajhanA caahiye| jaise ki devarAnI jeThAnIkA sAsuke samAna mAna rakkhe yAne use pUcha kara hI gRha kAryoM meM pravRtti kre| . bhAI bhAImeM kisI prakArakA antara na rakkhe, jo bAta kare so saralatA se yathArtha kare, yadi byApAra kare to pUcha kara kare tathA jo kucha dhana ho use paraspara eka dUsarese chipA na rakkhe / ___ vyApArameM bhAIko pravRtti karAnese vaha usameM jAnakAra hotA hai| pUcha kara karanese prapaMcI duSTa logoMse yA duSTa logoMkI saMgatise bhI bacAva ho sakatA hai| kisI bAtako chipA na rkheN| isase droha karake ekalA rakhanekI buddhikA poSaNa hotA hai / saMkaTa A par3e usakA pratikAra karaneke liye prathamase hI nidhAna bhaMDAra kara rakhanekI jarUrata hai, parantu paraspara chipA kara kadApi na rkhnaa| . ..
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ aamanand 296 zrAddhavidhi prakaraNa ___ kadAcita kharAva saMgatise apanA bhAI bavana mAnya na kare aura kharAba rAste jAya taba usake mitroM dvArA yA sage sambandhiyoM dvArA use usake kharAba prakRtike lie upAlambha dilaave| sage sambandhI cAcA, mAmA; sasura, sAlA vagairahake dvArA use sneha yukta samajhAve parantu use svayaM apane Apa upAlambha na de, kyoMki apane Apa dhamakAne se yadi vaha na mAne aura maryAdAkA ulaMghana kare to usase antima pariNAma acchA nahIM aataa| ___ kharAba rAste jAte huye bhAI para andarase sneha hote huye bhI bAharase usake sAtha rUTha gayeke samAna dikhAva karanA aura jaba vaha apanA AcaraNa sudhAra le taba hI usake sAtha prema yukta bolanA / yadi aisA karane para bhI na mAne taba yaha vicAra karanA ki isakA svabhAva hI aisA hai| svabhAva badalane kI kucha bhI auSadhi nahIM isaliye usake sAtha udAsIna bhAva rakhakara vartAva krnaa| __ apanI strI aura bhAIkI strI tathA apane putra pautrAdika aura bhAIke putra pautrAdika para samAna najara rakhkhe / parantu aisA na kare ki, apane putrako adhika aura bhAIke putrako kucha kama de tathA sautelI mAtAke putra para arthAt sautIle bhAI yA usake putra, putrI, vagairaha para adhika prema rakhkhe kyoMki unakA mana khuza na rakhkheM to lokameM apavAda hotA hai, aura gharameM kalaha upasthita hotA hai| isaliye unakA mana apane putra putrIse bhI adhika khuza rakhanese bar3I zAnti rahatI hai| isa prakAra mAtA pitA bhAI vagairahakI yathocita hipAjata rakhanA / isaliye nIti zAstrameM bhI likhA hai ki janakazcopakartA ca / yastu vidyAM prayacchati // annadaH prANadazcaiva / paMcaite pitaraH smRtAH // 1 // janma dene vAlA, upakAra karane vAlA, vidyA sikhAne vAlA, anna dAna dene vAlA; aura prANa bacAne vAlA, ina pAMca janoMko zAstra meM pitA kahA hai ! rAjapatnI guroH ptnii| patnI mAtA tathaiva ca // svamAtA copapAtA ca / paMcaite mAtaraH smRtaaH||2|| rAjAkI rAnI, gurukI strI, sAsU, apanI mAtA, sauta mAtA, ina pAMcoMko mAtA kahA hai| sahodaraH shaadhyaayii| mitraM vA rogapAlakaH // mArga vAkyasakhAyazca / paMcaite bhrAtaraH smRtaaH||3|| eka mAtAse paidA huye sage bhAI, sAthameM vidyAbhyAsa karane vAle mitra, rogameM sahAya karane vAle, aura rAstA calate bAta cItameM sahAya karane vAloMko bhAI kahA hai| bhAI ko nirantara dharma kAryameM niyojita karanA, dharma kAryameM yAda karanA caahiye| isaliye kahA bhavagiha samajhami pamAya / jalaNa jaliaMpi mohanihAe // . uThavai joma suaMtaM / so tassajaNo paramavandhu // 4 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa saMsAra rUpa gharameM paMca pramAda rUpa agni sulaga rahA hai usameM prANI moharUpa nidrAmeM so rahA hai, jo manuSya use jAgRta kare vaha usake utkRSTa bAMdhava samAna hai| bhAiyoMke paraspara prIti rakhaneke bAre meM zrI RSabhadeva svAmIke aThANaveM putra bharata cakravartIke dUta Anese RSabhadeva ko pUchane gaye taba bhagavAnane kahA ki, bar3e bhAIke sAtha virodha karanA ucita nahIM, saMsAra viSama hai, sukhakI icchA rakhane vAleko saMsArakA parityAga hI karanA yogya hai / yaha sunakara aTThANa bhAiyoMne dIkSA grahaNa kI parantu apane bar3e bhAI bharatake sAtha yuddha karaneko taiyAra na huye isI taraha bhAIke samAna mitrako bhI samajhanA caahiye| ___apanI strIko sneha yukta bacana bolanese aura usakA sanmAna karanese use apane aura apane premake sanmukha rakhanA, parantu use kisI prakArakA duHkha na hone denA / kyoMki sneha pUrNa vacana hI premako jilAne kA upAya hai| sarva prakArake ucita AcaranemeM prema aura sanmAna pUrvaka avasara para use jaisA yogya ho vaisA sanmAna denA yaha eka hI sabase adhikatara ginA jAtA hai aura isIse sadAke liye prema Tika sakatA hai| isaliye kahA hai ki-priya bacanase bar3ha kara koI vazIkaraNa nahIM hai satkArase koI bhI adhika dhana nahIM hai, dayAse bar3hakara koI bhI utkRSTa dharma nahIM hai, aura saMtoSase bar3hakara koI dharma nhiiN| ___ apanI sevA suzrUSAke kAryameM strIko prema pUrvaka prerita kre| use snAna karAneke kAmameM, paira dabAneke kAryameM, zarIra mardana karAne ke kArya meM aura bhojanAdike kAryameM niyojita kare / kyoMki use aise kAryameM jor3a rakhane se use abhimAna nahIM aataa| vizvAsake pAtra hotI hai, saccA prema prakaTa hotA hai, ayogya bartAva karane se chuTakArA milatA hai, apane kArya meM zithilatA Anese upAlambha kA bhaya rahatA hai, gRha kArya saMbhAlane kI civaTa rahatI haiM, ityAdi bahutase kAraNoMkA lAbha hotA hai| tathA apanI strIko deza, kAla vibhavake anusAra vastra bhUSaNa paharAnA, jisase usakA citta prasanna rahe / alaMkAra aura vastroMseM suzobhita striyAM hI gRhasthake gharameM lakSmIkI vRddhi karAtI hai| isalie nIti zAstrameM bhI kahA hai ki * zrI maMgalAtmabhabati / prAgalbhAcca prvrdhte|| dAcyAttu kurute mUlaM / saMyapAtmatitiSThati / / __ lakSmI mAMgalika kAryoMse pragaTa hotI hai, cAturyatAse vyApAra yuktise bRddhi pAtI hai, vicakSaNatA se sthira hotI hai, aura sadupayoga se pratiSThA pAtI hai| __ jaise nirmala aura sthira jala pavanase hile binA nahIM rahatA aura nirmala darpaNa bhI pavanase ur3I huI dhUlase malIna huye binA nahI rahatA vaise hI vAhe jitane nirmala svabhAva vAlI strI ho tathApi yadi jahAM adhika manuSyoMkA samudAya ikaThThA hotA hai, aise nATaka prekSaNAdikameM yA ramata gamata dekhaneke liye use jAne de to avazya usake manameM kharAba logoMkI ceSTAyeM dekhanemeM Aneke kAraNa malInatA bhAye binA nahIM rhtii| isalie jise strIko apanI kula maryAdAmeM rakhanekI icchA ho use striyoMko nATakameM yA vAhiyAta mele TheloMmeM, yA halake khela tamAzoMmeM kadApi na jAne denA caahiye|
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrAddhavidhi prakaraNa rAtrike samaya strIko rAja mArga yA anya kisI bar3e mArgameM, yA dUsare logoMke ghara jAnekI manAI kre| kyoMki rAtrike pracArase kula striyoMko bhI munike samAna doSa laganekA sambhava hai| dharma kAryameM kadAcit pratikramaNAdika karane jAnA ho to bhI mAtA, bahane, yA kisI anya suzIlA striyoMke sAtha, jaay| gharake kArya dAna denA, sage sambandhiyoM kA sanmAna karanA, rasoIkA kAma karanA. strIko ityAdi kAryoM meM joDa rakhanA caahiye| kyoMki yadi use aise kAryoM meM na joDa rakhkheM to vaha kAma kAja karane meM Alasu bana jAya, gharake kAma bigar3eM vaha navI capalatAyeM sIkhe, manameM udAsI Ave, anAcAra sevanakI buddhi paidA ho aura zarIra bhI tandurusta na rahe, isaliye gharake kAma kAjoMmeM jor3a rakhanA ucita hai kahA hai ki zayyotpATanageha mArjanapayaH paavitrycullikriyaa| sthAlItAlanadhAnyapeSaNabhidAgodohatanmaMthane // pAkastatpariveSaNaM samucitaM pAtrAdi shauckriyaa| svazru bhartananandadevinamAH kRtyAni baddhA badhUH // sokara uThe bAda sabakI zayyA yAne vichaune uThAnA, gharako sApha karanA, pAnI chAnanA, cUlhA sApha karanA, bAsI baratana mAMjanA, ATA pIsanA, gAya, bhaiMsako ho to use dUhanA, dahI vilaunA, rasoI karanA rasoI kiye cAda yathAyogya parosanA, bartana dhonA, sAsU, pati, naNaMda, devara, jeTha, vagairahakA vinaya karanA, itane kAryoM meM bahU niyukta hI rahatI hai| vaise kAryoM meM use sadaiva jor3a rkhnaa| umAsvAti vAcakane prazamarati granthameM bhI kahA hai ki: paizAcikamAkhyAnaM dhRtvA gopAyanaM ca kulavadhvA // sNymyogairaatmaa| nirantaraM vyApRtaH kaaryH|| - mana vaza karane para Avazyaka niyukti kI bRhat vRttImeM kahA huvA pizAcako dRSTAnta-eka zeTha pratidina guruse vinatI karatA ki mujhe koI aisA mantra do ki jisase koI devatA vaza ho jaay| gurune use ayogya samajhakara manA kiyA tathApi usane Agraha na chor3A, isase gurune use eka siddha mantra diyaa| usake sAdhanase use eka devatA vaza huaa| devatA kahane lagA-"maiM tere baza avazya hai parantu yadi mujhe haravakta kucha kAma na soMpegA to jaba maiM nikammA hUMgA taba terA bhakSaNa kara ddaaluuNgaa|" isase seTha ghabarAyA aura guruke pAsa jAkara pUchane lagA ki-"aba mujhe kyA karanA caahiye|" gurune kahA-"usa devatAse eka laMbA bAMsa maMgavAkara tere gharake sAmane gAr3a de aura use usa bAMsa para car3hane utaranekI AjJA de / jaba tujhe kucha kArya karAnekI jarUrata par3e taba use bulAkara karA lenaa| bAkIkA samasta samaya use bAMsa para car3ha utaranekI AjJA de rkhnaa| jisase tujhe usakI taraphase kucha bhI bhaya na rhegaa|" usane vaise hI kiyA, jisase vaha devatA antameM kaMTAla kara usake pAsa A hAtha jor3a kara bolA-"aba mujhe chuTTI do| jaba merA kAma par3egA taba maiM yAda karate hI phaurana Akara ApakA kAma kara duuNgaa| aisA karanese ve donoM sukhI hue| yaha pizAcakA dRSTAnta yAda rakhakara apanI kulabadhUkA mana rUpI pizAca ThikAne rakhaneke lie hara
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvidhi prakaraNa 256 samaya use nikammI na baiThA rakha kara kisI na kiso ucita kAryameM jor3a rakhanA ucita hai / parva munirAja bhI hamezaha saMyama dvArA apane AtmA ko gopa rakhate haiN| tathA aphnI strIko svAdhIna rakhanA ho to use apanA viyoga na karAnA, kyoMki nirantara dekhate rahane se prema bar3hatA hai| prema kAyama rakhaneke liye zAstrameM likhA hai ki: avalo praNeNa pAlAvaNeNa / guNa kittaNeNa dANeNa // chandeNa vaTTamANassa / nibhbhara jAyae pimmN|| ___ strIke sAmane dekhanese, use bulAnese, usameM vidyamAna guNoMko kahanese, dhana, vastra, AbhUSaNa, denese, vaha jyoM rAjI rahe vaisA bartAva karane se nirantara premakI vRddhi hotI hai| asaNeNa aidaMsaNeNa / diThe praNAlavaMteNa // mANeNa pampaNeNaya / paMcavihaM jijtae pamyaM // bilakula na milanese, atizaya, ghar3I ghar3I milanese dIkhane para na bulAnese, abhimAna rakhanese, apamAna karanese ina pAMca kAraNoMse prema bandhana DhIlA ho jAtA hai| uparokta sneha bRddhIke kAraNoMse prema baDhatA hai usase viparIta pAMca kAraNoMse prema ghaTatA hai; isa liye strIko viyogavatI rakhanA ThIka nhiiN| kyoMki usase prema ghaTa jAtA hai| atyanta pravAsameM phiraneke kAraNa bahuta dinoM taka viyoginI rahane se udAsa hokara kadAcit ayogya vartana honekA bhI sambhava hai jisase kulameM kalaMka lagane kA kAraNa bhI bana jAtA hai| isaliye strIko vahuta dina taka viyoginI na rakhanA caahiye| binA kisI mahatvake kAraNa strIkA apamAna na karanA tathA eka strI hone para dUsarI vyAha kara usakA apamAna na karanA / strIke kaMTha jAne para yA kisI kAraNa use gussA AjAne se dUsarI strI vyAha kara usakA kadApi apamAna na krnaa| aisA karane se mUrkhatA ke kAraNa use bar3A kaSTa uThAnA par3atA hai isaliye zAstrameM kahA hai ki: bubhukhito gRhAyAti / nApnotyaMSu chaTAmapi // prakSAlitapadaH zete / bhAryAdvayavazo nrH|| do triyoMke vaza huvA puruSa jaba bhUkhA hokara ghara bhojana karane jAya to taba bhojana milamA to dUra rahA parantu kadAcit pAnI pIne ko bhI na mile tathA snAna karanekI to bAta hI kyA kadAcit paira dhoneko bhI pAnI na mile| vara kArAgRhe tito| varaM dezAMtara bhrmii| vara nrksNcaarii| na dvIbhAryA punaH punH|| . kaidameM par3anA acchA hai, paradezameM hI phiranA zreSTha hai aura narakameM par3anA ThIka hai parantu eka puruSako do striyAM karanA bilakula ThIka nhiiN| kyoMki use aneka prakArake duHkha bhogane paDate haiM / kadApi karma vazA
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ womwwwwwwwwwwwwww 260 zrAddhavidhi prakaraNa do striyAM karanI par3e to una donoMkA aura una donoMke putrAdikA mAna, sanmAna, tathA vastrAbhUSaNa denA vagairaha eka samAna karanA cAhiye / parantu nyUnAdhika na krnaa| tathA jisa dina jisa strIkI bArI ho usa dina usIke pAsa jAya parantu krama ulaMghana na kre| kyoMki yadi aisA na kare aura sadeva naI strIke pAsa hI jAyA kare to usa strIko 'itvara puruSa gamana' nAmaka dUsarA aticAra tIsare bratakA bhaMga lagatA hai aura puruSako bhI dUsarI stro bhoganekA aticAra lagatA hai, isaliye aisI pravRtti karanA yogya nhiiN| arthAt donoM striyoMkA mAna sanmAna sarIkhA hI rahanA caahiye| ___yadi strI kucha bhI aghaTita kArya kare to use sneha yuta ucita zikSA de ki jisase vaha phirase vaise akArya meM pravRtti na kare / tathA yadi stro kisI bhI kAraNa se nArAja hogaI ho to use tatkAla hI manA lenA cAhiye kyoMki yadi nArAja huI strIko na manAve to usakI buddhi tuccha honese soma bhaTTakI strIke samAna kuvemeM par3anA yA jahara khA lenA vagairaha akasmAt anarthakA kAraNa bana jAnekA sambhava rahatA hai| isI liye stroke sAtha sadaiva prema dRSTi rakhanA caahiye| parantu usa para kadApi kaThora dRSTi na rkhnaa| "paMcAlaH strISu mArdavaM" paMcAla paMDitakI likhI huI nItimeM kahA hai ki, stroke sAtha komalatA rakhanese hI vaha vaza hotI hai, yadi strIse kaThina vRtti rakhkhI ho to usase sarva prakArake kAryokI siddhi nahIM ho sakatI, isa bAtakA anubhava hotA hai / tathA yadi nirguNa strI ho to usake sAtha vizeSataH komalatAse kAma lenA yogya hai, kyoMki jIvana paryanta usIke sAtha eka jagaha rahakara samaya vyatIta karanA hai / gharakA sarva nirvAha eka strI para hI nirbhara hai| gRhaM hi gRhiNI viduH gRhaNI hI ghara hai" isa prakArakA zAstra vAkya honese strIke sAtha premakA bartAva rkhnaa| ___strIko apane dhanakI hAni na kahanA, kyoMki yadi kahI ho to striyoMkA svabhAva tuccha honese unake peTameM bAta nahIM ttiktii| isase jahA~ tahA~ bola deneke kAraNa jo apanA bahuta samayakA prApta kiyA yaza hai so bhI kho baiThanekA bhaya rahatA hai / kitanI eka striyAM sahajasI bAtameM patikI AbarU khuvAra kara DAlatI haiM, isa. liye stroke sAmane dhana hAnikI bAta na khnaa| evaM dhanakI vRddhi bhI use na batalAnA, kyoMki use kahanese vaha phajula kharcI karanemeM ve parvAha ho jAtI hai| strI cAhe jitanI priya ho tathApi usake pAsa apanI mArmika bAta kadApi pragaTa na karanI, kyoMki usakA komala hRdaya honeke kAraNa vaha kisI bhI samaya usa gopya vicArakA gupta bheda apane mAnasika uphAna ke lie apanI vizvAsu sakhiyoMke pAsa kahe binA na rhegii| jisase antameM vaha apanA aura dusarekA artha vigAr3a DAlatI hai, aura yadi kadAcit koI rAja virodhI kArya ho to usameM bar3e bhArI saMkaTakA mukAbalA karanA par3atA hai / isI liye zAstrakAra likhate haiM ki, "yarameM strIkA calana na rakhanA / kadAcit gharameM usakI calatI ho to bhale cale parantu vyApArAdika kAryameM to usake sAtha kucha bhI masalata na karanA / vaisA na karane se yAne ucitAnucita kA vicAra kiye binA haraeka kAryameM strIkI salAha le to vaha avazya hI puruSake samAna prabala bana jAtI hai| jaba jisake gharameM usakI mUkhe strIkA calana huvA taba samajha lenA ki usakA ghara vinAzake sanmukha hai isa bAta para yahAM eka dRSTAnta diyA jAtA hai|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa "maMthara kolIkA dRSTAnta" kisI eka gAMvameM maMthara nAmaka kolI rahatA thaa| use vastra bunanekA sAdhana banAnekI jarUrata honese vaha jaMgalameM eka sIsamake vRkSako kATane gyaa| usa vakta usa vRkSa para rahane vAle adhiSThAyaka devane usa vRkSako kATanekI manAI kii| tathApi usane sAhasa karake use kATa hI ddaalaa| usakI sAhasikatA dekha kara prasanna ho kara vyantara deva bolA "mAMga mAMga! jo tU mAMge maiM so hI tujhe dUMgA" maMthara bolA-"yadi sacamuca aisA hI hai to maiM apanI aurata kI sammati le AUM phira maaNguugaa| yoM kaha kara vaha gAMvameM A kara jaba ghara AtA hai taba mArgameM usakA eka nAI mitra thA so mila gyaa| usane pUchA kyoM ? Aja jaldI 2kyoM jA rahA hai ? usane use satya hakIkata kaha sunAI, isase usane kahA ki, yadi aisA hai to isameM strIko pUchanekI jarUrata hI kyA hai| jA devatAke pAsa eka choTA sA rAjya mAMga le| parantu vaha strIke vaza honese usakI bAta na sunakara gharavAlI kI salAha lene ghara gyaa| usakI bAta suna kara strIne vicAra kiyA ki: prabadhamAnapuruSastrayANAmupaghAtakRta // pUrvIpArjitamitrANAM dArANAmathavezyAnAm // jaba puruSa lakSmIse vRddhi pAtA hai taba purAne mitra, purAnI strI, purAnA ghara, ina tIna vastuoMkA upaghAta karatA hai yAne purAneko chor3a kara naye karatA hai| ___uparokta nIti vAkya haiN| yadi maiM ise rAjya yA adhika dhana mAMganekI salAha dUMgI to sacamuca mujhe chor3a kara yaha dUsarI zAdI kiye binA na rahegA! isase maiM svayaM hI dukhiyA ho jaauuNgii| isa vicArase vaha use kahane lagI ki tU usa vyantarake pAsa aisA mAMga ki do hAthoMke badale cAra hAtha kara de aura eka mastakake badale do mastaka kara de jisase hamArA kAma dUnA hone laga jaay| isase hama anAyAsa hI sukhI ho jaayNge| aurata ke vaza honese usane bhI vyantara ke pAsa vaisI ho yAcanA kii| yakSane bhI sacamuca vaisA hI kara diyA, isase vaha vilakula kadrUpa mAlUma detA huvA jaba gAMvameM Ane lagA taba loga use dekha kara bhayabhIta ho gaye aura ITa paththaroMse mArane lage, antameM gAMvake logoMne use rAkSasa samajha kara mAra hI DAlA isaliSe strIko pUcha kara kAma kare to usakA aisA hAla hotA hai, isa para paMDitoMne eka kahAvata kahI hai-- yasya nAsti svayaM prajJA mitroktaM na karoti yaH / strIvazyaH sa yayAti yathA maMtarakolikaH // jise svayaM buddhi nahIM aura jo apane mitrake kathanAnusAra nahIM calatA aura jo sadaiva strIke kahe mujaba calatA hai, sacamuca hI maMtharakolI ke samAna vaha nAzako prApta hotA hai| ___jo yaha kahA hai ki strIke pAsa apanI gupta bAta na kahanA yaha apavAdarUpa hai yAne usa prakArakI azikSita aura asaMskArI auratoMke liye hai, parantu dIrghadvaSTi rakhane vAlI aura apane patike hitAhita vicArako karane
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMMAMAN 261 prAvidhi prakaraNa vAlI striyoMke liye yaha vAkya na smjhnaa| yadi kadAcit strI patise bhI caturA ho aura use sadaiva acchI sIkha detI ho to kArya karanemeM usakI salAha lenese vizeSa lAbha hotA hai jaise ki vastupAla ne apanI strI anupamAdevI se pUcha kara kitane eka zreSTha kArya kiye to usase vaha adhika lAbha prApta kara skaa| su kulagA yAhi pariNya vayAhiM nicchama dhamma niryaahiN|| sayaNa rasaNIhi piiii| pAuNa isamANa dhammahi // . nIca kulakI strIkA saMsarga, apayaza rUpa honese sadaiva varjanA caahiye| vaisI nIca kulakI striyoMke sAtha vAtacIta karanekA bhI rivAja na rakhanA, parantu zreSTha kulameM utpanna huI, paripakka avasthA vAlI, niSkapaTa, dharmAnurAgI, sage sambandhiyoM ke sambandha vAlI aura prAyaH samAna dharmavAlI striyoMke sAtha hI apanI strIko prIti yA sahabAsa karanekA avakAza denaa| rogAi suno vikhkhaI / susahAyau hoI dhammakajjesu // rAmAi paNayanigayaM / ucimaM pArANa purittagsa / / yadi apanI strIko kucha rogAdika kA kAraNa bana jAya to usa vakta usakI upekSA na karake rogopacAra karAve aura use dharma kAryameM prerita karatA rhe| arthAt tapa, cAritra, ujamanA, dAna denA, deva pUjA karanA aura tIrtha yAtrA karanA vagairaha kRtyoMmeM usakA utsAha bar3hAte rahanA caahiye| satkRtyoMmeM use dhana kharacane ko denA, vagairaha sahAya krnaa| parantu antarAya na karanA, kyoMki, strI jo puNya karma kare usameMse kitanA eka puNya hissA patiko bhI milatA hai tathA puNya karANiyoMmeM mukhyatayA striyAM hI agresara aura adhika hotI haiM isa liye unake satkRtyoMmeM sahAyaka bananA yogya hai| ityAdi puruSakA striyoMke sambandha meM ucitAvaraNa zAstrameM kathana kiyA hai| "putrake prati ucitAcaraNa" puSpai puNaucitaraM / piuNo lAle vAla bhAmi // ummIliya vuddhi guNaM / kalAsu kusulaM kuNai kmso|| putrakA uvitAvaraNa yaha hai ki pitA putrakI vAlyAvasthA meM yogya AhAra, sundara deza, kAla, ucita vihAra vividha prakArako krIr3A vagairaha karA kara lAlana pAlana kare, kyoMki yadi aise AhAra vihAra krIr3AmeM vAlyAvasthA meM saMkoca kiyA ho to usake zarIrake avayavoM kI puSTatA nahIM ho sktii| tathA jaba buddhike guNa pragaTa hoM, taba use krama pUrvaka kalA sikhalAne meM nipuNa kre| lAlayetpaMca varSANi / dazavarSANi tADayet // prApta poDaSape varSe / Sutro mitramivAcaret // pAMca varSa taka putrakA lAlana pAlana kare, dasa varSa vAda, zikSA deneke liye kathanAnusAra na cale to use zukanA aura pITA bhI jA sakatA hai, parantu jaba solaha varSakA ho jAya tabase puzko mitrake jamAva samanA /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 23 gurudeva dhammaM suhisayaNa / pariyaM kAravei nicca pi|| uttama loehiM sammaM / micibhAvaM rayAvei / / deva, guru, dharmakI saMgati bAlyAvasthA se hI sikhalAnI caahiye| sukhI, svajana, sage sambandhI aura uttama logoMke sAtha usakI prIti aura paricaya kraanaa| yadi bAlyAvasthA se hI bAlakako guru Adika sajjanoM kA paricaya karAyA ho to kharAba vAsanAse baca kara, vaha prathamase hI acche saMskAroM se valakala cIrIke samAna Age jAkara lAbhakArI ho sakatA hai| uttama jAti, kula, AcAravantoM kI mitratA, vAlyAvasthA se hI huI ho to kadAcita kAma par3ane para arthakI prApti na ho, to bhI anartha to dUra kiyA jA sakatA hai| jaise ki anArya dezameM utpanna hue ArdrakumAra ko abhayakumAra kI mitratAse usI bhavameM siddhi prApta huii| girAhAvei apANi samANa kulajammarUva kannANaM // gihibhAraMmi niyuji| pahuttaNaviyarai kameNa // putrako samAna vaya, samAna guNa, samAna kula, samAna jAti aura samAna rUpavAlI kanyAke sAtha pANigrahaNa kraave| usa para gharakA bhAra dhIre 2 DAlatA rahe aura antameM use gharakA svAsI kre| ___yadi samAna vaya, kula, guNa, rUpa, jAti vagairaha na ho to strI aura patiko grahasthAvAsa duHkharUpa ho par3atA hai, paraspara donoM kaMTAla kara anucita pravRttiyoM meM bhI pravRtta ho jAte haiN| isa liye samAna guNa, vayAdise sukhazAnti milatI hai| "bejor3akI sujor3a" sunA jAtA hai ki bhojarAjA kI dhArAnagarI meM eka gharameM puruSa atyanta kadrUpa aura nirguNI thA parantu usakI strI atyanta rUpavatI aura guNavatI thii| dUsare ghara meM isase bilakula viparIta thA, yAne puruSa rUpavAn aura usakI strI kadrUpa thii| eka samaya corI karane Aye hue coroMne vaisI bejor3a dekha donoM triyoMko adala badala karake sarIkhI jor3I milA dii| suvaha mAlUma honese eka manuSya bar3A khuzI huvA aura dUsarA bar3A naaraaj| jo nArAja huvA thA vaha darabArameM jAkara pukAra karane lgaa| isase isa bAtakA nirNaya karaneke lie bhojarAjA ne apane zaharameM DhiMDhorA piTavA kara yaha mAlUma karAyA ki isa jor3eko adala badala karane vAlekA jo hetu ho so jAhira kre| isase usa corane pragaTa hokara vidita kiyA ki payA nizI narendraNa / prdrvyaaphaarinnaa| lupto vidhikRto mArgo / ratna ratne niyojitaM // maiMne corake rAjAne vidhAtAkA kiyA huvA kharAba mArga miTA kara, rAtrike samaya ratnake sAtha rahanakI jor3I milA dii| arthAta bejor3ako sujor3a kara diyaa| yaha bAta sunate huye bhoja rAjAne haMsa kara prasannatA pUrvaka yaha hukma diyA ki corane jo yojanA kI vaha yathArtha ovese use vaise hI rahane denA yogya hai|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrAddhavidhi prakaraNa Upara jo likhA hai ki gharakA kArya bhAra pitA putrako soMpa de usameM bhI yahI samajhanA cAhie ki yadi pitAne apanI hayAtI meM hI putrako vase kAryameM jor3a diyA ho to unameM nirantara mana lagAye rakhanese aura manameM usa taraphakA vizeSa khyAla honese use apanI svacchaMdatA kA parityAga karanekI jarUrata par3atI hai| apane manameM uThate hue kharAba vicAroMko davAnekI yA dhana rakSaNa karanekI jarUrata par3atI hai| dhana kitanI mihanata se paidA kiyA jAtA hai isa bAtakA khyAla ho jAnese vaha apanI Ayake mutAvika kharca karane kI mejanA karatA hai| balki Ayase bhI kama kharca karanekI pharaja par3atI hai| gharake AgevAnoM dvArA hI use gharake mAlikapana kI pratiSThA dI huI hotI hai| isIse usakI zobhA bar3hatI hai| yadi do putroM meM se choTe putrameM adhika yogyatA ho to parIkSA karake use hI gharakA kArya bhAra soMpA jA sakatA hai| aisA karanese kuTumba kA nirvAha aura zobhA bar3hatI hai jaise ki prasenajita rAjAne apane sau putroMkI parIkSA karanemeM kucha bhI bAkI na uThA rakkhA, taba apanI nirdhArita saba parIkSAoM meM agresarI sabase choTA putra zreNikakumAra nikalA, jisase use hI rAjya samarpaNa kiyaa| isI prakAra gRhastha bhI apane tamAma putroM se guNAdhika putrako hI gharakA kAryabhAra sope, tathApi dUsaroM kA mana bhI prasanna rakhanA / jaisI jisakI buddhi ho use vaise hI kArya para niyukta krnaa| jisase sabakA mana prasanna rhe| jaise putrakA ucita batalAyA vaise hI putriyoM ke prati bhI ucitAcaraNa samajha lenaa| putravadhU kA ucita sarva prakArase usakI buddhi aura guNaparase samajha lenA caahiye| "bahakI parIkSA para rohiNIkA dRSTAnta" rAjyagRhI nAmaka nagarameM dhannA nAmaka zeTha rahatA thaa| usane apane cAra putroMkI bahuoMkI buddhikI parIkSA karaneke lie eka samaya apane sage sambandhiyoM kA sammelana kiyA, usa vakta eka eka bahUko pAMca pAMca cAvalake dhAna de kara vidA kiyaa| phira kitane eka sAla bAda phirase sage sambandhiyoM kA sammelana karake bar3I putravadhU ko yAda dilA kara use diye huye ve pAMca dhAnake dAne mAMge taba usane le kara turanta pheMka deneke kAraNa nave dAne lA kara sasurake hAthameM de diye; sasurane dAnoMko dekha kara pUchA ki ye vahI haiM ? usane kahA Apake diye huye to maiMne pheMka diye the ye dUsare haiN| dUsarI bahUko bulA kara dAne mAMgane para usane kahA Apake diye hue dAne to maiM khA gaI thii| tIsarI bahUko bulA kara pUchA taba usane kahA ki Apake diye dAne mere gahaneke DabemeM rakkhe haiM, yadi Apako cAhiye to lA duuN| yoM kaha kara usane dAne lA diye| phira cauthI rohiNI nAmA putravadhU se jaba ve dAne mA~ge taba usane kahA yadi Apako ghe dAne cAhiye to mere sAtha gAr3iye bhejo| sasurane pUchA ki pAMca dAnoMke liye gAr3iyoM kA kyA kAma ? rohiNI bolI-"Apake diye hue pAMca dAne maiMne pIharameM bheja kara khetameM boneke lie kaha diyA thA, aba unheM usI prakAra boye jAte huye kaI varSa bIta gaye isase mere pIhara vAloMne una pAMca dAnoMkI bRddhi karake vakhAreM bhara rakkhI haiM, isalie aba ve gAr3I vinA kisa taraha A sakeM ataH unheM gAr3iyoM meM lAyA jA sakatA hai| dhanA zeThane una cAra putra
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 265 vadhuoM ko buddhikI parIkSA karake pratyekako judA 2 gRhakArya soNpaa| pahalI ujjhiyA-dAne pheMka dene vAlIko gharakA kacarA kUr3A bAhara pheMkanekA kAma sauNpaa| dUsarI bhakkhiyA - dAne bhakSaNa karane vAlI bahuko gharakI rasoI karanekA kArya soNpaa| tIsarI rakkhiyA - gahanekI DabbI meM dAne rakSaNa karane vAlI bahUko bhaMDAra supUrda kiyaa| cauthI bahU rohiNI dAne bar3hAne vAlIko gharakA sarvopari svAmitva samarpaNa kiyA / paccakhkhaM na pasaMsai / vasaNo vahayANa kahaI dukhathaM // zrAvayamavase saMca | sohaNa sayamime hiMto // 1 1 putra sunate hue pitA usakI prazaMsA na kare, jaba kabhI putra para kucha kaSTa A par3A ho taba usakA bacAva kare, putrake pAsa Aya aura vyayakA hisAba letA rahe / putra para haraeka prakArale najara. rakkhe / putrakI prazaMsA na karaneke viSayameM likhA hai ki: pratyakSe guravaH stutyA / parokSe mitra bAMdhavAH // karmAnte dAsabhRtyAzca / putrA naiva mRtA striyaH // "guru - ( mAtA, pitA, dharmaguru ) ko stuti, prazaMsA unhoMke sunate hue hI karanA, mitra, bandhu janoM kI stuti unake parokSameM karanA, nokaroMkI prazaMsA jaba ve kucha kArya sudhAra lAye hoM taba karanA, parantu putrakI na karanA aura strokI usakI mRtyuke bAda prazaMsA karanA / " uparokta rItise putra kI prazaMsA usake pratyakSa yA parokSameM na karanA; tathApi usake guNase mugdha ho jAne ke kAraNa kadApi usakI prazaMsA karanI par3e to usake sunate hue kadApi na krnaa| kyoMki yadi pitA uTha kara putrakI prazaMsA kare to vaha putra abhimAna meM A jAya / phira vaha AjJAnusAra na cala sake, vinA pUche kAma kAja karane laga jAya / ityAdi kitane eka avaguNoM kI prAptikA sambhava hai / putrako kucha bhI saMkaTa A par3A ho jaise ki jue meM hAra jAnA, vyApAra meM phaila honA, nirdhana honA, kisIse apamAna honA, mAra khAnA, tiraskRta honA, vagairaha kisI kaSTake A jAne para tatkAla hI use sahAyaka bananA, hara eka prakArase usakA bacAva karanA / tathA putrako jo kucha kharcane ke lie diyA ho usakA pUrA hisAba lenA / aisA karane se putra prabhutAkA gava karanese aTaka sakatA hai; aura vaha svacchandI nahIM banatA / da sei nariMdasamaM / devarabhAva paDaNaM kurAI // naccAi avaccamaya' / ucicaM piuNo muNeyavvaM // rAja darabArakI sabhA dikhalAnA, paradezake svarUpa pragaTa kara batalAnA, ityAdika putrake prati ucita pitAko karanA yogya hai ! kyoMki yadi putrako rAja darabArakA paricaya na karAyA ho to kadApi daivayoga se usa para kucha akasmAt kaSTa A par3e taba use kyA karanA, kisakA zaraNa lenA, isa bAtakA bar3A bhaya A par3atA hai / isalie yadi sarakArI manuSyoM ke sAtha pahale se hI paricaya huvA ho to usake upAyakI yojanA kI jA sakatI hai| tathA darabArI puruSa akasmAt ( vakIlAdika ) ke pAsa jA khar3A rahanemeM aura Age
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ke paricita vAloMke pAsa jAne meM bar3A bhAra yaMtra par3atA hai| isa jagatameM haraeka svabhAvake manuSya haiM, jisameM aise bhI hai ki jo dUsaroMkI saMpadA dekha kara, svayaM jhurA karate haiN| unake hAthameM yadi kucha jarA bhI A jAya to ve tatkAla hI phaMsA DAlate haiN| vinA kAraNa bhI dUsaroMko phaMsAne vAle duSTa puruSa sadaiva nIca kRtyoMke dAva takate rahate haiN| isalie darabArI manuSyoMkA paricaya rakhanA kahA hai| gantavyaM rojakule dRSTavyA rAjapUjitAH lokaaH| yadyapi na bhavatyarthA stathApyana bilIyate // ___ "saba manuSyoMko rAja darabAra meM jAnA cAhiye, vahA~ jAne Anese rAjAke mAnya manuSyoM ko dekhanA, unake sAtha paricaya rakhanA, kyoMki, yadyapi ve kucha de nahIM dete tathApi unake paricaya se apane para par3A huvA kaSTa dUra ho sakatA hai" dezAntara ke AcAra yA jAne Aneke paricayase sarvathA anajAna ho to daivayoga se usakI jarUrata par3ane para vahA~ jAte samaya use aneka musIbateM bhoganI pdd'e| isaliye putrako prathamase hI saba bAtoMmeM nipuNa karanA Avazyaka hai| putrake samAna putrIkA ucita hI jaise ghaTita ho vaise sNbhaalnaa| usameM bhI mAtAko jaise apane putra putrIkA ucita saMbhAle vaise usase bhI adhika sautIse putra putrIkA ucitAcaraNa saMbhAlane meM vizeSa sAvadhAnatA rakhanI caahiye| kyoMki unheM burA laganemeM kucha bhI dera nahIM lagatI / "sage sambandhiyoMkA ucita" sayaNANa smuciapinnN| jaMte nigeha buDhDhI kjjesu|| smmaannijjsyaavihu| karijhjha hANIsuvI smiibe|| pitA, mAtA, aura bahuke pakSake jo loga hoM, unheM sage kahate haiN| una sagoMkA ucita saMbhAlane meM yaha vivAra hai ki, sage sambandhoM logoMke par3osa meM rahe to bahutase kAryokI hAni hotI hai| jisase unake gharase dUra rahanA aura putra janmAdi ke mahotsava vagairaha kAryo meM bulAkara unheM avazya mAna denA, bhojana vastrAdi denA / isa prakAra unakA ucitAcaraNa krnaa| sayapavi tesiM vasaNa save suho avipati aNgisyaa| khINa vihavANa rogAurANa kAyavva mudraNaM // apane sage samandhiyoMke kaSTa samaya binA hI bulAye jAkara sahAya karanA, aura mahotsavAdimeM nimantraNa pUrvaka unheM sahAyakArI bananA / yadi sage sambandhiyoM meM koI dharma rahita ho gayA ho yA rogAdise grasta ho to usakA yathAzakti uddhAra karane meM tatpara honA caahiye| pAture vyasane prApte, durbhikSe zatrusaMkaTe, rAjadvAre zmazAne ca, yastiSThati sa baaNdhvaaH|| bImArImeM kisI akasmAta A par3e huye kaSTameM durbhikSameM, zatruke saMkaToMmeM, gaja daravArI kAryoMmeM aura mRtyu vagairahake kAryameM sahAya kare to ise bandhU samajhanA caahiye| . ... . ..
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ URLARKARAARAAAAAAAAAAAmmar MAARAAAAAAAARAMAN Ramnnar zrAddhavidhi prakaraNa 267 ___ uparokta kAraNami jo sahAya kare use hI bhAI kahA hai| isaliye vaise prasaMgameM sage sambandhiyoM kI sahAya karanA na bhuulnaa| uparokta gAthAmeM kaha gaye ki, sage sambandhiyoM kA uddhAra karanA, parantu tAtvika dRSTise vicAra kiyA jAya to sage sambandhiyoM kA uddhAra apanA hI uddhAra hai| kyoMki kuMe para phirate hue araghaTTa ke samAna bhare huye yA rIte ghaToMke samAna lakSmI eka jagaha sthira nahIM rhtii| jisa prakAra araghaTTa kI ghaTikAya eka taraphase bharI huI AtI haiM aura dUsarI taraphase rItI hokara calI jAtI haiM, isI prakAra lakSmI bhI AyA jAyA karatI hai, isaliye jisa samaya apanA sAmarthya ho usa samaya dUsaroMko Azraya denA na cUkanA caahiye| yadi apanI calatI ke samaya dUsaroM ko Azraya diyA ho to vakta par3ane para ve loga bhI apane upakArI ko sahAya denemeM tatpara hote haiN| kyoMki sadA kAla manuSyakA eka sarIkhA samaya nahIM rhtaa| __ khAija piThiTha maMsaM, na tesiM kujjA na sukka kalaha ca, tada piro hi miti, na karijhma karija piro hi, usakI pIThakA mAMsa khAnA acchA hai, parantu sUkA kalaha karanA burA hai, isase sage sambandhiyoM ke sAtha zuSka-niSprayojana kalaha na krnaa| sage sambandhiyoM ke zatruoMke sAtha mitratA na rakhanA, evaM unake mitroM ke sAtha virodha na rkhnaa| binA prayojana eka hasI mAtrase yA vikathA karanese jo lar3AI hotI hai use zuSka kalaha kahate haiM, vaha karanese bahuta dinakI prIti rUpa latA chedana ho jAtI hai| tayabhAve taggehe, na baijja ca ijja abhya sabaMdha, guru deva dhampa kajjesu, eka ciro hi hoyabvaM, jisa samaya sambandhiyoM ke gharameM akelI strI ho taba unake ghara para na jaanaa| sagoMke sAtha dravya sambandhI lenA denA nArakhanA, guru, deva, dharmake kArya, sage sambandhI saba mila kara hI karanA yogya hai| yadIcchedvipulaM prIti, mINi tatra na kArayeta, vAgvAdaparthasaMbandhaM, parokSe dArabhASaNaM (darzanaM ) pAThAMtara yadi prIti bar3hAnekI icchA ho to prItike sthAna meM tIna bAteM na krnaa| 1 vacana bivAda (hA~ nA, karane se utpanna hone vAlI lar3AI ), 2 dravyako lena dena, 3 mAlika ke abhAva meM usakI patnIke sAtha sambhASaNa na krnaa| ___ java laukikake kAryameM bhI sage sambandhI milakara yoga deM usakI jisa prakAra zobhA hotI hai, vaise hI deva, gurU, dharmaka kAryameM ikaDe mila kara yoga denese adhika lAbha aura zobhA bar3hatI hai| isalie vaise kAryoMmeM saba milakara pravRtti karanA yogya hai / paMcoMkA kArya yadi paMca milakara kareM to usameM zobhA bar3hatI hai| isapara pAMca maMguliyoMkA dRSTAnta isa prakAra hai: aMgUTheke samIpakI pahalI tarjanI aMgulI bolI ki lekhana kalA, vitra kalA vagairaha saba kAma karane meM maiM hI
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAdavidhi prakaraNa pradhAna hai| anya bhI kAya karane meM prAyaH maiM hI Age rahatI huuN| kisIko mere dvArA vastu batalAne meM, nishaanii| karanemeM, dUsareko barjana karaneke cinha meM yAnI nAkake Age aMguli dikhalA kara niSedha karane meM ityAdi saba kAmoMmeM maiM hI agrasarI pada bhogatI huuN| ( madhyamA kahatI hai ) parantu tujhameM kyA guNa hai ? - madhyamA bolI-"cala cala ! mUkhI, tU to mujhase choTI hai| dekha suna! maiM apane guNa batalAtA hUM, vINA bajAne meM, sitAra bajAne meM, sAraMgI sitAreke tAra milAne meM, aise aneka uttama kAryoMmeM merI hI mukhyatA hai, kisI samaya jaldIke kAryameM cukaTI bajA kara anarthake kArya aTakAne yA bhUtAdi doSake chalaneko dUra karaneke kAryameM aura mudrA vagairaha racanA, dikhalAneke kAryameM merI hI pradhAnatA hai| tere batalAye huye cinhoMse utpanna huye doSoMko aTakAne ke lie batalAye jAte hue mere cinha meM maiM hI AgevAnI bhogatI hUM, tu kyoM vyarthakI bar3AI karatI hai teremeM avaguNake sivAya aura hai hI kyA ! tU aura aMgUThA donoM milakara nAkakA maila nikAlane ke sivA aura kAma hI kyA karate ho !" __anAmikA aMguli bolI-"tuma sabase maiM adhika guNavAlI hUM aura maiM tuma sabake pUjanIyA huuN| deva, guru, sthApanAcArya, svarmika vagairahakI navAMgI pUjA, candana pUjA, mAMgalya kAryake liye svastika karane, nandAvAdi karane, jala, candana, vAsa, Adiko, mantrameM, mAlA ginane vagairaha kitane eka zubha kRtyoMmeM maiM hI ana pada bhogatI huuN|" kaniSThA aMguli bolI-"maiM sabase patalI hUM tathApi kAnakI khujalI ko dUra karaneke kAryameM, anya kisI bhI bArIka kAryameM, bhUta pretAdika dUra karaneke kAryameM maiM hI prAdhAnya bhogatI huuN|" isa prakAra vAroM aMguliyAM apane 2 guNase gavita ho jAneke kAraNa pAMcavAM aMguThA bolA-"tuma kyA apanI bar3AI karatI ho ? tuma saba merI striyAM ho aura maiM tumhArA pati huuN| tumameM jo guNa haiM ve prAyaH merI sahAyatA vinA nikamme haiN| jaise ki, likhane citra nikAlane kI kalA, bhojanake samaya, grAsa grahaNa karanA, cuTakI bajAnA, gAMTha lagAnA, zastra vagarahakA upayoga karanA, dADhI vagaraha smaarnaa| kataranA, loMca karanA, pIjanA, dhonA, kUTanA, dalanA, pIsanA; parosanA, kAMTA nikAlanA, gAya bhaiMsako dUhanA, jApa karanA, saMkhyA ginanA, keza gUthanA, phUla gUMthanA, zatrukI gardana pakar3anA, tilaka karanA, zrI tIrthaMkara devake kumAra avasthAmeM, devatA dvArA saMcarita kiyA huvA amRta mujhameM hI to hotA hai ityAdi kArya mere binA ho nahIM sakate, ina sabameM maiM hI pradhAna huuN|" yaha bAta sunakara una cAroM aMguliyoMne paraspara saMpa kiyA aura aMgUThekA Azraya le usakI patnI tayA rhiiN| jisase sabakI saba sukha pUrvaka apanA nirvAha karane lagI, isaliye saMpa rakhamese kAryakI zobhA hotI hai| "gurukA ucita" emAi sayaNo citra, maha dhammAyariyassa muci bhaNiyo, maci bahumANapuvvaM, pesi tisaM jhapi paNivAyo,
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa - ityAdi sage sambandhiyoM kA ucitAvaraNa batalAyA, bhaba dharmAcArya dharma guruMkA ucita batalAte hai unheM bhakti bahumAna pUrvaka subaha, dupahara ko, aura sandhyA samaya namaskAra karanA antaraMga manase prIti aura bacanase bahumAna, evaM kAyAse sanmAna jo kiyA jAtA hai, use bhakti kahate haiN| : . tahasima nIie, Avassaya pamuha kIca karaNaM ca, dhammovaesa savaNaM, tadaMtIe suddha sadAe, gurvAdikI batalAI huI rIti mujaka Avazyaka pramukha dharma kRtya karane aura zuddha zraddhA pUrvaka vahAM ke pAMca dharma zravaNa krnaa| AesaM bahumannaI imesi paNasAvi kuNai kAyacvaM; rubhaI avannavAyA, thuimAyaM payaDAi sayAki, gurukI AjJAko bahu mAna de, manase bhI gurukI AsAtanA na kare, yadi koI anya avaNavAda bolatA ho to use rokanekA prayatna kare, parantu sunakara baiTha na rhnaa| kyoMki anya bhI kisI mahAn puruSakA apavAda na sunanA cAhiye taba phira dharbha gurukA apavAda sunakara kisa taraha rahA jaay| yadi gurukA apavAda sunakara usakA prativAda na kare to doSakA bhAgI hotA hai| svayaM guruke samakSa aura unake parokSa guNoMkA varNana karatA rahe, kyoMki gupta guNavarNanana karane meM puNyAnubandhI puNya prApta hotA hai| nahavaI chiddappehI, suhivva aNuattae suhaduhesu / paDiNIsa paccavAyaM, savva payattaNa vaareii|| guruke chidra na dekhe, guruke sukhaduHkhoM meM mitrake samAna AvaraNa kare, guruke upakAra nahIM mAnane vAle dveSI manuSyako prayatna dvArA nivAraNa kreN| ra, yadi yahAM para koI yaha zaMkA kare ki, zrAvaka loga to guruke mitra samAna hI hone cAhiye, phira ve apramAdika aura nirmala guruke chidrAnveSI kisa taraha ho sakate haiM ? isakA uttara yaha hai ki, dharma priya zrAvaka loga yadyapi guruke mitra samAna hI hote haiM tathApi bhinna 2 prakRtivAle honeke kAraNa jaisA jisakA pariNAma ho usakA vaisA hI svabhAva hotA hai; isase nirdoSI gurumeM bhI vaise manuSyako doSAvalokana karanekI buddhi huA karatI hai| isalie sthAnAMga sUtrameM bhI kahA hai ki, "sautake samAna bhI zrAvaka hote haiM," isaliye jo gurukA dveSI ho use nivAraNa karanA hI cAhiye, zAstrameM bhI kahA hai ki: sAhUNA ceimANaya, paDiNIyaM taha pravannavAyaM c| jisa pavayaNassa ahiyaM, savvathyAgela. vaareii|| jo sAdhukA, mandirakA, pratimAkA aura jinazAsana kA dveSI ho yA avarNavAda bolanevAlA ho use sarva zaktise nivAraNa kre|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa "yAtriyoM ke saMkaTa dUra karane para kumbhArakA dRSTAnta" sagara cakravatI ke pautra bhagIratha rAjAkA jIva kisI eka pichale bhavameM kumbhAra thaa| kisI eka gAMvameM rahanevAle sATha hajAra coroMne mila kara yAtrA karane jAte hue saMgha para lUTa karanekA kAma zuru thA usa vakta vahAM jAkara usane bhara saka prayatnase coroMkA upadrava banda kraayaa| jisase usane bar3A bhArI puNya prApta kiyaa| isI prakAra yathAzakti saba zrAvakoMko udyama karanA caahiye| khali mi coino guru, jaNeNamannai tahatti svvNpi| coeI gurujaNapiha, pamAya khaliesu egate // yadi pramAdAcaraNa dekhakara guru preraNA kare to use kabUla karanA cAhie, parantu yadi gurukA pramAdA varaNa dekhe to unheM ekAnta meM Akara preraNA kare ki, mahArAja! kyA yaha ucita hai ! saccaritravAna, Apa jaise muniko itanA pramAda ! isa prakAra upAlambha de| .. kuNaI viNauvayAra, bhattie samaya samucimaM savvaM / zADha guNANurAya, nimmAyaM vahai hiyaya pi|| samaya para ucita bhakti pUrvaka sarva binayakA upacAra kare, yAne unheM jisa bastukI AvazyakatA ho so bahumAna pUrvaka samarpaNa kre| guruke guNakA anurAgI hokara hRdayase niSkapaTa rahe, sarva prakArakI bhakti kare, yAne sAmane jAnA, unake AjAne para khar3A honA, Asana denA, paira davAnA, vastra dene, pAtra dene, AhAra denA aura auSadha vagairaha denA, evaM AvazyakatAnusAra vaidyako bulaanaa| bhAvo kyAramesi, desaMtaramovi suparaI sayAvi / ibha evapAI gurujaNa, samucima muvimaM muNeyavvaM // Upara likhA huvA to dravya upacAra yAne dravya sevA hai, parantu yadi paradeza meM guru ho tathApi unase samaphita prApta kiyA honeke kAraNa, unheM niraMtara yAda kiyA kare yaha bhAvopacAra kahA jAtA hai / ityAdika gurukA ucita smjhnaa| "nAgarikoMkA ucita" jathya sayaM nivsmmii| nayare tathyeva jekari vasaMti, sasANa vittiinnote| nAyarayAnAmavaccati // svayaM jisa nagarameM rahatA ho, usa nagarameM rahanevAle, svayaM jo byApAra karatA ho usI vyApArakA karanevAle, yA haraeka byApAra ke karanevAle, samAna pravRtti vAle saba nagaravAsI gine jAte haiN| samucima minnyotesiN| japega cicohiM sapa suhaduhehi // . . . vasaNussava tullgyaa| gamehiM niccapi hoyavvaM //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 301 isakA samucita batalAte haiM, sukhake kAryameM yA duHkhake kAryameM ekacitta honA yAne dUsaroM ke sAtha sahAnubhUti rakhanA, Apattike samaya yA mahotsava ke samaya bhI ekacitta honaa| yadi isa prakAra eka samAna paraspara bartAva na rakhA jAya to rAja daravArI loga jaise gIdar3a mAMsa bhakSaNake lie daur3adhUpa karatA hai vaise hI vyApAra meM yA kisI anya bAtameM pArasparika anabanAva hote hI donoM pakSako viparIta samajhA kara mahAna kharcake gar3ha meM utArate haiN| isaliye paraspara saba mila kara rahanA aura saMpa salAhase pravRtti karanA yogya hai / kAyavvaM kabjevihu / naikkamikkeNa dasaNaM phunno| kajjo na mNtbheno| pesunna parihare savvaM // jisa samaya koI rAjadvArI kAma A par3e yA anya koI kArya A upasthita ho usa vakta eka dama utAvala meM sAhasa karake kArya na kara ddaalnaa| rAja daravAra meM bhI ekalA na jaanaa| pAMca janone mila kara jo vicAra nizcita kiyA ho vaha anyatra pragaTa na karanA, aura kisIkI niMdA cugalI na krnaa| yadi utAvala meM Akara manuSya ekalA hI kucha kAma kara AyA ho to usa kAryakI javAbadArI aura sarva bhAra usa manuSya para hI A par3atA hai yA dUsare logoMke manameM bhI yahI vicAra AtA hai ki ise ekale ko hI mAna bar3AI cAhiye, isa lie lene do! isa vicArase jaba anya saba jude par3a jAya~, taba akeleko ulajhana meM AnekA sambhava hai| yadi vahutase manuSya milakara aura unameM eka janeko AgevAna banA kara kArya zuru kiyA ho to vaha kArya yathArtha rItise sugamatayA paripUrNa hotA hai / yadi eka janeko vinA AgevAna kiye hI pAMca sau subhaToM ke samAna sabake saba mAna baDAIkI AkAMkSA rakhakara kAryake liye jAyeM yA koI kArya zuru kareM, to avazyameva usameM bighna par3e vinA na rhegaa| kisI bhI kAryameM amuka eka manuSyako AgevAnI dekara anya saba paraspara saMpa rakhakara kArya zurU kareM to avazyameva usase lAbha hI hotA hai| "sabhI mAnabar3AI icchane vAle pAMcasau subhaToMkI kathA" koI eka pAMcasoM subhaToMkA TolA ki jo paraspara vinaya bhAvase sarvathA rahita the aura sabake saba apane Apako sabase bar3A samajhate the eka samaya ve kisI rAjAke yahAM naukarI karanake liye gye| naukarIkI yAcanA karane para rAjAne dIvAnako AjJA dI ki inakI yogyatAnusAra mAsika vetana dekara inheM bharatI kara lo| dIvAnane una logoMkI yogyatA jAnaneke lie unheM eka bar3I jagahameM ThaharAyA aura sandhyAke samaya unake pAsa eka cArapAI aura eka vichaunA bhejA; isase abhimAnI honeke kAraNa unameM paraspara yaha vivAda hone lagA ki, isa cArapAI para kauna sovegA ? unameM se eka bolA-"yaha cArapAI mere liye AI hai| isalie isa para maiM soUMgA" dUsarA bolA ki nahIM, mere liye AI hai maiM soUMgA, isI prakAra tIsarA cauthA garja sabake saba AdhI rAta taka isI bAta para lar3ate rhe| antameM jaba ve pArasparika vivAdase kaMTAla gaye taba usa cArapAI ko bIcameM rakha kara usa cArapAI kI tarapha paira rakha kara cAroM tarapha so gaye / parantu unhoMne apanemeM se kisI ekako bar3A mAna kara cArapAI para na sone diyaa| yaha bAta dIvAnake niyukta kiye hue gupta
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zrAddha vidhi prakaraNa naukaroM ne jAna kara subaha dIvAnako kaha sunAI; isase dIvAnane unheM tiraskAra pUrvaka kahA ki jaba tuma eka cArapAI ke lie sArI rAta lar3ate rahe taba phira yuddhake samaya saMpa rakha kara kisa prakAra apane svAmIkA bhalA kara sakate ho ! nokarI na mila kara unheM vahA~se apamAnita ho vApisa lauTa jAnA pdd'aa| isalie eka manuSyako AgevAna karake kArya karanA ucita aura phaladAyaka hai| zAstrameM kahA hai ki: bahunAmapyasArANAM / samudAyo jayAvahaH // tRNairAveSTitA rajju |ryyaa nAgApi badhyate // yadi bahutase nirmAlya manuSya bhI mila kara kAma kareM to usameM avazya lAbha ho hotA hai jaise ki, bahutase ghA~sakI banAI huI rassIse madonmatta hAthI bhI bA~dhA jA sakatA hai| pAMca manuSyoMne mila kara gupta vicAra kiyA ho aura vaha yadi anya kisIke sAmane pragaTa kiyA jAya to usase usa kAryameM avazya kSati pahuMcegI, bahutase manuSyoM ke sAtha virodha ho, rAjabhaya ho, logoMmeM apayaza vagairaha bahutase avaguNoM kI prAptikA sambhava hai, isalie jitane manuSyoMne mila kara vaha vicAra kiyA ho unase anyake samakSa vaha pragaTa na karanA caahiye| rAjAdike pAsa bhI madhyastha rahanese bahutase phAyade hote haiM aura dUsaroMke dUSaNa pragaTa karanese kaI prakArakI ApattiyoM kA sambhava hotA hai| vyApAra rojagAra meM bhI yadi IrSA kI jAya to usase bahutase dUSaNa pragaTa hue vinA nahIM rahate / isaliye kahA hai ki -ekodarAH pRthkgriivaa| anyAnya phlkaaNtinnH|| asaMhatA vinazyanti / bhAraNDA iva pkssinnH|| eka udara vAle, judI judI gardana vAle-jude jude mukha vAle yadi bhAraMDa pakSI donoM mukhase phala khAne kI icchA rakkhe to vaha usase mRtyuko prApta hotA hai, vaise hI pArasparika virodhase yA kusaMpase manuSya turanta hI nAzako prApta hotA hai| parasparasya marmANi / ye na rakSanti jntvH|| ta eva nidhanaM yAnti / valpIkodara sarpavat // jo manuSya pArasparika marma gupta nahIM rakhatA aura gupta rakhane yogya hone para bhI use dUsaroMke samakSa pragaTa karatA hai vaha valmikameM rahane vAle sarpake samAna zIghra hI naSTa ho jAtA hai| ... samuvaThie bivAe / tulla samANehiM cevAyavvaM // kaarnn| sAbikhkhehi / vihUNe yavyo na nymggo|| yadi kisI kAraNa lar3AI ho jAya to bhI yogya rItyanusAra hI bartAva rakhanA cAhiye, yAda kAI. aisA kAraNa A par3e ki, jisameM apane sage sambandhiyoM ko harakata A par3atI ho yA jAti bhAiyoMko harakata AtI ho to risavata de kara yA upakAra karake unhoMkA kArya kara denaa| parantu dAkSiNyatA rakha kara bhI nyAyamArga na chodd'naa| nyAyamArga meM raha kara sabakA bacAva karaneke liye pravRtti karanA yogya hai| - baliehiM dubljnno| sukkakarAihiM nAmibhavi avvo|| - tae
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa thobAvarAha dosehiM / daMDabhUmi na neymbo|| balavAn puruSako cAhiye yadi usase durbalako sahAyatA na ho sake to duHkha to kadApi na de| dAna yA kara vagairaha se logoMko dukhI na kre| kama aparAdha se daMDa ho vaise kisIko rAjadarabAra meM na ghasITe / ___yadi rAjA kara bar3hAtA ho to bhI adhika logoMke anusAra bartAva karanA; parantu anya saba vyApAriyoM se judA ho kara apane balase akelA hI virodha karanA yogya nhiiN| jaMgalake tamAma jAti vAle pazuoM se virodha rakhane vAlA aura ati baliSTa bhI siMha java kaSTameM A par3atA hai taba usakA koI bhI sahAyakArI nahIM banatA / antameM meghakI garjanA suna kara madonmatta huvA siMha mastaka paTaka kara ekalA hI mara jAtA hai, parantu use koI sahAyakArI nahIM hotaa| isaliye apane sahAyakArI dUsare vyApArI logoMke samudAya meM hI raha kara jo kAma ho so karanA Thoka hai| parantu ekalA judA par3anA yogya nahIM; isaliye nItimeM likhA hai kiH saMhatiH zreyasi puMsAM / svapate tu vizeSataH // turairapi pribhRssttaaH| na prarohaMti tNddulaaH|| saMpa rakha kara kArya karanA bar3A lAbhakArI hai, tathA apane pakSameM vizeSa saMpa rakhanA adhika lAbhakArI hai, kyoMki yadi cAvaloMke UparakA chilakA utAra DAlA ho to ve cAvala aMkura nahIM de skte| girayo yena bhidynte| dharA yena vidAryate // saMhateH pazya pAhAtmya / tRNaistada vAri vAryate // - jisase parvata bhI bhedana kiye jAte haiM, jisase pRthvI bhI vidIrNa kI jAtI hai isa prakArake ghAsake samudAya kA mAhAtmya to dekho ki jisase AtApa vA pAnI bhI rokA jAtA hai| kAraNiehiM pisamaM / kAyavyo tAna athya sNbNdho| kipuNa pahuNA saddhi / appahinaM ahila saMtehi // apanA zreya icchane vAle manuSyako kAraNika puruSoMke sAtha-rAjakAryakArI puruSoMke sAtha dravya lena denakA sambandha yogya vahIM taba phira samartha rAjAke sAtha lena denakA vyavahAra rakhanA kisa taraha yogya kahA jAya? jo bahutasA kharca rakhate hoM, dharma kAryameM yA jAti vagairaha ke kAryameM yA lajAke kAryameM kharcanekI bar3I udAratA rakhate hoM aura vinA hI vicAra kiye kharca kiyA karate hoM aise rAjavargIya logoM yA rAjamAnya logoM ko kAraNika kahate haiN| vaise logoMke sAtha dravya lena denakA sambandha kadApi na rakhanA caahiye| kyoMki kyoMki una logoMko jaba dhana lenA ho taba ve prIti karate haiM, miSTa bacana bolate haiM, bacana sanmAna bhAdi ADambara dikhalA kara, sajjanapana kA vizvAsa dilAkara mana harana karate haiN| parantu jaba unheM diyA huvA dhana vApisa mAMgA jAya taba ve niSkAraNa zatru bana jAte haiM aura jisase karja liyA thA usa parakI dAkSiNyatA bilakula dho DAlate haiM, itanA hI nahIM balki kutte ke samAta ghur3akiyAM cekara DarAne laga jAte hai, isa liye zAstrameM likhA hai ki:-...
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 zrAddhavidhi prakaraNa dvijanmanaH kSamA maatuH| dvaSaH prema pnnstriym| niyoginazca dAkSiNya / mariSTAnAM catuSTaya // bipra para kSamA, mAtA para dvaSa, gaNikA para prema aura sarakArI logoM para dAkSiSyatA rakhanese duHkhA. kAdi catuSTaya milatA hai| arthAt ye cAra kAraNa duHkha diye binA nahIM rhte|| rAjadarabArI loga aise hote haiM ki dUsaroMkA denA to dUra rahA parantu koI vaisA kAraNa upasthita karake lenevAloM yA unake sage sambandhiyoM ko phasA dete haiM ki jisase pUrvopArjita dhana bhI usameM kharca ho jAya / isa lie nItizAstrameM kahA hai ki: utpAdya kRtimaandossaan| zvanI sarvatra vAdhyate / nirdhanaH kRtdossopi| sarvatra nirupdrvH|| navIna banAvaTI doSa utpanna karake bhI dhanavAnako pIr3A dI jAtI hai, parantu nirdhana doSa karanevAlA hone para bhI saba jagaha nirupadrava hI rahatA hai| yadi sAmAnya kSatri ho tathApi jaba usake pAsa diyA huvA dhana vApisa mAMgA jAtA hai taba vaha talavAra para najara DAlatA hai, taba phira jo rAja mAnya ho vaha bala batalAye binA kaise rhegaa| usameM bhI yadi koI krodhI ho to usakA to kahanA hI kyA hai ? isaliye darabArI rAjakIya logoMke sAtha dravya lena denakA sambandha rakhanese bar3I harakata upasthita ho jAtI hai ataH unake sAtha lena dena rakhanA manA kiyA hai| isa prakAra samAna bRtti vAle nAgarika logoMke sAtha vicAra karake vartAva karanA, kyoMki vyApAriyoM meM aise bahuta hote haiM ki jo lene samaya garIba banakara lete haiM parantu pIche dete samaya sAmanA karate haiM aura rAjadarabAra taraphakA bhaya batalAte haiM eyaM paruppahaM nArayANa / pAraNa smucimaacrnnN|| paratithyiprANa samuyitra / mahakipi bhaNAmi leseNa // prAyaH isa prakAra nAgarika logoMkA pArasparika ucitAvaraNa batalAyA aba paratIthIM anya darzanI logoMkA ucita bhI kucha batalAte haiN| eesiM tithyimaann| bhikhkhaTTha muvaThiANa nigehe // kAyavva mucima kiccha / visesenA rAya mahimANaM // para tIrthIke viSayameM yahI ucita hai ki yadi vaha bhikSA lene ke liye ghara para Ave to use dAnAdi denA aura yadi rAja mAnya ho to unase vizeSa mAna sanmAna dekara bhI usakA ucitAcaraNa sNbhaalnaa| jaivina mnnmibhttii| na pakhavAbhopa taggaya guNesu // ucirbha gihAgarasu / tahavi dhammo gihiNa imo|| yadyapi paratIrthI para kucha bhakti nahIM hai evaM unameM rahe hue guNa para bhI kucha pakSapAta nahIM tathApi gRhasthakA yaha AcAra hai ki apane ghara para Aye huekA ucita satkAra kre| .
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 zrAddhavidhi prakaraNa gehAgayANa mucin| basaNAvaDiprANa taha smuddhrnnN|| duhiyANa dyaaeso| savvesi sammo dhmmo|| jo ghara para Ave usakA ucita saMbhAlanA, jisa para kaSTa A par3A ho use sahAya karanA dukhI para dayA rakhanA, yaha AcAra sabake liye samAna hI hai| jaisA manuSya ho use vaisA hI mAna denA, mIThe bacana bolanA, Asana denA, AnekA prayojana pUchanA, usakI yAvanAke anusAra kArya kara denA yaha saba ucitAvaraNa ginA jAtA haiN| dukhI, andhe, lUle, laMgar3e rogI vagairaha para dayA rakhanA, unhoMke sukhakI yojanA karanA, kyoMki jo puruSa laukika kAryake ucitA. cAra ko samAna rItise mAna sanmAna denemeM vicakSaNa ho vahI manuSya lokottara kAryameM vivakSaNa ho sakatA hai| jisane lokottara puruSoMke upadeza pAkara dharmake sarvAcAra ko jAnA ho vahI laukika aura lokottara kAryake sUkSma bheda samajha kara yathocita AcaraNa karanemeM samartha hotA hai| isalie kahA hai ki "sabakA ucita karanA, guNa para anurAga rakhanA, jina vavana para prIti rakhanA, nirguNI para bhI madhyastha rahanA, ye samakita ke lakSaNa hai" mucanti na majjAga, jalanihiNo nAcalAvihaM calaMti, na kayAvi uttamanarA, ucipAcaraNaM vilaMghati // " jisa taraha samudra apanI maryAdA nahIM chor3atA, parvata calAyamAna nahIM hotA vase hI utama puruSa bhI ucita AcArakA ulaMghana nahIM krtaa| teNaMcitra jayaguruNo, tiththayarAvidu gihaththa bhAvami, ammApiuNa muciaM, ammuThANAI kuvvaMti // isI kAraNa jagadguru tIrthaMkara deva jaba gRhasthAvasthA meM hote haiM tava apane mAtA pitAkA abhyusthAnAdika ucita vinaya karate haiN| ___ isa taraha nau prakAra ke ucita btlaaye| avasara para ucita bacana bolanA bhI mahAlAbhakArI hotA hai| "samayocita vacana para dRSTAnta" mAlikAjuna rAjAkA vijaya karake caudaha karor3a rupaye, chaha muDe ( yAne caudaha bhaar| muDA aura bhAra eka prakArake tola haiM ) ke pramANa sacce motI, cAMdIke battIsa bar3e ghar3a zrRMgAra koTI nAmaka sAr3I, mANekakA vastra, viSahara chIpa, (jisa chIpase saba tarahake jahara dUra ho jAya) itane padArtha to sArabhUta usake darabArameM the, ye saba aura kitane eka padArtha usake bhaMDArameM lekara jaba ambaDa dIvAnane Akara kumArapAla rAjAko bheTa kiye taba tuSTamAna huye rAjAne use rAja pitAmaha nAmaka viruda eka karor3a rupaye aura caubIsa jAtivAn ghor3e inAmameM diye| yaha saba sAmagrI usane ghara le jAte hue rAstemeM khar3e huye yAvakoMko de dii| kisIne kumAra 26
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa pAlake pAsa jAkara isa bAtakI cugalI kI ki ApakA diyA huvA dhana ambaDane yAcakoMko de diyA, taba krodhita hokara ambar3a mantrIko bulAkara dhamakAte huye rAjAne kahA ki, are ! tU mujhase bhI bar3hakara dAnezvarI ho gayA? usa samaya hAtha jor3a kara ambaDa mantrI bolA ki svAmin ! Apake pitA to sirpha bAraha gAMvake ho mAlika the aura mere svAmI Apa to aThAraha dezake adhipati haiN| taba phira jisakA svAmI adhika ho usakA naukara bhI adhika ho to isameM Azcarya hI kyA ? avasara ucita itanA bacana bolate hI prasanna hokara rAjAne use putrapada para sthApana kara pahalese bhI duganA inAma diyA / isaliye avasara para ucita bacana mahAn lAbhakArI hotA hai / ataH kahA hai kiH - dAne yAne mAne, zayanAsanapAnabhojane vacane, sarvatrAnyatrApi hi, bhavati mahArasamayaH samayaH // dAna denemeM, vAhana para car3hanemeM, mAna karane meM, zayana karane meM, baiThanemeM, pAnI pInemeM, bhojana karane meM, vacana bolanemeM, aura bhI kitane eka sthAnameM yadi avasara ho to hI vaha mahArasamaya mAluma hote haiN| isaliye samayako jAnanA yaha bhI eka aucityakA bIja hai, isa kAraNa kahA hai kiH ___ocityamekamekatra, guNAnAM kottirektH|| viSAyate guNagrAmaH aucitya parivarjitaH // yadi karor3a guna eka tarapha rakhkhe jAya aura aucitya dUsarI tarapha rakkhA jAya to donoM samAna hI hote haiM, kyoMki jahAM aucitya nahIM aise guNakA samudAya bhI viSamaya mAlUma hotA hai| isI kAraNa sarva prakArakI anucitatA kA parityAga karanA caahiye| jo kArya karanese mUrkha kahalAyA jAya taba use anucita samajha kara tyAga denA ucita hai| isa viSaya para mUrkha zataka bar3A upayogI hai| yadyapi vaha laukika zAstrokta hai tathApi vizeSa upayogI honeke kAraNa yahAM para uddhata kiyA jAtA hai| "mUrkhazataka" zruNu mUrkhazataM rAjaM staM taM bhAvaM bivarjaya yena tvaM rAjase loke, doSahIno maNiryathAH he rAjan ! mUrkhazataka suno ! aura mUrkha honeke kAraNoMkA tyAga kara ki jisase tU doSa rahita maNike samAna zobhAko prApta hogaa| sAmarthya vigatodyogaH svazlAdha mAjJaparSadi, vezyA vacasi vizvAsI, pratyayo dambha DaMbaraH // 2 // 1 zakti hone para bhI jo udyoga na kare 2 paMDita puruSoMkI sabhAmeM apane hI mukhase apanI prazaMsA kare / 3 vezyAke vacana para vizvAsa rakhkhe, 4 kapaTa mAlUma ho jAne para bhI usakA vizvAsa rakkheM, vaha mUrkha haiN| dhUtAdi virAbadAzaH, kRSyAghAyeSu saMzayI,
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 307 nirbuddhiH prauDhakAryArthI, viviktarasiko vaNik // 3 // 5 juvA khelanese mujhe avazya dhanakI prApti hogI aisI AzA rakha kara baiThA rahe / 6 khetI yA vyApAra meM mujhe dhana prApta hogA yA nahIM isa zaMkAse nirudyamI ho baiThA rahe / 7 nirbuddhi hone para bar3e kAryameM pravRtti kre| 8 vyApArI hone para aneka prakArake bhaMgArAdika rasameM lalacA jAya / RNena sthAvarakretA, sthaviraH kanyakAvaraH byAkhyAtA cAzrute granthe, pratyakSArthapyapanhavI // 4 // 6 karaja lekara sthAvara milakata karAve yA kharIda kre| 10 bRddhAvasthA huye bAda choTIsI kanyAkA pati bane / 11 nahIM sune huye granthoM kI vyAkhyA kre| 12 pratyakSa artho ko dbaave| . capalApatirIrSAlu, zaktazatra razaMkitaH, datvA dhanAnyanuzAyI, kavinA haThapAThakaH // 5 // 13 dhanavAna hokara dUsaroMkI IrSA kare / 14 samartha zatrukA bhaya na rakhkhe / 15 dhana diye bAda pazcAttApa kare 16 haTase paMDitake sArtha karAra kre| aprastAve paTurvaktA, prastAve maunakAraka, lAbhakAle kalahakunmanyumAna bhojanakSaNe // 6 // 17 samaya binA ucita bacana bole| 18 avasarake samaya bolaneke bacana na bola sake / 16 lobhake samaya kleza kare / 20 bhojana ke samaya abhimAna rakhkhe / krINArthaH sthUlalAbhena, lokokto likaSTa sNkRtH| putrAdhIne dhane dInaH patnIpanArtha yAcakaH // 7 // 21 adhika dhana milaneko AzAse apane pAsa huye dhanako bhI cAroM tarapha phailA de| 22 logoMkI prazaMsAse Age par3hanekA abhyAsa banda rakhkhe / 23 putrako prathamase saba dhana svAdhIna kiye bAda udAsa bane / 25 sasurAlakI taraphase madata maaNge| bhAyakhedAtkRtodvAhA putrakopAtta dantakA) ____ kAmukarapaddhayA dAtA grnvaanmaargnnoktibhiH||8|| 25 strIke sAtha kalaha honese dUsarI zAdI kare / 26 putra para krodha Anese use mAraDAle / 27 kAmI puruSoMkI IrSAse apanA dhana vezyA Adi patita striyoMmeM udd'aave| 28 yAvakoM kI prazaMsAse abhimAna rakhkhe / dhIdAna hitazrobA, kulotsekAdasevakaH datvArthAndurlabhAnkAmI, datvA sumAlapka pargagaH // 6 // 26 maiM buddhimAna hU', isa vivArase apane hitakI bhI bAta na sune| 30 kulake madase dUsarekI nokarI na kare / 31 durlabha padArtha dekara vApisa maaNge| 32 dAma liye bAda cora mArgase cle| . lundhe bhubhUji lAbhArthI, nyAyArthI duSTa zAstariH
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 zrAddhavidhi prakaraNa kAyasthe sneha vaddhAzaH krUre mantriNi nirbhayaH // 10 // 33 lobhI rAjAke pAsase dhana prApta karanekI AzA rakhkhe / 34 nyAyArthI duSTa puruSoMkI salAha mAne / 35 kAyastha-rAja kArya kartAke sAtha sneha rakhanekI icchA kare / 36 nirdaya dIvAna hone para nirbhaya rhe| kRtaghne pratikArArthI, nIrase guNa vikryii|| __ svAsthye vaidyakriyAzoSI, rogI pathyaparAGmukhaH // 11 // 37 kRtaghna mAlUma huye bAda guNa karake upakAra icche| 38 guNake jAnakAra ko guNa de / 36 nirogI hote huye bhI davA khaay| 40 rogI hote huye bhI pathya na rakhkhe / lobhena svajanatyAgI, vAcA mitravirAgakRta // lAbhakAle kRtAlasyo, maharddhiH klhpriyH||12|| 41 lobhase-kharca honeke bhayase sagoMkA sambandha tyAga de| 42 mitrakA nyUnAdhika bacana sunakara mitratA chor3a de| 43 lAbha honeke samaya Alasya rkkhe| 44 dhanavAna hokara kalahapriya ho| ___ rAjyArthI gaNakasyoktvA, mUrkhamaMtra kRtaadraa|| zUro dubailabAdhAyAM, dRssttdossaaNgnaartiH||13|| 48 jyotiSI ke kahanese rAjyakI abhilASA rkhkhe| 46 mUrkhake vicAra para Adara rakhe / 47.durbala puruSoMko pIr3A dene meM zUravIra ho / 48 eka daphA strIke doSa-apalakSaNa dekhaneke bAda usa para Asakta rhe| kSaNarAgI guNAbhyAse, saMcaye'nyaH kRtvyyH|| nRpAnukArI maunane, jane rAjAdinindakaH // 14 // 46 guNake abhyAsa para kSaNavAra rAga rkhkhe| zikSaNa prAraMbha kiye bAda use pUrNa kiye vinA hI chor3a de, vaha kSaNarAgI kahalAtA hai| 50 dUsarekI kamAIkA vyaya kre| 51 rAjAke samAna mauna dhAraNa kara baiThe rahe / 52 aura dUsare logoMmeM rAjAdikI nindA kre| duHkhe darzitadainyAtiH, sukhe vismRta durgatiH // bahuvyayo'lparakSAya, parIkSAya viSAzinaH // 15 // 53 duHkha A par3ane para dIna hokara cintA kre| 54 sukha pAye bAda pahale duHkhako bhUla jAya / 55 thor3e kAmake liye adhika kharca kre| 56 parIkSA karaneke liye viSa khAya / (viSa khAnese kyA hotA hai yaha jAnane ke liye use bhakSaNa kare) dagdhArtho dhAtuvAdena, rasAyanarasaH kssyii|| AtmasaMbhAvavAstabdhaH krodhaadaatmvdhodhtH||16|| 57 sonA cAMdI banatA hai yA nahIM isa bhAvanAse yAne kImiyA banAnekI kriyAmeM apane dravyako kharca ddaale| 58 rasAyane khAkara apanI dhAtukA kSaya kre| 56 apane manase ahaMkArI hokara dUsareko na nme| 60 krodhAvezameM AtmaghAta kre|
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa mitya niSphalasaMcArI, yuddhaprekSI shraahtH|| kSayI zakta virodhena, svalpArthaH sphiitddNvrH|| 17 // 61 vinA hI kAma pratidina nikkamA kirA kare / 62 bANa lagane para bhI saMgrAma dekhA kare / 63 bar3e AdamIke sAtha virodha karake hAra khaay| 64 kama paisese ADaMbara dikhlaave| paMDito'spIti vAcAlaH subhaTo'spIti nirbhyH|| ubdejanoti stutibhiH, marmabhedI smiitoktibhiH||18|| 65 maiM paMDita hUM isa vicArase adhika bolA kre| 66 maiM zUravIra hU~ isa dhAraNAse nirbhaya rhe| 67 atyanta stutIse udvega paay| 68 hAsyameM marmabheda honevAlI bAta kaha ddaale| daridrahasta nyastArthaH saMdigdhe'rthe kRtvyyH|| svavyaye lekhakodvagI, devaashaattyktpaurussH||6|| 69 daridrIke hAthameM dhana de| 70 zaMkAvAle kAryoMmeM prathamale hI kharca kre| 71 apane kharacameM kharca huye dravyakA hisAba karate samaya azcAttApa kare / 72 karma para AzA rakhakara udyama na kre| goSTIrati daridrazca, taivya vismRtbhojnH|| __guNahInaH kulazlAdhI, gItagAyI kharasvaraH // 20 // 73 daridrI hokara bAtoMkA rasiyA ho| 74 nirdhana ho aura bhojana visara jaay| 75 guNahIna hone para bhI apane kulakI prazaMsA kre| 76 gadheke samAna svara honepara gAne baitthe| bhAryAbhayAniSiddhArthI, kAryaNye naaptdurdshaaH|| vyaktadoSa janazlAdhI, sabhAmabhyAdvinirgataH // 21 // 77 merI strIko yaha kAma pasaMda hogA yA nhiiN| isa vicArase use kAma hI na btaave| 78 dravya hone para bhI kRpaNatA se bada hAlatameM phir| 76 jisameM pratyakSa avaguNa ho lokoMmeM usakI prazaMsA kre| 80 sabhAmeMse bIcameM hI uThakara cala pdd'e| dUto vismRtasaMdezaH kaasvaashcorikaartH|| bhUri bhojavyayaM kIsa, zlAghArI svalpabhojanaH // 22 // 81 saMdeza jAnanevAlA hone para sandeza bhUla jaay| 82 khAsIkA dardI honepara corI karane jAya / 83 kIrtike liye bhojanameM adhika kharca kre| 44 loga merI prazaMsA kareMge isa vicArase bhojana karate samaya bhUkhA utthe| svalpabhojyeti rasiko, vikssiptcchmcaattubhiH|| vezyA sapatnakalahI, dvayormatra tRtIyakaH // 23 // 85 kama khAneke padArthameM adhika khAnekA rasiyA ho / 86 kapaTI aura mIThe vacana bola kara jaldi kare 87 vezyAko sauta samAna samajha kara usake sAtha kalaha kre| 88 do jane gupta bAta karate hoM vahA~ jAkara khaDA rhe|
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zrAddhavidhi prakaraNa rAjaprasAde sthiradhI, ranyAyena vivrdhissuH|| arthahInorthakAryAthI, jane guhya prakAzakaH // 24 // 86 rAjAkI kRpAmeM nirbhaya rahe / 60 anyAya karake vizeSa vRddhi karanekI icchA rkhkhe| 11 darIdrIke pAsase dhana prApta karanekI icchA rakhkhe / 62 apanI gupta bAta logoMse prakAzita kare / ajJAtapatibhUH kItyauH hitabAdinA mtsrii|| sarvatra vizvastapano, na loka vyavahAravida // 25 // 63 kIrtike liye ajJAta kAryameM gavAhI de| yA sAkSI ho| 14 hita bolane vAle ke sAtha matsara rakhkhe / 65 manameM sarvatra vizvAsa rakhkhe / 66 laukika vyavahArase ajJAta rhe| bhikSukazcoSNabhojI ca, guruzca shithilkriyH|| kukarmaNyapi nirlajjaH, syAnmUrkhazca sahAsagIH // 26 // 67 bhikSuka hokara uSNa bhojanakI icchA rkkheN| guru hokara karane yogya kriyAmeM zithila bane / 66 kharAva kAma karanese bhI zaramindA na ho| 100 mahatvakI bAta bolate hue hasatA jaay| uparokta mUrkhake sau lakSaNa batalAye, inake sivAya anya bhI jo hAni kAraka aura kharAba lakSaNa hoM so bhI tyAgane yogya haiM / isa lie viveka vilAsa meM kahA hai ki jaMbhAI lete hue, chIMkate hue, DakAra lete hue, hasate hue ityAdi kAma karate samaya apane mukhake sanmukha hAtha rkhnaa| sabhAmeM baiTha kara nAsikA zodhana, hasta moDana, na krnaa| sabhAmeM baiThakara palauthI na lgaanaa| paira na pasAranA, nindA vikathA na karanA, evaM anya bhI koI kutsita kriyA na krnaa| yadi sacamuca hasane jaisA hI prasaMga Ave to bhI kulIna puruSako jarA mAtra smita-hoMTha pharakane mAtra hI hAsya karanA, parantu aTTahAsya-ati hAsya na karanA caahiye| aisA karanA sajjana puruSake lie bilakula anucita hai| apane aMgakA koI bhAga bAjeke samAna bajAnA, tuNoMkA chedana karanA, vyartha hI aMgulime jamIna khodanA, dAMtoMse nakha kataranA ityAdi kriyAyeM uttama puruSoMke lie sarvathA tyAganIya haiN| yadi koI catura manuSya prazaMsA kare to guNakA nizcaya karanA / maiM kyA cIja hUM; yA mujhameM kaunase guNa haiM, kucha nahIM ? isa prakAra apanI laghutA btlaanaa| catura manuSya ko yadi kisI dUsareko kucha kahanA ho to vivAra karake use priya lage aisA bolnaa| yadi nIca puruSane kucha durvacana kahA ho to usake sAmane durvacana na bolnaa| jisa bAtakA nirNaya na huvA ho usa bAta sambandhI kisI bhI prakArakA nizcayAtmaka abhiprAya na denaa| no kArya dUsareke pAsa karAnA ho usa puruSa ko prathamase hI anyokti dRSTAnta dvArA kaha denA ki yaha kAma karaneke lie hamane amukako itanA diyA thA, aba bhI jo karegA use amuka diyA jaaygaa| jo bacana svayaM bolanA ho yadi vahI bacana kisI anyane kahA ho to apane kAryakI siddhi ke lie vaha vacana pramANa-maMjUra kara lenaa| jisakA kArya na kiyA jAya use aSamase hI kaha denA cAhie ki bhAI ! yaha kAma mujhase na hogA! parantu apanese na hote hue kAryake lie dUsareko kadApi dilAsA na denA; yA kArya karanekA bharosA na denaa| vivakSaNa puruSako yadi kabhI
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa zatrukA dUSaNa bolanA paDe to anyokti meM bolnaa| mAtA, pitA, AcArya, rogI, mahimAna, bhAI, tapasvI, bRddha, strI, vAlaka, vaidya, putra, putrI, sage sambandhI, gotrIya, naukara, bahina sambandhI kuTumba, aura mitra itane janoMke sAtha sadaiva aisA bacana bolanA ki jisase kadApi kalaha honekA prasaMga upasthita na ho! miSTa bacana se manuSya dUsaroMko jIta sakatA hai| niraMtara sUryake sAmane, caMdra sUrya ke grahaNake sAmane, gahare kueMke pAnImeM aura sandhyA ke AkAza sanmukha na dekhnaa| yadi koI maithuna karatA ho, sikAra khelatA ho, nagna puruSa ho, yauvanavati strI ho, pazu krIr3A ( maithuna lar3AI ) aura kanyAkI yoni inheM na dekhnaa| telameM, jalameM, zastrameM, pezAvameM aura rudhirameM samajhadAra manuSyako apanA mukha na dekhanA cAhiye, kyoMki aisA karanese manuSyakA AyuSya TUTatA hai| aMgIkAra kiye bacanakA tyAga na krnaa| gaI vastukA zoka na krnaa| kisI samaya bhI kisI kI nindA uccheda na krnaa| bahutoMke sAtha vaira virodha na krnaa| vicakSaNa manuSyako hara eka kAryameM hissA lenA cAhie aura usa kAryako nispRhatA aura pramANikatA se karanA caahiye| supAtra para kadApi matsara na rkhnaa| yadi jAti samAjameM kucha virodha ho to saba milakara usakA sudhAra kara lenA caahie| yadi aisA na kiyA jAya to jAti samAjameM mAnya manuSyoMke mAnakI hAni hotI hai aura vaisA honese logoMmeM apavAda bhI hotA hai| jo manuSya apanI jAti yA samAja para premabhAva na rakhakara parajAti para prema rakhatA haiM vaha manuSya kukardama rAjAke samAna nAzako prApta hotA hai| pArasparika kalaha karanese jAti yA samAja naSTa ho jAtA hai aura pAnIke sAtha hI jisa prakAra kamala vRddhi pAtA hai vaise hI yadi saMpake sAtha jAti yA samAja kArya kare to vaha bhI vaise hI vRddhi prApta karatA hai| daridrI, vipattimeM paDe hue mitrako svadharmI, apanI jAtimeM bar3A ginA jAnevAle, aputra bhaginI, itane manuSyoMkA buddhivAnako avazya pAlana karanA caahiye| bhanya kisIko kucha preraNA karake kArya karAnemeM, dUsarekI vastu becanemeM apane kulakA anucita kArya karanemeM catura manuSyako kadApi vicAra rahita utAvala na karanI caahiye| mahAbhArata AdimeM bhI kahA hai ki pichalI cAra ghar3I rAta rahane para jAgRta honA aura dharma arthakA cintana krnaa| kabhI bhI udaya aura astake samaya sUryako na dekhnaa| dinameM uttara dizA sanmukha. baiThakara aura rAtako dakSiNa dizA sanmukha baiThakara vizeSa hAjata lagI ho to icchAnusAra laghunIti yA bar3InIti krnaa| devArcanAdika kArya karanA ho, yA guru vandana karanA ho yA bhojana karanA ho taba jalase Acamana karake hI karanA caahiye| vivakSaNa puruSako dravyopArjana karanekA avazya udyama karanA caahiye| kyoMki he rAjan ! dravyopArjana karanese hI dharma, kAma, vagai. raha sAdhe jA sakate haiN| jo dravya upArjana kiyA ho usameMse cauthAI hissA pAralaukika kAryameM kharcanA / aura cauthAI hissekA saMcaya krnaa| evaM ardha bhAgameMse apanA pratidina kA saba prayojana bharana poSaNa karanA, parantu vinA prayojana meM na khrvnaa| mastaka ke bAla saMvAranA, darpaNa dekhanA, datavana karanA, deva. pUjA karanA, ityAdi kArya prAtaHkAla hI yAne pahale paharameM hI karane caahie| apanA hita icchanevAle manuSya ko, apane gharase dUra hI pizAva vagairaha malotsarga karanA caahiye| TUTe phUTe Azana para na baiThanA ! phUTe huye
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 zrAvidhi prakaraNa kAMsIke baratanama yA khule keza rakhakara bhojana na krnaa| aura nagna hokara snAna na krnaa| nagna hokara na sonA, kabhI bhI malIna na rahanA, malIna hAtha mastaka ko na lagAnA, kyoMki samasta prANa mastakakA Azraya karake rahate haiN| vivekI puruSako apane putra yA ziSyake binA, anya kisIko zikSA deneke lie na mAranA piittnaa| aura ziSya yA putrako yadi pITanekA kAma par3e to usake mastakake bAla na pakar3anA / evaM mastaka meM prahAra bhI na krnaa| yadi mastakameM khujalI AI ho to donoM hAthase na khujaanaa| aura bArambAra niSprayojana mastaka snAna na krnaa| caMdragrahaNa dekhe binA rAtrike samaya snAna na karanA, bhojana kiye bAda aura gahare pAnIvAle jalAzayameM snAna na krnaa| priya bhI asatya vacana na bolanA, dUsareke doSa pragaTa na krnaa| patitakI kathA na sunanA, patitake Asana para na baiThanA, patitakA mojana na karanA aura patitake sAtha kucha bhI AvaraNa na krnaa| zatru, patita, madonmatta, bahuta janoMkA vairI aura mUrkha, buddhivAna manuSyako itanoMke sAtha mitratA na karanI cAhie, evaM inake sAtha ikalA mArga bhI nacalanA caahiye| gAr3I, ghor3A, UMTa yA bAhana vagairaha yadi duSTa hoM to una para na baiThanA caahiye| nadI yA bhekhaDakI chAyAmeM na baiThanA cAhiye, jisameM adhika pAnI ho aisI nadI-vagairaha ke pravAhameM agresara hokara praveza na karanA caahiye| jalate hue gharameM praveza na karanA caahiye| pavatake zikhara para na caDhanA, khule mukha jaMbhAI na lenA, zvAsa aura khAsI ina donoMko upAya dvArA dUra krnaa| buddhimAna manuSya ko rAstA calate samaya UMcA, nIcA, yA tirachA na dekhanA cAhiye, parantu pRthvo para gAr3Ike juye pramANa dRSTi rakhakara calanA caahiye| buddhimAn manuSya ko dUsarekA jUTho na khAnA caahiye| uSNa kAla aura varSARtu chatrI rakhanA evaM rAtrike samaya hAthameM lakar3I rakhanA caahiye| mAlA aura vastra dUsareke pahane huye yAne utare hue na pahinanA caahiye| sno para IrSA rakhanese AyuSya kSINa hotA hai| he bharata mahArAja! rAtrike samaya pAnI bharanA, chAnanA, evaM dahIke sAtha sattu khAnA, aura bhojanAdika kriyA sarvathA varjanIya haiN| he mahArAja! dIrgha AyuSya kI icchA rakhanevAle ko malIna darpaNa na dekhanA cAhiye; evaM rAtrimeM bhI darpaNa na dekhanA / he rAjan! kamala aura kuvalaya (candavikAsI kamala) sivA anya kisI bhI jAtike lAla raMgake puSpoMkI mAlA na phnnaa| paMDita puruSako sapheda puSpa aMgIkAra karanA yogya hai| sote samaya judA hI vastra pahananA, devapUjAke samaya judA pahananA aura sabhAmeM jAte samaya dUsare vastra phnnaa| vacanakI, hAthakI aura pairakI capalatA, atizaya bhojana, zayyAkI, dIyekI, adhamakI aura staMbhakI chAyA dUrase hI chor3a denaa| nAsikA TeDhI nahIM karanA, apane hAthase apane yA dUsareke jUte na uThAnA, sirapara bhAra na uThAnA, varasAta ke samaya daur3anA nhiiN| naI bahU ko, garbhavatI ko, vRddha, bAla, rogI, yA thake huyeko pahale jimAkara gRhasthako pIche jImanA cAhiye / he pAMDava zreSTha! apane gharake AganameM gAya, vAhana, vagairaha hone para unheM ghAsa, pAnI dilAye vinA hI jo bhojana karatA hai vaha kevala pApa bhojana karatA hai| aura jo gRhAMgaNameM pAcakoMke khar3e hue unheM diye vinA jImatA hai vaha bhI pApa bhojana karatA hai| jo manuSya apane gharakI vRddhi icchatA ho use bRddha, apane jAti bhAI, mitra, daridrI jo milai use apane gharameM rakhanA yogya hai| buddhimAna
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ mntshnshshshshf~ zrAddhavidhi prakaraNa puruSako apamAna ko Age rakhakara mAnako pIche karake apane svArthakA uddhAra karanA yogya hai| kyoMki svArthabhraSTatA hI murkhatA hai| jahAMpara jAnese sammAna na milatA ho, mIThe bacana taka na bole jAte hoM, jahA~para guNa aura avaguNa kI ajJatA ho aise sthAna para kadApi na jaanaa| he yudhiSThira ! jo binA bulAye kisIke gharameM yA kisIke kAryameM praveza karatA hai, binA bulAye bolatA hai, aura binA diye Asana para baiThatA hai use adhama puruSa samajhanA caahiye| asamartha hone para krodha kare, nirdhana hone para mAnakI icchA rakhkhe, avaguNI hote hue guNI jana para dveSa rakhkhe, tInoM janoMko mUrkha ziromaNi smjhnaa| mAtA pitAkA bharana poSaNa na karane vAlA pUrva kRta kAryako yAda karake mAMgane vAlA, mRtakakI zayyAkA dAna lene vAlA mara kara phira puruSa nahIM bntaa| apanese adhika balavAnake kabjemeM Aye huye buddhimAna puruSako apanI lakSmI bacAneke liye vaitasI vRtti rakhanA, parantu kisI samaya usake sAtha bhujaMgI vRtti na rkhnaa| vaitasI vRtti-namratA vRtti rakhane vAlA manuSya kramazaH bar3I riddhiko prApta karatA hai aura bhujaMgI vRttisarpake samAna krodhI vRtti rakhane vAlA manuSya mRtyuke zaraNa hotA hai| jisa prakAra kachavA apane AMgopAMga saMkoca kara pradAra bhI sahana kara letA hai, vaise ho buddhimAna puruSa kisI samaya daba jAtA hai, parantu jaba samaya AtA hai taba barAbara kAle nAgake samAna parAkramI ho use acchI taraha pachAr3atA hai| jisa prakAra mahA pracaMDa vAyu eka dUsareke Azrayase guMphita huye bRkSoMmeM nahIM ukher3a sakatA vaise hI yadi durbala manuSya bhI bahutase mile huye hoM to balavAn manuSya unakA bAla bAMkA nahIM kara sktaa| jisa prakAra gur3a khAnese bar3hAyA huvA jukhAma antameM nirmUla ho jAtA hai vaise hI buddhimAna puruSa bhI zatruko bar3hAkara vakta Anepara ukher3a DAlatA hai| sarvasva harana karane meM samartha zatruoMko jaise var3avAnalako samudra apane peTameM rakhakara saMtoSita rakhatA hai| vaise hI buddhimAna puruSa bhI kucha thor3A thor3A dekara saMtoSita rakhatA hai / jisa prakAra paira meM lage huye kAMTeko kAMTese hI nikAla diyA jAtA hai vaise hI buddhimAna puruSa tIkSNa zatruko bhI tIkSNa zatruse hI parAjita karatA hai| jo manuSya apanI aura dUsarekI zaktikA vicAra kiye binA udyama karatA hai, vaha meghakI garjanAse krodhita huye kesarI-siMhake samAna uchala uchala kara apane hI aMgakA vinAza karatA hai, parantu usapara bala nahIM kara sktaa| upAya dvArA aise kArya kiye jA sakate haiM ki jo kArya parAkramase bhI nahIM kiye jA skte| jaise ki kisI kanvene suvarNake tArase kAle sarpako bhI mAra ddaalaa| nadI, nakhavAle jAnavara, siMgavAle jAnavara, hAthameM zastra rakhane vAle manuSya, strI aura rAja daravArI loga inakA vizvAsa kadApi na rkhnaa| siMhase eka, eka bagale se, cAra murgese, pAMca kauvese, chaha kuttase, aura tIna guNa gadhese sIkha lenA yogya hai| siMhakA eka guNa prAhya hai| prabhUtakAryapalpaM vA / yo naraH kartumicchati // sarvArambheNa tatkuryA / siMhasyaikaM padaM yathA // bar3A yA choTA jo kArya karanA ho vaha kArya sarva prakArake udyamase ekadama kara lenA, parantu usake
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 zrAddhavidhi prakaraNa karane meM hicakicAnA nhiiN| siMhake samAna eka hI uchAlameM kArya krnaa| yaha guNa siMhase sIkha lenA yogya hai| bagalAse bhI do uttama guNa liye jA sakate haiN| bakavacintayedarthAn / siMhavacca parAkramaM // kavaccAvalumpeta / zazavacca palAyanaM // bagaleke samAna vicAra vicAra kara kadama rakkhe / ( apanA kArya na ghigar3ane denA, usameM datta vitta rahanA yaha guNa bagalese sIkha lenA caahiye|) siMhake samAna parAkrama rakhanA, varagaDAke samAna chipa jAnA, aura kharagosake samAna prasaMga par3ane para daur3a jAnA / isI prakAra murageke cAra guNa lenA cAhiye / prAgutthAnaM ca yuddha ca, saMvibhAgaM ca baMdhuSu / strIyayAkramya muMjIva, ziteccatvAri kukkayAt // sabase pahale uThanA, yuddhameM pIche na haTanA, sage sambandhiyoM meM bA~Ta khAnA, apanI strIko sAtha lekara bhojana karanA, ye cAra guNa murgese sokhanA / kauvese bhI pAMca guNa sIkhalenA yogya hai / gUDhaM ca maithunaM dhASTyaM kAle cAlaya saMgrahaH, aprapAdamavizvAsa, paMca zikSeta vAyasAt // gupta maithuna karanA, dhIThAI rakhanA, samaya para apane rahanekA Azraya karanA, apramAdI rahanA, aura kisI kA bhI vizvAsa na rakhanA, ye pAMca guNa kauvese sIkhanA / kutte se chaha guNa milate haiN| bavhAsI cAlpasaMtuSTa, sunidro laghucetanaH / svAmibhaktazca zUrazca, SaDete zvAnato guNaH // milane para adhika khAnA, thor3e para bhI saMtoSa rakhanA, svalpa nidrA lenA, sAvadhAna rahanA, jisakA khAnA usakI sevA krnaa| zUra vIra rahanA, ye chaha guNa kuttese sIkhanA caahiye| evaM tIna guNa gadhese mila sakate haiN| ArUDhaM tu vahed bhAraM, zItoSNaM na ca viMdati, saMtuSTazca bhavennityaM, trINi zikSecca gardabhAt // Upara par3e bhArako vahana karanA, sardI garmI sahana karanA, niraMtara saMtoSa rakhanA, ye tIna guNa gardabhase sIkhanA caahiye| isa liye suzrAvaka ko nIti zAstra abhyAsa karanA cAhiye / isa viSayameM kahA hai ki: hita mahita mucita manucita, mavastu vastusvayaM na yo veti, ___sapathaH zRMgavihInaH saMsAravane paribhrapati // jo manuSya hita aura ahita; ucita aura anucita, vastu aura avastuko nahIM jAnatA vaha sacamuca hI saMsAra rUpa jaMgalameM paribhramaNa karane vAle sIMga aura puccha rahita eka pazuke samAna hai| no vaktuM na vilokitaM na hasitaM na kroDintu neritu|| na sthAtuna parIkSituna paNituno rAjitu nArjitu // 1 // no dAtuna viceSTituna paThitu naaniditunaudhitu| __ yo jAnAti janaH sa jIvati kathaM nirlajjaziromaNiH // 2 // bolanA, dekhanA, haMsanA, khelanA, calanA, khar3e rahanA, parakhanA, pratikSA karanA, suzobhita karanA, kamAnA, dAna denA, ceSTA karanA, abhyAsa karanA, nindA, karanA, bar3hAnA, jo manuSya itane kArya nahIM janatA, vaise
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAdavidhi prakaraNa 315 nirlaja ziromaNi manuSyakA jIvana kyA kAmakA hai ? arthAta pUrvokta bAta na jAnane vAle manuSyakA jIvana pazuse bhI badatara hai| pAzituzayitu bhoktuM / paridhAtu prjrptu| vettiyaH svaparasthAne / viduSAM sa nrogrnnii|| jo manuSya apane aura dUsareke ghara baiThanA, sonA, jImanA, paharanA, bolanA, jAnatA hai vaha vicakSaNa puruSoMmeM agresarI ginA jAtA hai| "mUlasUtrakI AThavIM gAthA" majhjhaNhe jiNa puuaa| supatta dANAI jutti saMjuttA // paccakhkhAia gIyaththa / aMtie kuNaI sajhjhAyaM // 9 // madhyAnha samaya pUrvokta vidhise jo uttama bhAta pAnI, vagairaha jitane padArtha bhojanake liye taiyAra kiye hoM ve saba prabhuke sanmukha caDhAnekI yuktikA anukrama ulaMghana na karake phira bhojana krnaa| yaha anuvAda hai (pahilI pujAke bAda bhojana karanA yaha anuvAda kahalAtA hai ) madhyAnhakI pUjA aura bhojanake samayakA kucha niyama nahIM, kyoMki jaba khUba kSudhA lage taba hI bhojanakA samaya smjhnaa| madhyAnha hotese pahale bhI yadi pratyAkhyAna pAra kara devapUjA karake bhojana kare to usameM kucha bhI harakata nhiiN| AyurvedameM batalAyA hai kiH yAmamadhye na bhoktavyaM / yApayugmaM na laMghayet // yApamadhye rasotpatti / yumyAdaI blkssyH|| ___ pahale praharameM bhojana na karanA, do pahara ulaMghana na karanA, yAne tIsarA pahara honese pahale bhojana kara lenaa| pahale praharameM bhojana kare to rasakI utpatti hotI hai| aura do pahara ulaMghana kare to balakI hAni hotI hai| "supAtra dAnakI yukti" bhojanake samaya sAdhuko bhakti pUrvaka nimantraNa karake unheM apane sAtha ghara para laave| yA apanI marjIse ghara para Aye huye muniko dekha kara tatkAla uTha kara unake sanmukha gamanAkki kare, phira vinaya sahita yaha saMvijJa bhAvita kSetra haiM yA abhAvita (vairAgya vAna sAdhuoMkA vicaranA isa gAMvameM huvA hai yA nahIM ?) kyoMki yadi gAMvameM vaise sAdhu vivare hoM to usa gAMvake loga sAdhuoM ko baharAne vagairaha ke vyavahAra se vijJAta hote haiM, vaha kSetra bhAvita ginA jAtA hai aura jahA~ sAdhuoMkA vicarana na huvA ho vaha kSetra asaM. bhAvita ginA jAtA hai / yadi bhAvita kSetra ho to zrAvaka kama voharAve tathApi harakata nahIM aatii| parantu abhAvita kSetra ho to adhika hI vaharAnA cAhiye, isaliye zrAvakako isa bAtakA vicAra karanekI AvazyakatA par3atI hai )2 sukAla duSkAlameM se kaumasA kAla hai ? ( yadi sukAla ho to jahAM jAya vahAMse AhAra mila sakatA hai, parantu duSkAlameM saba jagahase nahIM mila sakatA, isaliye zrAvakako usa vakta sukAla aura
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa akAlakA vicAra karanekI jarUrata par3atI hai) 3 sulabha dravya hai yA durlabha ? (aisA AhAra sAdhuko dUsarI jagahase mila sakegA yA nahIM isa bAtakA vicAra karake vaharAnA ) 4 AcArya, upAdhyAya, gItArtha, tapasvI, bAla, vRddha, rogI aura bhUkhako sahana kara sake aise tathA bhUkhako sahana na kara sake aise muniyoMkI apekSAoM kA vicAra karake kisokI adAvatase nahIM, apanI bar3AIse nahIM, kisIke matsarabhAva se nahIM, sneha bhAvase nahIM, lajjA, bhaya yA zaramase nahIM, anya kisIke anuyAyI panase nahIM; unhoMke kiye huye upakArakA badalA deneke liye nahIM, kapaTase yA derI lagAkara nahIM, anAdarase yA kharAba bacana bola kara nahIM, aura pIche pazcAttApa ho vaise nahI, dAna dene meM lagate huye pUrvokta doSa rahita apane AtmAkA uddhAra karanekI buddhise baitAlIsa doSa mukta ho bohraave| saMpUrNa anna, pAnI, vanAdika, isa taraha anukramase svayaM yA apane hAthameM gurukA pAtra lekara yA svayaM barAbarameM khar3A rahakara strI, mAtA, patrI, pramukhase dAna dilaave| dAna denemeM 42 doSa piMDa viza ddhikI yukti vagairahase samajha lenA / phira unheM namaskAra karake gharake daravAje taka unake pIche jAya / yadi guru na ho to yA bhikSAke liye na Aye hoM to bhojanake samaya * gharake daravAje para Akara jaise binA bAdala akasmAta vRSTI honese pramoda hotA hai vaise hI Aja isa vakta yadi kadAcit gurukA Agamana ho to merA avatAra saphala ho isa prakArake vicArase dizAvalokana kare / kahA hai ki:jaM sAhUNa na dInna, kahipi taM sAvayA na bhujaMti, patte mozraNa samae, dArassA loaNaM kujjaa|| jo padArtha sAdhuko na diyA gayA ho vaha padArtha svayaM na khaay| guruke abhAvameM bhojanake avasara para apane gharake daravAje para Akara dizAvalona kre| saMtharaNaMmi asuddha' / duNhaMvi girAhata ditayANa hiyaM // pAura diTaM teNaM / taM ceva hinaM asaMtharaNe // 2 // saMtharaNa yAne sAdhuko sukha pUrvaka saMyama nirvAha hote huye bhI yadi azuddha AhArAdika grahaNa kare to lene vAle aura dene vAle donoMkA ahita hai| aura asaMtharaNa yAne akAla yA glAnAdika kAraNa par3ane para saMyamakA nirvAha na hone para yadi azuddha grahaNa kare to rogIke dRSTAntase lene vAle aura dene vAle donoMkA hitakArI hai| pahasaMta zilApesu, pAgamagAhIsu tahaya kayaloe / uttara pAraNa gaMmizra, diNhaMsu bahuphalaM hoI // 1 // mArgameM calanese thake huyeko rogI aura Agamake abhyAsako evaM jisane loca kiyA ho usako taravA. rane yA pAraneke samaya dAna diyA huvA adhika phala dAyaka hotA hai / evaM desantu khitaM nu, viprANittAya saavo| phAsugraM esaNijjaMca, deijaM jassa juggayaM // 2 // asaNaM pAnagaM ceva, khAimaM sAimaM thaa| osahaM mesahaM ceva, phAsu esaNijjayaM // 3 // isa prakAra deza kSetrakA vicAra karake zrAvaka acitta aura grahaNa karane lAyaka jo jo yogya ho so de| azana, pAna, khAdima, svAdima, auSadha, bhaiSaja, prAsuka, eSaNika, baitAlIsa doSa rahita de, sAdhu nimantraNA vidhi bhikSA grahaNa vidhi, vagairaha hamArI kI huI vanditA sUtrakI artha dIpikA nAmaka bRttise samajha lenaa| isa
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317 zrAddhavidhi prakaraNa taraha jo supAtrako dAna diyA jAtA hai vaha atithisaMvibhAga ginA jAtA hai| isaliye AgamameM kahA hai ki. atihi saMvibhAgo nAma nAyAgayANaM // kappaNijjANaM annapANAiNaM davyANaM desakAla // . . saddhA sakkArapajuna parAe bhattIe prAyANuggaha buddhIe saMjayANaM dANaM // nyAyase upArjana kiyA aura sAdhUko grahaNa karane yogya jo bhAta, pAnI, pramukha padArthakA deza, kAlake pekSAse zraddhA, satkAra, utkRSTa bhaktise aura apane AtmakalyANa kI buddhise sAdhUko dAna diyA jAtA hai vaha atithI saMvibhAga kahalAtA hai| "supAtradAna phala" supAtra dAna devatA sambandhI aura manuSya sambandhI, anupama manovAJchita sarvasukha samRddhi, rAjyAdika sarvasaMyoga kI prApti pUrvaka nirvighnatayA mokSaphala detA hai, kahA hai kiH abhayaM supattadANaM, aNukaMpA ucima kittidANaM ca // durahavi mukhkho bhaNiyo, timi vibhoinaM diti // abhaya dAna, supAtra dAna, anukaMpA dAna, ucita dAna aura kIrti dAna ina pAMca prakArake dAnamase pahale do dAna mokSapada dete haiM aura pichale tIna sAMsArika sukha dete haiN| pAtratAkA vicAra isa prakAra batalAyA hai ki uttamapattaMsAha, mabhijhapapattaM ca sAvayA bhnniyaa|| aviraya sammadiThI, jahanna patta muNeyavvaM // uttama potra sAdhu, madhyama pAtra bratadhArI zrAvaka aura jaghanya pAtra avirati, vrata pratyAkhyAna rahita samakitadhArI zrAvaka smjhnaa| aura bhI kahA hai kiH mithyAdRSTisahasraSu, varapeko mhaavrtii|| aNuvratI sahasraSu, varapeko mhaavrtii||1|| . .. mahAvratI sahasraSu, varayeko hi tAttvikaH // tAtvikasya samaM pAtra na bhUtaM na bhaviSyati // 2 // ... hajAra mithyA dRSTiyoMse eka aNuvratI-vratadhArI zrAvaka adhika hai, hajAra aNuvrata zrAvakoMse eka mahApratI sAdhu adhika hai, hajAra sAdhuoMse eka tatvajJAnI adhika hai, aura tatvavettA kevalIke samAna, anya koI bhI pAtra na huvA hai na hogaa| - satpAtra mahatI zraddhA, kAle deyaM yathocitaM // dharmasAdhanasAmagrI, bahupuNyairavApyate // 3 // . uttama pAtra, ati zraddhA, deneke avasara para dene yogya padArtha aura dharmasAdhana kI sAmagrI ye saba bar3e puNyase prApta hote haiM / dAnake guNoMse viparItatayA dAna de to vaha dAnameM dUSaNa ginA jAtA hai| anAdaro vilaMbazca, vaimukhyaM vipriyaM vcH|| pazcAttApaM ca paMcApi, sadAnaM duSayaMtyapi // 4 // anAdara se denA, derI lagAkara denA, mu~ha caDhAkara denA, apriya vacana sunAkara denA, dekara pIche pazcA. ttApa karanA, ye pAMca kAraNa acche dAnameM dUSaNarUpa haiN| dAna na deneke chaha lakSaNa batalAye haiN| bhiuDI uddhA loaNa, aMtovattA paraM muhaM ThANaM // moNaM kAla vilaMbo, nakAro chaviho hoii|||| ..... bhRkuTi caDhAnA, (denA par3egA isaliye mukhavikAra karake AMkheM nikAlanA yA bhRkuTi caDhAnA) sAmane
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa na dekhakara Upara dekhate rahanA, bIcameM dUsarI hI bAteM karanA, TeDhA muMha karake baiThe rahamA, mauna dhAraNa karanA, dete huye adhika dera lagAnA, ye nakArake chaha prakAra yAne na denevAle ke chaha lakSaNa haiN| dAnake viziSTa guNoM sahita dAna denemeM pAMca bhUSaNa batalAye haiN| AnaMdAzruNi ropAMco, bahumAnaM priyvcH| kiM cAnumodanApAtra, dAna bhuussnnpNckN||6|| Anandake azru AvaM, romAMca ho, bahumAna pUrvaka denekI rucI ho, priya vacana bole jAya, pAtra dekhakara ahA! Aja kaisA baDA lAbha huvA aisI anumodanA kare! ina pAMca lakSaNoMse diyA huvA dAna zobhatA hai, aura adhika phala detA hai / supAtra dAna tathA parigraha parimANa para nimna dRSTAnta se vizeSa prabhAva pdd'egaa| "ratnasArakA dRSTAnta" vizeSa saMpadA ko rahaneke liye sthAnarUpa ratnavizAlA nAma nagarImeM saMgrAma siMha samAna nAmAnusAra guNavAlA samara siMha nAmaka rAjA rAjya karato thaa| vahAMpara sarva vyApArAdika vyavahAra meM nipuNa aura daridriyoM kA duHkha dUra karanevAlA vasusAra nAmaka zeTha rahatA thA, aura basuMdharA nAmakI usakI strI thii| usa zeThako jisa prakAra saba ratnoMmeM eka hIrA hI sAra hotA hai vaise hI vahAMke sarva vyApArI vargake putroMmeM guNase adhika ratnasAra nAmaka putra thaa| vaha eka samaya apane samAna umaravAle kumAroMke sAtha jaMgalameM phirane gayA thaa| vahAM avadhijJAna ko dhAraNa karanevAle vinayandharAcArya ko namaskAra kara pUchane lagA ki svAmin ! sukha kisa taraha prApta hotA hai ? AcArya mahArojane uttara diyA ki, he bhadra! jantoSakA poSaNa karanese isa lokameM bhI prANI sukhI hotA hai| usake vinA kahIM bhI sukha prApta nahIM kiyA jA sktaa| vaha santoSa bhI dezavRtti aura sarvavRtti evaM do prakArakA hai| usameM bhI gRhasthoMko dezavRtti saMtoSa sukhake liye hotA hai| parantu vaha taba hI hotA hai ki jaba parigrahakA parimANa kiyA ho| bahutase prakArakI icchA nivRttise gRhastha ko dezale santoSa kA poSaNa hotA hai aura sarvathA santoSa kA koSa sAdhuko hI hotA hai, kyoMki unheM sarva prakArakI vastupara santoSa ho jAnese isa lokameM bhI anuttara vimAna vAsI devatAoM ke sukhase adhika sukha milatA hai / isaliye bhagavatI sUtrameM kahA hai kiH "egamAsa parimArA sapaNe vANamaMtarANaM do mAsa paribhAe bhavaNa vaINaM evaM ti cau paMcaccha satta aThTha nava dasa ekArasa mAsa pariAe asurakumArA joisiyANaM candasUrANaM sohaMmmI sANANaM saNaMkumAramAhi dANaM baMgalaMtagANaM sukkasahassAdArANa prANayAi caurahaM gevijjANaM jAva bArasamAsa paripAe samaNe aNusaro vavAya adevANaM teu lesa vIIvaya itti iha tejo lezyA cittasukhalAbhalakSaNA cAritrasya pariNatatve satIti shessH||" eka mahIneke cAritra paryAyase vAnavyaMtarika devatAke, do mahIneke cAritra paryAyase bhuvanapati devatAoM ke tIna mAsake cAritra paryAya se asurakumAra devoMke cAra mAsake cAritra paryAya se, jyotiSI devoMke pAMca mAsa cAritrya paryAyase candrasUryake, chaha mAsa cAritra paryAyase saudharma IzAnake, sAta mAsa cAritra paryAya se
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 316 sanatkumAra aura mAhendrake, ATha mAsa cAritra paryAya se brahma aura lAntaka ke, naya mAsa cAritra paryAya se zuka aura sahasrAra ke, dazamAsa cAritra paryAya se AnatAdika cAra devaloka ke, gyAraha mAsa cAritra paryAya se graiveyaka ke, bAraha mAsa cAritra paryAya se anuttara vimAnake devatAoM ke sukhase adhika sukha prApta kiyA jAtA hai| yahAM para tejolezyAkA ullekha kiyA hai parantu tejo lezyA zabda dvArA cAritrya ke pariNamana se vittake sukhakA lAbha hotA hai; yaha samajhanA cAhiye / bar3e rAjya sambandhI sukha aura sarva bhoga ke agale santoSa dhAraNa karanevAle ko sukha nahIM milatA / subhUma cakravartI aura kauNika rAjA rAjyake sukhase, mammaNa zeTha aura hAsA prasAhAkA pati suvarNanandI lobha se asaMtoSa dvArA duHkhita hI rahe the parantu ve sukhakA leza bhI prApta na kara ske| isalie zAstrameM kahA hai ki: asantoSovata: saukhya, na zakrasya na cakriNaH / jaMto santoSabhAjo ya, dabhayasyeva jAyate // santoSa dhAraNa karanevAle manuSyako jo nirbhayatA kA sukha prApta hotA hai so asantoSI cakravartI yA indrako bhI nahIM hotA / UMce UMce vicAroMkI AzA rakhanese manuSya daridrI ginA jAtA hai aura nIce vicAra ( hameM kyA karanA hai ! hameM kucha kAma nahIM aise vicAra) karanese manuSyakI mahimA nahIM bar3hatI / jisase sukha kI prApti ho sake aise santoSake sAdhanake lie dhana dhAnyAdika nava prakArake parigraha kA apanI icchAnusAra parimANa karanA / yadi niyama pUrvaka thor3A hI dharma kiyA ho to vaha ananta phaladAyaka hotA hai aura binA niyama sAdhana kiyA adhika dharma bhI svalpa phala detA hai / jaise ki kuvemeM pAnI Aneke liye choTIsI suraMga hotI hai; isaliye usameM se jitanA pAnI nikAlA jAya utanA nikAlane para bhI vaha antameM akSaya rahatA hai; parantu jisameM agAdha pAnI bharA ho aise sarovara meM bhI nIcese pAnIke Agamana kI suraMga na honese usakA pAnI thor3e hI dinoM meM khuTa jAtA hai| cAhe jaisA kaSTa A par3e tathApi niyamameM sakatA, parantu niyamarUpa argalA rahita sukhake samaya kadApi dharma chUTa jAtA hai yAne chor3a denekA prasaMga AtA hai / niyama pUrvaka dharma sAdhana karane se dharmameM dRDhatA prApta hotI hai| yadi pazuoMke galemeM rassI DAlI ho to hI ve sthira rahate haiM / dharma meM dvaDhanA, vRkSameM phala, nadImeM jala, subhaTameM bala, duSTa puruSoM meM asatya chala, jalameM ThaMDaka, aura bhojana meM ghI jIvana haiN| jisase abhISTa sukhakI prApti ho sake aisI dharmakI dRr3hatAmeM haraeka manuSyako avazya udyama karanA cAhiye / * rakhkhA huvA dharma chor3A nahIM jA guru mahArAja kA pUrvokta upadeza sunakara ratnakumAra ne samyaktva sahita parigraha parimANa vrata aise grahaNa kiyA ki eka lAkha ratna, dasa lAkhakA suvarNa ATha, ATha mUDe pramANa motI aura paravAla, AThakaror3a alaphiyA~, dasa hajAra bhAra pramANa cAMdI vagairaha evaM sau mUr3A bhAra pramANa dhAnya, bAkI ke saba tarahake krayAze lAkha bhAra pramANa, chaha gokula ( ATha hajAra gAya bhaiMse ) pAMca sau ghara, dukAna, cArasau yAna- vAhana, eka hajAra ghor3e, eka sau bar3e hAthI, yadi isase uparAnta rAjya bhI mile tathApi maiM na rkhkhuuNgaa| saccI zraddhAse
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmwwmarwarimirmawwwimminimanavinainavi 320 zrAddhavidhi prakaraNaM paMcAticAra se vizuddha pAMcavAM parigraha parimANa vrata pUrvokta likhe mujaba lekara zrAvaka dharma paripAlana karatA huvA mitroM sahita phiratA huA eka vakta vaha rolaMbarola nAmaka bAgameM Adara pUrvaka jAkara vahAMkI zobhA dekhate hue samIpavattI krIr3A yogya eka parvata para cddh'aa| vahAM divyarUpa ko dhAraNa karanevAle, divya vastra aura divya saMgItakI dhvanise ramaNIka manuSyake samAna AkAravAn tathApi azvake samAna mukhabAle eka apUrva kinnara yugmako dekhakara sAzcarya ho vaha hasakara bolane lagA ki kyA ye manuSya haiM yA devatA ? yadi aisA ho to inakA ghor3eke samAna mukha kyoM hai ? maiM dhAratA hUM ki ye nara yA kinnara nahIM parantu sacamuca hI ye kisI dvipAntara meM utpanna huye tiryaMca pazu haiM athavA ye kisI devatAke vAhana bhI kalpita kiye jA sakate haiN| isa prakArakA aruci kAraka bacana sunakara vaha kinnara mana hI mana kheda prApta kara bolane lagA ki, he rAjakumAra ! bicAra kiye vinA aise kuvacana bolakara byartha hI merA mana kyoM duHkhI karatA hai| maiM to icchAnusAra rUpa dhAraNa kara vilAsa krIr3A karanevAlA eka byaMtarika deva huuN| tU svayaM hI pazu jesA hai| isaliye tere pitAne tujhe gharase bAhara nikAla diyA hai| yadi aisA na ho to apane darabAra meM tU apane padArthoMkA lAbha kyoM na uThA ske| itanA hI nahIM parantu tere daravAra meM aise aise daivika padArtha rahe hue haiM ki jo eka bar3e devatAke pAsa bhI na mila sake ! aura jo sadaiva jisakI icchA karate ho aise padArtha bhI tere daravArameM maujUda haiM tathApi tujhe unakI bilakula khabara nhiiN| taba phira tU apane gharakA svAmI kisa taraha kahA jAya, isase tU to eka sAmAnya naukarake samAna hai| yadi aisA na ho to jo jo padArtha tere naukara jAnate haiM una padArthoM kI tujhe kucha khabara nahIM / ahA hA! kese khedakI bAta hai dhyAna dekara suna ! maiM tujhe una bAtoMse paricita karatA hai| terA pitA kisI samaya kAraNavazAt dvIpAntara meM jAkara nIla raMgakI kAntivAle eka samandhakAra nAmaka divya azva-ratna prApta kara lAyA hai, parantu yadi tU usa azvaratna kA varNana sune to eka daphe Azcarya cakita huye binA na rhegaa| patalA aura vakra usa ghor3ekA mukha hai, usake kAna laghu aura sthiti caMcala hai| khar3A rahane para bhI vaha atyanta capalatA karatA hai| skandhArgala (garadana para eka jAtikA cinha hotA hai ) aura anAr3I rAjAke samAna vaha adhika krodhI hai, tathApi jagad bharakI icchane yogya hai| cAhe jaba taka usake kautuka dekhA kare tathApi usake sarvAga para rahe huye lakSaNoMkI riddhi pUrNatayA dekhaneke liye koI bhI samartha nhiiN| isaliye zAstrameM kahA hai kiHnirmAsaM mukhamaNDale parimitaM madhye laghuH krnnyoH| skaMdhevandhura mapramANamurasi snigdhaM ca romodamme / / pInaM pazcipapAzveyoH pRthutaraM pRSThe pradhAnaM jve| rAjA vAjina mArururoha sakalayukta prshstaigunnH|| nirmAsa mukhakA dikhAva, madhyama bhAga pramANavAlA, laghukAna, UMcA car3hatA huvA gardanakA dikhAva, aparimita aMgulavAlI chAtI, snigdha aura camakadAra romarAjI, atipuSTa pRSThabhAga, pavanake samAna tIvra gativAn aura anya bhI samasta lakSaNa aura guNoM sahita usa azvaratna para hai rAjan ! tU savAra ho! vaha ghor3A savArake manakI spardhAke samAna pratidina sau yojanakI gati karatA hai| saMpadAke abhyudaya ko karanevAle yadi usa azvaratna para baiThakara tU savArI kare to Ajase sAtaveM dina jisase adhika duniyAM
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 zrAddha vidhi prakaraNaM gharameM bhI kucha na ho aisI alaukika divya vastuko tujhe prApti ho| parantu tU to apane gharake rahasya ko bhI nahIM jAnatA, taba phira yathA tathA bolakara tU mero viDambanA kyoM karatA hai ? jaba tU usa azva para savArI karegA usa vakta terI dhIratA, vIratA aura vicakSaNatA mAlUma hogii| yoM kahakara vaha kinnara deva apanI devI sahita sana sanAhaTa karatA AkAza mArga se calA gyaa| jo Aja taka kabhI bhI na sunA thA aisA camatkArI samAcAra suna kara kumAra isa vivArase ki mere pitAne sacamuca mujhe prapaMca dvArA ThagA hai, krodhase duHkhita ho apane gharake eka kamare meM daravAjA banda kara palaMga para so rhaa| yaha bAta mAlUma honese usakA pitA kheda karatA huA Akara kahane lagA ki he putra! tujhe Aja kyA pIr3A utpanna huI hai ? aura vaha pIr3A mAnasika hai yA kAyika ? tU yaha bAta mujhe zIghra batalAde ki jisase usakA kucha upAya kiyA jAya! kyoMki motI bhI bindhe binA apanI zobhA nahIM de sakatA yA apanA kArya nahIM kara sktaa| vaise hI jabataka tU apane duHkhakI bAta na kahe taba taka hama kyA upAya kara sakate haiM ? pitAke pUrvokta bacana sunakara kumArane tatkAla uThakara kamarekA daravAjA khola diyA aura jaMgalameM kinnara dvArA sunA huA saba samAcAra pitAko kaha sunaayaa| taba vicAra karake pitA bolA ki bhAI ! sacamuca hI isa ghor3eke samAna anya ghor3A duniyAM bharameM nahIM hai; parantu tujhe yaha saba samAcAra mAlUma honese tU usa azvaratna para car3hakara duniyAM bharake kautuka dekhaneke lie sadaiva phiratA rahegA; isaliye hamase terA viyoga kisa taraha sahA jAyagA; isa bicArase hI yaha azvaratna Aja taka hamane tujhase gupta rakhkhA hai| jaba tU isa bAtameM samajhadAra huA hai taba yaha azvaratna tujhe dene yogya hai kyoMki yadi mAMgane para bhI na diyA jAya to snehameM agni sulaga uThatI hai| use lekara tU khuzIse apanI icchAnusAra vrt| yoM kaha kara rAjAne use lIlAvilAsavanta ghor3A samarpaNa kiyaa| jisa prakAra koI nirdhana nidhAna pAkara khuzI hotA hai vaise hI azvaratna milane para kumAra atyanta prasanna huvaa| phira usa ghor3e para maNi ratnajaTita jIna kasakara usa para caDhake nirmala buddhivAlA ratnakumAra meruparvata para jAjjvalyamAna sUryake samAna zobhane lgaa| samAna avasthAvAle aura samAna AcAra vicAravAle raMga viraMge ghor3oM para car3he apane mitroMko sAtha le nagarase bAhara jAkara usa ghor3eko phirAne lgaa| drutagati, valigata plutagati, uttejita gati, evaM anukramase cAra prakArakI gati dvArA kumArane use icchAnusAra phiraayaa| jisaprakAra siddhakA jIva zukladhyAna ke yogase cAra gatikA tyAga karake pAMcavIM gatimeM calA jAtA hai vaise hI usake mitrAdikoM ko chor3akara vaha azvaratna ratnasAra ko lekara Age calA gyaa| usI samaya vasusAra nAmA zeThake ghara piMjaDe meM rahA huA eka vivakSaNa totA manameM kucha uttama kArya vicAra kara zeThase kahane lagA ki he pitAjI! vaha ratnasAra nAmaka merA bhAI uttama ghor3epara car3hakara bar3I jaldIse jA rahA hai, vaha kautuka dekhanemeM sacamuca hI bar3A rasika aura caMcala vitta hai, tathApi yaha ghor3A hiranake samAna ati vegase bahuta hI UMcI chalAMge mAratA huA jAtA hai| aticapala vidyu take camatkAra samAna devakA kartavya hai, isaliye he Arya ! nahIM mAlUma hotA ki, isa kumArake kAryakA kyA pariNAma aaygaa| yadyapi merA bandhu ratnasAra kumAra bhAgyakA eka hI ratnAkara hai use kadApi azubha nahIM ho sakatA tathApi usake snehiyoMko yA use
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 zrAddhavidhi prakaraNa kucha aniSTa na ho aisI zaMkA utpanna huye vinA nahIM rahatI / yadyapi kesarIsiMha jahAM jAtA hai vahAM mahattA hI bhogatA hai tathApi usakI mAtAke manameM bhaya utpanna huye binA nahIM rahatA ki na jAne kahIM mere putrako kisI bAtakA kucha bhaya na ho| aisA honepara bhI use yathAzakti bhayase bacAnekA upAya prathamase hI kara rakhanA yogya hai| barasAda Anese pahale hI tAlAva kI pAla bAndhanA ucita hai| isaliye he pitAjI ! yadi ApakI AjJA ho to rahanasArakumAra ke samAcAra leneke liye maiM sevakake samAna usake pIche jAUM / kadAcit daivayoga se vaha viSamasthiti meM A par3A ho to vacanAdika saMdezA lAne le jAneke liye bhI maiM use sahAyakArI ho sakUMgA / vasusArake manameM bhI yahI vicAra utpanna hotA thA aura totene bhI yahI vicAra bidita kiyA isase usane prasanna hokara kahA ki he zukarAja ! tUne ThIka kahA / he nirmala buddhivAle zukarAja ! tU ratnakumAra ko sahAyakArI bananeke liye zIghra gatise jA! jisa prakAra apane laghubAndhava lakSmaNakI sahAyase pUrNa manoratha rAmacandra zIghra hI punaH apane ghara A pahuMcA vaise hI terI sahAyase kumAra bhI sukha zAntipUrvaka apane ghara A sakegA / aisI AjJA milate hI apane Apako katArtha mAnatA huA vaha totA piMjar3emeMse nikala kara ratnasAra kumArake pIche daudd'aa| jaba vaha totA eka sacce sevakake samAna ratnasAra ke pAsa jA pahuMcA aura use pramase bulAne lagA taba ratnasAra ne use apane laghubandhuke samAna pramapUrvaka apanI goda meM biThAyA / saba azvoMmeM ratna samAna aise usa azvaratna ne nararatna ratnasAra ko prApta karake ati garvapUrvaka apane sAthI saba savAroMko pIche chor3a diyA / mUrkhaloga paMDitoMse Age bar3haneke liye bahuta hI udyama karate haiM tathApi ve pIche hI par3ate haiM usI prakAra prathamase hI utsAha rahita ratnasAra ke mitroMke ghor3e duHkhita ho rAste meM hI raha gaye / jamInakI dhUla zarIra para na A par3a e mAno isI bhayase vaha sundara kAyavAlA azvaratna pavanavega ke samAnake tIvra gati se daur3atA huvA calA jA rahA hai| isa samaya parvata, nadI, jaMgala, vRkSa, pRthvI vagairaha jo kucha sAmane dekha par3atA hai, so saba kucha sanmukha ur3ate huye AtA dekhA par3atA hai / isI prakAra ativega se gati karatA huvA vaha abhvaratna eka zabarasenA nAmaka mahA bhaMyakara aTavImeM jA phuNcaa| vaha aTavI mAno apanI bhaMyakaratA pragaTa karaneke liye hI cAroM taraphase pukAra na kara rahI ho isa prakAra vahAM para hiMsaka bhayaMkara pazuoMke bhaya, unmAda, aura vitta vibhramako paidA karane vAle bhayAnaka zabdoMkI dhvani aura pratidhvani dvArA gUMja rahI thI / hAthI, siMha vyAghra, barAha vagairaha jaMgalI jAnavara vahAM para paraspara yuddha kara rahe haiM / gIdar3oMke zabda suna par3ate haiN| usa aTavIkI bhayaMkaratA kI sAkSI dene ke liye hI mAno usa aTavIke vRkSa pavanake dvArA apanI zAkhA prazAkhAoM ko hilA rahe haiN| usa aTavImeM kahIM kahIM para jaMgalameM rahane vAle bhIla logoMkI yuvati striyAM milakara ucca svarase gAyana kara rahI haiM mAnoM ve kumArako kautuka dikhalAne ke liye hI vaisA karatI haiN| aTavI meM Age jAte huye ratnakumAra ne eka hiMDolemeM jhUlate huye, jamIna para calane bAlA mAno pAtAlakumAra hI na ho isa prakArake sundara Akara vAle aura snehayukta netravAle eka tApasako dekhA / vaha tApasa
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAdravidhi prakaraNa 323 kumAra bhI kAmadeva ke samAna rUpavAna ratnakumAra ko dekha kara jaise koI eka yuvati kanyA dulheko dekha kara lajjA, aura harSa, vinoda vagairaha bhAvase vyApta ho jAtI hai jaise saMkucita hone lgaa| usa prakArake vikAra bhAvase vidhurita huvA vaha tApasa kumAra dhiThAIke sAtha usa hiMDolese nIce utara ratnasAra kumArake prati bolane lagA ki, he vizvavallabha ! saubhAgya ke nidhAna tU hameM apanI dRSTi meM sthApana kara / yAne hamAre sAmane dekha ! aura sthira ho kara hama para prasanna ho ! jisakI A~kha abhI apane mukhase prazaMsA kareMge aisA baha ApakA kaunasA deza haiM ? Apa apane nivAsase kisa nagarako pavitra karate haiM ? utsava, mahotsava se sadaiva Anandita ApakA kaunasA kula hai ? ki jisameM Apane avatAra liyA hai| sAre bagIceko surabhita karanevAle jAIke puSpa samAna janoMko Ananda denevAlA ApakA pitA kauna hai ? ki jisakI hama bhI prazaMsA kareM! jagatameM sanmAna dene lAyaka mAtAoMmeM se ApakI kaunasI mAtA hai ? sajana logoMke samAna janatAko AnandadAyaka Apake svajana sambaMdhI kauna haiM ? jinameM Apa atyanta saubhAgyavanta gine jAte haiN| mahA mahimAkA dhAma ApakA zubha nAma kyA hai ? ki jisakA hama Ananda pUrvaka kIrtana kreN| kyA aisI ati zIghratAkA kucha prayojana hogA ki jisameM Apa apane mitroMke binA ekale nikale haiM ? jisa prakAra pakalA ketugraha manovAMchita detA hai vaise hI Apa ekale kisakA kalyANa karaneke liye nikale haiM ? aisI kyA jaldI hai ki jisase dUsarekI avagaNanA karanI par3e? kyA ApameM aisA kucha jAdU hai ki, jisase dUsarA manuSya dekhane mAtrase hI Apake sAtha prIti karanA cAhe ! kumAra aise sneha pUrita lalita lIlA vilAsa vAle vacana suna kara ekalA hI khar3A rahA itanA hI nahIM parantu azvaratna bhI apane kAna UMce karake una madhura vacanoMko sunaneke liye khar3A rhaa| kumArake manake sAtha azvaratna bhI sthira ho gyaa| kyoMki svAmIkI icchAnusAra hI uttama ghor3oMkI ceSTA hotI hai| usa tApasa kumArake rUpa aura vacana lAlityase mohita ho ratnasAra kumAra pUrvokta pUche huye praznoMke uttara apane mukhase deneke yogya na honese cupa raha gayA itanemeM hI avasara kA jAnakAra vaha vAcAla totA uccasvara se bolane lagA ki he maharSi kumAra! isa kumArakA kulAdika pUchanekA Apako kyA prayojana hai ? kyA Apako isa kumArake sAtha vivAhAdi karanekA vicAra hai? kaise manuSyakA kisa samaya kaisA ucitAcaraNa karanA so jAnanemeM to Apa catura mAlUma hote haiM tathApi maiM Apako bidita karatA hUM ki atithI sarva prakArase saba tApasoMko mAnane yogya hai : laukikameM bhI kahA hai ki: gururagnidvijAtInA, varNAnAM vrAmhaNo guruH| patireko gurustrINAM sarvasyAbhyAgato guruH // brAhmaNoMkA guru agni hai, cAra varNoM kA guru brAhmaNa hai, striyoMkA guru pati hai, aura abhyAgata-atithi sabakA guru hai| isaliye yadi terA citta isa kumArameM lIna huA ho to kumArakA ati harSase savistara Atithya kara ! toteke vacanacAturya se prasanna ho kara tApasakumAra ne Agraha pUrvaka apane gale se kamaloMkI mAlA utAra kara toteke galemeM DAla dI aura vaha ratnasAra kumArase kahane lagA ki he kumAra! isa jagatameM prazaMsAke yogya
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa eka tUhI hai ki jisakA totA bhI isa prakArake vicakSaNa vacana volanemeM catura hai / isa liye mere cittake Azaya ko jAnane bAle aura sarvottama zobhanIya isa ghor3ese nIce utara kara mere atithi banakara mujhe kRtArtha karo! yaha naisargika sarovara, isameM bikasvara huye uttama kamala, yaha nirmala jala, yaha bana aura maiM svayaM hI Apake AdhIna huuN| aise jaGgalameM hama tapasvI loga ApakA kyA Atithya kareM ? tathApi yathAzakti hamArI bhakti hameM pragaTa karanI caahiye| patra, puSpa, phalarahita kairakA per3a kyA apanI kiMcit chAyAse panthijanako kucha vizrAma nahIM detA ? isaliye Aja Apa hamArI yaha vijJapti aMgIkAra kreN| yaha suna kara ratnasAra kumAra prasannatA pUrvaka ghor3ese nIce utara pdd'aa| prathama to vaha manase hI sukhI thA; parantu jaba ghor3ese nIce utarA taba donoM janoMne paraspara AliMgana kiyA, isase aba zarIrase bhI sukhI huaa| mAnoM ve donoM bAlamitra hI na hoM isa prakAra mAnasika prIti sthira karaneke lie yA phira kabhI prItibhaMga na ho isa Azayase ve donoM paraspara hAtha pakar3a kara Ananda pUrvaka vahAMke banameM phirane lge| paraspara karasparza karanevAle, cittako haranevAle, jaMgalameM phiranevAle mAno hAthI zizuke samAna zobhate hue jaba ve usa vanyapradezameM ghUmane lage taba tApasakumAra ratnasAra ko parvata, nadI, sarovara apanI krIr3Ake sthAna vagairaha apane sarvasvake samAna ve banasambandhI sarva dikhAva dikhalAne lgaa| tApasakumAra ratnasAra. kumArako vahAMke bRkSoM, evaM unake phala phUloMke nAma isa prakAra batalAtA thA ki jaise koI ziSya apane gurUko batalAtA hai / isa prakAra ghUmanese lage huye zramako dUra karane aura vinodake liye tApasakumArake kahanese ratnasArane usa sarovara meM utara kara nirmala jalase snAna kiyaa| dono janoMne snAna kiye bAda tApasakumAra ne ratnasArake liye pakI huI aura kaJcI aura sAkSAt amRtake samAna mIThI drAkSa lAkara dii| pake huye manohara Amraphala ki jinheM eka daphA dekhanese hI sAdhu janoMkA citta calita ho jAya tathA nariyalake phala, keleke phala; kSudhAko teja karanevAle khajUrake phala, ati svAdiSTa khiraNIke phala, tathA madhura rasavAle saMtare nAraMgI evaM nAriyala, drAkSa, vagairaha kA pAnI kamalapatra meM bhara kara laayaa| tathA aneka prakArake khusabUvAle puSpa lAkara usane usa pradezako hI surabhita kara diyaa| ityAdi aneka prazasta bastue lAkara usane kumArake sanmukha rkhkhiiN| phira ratnasAra bhI tApasakumAra kI aneka prakArase ati bhakti dekha prasanna ho kara pahale to tamAma vastuoM ko dekhane lagA phira una sabameMse apUrva padArtha dekha yathAyogya grahaNa karake usakA bhojana karane lagA, kyoMki aisA karanese hI bhaktajana kI mehanata saphala ho sakatI hai| rAjAke bhojana kiye bAda sevakake samAna ratnasAra ke jImane para usa totene bhI apane bhojanake yogya phaloMkA AsvAda liyaa| azvaratna kA bhI jIna utAra kara cArApAnI karAkara zrama parihAra kiyaa| kyoMki vicArazIla manuSya kisIkA ucitAcaraNa karanemeM kasara nahIM uThA rkhte| phira kumArake vicAra jAna kara gaMbhIra svabhAva vAlA vaha totA prItipUrvaka tApasakumAra se pUchane lagA ki, he RSikumAra ! tumane isa vikasita yauvanAvasthA meM yaha asaMbhavita tApasa vrata kyoM aMgIkAra kiyA hai| sarva saMpadAko nivAsa karane yA rakSaNa karaneke lie prAkArarUpa kahA~ yaha terA sundara AkAra aura kahA~ yaha saMsArakA tiraskAra karanevAlA duSkara vrata ! yaha caturatA aura sundaratA kI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Annow wwwwwwwnwar zrAddhavidhi prakaraNa 325 saMpadA araNyameM paidA huye mAlatIke puSpa samAna kisa lie niSphala kara ddaalii| manohara alaMkAra aura vastrAdi paharane lAyaka evaM kamalase bhI ati komala kahA~ yaha zarIra aura kahAM vaha atyanta kaThina vRkSakI chaal| dekhane vAle ko mRgapAzake samAna yaha keza pAza, atyanta sukomala hai yaha isa kaThina aura paraspara ulajhI huI jaTAbandha ke yogya nahIM lgtaa| yaha terI sundara tAruNyatA aura pavitra lAvaNyatA, sAMsArika sukha bhoganeke yogya hone para bhI tU ise kyoM barabAda kara rahA hai ? Aja tujhe dekhakara hameM bar3I karuNA utpanna . hotI hai| kyA tU vairAgyase tApasa banA hai yA kapaTakI caturAI se ? karmake pratApase tApasa banA hai, yA duSTa karmake yogase 1 ina kAraNoMmeM se tU kaunase kAraNase tApasa banA hai ? yA kisI bar3e tapasvIne tujhe zApa diyA hai ? yadi aisA na ho to aisI komala avasthAmeM tU aisA duSkara vrata kisa liye pAlatA hai ? toteke pUrvokta bacana sunakara tApasakumAra kA hRdaya bhara AyA ataH vaha apane netroMse avirala azra. dhArA barasAtA huA gad gad kaNThase bolA ki he zukarAja ! aura he kumArendra ! Apa donoMke samAna isa jagatameM anya kauna ho sakatA hai ki jise mere jaise kRpApAtra para isa prakArakI dayA aave| apane duHkhase aura apane sage sambandhiyoM ke duHkhase isa jagatameM kauna duHkhita nahIM ? parantu dUsaroMke duHkhase duHkhita ho aise manuSya duniyAM meM kitane hoMge ? para duHkhase duHkhita jagatameM koI viralA hI milatA hai; isaliye kahA zurAzakti sahastraNaH pratipadaM vidyaavido'nekshH| santi zrIpatayopyapAsta dhanadaste'pi kSitau bhuurishH|| kitvAkaye nirIkSya cANya manujaM duHkhAditaM yanmanaH stAdra pyaM pratipadyate jagati te satpuruSaH pNcshH|| ___isa jagatameM zUravIra hajAroM hI hai, vidvAn puruSa bhI pada padameM aneka milate haiM, zrImanta loga bahuta haiM dhana parase mUrchA utAra kara dAna denevAle bahuta milate haiM, parantu dUsarekA dukha suna kara yA dekha kara jisakA mana usa dukhI puruSake samAna duHkhAdita hotA ho aise puruSa isa jagatameM pAMca chaha haiN| ____ abalAoM, anAthoM, dInoM, dukhiAoM aura anya kisI duSTha puruSoMke prapaMcameM phaMse hue manuSyoMkA rakSaNa satpuruSoMke binA anya kauna kara sakatA hai ? isalie hai kumArendra ! jaisI ghaTanA banI hai maiM vaisI hI yathAvasthita Apake samakSa kaha detA hUM; kyoMki niSkapaTI aura vizvAsapAtra Apase mujhe kyA chipAne yogya hai ? isI samaya akasmAt jaise koI madonmatta hAthI jar3a mUlase ukhAr3a pheMkA ho vaise hI banameM se aneka vRkSoMko samUla ukhAr3a pheMkanevAlA mahA utpAtake bAyuke samAna duHsahya, jagatrayako bhI uchalatI huI dhUlake samudAya se ekAkAra karatA huA, vistRta hotA huA, saghana dhUmrake samAna pracaMDa vAyu calane lgaa| totA aura kumAra kI AMkhoMko dhUlase maMtra mudrA dekara siddhacora bAyu tApasakumAra ko ur3A legyaa| hA! he vizvAdhAra! he sundara AkAra, he vizvacittake vizrAma, he parAkramake dhAma, he jagajjana rakSAmeM dakSa, isa duSTa rAkSasase merA rakSaNa kIjiye! . isa prakArakA na sunane lAyaka pralApa sirpha kumAra aura toteko hI suna pdd'aa| yaha sunate hI are! mere jIvana prANako tU mere dekhate huye kahAM kaise le jAyagA ? Uce zabdoMmeM yoM bolatA huvA, krodhAyamAna ho
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ratnakumAra usake sAtha yuddha karane ke lie tatpara hokara dRSTi visarpa ke bhayaMkara dikhAva samAna, myAnase talavAra khIMca apane hAthameM dhAraNa kara are vIratvake mAnako dhAraNa karanevAle jarA khar3A raha! kyA yaha vIra puruSoMkA dharma hai ? yoM kaha kara zIghra hI usake pIche daudd'aa| parantu bijalIke camatkAra ke samAna ati satvara vegase siddha cora tApasakumAra ko na jAne kahAM legayA! usake AzcaryakAraka AcaraNa se cakita ho totA bolane lagA ki he kumAra ! vyartha hI vicakSaNa hokara bhamitake samAna kyoM pIche daur3atA hai ? kahAM hai vaha tApasakumAra aura kahAM hai vaha pracaMDa pavana ? jaise jIvitako yamarAja harana karane jAtA hai vaise hI isa tApasa. kumArako harana karake apanA nirdhArita kArya kara na jAne aba vaha kahAM calA gayA, so kise mAlUma ho sakatA hai ! jaba vaha lAkhoM yA asaMkhya yojana pramANa kSetrako ulaMghana kara adRzya hogayA taba aba usake pIche jAnese kyA lAbha ? isaliye he vicakSaNa kumAra ! Apa aba isa kAryase pIche haTo! aba niSphala prayatna hokara lajjAko dhAraNa karatA huvA pIche haTakara kumAra kheda karane lgaa| he gandhake bahana karanevAle pavana tUne yaha agnimeM ghI DAlaneke samAna akArya kyoM kiyA ? mere snehI muniko tUne kyoM harana kara liyA ? hAya munIndra ! tere mukha rUpa caMdramAse mere nIlotpala samAna netra kaba vikasvara hoMge? amRtako bhI jIta lenevAlI terI madhuravANI kalpavRkSake phUlakI AzA rakhanevAle raMka puruSake samAna aba maiM kahAMse prApta kara sakU~gA ? kumAra apanI strIke viyoga honeke samAna vividha prakArase bilApa karane lgaa| taba kumArako samajhAne ke liye vaha catura totA bolA ki, he kumAra sacamuca hI merI kalpanAke anusAra yaha koI tApasa kumAra na thaa| parantu koI kautuka karake gupta rUpa dhAraNa karane vAlo koI anya hI thaa| usake AkAra, hAva bhAva, vikAra aura usake bolanekI raba Dhabase evaM usake lakSaNoMse sacamuca hI mujhe to yaha anumAna hotA hai ki vaha koI puruSa na thA kintu koI kanyA hI thii| kumArane pUchA tUne yaha kaise jAnA ? totA bolA ki yadi aisA na ho to usakI AMkhoMmeM se ava kyoM jharane lage? yaha strIkA hI lakSaNa thA parantu uttama puruSase aisA nahIM ho sakatA aura maiM anumAna karatA hUM ki jo bhayaMkara pavana AyA thA vaha bhI pavana na honA cAhiye kintu koI daivika prayoga hI honA cAhiye / kyoMki yadi aisA na ho to hama saba kyoM na ur3a ske| vaha akelA hI uddaa| prazaMsA karane lAyaka vaha kanyA bhI kisI divya zaktivAle ke paMjemeM ApasI honI cAhiye / maiM yahAMtaka bhI kalpanA karatA hUM ki vaha kanyA cAhe jaise samartha zaktivAna ke paMjemeM AgaI ho tathApi vaha antameM Apake hI sAtha pANigraNa karegI kyoMki jisane prathamase hI kalpavRkSa ke phala dekhe hoM vaha tuccha phaloMkI bacchiA kadApi nahIM karatA usa duSTa devake paMje se bhI usakA chuTakArA merI kalpanAke anusAra tere puNya udayase tere hI hAthase hogA! kyoMki avazya banane yogya vAMchita kAryakI siddhi zreSTha bhAgyazAlI ko hI hotI hai / jo mujhe sambhava mAlUma hotA hai maiM vahI kahatA huuN| parantu sacamuca hI vaha tujhe mAnane yogya hI hogI aura merA anumAna saccA hai yA jhUThA isa bAtakA bhI nirNaya tujhe thor3e hI samayameM hojaaygaa| isa liye he vicAravAna kumAra ! ye dukhita vilApa chor3a de| kyA isa prakArakA sAhasika vilApa karanA ucita hai ? totekI yaha yukti pUrNa vANI sunakara manameM dhairya dhAraNa kara ratnasAra kumAra usakA zoka saMtApa chor3a
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 AamrARArrrrrrAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAApr zrAddhavidhi prakaraNa kara zAnta ho rahA / phira iSTa devake samAna usa nApasa kumArakA smaraNa karate huye ghor3e para savAra ho pUrvavat vahAMse Age cala par3A |raastemeN bana, parvata, Agara, nagara, sarovara, nadI, vagairaha ulaMghana karake avichinna prayANa dvArA anukramase ve donoM jane atizaya manohara vagIcemeM phuNce| vahAM para guMjArava karate huye bhramara mAno guMjArava zabdase kumArako Adara pUrvaka kuzala kSema hI na pUchate hoM ? isa prakAra zobhate the| vahAM para phirate huye unhoMne zrI RSabhadeva svAmIkA mandira dekhA, itanA hI nahIM parantu usa mandira para kampAyamAna hotI huI dhvajA isa loka aura paraloka evaM donoM bhavameM tujhe isa mandirake kAraNa sukha milane vAlA hai isaliye tujhe grahaNa karanekI icchA ho to he ratnasAra! tU yahAMpara satvara A, mAno yaha vidita karaneke liye hI vulAtI na ho! isa prakArakI dhvajA bhI zobhAyamAna dekha pddii| vahAMke eka tilaka nAmaka vRkSakI jar3ameM apane ghor3eko bAMdha kara aneka prakArake phala phUla le donoM jane darzanArtha mandirameM gye| vidhi aura avasarakA jAnakAra ratnasAra vanya phala phUlale yathAyogya pUjA karake prabhukI nIce mujaba stuti karane lgaa| zrImadya gAdi devAya, sevAhevAkinAkine, namo devAdhidevAya, vizvavizvakadRzvane // 1 // . paramAnandakaMdAya, paramArthakadarzine, parabrahmarUpAya, namaH paramayogine // 2 // paramAtmasvarUpAya, paramAnanda dAyine, namastrijagadIzAya, yugAdIzAya tAyine // 3 // yoginAmapyagamyAya, praNamyAya mahAtmanaM, namaH zrI saMbhave vizva, prabhavastu namonamaH // 4 / samasta jagatake saba jIvoMko eka samAna kRpA hRSTise dekhane vAle, devatAoMke bhI pUjya deva aura vAhyAbhyantara zobhanIya zrI yugAdi paramAtmA ko namaskAra ho! paramAnanda ananta catuSTayIke kandarUpa mokSa padake dikhalAnevAle utkRSTa jJAna svarUpa aura utkRSTa yoga maya paramAtmA ke prati namaskAra ho! paramAtmasvarUpa mokSAnanda ko dene vAle tIna jagatake svAmI, vartamAna covisIke Adya padako dhArana karane vAle aura bhavi prANiyoMkA bhava duHkhase uddhAra karane vAleke prati namaskAra ho! mana, bacana, kAyake yogoMko vaza rakhane vAle yogI puruSoM ko bhI jisakA svarUpa agamya hai evaM jo mahAtmA puruSoMke bhI vaMdya hai, tathA bAhyAbhyantara lakSmIke sukha saMpAdana karane vAle, jagata kI sthiti kA parizAna karAne vAle paramAtmA ke prati namaskAra ho! isa prakAra harSollasita hokara jinezvaradeva bhagavAna kI stavanA karake ratnakumAra ne apanA pravAsa saphala kiyaa| aura tRSNA sahita zrI yugAdIza ke caityake cAroM tarapha sukharUpa amRtakA pAna kara kaSTa rahita sajjanatAke sukhakA anubhava kiyA / mandirake ati varNanIya hAthIke mukhAkAra vAle eka gavAkSameM baiThakara jaise devalokakA svAmI indra mahArAja airAvata nAmaka hAthI ghara baiThA huA zobhatA hai tyoM zobhane lgaa| phira ratnasAra totese kahane lagA ki usa tApasakumAra kI Ananda dAyaka khabara hameM abhItaka bhI kyoM nahIM milatI ? totene kahA ki hai mitra! tU apane manameM jarA bhI kheda na kara, prasanna raha Aja hameM aise acche zakuna huye haiM ki jisase tujhe Aja hI usakA samAgama honA caahiye| itanemeM hI eka manohara sundara mora para savArI kI huI sarva prakArake divyAlaMkAroM se suzobhita aura apanI daivika zobhAse dazoM dizAoMko daidIpyamAna karatI huI
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 zrAddhavidhi prakaraNa air eka divya sundarI AI / mandirameM Akara vaha pahale apane mayUra sahita zrI RSabhadeva svAmIko nm| skAra stavanA karake mAno svargase rambhA nAmaka devAMganA hI Akara nATaka karatI ho isa prakAra prabhuke sanmukha nATaka karane lgii| usameM bhI prazaMsanIya hAthoMke hAva aura aneka prakArake aMga vikSepa vagairahase utpanna hote bhAva dikhalAne se mAno nATyakalA meM nipuNa naTikA hI na ho isa taraha vividha prakArakI citrakArI racanA se nAcane lagI / usakA aisA sundara divya nATaka dekhakara ratnasAra aura totekA citta saba bAtoMko 'bhUlakara nATaka meM tanmaya bana gayA, itanA hI nahIM usa rUpasAra kumArako dekhakara, mRga samAna netra vAlI vaha strI bhA~ bahuta dera taka ati ulhAsa aura vilAsase haMsatI huI Azcarya nimagna hogaI / taba vikasvara mukhase ratnasAra ne pUchA ki he kRSodarI ! yadi tuma nArAja na ho to maiM kucha pUchanA cAhatA huuN| usane prasannatA pUrvaka prazna karane kI anumati dI / isase kumArane pUrvakI saba bAteM viziSTa vacanase pUchIM / taba usane bhI apanA AdyopAnta vRtAnta kahanA zurU kiyaa| kanaka lakSmIse virAjita kanakapurI nAmA nagarImeM apane kulameM dhvajA samAna kanakaketu nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usa rAjAke antepurameM sArabhUta prazaMsanIya guNarUpa AbhUSaNa ko dhAraNa karane bAlI indrakI agra mahiSIke samAna saundaryavatI kusumasundarI nAmaka rAnI thii| usa rAnIne eka dina devatAke samAna sukharUpa nidrAmeM sote huye bhI strI ratnake pramodase utkRSTa Ananda dAyaka eka svapna dekhA ki pArvatI ke godase uThakara vilAsa aura prItike dene vAlA rati aura prItikA jor3A apane snehake umaMgase merI godameM A baiThA hai| aisA svapna dekha tatkAla hI jAgRta ho khile huye kamalake samAna locana vAlI rAnI vacanase na kahA jAya isa prakAra ke harSase pUrNa huI, phira usane jaisA svapna dekhA thA vaisA hI rAjAke pAsa jA kahA, isase svapna vicArako jAnane vAle rAjAne kahA ki he mRgazAvalocanA ! mAlUma hotA hai ki utkRSTatA batalAne vAlA aura sarva prakArase uttama tujhe eka kanyA yugma utpanna hogA / hogA yaha vacana sunakara vaha rAnI ati Anandita huI / usa dina se rAnIke garbha mahimAse pahale zarIrakI pIlAsake miSase mAnasika nirmalatA dIkhane lagI / jaba jalameM malInatA hotI hai taba bAdaloM meM bhI malinatA dekha par3atI hai aura jala rahita bAdala svaccha dekha paDate haiM vaise hI yaha nyAya bhI sughaTita hI hai ki jisake garbha malInatA nahIM hai usase jalarahita vAdalake samAna rAnIkA vAhya zarIra bhI dinoM dina svaccha dIkhane lagA : jisa prakAra satya nItile dvaita - kIrti aura advaita ekalI lakSmI prApta kI jAtI hai vaise hI usa rAnIne samaya para sukha pUrvaka putrI pugmako janma diyaa| pahalIkA nAma azoka maMjarI dUsarIkA nAma lilaka maMjarI racanA meM vidhAtA kI kanyA yugma utpanna rakkhA gayA / ava ve pAMca dhAyamAtAoM dvArA lAlita pAlita huI nandanabana meM kalpalatA ke samAna dina dUnI rAta caugunI vRddhiko prApta hone lgiiN| ve donoM janIM kramase strIkI coMsaTha kalAoMmeM nipuNa ho yovanAvasthA ke nikaTa huii| jaise basaMta Rtu dvArA bana zobhA vRddhi pAtI hai baise hI yauvanAvasthA pragaTa honese unameM kalA cAturyatA vagairaha guNoMkA bhI adhika vikAsa hone lgaa| aba ve apane rUpa lAvaNyase apane darzaka yuvakoMke
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 328 manobhAva ko bhedana karane lagI una donoMkA jisa prakAra rUpa lAvaNya samAna thA baise hI unakA AcAra vicAra aura Ananda viSAda, tathA premAdi guNa bhI samAna hI thaa| isalie kahA hai ki: sahajaggIrANa sahaso / virANa saha harisaso avaMtANaM // nayaNANava dhmmaavaannN| AjammaM niccalaM pimmaM // 1 // sAthameM hI jAganA, sAthameM hI sonA, sAtha hI harSita honA, sAtha hI zokayukta honA, isa taraha do netroMke samAna sarIkhe svabhAvavAlI apanI putriyoMko dekha rAjA vicArane lagA ki jisa prakAra rati aura prIti ina donoMkA ekahI kAmadeva pati hai vaise hI ina donoM kanyAoM ke yogya eka hI vara kauna hogA ? ina donoMmeM paraspara aisI gADha prIti hai ki jo inakI bhinna 2 varake sAtha zAdI karA dI jAya toparasparake virahase sacamuca hI ye donoM kanyAyeM mRtyuke zaraNa huye vinA na rheNgii| jaba eka kalpalatA kA nirvAha karanevAlA milanA muzkila hai taba aisI donoM kanyAoM ke nirvAha karanemeM bhAgyazAlI ho aisA kauna puNyazAlI hogaa| isa jagatameM maiM eka bhI aisA vara nahIM dekhatA ki jo ina donoM kanyAoMmeM se ekake sAtha bhI zAdI karane ke liye bhAgyazAlI ho| taba phira hAya ! aba maiM kyA karUMgA? isa prakAra kanakadhvaja rAjA apane manahI mana cintA karane lgaa| usa ati cintAke tApase saMtapta huA rAjA mahIneke samAna dina, varSake samAna mahIne aura yugake samAna varSa, vyatIta karane lgaa| jisa prakAra sadAziva kI dRSTi sAmane rahe huye puruSako kaSTakArI hotI hai, vaisehI ye kanyAyeM bhAgyazAlI hone para bhI pitAko kaSTakArI ho gaI, isaliye kahA hai ki: jAteti pUrva mhtiiticiNtaa| kasya pradeyeti tataH prvRddhH|| dattA sukhaM sthAsyati vA na vetti| kanyA pitRtvaM kila haMta kaSTam // kanyAkA janma huA itanA zravaNa karane mAtrase bar3I cintA utpanna hotI hai, bar3I honese aba ise kisake sAtha byAheM yaha cintA paidA hotI hai, apanI sasurAla gaye bAda yaha sukhI hogI yA nahIM aisI cintA hotI hai, isa liye kanyAke pitAko aneka prakArakA kaSTa hotA hai| ___aba kAmadeva kI bar3AIkA vistAra karaneke liye aMgalameM apanI Rddhi lekara vasaMtarAja nikalane lgaa| vasantarAjA malayAvala parvatake suMsuvATa mAratA jhanajhanAhaTa se, bhramaroMke samudAya se, vAcAla kokilAoM ke manohara kolAhala se, tIna jagatko jItaneke kAraNa AhaMkAra yuka mAno kAmadeva kI kIrtikA gAna hI na karatA ho isa prakAra gAyana karane lgaa| isa samaya harSita cittavAlI rAjakanyAyeM vasaMta-krIDA dekhaneke liye Atura ho kara banodyAnameM jAneke liye taiyAra huI; hAthI, ghor3e, ratha, pAlakhImeM baiThakara dAsa dAsiyoMke vRnda sahita cala pdd'ii| jisa prakAra sakhiyoMse parivarita lakSmI aura sarasvatI apane vimAnameM baiTha kara zobhatI hai vaise hI apanI sakhiyoM sahita pAlakhImeM sukhapUrvaka baiTha kara zobhatI huI, ve donoM kanyAya zoka santApa ko dUra karAne pAle aneka jAtike azoka vRkSoMse bhare huye, azoka nAmaka udyAna meM A phuNcii| yahAM para jina unhoMne para zyAma bhramara baiThe haiM vaise camakadAra zveta puSpavAle ArAmako dekhaa| phira bAvanA candanake kASTase ghar3e huye suvarNamaya aura maNiyoMse jar3e huye, Dhole jAte huye cAmara sahita lAla azoka vRkSakI eka bar3I zAkhAmeM 42
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa dRDhatAse baMdhe huye hiNDole para prathama azokamaMjarI rAjakanyA baitthii| hiMDolemeM jhUlane bAlI azokamaMjarI nAmaka bar3I bahinako tilakamaMjarI bar3e jorase jhulAne lagI, isase bar3I UMcI UMcI pIMga Ane lgiiN| jaba azokamaMjarI ne apane pairase azoka vRkSako sparza kiyA ki jisase jaise strIke padAghAtase prasanna huA pati vaza ho jAtA hai vaise hI vaha azoka vRkSa praphullita honese romAMcita ko dhAraNa karane lgaa| hiMDolemeM jhUlatI huI usa suMdara AkAravAlI rAjakanyA azokamaMjarI ke vividha prakArake vikAroM dvArA anya kitane eka yuvAn puruSoMke netra aura mana hiMDoleke bahAnese jhUlane laga gaye, arthAt viSayAtura hone lge| azokamaMjarI ke ratnajar3ita halate huye pairoMke nUpura pramukha AbhUSaNa raNajhaNAhaTa karate huye TUTa par3aneke bhayase mAno prathamase hI ve pukAra na karate hoM! yuvAna puruSoMse evaM anya yuvati striyoMse dekhI jAtI huI zobhAyamAna azokamaMjarI jhUlaneke rasameM nimagna ho rahI thI itanemeM hI duvake yogase eka pracaMDavAyu Aneke kAraNa vaha hiMDolA eka dama TUTa pdd'aa| navajake samAna hiMDolA TUTa jAnese hAya hAya! aba isa rAjakanyA kA kyA hogA? isa vicArameM sabake saba Akula vyAkula bana gye| itanemeM hI hiMDolA sahita azokamaMjarI mAno svargameM hI na jAtI ho isa taraha logoMke dekhate huye vaha AkAza mArgase udd'ii| yamarAja ke samAna adRzya raha kara hAya hAya ! isa rAjakanyA ko koI hara kara le jA rahA hai, isa prakAra Akula vyAkula huye logoMne UMca svarase pukara kiyaa| are! vaha le jA rahA hai, vaha le gayA, isa prakAra UMce dekha kara bolate huye logoMne bahutase balavAna yA dhanuSyadhara logoMne, bahuta vegase usake pIche dauDanevAle zuravIra puruSoMne aura anya bhI kitane eka logoMne apanI apanI zaktike anusAra bahuta hI udyama kiyA parantu kisI kI bhI kucha peza na calI; kyoMki adRzya hokara harana kara lene vAlese kyA peza Ave ? kAnoMmeM sunane mAtrase vedanA utpanna karanevAle kanyAke apaharaNakA samAcAra sunakara rAjAko vajrAghAta ke samAna AghAta lgaa| hA! hA! putrI tU kahA~ gaI ? he putrI ! tU hameM apanA darzana dekara kyoM nahIM prasanna karatI? he svacchahRdaye ! tU apanA pUrvasneha kyoM nahIM dikha.. lAtI ? rAjA vivhala hokara jaba isa prakAra putrI virahAtura ho vilApa karatA hai taba koI eka sainika rAjA ke pAsa Akara kahane lagA ki, he mahArAja! azokamaMjarI kA apaharana ho jAneke zokase Akula vyAkula ho jaise pracaMDa pavanase vRkSakI maMjarI hata ho jAtI hai vaise hI tilakamaMjarI mUrchA khAkara pASANa mUttike samAna niceSTha ho par3I hai / ghAva para namaka chir3akane ke samAna pUrvokta bRtAnta sunakara ati khedayukta rAjA kitane eka parivAra sahita tatkAla hI tilakamaMjarIke pAsa phuNcaa| caMdanakA rasa siMcana karane evaM zItala pavana karane vagairaha ke kitane eka upavAroM aura prayAsoMse kisI prakAra jaba vaha kanyA sacetana huI taba yAda Anese vaha UMca svarase rudana karane lgii| "hA, hA! svAmInI ! hA mattabha gAminI! tU kahAM gaI, tU kahAM hai| hA, hA tU mujha para saccI snehavatI hokara mujhe choDa kara kahAM calI gaI? he bhaginI ! maiM tere vinA kisakA Alambana lU? he priya sahodarA! aba maiM tere binA kisa prakAra jI skuugo| he pitAjI ! mere liye isase bar3ha kara aura koI aniSTa nahIM / aba maiM azokamaMjarIke vinA kisataraha jIvita raha
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa sakUgI ? isa prakAra vilApa karatI huI jala rahita machalIke samAna vaha jamIna para tar3aphane lgii| isase rAjAko atyanta duHkha hone lagA, itanA hI nahIM parantu mahArANI bhI isa samAcArase ati duHkhita ho vahAM para Akara rudana karane lagI, aura aneka prakArase durdaivako upAlambha de karuNA-janaka vilApa karane lgii| isa dRzyase azokamaMjarI evaM tilakamaMjarI kI sakhiyA~ tathA anya striyAM bhI duHkhita ho hRdaya drAvaka rudana karane lgiiN| mAno isa duHkhako dekhaneke liye asamartha hokara hI sUrya deva asta hogye| aba usa azoka vanameM pUrva dizA kI orase andhakAra kA praveza hone lgaa| abhI taka to antaHkaraNa meM hI zokane logoMko byAkula kiyA huA thA parantu aba to andhakAra ne Akara bAharase bhI zoka paidA kara diyaa| (pahale andara hImeM malinatA thI parantu aba bAharase bhI andhakAra hogyaa| zokAtura manuSyoM para mAno kucha dayA lAkara hI kucha dera bAda AkAza maNDalameM amRtakI vRSTi karatA huA candramA virAjita huaa| jisa prakAra nUtana megha murajhAI huI latAko siMcana kara navapallavita karatA hai usI prakAra candramAne apanI zItala kiraNoMkI vRSTise tilakamaMjarI ko siMcana kI jisase vaha zAnta huI, aura pichale prahara uThakara mAno kisIdivya zaktise prerita kucha vicAra karake apanI sakhiyoMko sAtha le vaha eka dizAmeM cala pdd'ii| usI udyAnameM rahe huye gotra devi cakkezvarIke mandira ke sAmane Akara cakkezvarI devIke galemeM mahimAvatI kamalakI mAlA caDhAkara ati bhakti bhAvase vaha isa prakAra vInatI karane lago, he svAmini ! yadi maiMne Ajataka tumhArI sacce dilase sevA bhakti, stavanA kI ho to isa vakta dInatAko prApta huI mujhapara prasanna hokara nirmala vANIse merI priya bahina azokamaMjarI kI khabara do / aura yadi khabara na dogI to he mAtA ! maiM jaba taka isa bhavameM jIvita hUM taba taka anna jala grahaNa na kruuNgii| aisA kaha kara vaha devIkA dhyAna lagAkara baitthgii| / usakI zakti pUrvaka bhaktise, aura yuktise saMtuSTa hRdayA devI tatkAla use sAkSAtkAra huI, ekAgratA se kyA siddha nahIM ho sakatA ? devI prasanna hokara kahane lagI he kalyANI! terI bahina kuzala hai, he vatsA! tU isa bAtakA cittameM kheda na kara ! aura sukhase bhojana grahaNa kara / tathA Ajase eka mahIne bAda daivayogase tujhe azokamaMjarI kI khabara milegI aura usakA milApa bhI tujhe usI dina hogaa| yadi tere dilameM yaha savAla paidA ho ki kaba ? kisa taraha ? kahAM para mujhe usakA milApa hogA? isa bAtakA khulAsA maiM tujhe svayaM hI kara detI hUM, tU sAvadhAna hokara suna / isa nagarIke pazcima dezameM yahA~se ati dUra aura kAyara manuSya se jahAM para mahA muSkilase pahuMcA jAya aise bar3e vRkSa, nadI, nAle, parvata aura guphAoMse atyanta bhayaMkara eka bar3I aTavI hai| jahAMpara kisI rAjA mahArAjA kI AjJA vagairaha nahIM mAnI jaatii| jisa prakAra par3ademeM rahane vAlI rAjAkI rAniyAM sUryako nahIM dekha sakatIM vaise hI vahAMkI jamIna para rahane vAle gIdar3a Adi jaMgalI pazu bhI vahAMke UMce UMce vRkSoMkI saghana ghanaghaTA honeke kAraNa sUryako nahIM dekha sakate / aise bhayaMkara vanameM mAno AkAzase sUryakA vimAna hI na utarA ho isa prakArakA zrI RSabhadevakA eka bar3A UMcA mandira hai| jisa taraha gaganamaNDala meM pUrNimAkA candramaNDala zobhatA hai vaise hI candrakAnta maNimaya zrI RSabhadeSakI nirmala mUrti zobhatI hai / kalpavRkSa aura kAmadhenuke samAna mahimAvatI usa mUrtikI jaba tU pUjA karegI
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 332 taba tujhe vahAM hI terI bahinakA vRttAnta milegA aura milApa bhI tujhe usakA vahAM hI hogaa| tathA itanA tU aura bhI yAda rakhanA ki usI mandira meM terA anya bhI saba kucha zreya hogaa| kyoMki devAdhi devakI sevAmeM nahIM siddha hotA ? tu yaha samajhatI hogI ki aise bhayaMkara vanameM aura itanI dUra roja kisa prakAra pUjA karane jAyA jAya ? aura pUjA karake pratidina pIche kisa taraha A sakA jAya ! isa bAtakA bhI maiM tujhe upAya batalAtI hUM so bhI tU sAvadhAna hokara suna le / satyakI vidyAdhara ke samAna ati zaktivAn aura sarva kAryoM meM tatpara caMdracUDa nAmaka merA eka sevaka hai, vaha merI AzAle morakA rUpa dhAraNa kara tujhe tere nirdhArita sthAna para jaise brahmAkI AjJA se sarasvatIko haMsa le jAyA karatA hai vaise hI lAyA aura le jAyA karegA / isa bAtakI tU jarA bhI cintA na karanA / devI abhI apanA vAkya pUrA na kara sakI thI itanemeM hI AkAzameM se akasmAt eka manohara divya zakti vAlA aura ati tIvra gati vAlA sundara mayUra tilakamaMjarIke sanmukha A khar3A huaa| usapara caDhakara devAMganA ke samAna jinezvara devakI yAtrA karaneke liye usa dinase maiM yahAM para kSaNabhara meM AyA jAyA karatI hU~ / yaha vahI bhayaMkara bana hai; zItalatA karane vAlA vahI yaha mandira hai, vahI vivekavAn yaha mayUra hai aura vahI maiM tilakamaMjarI kanyA hU~ | kumAra ! maiMne yaha apanA vRttAnta khaa| he saubhAgyakumAra ! aba maiM Apase pUchatI hUM ki mujhe yahAM para Ate jAte Aja barAbara eka mahInA pUrNa huA hai, parantu jisa prakAra maru dezameM gaMgA nadIkA nAma taka bhI nahIM sunA jAtA vaise hI maiMne yahAM para Aja taka apanI bahinakA nAma taka nahIM sunA / isaliye he bhadrakumAra ! Apane jagatameM paribhramaNa karate huye yadi kahIM para bhI mere samAna svarUpa kAnti vAlI kanyA dekhI ho to kRpA kara mujhe batalAveM / taba tilakasundarI ke vaza huA ratnasAra kumAra spaSTatayA bolane lagA ki he hariNAkSI ! he tIna lokakI striyoMmeM maNi samAna kanyake! tere jaisI to kyA ? parantu tere zatAMza bhI rUpa rAzIko dhAraNa karane vAlI kanyA maiMne jagatameM paribhramaNa karate Aja taka nahIM dekhI aura sambhava hai dekha bhI na sAMgA / parantu zabarasenA nAmaka aTavImeM eka divya rUpako dhAraNa karane vAlA, hiNDole meM jhUlate huye atyanta sundara yuvAvasthA kI zobhAse manohara, bacanakI madhuratAse, avasthAse aura svarUpa se bilakula tere hI jaisA maiMne pahale eka tApasa kumAra avazya dekhA hai / usakA svAbhAvika prema, usakI kIhuI bhakti aura aba usakA viraha mujhe jyoM jyoM yAda AtA hai tyoM tyoM vaha abhI taka bhI mere hRdayako asahya vedanA pahuMcAtA hai / tujhe dekhakara maiM anumAna karatA hUM ki vaha tApasa kumAra tU svayaM hI hai aura yA jisakA tUne varNana sunAyA vahI terI bahina ho / phira vaha totA gaMbhIra vANIse bolA ki kumArendra ! jo maiMne Apase prathama vRttAnta kahA thA vahI yaha vRttAnta hai, isameM kucha bhI zaMkA nhiiN| sacamuca hI hamane jo vaha tApasa kumAra dekhA thA vaha isa tilakamaMjarI kI bahina hI thI, aura maiM apane jJAna balase yahI anumAna karatA hUM ki Aja eka mAsa usa ghaTanA ko pUrNa huA hai isaliye vaha hameM yahAM hI kisI prakArase Aja milanI caahiye| jagata bharameM sArabhUta tilakarma jarI
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ m zrAddhavidhi prakaraNa merI bahina jo Aja yahAM hA mile to he nimitta jJAnameM kuzala zukarAja ! maiM bar3I prasannatA se terI kamala puSpoM se pUjA kruuNgii| kumAra bolA-"jo tU kahatA hai so satya hI hogA kyoMki vidvAn puruSoMne tere kvanakA vizvAsa pAkara hI prathama bhI terI bahuta daphA prazaMsA kI hai| itanemeM hI akasmAt AkAza mArgameM manda manda dhugariyoMkA madhura AvAja suna par3ane lgaa| ve ratna jar3ita dhUgariyAM manda manda AvAja se candra maNDala ke samAna dRzyako dhAraNa kara zobhane lgiiN| kumAra zukarAja aura tilakamaMjarI vagairaha cakita hokara Upara. dekhane lge| itane hI ati vistIrNa AkAza mArgako ulaMghana karaneke parizramase Akula byAkula bano huI eka haMsI kumArako mokmeM A pdd'ii| vaha haMsI kisIke bhayase kaMpAyamAna ho rahI thii| snehake Avezale ukaSTakI lagA kara vaha kumArake sanmukha dekhakara manuSya bhASAmeM bolane lagI ki he puruSa ratna! he zaraNAgata vatsala, he sAtvika kumAra! mujha kRpA pAtrakA rakSaNa kara ! mujhe isa bhayase mukta kr| maiM terI zaraNa AI hU, tazaraNa deneke yogya hai, maiM zaraNa lenekI arthI hU~, jo bar3e manuSyoMkI zaraNa AtA hai vaha surakSita rahatA hai| vAyukA sthira honA, parvatakA calAyamAna honA, pAnIkA jalanA, agnikA zItala honA, paramANukA meru honA, merukA paramANu bananA, AkAzameM kamalakA honA, aura gadheke sira sIMga honA, ye na hone yogya bhI kadApi bana jAya parantu dhIra puruSa apanI zaraNameM Aye huyeko kadApi nahIM chodd'te| uttama puruSa zaraNAgata kA rakSaNa karaneke liye apane rAjya takako tRNa samAna ginate haiM, dhanakA vyaya karate haiM, prANoMko bhI tuccha ginate haiM, parantu zaraNAgata ko AMca nahIM Ane dete| haMsIke pUrvokta bacana suna kara usakI pAMkhoM para apanA komala hAtha phirAtA huA kumAra kolA ki he haMsanI! tU kAyarake samAna DaranA nahIM, yadi tujhe kisI narendra, khevarendra yA kisI anyase bhaya utpanna huA ho to maiM usakA pratIkAra karaneke lie samartha hai; parantu jaba taka mujhameM prANa haiM. taba taka maiM tujhe apanI godameM baiThI huI ko na marane duuNgaa| zeSa nAgako chor3I huI kAMcalIke samAna zveta tU apanI pAMkhoMko merI godameM baiMThI huI kyoM hilA rahI hai ? yoM kaha kara sarobara meMse nirmala jala aura zreSTha kamalake taMtU lA kara usa Akula vyAkula banI huI haMsIko dayAlu kumAra zItala karane lgaa| yaha kauna hai ? kahAMse AI ? ise kisakA bhaya huA? yaha manuSyakI bhASA kaise bolatI hai ? isa prakAra jaba kumAra vagairaha vicAra kara rahe the utanemeM hI are ! tIna lokakA nAza karane vAle yamarAja ko kupita karaneke lie yaha kauna udyama karatA hai ? yaha kauna apanI jindagI kI upekSA kara zeSa nAgakI maNikA sparza karatA hai ? yaha kauna hai ki jo kalpAntakAlake agnijvAlA meM akasmAta praveza kAnA cAhatA hai ? yaha bhayAnaka vANI suna kara ve cAroM jane cakita ho maye, zukarAja tatkAla hI uTha kara mandirake daravAje ke sanmukha A kara dekhatA hai to gaMgAnadI kI bAr3ha ke samAna AkAza mArgase Ate hue vidyAdhara rAnAke mahA bhayaMkara atula sainyako dekhA / taba usa tIrthake prabhAvase aura deva mahimAse tathA bhAgyazAlI ratnasAra kumArake adabhuta bhAgyodaya se yA kumArake saMsargase vIratAke pratameM dhorI bana dhairya dhAraNa karake vaha zukarAja ucca zabdase una sainikoM ko ati tiraskAra pUrvaka kahane lagA, are ! vidyAdhara vIke! Apa kyoM durbubise daur3A daur3a kara rahe ho| yaha ratnasAra kumAra devatA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa oMse bhI ajayya hai kyA yaha tunheM mAlUma nahIM ? apane abhimAna ko cAroM tarapha pasArate hue tuma sapake samAna daur3e cale A rahe ho! parantu tumheM abhI taka yaha mAlUma nahIM ki tumhArA abhimAna dUra karane vAlA garur3ake samAna parAkramI ratnasAra kumAra sAmane hI khar3A hai ? are ! tuma yaha nahIM jAnate ki yaha kumAra yadi tuma para yamarAja ke samAna kopAyamAna ho gayA to yuddha karaneke liye khar3A rahanA to dUra rahA parantu jAna vacA kara yahA~se bhAganA bhI tumheM muzkila ho jAyagA? .. ... isa prakAra vIra puruSake samAna usa zukarAja kI pukAra suna kara kheda, vismaya aura bhaya prApta kara vidyAdhara manameM vicAra karane lage ki, yaha toteke rUpameM avazya koI devatA yA dAnava hai| yadi aisA na ho to hama vidyAdharoM ke sAmane isa prakArakI phakkA anya kauna karaneke liye samartha hai ? hamane Aja taka kitanI eka daphA vidyAdharoM ke siMhanAda bhI sune haiM paranta isa taraha tiraskAra pUrvaka phakkA Aja taka kabhI na thii| tathA jisakA totA bhI isa tarahakA vIra hai ki jo vidyAdharoM ko bhI bhayAnaka mAlUma hotA hai, taba phira isake pIche rahA huvA svAmI kumAra na jAne kaisA parAkramI hogA ? jisakA bala parAkrama mAlUma nahIM usa tarahake anajAna svarUpameM yuddha karaneke lie kauna Age bar3he ? jaba taka samudrakA kinArA mAlUma na ho taba taka kauna aisA mUrkha hai ki-jo tArakapana ke abhimAna ko dhAraNa karake usameM tairaneke lie par3e? isa vicArase ve niSparAkrama ho ekale totekI phakkA mAtrase sazaMka trAzako prApta kara nirmAlya ho kara eka dUsareke sAthakI rAha dekhe binA hI vApisa lauTa gye| jisa prakAra eka bAlaka bhayabhIta ho apane pitAke pAsa jA kara saba kucha satya hakIkata kaha detA hai vaise hI una vidyAdhara sainikoMne bhI vahAMke rAjAke pAsa jAkara jaisI banI thI vaise hI sarva ghaTanA kaha sunaaii| kyoMki apane svAmIke pAsa kucha bhI na chipAnA cAhiye / unake mukhase pUrvokta vRtAnta suna kara krodhAyamAna honeke kAraNa lAla netra karake vaha vidyAdhara rAjA Ter3hI dRSTi kara bijalI-camatkAra ke samAna bhRkuTIko phirAtA huo meghake samAna garjanA karane lgaa| krodhase lAla surkha ho kara vaha siMha samAna tejasvI rAjA sainikoMko kahane lagA vIratAke nAmako dhAraNa karane vAle tumheM dhikkAra hai| tuma nirarthaka hI bhayabhIta ho kara pIche lauTa Aye, kauna totA, aura kauna kumAra! yA kauna deva aura kauna dAnava! hamAre sAmane khar3e rahanekI kisakI tAqata hai ? are pAmaro! tuma aba merA parAkrama dekho yoM bolate hue usane akasmAt apanI vidyAke balase dasa mukha aura bIsa bhujA dhAraNa kI / lIlA mAtrase zatruke prANa lene vAlI talavAra ko bAMyeM hAthameM le dAhine hAthameM usane phalaka nAmaka DhAlako dhAraNa kiyaa| evaM anya dAhine hAthameM maNisarpa ke samAna vANake tarakasa ko dhAraNa kiyA aura yamarAja kI bhujadaMDake samAna zobhate hue dhanuSyako dUsare vAyeM hAthameM utthaayaa| eka hAthameM apane yazavAda ko jIta lAne vAle zaMkhako dhAraNa kiyA aura dUsare hAthameM nAgapAza liyA, isI prakAra eka hAthameM tIkSNa bhAlA, varachI vagairaha zakhna aMgIkAra kiye| aba vaha darzana mAtrase dUsaroMko bhaya paidA karatA huA sAkSAta rAvaNake samAna atyanta bhayaMkara rUpa dhAraNa kara ratnakumAra para car3hAI kara aayaa| usake bhayAnaka rUpako dekhate hI, vicArA zukarAja to trAsita ho ratnasAra ke samIpa
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa daur3a aayaa| phira usa vidyAdhara ne ratnasAra kumArako dhamakA kara kahA ki are ! kumAra! tU satvara yahAMse dUra bhAga jA, anyathA yahAM para Aja kucha nayA purAnA hogaa| he anArya ! are nirlajja, niramaryAda ! are niraMkuza ! are mere jIvitake samAna aura sarvasva ke tulya haMsIko godameM le kara baiThA hai, isase kyA tU tere manameM lajjita nahIM hotA ? tU abhI taka bhI mere sAmane niHzaMka, nirbhaya hokara ThaharA huA hai ? sacamuca hI he mUrkhaziromaNi ! tU sadAke liye duHkhI bana baitthegaa| ___ isa prakArake kaTu bacana suna kara sazaMka toteke dekhate hue, kautuka sahita morake sunate hue, kamalake samAna netra vAlI, trAsita huI usa haMsIke sunate hue kumAra hasa kara bolane lagA are mUrkha! tU mujhe pyartha hI bhaya batAnekA udyama kyoM karatA hai ? tere isa bhayAnaka dikhAvase koI bAlaka Dara sakatA hai parantu mere jaisA parAkramI, kadApi nahIM Dara sktaa| tAlI bajAnese pakSI hI Dara kara ur3a jAte haiM, parantu bar3e nagAre bajane para bhI siMha apane sthAna parase Darakara nahIM bhaagtaa| yadi kalpAntakAla bhI A jAya tathApi zaraNAgata AI huI isa haMsoko ma kadApi nahIM de sktaa| zeSa nAgakI maNike samAna na prApta hone yogya vastuko grahaNa karanekI icchA rakhanevAle tujhe dhikkAra ho! isa haMsIkI AzA chor3akara tU isI vakta yahAMse dUra calA jaa| anyathA ina tere dasa mastakoMkA dasa dizAoMke svAmI dikpAloM ko balidAna kara duuNgaa| isa vakta ratnasAra ke manameM yaha vicAra paidA huA ki yadi isa samaya mujhe koI sahAya de to maiM isake sAtha yuddha kruuN| yaha vicAra karate samaya tatkAla hI usa mayUra apanA svAbhAvika divyarUpa banA kara vividha prakArake zastra dhAraNa kara kumArake samIpa A khar3A huaa| - aba vaha caMdracUr3a devatA kumArase kahane lagA ki he kumArendra ! tU yathAruci yuddha kara maiM tujhe zastra pUrNa karUgA aura terI icchAnusAra tere zatrukA nAza kruuNgaa| caMdracUDa devake bacana suna kara jisa prakAra kesarI siMha sikArake liye taiyAra hotA hai aura jaise garUDa apanI pAMkhoMse balavAn hokara duHsahya dekha par3atA hai vaisehI ratnasAra kumAra ati utsAha sahita zatruko duHsahyAkArI ho isa prakArakA svarUpa dhAraNa karatA huA harSita huaa| tilakamaMjarI ke kara kamaloMmeM usa haMsIko samarpaNa kara taiyAra ho ratnasAra apane ghor3e para savAra ho gyaa| caMdracUDa ne use tatkAla hI gAMDIva nAmaka dhanuSya kI zobhAko jIta lenevAlA bANoM sahita eka dhanuSya samarpaNa kiyaa| usa caMdracUr3a devatAkI sahAyatA se mahA bhayaMkara aura atula bala vAle vidyAdhara ko antameM ratnasAra ne parAjita kiyaa| caMdracUr3a devatAke divya balake sAmane usa prapaMcI vidyAdhara kI eka bhI vidyA saphala na ho skii| usa ajayya zatruko jIta kara harSita ho ratnasAra kumAra caMdracUDa devatA sahita mandirameM gyaa| kumArake parAkrama ko dekha kara tilakamaMjarI ullasita aura romAMcita hokara bivArane lagI ki yadi merI bahinakA milApa ho to puruSoMmeM ratnake samAna hama isa kumArako hI svAmItayA svIkAra karake apanA aho. bhAgya smjhe| isa prakAra harSa, lajA aura cintApUrNa tilakamaMjarI ke pAsase bAlikAke samAna usa haMsIko kumArane apane hAthameM dhAraNa kii| taba haMsI bolane lagI he kumArendra ! he dhIravIra ziromaNi Apa
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa pRthvI para cirajIvita raho! pAmara aura dInatAko tathA duHkhAvasthA ko prApta huI mere liye jo Apane kaSTa uThAyA hai aura usase jo Apako duHkha sahana karanA par3A hai tadartha mujhe kSamA kreN| maiM mahApuNya ke pratApase ApakI godako prApta kara sakI hai| kumAra bolA-"he priya volane vAlI haMsI tU kauna hai ? kisa liye tujhe vidyAdhara pakar3atA thA aura yaha tujhe mamuSya bhASA bolanI kahAMse AI ! haMsI bolane lagI ki:-maiM apanA vRtAnta sunAtI hU~ Apa sAvadhAna hokara suneM! ghetAnya parvata para rathanUpura cakravAlapura kA tarUNImRgAMka nAmaka taruNiyoM meM Asakta eka rAjA hai| vaha eka dina AkAza mArgase kahIM jA rahA thA, usa vakta kanakapurI nagarIke udyAnameM usane eka sundarAkAra vAlI azokamaMjarI ko dekhaa| sAnanda hiMDolemeM jhUlatI huI sAkSAt apsarA ke samAna usa bAlikAko dekha kara jyoM candrako dekha kara samudra zobhAyamAna hotA hai tyoM vaha calacitta ho gyaa| phira usane apanI vidyAke balase pracaMDa vAyu dvArA vahAMse usa kanyAko hiMDole sahita harana karalI, usane use harana karake jaba mahA bhayaMkara zabarasenA nAmaka aTavImeM lA chor3I taba vaha kanyA mRgIke samAna bhayase trasita ho phUTa phUTa kara rone lgii| phira vidyAdhara kahane lagA ki he suzru ! isa prakAra Darakara tU kampAyamAna kyoM ho rahI hai ? tU kisa liye cAroM dizAoMmeM apane netroMko phirA rahI hai ! tU kisa liye vilApa karatI haiM maiM tujhe kisI prakAra kA duHkha na duuNgaa| maiM koI cora nahIM huuN| evaM paradAra laMpaTa bhI nahIM, parantu maiM vidyA. dharoM kA eka mahAna rAjA hU~, tere ananta puNyake udaya se maiM tere vaza huA hU~ maiM terA naukara jaisA bana kara prArthanA karatA hUM ki he sundarI! tU mere sAtha pANigrahaNa kara jisase tU tamAma vidyAdhara striyoMkI svAmina hogii| azokamaMjarI ne usakI bAtakA kucha bhI uttara na diyA, kyoMki jo pragaTameM hI aruci kara ho usa bAtakA kauna uttara de! mAtA pitA sage sambandhiyoM ke viyogase yaha isa vakta bar3I duHkhI hai, parantu dhIre dhIre anukrama se yaha merI icchA pUrNa karegI / isa AzAse jisa taraha zAstrakA paDhane vAlA zAstrako yAda karatA hai, vaise hI usane apanI sarva icchA pUrNa karAne vAlI vidyAko smaraNa karake usake prabhAva se usakA rUpa badala kara jaise nATaka karane vAlA apanA rUpa badala DAlatA hai vaise usakA tApasakumArakA rUpa banA diyaa| nAnA prakArake tiraskAra ke samAna satkAra kara,Apatti ke samAna Ane jAne ke pracAra aura upacAra kara, tathA premAlApa karake usa tApasa kumAra ke rUpameM rahI huI kanyAko usa duSTabuddhi vidyAdhara rAjAne kitane eka samaya taka samajhAyA bujhAyA, parantu usake tamAma prayatna Usara bhUmimeM bIja boneke samAna niSphala huye| yadyapi usake kiye huye sarva prayatna vyartha huye tathApi citta vizrAma huye manuSyake samAna usakA usa kanyA parase citta na utraa| vaha duSTa pariNAma pAlA vidyAdhara eka samaya kisI kAryavaza apane gAMva calA gayA thA, usa samaya hai kumArendra ! hiMDolemeM jhulate huye usa tApasa kumArane vahAM para Apako dekhA thaa| phira vaha ApakI bhakti karake aura Apa para vizvAsa rakha kara apanI bItI huI ghaTanA kahane ke liye taiyAra huvA thA, itanemeM hI 'vaha duSTa vidyAdhara vahAM para A pahuMcA aura apane vidyAvala se pracaMDa vAyu dvArA usa tApasakumAra ko vahAMse
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa harana kara le gyaa| vaha use apane nagarameM le jAkara maNi ratnoMse udyotAyamAna apane mandirameM kopAyamAna ho jaise koI catura buddhise apanI caturA strIko zikSA detA ho usa prakAra kahane lagA ki he mugdhe ! tU vahAM Aye huye kisI kumArake sAtha to prema pUrvaka bAta cIta karatI thI aura tere vazIbhUta huye mujhe to tU kucha uttara taka nahIM detI ? aba bhI tU apane kadAgraha ko chor3akara mujhe aMgIkAra kara! yadi aisA na karegI to sacamuca hI yamarAja ke samAna maiM tujha para kopAyamAna huA huuN| taba dhairya dhAraNa kara tApasa kumAra ne kahA ki, he rAjendra ! chalavAn puruSa chala dvArA aura balavAna puruSa bala dvArA rAjya Rddhi vagairaha prApta kara sakatA hai| parantu chalase yA balase kadApi prema pAtra nahIM ho sktaa| jahA~para donoM janoMke cittakI yathArtha sarasatA ho vahAM para hI premAMkUra utpanna hotA hai| jaise jabataka usameM sneha (ghI) na DAlA ho tabataka akele ATekA laDDU, nahIM bana sktaa| vaise hI sneha binA sambandha nahIM ho sktaa| yadi aisA na ho to sneha rahita akele kASTha pASANa paraspara kyoM nahIM cipaTa jAte ? jo sneha binA sambandha hotA ho to una donoMkA sambandha bhI honA cAhiye taba phira aisA kauna mUrkha hai ki jo nisnehI meM snehakI cAhanA rakhkhe ? vaise mUkhoMko dhikkAra hai ki jo sneha sthAna binA bhI usameM vyartha Agraha karate haiN| ye bacana sunakara vidyAdhara atyanta kopAyamAna huA aura nirdaya ho tatkAla myAnase talavAra nikAla bolA are re! duSTa kyA tU merI bhI nindA karatA hai ? maiM tujhe jAnase mAra DAlUgA / dhairyakA avalambana le tApasakumAra bolA ki are duSTa pApiSTa ? anizcita ke sAtha milApa karanA isase maranA zreyaskara hai| yadi tU mujhe na chor3a sakatA ho to vilamba kiye binA hI mujhe mAra DAla, maiM marane ko taiyAra hUM / tApasakumAra ke puNyodaya se vidyAdhara ne vicAra kiyA ki ahA ! krodhAveza meM maiM yaha kyA kara rahA hUM? merA jIvita isa kumArIke AdhIna hai, taba phira krodha Akara maiM ise kisa taraha mAra sakU? sacamuca hI mIThe bacanoMse aura premAlApa se hI premakI utpatti ho sakatI hai| isa vicArase tatkAla hI jaise kaMjUsa manuSya samaya Ane para apanA dhana chipA detA hai vaise hI usane apanI talavAra myAnameM DAla dI phira usa vidyAdhara ne apanI kAma rUpiNI vidyAke balase tApasakumAra ko turanta hI manuSya bhASA bhASiNI eka haMsI banA dii| phira use maNi ratnoMke pijar3emeM rakha kara pUrvavat Adara pUrvaka prasanna karane ke liye cATu vacanoM dvArA pratidina samajhAne lgaa| caturAI pUrNa mIThe bacanoM se use samajhAte huye eka dina vidyAdhara kI kamalA nAmaka rAnIne dekha liyaa| isase usake manameM kucha zaMkA paidA huI / striyoMkA yaha svabhAva hI hai ki ve sautakA sambhava hotA nahIM dekha sakatIM aura isase unameM matsara evaM IrSA Aye binA nahIM rhtii| eka dina usa vidyAdharIne sakhIke samAna apanI vidyAko yAda kara apane zalyako nikAla neke samAna sauta bhAvake bhayase usa haMsIko piMjarese nikAla diyaa| aba vaha puNyodaya se narakameM se nikale ke samAna usa vidyAdhara ke gharameM se nikala zabara senA nAmaka aTavI ko uddeza kara bhramaNa karane lgii| kadAcit vaha vidyAdhara mere pIche Akara mujhe phirase na pakar3a le isa bhayase Akula byAkula manavAlI ati vegase ur3ato huI vaha thaka gii| puNyodaya se AkarSita ho mAno vizrAma leneke liye hI vaha haMsI yahAM A pahuMcI aura Apako dekha kara vaha ApakI goda rUpa kamalameM A chipii| he kumArendra! vasa maiM hI vaha haMsinI hU~ aura vahI yaha vidyAdhara thA ki jise Apane saMgrAma dvArA parAjita kiyaa|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ___ isa prakAra usa haMsanIke mukha se apanI bahina kA vRttAnta suna kara ati duHkhita ho tilakamaMjarI vilApa karane lagI aura yaha cintA karane lagI ki hAya durbhAgya vazAt utpanna huvA yaha aba terA tiryaMcapana kisa taraha dUra hogA ? usakA hRdaya sparzI vilApa sunakara tatkAla hI candracUr3a devatA ne pAnI chir3aka kara apanI divya zaktise haMsinI ko usake svAbhAvika rUpameM manuSyanI banA diyaa| sAkSAt sarasvatI aura lakSmI ke samAna azokamaMjarI aura tilakamaMjarI ratnasAra ko harSakA kAraNa huii| phira harSollasita ho zIghratA se uThakara donoM bahinoM ne paraspara premAliMgana kiyaa| aba kautuka se musakarA kara ratnasAra kumAra tilakamaMjarI se kahane lagA ki he candravadanA yaha tumhArA AnandadAyI donoMkA milApa huA hai, isase hama tumase kucha bhI pAritoSika mAMga sakate haiN| isaliye he mRgAkSI! kyA pAritoSika dogii| jo denA ho so jaldIse de denA cAhiye / kyoMki aucitya dAna dene meM aura dharmakRtyoM meM bilamba karanA yogya nhiiN| lA'caucitpAdidAnaNa / haDDA muktatIgRhe ||dhrm rogaripucchede / kAlopo na zazyate // risabata denemeM, aucitya dAna lenemeM, RNa utArane meM, pApa karane meM, subhASita sunane meM, vetana lenemeM, dharma karane meM, roga dUra karane meM, aura zatrukA uccheda karane meM adhika dera na lagAnA cAhiye / krodhAvezenadI puure| praveze pApa karmaNi // ajIrNabhukto bhIsthAne / kAlakSepo prazazyate // krodha karane meM, nadI pravAha meM praveza karane meM, pApa kRtya karane meM, ajIrNa huye bAda bhojana karane meM, aura bhaya sthAna para jAnemeM bilamba karanA yogya hai| lajA, kampa, romAMca, prasveda, lIlA, hAvabhAva Azcarya vagairaha vividha prakAra ke vikAroM dvArA kSobhita huI tilakamaMjarI dhairyako dhAraNa karake bolI sarva prakAra ke upakAra karane vAle he kumArendra ! Apako puruSa kArameM sarvasva samarpaNa karanA hai aura usa sarvasva samarpaNa karanekA yaha kaula karAra smjhiye| yoM bolakara prasannatA pUrvaka apane cittake samAna tilakamaMjarI ne ratnasAra kumAra ke galemeM motiyoM kA eka manohara hAra DAla diyA / nispRha hone para bhI kumAra ne vaha prema puraskAra svIkAra kiyaa| tilakamaMjarI ne tote kI bhI kamaloM se satvara pUjA kI / aucitya kRtya karane meM sAvadhAna candracUDa deva kahane lagA ki he kumAra! prathama tumheM tumhAre puNyane dI haiM aura aba maiM ye donoM kanyAyeM Apako samarpaNa karatA huuN| maMgala kAryameM vighna bahuta AyA karate haiM, isaliye jisa prakAra Apane prathama inakA vitta grahaNa kiyA hai vaise hI Apa aba zIghra inakA pANigrahaNa kreN| aisA kaha kara vaha candracUDa deva kanyAoM sahita kumAra ko vivAhake liye harSita ho eka tilaka bRkSakI kuMjameM le gyaa| apanA svAbhAvika rUpa karake candracUr3a ne turanta hI cakrezvarI devIke pAsa jAkara yahAM para banI huI sarva ghaTanA kaha sunaaii| khabara milate hI eka sundara divya vimAnameM baiTha kara apanI sakhiyoM sahita zrI cakkezvarI devI zIghra hI vahAM para A pahuMcI / gotra devIke samAna use vadhU varane praNAma kiyA / sase kulameM bar3I strIke samAna cakka.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa zvarI devI ne unheM AzIrvAda diyA ki viyoga rahita prIti yukta sukha rUpI lakSmI aura putra pautrAdika santatise tuma vadhU vara cirakAla taka vijayI rho| phira ucita kArya karane meM catura cakkezvarI devIne vivAha kI sarva sAmagrI tayAra karAkara samahotsava aura vidhi pUrvaka unhoMkA pANigrahaNa kraayaa| phira cakkezvarI devIne apane divya prabhAva se maNi ratnoMse jar3ita eka sundara mandira banA kara vara vadhUko samarpaNa kiyaa| aba pUrva puNyake yogase tathA cakkezvarI devIkI sahAyase pUrNa manoratha ratnasAra devAMganAoM ke samAna una donoM sudarIyoM ke sAtha sAMsArika sukhavilAsa bhogane lgaa| usa tIrtharAja kI bhaktise, divya Rddhike sukha paribhoga se aura vaise hI prakArakI donoM badhuoMse ratnasAra ko isa prakArakA sukha prApta huA di. jisase usake sarva manoratha saphala huye| zAlIbhadra ko gobhadra nAmaka devatA pitA sambandha ke kAraNa sarva prakArake divpa sukha bhoga pUrNa karatA thaa| usase bhI baDhakara Azcarya kAraka yaha hai ki mAtA pitAke sambandha vinA cakra zvarI devI svayaM hI use manovAMchita bhogakI saMpadAyeM pUrNa karatI hai| ___eka samaya cakkezvarI devIkI AjJAse caMdracUDa devatAne kanakadhvaja rAjAko azokamaMjarI, tathA tilaka maMjarIke sAtha ratnasAra ke vivAha sambandhI badhAI dii| isa harSadAyaka samAcAra ko sunakara kanakadhvaja rAjA sneha prerita ho vara-vadhUko dekhanekI utkaMThA se apanI senA sahita vahAM jAneko taiyAra huaa| maMtrI sAmanta parivAra sahita rAjA thor3e hI dinoMmeM usa sthAna para A pahuMcA ki jahAM ratnasAra rahatA thA, ratnasAra kumAra, totA, azokamaMjarI, aura tilakamaMjarI ne samAcAra pAkara rAjAke sanmukha jAkara praNAma kiyaa| jisa prakAra prema-prerita do bachaDiyAM apanI mAtA gAyake pAsa daur3a AtI haiM vaise hI alaukika premase donoM putriyAM apanI mAtAse A miliiN| ratnakumAra ke vaibhava evaM devatA sambandhI Rddhiko dekhakara parivAra sahita rAjA parama paMtoSita ho usa dinako saphala manAne lgaa| kAmadhenu ke samAna cakrezvarI devIkI kRpAse ratnasAra kumArane sainya sahita rAjAkA ucita Atithya kiyaa| usakI bhaktise raMjita huye rAjAne apane nagarameM vApisa jAnekI bahuta hI jaldI kI, tathApi usase vApisa na jAyA gayA, kumArakI kI huI bhaktise aura vahAM para rahe huye usa pavitra tIrthakI sevA karanese rAjAAdi ne apane ve dina saphala gine| jisa prakAra kanyAoM ko grahaNa karake hameM kRtArtha kiza hai vaise hI he puruSottama, kumAra! Apa hamArI nagarImeM Akara use pAvana kareM! rAjAkI prArthanA svIkAra karane para eka dina rAjAne ratnasAra kumAra Adiko sAtha lekara apane nagaraprati prasthAna kiyaa| apanI senA sahita vimAnameM baiThakara caMdracUDa evaM cakrezvarI Adi bhI kumArake sAtha aaye| avi. lamba prayANase rAjA una sabake sAtha apanI nagarIke samIpa phucaa| rAjAne bar3e bhArI mahotsava sahita kumArako nagarameM praveza kraayaa| rAjAne kumArako prasanna hokara nAnA prakArake maNi, ratna, azva, sevaka Adi samarpaNa kiye| apane puNya prabhAvale sasurake diye huye mahalameM ratnasAra kumAra una donoM striyoMke sAtha bhoga vilAsa karane lagA suvarNake piMjar3eMmeM rahA huA kautuka karanevAlA zukarAja prahelikAka vyAsake samAna uttara detA thaa| svargameM gaye huyeke samAna ratnasAra kumAra mAtA, pitA yA mitroM vagairaha ko kabhI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa yAda na karatA thaa| isa prakArake utkRSTa sukha meM eka kSaNake samAna use vahAM para eka varSa vyatIta ho gyaa| isake bAda daivayoga se vahAM para jo banAva banA so batalAte haiN| eka samaya rAtrike dhakta kumAra apanI sukhazayyA meM so rahA thA, usa samaya hAthameM talavAra liye aura manohara AkArako dhAraNa karanevAlA koI eka puruSa mahalameM A ghusaa| makAnake tamAma daravAje baMda the tathApi na jAne vaha manuSya kisa prakAra mahalameM ghusaa| yadyapi vaha manuSya pracchanna vRttise AyA thA tathApi daivayoga se turanta hI ratnasAra kumAra jAga utthaa| kyoMki vicakSaNa puruSoMko svalpa hI nidrA hotI hai| yaha kauna, kahAMse, kisa liye makAnameM ghusatA hai ? jaba kumAra yaha vicAra karatA hai, taba vaha puruSa krodhita ho ucca svarase bolane lagA ki, are kumAra! yadi tU vIra puruSa hai to mere sAtha yuddha karaneke liye taiyAra ho! dhUrta, gIdar3ake samAna tU vaNika mAtra hone para vyartha hI apanA vIratva prakhyAta karatA hai, use siMhake samAna meM kisa taraha sahana karUMgA? yaha bolatA huA vaha totekA piMjar3A utAra kara satvara hI vahAMse calatA bnaa| yaha dekha krodhita ho myAnase talavAra khIMca kara kumAra bhI usake pIche cala pdd'aa| vaha manuSya Age aura kumAra pIche isa taraha zIghragati se ve donoM jane nagarase bAhara bahuta dUra taka nikala gye| jaba ratnasAra ne daur3a kara jIvita corake samAna use pakar3a liyA taba vaha kumArake dekhate huye garUr3ake samAna satvara AkAzameM ur3a gyaa| use AkAza mArgameM kitanIka dUra taka kumArane jAte huye dekhA, parantu vaha kSaNavAra meM ho adRzya ho gyaa| isase vismaya prApta kara kumArane vicAra kiyA ki, sacamuca yaha koI deva yA, dAnava' yA vidyAdhara hogA, parantu merA zatru hai| ye cAhe jitanA baliSTa ho tathApi merA kyA kara sakatA hai ? vaha merA zukaratna le gayA yaha mujhe ati duHkhadAI hai| he vicakSaNa ziromaNi zukarAja! mere kAnoMko vacanAmRta dAna karanevAle aba tere vinA mujhe kauna aisA priya mitra milegA ? isa prakAra kSaNavAra kheda karake kumAra vicAra karane lagA aba aisA vyartha pazcAttApa karanese kyA phAyadA 1 aba to mujhe koI aisA udyama karanA cAhiye ki jisase gatavastu vApisa mila ske| udyama bhI tabhI saphala hotA hai ki jaba usameM ekAgratA aura dRDhatA ho| isaliye jaba taka mujhe vaha totA na milegA taba taka mujhe yahAMse kisI prakAra pIche na lauTanA caahiye| yaha nizcaya kara kumAra use vahAM para hI DhUDhatA huA phirane lgaa| usa corakI Azrita dizAmeM kumArane bahuta kucha khoja lagAI parantu usa cora. kA kahIM bhI patA na lgaa| tathApi vaha kabhI bhI kahIM milegA isa AzAse ratnasAra nirAzita na hokara use usa jaMgalameM DhUMDhatA phiratA hai| kumArako vaha rAta tathA agalA sArA dina jaMgalameM bhaTakate hue vyatIta ho gyaa| sandhyAke samaya use eka samIpastha prAkAra parizobhita nagara dekhanemeM aayaa| vaha nagara bar3I bhArI samRddhise paripUrNa thA, nagarake hara eka makAna para sundara dhvajAya zobha rahI thiiN| ratnasAra usa sundara zaharako dekhane ke liye calA / jaba vaha zaharake daravAje para AyA taba usane dvAra rakSikAke samAna daravAje para eka mainAko baiThI dekhaa| kumArako daravAjemeM praveza karate samaya vaha mainA bolI ki he kumAra isa nagarameM praveza na karanA, kumArane pUchA nagarameM na jAnekA kyA kAraNa ? mainA bolI-- "he Arya! maiM tere hitake liye hI tujhe manA karatI hUM, yadi
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa tU apane jInekI icchA rakhatA ho to isa nagarameM praveza na karanA; pazutva prApta hone para bhI hameM kucha uttamatA prApta huI hai isaliye uttama prANI niSprayojana bacana nahIM boltaa| yadi tujhe yaha jAnanekI icchA hotI ho to nagarameM praveza karaneke liye meM kyoM manA karatI hU~ so isa vAtakA meM prathamase hI spaSTIkaraNa kara detI hU~ tU sAvadhAna ho kara sun| isa ratnapura nagarameM parAkrama aura prabhutAse purandara (indra) ke samAna purandara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| zaharameM aneka prakArake naye naye veSa banAkara ghara ghara corI karane vAlA aura chala siddhike samAna kisI se na pakar3A jAne vAlA cora corI kiyA karatA thaa| nagarameM aneka bhayaMkara coriyAM hone para bhI bar3e bar3e tejasvI nagara rakSaka rAjapuruSa bhI use na pakar3a ske| kitanA eka samaya isI prakAra bIta gayA; eka dina rAjA apanI sabhAmeM baiThA thA usa vakta nagarake kitane eka logoMne A kara rAjAko praNAma karake yaha vijJapti kI ki he svAmin ! nagarameM koI eka aisA cora paidA huA hai ki jisane sAre nagarakI prajAko upadravayukta kara DAlA hai, aba hamase usakA duHkha nahIM sahA jaataa| yaha bAta suna kara rAjAne nagara rakSaka puruSoMko bulA kara dhmkaayaa| nagara rakSaka loga bole ki mahArAja! jisa prakAra asAdhya rogakA koI upAya nahIM vaise hA isa corako pakar3ane kA bhI koI upAya nahIM rhaa| darogA bolA ki mahArAja ! maiM apane zarIrase bhI bahuta kucha udyama kara cukA hU~ parantu kucha bhI saphalatA nahIM milatI, isaliye aba Apa jo ucita samajhe so kreN| antameM mahA tejasvI aura parAkramI vaha rAjA svayaM hI aMdherI rAtameM corako pakar3ane ke liye niklaa| eka dina andherI rAtameM corI karake dhana le kara vaha cora rAstese jA rahA thA, rAjAne use dekha kara corakA anumAna kiyA parantu usa bAtakA nirNaya karaneke liye rAjA gupta vRttise usa vyaktike pIche cala pdd'aa| usa dhUrta corane rAjAko apane pIche Ate hue zIghra hI pahicAna liyaa| phira utpAtika buddhi vAlA vaha rAjAkI dRSTi bacA kara pAsameM Aye huye kisI eka maThameM jA ghusaa| usa maThameM tapakapa kumudako vikasvara karanemeM candrasamAna kumuda nAmaka vidvAn tApasa rahatA thaa| vaha tApasa usa samaya ghora nidrAmeM par3A honeke kAraNa cora usa curAye hue dhanako vahAM rakha kara cala pdd'aa| idhara udhara talAza karate huye corako na dekhanese rAjA tatkAla usa samIpastha maThameM gyaa| vahAM para dhana sahita tApasako dekha kopAyamAna ho rAjA kahane lagA ki, daMDa aura mRga carmako rakhane vAle are duSTa cora tApasa! isa vakta corI karake kapaTase yahAM A soyA hai| tU kapaTa nidrA kyoM letA hai ? tujhe maiM dIrgha-nidrA duuNgaa| rAjAke vajrapAta samAna uddhata vacana sunate hI vaha ekadama jAga utthaa| parantu bhayabhIta honeke kAraNa vaha jAgane para bhI kucha bola na skaa| nirdayI rAjAne naukaroM dvArA baMdhavA kara use prAtaHkAlameM mAra DAlanekI AjJA de do| usa samaya maiM cora nahIM hUM, binA hI vicAra kiye mujhe kyoM mArate ho, isa prakAra usake satya kahane para bhI rAjA usa para vizeSa krodhita hone lgaa| saca hai ki jaba manuSyakA deva rUTha jAtA hai taba koI bhI satya bAta para dhyAna nahIM detaa| yamarAja ke samAna krUra una rAja subhaToMne usa nirdoSa tApasako gadhe para car3hA kara usakI vividha prakArase biDambanA kara zUlI para car3hA diyaa| .
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa yadyapi vaha tApasa zAnta prakRti vAlA thA tathApi asatyAropaNa mRtyuse use atyanta krodha utpanna huaa| isase vaha mRtyu pA kara eka rAkSasatayA utpanna huaa| kyoMki vaisI avasthA meM mRtyu pAne vAle kI prAyaH vaisI hI gati hotI hai| aba usa nirdayI rAkSasane tatkAla hI ekale rAjAko jAnase mAra ddaalaa| binA vicAra kiye kAryakA aisA hI phala hotA hai| usane nagarake saba logoMko nagarase bAhira bhagA diyaa| jo manuSya rAjamahala meM jAtA hai use turanta hI mAra DAlatA hai| isI kAraNa tere hitakI icchAse maiM tujhe yamarAja ke mandira samAna nagarameM jAnese rokatI huuN| yaha bacana suna kara kumAra mainAkI bacana caturAI se vismita huaa| kumArako kisI rAkSasa vAkSasakA bhaya na thA isaliye mainAkI kautukapUrNa bAta suna kara nagarameM praveza karanekI use pratyuta utsukatA huii| ___ kautukase aura rAkSasakA parAkrama dekhane ke lie nirbhaya ho kara jisa prakAra koI zUra vIra saMgrAmabhUmi meM praveza karatA hai, vaise hI kumArane tatkAla nagarameM praveza kiyaa| usa nagarameM kisI jagaha malayAcala parvata ke samAna par3e hue bAvane candanake Dhera aura kisI jagaha aparimita suvarNa vagairaha par3A dekhaa| bAjArameM tamAma dukAneM, dhana dhAnya, vastra krayANe vagairaha se paripUrNa dekhaneme AI', javAharAta kI dUkAnoMmeM agaNita javAharAta par3A thA, ratnasAra kumAra zrI devIke AvAsa samAna dhana sampatti se paripUrNa zaharako avalokana karatA huA deva vimAnake samAna rAjya mahalakI tarapha jA nikalA rAjamahala meM vaha vahAM para jA pahuMcA, ki jahAM para rAjAkA zayanAgAra thaa| (sonekA sthAna ) vahAM para usane eka maNimaya ramaNIya palaMga usa nirjana nagarameM phirate hue kumArako kucha parizrama lagA thA isaliye vaha siMhake samAna nirbhIka ho usa rAjapalaMga para so rhaa| jisa prakAra kesarI siMhake pIche mahAvyAghra ( koI bar3A zikArI) AtA hai, vaise hI usake pIche vahAM para vaha rAkSasa A phuNcaa| vahAM para manuSyake padacinha dekha kara vaha krodhAyamAna huaa| phira sukha nidrAmeM soye hue kumArako dekhakara vaha vicAra karane lagA ki jahAM para Aneke lie koI vicAra taka nahIM kara sakatA aise isa sthAnameM A kara yaha sukhanidrA meM nirbhaya ho kauna so rahA hai ? kyA Azcaya hai ki yaha manuSya mRtyukI bhI parvA na karake nizcita ho so rahA hai| aba isa apane duzmanako kaisI mArase mArU ? kyA nakhoMse cIra DAlU? yA isakA mastaka phor3a DAlU yA jisa taraha cUrNa pIsate haiM vaise gadA dvArA pIsa ddaaluu| yA jisa taraha mahAdevane kAmadevako bhasma kara DAlA usa taraha AMkhoMmeMse nikalate hue jAjvalyamAna agni dvArA ise jalA DAlU! yA jisa taraha AkAzameM geMda uchAlate haiM vaise hI ise AkAzameM pheMka ? yA isa palaMga sahita uThA kara ise antima svayambhU ramaNa samudrameM pheka dUM? ye vicAra karate hue usane antameM socA ki, yaha isa samaya mere ghara para A kara so rahA hai isaliye ise mAranA ucita nahIM kyoMki yadi zatru bhI ghara para AyA huA ho to use mAna denA yogya hai taba phira ise kisa taraha mArA jaay| kahA hai kibhAgatasya nijagehamapyare, gaurivaM vidaghate mahAdhiyaH / pInamAtma sadanaMsapeyuSe bhArgabAya gurUcatA ddau||
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ___ gurU-bRhaspati kA jo mIna lagna hai vaha svagRhAt-pitAkA ghara hai, yadi vahAM para zukra Ave to use ucca kahA jAtA hai| (uccapada detA hai ) vaise hI yadi koI mahAn buddhivAle puruSoMke ghara Ave to use ve mAna bar3AI dete haiN| isaliye jaba taka yaha jAgRta ho taba taka maiM apane bhUtoMke samudAya ko bulA lAUM, phira yathocita kruuNgaa| yaha vicAra kara vaha rAkSasa jaise naukaroMko rAjAke pAsa le Ave vaise hI bahutase bhUtoMke samudAyako lekara kumArake pAsa aayaa| jaise koI lar3akI kI zAdI karake nizcita hokara sotA hai vaise hI nizcitatayA sote huye kumArako dekha rAkSasa tiraskAra yukta bolane lagA ki are ! maryAdA rahita nirbuddhi ! are nirbhaya nirlaja! tU zIghrahI isa mere mahalase bAhara nikala jA anyathA mere sAtha yuddha kara! rAkSasake bolase aura bhUtoMke kalakalAhaTa zabdase kumAra tatkAla hI jAga uThA; aura nidrAse uThanemeM AlasI manuSya ke samAna bolane lagA ki are rAkSaseMdra ! bhUkheko bhojanake antarAya samAna mujha nidrAlu paradezI kI nidrAmeM kyoM antarAya kiyA ? isaliye kahA haiM ki dharmaniMdI paMktibhedI, nidrAcchedI nirarthakaM / kathAbhaMgI sthApAkI, paMcate'tyaMta paapinnH|| dharmanindaka, paMktibhedaka, nirarthaka nidrAcchedaka, kathAbhaMjaka, vRthApAcaka, ye pAMcoM jane mahA pApI gine jAte haiN| isaliye tAjA gho pAnImeM dhokara mere pairoMke taliyoM para mardana kara aura ThaMDhe 'jalase dhokara mere pairoMko daga ki jisase mujhe phirase nidrA A jaay| rAkSasa vicArane lagA ki, devendra ke bhI hRdaya ko kaMpAnevAlA isakA caritra to vicitra hI Azcarya kArI mAlUma hotA hai| kitane Azcarya kI bAta hai ki kesarI siMhakI savArI karaneke samAna yaha mujhase apane pairoMke taliye masalavAne kI icchA rakhatA hai / isakI kitanI nirbhayatA! kitanI sAhasikatA, aura indra ke samAna kitanI AzcaryakArI vikramatA hai| athavA jagatake uttama prANiyoMmeM ziromaNi tulya puNyazAlI atithikA kathana eka daphA karU to shii| yaha vicAra kara usake kathanAnusAra rAkSasa kumArake pairoMke taliye kSaNavAra apane komala hAthoMse masalane lgaa| yaha dekha vaha puNyAtmA ratnasAra kumAra uThakara kahane lagA ki saba kucha sahana karanevAle he rAkSasarAja! maiMne jo ajJAnatayA manuSyamAtra ne terI avajJA kI so aparAdha kSamA krnaa| maiM terI zaktise tujhapara saMtuSTa huA huuN| isaliye he rAkSasa! terI jo icchA ho so mAMga le| terA jo duHsAdhya kArya ho so bhI tU mere prabhAvase sAdhya kara skegaa| ____ Azcarya cakita ho rAkSasa vicAra karane lagA ki aho kaisA Azcarya haiM aura yaha kitanA viparIta kArya hai ki maiM deva hU~ mujha para manuSya tuSTamAna huA ? itanA Azcarya ki yaha manuSya mAtra hokara bhI mujha devatA ke duHsAdhya kAryako siddha kara denekI icchA rakhatA hai ? yaha manuSya hokara devatA ko kyA de sakatA hai ? athavA mujha devatA ko manuSya ke pAsa mAMgane kI kyA cIja hai ? tathApi maiM isake pAsa kucha yAcanA jarUra kruugaa| yaha dhAraNA karake vaha rAkSasa spaSTa vANIse bolane lagA ki jo dUsare kI yAcanA pUrNa karatA hai
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 zrAddhavidhi prakaraNa vaha prANI tInoM lokameM durlabha hai| mAMgane kI icchA hone para bhI maiM kisa taraha mAMga sakatA hUM? maiM kucha mAgUmanameM aisA vicAra dhAraNa karane se bhI saba guNa naSTa ho jAte haiM aura mujhe do aisA vacana bolate huye mAno bhayase hI zarIrImeM se tamAma sadguNa dUra bhAga jAte haiN| donoM prakAra ke (eka bANa aura dUsarA yAcaka ) mArgaNa dUsare ko pIr3A kAraka hote haiM parantu Azcarya yaha hai ki eka bANa to zarIra meM lagane se hI pIr3A kara sakatA hai| parantu dUsarA bANa yAcaka to dekhane mAtra se bhI pIr3A kArI ho jAtA hai| kahA hai ki halakI meM halakI dhUla ginI jAtI hai, usase bhI halakA tRNa, tRNase halakI AkakI ruI usase halakA pavana, pavana se halakA yAcaka, aura yAcakase bhI halakA yAcaka vaMcaka-samartha ho kara nA kahane vAlA ginA jAtA hai| aura bhI kahA hai kipara paththaNA pavannaM / mA jaNaNi josu erisaM putt|| mAu arevi dharijasu pathiyama bhaMgoka projeNa // 2 // jo dUsare ke pAsa jAkara yAcanA kare, he mAtA ! tU aise putrako janma na denA aura prArthanA bhaMga karane vAle ko to kukSimeM bhI dhAraNa na karanA / isaliye he udAra janAdhAra ! ratnasAra kumAra ! yadi tU merI prArthanA bhaMga na kare to maiM tere pAsa kucha yAcanA karU / kumAra bolA ki, he rAkSasendra ! yadi vittale, cittase, vacanase parAkrama se, udyama se, zarIra denese, prANa denese, ityAdi kAraNoM se terA kArya kiyA jA sakatA hogA to sacamuca hI maiM avazya kara dUMgA / Adara pUrvaka rAkSasa kahane lagA ki, he mahAbhAgyazAlI! yadi sacamuca aisA hI hai to tU isa nagarakA rAjA bana / sarva prakArake guNoMse utkRSTa tujhe maiM khuzIse yaha rAjya samarpaNa karatA hU ataH tU isa bar3e rAjyako grahaNa kara aura apanI icchAnusAra bhoga! daivika Rddhike bhoga, senA, tathA anya bhI jo tujhe AvazyakatA hogI so maiM tere naukarake samAna vaza hokara saba kucha arpaNa kruuNgaa| mere Adi devatAoM ke sahAya se sAre jagata meM terA indrake samAna eka chatra sAmrAjya hogaa| vahAM para sAmrAjya karate huye indra ke mitrake sarIkhI lakSmI dvArA svarga meM bhI anargala apsarAye terA nirmala yaza gAna kreNgii| ___usake aise vacana suna kara ratnasAra kumAra apane manameM cintA karane lagA ki aho Azcarya ! mere puNya ke prabhAva se yaha devatA mujhe rAjya samarpaNa karatA hai parantu maiMne to prathama dharmake samIpa rahe huye muni mahArAja ke pAsa paMcama aNuvrata grahaNa karate huye rAjya karane kA niyama kiyA hai| aura isa vakta maiMne isa devatA ke pAsa isakI yAcanA pUrNa karanA maMjUra kiyA hai ki jo tU kahegA so kruuNgaa| maiM to isa samaya nadI vyAghra nyAyake bIca A par3A aba kyA kiyA jAya ? eka tarapha prArthanA bhaMga aura dUsarI tarapha vrata bhaMga, donoMke bIca maiM bar3e saMkaTa meM A phasA / athavA he Arya ! tU kucha dUsarI prArthanA kara ki jisase mere bratako dUSaNa na lage aura terA kArya bhI siddha ho ske| aisI dAkSiNyatA kisa kAmakI ki jisameM nija dharma bhaMga hotA ho, vaha suvarNa kisa kAmakA ki jisase kAna TUTa jaay| dehake samAna dAkSiNyatA, lajjA, lobhAdika saba kucha bAhya
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa bhAva haiM aura nija jIvitabya to sukRti puruSa dvArA aMgIkAra kiyA huA vrata hI samajhanA caahiye| samu. drameM tUMbA phUTa jAne para anya vastuoM se nahIM karA jAtA, kyA rAjAke bhAga jAne para subhaToM se lar3A jA sakatA hai, yadi vittameM zUnyatA ho to use zAstrase kyA lAbha ? vaise hI vrata bhaMga huA to phira divya sukhA. dikase kyA lAbha ? isa prakAra vicAra karake kumAra ne bahumAna se yogya bacana bole ki he rAkSasendra! tumane jo kahA lo yukta hI hai parantu maiMne prathamase hI java guruke samIpa niyama aMgIkAra kiyA taba rAjya vyApAra pApa maya honese usakA parityAga kiyA hai| yadi yama aura niyama khaMDana kiye jAya to tIva duHkhoMkA anubhava karanA par3atA hai| yama AyuSya ke antima bhAga taka ginA jAtA hai aura niyama jitane samaya takakA aMgI. kAra kiyA ho utane hI samaya taka pAlanA hotA hai| isa liye jisameM merA niyama bhaMga na ho kucha vaisA kArya btlaa| yadi vaha duHsAdhya hogA to bhI maiM use susAdhya kruuNgaa| rAkSasa krodhAyamAna hokara bolane lagA ki are! tU vyarthahI jhUTha volatA hai pahalI hI prArthanAmeM jaba tU nAmaMjUra hotA hai taba phira dUsarI prArthanA kisa taraha kabUla kara skegaa| itanA bar3A rAjya dete huye bhI ta bImArake samAna manda hotA hai ! are mUDha bar3I mahattAke sAtha mere gharameM sukha nindrAmeM zayana karake aura mujhase apane pairoMke taliye mardana karA kara bhI merA vacana hita kAraka bhI tujhe mAnya nahIM hotA taba phira aba tU mere krodhakA atula phala dekha / yoM volatA huA rAkSasa balAtkAra se jisa taraha gIdha pakSI mAMsako lekara ur3atA hai vaise hI kumArako lekara tatkAla AkAzameM ur3A, aura krodhase Akula vyAkula ho usa rAkSasane ratnasAra kumArako apane AtmAko saMsAra samudra meM DAlaneke samAna tatkAla hI bhayaMkara samudrameM pheMka diyaa| phira zIghra hI vahAM Akara kumArake hAtha pakar3a kahane lagA ki he kadAgraha ke ghara ! he nirvivAra kumAra! vyartha hI kyoM maraNake zaraNa hotA hai ? kyoM nahIM rAjalakSmI ko aMgIkAra karatA? terA kahA huA nindanIya kArya maiMne devatA hokara bhI svIkAra kiyA aura prazaMsanIya bhI merA kArya tU manuSya hokara bhI nahIM karatA! yAda rakha! yadi ta mere kahe huye kAryako aMgIkAra na karegA to dhovIke samAna maiM tujhe pASANakI zilA para paTaka paTaka kara yamakA atithi bnaauuNgaa| devatAoM kA krodha niSphala nahIM jAtA, usameM bhI rAkSasoMkA krodha to vizeSatA se niSphala nahIM hotaa| yoM kaha kara vaha krodhita rAkSasa usake paira pakar3a adhomukha karake jahAM para zilA par3I thI vahA~ para paTakane ke liye le gyaa| . sAhasika kumAra bolA ki tU niHsaMzaya terI icchAnusAra kara! mujhe kisaliye bAraMbAra pUchatA hai maiM kadApi apane vratako bhaMga na kruuNgaa| isa samaya eka mahA tejasvI prasanna mukha mundrAvAlA AbhUSaNoM se daidIpya. mAna vahAM para vaimAnika devatA pragaTa huA aura jalavRSTIke samAna ratnakumAra para puSpa vRSTi karake bandi janakI taraha (bhATa caraNake samAna) jaya jaya zabda bolatA huA vismayatA ke vyApArameM pravartita kumAra ko kahane lagA ki jisa prakAra manuSyoMmeM sabase adhika cakravartI hai vaise hI sAtvika dhairyavAn puruSoMmeM tUsabase adhika hai| he kumAra! tujhe dhanya hai| tere jaise hI puruSoMse pRthvIkA ratnagarbhA nAma sArthaka hai / tUne jo sAdhu munirAja se prata aMgIkAra kiyA hai usakI dUDhatAse Aja ta devatAoM ke bhI prazaMsanIya huA hai| indra mahArAja ke senA /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa pati harinagameSI nAmaka devane jo bahutase devatAoM ke bIca meM ApakI prazaMsA kI thI vaha vilakula yukta ho hai| vismita aura prasanna ho kumAra bolA ki harinagameSI devane merI kisa liye prazaMsA kI hogI ? vaha deva bolA prazaMsA karanekA kAraNa suno ! eka dina naye utpana huye saudharma aura IzAna devaloka ke indra jisa prakAra manuSya apanI apanI jamInake liye vivAda karate haiM vaise hI apane apane vimAnoMke liye vivAda karane lage / anukrama se saudharma devaloka ke battIsa lAkha aura IzAna deva lokake aThAIsa lAkha vimAna hone para bhI ve donoM indra vivAda karate the| jaba pazuoM meM kalaha hotA hai taba use manuSya nivAraNa karate haiM, manuSyoMmeM kalaha hotA hai taba usakA phaisalA rAjA karatA hai, jaba rAjAoMmeM kalaha hotA hai taba usakA nirAkaraNa deva. tAoM se hotA hai, devatAoM kA kalaha unake adhipati indroMse nivAraNa kiyA jA sakatA hai parantu duHkhase sahana kiyA jAne vAlA vajrakI agnike samAna jaba paraspara devendroMmeM vivAda hotA hai taba usakA samAdhAna kauna kara sakatA hai ? antameM kitane eka samaya taka lar3AI huye bAda mAnavaka nAmaka staMbhanake bhItara rahI huI arihaMta kI dAr3hAoMke Adhi, vyAdhi, mahAdoSa, mahA vaira bhAvako, nivAraNa karane vAle zAnti jalase kisI eka bar3e mahottara devatA ne vivAda zAnta kiyaa| phira pArasparika birodha miTa jAne para donoM indroMke pradhAna maMtriyoMne pUrva zAzvatI vyavasthA jaisI thI vaisI btlaaii| zAzvanI rIti-jo dakSiNa dizA meM vimAna haiM ve saba saudharma indrake haiM, aura uttara dizAmeM rahe huye saba vimAnoM kI sattA IzAnendra kI hai| jitane gola vimAna pUrva aura pazcima dizA meM hai ve aura teraha indraka vimAna saudharmendra kI sattAmeM haiN| tathA pUrva aura pazcima dizAmeM jo trikona tathA caukhUne vimAna haiM unameM Adhe saudharmendra aura Adhe IzAnendra ke haiN| sanatkumAra aura mahendra meM bhI yahI krama hai| tathA indraka vimAna jitane hote haiM ve saba gola hI hote haiN| unhoMne isa prakArakI vyavasthA apane svAmiyoM se nivedita kii| isase be paraspara gatamatsara ho kara pratyuta sthira prItivAn bne| usa samaya candrazekhara devatA ne harinagameSI devako kautuka se yaha pUchA kyA sAre jagata meM kahIM bhI koI indrake samAna aisA hai ki jise lobhavuddhi na ho yA lobha vRttine jaba indroM taka para bhI apanA prabala prabhAva DAla diyA taba phira anya saba manuSya usake gRha dAsa samAna hoM isameM Azcarya hI kyA hai ? naigameSI bolA ki he mitra! tU satya kahatA hai, parantu pRthivI para kisI vastukI sarvathA nAsti nahIM hai isa samaya bhI vasusAra nAmaka zeThakA putra ratnasAra kumAra ki jo sacamuca hI lobhase akSobhAyamAna mana vAlA hai, aMgIkAra kiye huye parigraha parimANa vratako pAlana karane meM itanI DhatA dhAraNa karatA hai ki yadi use indra bhI calAyamAna karanA cAhe tathApi vaha apane aMgIkRta vratameM parvata ke samAna akaMpa aura nizcala rahegA / yadyapi lobha rUpa mahA nadIkI vistRta vADhameM anya saba tRNake samAna baha jAte haiM parantu vaha kRSNa citraka ke samAna aDaka rahatA hai| usake ina bacanoM ko suna kara caMdrazekhara deva mAnya na kara sakA isa liye vahI candrazekhara nAmaka devatA maiM terI parIkSA karane ke liye yahAM AyA huuN| tere toteko piMjar3e sahita curAkara navIna maiMkA banA kara zUnya bhAra aura bhayaMkara rAkSasa kA kara maiMne hI banAyA thaa| hai basudhAratva ! jisane tujhe uThA kara samudra meM pheMkA aura anya bhI bahuta se bhaya batalAye mai vahI candrazekhara deva
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNA -340 isaliye he uttama puruSa ! khala ceSTita ke samAna isa mere aparAdha ko kSamA kIjiye aura devadarzana niSphala na ho tadartha mujhe kucha AjJA dIjiye / kumAra bolA zreSTha dharmake prabhAva se merI tamAma manokAmanAyeM saMpUrNa huI haiM isase maiM Apake pAsa kucha nahIM mAMga sakatA / parantu yadi tU devatAoM meM dhuraMdhara hai to nandIzvarAdi tI yAtrA karanA ki jisase terA bhI janma saphala ho / devatA ne yaha bAta maMjUra kI aura kumArako piMjare sahita totA dekara kanakapurI meM lA chodd'aa| vahAMke rAjA kauraha ke sanmukha ratnasAra kA vaha sakala mahAtmya prakAzita kara vaha devatA apane sthAna para calA gyaa| phira bar3e Agraha se rAjA vagairaha kI AjJA le ratnasAra apanI donoM striyoM sahita vahAMse apane nagara kI tarapha calA / kitanI eka dUra taka rAjA Adi pradhAna puruSa kumAra ko pahuMcAne Aye / yadyapi vaha eka vyApArI kA putra hai tathApi dIvAna sAmantoM ke parivAra se parivarita use bahuta se vicakSaNa puruSoMne rAjakumAra hI samajhA / rAste meM kitane eka rAjA mahArAjAoM se satkAra prApta karatA huA ratnasAra thor3e hI dinoM meM apanI ratna vizAlA nagarI meM A phuNcaa| usa kumArakI RddhikA vistAra aura zakti dekha kara samarasiMha rAjA bhI bahuta se vyApAriyoM ko sAtha le usake sAmane AyA / rAjAne basusArAdika bar3e vyApAriyoM ke sAtha ratnasAra kumAra ko bar3e ADambara pUrvaka nagara praveza karAyA / kumArakA ucitAcaraNa huye bAda catura zukarAja ne una sabako ratnasAra kumAra kA Azcarya kAraka sakala vRtAnta kaha sunAyA / adbhuta dhairyapUrNa kumArakA caritra suna kara rAjA pramukha Azcarya cakita ho usako prazaMsA karane lage / kSatri, mantri aura zreSThi evaM eka dina usa nagarI ke udyAna meM koI eka vidyAnanda nAmaka zreSTha guru pdhaare| yaha samAcAra suna harSita ho ratnasAra aura rAjA vagairaha unheM bandana karane ke liye Aye / guru mahArAja kI samayocita dezanA huye bAda rAjAne vismita ho ratnasAra kumAra kA pUrva bRnAnta puuchaa| cAra jJAnake dhAraka guru mahArAja ne pharmAyA ki he rAjan ! rAjapura nagara meM lakSmI ke samAna zrIsAra nAmaka rAjA kA putra thaa| tIna janoMke tIna putra usake mitra the| jisa taraha tIna puruSArthoM se jaMgama utsAha zobhatA hai vaise hI vaha tIna mitroMse zobhatA thaa| apane tIna mitroM ko sarva kalAoM meM kuzala jAna kara kSatriya putra apanI buddhimaMdatA kI nindA karatA aura jJAnakA vizeSa bahumAna karatA thaa| eka dina kisI cora ne rAjAkI rAnIke mahala meM corI kii| mAlUma hone se nagara rakSaka loga cora ko pakar3a kara rAjAke pAsa le gaye / krodhita ho rAjAne use tatkAla hI mAra DAlane kI AjJA dii| mRgake samAna trAsita netra vAle usa cora ko mAra DAlane ke liye dekhA / merI mAtA kA dravya curAne sthAna para le jAyA jA rahA thA, daiva yoga use dayAlu zrIsAra kumAra ne vAlA hone se isa corako svayaM maiM apane hAthase mArUMgA yoM kaha kara use ghAtaka puruSoM ke pAsase le kumAra nagarase bAhara calA gayA / jJAnavAn aura dayAvAn kumAra ne aba phira kabhI corI na karanA aisA samajhA kara use guptavRtti se chor3a diyaa| duniyA meM jisa manuSya ke do cAra mitra hote haiM usake do cAra zatru bhI avazya hote haiN| isase kisIne cora ko chor3a denekI bAta rAjA se jA kahI / rAjAkI AzA bhaMga nAvinA yaha zastrakA vadha hai, isaliye krodhAyamAna ho kara rAjAne zrIsArako bulA kara bahuta hI dhama
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kaayaa| isase vaha apane manameM bar3A dilagIra huA aura krodha A jAnese vaha zIghra hI nagara se bAhara nikalA kyoMki mAnI manuSyoM ke liye prANahAni se bhI adhika mAnahAni ginI jAtI haiN| jaise zAna, darzana, cAritra sahita AtmA hotA hai vaise hI mitratA se dUra na rahane vAle apane tIna mitroM sahita kumAra paradeza calA / kahA hai ki:jAnIyAtleSaNe bhRtyAn / bAMdhavAn vyasanAgame // pitramApadikAle ca / bhAryA ca vibhavakSaye // naukara kI kisI kArya ko bhejane ke samaya, bandhu janoM kI kaSTa Aneke samaya mitrakI Apattike samaya, aura strI kI dravya nAza ho jAne ke samaya parIkSA hotI hai| sAthameM calate huye mArgameM ve jude ho gaye isase sArtha bhraSTake samAna ve rAha bhUla gaye, aura bahuta hI bubhukSita ho gaye, isase ve ati pIDita hone lge| bahutasA paribhramaNa kara ve tIsare dina kisI eka gAMvameM ikaThe huye, taba unhoMne vahAM para bhojana karanekI tayArI kii| itanemeM hI vahAM para bhikSA leneke liye aura puNya mahodaya deneke liye thoDe hI bhava-saMsAra vAlA jinakalpI muni gaucarI AyA; sarala svabhAva se aura ullAsa pAte huye zuddha pariNAma se rAjaputra zrIsArane usa munirAja ko dAna diyaa| aura usase puNya bhoga phalaka grahaNa kiyaa| dUsare do mitroMne mana, vacana, kAyase, usa supAtra dAnakI anumodanA kI, kyoMki samAna vaya vAle mitroMko sarIkhA puNya upAjana karanA yogya hI hai, parantu do do saba kucha do| aisA yoga phira kahA~se milegA? isa prakAra bolakara do mitroMne kapaTase apanI adhika zraddhA batalAI / kSatriya putra to tucchAtmA thA, isaliye boharAne ke samaya unheM bolane lagA ki bhAI mujhe bahuta bhUkha lagI hai, maiM bhUkhase pIDita ho rahA hUM ataH mere liye thor3A to rkkho| aisA bola kara nirarthaka hI dAnAntarAya karanese usa tuccha buddhivAle ne bhogAntarAya pharma baaNdhaa| phira thor3e hI samayameM rAjAke bulAnese ve tInoM jane svasthAna para cale gaye aura zrIsArako rAjya prApta huaa| maMtriputra ko maMtrimudrA, zreSThI putrako zreSThI padavI aura kSatriya putrako vIrAgraNI padavI milii| isa prakAra cAroM jane anukramase padaviyAM prApta kara madhyastha guNavanta raha kara AyuSya pUrNa hone para kAladharma ko prApta huye| unameMse zrIsAra supAtra dAnake prabhAvase yaha ratnasAra huA, pradhAna putra aura zreSThiputra donoM jane muniko dAna denemeM kapaTa karanese ratnasAra kI ye do striyAM huii| aura kSatriyaputra dAnAntarAya karanese tiryaMca yaha totA huaa| parantu jJAnakA bahumAna karanese yaha isa bhavameM bar3AhI vicakSaNa huA hai| zrIsArase chUTe huye usa corane tApasI vrata aMgIkAra kiyA thA jisase vaha caMdracUDa deva huA ki jisane bahuta daphA ratnasAra kI sahAya kii| __ yaha suna kara rAjA vagairaha supAtra dAna dene meM ati zraddhAvanta huye| aura usa dinase arihanta prarUpita dharmako sevana karane lge| bar3e manuSyoM kA dharma sUryake samAna dIpatA huA prathama ajJAnarUpa andhakAra ko dUra karake phira sarva prANiyoMko sanmArga meM pravartAtA hai| puNyameM sAra samAna ratnasAra kumArane apanI donoM striyoMke sAtha bahuta kAla taka utkRSTa sukhAnubhava kiyaa| apane bhAgyayoga se arthavarga aura kAmavarga sukhapUrvaka hI prApta huye honeke kAraNa paraspara virodha rahita usa zuddha buddhivAle ratnasArane tInoM vargoMkI sAdhanA
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kii| rathayAtrA, tathA tIrthayAtrAyeM karanA, cAMdimaya, suvarNamaya, evaM maNimaya arahaMta kI pratimAyeM bharavAnA, unakI pratiSThA karavAnA, naye maMdira banavAnA, caturvidha zrI saMghakA satkAra karanA, upakArI evaM dUsaroMko bha yogya sanmAna denA, vagairaha sukRtya karanemeM bahutasA kAla vyatIta karanese usane apanI lakSmIko saphala kiyaa| usake saMsargase usakI donoM striyAM bhI dharmameM nirata huii| kyoMki zreSTha puruSake saMsargase kyA na ho ? donoM triyoM ke sAtha AyuSya kSaya honese ve paMDita mRtyu dvArA bArahave devaloka meM devatayA utpanna huye| kyoMki zrAvakapana meM itanI hI utkRSTa uccagati hotI hai| vahAMse cala kara mahAvideha kSetra meM janma le samyak prakArase zrI arihaMta prarUpita dharmakI ArAdhanA kara mokSa lakSmIko prApta huye| ratnasAracaritA dudIrItA dithyamadbhutatayA vadhAritAta // pAtradAnaviSaye parigraha sveSTamAna viSaye ca ytytaaN|| isa prakAra ratnasAra kumArakA caritra kathana kiyaa| use AzcaryatayA apane vittameM dhAraNa kara supAtra dAnameM aura parigraha ke parimANa karanemeM udyama kro| "bhojanAdika ke samaya dayAdAna aura anukaMpA" sAdhu vagairaha kA yoga honepara vivekI zrAvakako avazya hI vidhipUrvaka pratidina supAtra dAna denemeM udyama krnaa| evaM bhojanake samaya Aye huye svadharmI ko yathAzakti sAtha lekara bhojana kare, kyoMki vaha bhI supAtra hai| svAmIvAtsalya kI vidhi parvakRtya ke adhikAra meM Age calakara kahI jaaygii| aucitya dvArA anya bhikSu vagairaha ko bhI dAna denA caahiye| parantu unheM nirAza karake vApisa na lauttaanaa| vaisA karanese karmabandhana na karAve, dharmanindA na karAve; niSThura hRdayavAlA na bne| bar3e manuSyoMke yA dayAlu logoMke aise lakSaNa nahIM hote ki jo bhojanake samaya daravAjA banda krleN| sunA jAtA hai ki cittaur3ameM citrAMgada rAjA jaba ki zatruke sainyase kilA veSTita thA aura jaba zatruoMkA nagarameM praveza karanekA bhaya thA, bhojanake samaya nagarakA daravAjA khulA rakhatA thaa| rAjA bhojanake samaya daravAjA khulavA rakhatA hai, yaha mArmika bAta eka vezyAne zatru logoMse jA khii| isase ve nagarameM ghusa gaye, parantu rAjAne apanA niyama banda na kiyaa| isaliye zrAvakako bhojanake samaya daravAjA banda na karanA caahiye| tathA zrImaMta zrAvakako to usa bAtakA vizeSa khyAla rakhanA cAhiye ki:kutiM bharinakaskotra, bavhAdhAraH pumAn pumAn / tatastatkAla mAyAtAn / bhojaye bdAMdhavAdikAn // 1 // apanA peTa kauna nahIM bharatA? jo anya bahutoMko AdhAra detA hai vahI manuSya manuSya ginA jAtA hai, isaliye bhojanake samaya ghara para Aye huye bandhujanAdi ko bhojana karAnA yaha gRhasthAcAra hai| atithI narthIno dusthAna / bhakti shktyaanukNpnH|| ... ...... kRtvA kRtArthAnocityAda / bhoktuMyukta mahAtmanAM // 2 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa atithI, yAcaka aura dukhI janakA bhaktise yA anukaMpAse zaktipUrvaka aucitya saMbhAla kara unakA manoratha saphala karake mahAtmA puruSoMko bhojana karanA yukta hai / AgamameM bhI kahA hai ki:badAra pahAveI / bhujamANo susAvacyo / asNukaMpA jiNidehiM / sadvANaM na nivArizrA // 1 // sudhAvaka bhojanake samaya daravAjA baMda na karAveM kyoMki vItarAga ne zrAvakako anukaMpA dAna denekI manAI nahIM kii| 150 daTThaNa pANi nivahaM / bhIme bhavasAyaraMmi durUkhata' // 1 zravizeSa zroNukaMpa | hAvi sAmadhyama kupaI // 2 // bhayaMkara bhavarUpa samudra meM duHkhArta prANi samUhako dekha kara zaktipUrvaka donoM prakArase - dravya aura bhAvase anukaMpA vizeSa kareM / yathA yogya annAdika denese dravyase anukaMpA kare aura jainadharma ke mArga meM pravartanA se bhAva se anukampA kare / bhagavatI sUtrameM turaMgIyA nagarIke zrAvaka varNanAdhikAra meM "avaMgua" duvArA aise I vizeSaNa dvArA bhikSukAdi ke pravezake lie sarbadA khulA daravAjA rakhanA kahA hai| dInoMkA uddhAra karanA yaha to zrI jinezvara devake diye huye sAMvatsarika dAnase siddha hI hai| vikramAditya rAjAne bhI pRthivIko RNamukta karake apane nAmakA saMvatsara calAyA thaa| akAlake samaya dIna hInakA uddhAra karanA vizeSa phaladAyaka hai isa liye kahA hai ki: vie sikha parikhA / suhaDa parikhkhAya hoi saMgAme // basaNe mitta parikhkhyA / dArA parikhAya dubhikhye || 3 // vinaya karaneke samaya ziSya kI parIkSA hotI hai, subhaTakI parIkSA saMgrAmake samaya hotI hai, mitrakI parIkSA kaSTake samaya hotI hai, aura duSkAlake samaya dAnIkI parIkSA hotI hai / vikrama saMvat 1315 meM mahA durbhikSa par3A thA, usa samaya bhadrezvara nivAsI zrImAla jAtivAle jagazAha ne 112 dAnazAlA khulavAkara dAna diyA thaa| kahA hai kiH hammIrasya dvAdaza / bIsaladevasya cASTa durbhikSe // trisapta surabhAge / mUDhasahasrAn dado jagahU // jagaDuzAha ne durbhikSake samaya hamAre rAjAko bAraha hajAra mUr3A biSaladeva rAjAko ATha hajAra mUDA aura bAdazAhako 21 hajAra mUDA dhAnya diyA thaa| usa samaya par3e huye duSkAlameM jagaDuzAha ne uparokta rAjAoM kI mArphata uparokta saMkhyA pramANa dhAnya duSkAla pIDita manuSyoMke bharaNa poSaNa ke liye bhijavAyA thA isI taraha aNahillapura pATanameM eka siMhatha nAmA sunAra thaa| usake gharameM bar3I bhArI Rddhi siddhi 1 thI / usane vikrama saMvat 1426 meM ATha mandiroMke sAtha eka bar3A saMgha lekara zrI siddhAcala kI yAtrA kara eka bhaviSyavettA jyotiSa se yaha jAmakara ki duSkAla paDegA prathavase hI do lAkha mana annakA saMgraha kiyA huvA thaa| jisase bahuta hI lakSmI upArjana kI parantu usameMse 24 hajAra mana anna duSkAla pIDita dona hIna puruboMko bAMTa diyA thaa| eka hajAra bAMdha chuDAye the ( DAkU logoM dvArA pakaDe huye logoMko baMdha kahate haiM ) bahutase mandira baMdhavAye, jIrNoddhAra karAye tathA pUjya zrI jayAnaMdasUri aura zrIdevasundari sUriko AvArya
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmew zrAddhavidhi prakaraNa pada sthApanA karane vagairahake dharmakRtya kiye the isaliye bhojanake samaya gRhasthako cAhiye ki vaha vizeSataH dayAdAna kare / nizraya karake gRhastha ko evaM nirdhana zrAvakako bhI usa prakArakI aucityatA rakhakara apakAnA ki jisase usa samaya doma hIna yAcaka A jAya to unheM usameMse kucha diyA jaaske| aisA karanese kucha adhika vyaya nahIM hotA, kyoMki unheM thor3A dekara bhI saMtoSita kiyA jA sakatA hai| isaliye kahA hai kiprAsAda galitasikvena / kiM nyUnaM kariNo bhavet // jIvatyeva punastena / kITikAnAM kuTumbakaM // . prAsameMse gire huye dANese kyA hAthIko kucha kama ho jAtA hai ? parantu usase cIMTIkA sArA kuTumba jIvita raha sakatA hai| isa yuktise raMdhe huye nirvadya AhArase supAtra dAna bhI zuddha hotA hai| mAtA pitA bahina bhAI vagairaha kI, putra, bahU AdikI rogI vAMdhI huI gAya, baila, ghor3A, vagairaha kI bhojanAdika se udhita sAra saMbhAla karake navakAra gina kara aura pratyAkhyAna, niyama vagairaha smaraNa kara sAtmya yAne avaguNa na karatA ho aise padAdha kA bhojana kre| isaliye kahA hai ki:piturmAtu: zizUnAM ca / garbhiNI vRddharogiNAM // prathamaM bhoja 'datvA / svayaM bhoktavyamanamaH // 1 // pitA, mAtA, bAlaka, garbhiNI, vRddha aura rogI itane janoMko prathama bhojana karAkara, phira bhApa bhojana karanA caahiye| catuSpadAnAM skss|dhRtaanaaN ca tathA nRlaa|| ciMtA vidhAya dharmazaH / svayaM bhujIta nAnyathA // 2 // dharma jAnanevAle manuSya ko apane gharake tamAma pazuoM tathA bAharase Aye huye atithi mahamAna koraha kI sAra saMbhAla lekara phira bhojana karanA caahiye| "bhojana karanekA vidhi pAnAhArAdayo yasmAviruddhAH prakRterapi // sukhitvA yAvakalpante / tatsAtmbamiti gIyate // prakRtiko na rucatA ho tayApi jo zArIrika sukhake liye AhAra vagairaha kiyA jAtA hai use sAtmya kahate hai| jo, bastu janmase hI khAnapAna meM AtI ho, phira vaha cAhe viSa hI kyoM na ho tathApi vaha amRta samAna hotI hai / prakRtiko pratikUla bastu amRta samAna ho tathApi vaha biSa samAna hai / isameM itanA vizeSa samajhanA cAhiye ki janmase pathyatayA khAyA huvA viSa bhI amRta tulya hotA hai| asAlya karake (kuSaNya karanese) amRta bhI viSa tulya hai, isIliye jo zarIrako anukUla ho parantu pathya ho vaisA bhojana pramANale sevA krnaa| mujhe saba hI sAtmya hai aisA samajha kara viSa kadApi na khaanaa| viSa saMkadhI zAstra jAnatA ho viSApaharana karanA bhI jAnA ho tathApi viSa khAnese grAnI mRtyuko hI prAsa hotA hai| tathA yadi aisA vicAra kare ki:
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.ouriwavbvis. zrAddhavidhi prakaraNa kaMThanADI ptikraaNt| savattadazanaM samaM // kSaNamAtrasukhasyArthe / lovyaM kubati no budhaaH|| kaMTha nADIse nIce utarA huA saba kucha samAna hI hotA hai| isa prakArake kSaNika sukhake liye vicakSaNa puruSako rasakI lolupatA rakhanI cAhiye ? kadApi nhiiN| yaha samajha kara bhojanake rasameM lAlaca na rakhakara vAIsa abhakSya, vattIsa anaMtakAya, vagairaha jinase adhika pApa lage, aisI bastuoMkA parityAga karake apanI jaTharAgni kA jaisA bala ho usa pramANameM AhAra kre| jo manuSya apanI jaTharAgnikA bicAra karake alpa AhAra karatA hai vahI adhika khA sakatA hai| kisI dina svAdiSTa bhojanakI lAlasAke kAraNa pratidinake pramANase adhika bhojana karanese ajIrNa, vamana, virecana, bukhAra, khAMso, vagairaha ho jAnese antameM mRtyu taka bhI hojAtI hai| isaliye pratidina ke pramANase adhika bhojana na karanA caahiye| isaliye kahA johe jANappamANaM / jimi avve tahaya jaMpi avve|| ___ aIjimina jNpimaann| pariNAmo dAruNo hoI // 1 // hai jIbha tU bhojana karane aura bolane meM pramANa rkhnaa| atizaya jImane aura bolanekA pariNAma bhayaMkara hotA hai| anAnyadoSANi mitaanimutkaa| bacAMsi cettvaM vadasItthyameva // jaMtoyuyutsoH sahakarmavIra / statpaTTa baMdhorasane tathaiva // // he jIbha ! yadi tU pramANa sahita aura doSa rahita annako evaM pramANa sahita aura doSa rahita bacanako ubayogameM legI to karmarUpa subhaToMke sAtha yuddha karane vAle prANiyoMko mastaka para baMdha samAna hogii| hita mita vipakamojI / bAmazayI nisa caMkramaNa shiilH|| ___ ujhjhita mUtrapurISaH strISu jitAtmA jayati rogAn // 3 // apane Apako hitakArI ho isa prakArakA pramANakRta aura paripakva huvA bhojana karane vAlA, bArya uMga sonevAlA, bhojana karake ghUmaneke svabhAva vAlA, laghunIti evaM bar3I nItikI zaMkA honese tatkAla usakA tyAga karanevAlA aura strI viSayameM pramANa rakhanevAlA puruSa rogoMko jIta letA hai| bhojanakA vidhi, byavahAra zAstra viveka bilAsameM nIce mujaba batalAyA hai:atiprAtazca sndhyaayaaH| rAtrau kutsannatha vrajan // savyAdhaudatta pANIzca / nAbArapANisthitaM tathA // 6 // ati prabhAta samaya, ati sandhyA samaya, rAtrike samaya, mArga calate huye, bAMye paira para hAtha rakhakara, ora hAthameM lekara bhojana na karanA caahiye| sAkAze sAtape sandhikAre dra matalepi ca // kadAcidapi nAznIyA darzokasya ca tarjanIM // 2 // AkAzake nIce baiThakara, dhUpameM, andhakAra meM, vRkSa ke nIce, tarjanI aMguliko UMcI rakha kara kadApi bhojana na krnaa|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAdavidhi prakaraNa adhautamukhavastrAdhinagnazca malinAM zukaH // savyena hastenAdAtta / sthAlo bhujIta na kvacit // 3 // hAtha paira mukha vastra binA dhoye, nagna ho kara, malina vastra pahina kara, bAMye hAthameM thAlI uThA kara, kadApi bhojana na karanA, ekavastrAnvitazcAdra bAsAveSTita mstkH|| apavitro'tigAkyazca, na bhujIta vickssnnH||4|| eka hI vastra pahina kara, bhIne vastrase, mastaka lapeTa kara, apavitra raha kara, ati lAlacI hokara vivakSaNa puruSako kadApi bhojana na karanA caahiye| upAnatsahito vyagracittaH kevala bhuusthitH|| . paryakastho vidig yAmyAnano naadyaatkshaasnH||5|| jUtA pahine huye, capala cittase, kevala jamIna para baiThake, palaMga para baiThake, vidizAke sanmukha baiTha kara, dakSiNa dizAke sammukha baiTha kara aura patale yA hilate huye Asana para baiTha kara bhojana na krnaa| Asanasthapado nAbAda shvshrcnnddaaleniriiksstH|| patitazca tathA bhinna bhAjane maline'pi ca // 6 // ___ Asana para paira rakha kara, kutte, cAMDAla, dharmabhraSTa, itanoM ke dekhate huye, TUTe huye yA malina vatana meM bhojana na krnaa| amedhyasaMbhavaM nAdyAta, dRSTa bhrUNAdighAtakaH, rajasvalAparispRSTa, pAghAtaM gtoshvpkssibhiH||7|| viSTA karane kI jagaha meM utpanna huye, bAla hatyA vagairaha mahA pApa karane vAlese dekhe huye rajasvalA strI dvArA sparza kiye huye, gAya, zvAna, paMkhI dvArA sUghe huye bhakSya padAtha ko bhI bhakSaNa na krnaa| ajJAtAgamamajJAtaM, punaruznIkRtaM vathA, yuktaMca bacabacAzandai nAMdyAdvaktravikAravAn // 8 // anajAna sthAnase Aye huye tathA ajJAta evaM phirase garama kiye huye khAdya padArtha ko na khAnA / tathA mukhAkRti vikRti karake yA capacapa zabda karate bhojana na krnaa| upAvhAnotpAditaprIti, kRtadevA bhidhAsmRtiH, same pRthA vanatyuccaiH, niviSTo viSTare sthire||6|| mAtRsva spaMbikA jAmI bhAryAdha pakkamAdarAt / zucibhibhuktavabhdizca / dattaM cAdyA'jjane sati // 10 // kRtamaunamavakrAMgeM / vahaddakSiNanAsikAM // prAtibhakSya samAdhANa / hatahaga doSavikriyaM // 11 // nAtikSAraM na cAtyamyalaM / nAtyuSNaM nAtizItalaM // nAtizAkaM nAtigolyaM / mukharocakamuccakaiH // 12 // 45
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ amraam.camvadindian zrAddhavidhi prakaraNa jisane bhojanakI AmantraNA se prIti utpanna kI hai, vaise deva, gurukA smaraNa karane vAle zrAvaka ko sama Asana para, caur3e Asana para, ucca Asana para, sthira Asana para baiTha kara, mAtA, bahina, dAdI, bhAMjI, strI, vagairaha se Adara pUrvaka parosA huA pavitra bhojana karanA cAhiye / rasoiye vagairaha ke abhAva meM gharakI striyoM dvArA parosA huA bhojana karanA caahiye| bhojana karate samaya mauna dhAraNa karanA cAhiye, zarIra ko bAMkA cUkA na karanA cAhiye, dAhinI nAsikA calate samaya bhojana karanA cAhiye, jo jo vastu khAnI hoM una sabako dRSTi doSake vikAra ko dUra karaneke liye prathama apanI nAsikA se sUgha lenA caahiye| aura ati khArA, ati khaTThA, ati USNa, ati zItala, nahIM parantu mukhako sukhAkArI bhojana karanA cAhiye / acuNahaM haNairasaM / ai aba indiyAi uvahaNaI // ai loNiyaM ca cakhkhu / aiNiddha bhaMjae gahaNiM // 13 // ati uSNa rasakA vinAza karatA hai, ati khaTTA indriyoM ko hanatA hai, ati khArA cakSuoM kA vinAza karatA hai, ati cikanA nAsikA ke viSaya ko kharAba karatA hai| titakaDuehi siMbhaM / jiNAhipittaM kasAya mahurehiM // niThaNhehiM avAyaM / sesAvAhI aNasaNAe // 14 // tikta, aura kaTu padArtha ke tyAga se zleSma, kaSAyale, aura madhura padArthake parityAga se pitta snigdha-cikane aura uSNa padArtha ke tyAgase vAyu tathA anya vyAdhiyoM ko bAkIke rasa parityAga se jItI jA sakatI haiN| azAkabhojI ghRtamati yodhsaa| payorasAna sevati nAtiyoMbhasA // abhuvibhummUtrakRtA vidAhinAM / calatpamuga jIrNa bhuuglpdehrum||15|| zAka binA kiyA huA bhojana ghIke samAna guNakArI hotA hai, dUdha aura cAvala kI khurAka madirA ke samAna guNakArI hotI hai| khAte samaya adhika jalapAna na karanA zraSTha hai| jo manuSya laghu nIti bar3I nIti kI zaMkA nivAraNa karake bhojana karatA hai use ajIrNa nahIM hotaa| isa prakAra uparokta vartAva karane vAle ko prAyaH bImArI nahIM hotii| Adau taavnmdhur| madhye tIkSNaM tatastataH kaTukaM // durjana maitrI sadRzaM / bhojanamicchanti nItijJAH // 16 // durjana puruSoM kI mitratA ke samAna nIti jAnane vAle puruSa pahale madhura, bIcameM tIkSNa, aura phira kaTu / bhojana icchate haiN| susnigdha madhuraH pUrvamaznIyAdanvitaM rasaH // dravAmlalavaNairmadhye / paryante kaTutiktakaiH // 17 // pahale cikane aura madhura rasa sahita padArtha khAnA, pravAhI khaTTe aura khAre rasa sahita padAtha bIcameM khAnA, aura kaTu tathA tikta rasa sahita padArtha antameM khaanaa|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa prAka dravaM puruSo'znAti / madhye ca kaTukaM rsN|| ante punadravAzI ca / balArogyaM na muJcati // 18 // pahale patalA padArtha khAnA cAhiye; bIcameM kaTu rasa vAlA khAnA cAhiye, aura antameM patalA padArtha khAnA yogya hai / isa prakAra bhojana karane vAleko bala, aura ArogyakI prApti hotI hai| __ Adau maMdAgni jananaM / madhye pItaM rasAyanaM // bhojanAnte jalaM piitN| tajjalaM viSa sanibhaM // 16 // bhojana se pahale pIyA huA pAnI maMdAgni karatA hai, bhojana ke bIcameM pIyA huA pAnI rasAyana ke samAna guNa kAraka hai / aura antameM pIyA huA viSa tulya hai| bhojanAnantara sava / rasa liptena pANinA // ekaH pratidinaM peyo| jalasya culukoMginA // 20 // bhojana kiye bAda sarva rasase sane huye hAtha dvArA manuSya ko pratidina eka culu pAnI pInA caahiye| arthAt bhojana kiye bAda turanta hI adhika pAnI na pInA caahiye| na pivetpazuvattIyaM / pItazeSaM ca varjayet // tathA nAM jalinA peyaM / payaH pathyaM mitaM ytH||21 // pazuke samAna pAnI na pInA caahiye| pIye bAda bacA huA pAnI tatkAla hI pheMka denA caahiye| tathA aMjali yAne oka se pAnI na pInA cAhiye kyoMki pramANa kiyA huA pAnI pathya ginA jAtA hai| kareNa slilaadnn| na gaMDau nApara kr|| . nekSaNe ca spRzokintu / spRSTavye jAnunI zriye // 22 // bhojana kiye bAda bhIne hAthase mastakako, dUsare hAthako, AMkhoMko sparza na karanA caahiye| taba phira kyA karanA cAhiye ? lakSmIkI vRddhike liye apane goDoMko masalanA caahiye| "bhojana kiye vAda karane na karaneke kArya" aMgapaI na niihaarN| bhArotakSepopavezanaM // snAnAdyaca kiytkaalN| bhuktvA kuryAnna buddhimAn // 23 // bhojana kiye bAda buddhimAna ko turanta hI aMgamardana, TaTTI jAnA, bhAra uThAnA, baiTha rahanA, snAna, vagairaha kAyana karane caahiye| bhuktvopvishtstu'dN| balamuttAnazAyinaH // . praayumikttisthsy| mRtyurdhAvati dhAvataH // 24 // bhojana karake turanta hI baiTha rahane vAlekA peTa bar3hatA hai, cita sone vAlekA bala bar3hatA hai, bAyAM aMga dabAkara baiThane vAlekA AyuSya bar3hatA hai aura daur3anese mRtyu hotI hai|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 zrAddhavidhi prakaraNa bhojanAnaMtaraM vaam| kaTisthA vaTikAdvayaM // - zayIta nidrayA hiinN| yadvA pada zataM vrajet // 25 // bhojana kiye bAda vAyAM aMga dabA kara do ghar3I nidrA binA leTa rahanA cAhiye, yA sau kadama ghUmanA cAhiye, parantu turanta hI baiTha rahanA yogya nhiiN| Agamokta vidhi nIce mujaba hai| nirvjjaahaarennN| nijjIveNaM paritta misseNaM // attANu sNdhnnpraa| susAvagA e risA hu~ti // 1 // dUSaNa rahita AhAra dvArA, nirjIva AhAra dvArA, pratyeka mizra AhAra dvArA, ( anantakAya nahIM) hI apanA nirvAha karanemeM tatpara suzrAvaka hotA hai| asara sara acavacaba, aduamavila vizra aprisaaddi| - praNavayakAyagutto bhujaI sAhuvva uvauco // 2 // zrAvakako sAdhuke samAna, mauna raha kara capacapAhaTa karanese rahita, zIghratA rahita, ati mandatA rahita, juThA na chor3a kara, mana, vacana, kAyako gopate hue upayogavAn ho kara bhojana karanA caahiye| ___ kaDapayaraccheeNaM bhuttavyaM ahava sIha khaieNaM / egeNa praNege hiva, vajjittA dhUmaI gAlaM // 3 // jisa prakAra vAMsake Tukar3e karaneke samaya use ekadama cIrate haiM, usa taraha yA siMha bhojanake samAna (siMha ekadama jhapaTTA mAra kara khA jAtA hai vaise) tathA bahutase manuSyoM ke bIca evaM dhUma, iMgAlAdika doSoMko varja kara ekaleko eka vAra bhojana karanA caahiye| jahaabhbhaMgalalevA, sagaDa rukhavaNANa juttiyo huti // iasaMjama bha rahavahaNaThayAi sAhuprAhAro // 4 // jisa prakAra zarIrakA bala bar3hAneke liye snAna karate samaya abhyaMgana kiyA jAtA hai aura gADIko calAne ke liye jaise usakI dhurAoMmeM tela lagAyA jAtA hai vaise hI saMyamakA bhAra bahana karaneke lie sAdhu loka AhAra karate haiN| __tittagaMva kaDuaMva, kasAyaM aMbilaMvamahura lavaNaM vA // ema ladda manna Tha pautta, mahudhayaM va a~jijja sNje||5|| sAdhuko tikta, kaTu, kaSAyalA, khaTTA, mIThA, khArA isa prakArakA AhAra mile tathApi vaha anya kucha vicAra na karake use hI miSTa aura svAdiSTa mAnakara khA lete haiN| . . ahaba na jimijjaroge, mohudae sayaNamAi uvsgge|| .. pANI dayAta vaheu, aMte taNumo aNaththaM ca // 6 // 'jaba roga huA ho, jaba mohakA udaya huA ho, jaba svajanAdika ko upasargaHutpanna huA ho, jIvadayA pAlaneke samaya, japa tapa karanA ho anta samaya zarIra chor3aneke liye jaba anazana karanA ho taba bhojana krnaa|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa Upara batalAI huI samasta siddhAntokta rIti sAdhuke Azrita hai| zrAvakako yathAyogya samajha lenaa| dUsare zAstra bhI kahate haiM ki:devasAdhupurasvAmI, svajanavyasane sati // grahaNe ca na bhoktavya zaktau satyAM vivekinaa||7|| jaba deva, guru, rAjA, svajana, ityAdi para kucha kA A par3A ho evaM grahaNa par3ate samaya vivekavAn manuSyako bhojana na karanA caahiye| "ajIrNa prabhavA rogAH" ajIrNa honese roga utpanna hote haiN| ajIrNake viSayameM kahA hai ki:balAvarodhinirdiSTa, jvarAdau laMpanaM hitaM // Rte'nilazramakrodha-zokakAmakSatajvarAn // 8 // vAyu, zrama, kodha, zoka, kAma yA ghAva tathA visphoTaka vagairaha kA yadi bukhAra na ho to usake balako rokane vAlA honese bukhArakI AdimeM laMghana hI karanA hitakArI hai| aisA vaidyaka zAstrakA kathana honese jvarake samaya, netrarogAdike samaya, tathA deva gurukI vandanA karanekA yoga na bane usa samaya evaM tIrtha guruko namaskAra karaneke samaya koI vizeSa dharma karaNI aMgIkAra karaneke AdimeM yA kisI praur3ha puNya karaNIke prArambhameM aSTamI caturdazI vagairaha vizeSa parvatithiyoM meM bhojanakA parityAga karanA caahiye| upavAsa Adi tapa karanese isa loka aura paraloka meM sacamuca hI vizeSa guNakI aura lAbhakI prApti hotI hai| athira pithira kaMpi, ujjuna dullahaMpi thsulhN|| dusajjaMpi susajja, taveNa saMpajjae kajaM // 6 // asthira bhI sthira, vakra bhI sarala, durlabha bhI sulabha, duHsAdhya bhI susAdhya, mAtra tapase hI ho sakate haiM / vAsudeva, cakravartI vagairaha tathA devatA vagairaha jo sevA karane rUpa isa lokake kArya haiM ve saba aSTamAdika tapase hI siddha hote haiN| parantu usa binA nahIM hote| (yaha bhojanAdika vidhi batalAI hai|) __ "bhojanakara uThe bAda karaneke kArya" bhojana kiye bAda navakAra gina kara uThake caityavandana kare, phira yathAyogya deva guruko vandana kre| yaha saba kucha "supattadANAijutti isameM batalAye huye Adi zabdase sUcana kiyA huA samajhanA" aba pichale pada kI vyAkhyA batalAte haiM ki bhojana kiye bAda pratyAkhyAna karake divasacarima yA grAthi sahitAdi pratyAkhyAna * gurvAdika ko do vandanA dene pUrvaka athavA vaisA yoga na ho to vaise hI karake gItArthoMke, yatiyoMke, gItArtha zrAvakake, yA brahmacArI zrAvakake pAsa vAMcanA, pRcchanA, parAvartanA, dharmakathA, anuprekSA lakSaNavAlI yathAyogya svAdhyAya krnaa| usameM 1 nirjarAke liye yathAyogya jo sUtra arthakA paDhanA, paDhAnA, hai use vAMcanA kahate haiN| 2 vAMcanA lete samaya usameM jo kucha zaMkA rahI ho use guruko pUcha kara niHsaMzaya honA ise pRcchanA kahate haiN| 3 pahale paDhe huye sUtra tathA unakA artha pIche vismRta na hone deneke kAraNa jo unakA bAraMbAra abhyAsa karanA so parAvartanA kahalAtA hai| 4 jambUsvAmI vagairaha mahAn puruSoMke caritroMko smaraNa karanA,
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 zrAddhavidhi prakaraNa dUsaroMko zravaNa karAnA, use dharmakathA kahate haiM / 5 manameM hI sUtra arthakA vAraMvAra abhyAsa karate rahanAusakA vicAra karate rahanA use anuprekSA kahate haiN| yahAM para zAstra ke rahasyako jAnane vAle puruSoMke pAsa pAMca prakArakI svAdhyAya karanA batalAyA hai so vizeSa kRtyatayA samajhanA / aura vaha vizeSa guNa hetu haiM / kahA hai ki: samjhAeNa pasathyaM bhANaM jANaI savva paramathyaM; samjhAe vaDhDhato, khaNe kho jAI veramgaM // 10 // svAdhyAya dvArA prazasta dhyAna hotA hai, sarva paramArtha ko jAnatA hai, svAdhyAyameM pravarttana se prANI kSaNa kSaNa vairAgya bhAvako prApta karatA hai / hamane ( TIkAkArane ) pAMca prakArake svAdhyAya para AcArapradIpa graMtha meM dRSTAnta vagairaha diye haiM isaliye yahAM para dRSTAnta Adi nahIM diye, yaha mUla graMthakI AThavI gAthAkA artha samApta huA / "mUla gAtha" saMjhAI jiNapuNaravi / pUaI paDikkamar3a kuNaI tahavihiNA // vissamaNaM sajhAyaM / gihaMgao to kahai dhammaM // 9 // ussaggeNaM tu saDho, sacizAhAra vajjayo; ikkAsa Naga bhoina, baMbhayArI taddevaya // 1 // utsarga se zrAvakako eka hI daphA bhojana karanA cAhiye; isaliye kahA hai ki, utsarga mArgase zrAvaka citta AhArakA tyAgI hotA hai aura ekahI daphA bhojana karatA hai evaM brahmacArI hotA hai / jisa zrAvakakA eka daphA bhojana karanese nirvAha na ho use dinake pichale AThaveM bhAgameM ( lagabhaga cAra ghar3I dina rahe usa vakta ) khAnA zurU karake do ghar3I dina bAkI rahe usa vakta samApta kara lenA cAhiye / kyoMki sandhyA samaya yAne eka ghar3I dina rahe usa vakta bhojana karanese rAtribhojana kA doSa lagatA hai, derIse aura rAtribhojana karanese aneka doSa utpanna hote haiM, isakA svarUpa arthadIpikA vRttise jAna lenA / bhojana kiye bAda yathAzakti cotihAra, vivihAra, duvihAra, divasacarima, jitanA dina bAkI rahA ho vahAMse lekara dUsare dina sUrya udaya taka pratyAkhyAna karanA / mukhya vRttise to kitanAka dina bAkI rahane para bhI pratyAkhyAna karanA cAhiye aura yadi vaisA na bana sake to rAtrike samaya bhI pratyAkhyAna kara lenA cAhiye / yadi yahAM para koI yaha zaMkA kare ki divasa carima pratyAkhyAna karanA niSphala hai / kyoMki divasa carama to ekAsanAdi ke pratyAkhyAna meM hI bhoga liyA jAtA hai| isa bAtakA yaha samAdhAna hai ki ekAsana pratyAkhyAna ke ATha AgAra haiM, aura divasacarima pratyAkhyAna ke cAra AgAra haiM; isaliye vaha karanA phaladAyaka hai| kyoMki AgArakA saMkSepa karanA hI sabase bar3A lAbha hai| jisane rAtribhojana kA niSedha kiyA hai usa zrAvakako bhI kitanA eka dina bAkI rahane para divasa
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa carima karanemeM A jAnese mere rAtribhojana kA tyAga hai, aisA smaraNa karA denese use bhI divasacarima karanA yogya hai aisA Avazyaka kI laghuvRtti meM likhA hai| yaha divasacarima kA pratyAkhyAna jitanA dina bAkI rahA ho utane samayase grahaNa kiyA huA covihAra yA tivihAra sukhase bana sakatA hai aura yaha mahAlAbhakArI hai| isase honevAle lAbha para nimna dRSTAnta diyA jAtA hai| dazArNapura nagarameM eka zrAvikA saMdhyA samaya bhojana karake pratidina divasacarima pratyAkhyAna karatI thI, usakA pati mithyAtvI honese "zAmako bhojana karake rAtrimeM kisIko bhojana na karanA yaha bar3A pratyAkhyAna haiM, vAha! yaha bar3A pratyAkhyAna !" aisA bola kara haMsI karatA thaa| eka dina usane bhI pratyAkhyAna lenA zurU kiyA, taba zrAvikAne kahA ki Apase na rahA jAyagA, Apa pratyAkhyAna na lo, tathApi usane pratyAkhyAna liyA, rAtrike samaya samyakadRSTi devI usakI bahinakA rUpa banA kara usakI parIkSA karane, yA zikSA karaneke liye, ghevarakI sIranI bAMTane AI aura use ghevara diye| zrAvikA strIne use bahuta manA kiyA parantu rasanAke lAlacase vaha hAthameM lekara khAne lagA, taba devIne usake mastakameM aisA mAra mArA ki jisase usa kI AMkhoMke Dole nikala par3e: usa zrAvikA strIne isase merA yA mere dharmakA apayaza hogA yaha samajha kara kAyotsarga kara liyaa| taba zAsana devIne Akara usa zrAvikAke kahanese vahAMpara najadIka meM hI koI bakare ko mAratA thA usakI A~kheM lAkara usakI AMkhoMmeM jor3a dI isase vaha eDakAkSa nAmase prasiddha huvaa| yaha pratyakSa phala dekhanese vaha bhI zrAvaka bnaa| yaha kautuka dekhaneke lie dUsare gAMvase bahutase loka Ane lage, isase usa gAMvakA bhI nAMva eDakAkSa hogyaa| aisA pratyakSa camatkAra dekha kara anya bhI bahutase loka zrAvaka hue| phira do ghar3I dina bAkI rahe bAda aura ardha sUrya asta honese pahile phirase tIsarI daphA vidhipUrvaka devakI pUjA kare, "dvitIya prakAza" - "rAtri kRtya 'paDikkapa itti' zrAvaka sAdhuke pAsa yA pauSadhazAlAmeM yatanA pUrvaka pramArjana karake sAmAyika lene vagairahakA vidhi karake pratikramaNa kre| isameM prathamase sthApanAcArya kI sthApanA kare, mukha vastrikA rajohANa Adi dharmake upakaraNa grahaNa karane pUrvaka sAmAyakakA bidhi hai| vaha banditA sUtrakI vRttimeM saMkSepase kathana karadene ke kAraNa yahAMpara usakA ullekha karanA Avazyaka nahIM dIkha pdd'taa| samyaktvAdi sarvAticAra vizuddhike lie prati dina subaha aura zAma pratikramaNa karanA cAhie / bhadraka svabhAva vAle zrAvakako abhyAsa kelie ativAra rahita SaT Avazyaka karanA tRtIya vaidyakI auSadhIke samAna kahA hai / RSiyoMkA kathana hai kisapaDikkamaNo dhammo, purimassa yapacchimassaya jiNassa, mamijhamagANa jiNANaM, kAraNa jAe paDhikamaNaM // 1 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvidhi prakaraNa * pahale aura antima tIrthaMkaroM ke caturvidhi saMghakA sapratikramaNa dharma hai aura madhyake bAIsa tIrthaMkaroM ke saMghakA dharma hai ki kAraNa par3ane para yAne aticAra lagA ho to madhyAnha samaya bhI pratikramaNa kreN| parantu yadi aticAra na lage to pUrva karor3a taka bhI pratikramaNa na kreN| tRtIya vaidya auSadhI dRSTAnta vAhi mavaNeI bhAve, kuNai abhAve taya'tu paDhamaMti // biima mavaNei, na kuNai taimaM tu rasAyaNaM hoI // 2 // pahale vaidyakI auSadhI aisI hai ki yadi roga ho to use dUra karatI hai, parantu roga na hoto use utpanna karatI hai| dUsare vaidyakI auSadhIkA svabhAva rogake sadbhAvameM use dUra kara karanekA hai, parantu roga na hote guNAvaguNa kucha nahIM krtii| tIsare vaidyakI auSadhIkA svabhAva rasAyana ke samAna hai| yadi roga ho to use dUra karatI hai aura yadi na ho to sarvAgameM bala puSTI karatI hai| sukha vRddhikA hetu hotI hai aura bhAvI rogako aTakAtI hai| isI prakAra pratikramaNa bhI yadi aticAra na lagA ho to cAritradharma kI puSTI karatA hai| yahAM para koI yaha kahatA hai ki zrAvakako Avazyaka cUrNImeM batalAye hue sAmAyika vidhike anusAra hI pratikramaNa krnaa| chaha prakArake Avazyaka donoM sandhyAoM meM avazya karanIya honeke kAraNa usakA ghaTamAnapana ho sakatA hai| sAmAyika karake iryA vahI paDikama kara, kAussagga karake, loggassa kahakara, vandanA de kara zrAvakako pratyAkhyAna karanA caahiye| isa prakAra karanese pUrvokta chaha Avazyaka pUre hote haiN| 'sAmAia mubhaya saMjhajhami' (sAmayika do saMdhyAoMmeM ) isa bacanase sAmAyika ke kAlakA niyama ho cukA; aisA kahA jAya to isake uttarameM samajhanA cAhiye ki yaha bAta ghaTamAna nahIM ho sakatI, kyoMki pAThase chaHprakArake Avazyaka ke kAlakA niyama siddha nahIM ho sktaa| usameM bhI prathama to praznakAra ke abhiprAya mujaba cUrNikAkAra ne bhI sAmAyika, iryAvahI pratikramaNa, bandanA ye tIna hI Avazyaka dikhalAye haiN| bAkI nahIM btlaaye| usameM bhI irSAvahI pratikramaNa gamana viSayaka haiM yAne jAne AnekI kriyAdirUpa hai, parantu caturtha Avazyaka rUpa nhiiN| kyoMki-"gayaNAgamaNavihAre, sulte vA sumiNa daMsaNe evo| nAvAnaIsaMtAre, iriAvahiyA pddikknnN| jAnemeM, AnemeM; bihAra karane meM, sUtrake Arambha meM, rAtrimeM svapna dekhA ho usakI AlocanA karanemeM, naukAse utare bAda, nadI utare bAda, itane sthAnoMmeM iryAvahi karanA kahA hai| ityAdi siddhAntoM ke bacanase Avazyaka viSaya nahIM hai| aba yadi sAdhuke anusAra zrAvakako bhI iryAvahi karanA kahe to kAusagga, covIsatthA bhI batalAyA hai| kyA vaha sAdhuke anusAra zrAvakako karanA na cAhiye ? arthAt avazya hI zrAvakako bhI pratikramaNa karanA caahiye| "asaI sAhuceimANa posahasAla evA sagihevA sAmAiyavA AvassayaMvA karei" sAdhu aura caitya na ho to pauSadhazAlA meM yA apane ghara sAmAyika athavA Avazyaka kare" isa prakAra Avazyaka cUrNimeM chaha prakArakA Avazyaka sAmAyika se judA batalAyA hai| sAmAyika karanemeM kAlakA niyama nhiiN|"
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jaththa bAvosa mahaacchaiyA ninAvAro sabathya karei" jahA~ vizrAma ho athavA jahAM nirvyApAra hophurasada ho vahAM sarva sthAnoMmeM sAmAyika kare athavA "jAhe khaNiyo tAhe karei tose na bhajjai" jaba samaya mile taba kare to sAmAyika bhaMga nahIM hotA" aisA cUrNikA bacana hai / isa pramANa se 'sAmAiya ubhaya samajha' samAyika donoM saMdhyA karanA" yaha bacana sAmAyika nAmakI zrAvaka kI pratimA apekSita hai aura yaha vahAM hI usa kAlake niyama ke samaya hI sunA jAtA hai" (jaba koI zrAvaka pratimA pratipanna ho taba use donoM samaya subaha zAma avazya sAmAyika karanA hI caahiye| isa uddezyase yaha bacana samajhanA ) anuyoga dvAra sUtrameM spaSTatayA zrAvaka ko bhI pratikramaNa karanA kahA hai, jaise ki: "samaNevA samaNIvA sAvaevA sAvisAvA tacitte tammaNe tallese tadabhavasie tattimamamA. sAe tadaTThovautte tadapi prakaraNe tambhAvaNabhAvie ubhayo kAla mAvassayaM karei / / sAdhu yA sAdhvI, zrAvaka yA zrAvikA, tadgat citta dvArA; tadgata mano dvArA, tadgata lezyA dvArA, tadgata adhyavasAya dvArA aura tadgata tIbra adhyavasAya dvArA, usake arthameM sopayogI hokara cabalA muhapatti sahita (zrAvaka Azrayo ) usakI hI bhAvanA bhAte huye ubhaya kAla avazya Avazyaka kre|" tathA anuyoga dvArameM kahA haisamaNeNa sAvaeNaya / avassa kAyabayaM havai jamhA // anto aho nisassaya / taMmhA prAvassayaM nAye // "sAdhu aura zrAvaka ke lie rAtri aura dinakA avazya kartavya hone se vaha Avazyaka kahalAtA hai" isaliye sAdhuke samAna zrAvaka ko bhI zrIsudharmA svAmI Adi se pracalita paramparA ke anusAra pratikramaNa karanA cAhiye / mukhyatA se dina aura rAtrike kiye huye pApakI vizuddhi karanekA hetu honese mahAphala dAyaka hai| isaliye hamane kahA hai kiH-- aghaniSkramaNaM bhAvadvipadAkramaNaM ca sukRtasaMkramaNaM // mukteH kramaNaM kuryAt / dviH pratidivasaM pratikramaNaM // pApa kA dUra karanA, bhAva zatruko vaza karanA, sukRta meM praveza karanA, aura mukti tarapha gamana karanA, aisA pratikramaNa do daphe karanA caahiye| sunA jAtA hai ki dillI meM kisI zrAvaka ko do daphA pratikramaNa karane kA abhigraha thaa| use kisI rAjya vApArI kAryake kAraNa bAdazAha ne hathakaDiyAM DAlakara jelameM DAla diyaa| kaI laMghana huye, tathApi saMdhyA samaya pratikramaNa karane ke liye caukIdAra ko suvarNa mohoreM denA maMjura karake do ghar3I hAthakI hathakar3iyAM nikalavA kara usane pratikramaNa kiyaa| isa prakAra eka mahInA vyatIta honese usane pratikramaNa ke liye sATha suvarNa muhareM dii| usake niyamakI dRr3hanA suna kara tuSTamAna hokara bAdazAha ne use chor3a diyaa| pahale ke samAna use sanmAna diyA, isa prakAra pratikramaNa ke viSayameM udyama karanA /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ rannuvannive 36 zrAddhavidhi prakaraNa pratikrama ke pAMca bheda haiM / 1 devalika, 2 rAtrika, 3 pAkSika, 4 cAturmAsika, aura 5 sAMvatsarika / inakA kAla utsarga se nIce likhe mujaba batalAyA hai:__addha nibuDDe sUra / biMva sutta kahati giiyththaa|| ina vayaNappamANaNaM / devasi prAvassae kaalo|| jaba sUryakA vimba ardha asta ho taba gItArtha vanditA sUtra kahate haiN| isa bacana ke pramANa se devasika pratikramaNa kA kAla samajha lenA cAhiye / rAtri pratikramaNa kA samaya isa prakAra hai| bhAvassayasse sapae / nidAmuddhaM cayanti aayriyaa|| ____ tahataM kurNati jahadisi / paDilehANaM tara suuge|| Avazyaka ke samaya AvArya nidrAkI mudrAkA parityAga karate haiM, vaise hI zrAvaka kare yAne pratikramaNa pUrNa hone para sUryodaya ho| apavAda se devasika pratikramaNa dinake tIsare prahara se lekara AdhI rAta taka kiyA jA sakatA hai| yoga zAstra kI vRttimeM dinake madhyAnha samaya se lekara rAtrike madhya bhAga taka devasika pratikramaNa karane kI chUTa dI hai| rAI pratikramaNa AdhI rAta se lekara madhyAnha samaya taka kiyA jA sakatA hai| kahA bhI hai ki:udhghADa porsiNjaa| rAIbha mAvassa yassa cnniie|| bvhaaraabhippaayaa| bhaNati puNa jaavpurisddddh|| ___ AdhIrAta se lekara udhADa porasi yAne subaha kI chaha ghar3I taka rAI pratikramaNa kA kAra hai| yaha Avazyaka kI cUrNikA mata hai| aura vyavahAra sUtra ke abhiprAya se do pahara dina car3he taka kAla ginA jAtA hai| pAkSika, cAturmAsika aura sAMvatsarika, pratikramaNa kA kAla pakSa yA cAturmAsa aura saMvatsara ke antameM hai| pAkSika pratikramaNa caturdazI ko karanA yA pUrNimA ko ? isa praznakA uttara AcArya isa prakAra dete haiM / caturdazI ke roja karanA / yadi pUrNimA ko pAkSika pratikramaNa hotA ho to caturdazI kA aura pUrNimA kA pAkSika upavAsa karanA kahA huA honA cAhiye, aura pAkSika tapa bhI eka upavAsa ke badale chaTa kahA huA honA cAhiye parantu vaisA nahIM kahA / usakA pATha batalAte haiM ki "aThThaM chaThTha cauthya saMkcchara cAUmAsa bhakhkhesu, aThama, chaTha, eka upavAsa, sAMvatsarika, cAturmAsika aura pAkSika, anukramase krnaa|" isa pAThako virodha AtA hai / jahAM caturdazI lI hai vahAM parukhI nahIM lI, aura jahAM pakhkhI lI hai vahAM caturdazI nahIM lii| so batalAte haiM-"aThamI caudazIsa upavAsa karaNAM, aSTamI caturdazI ko upavAsa karanA" isa prakAra pakkhI sUtrakI cUrNi meM kahA hai / "so aThamI caudasIsu uvavAsaM karei, vaha aSTamI caturdazI ko upavAsa kare" aisA Avazyaka kI cUrNimeM kahA hai "cautha, chaTha, aTThama karaNe aThThapI pakkha caumAsa varisaMgha aSTamI, pakkhI, caumAsI, aura vArSika, kramase upavAsa, chaTa, aura aThama karanA" aisA vyavahAra
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa bhASya kI pIThIkA meM kahA hai / "aTThamI, caudasI nANa paMcamI caumAsI" aSTamI, caturdazI, jJAna paMcamI, aura caumAsI" aisA pATha mahA niSItha meM hai| vyavahAra sUtrake chaThe uddeza meM batalAyA hai ki "pakvasa aTThamI khalu pAsassaya pakhkhinaM muNeyavvaM / pakSake bIca aSTamI aura mAsake bIca pakkhI AtI haiM / isa pAThakI vRttimeM aura cUrNimeM pAkSika zabdase caturdazI lI hai / pakkhI caturdazI ko hI hotI hai| cAturmAsika aura sAMvatsarika to pahale (kAlikA cAryase pahale ) pUrNimA kI aura paMcamI kI karate the| parantu zrI kAlakA cAryakI AvaranA se vartamAna kAlameM caturdazI aura cauthako hI anukrama se pAkSika evaM sAMvatsarika pratikramaNa karate haiM aura yahI pramANa bhUta hai| kyoMki yaha sabakI sammati se huA hai| yaha bAta kalpa vyavahAra ke bhASya vagairaha meM kahI hai| asada deNa samAinna / jaM kacchAi keNaI asAvaja // na nibArizra mannehiM / bahumaNu mayayeya maayri|| kisI bhI kSetrameM azaTha-gItArtha dvArA AcaraNa kiyA gayA koI bhI kArya asAvadha honA cAhiye aura usa samaya dUsare AcAryoM gItArthoM dvArA aTakAyA huvA na ho aura bahuta se saMghane aMgIkAra kiyA ho use Acarita kahate haiM / tathA tIthyo gAlipayaMNA meM kahA hai ki:__sAlAhaNena ranA / saMghAeseNa kAriyo bhayavvaM // ... pajjo savaNa cauththI / cAumAsaM ca cudsaae|| saMghake Adeza se zAlivAhana rAjAne kAlikAvArya bhagavAna ke pAsa paySaNA kI caturthI aura cAtu. usI kI caturdazI kraaii| caummAsa paDikkamaNaM / pakhkhima divasamma cauvibho sNgho| navasayateNa uehiM / prAyArayAM taM pANanti // mahAvIra svAmI ke bAda 663 varSameM caturvidha saMghane mila kara cAturmAsika pratikramaNa karane kI AvaraNA caturdazI ke dina kI aura vaha sakala saMghane maMjUra kii| isa viSaya meM adhika vistAra pUrvaka jAnane kI jijJAsA bAleko zrI kulamaMDana sUri kRta 'vicArAmRta saMgraha" granthakA avalokana kara lenA caahiye| devasika pratikramaNa karanekA vidhAna isa prakAra diyA gayA hai| pratikramaNa vidhi yogazAstra kI vRttimeM dI huI pUrvAcArya praNIta gAthAse samajha lenaa| so batalAte haiN| pAMca prakAra ke AcAra kI vizuddhi ke lie sAdhu yA zrAvaka ko guruke sAtha pratikramaNa karanA cAhiye, aura yadi gurukA yoga na ho to ekalA hI kara le| deva vandana karake ratnAdhika cAra ko khamAlamaNa dekara, jamIna para mastaka sthApana kara samasta aticAra kA micchAmi duSkRta de| 'karemi bhante sAmAiyaM' kaha kara icchAmi ThaThApi kAusaggaM' kaha kara jina mudrA dhAraNa kara, bhujAyeM laMbAyamAna kara, pahane huye vastra kauhanImeM rakha kara, kaTi vastra nAbhIse cAra aMgula nIce aura gor3oMse cAra aMgula UMce rakha kara, ghoTakAdi unnIsa
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa doSa varjita kAyotsarga kre| usa kAyotsarga meM yathA jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tApAcAra, vIrzacAra, ye pAMca AcAra haiM / kramase dina meM kiye huye aticAra ko hRdaya meM dhAraNa kare, phira 'Namo arihaMtANaM' padako kaha kara kAyotsarga pUrNa karake, logassa, daMDaka paDhe / paMDAsA pramArjanA karake, dUsarI jagaha apane donoM hAthoM ko na lagAte huye nIce baiTha kara paJcIsa aMgakI aura paccIsa kAyAkI evaM muhapatti kI pacAsa bola sahita prati lekhanA kare / uTha kara vinaya sahita baiTha kara, battIsa doSa rahita, Avazyaka ke paccIsa doSase vizuddha vidhi pUrvaka bandanA kare / aba samyak prakAra se aMga namA kara hAthameM vidhi pUrvaka mu~hapatti aura rajoharana rakha kara yathA' nukrama se guruke pAsa zuddha hokara ativAra kA cintavana kre| phira sAvadhAna tayA nIce baiTha kara 'karemi bhante' pramukha kahakara banditA sUtra pddh'| 'prabhuThiopi vArAhaNAye' yahAMse lekara zeSa khar3A hokara pddhe| phira vandanA dekara tIna daphA pAMca pramukha sAdhuko khamAve, phira vandanA dekara 'Ayaria uvamajhAe' Adi tIna gAthAyeM paDhe / phira 'karemi bhante sAmAi' Adi kaha kara kAusagga ke sUtra uccArana kara khar3A raha kara pUrvavat kAusagga kre| yahAM para cAritrAcAra ke aticAra kI vizuddhi ke liye do logassa kA kAyotsarga kare / vidhi pUrvaka kAussaga pAra kara samyaktva kI vizuddhi ke liye eka logassa paDhe evaM 'savvaloe arihanta ceiyANaM' kaha kara punaH kAyotsaga kare / punaH zuddha samyaktvI ho kara eka logassa kA kAyotsarga pUrNa karake zrutajJAna kI zuddhike liye 'pukhkhara vaddhi va?' pddhe| phira paccIsa zvAsozvAsa pramANa kAussaga karake vidhi pUrvaka pAre, phira sakala kuzalAnubandhI kriyAke phala rUpa 'siddhANaM buddhANaM' pddhe| aba zrutasaMpadA baDhAne ke lie zrutadevatA kA kAussaga kare, usameM eka navakAra kA cintana kre| pUrNa hone para zrutadevatA kI stuti kI eka gAthA par3he, isI prakAra kSetradevI kA kAusagga karake eka gAthA vAlI thoya-stuti kahe, phira eka navakAra paDha kara saMDAsA pramANana karake nIce baiTha jAya / pahale samAna hI vidhi pUrvaka mu~hapatti paDileha kara guruko bandanA de kara 'icchAmo aNusahI' kaha kara UMcA gor3A rakha kara baitthe| phira gurukI stuti par3he, phira vardhamAna akSaroM se aura ucca svarase zrI vardhamAna svAmIkI stuti par3he aura phira zakastava kaha kara 'devasiya pAyacchitta' kAusagga kre| ____ isa prakAra jaise devasi pratikramaNa kA bidhi kahA vaise hI rAikA bhI samajha lenA, parantu usameM itanA vizeSa hai ki pahale micchAmi dukkaDaM dekara, sava savi kaha kara phira zakastava khnaa| phira uTha kara vidhi pUrvaka kAyotsarga karanA, phira eka logassa paDhanA, darzana zuddhike liye punarapi vaisA hI kAyotsaga karanA / phira siddhastava-"siddhANaM buddhANaM' kaha kara, saMDAsA pramArjana karake nIce baitthnaa| pahale mukhapatti kI pratilekhanA karanA, do bandanA denA, 'rAiyaM Aloyemi,' yaha sUtra par3ha kara phira pratikramaNa pddh'e| (banditA sUtra par3he ) phira bandanA, abhuThThiyo, do bandanA dekara, Ayariya uvamajhAya kI tIna gAthAyeM par3he, phira kAyotsarga kre| usa kAyotsarga meM isa prakArakA ciMtana kare ki jisase mere saMyamayoga meM hAni na ho maiM vaisA tapa aMgI. kAra kruu| jaise ki chamAsI tapakI zakti hai ! pariNAma hai ! zakti nahIM, pariNAma nahIM, isa taraha ciMta
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi.prakaraNa 365 vana kre| ekase lekara kama kare, yAvat unatIsa taka, aisA karate huye sAmarthya na aisA ciMtana kare / yAvata paMcamAsI tapakI bhI zakti nhiiN| usameM bhI eka eka kama karate huye, yAvat cAra mAsa taka aave| evaM eka eka kama karate huye tIna mAsa taka aave| isI taraha do mAla taka antameM eka mAsa tapakI bhI zakti nahIM yaha citavana kre| usa eka mAsako bhI teraha dina kama karate huye cauMtIsa bhakta vagairaha eka eka kama karate huye yAvat cautha bhakta taka yAne eka upavAsa taka aave| vahAMse vicAranA karate huye 'AyaMbila' ekAsana, avaDha, Adi yAvat porasI evaM navakArasI taka aave| jaisA tapa karanekI zakti aura bhAva ho vaisI dhAranA karake kAussaga pUrNa kre| phira muMhapatti paDileha kara do bandanA de, aura jo tapa dhAraNa kiyA ho usakA pratyAkhyAna kre| icchAmo aNusaThThI' yoM kaha kara nIce baiTha kara 'vizAla locana dala' ye tIna stutiyAM komala zabdase paDhe, phira namutthuNaM kaha kara devavandana kre| pAkSika pratikramaNa kA vidhAna isa prakAra hai caturdazI ke dina pAkSika pratikramaNa karanA ho taba prathamase banditA sUtra taka devasika pratikramaNa kre| phira anukrama se isa prakAra kare-muMhapatti paDileha kara do bandanA de, saMbuddhA, khAmaNA, khamA kara, phira pAkSika aticAra Alove, phira bandanA dekara pratyeka khAmaNA khamAve, phira vandanA dekara pakhkhisUtra paDhe / vanditA kaha kara khar3A hokara kAyotsarga kare, phira mu~hapatti paDaleha kara do bandanA de, phira samApta khAmaNeNaM kaha kara cAra chobha bandanAse pAkSika kSamApanA kre| zeSa pUrvavata yAne devasi pratikramaNavata kare, itanA vizeSa samajhanA ki bhuvana devatAkA kAusagga karanA aura stavana kI jagaha ajita zAMti pddhnaa| isI prakAra tAturmAsika evaM vArSika pratikramaNa kA vidhi smjhnaa| pAkSika, cAturmAsika, aura vArSika, pratikramaNa meM nAmAntara karanA hI vizeSa hai, evaM kAyotsarga meM pAkSika pratikramaNa meM bAraha logassa kA, cAturmAsika pratikramaNa meM vIsa logasla kA, vArSika pratikramaNa meM eka navakAra sahita cAlIsa logassa kA dhyAna krnaa| 'saMbuddhANaM' khAmaNAmeM pAkSika pratikramaNa meM pAMca sAdhuoMko, cAturmAsika pratikramaNa meM sAta sAdhuoMko, aura vArSika pratikramaNa meM yathAnukrama sAdhuoMko khamAnA / haribhadrasUrikRta Avazyaka vRttike bandana niyuktike adhikArameM cattAripaDikkamaNeM isa gAthAke vyAkhyAna meM saMbuddhA khAmaNAke viSayameM ullekha kiyA hai ki: jahanneNavitinni / devasie palikhabaya paMca avss| ___ cAumAsiya saMvaccharie visatta avss||1|| jaghanyase devasi pratikramaNa meM tIna, pAkSika pratikramaNa meM pAMca, cAturmAsika aura vArSika pratikramaNa meM, jaghanyase sAta sAdhuko avazya khmaanaa| parantu pAkSika sUtra vRttimeM aura pravacanasAroddhAra kI vRttimeM kathana kiye anusAra vRddhasamAcArI meM bhI aisA hI kahA hai| pratikramaNa ke anukramaNa kI bhAvanA (vicAranA) pUjya zrI jayacandrasUrikRta pratikramaNa hetugarbha graMthase jAna lenaa| gurukI vizrAmanA se bar3A lAbha hotA hai so batalAte haiN|
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 zrAddhavidhi prakaraNa gurukI vizrAmanA-yAne sevA isa prakAra karanA ki jisase unakI AzAtanA na ho| upalakSaNa se guruko sukha saMyama yAtrA vagairaha puuchnaa| paramArtha se muniyoMkI evaM dharmiSTa zrAvakAdi kI sevA karanekA phala pUrva bhavameM pAMcasoM sAdhuoMkI sevA karanese prApta kiyA huA cakravartI se bhI adhika bAhUbalI vagairaha ke bala samAna smjhnaa| 'savAiNadaMtapadoSaNAya' isa vacanase yahAM para sAdhu munirAja ko utsargamArga meM apanI sevA na karAnA, aura apavAda mArgameM karAve tathApi dUsare sAdhuke pAsa kraave| yadi vaise kisI sAdhukA sadbhAva na ho to usa prakArake vivekI zrAvakase kraave| yadyapi maharSi loga mukhyavRtti se apanI sevA nahIM karAte tathApi pariNAma kI vizuddhise sAdhuko khamAsamaNa dete huye nirjarAkA lAbha hotA hai, isase vivekI zrAvakako unakI sevA karanI cAhiye / . phira apanI buddhike anusAra pUrva sIkhe huye dina kRtyAdika zrAvakavidhi, upadezamAlA, karmagraMthAdika graMthoMkA parAvartana svAdhyAya kre| tadupa zIlAMgAdi ratha, navakAra ke valaya ginane Adi cittameM ekAgratA kI bRddhike liye unakA parAvartana kare, zIlAMga rathakA vicAra nIcekI gAthAse jAna lenA cAhiye / karaNe joe sNnnaa| iMdina bhUpAi samaNa dhmmoa|| sIlaMga sahassANa / aThAragassa nippatti // 1 // __ karana yAne na karanA, na karAnA, na anumodana karanA, yoga yAne manase vacanase kAyase, saMjJA yAne AhAra bhaya, maithuna, parigraha, ina cAra saMjJAoMse, iMdriya--yAne pAMcoM iMdriyoMse, bhUta yAne pRthvI, apa, teja, vAvu, vanaspati, do iMdriya, tei dri, caureMdri, aura ajIvase, zramaNadharma yAne, kSamA, ArjavatA, mArdavatA, nirlobhatA, tapa, saMyama, satya, zauca, akiMcanatA se zIlAMgake aThAraha hajAra bhAMge hote haiN| aura use ratha kahate haiN| usakA pATha isa prakAra hai:je no kara ti pnnsaa| nijia AhAra sanni soI di|| .. puDhabIkAyAra bhe| khaMnijumA te muNI vaMde // 1 // AhAra, saMjJA, aura zrotendriya jItane vAlA munirAja manase bhI pRthvIkAya kA AraMbha nahIM karatA, aise kSamA guNa yukta muniko candana karanA / ityAdi aThAraha hajAra gAthA racanekA spaSTa vicAra patrakase samajha lenA na haNei sayaM sAhu / yaNasA AhAra saMnna sNvuddo|| soidina saMvaraNA / puDhavi jirA khaMti sNpunno||1|| AhAra saMjJA saMvarita aura kSamA saMyukta zrotrendriya kA saMvara karane vAlA sAdhu svayaM manase bhI pRthvI kAyake jIvoMko nahIM haNatA, ityaadi| isI prakAra sAmAvArI rathi, kSAmaNa rathi, niyamarathi, AlocanA rathi, taporathi, saMsArarathi, dharmarathi, saMyamarathi, vagairaha ke pATha bhI jAna lenaa| yahAM para graMyabRddhike bhayase nahIM likhA gyaa| navakAra kA balaka ginanemeM pAMca padako Azraya karake eka pUrvAnupUrvI (pahale padase pAMcave pada taka jo anukramase ginA jAtA hai ) eka pazcAnupUrvI (pAMcaveM padase pahile pada taka pIche ginanA ) nava padako
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa Azrita karake anAnupUrSIke tIna lAkha, bAsaTha hajAra, ATha sau aThottara gaNanA hotI hai| isakI racanA karanekA spaSTatayA bicAra pUjya zrI jinakIrti sRripAdopajJa ( svayaM racita ) saTIka zrI paMca parameSThI stavana se jAna lenaa| isa prakAra navakAra ginanese isa lokameM zAkinI, vyaMtara vairI, gRha, aura mahArogAdi tatkAla nivRta hote hai aura paraloka saMbandhI phala ananta karmakSayAdika hotA hai| isaliye kahA hai ki: ____ chaha mAsika, vArSika, tIvra tapa karanese jitane pApa kSaya hote haiM utane pApa navakAra kI anAnupUrvI ginanese eka arddha kSaNameM dUra hote haiN| zIlAMga rathAdika yadi mana, vacana kAyakI ekAgratA se gine jAMya to tInoM prakArakA dhyAna hotA hai| isaliye AgamameM bhI kahA hai ki: bhaMgI sunaguNato vadai tIhaiye vijhjhANamiti" ___ bhAMgevAle yAne bheda kalpanA karake zrutako (navakAra ko) gine to tInoM prakArake dhyAnameM vartatA hai / isa taraha svAdhyAya karanese apane ApakA aura dUsarekA karmakSaya hotA haiN| dharmadA zrAvakake samAna pratibo. dhAdi aneka guNakI prApti hotI hai| ___ "svAdhyAya dhyAna para dharmadAsakA dRSTAnta" dharmadAsa nAmaka zrAvaka prati dina saMdhyAkA pratikramaNa karake svAdhyAya kiyA karatA thaa| eka dina usane apane pitA suzrAvaka ko ki jisakI prakRti krodhiSTha thI use krodha parityAga kA upadeza kiyA; isase vaha adhika kopAyamAna huA aura hAthameM eka bar3I lakar3o lekara use mAraneke liye daudd'aa| parantu rAtrikA samaya thA isaliye aMdhere meM usakA gharake 1 thaMbhese mastaka TakarAyA jisase vaha tatkAla hI mRtyuke zaraNa huvA aura sarpatayA utpanna huaa| eka samaya vaha kAlA sarpa putrako Dasaneke liye AtA hai usa vakta tivvaMpi putroNddii| kayaMpi sukayaM muhuttamittaNa // ___ phohaggI ho haNiu / hahA havai bhavadugeviduho // 1 // "krodharUpa agnise grahita manuSya pUrva kror3a varSoMke kiye huye sukRtako do ghar3I mAtrameM bhasma kara DAlatA hai aura vaha donoM bhavameM duHkhita hotA hai|" isa prakArase svAdhyAya karate huye dharmadAsa ke mukhase nikalate huye abhiprAya ko sunakara tatkAla hI usa sarpako jAti smaraNa jJAna utpanna huA, isase vairabhAva chor3a kara anazana dvArA mRtyu pAkara saudharma devaloka meM devatayA utpanna huaa| phira vaha apane putrako sava kAryakArI huaa| dharmadAsa zrAvaka bhI eka samaya svAdhyAya karate huye dhyAnameM lIna ho gayA jisase usane gRhastha avasthA meM hI kevalajJAna prApta kiyaa| isa liye svAdhyAya karanA bahuta lAbhadAyaka hai| phira sAmAyika pUrNa karake ghara jAke samyaktva mUla dezaviratyAdi rUpa saba kAryoMmeM sarva zaktise yatanA karane rUpa, sarvathA ahaMta caitya aura sAdharmika sivAya anya sthAnoMko evaM kusaMsarga ko barjakara navakAra ginnaa|| svajanoMko trikAla caitya baMdanA pUjA pratyAkhyAnAdika abhigraha dhAraNa rUpa, yathAzakti sAta kSetroMmeM
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa apane dravyako kharca karane kA yathAyogya dharmakA upadeza karatA rhe| tathA strI putra mitra bhAI naukara bhaginI lar3akekI bahU putrI pautra pautrI cAcA bhatIjA munIma vagairaha svajanoM ko upadeza karatA rhe| itanA vizeSa samajhanA / dinakRtyameM bhI kahA hai ki: sancanuNA paNIantu / jaI dhammaM nAva gAhae // ihaloe paraloema tersi doseNa limpaI // 1 // jeNa logaTTii esA / jo corabhatta dAyago // lippai tassa doseNa / evaM dhamme vi ANaha // 2 // tammAhu nAya tasteSAM / sadeNaM tu digo diNe // dababho bhAvabho ceva / kAyavya pnnusaasnn|||| sarvajJa bItarAgane kahA hai ki yadi svajanoMko dharmameM na jor3e to isa lokameM aura paralokameM unake kiye huye pApase svayaM lepita hotA hai| isa liye isa lokakI sthiti hI aisI hai ki jo manuSya corako khAne pIneke liye annapAnI detA hai yA use Azraya detA hai vaha usake kiye huye pApa rUpa kIcar3ameM sanatA hai| dharmameM bhI aisA hI samajha lenaa| isa liye jisane dharmatatva ko acchI taraha jAna liyA hai aise zrAvaka ko dinoMdina dravyase aura bhAvase svajana logoMkI anuzAsanA karate rhnaa| dravyase anuzAsanA yAne poSaNa karane yogya ho usakA poSaNa karanA / usa nyAyase putra, strI, dohitrAdikoM ko yathA yogya vastrAdika denA aura bhAvase unheM dharmameM jor3anA / anuzAsanA yAne ve sukhI haiM yA dukhI isa bAtakA dhyAna rkhnaa| anya nItizAstroM meM bhI kahA hai:' rAjJi rASTrakRtaM pApaM / rAjJa pApaM purohite // bhartari svIkRtaM pApaM / ziSyapApaM gurAvapi // 1 // yadi zikSA na de to dezake logoMkA pApa rAjA para par3atA hai, rAjAkA pApa purohita-rAjagurU para par3atA hai, strIkA kiyA huA pApa pati para par3atA hai, aura ziSyakA pApa guru para par3atA hai / strI putrAdika gharake kAmakAja meM phurasata na milanese aura capalatA ke kAraNa yA pramAda bAhulyase guruke pAsa Akara dharma nahIM suna sakatA tathApi svayaM prati dina unheM upadeza karatA rahe to isase ve bhI dharmake yogya hote haiM aura dharmameM pravartamAna hote haiM, ___ dhanyapura meM rahanevAlA dhanAseTha guruke upadeza se suzrAvaka huA thaa| vaha prati dina saMdhyAke samaya apanI strI aura apane cAra putroMko upadeza diyA karatA thaa| anukrama se strI aura tIna putroMko bodha prApta huA, parantu cauthA putra nAstika honese puNya pApa kahA~ hai ? isa prakAra bolatA huA bodhako prApta nahIM hotA isase dhanAseTha use bodhadene kI cintAmeM rahatA thaa| eka dina usake par3osameM rahane vAlI kisI eka vRddhA sudhAvikA ko anta samaya dhanAseTha ne niryAmanA karA kara bodha diyA aura kahA ki yadi t deva bane to mere putrako bodha denaa| vaha mRtyu pAkara saudharma devaloka meM devI utpanna huI / usane apanI Rddhi dikhalA kara dhanAseTha ke putrako pratibodhita kiyaa| isI prakAra gRhasthako bhI apane strI putrako pratibodha denA caahiye| kadAcit ve bodha na pAyeM to use kucha doSa nahIM lgtaa| isaliye kahA hai ki:na bhavati dharma zrotuH / sarvasya kAMtato hitaH zravaNAda // bruvatonigraha buddhyaa| vaktustvekAMtato bhavati // 1 //
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 366 dharma sunanevAle sabhI manuSyoMko sunane mAtrale nizcayase hita nahIM hotA, parantu upakAra kI buddhise kathana kriyA honeke kAraNa vaktAko to ekAnta lAbha hotA hai| yaha navamI gAthAkA artha samApta huA / pAyaM prabaMbha viro| samae appaM karei to nihaM // nidaMvaramethI taNu / asuiddoI vicitijA // 10 // isaliye dharma dezanA kiye bAda samaya para yAne eka pahara rAtri vyatIta huye bAda ardha rAtri vagairaha ke samaya sAnukUla zayana sthAnameM jAkara vidhi pUrvaka alpa nidrA kre| parantu maithunAdi se virAmra pAkara sove / jo gRhastha yAvajIva brahmacarya pAlana karaneke liye azakta ho use bhI parva tithi Adi bahutase dina brahmacArI hI rahanA cAhiye | navIna yauvanAvasthA ho tathApi brahmacarya pAlanA mahA lAbhakArI hai, isa liye mahAbhArata meM bhI kahA hai ki: ekarAmyuSitasyApi / yA gatirbrahmacAriNaH // nasA Rtusaha / vaktu N zakyA yudhiSThira // 1 // jo gati eka rAtri brahmacarya pAlana karane vAlekI hotI hai hai yudhiSThira ! vaisI eka hajAra yajJa karane se bhI nahIM kahI jA sakatI / ( isaliye zIla pAlanA yogya hai ) yahAM para nidrA' yaha pada vizeSa hai aura alpa yaha vizeSaNa hai| jo vizeSaNa sahita hai usameM vidhi aura niSedha ina donoM vizeSaNoM kA saMkramaNa huA / isa nyAya se yahAM para alpatva ko vidheya karanA; parantu nidrAko vidheya na karanA / darzanAvaraNI karmake udayase jahAM svataH siddhatA se aprApta artha ho vahAM zAstra hI arthavAna hotA hai yaha bAta prathama hI kahI gaI hai| jo adhika nidrAlu hotA hai vaha sacamuca hI donoM bhavake kRtyoM se bhraSTa hotA hai aura use taskara, vairI, dhUrta, durjanAdikoM se akasmAt duHkha bhI A par3atA hai evaM alpa nidrA vAlA mahimAnta ginA jAtA hai / isa liye kahA hai - thotrAhAro thova bhaNiyo / jo hoi thova niddobha // thovo hi vagaraNo / tassa hu devAbi paNamanti // 1 // kama AhAra, kama bolanA, alpa nidrA, aura jise kama upadhi upakaraNa hoM usase devatA bhI namatA huA rahatA hai| nidrA karane kA vidhi nIti zAstra ke anusAra nIce mujaba batalAyA hai| " nidrA vidhi" khaTvA jIvA kurlA hrasvAM / bhagnakASThAM malImasAM // pratipAdAvivanhi / dArujAtAM ca saMtyajet // 1 // jisameM adhika khaTamala hoM, jo choTI ho, jisakI bahI aura pAye jisameM adhika pAye jor3e huye hoM, jisake pAye yA bahI jale huye kASTha ke hoM cAhiye / 47 TUTe huye hoM, jo malIna ho, aisI cArapAI para sonA na
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrAddhavidhi prakaraNa zayanAsayanayoH kASTha / mAcaturyogato zubhaM // paMcAdikASTha yoge tu / nAzaH svasya kulasya ca // 2 // zayyA, tathA Asana, (caukI, kurasI, baiMca vagairaha ) ke kASThameM cAra bhAgase jor3A huA ho to acchA samajhanA ( cAra jAtike ) paMcAdi yoga kiyA huA ho to kulakA nAza karatA hai| pUjyordhvasthonanArdA hi / na cottraapraashiraaH|| - nAnuvazanapAdAMta / nAgadaMtaH svayaM pumAn // 3 // pUjanIya se Upara, bhIne pairoMse, uttara yA pazcima dizAmeM mastaka karake, baMsaro ke samAna lambA ( pairoM taka vastra Dhaka kara parantu naMgA) hAthoke dAMtake samAna vakra, zayana na kre| devatA dhAmni valmike / bhUruhANAM talepi vaa|| tathA pratavane caiva / supyAnApi vidika zirAH // 4 // * kisI bhI deva mandira meM, balmika para--bambI para, evaM vRkSake tale, zmazAna bhUmimeM tathA vidizA meM mastaka karake zayana na karanA caahiye| nirodhabhaMgamAdhAya / parijJAya tadAspadaM // visRzyanalamAsanna / kRtvA dvAra niyaMtraNaM // 5 // iSTadevanamaskAra / nASTa'pamRtibhIH shuciH|| rakSAmantrapavitrAyAM / zayyAM pRthutAmajhaSI // 6 // khusaMvRtta parIdhAna / sarvAhAra vivrjitH|| bAmapAzve tu kurvIta / nidrA bhdraabhilaassukH||7|| laghu zaMkA nivAraNa karake, laghu zaMkA karane kA sthAna jAna kara, vicAra karake jalapAtra pAsameM rakha kara, dvAra banda karake, jisase apamRtyu na ho aise iSTadeva ko namaskAra karake, pavitra hokara, rakSA mantrase pavitra ho caur3I vizAla zayyAmeM dRr3hatayA vastra ( kaTi vastra ) pahana kara sarva prakAra ke AhAra se rahita ho vAye aMgako dabA kara apanA kalyANa icchane vAle manuSya ko nidrA karanI caahiye| krodhbhiishokmdystrii| bhaaryaanaadhvkrmbhiH|| pariklAnte ratisAra / zvAsahikkAdirogibhiH // 8 // vRddhavAlAvalakSINaiH / sRT zUlakSata bivhlaiH|| ajIrNApramukha kaaryo| divAsvApopi kahiMcit // 6 // krodhase, zokase, bhayase, madirA se, strose, bhArase, vAhana se, mArga calane vagairaha kArya karane se, jo kheda pAyA huA ho use, atisAra, zvAsa, hikAdika rogI puruSa ko, vRddha, bAla, vala rahita aura jo kSaya rogI ho use, tRSA, zUla, ghAyala jo kSata vagairaha se vidhurita ho use aura ajIrNa roga vAleko bhI kisI samaya dinako sonA yogya hai| vaatopcyrautaabhyaaN| rajanyAzcAlpa bhaavtH|| divAsvApaH sukhI griissye| sonyadAzleSmapittakRt // 10 // jise vAyukI vRddhi huI ho yA RkSatA ke kAraNa rAtako kama nidrA AtI ho use dinameM sonA yogya hai, isase use uSNa kAlameM sukha hotA hai, parantu dUsaroM ko zleSma aura pitta hotA hai|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 371 pratyAzakttyAnavasare / nidrA naiva prazasyate // eSA saukhyAyuSI kAla / rAtrivada paNihanti yat // 11 / / nidrAmeM atyanta Asakta hokara ve vakhata nidrA karanA prazaMsanIya nahIM hai| asamaya kI nidrA sukha aura AyuSya ko kAla rAtrike samAna hAni kAraka hai| prAkaziraH zayane vidyA / dhanalAbhazca dakSiNe // pazcime prabalA cintA / mRtyuAnistathottare // 12 // ___ pUrva dizAmeM sirAnA karake sone se vidyA prApta hotI hai, dakSiNa meM sirAhanA karane se dhanakA lAbha hotA hai| pazcima meM sirAhanA karane se cintA hotI hai aura uttara meM sirAhAnA karane se hAni, tatha, mRtyu hotI hai| Agama meM isa prakAra kA vidhi hai ki zayana karane se pahale caita vandanAdika karake, deva guruko namaskAra, nauvIhArAdi pratyAkhyAna, gaMThasahi pratyAkhyAna aura samAta vratoMko saMkSepa karane rUpa dezAvagAzika vrata aMgIkAra kare aura phira sove / isaliye zrAvakAdi ke kRtyameM kahA hai kiHpANIvaha mUsA datta / mehuNA diNa lAbhaNaththa daMDaM ca // aMgIkaya ca muntuM / savvaM uvabhoga paribhogaM // 1 // gihamajjaM muttu NaM / dizigamaNaM mutu pasagajuAI // vayakAehiM na kare / na kArave gaMThisahieNa // 2 // jIva hiMsA, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, dina meM hone vAlA lAbha, anarthadaMDa, jitanA bhogopabhoga meM parimANa kiyA ho use chor3a kara, gharameM rahI huI jo jo vastuyeM haiM unheM mana binA vacana, kAyasena karUna karAUM, aura dizAmeM gamana karane kA, DAMsa, macchara, ja, ityAdi jIvoMko varja kara, dUsare jIvoMko mArane kA kAyA, bacana se na karUM aura na karAUM, tathA gaMTha sahike pratyAkhyAna sahita vartanA, isa prakAra kA dezAvagA. zika vrata aMgIkAra karanA / yaha bar3e muniyoM ke samAna mahAna phala dAyaka hai, kyoMki usameM niHsaMgatA hotI hai, isaliye vizeSa phalakI icchA vAle manuSya ko aMgIkRta bratakA nirvAha karanA cAhiye / aMgIkRta vratakA nirvAha karane meM asamartha manuSya ko, 'aNNathya NA bhogeNaM' ityAdika cAra AgAra khule rahate haiN| isaliye gharameM agni lagane vagairaha ke vikaTa saMkaTa Apar3ane para vaha liyA huA niyama chor3ane para bhI vratakA bhaMga nahIM hotaa| ___ tathA cAra zaraNa aMgIkAra karanA, sarva jIva rAziko kSamApanA karanA, aThAraha pApa sthAnaka ko busarAnA, pApakI gardA karanA, aura sukRtakI anumodanA karanA caahiye| jaime hujja payAno / imassa dehassa igAi rynniie|| AhAramuihi dehaM / sabbaM tiviheNa vosariaM // 1 // AjakI rAtrimeM isa dehakA mujhe pramAda ho yAne mRtyu ho jAya to maiM AhAra upadhi ( dharmopakaraNa ) aura dehako trividha, trividha karake vosarAtA huuN|
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammmmm 372 zrAvidhi prakaraNa navakAra ko uccAra karake isa gAthAko tIna daphA par3hakara sAgArI anazana aMgIkAra karanA, zayana karate samaya paMca parameSThi namaskAra kA smaraNa karanA aura zayyAmeM ekalA hI zayana karanA; parantu strIko sAtha lekara na sonA, kyoMki strIko sAtha lekara sonese nirantara ke abhyAsa se viSaya prasaMgakA prAbalya hotA hai| isa liye zarIra jAgRta honese manuSya ko viSaya kI vAsanA bAdhA karatI hai| ataH kahA hai ki:yathAgni saMnnidhAnena / lAkSAdravyaM vilIyate // dhIropi kRshkaayopi| tathA strI sannidho naraH // 1 // jaise agnike pAsa rahanese lAkha pighala jAtA hai, vaise hI cAhe jaisA manuSya strI pAsa honese kAmakA bAMcchA karatA hai| manuSya jisa bAsanAse zayana karatA hai vaha usa bAsanA sahita hI pAtA hai, jaba taka jAgRta na ho (viSaya bAsanAse soyA ho to vaha ava taka jAgRta na ho taba taka biSaya bAsanAmeM hI ginA jAtA hai ) aisA vItarAgakA upadeza hai| isa kAraNa sarvathA upazAnta moha hokara dharma vairAgya bhAvanAse-anitya bhAvanAse bhAvita hokara nidrA karanA, jisase svapna duHsvapnAdika Ate huye ruka kara dharmamaya svapna vagairaha prApta hoskeN| isa taraha niHsaMgatAdi AtmakatayA ApattiyoM kA bAhulya hai| AyuSya sopakrama hai, karmakI gati vicitra hai, yadi ityAdi jAna kara soyA ho to parAdhInatA se usakI AyuSya kI parisamApti ho jAya tathApi vaha zubhagati kA hI pAtra hotA hai, kyoMki anta samaya jaisI mati hotI hai vaisI hI gati hotI hai / kapaTI sAdhu vinaya ratna dvArA mRtyuko prApta huye poSadhameM rahe huye udAI rAjAke samAna sugati gAmI hotA hai, udAI rAjA vidhipUrvaka hokara soyA thA to usakI sadgati huI, vaise hI dUsare bhI vidhiyukta zayana kareM to usase sadgati prApta hotI hai| aba uttarArdha padakI vyAkhyA batalAte haiN| phira rAtri vyatIta honepara nidrA gaye bAda anAdi bhavoMke abhyAsa rasake ulhasita honese duHsaha kAma ko jItaneke liye strIke zarIrakI azucitA vagairahakA vicAra kare / Adi zabdase jambUsvAmI sthUla bhadrAdika maharSiyoM tathA sudarzanAdika suzrAvakoM kI duSpalya zIla pAlana kI ekAgratA ko, kaSAyAdi doSoMke vijayake upAyako, bhavasthiti kI atyanta duHkhada dazAko tathA dharma sambadhI manorathoM ko bicAre, unameM strIke zarIrakI apavitratA, dugaMcchanIyatA, bagairaha sarva pratIta hI hai aura vaha pUjya zrI muni sundara sUrijIke adhyAtmakalpadruma granthameM batalAyA bhI haicArmAsthimajjAtravasAstra mAMsA / medhyAghazucya sthirapudgalAnAM // strIdehapiMDAkRti saMsthiteSu / skaMdheSu kiM pazyasi ramyamAtman // 1 // he cetana ! camar3A, hAr3a, majA, naseM, AMteM, rudhira, mAMsa, aura biSTA Adi azuci aura asthira pudgaloMke strIke zarIra saMbandhI piNDakI AkRtimeM rahI huI tU kaunasI sundaratA dekhatA hai| vilokya dUrasthamamedhyamalpaM / jugupsase moTitanAzikastvaM //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 373 bhRteSu tairevvimuuddh'yossaa| vapuSyuta takiM kuruSe'bhilASaM // 2 // dUra par3e huye amedhya ( biSTA vagairaha apavitra padArtha ) ko dekhakara nAsikA car3hAkara tU thU thUkAra karatA hai taba phira he mUr3ha ! unase hI bhare huye isa strI zarIrameM tU kyoM abhilASA karatA hai ? amedhyabhastrAbahurandhraniyaM / malAbilodyatkRmijAla kIrNA // cApalyamAyAnatabaMcikA strii| saskAra mohAnnarakAya bhuktaa||3|| biSTakI kothalI, bahutase chidroMmeMse nikalate huye mailase malina, malinatAse utpanna huye uchalate huye kIr3oMke samudAya se bharI huI, capalatA aura mAyA mRSAbAda se sarva prANiyoMko ThaganevAlI strIke UparI dikhAvase mohita ho yadi use bhoganA cAhatA hai to avazya vaha tujhe narakakA kAraNa ho pddegii| (aisI strI bhoganese kyA phAyadA?) saMkalpa yoni yAne manameM vikAra utpanna honese hI jisakI utpatti hotI hai, aise tIna lokakI viDambanA karanevAle kAmadeva ko usake saMkalpa kA-bicArakA parityAga karanese vaha sukha pUrvaka jItA jA sakatA hai / isapara navIna vivAhita zrImaMta gRhasthoMkI ATha kanyAoM ke pratibodhaka, ninyAnave karor3a suvarNa mudrAoM kA parityAga karanevAle zrI jambUsvAmI kA, sADhe bAraha karor3a suvarNa mudrAyeM koSA nAmaka vezyAke ghara para raha kara vilAsameM ur3Ane vAle aura tatkAla saMyama grahaNa kara usIke ghara para Akara cAturmAsa rahanevAle zrIsthUlabhadrakA aura abhayA nAmaka rAnI dvArA kiye huye vividha prakArake anukUla tathA pratikUla upasargoM ko sahana karate huye lezamAtra manase bhI kSobhAyamAna na honevAle sudarzana seTha vagairahake dvaSTAnta bahuta hI prasiddha haiN| "kaSAyAdi para vijaya" kaSAyAdi doSoM para vijaya prApta karanekA yahI upAya hai ki jo doSa ho usake pratipakSI kA sevana krnaa| jaise ki 1 krodha-kSamAse jItA jA sakatA hai, 2 mAna-mArdavase jItA jA sakatA hai, 3 mAyAArjavase jItI jAsakatI hai, 4 lobha-saMtoSase jItA jA sakatA hai| 5 rAga-vairAgya se jItA jA sakatA hai, 6 dveSa-maitrIse jItA jA sakatA hai, 7 moha-bivekase jItA jA sakatA hai, 8 kAma-strI zarIrako azuci bhAvanAse jItA jA sakatA hai, 6 matsara dUsarekI sampadA ke utkarSa ke viSayameM bhI cittako rokanese jItA jA sakatA hai, 10 viSaya-manake saMvarase jIte jA sakate haiM, 11 azubha-mana, vacana, kAyA, tIna guptise jItA jA sakatA hai, 12 pramAda-apramAdase jItA jA sakatA hai, aura 13 aviratI vratase jItI jA sakatI hai| isa prakAra tamAma doSa sukha pUrvaka jIte jA sakate haiN| yaha na samajhanA cAhiye ki zeSanAga ke mastakameM rahI huI maNi grahaNa karaneke samAna yA amRta pAnAdike upadezake samAna yaha anuSThAna azakya hai| bahutase munirAja una 2 doSoMke jItanese guNoMkI saMpadAko prApta huye haiM isa para dRr3ha prahArI, cilAti putra rohiNIya cora vagairaha ke dRSTAnta bhI prasiddha hI haiN| isa liye kahA bhI hai gatA ye pUjyatvaM prakRti puruSA eva khalute // janA doSastyAge janayata samutsAhamatulaM // ,
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa na sAdhUnAM kSetra na ca bhavati naisargikamidaM / guNAn yo yo dhatte sa sa bhavati sAdhubhejatu tAn // jo puruSa svabhAva se hI pUjyatAko prApta hote haiM ve doSoMke tyAgane meM hI apanA atula utsAha rakhate hai, kyoMki sAdhutA aMgIkAra karanemeM koI judA kSetra nhiiN| tathA koI aisA amuka svabhAva bhI nahIM hai ki jisase sAdhu ho ske| parantu jo guNoMko dhAraNa karatA hai vahI sAdhu hotA hai / isa liye aise guNoMko upA. rjana karanemeM udyama karanA caahiye| haMho snigdhasakhe viveka bahubhiH prAptosi punnyairmyaa|| gaMtavya katicidinAni bhavatA nAspatsakAzAtkvacit // tvatsaMgena karopi janma maraNocchedaM gRhiittvrH|| ko jAnAsi punastvayA sahamama syAdvAna vA saMgamaH // 2 // * he snehAlu mitra, viveka ! maiM tujhe bar3e puNyase pA sakA huuN| isaliye aba tujhe mere pAsase kitane eka dina taka anya kahIM bhI nahIM jAnA caahiye| kyoMki tere samAgama se maiM satvara hI janma maraNakA uccheda kara DAlatA huuN| tathA kise mAlUma hai ki phirase tere sAtha merA milApa hogA yA nahIM ? guNeSu ytnsaadhyessu| yatne cAtmani saMsthite // __ anyopi guNinAM dhuyH| iti jIvan sahetakaH // 3 // udyama karanese aneka guNa prApta kiye jA sakate haiM aura vaisA udyama karaneke liye AtmA taiyAra hai / tathA guNoMko prApta kiye hue isa jagatameM anya puruSoMke dekhate hue bhI he cetana ! tU unheM upArjana karaneke lie udyama kyoM nahIM karatA? gauravAya guNA eva / na tu jJAneya ddmbrH|| vAneyaM gRhyate puSpa maMgajastyajyate mlH||4|| guNa hI bar3AIke lie hote haiM parantu jAtikA ADambara bar3AIke lie nahIM hotaa| kyoMki banameM utpanna huA puSpa grahaNa kiyA jAtA hai parantu zarIrase utpanna huA maila tyAga diyA jAtA hai| guNarava mahattvaM syaa|nnaaNgen vayasApi vA // daleSu ketakInAM hi / laghIyastu sugaMdhitA // 2 // guNoMse hI bar3AI hotI hai; zarIra yA vayase bar3AI nahIM hotii| jaise ki ketakIke choTe patte bhI sugaMdhatA ke kAraNa bar3AIko prApta hote haiN| kaSAyAdikI utpattike nimitta dravya kSetrAdika vastuke parityAga se usa usa doSakA bhI parityAga hotA hai| kahA hai kiH taM badhdhu muttavyaM / jaMpai uppajjae kasAyaggI // taM badhdhu vetavyaM / jaddho vasapo kasAyANaM // 1 // - vaha vastu chor3a denA ki jisase kaSAya rUpa agni utpanna hotI ho, vaha vastu grahaNa karanA ki jisase kaSAyakA upazamana hotA ho| __ sunA jAtA hai ki caMDarudrAcArya prakRtise krodhI the, ve krodhakI utpattiko tyAgane ke liye ziSyAdikase jude hI rahate the| bhavakI sthiti ati gahana hai, cAroM gatimeM bhI prAyaH bar3A dukha anubhava kiyA jAtA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa hai, isaliye usakA vicAra karanA caahiye| usameM bhI nArakI aura tiryaMca meM prabala duHkha hai so pratIta ho hai ataH kahA bhI hai ki: - "narakAdi duHkhasvarUpa" sattasu khittaja aNA / annunakayAvi paharaNehiM viNA // . paharaNakayAvi paMcasu / teSu paramAhammina kayAvi // 1 // sAtoM narakoMmeM zastra binA, anyonya kRta, kSetraja-kSetrake svabhAvase hI utpanna huI vedanAyeM haiN| tathA pahalIse lekara pAMcavI naraka taka anyonya zastra kRta vedanAyeM haiM, aura pahalIse tIsarI naraka taka paramAdhAmiyoMkI kA huI vedanAyeM haiN| acchi nimIlaNa mitta / nathyisuhaM duHkhameva annuvddh|| ___ narae nerainANaM / ahonisaM paJcamANANaM // 2 // jinhoMne pUrva bhavameM mAtra duHkhakA hI anubandha kiyA hai aise nArakIke jIvoMko rAta dina duHkhameM saMtapta rahe huye narakameM AMkha mIca kara ughAr3ane ke samaya jitanA bhI sukha nahIM miltaa| jaM narae neriyaa| duHkhkhaM pAvaMti goyamA tikhkhaM // taM puNa niggo majhjhe / ata guNobha muNeavvaM // 3 // nAraka jIva narakameM jo tIvra duHkha bhogate haiM, he gautama ! unase bhI anaMta guNA duHkha nigodameM rahe huye nigodiye jIva bhogate haiN| 'tirA kasama kusArA'ityAdika gAthAse tiryaMca cAbuka bagairaha kI paravazatAmeM mAra khAte huye duHkha bhogate haiM aisA samajha lenaa| manuSyameM bhI kitane eka garbhakA, janma, jarA, maraNa, vividha prakArakI vyAdhi duHkhAdika upadrava dvArA dukhiyA hI haiN| devaloka meM bhI cavanA, dAsa hokara rahanA, dUsarese parAbhavita honA; dUsarekI Rddhi dekha kara IrSAse manameM duHkhita honA bagairaha duHkhoMse jIva duHkha hI sahatA hai| isaliye kahA hai ki,suihiM aggi banahiM / saMbhinnassa nirantara // jArisaM gomA duHkhkhaM / gambhe aThTha guNaM to // 1 // .. agnike raMga samAna tapAI huI suIkA niraMtara sparza karanese prANiko jo duHkha hotA hai he gautama ! usase ATha gunA adhika duHkha garbhameM hotA hai| gambhAho nihara tss| joNIjaMta nipiilnne|| ___sayasAhassinaM dukhkhA / koDA koDi guNaM pivA // 2 // garbhase nikalate huye yoni rUpa yaMtrase pIDita hote garbhase bAhAra nikalate samaya garbhase lAkha gunA buHkha hotA hai athavA kroDA gunA bhI duHkha hotA hai|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAM 376 zrAddhavidhi prakaraNe cAraga niroha vhbndhrog| dhaNaharaNamaraNa vsnnaaii|| paNa saMtAvo avyso| vigobaNayAya mANusse // 3 // ___ jelameM par3anA, badha honA, baMdhanameM par3anA, dhana harana honA, mRtyu honA, kaSTameM A par3anA, manameM saMtapta honA, apayaza honA, apabhrAjanA honA ityAdika manuSya duHkha hai| cintA saMtAvehiya / dAriharumAhi duppauttAhi // ___ laddha,Na bimANussaM / pati keIsu nimbinA // 4 // cintA santApa dvArA, dAridraya rUpa svarUpa dvArA, duSTAcAra dvArA manuSyatva pA kara bhI kitane eka duHkhameM hI maraNake zaraNa hote haiN| IrsA bisAya mayakohamAya / lohehiM ebmaaiihiN|| devAvi samabhibhUmA / tesi katto suhaM nAma // 5 // IrSA, viSAda, mada, krodha, mAyA; lobha, ityAdise devatA bhI bahuta hI pIr3ita rahate haiM tava phira unheM sukhAleza bhI kahAM hai ? sAvaya dharaMmpri varahunja / ceDa o nANa daMsaNa sape pro|| micchatta mohima miyo| mArAyA cakkATTIvI // 1 // dharmake manoratha kI bhAvanA isa prakAra karanA jaise ki zAstrakAroMne kahA hai ki, jJAna, darzana sahita yadi zrAvakake gharameM kadAcita dAsa banU tathApi mere liye ThIka hai parantu mithyAtvase mUcchita mati vAlA rAjA cakravartI bhI na bnuuN| kaimA saMviggANaM / gIyathyANaM guruNa paya mule| sayaNAI sNgrhimo| pavajja saMpajissaM // 2 // vairAgyavanta gItArtha guruke caraNa kamaloMmeM svajanAdika saMghase rahita ho maiM kaba dIkSA aMgIkAra karUMgA ? ___ bhayabherava nikkpo| susANa mAIsu bihina ussgo|| taba taNugo kimaa| uttama carima carissAmi // 3 // bhayaMkara bhayase akaMpita ho smazAnAdika meM kAyotsarga karake, tapazcaryA dvArA zarIrako zoSita kara maiM uttama cAritra kaba AcarUMgA? ityAdi dharma bhAvanA bhaave|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 377. "tRtIya prakAza" (dUsarA dvAra) "parva-kRtya" "mUlagAthA" pavvesu posahAI bNbh| aNAraMbha tava visesaaii|| Asoya citta aSTAhia / pamuhesu viseseNaM // 11 // parva yAne AgamameM batalAI huI azmI caturdazI Adi tithiyoMmeM zrAvakako pauSadha Adi vrata lenA cAhiye / "dharmasya puSTI dhatte iti pauSadhaM" dharmakI puSTi karAye use pauSadha kahate haiM / AgamameM kahA hai ki:savvesu kAlapabvesu / pasathyo jiNapaNa havai jogo|| aThapi cudsiisubh| nigamee havija poshimo||1|| jina zAsanameM parvake dina sadaiva mana, vacana, kAyAke yoga prazasta hote haiM, isase aSTamI caturdazI ke dina zrAvakako avazya poSadha karanA caahiye| mUla gAthAmeM Adi zabda grahaNa kiyA huA hai isase yadi zarIrako asukha, pramukha puSTAlaMbana se poSaha karanekA zakti na ho to do daphekA pratikramaNa, bahutasI sAmAyika, vizeSa saMkSeparUpa dezAvagAzika vrata svIkArAdika krnaa| tathA parvake dina brahmacarya, anAraMbha, AraMbhavarjana, vizeSa tapa, pahale kiye huye tapakI vRddhi, yathAzakti upavAsAdika tapa, Adi zabdase snAtra, caitya paripATI karanA, sarvasAdhu vandana, supAtra dAnAdi se pahale kI huI devaguru kI pUjAdise vizeSa dharmAnuSThAna krnaa| isaliye kahA hai__jai savvesu diNesu / pAlaha kiriaM to havai lddh|| jaipuNa tahA na sakkA tahaviha pAlijja pavvadiNaM // 1 // __ yadi sarva dinoMmeM kriyA pAlI jAya to bahuta hI acchA hai, tathApi yadi paisA na kiyA jAya to bhI parvake dina to avazya dharma-karanI kro| jaise vijayAdazamI, divAlI, akSayatRtIyA, vagairaha laukika parvameM loga bhojana vastrAdika meM vizeSa udyama karate haiM, vaise hI dhArmika parvadinoM meM bhI avazya prvrtnaa| anya darzanI loga bhI ekAdazI, amAvasyAdika parvameM kitane eka AraMbha varjana upavAsAdika aura saMkrAMti grahaNa vagairaha parvomeM, sarva zaktise mahAdAnAdika karate haiM / isaliye zrAvakako bhI parvake dina vizeSataH pAlana karane vaahiye| parva isa prakAra batalAye haiM__ aThaThami cauddasI pugiNavAya / tadahA pAvasA dahai pavvaM // mAsaMmi pavva chakkaM / tinnima pvvaaipkhkhNmi||1|| adhumI, caturdazI, pUrNimA, amAvasyA, ye parvaNI ginI jAtI haiN| isa taraha eka mahInemeM chaha parvaNI hotI hai| eka pakSameM tIna parva hote haiN| tathA dUsare prakArase
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 zrAddhavidhi prakaraNa bomA paMcamI atthtthmii| egArasI caudasI pnntihimo|| emAmosama tihiyo| gotrama gaNahAriNA bhaNiyA // 2 // dvitIyA, paMcamI, aSTamI, ekAdazI, caturdazI, ye pAMca tithiyeM gautama gaNadhara bhagavaMta ne zrutajJAna ke ArAdhana karanekI batalAI haiN| vImA duvihe dhmme| paMcapI nANesa aThaThamI kamme // egArasI aNgaannN| caudasI cauda puvANaM // 3 // dvitIyA kI ArAdhanA karanese do prakArake dharmakI prApti hotI hai, paMcamokI ArAdhanA karanese pAMca zAnakI prApti hotI hai, aSTamIkI ArAdhanA aSTakarma kA nAza karAtI hai, ekAdazI kI ArAdhanA ekAdazAMga ke arthako prApta karAtI hai, caturdazI kI ArAdhanA caudaha pUrvakI yogyatA detI hai| isa prakAra eka pakSameM utkRSTa se pAMca parvaNI hotI haiN| aura pUrNimA tathA amAvasyA milAnese hara eka pakSameM chaha parvaNI hotI hai| varSa meM aThAI, caumAsI, vagairaha anya bhI bahutasI parvaNI AtI haiN| unameM yadi sarvathA Arambha varjana na kiyA jA sake tathApi alpa alpatara AraMbhase parvaNIkI ArAdhanA krnaa| sacitta AhAra jIvahiMsAtmaka hI honese mahA Arambha ginA jAtA hai isase usakA tyAga karanA cAhiye / tathA mUlameM jo anArambhapada hai usase parva dinoMmeM sarva sacitta AhArakA parityAga karanA caahiye| kyoMki. AhAra nimitronn| macchA gacchaMti sattami puDhavi // sacitto pAhArIna khamo maNasAvi pththe||1|| AhAra ke nimitta se tanduliyA matsya sAtavIM naraka meM jAtA hai, isaliye sacitta AhAra khAnekI (parvameM manase bhI icchA na karanA ) manA hai| isa vavanase mukhyavRtyA zrAvaka ko sacita AhAra kA sarvadA tyAga karanA cAhiye / kadAcit sarvadA tyAgane ke liye asamartha ho to use parSa dinoMmeM to avazya tyAganA caahiye| isa taraha pargha dinoMmeM snAna, mastaka dhonA, saMvAranA, gUthanA, vastra dhonA, yA raMgavAnA, gAr3I, hala calAnA, yaMtra vahana karanA, dalanA, khoTanA, pIsanA, patra, puSpa, phala vagairaha tor3anA, sacitta khaDiyA miTTI varNikAdika mardana karanA, karAnA, dhAnya vagairaha ko kATanA, jamIna khodanA, makAna lipavAnA, nayA ghara baMdhavAnA, vagairaha vagairaha sarva Arambha samArambha kA yathAzakti parityAga krnaa| yadi sarva Arambha kA parityAga karane se kuTumbakA nirvAha na hotA ho to bhI gRhasthako sacitta AhAra kA tyAga avazya karanA caahiye| kyoMki vaha apane svAdhIna hone se sukha pUrvaka ho sakatA hai| vizeSa bImArI ke kAraNa yadi kadAcit sarva sacitta AhAra kA tyAga na ho sake tathApi jisake binA na cala sakatA ho vaise kitane eka padArtha khule rakhakara zeSa sarva sacitta padArthoM kA tyAga kare / tathA Azvina mAsakI aSTAnhikA aura caitrI aSTAnhikA AdimeM vizeSataH pUrvokta vidhikA pAlana kare / yahAM para Adi zabdase cAturmAsa kI aura paryuSaNA kI aSTAmhikA meM bhI sacitta kA parityAga karanA smjhnaa|
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAnam zrAddhavidhi prakaraNa 375 saMvatsara caummisiesu / aThThAhi pAsuma tihisu||..... savvAyareNa lggaai| jiNavara pUmA tava guNesu // 1 // 1 saMvatsarIya (vArSika parvakI aSTAnhikA ) tIna cAturmAsa kI aSTAnhikA, eka caitra mAsakI evaM eka Azvina mAsakI aThAI, aura anya bhI kitanI eka tithiyoM meM sarvAdarase jinezvara bhagavAna kI pUjA tapa, vrata, pratyAkhyAna kA udyama krnaa| ___ eka varSakI chaha aThAiyoMmeM se caitrI, aura Azvina mAsakI ye do aThAiyAM zAzvatI haiN| ina donoMmeM vaimAnika devatA bhI nandIzvarAdi tIrtha yAtrA mahotsava karate haiN| kahA hai ki:do sAsaya jttaamo| tathyegA hoi cittmaasNmi|| ___ aThThAhi mAI mahimA / bImA puNa assiNe mAse // 1 // eAyo dobi sAsaya / jattAno karanti savva devaavi|| naMdisarammi khayarA / / narAya niaesu ThANesu // 2 // do zAzvatI yAtrAyeM haiN| usameM eka to caitra mAsakI aThAI kI aura dUsarI Azvina mahIne kI aThAI kii| evaM inameM devato loga aThAI mahotsavAdika karate haiN| ye zAzvati yAtrAyeM saba devatA karate haiN| vidyAdhara bhI nandIzvara dIpakI yAtrA karate haiM, aura manuSya apane niyata sthAnameM yAtrA karate haiM / taha caumAsi atigN| pajjo savaNAya tahaya ima chakka // jiNa jamma dikhkhava kevala / nivvANAIsu prasAsaimA // 3 // binA tIna cAturmAsa kI aura eka paryuSaNA kI ye saba milakara chaha aThAiyAM tathA tIrthaMkaroM ke janmakalyANaka dIkSA, kalyANaka, aura nirvANa kalyANaka kI aSTAnhikAoM meM nandIzvara kI yAtrA karate hai, parantu ye azAzvatI smjhnaa| jIvAbhigama meM kahA hai kiH tathya bahave bhaveNavai bANamaMtara joisa vepANipA devA tihi caumAsi ehiM pajjosavaNAena aTThAhimAyo mahAmahimAyo krittiti| ... vahAM bahutase bhavanapati, vANavyaMtarika, jyotiSi, vaimAnika, devatA, tIna cAturmAsa kI aura eka paryuSaNa kI-aThAiyoM meM mahimA karate haiN| "tithi-vicAra" prabhAtameM pratyAkhyAna ke samaya jo tithi ho so hI pramANa hotI hai| kyoMki lokameM bhI sUryake udayake anusAra hI dinAdikA vyavahAra hotA hai| kahA hai ki... cAummAsima brise| parikhama paMcamIsu nAyabvA // . . tA bho tihino jAsiM udei sUrona annA pro||
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 zrAddhavidhi prakaraNa cAturmAsI, vArSika, pAkSika, paMcamI aura aSTamI, tithiye vahI pramANa hotI hai ki jinameM sUryakA udaya hotA ho| dUsarI tithi mAnya nahIM hotI hai| puna pcckhaa| paDikkamaNaM tahaya nimama gahaNa ca // jIe udei suro| tIitihIeu kAyavbaM // 2 // pUjA, pratyAkhyAna, pratikramaNa, evaM niyama grahaNa uso tithimeM karanA ki jisameM sUryakA udaya huA ho| ( udayake samaya vahI tithi sAre dina mAnya ho sakatI hai) udayaMmijA tihI saa| papANami bharIi kiirmaanniie|| prANAbhaMgaNa vththaa| micchata virAhaNaM pAve // 3 // sUryake udayaM samaya jo tithi ho vahI pramANa krnaa| yadi aisA na kare to ANAbhaMga hotI hai, ana. - vasthA doSa lagatA hai, mithyAtva doSa lagatA hai aura virAdhaka hotA hai| pArAzarI smRtimeM bhI kahA hai ki: -- Adityodaya velAyAM / yA stokApi tithirbhavet / sA saMpUrNati mNtdhyaa|prbhuutaa nodayaM vitaa||1|| sUrya udayake samaya jo thor3I bhI tithi ho use saMpUNa maannaa| yadi dUsarI tithi adhika samaya bhogatI ho parantu sUryodayake samaya usakA astitva na ho to use mAnanA / umAsvAtI bAcakake vacanakA bhI aisA praghoSa sunA jAtA hai ki:taye pUrvA tithiH kaaryaa| vRddhau kAryA tthottraa|| zrIvIrajJAnanirvANaM / kAya lokAnugairiha // 1 // tithikA kSaya ho to pahilokA krnaa| (paMcamIkA kSaya ho to cauthako paMcamI mAnanA ) yadi vRddhi ho to pichalI sthiti maannaa| (do paMcamI vagairaha Ave to dUsarI mAnanA ) zrI mahAvIra svAmIkA kevala aura nirvANa kalyANaka lokako anusaraNa karake sakala saMghako karanA caahiye| arihaMtake paMcakalyANaka ke dina bhI parva tithiyoM ke samAna mAnanA / jisa dina jaba do tIna kalyANaka eka hI dina Ave to vaha tithi vizeSa mAnane yogya smjhnaa| sunA jAtA hai ki zrIkRSNa- mahArAja ne parvake saba dina ArAdhana na kara sakaneke kAraNa nemanAtha bhagavAna se aisA prazna kiyA ki varSameM sabase utkRSTa ArAdhana karane yogya kaunasA parva hai ? taba nemanAtha svAmIne kahA ki he mahAbhAga! mArgazIrSa zukla ekAdazI zrI jinezvaroMke pAMca kalyANakoM se pavitra hai| isa tithimeM pAMca bharata aura pAMca aivata kSetrake kalyANaka milanese pacAsa kalyANaka hote haiM aura yadi tInakAla se ginA jAya to DeDasau kalyANaka hote haiN| isase kRSNa mahArAja ne mauna pauSadhopavAsa vagairaha karaNose isa dinakI ArAdhanA ko| usa dinase 'yathA rAjA tathA prajA' isa nyAyase sabane ekAdazI kA ArAdhana zurU kiyaa| isI kAraNa yaha parva vizeSa prasiddhimeM
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 zrAddhavidhi prakaraNa AyA hai| parva tithikA pAlana zubha AyuSyake baMdhanakA hetu honese mahA phaladAyaka hai| isaliye kahA hai ki: ___ "bhayavaM bIma pamuAsu paMcasutihIsu vihina dhammANuThANaM kiM phalo hoI gotramA bahu phalaM hoi| jamA emAsu tihisu pAeeMjIvo para bhavAla samajjiNaI / tamhA tavo bihANAI dhammANuThaThA kAyavvaM // jamhA suhAubhaM smjjinnii| he bhagavana ! dvitIyA pramukha tithiyoMmeM kiyA huA dharmakA anuSThAna kyA phala detA hai ? (uttara) hai gautama! bahuta phala detA hai / isa liye ina tithiyoMmeM vizeSataH jIva parabhava kA Ayu bAMdhatA hai ataH usa dina vizeSa dharmAnuSThAna karanA ki jisase zubha AyuSyakA baMdha ho, yadi pahalese AyuSya ba~dha gayA ho to phira bahutase dharmAnuSThAna karane para bhI vaha Tala nahIM sktaa| jaise ki zreNika rAjAne kSAyaka samyaktva pAne para bhI pahale garbhavatI hiranIko mArA thA aura usakA garbha judA par3A dekhakara apane skaMdhake sanmukha dekha (abhimAnameM Akara) anumodanA karanese tatkAla hI narakake AyuSya kA baMdha kara liyaa| (phira vaha baMdha na TUTa sakA vaise hI AyuSyakA baMdha Tala nahIM sakatA) para darzanameM bhI parvake dina snAna maithuna AdikA niSedha kiyA hai| biSNupurANameM kahA hai ki: caturdazyaSTamI caiva / amAvAsyA ca pUrNimA // parvANye tAni rAjeMdra ! ravisaMkrAMtireva ca // 1 // tailstromaaNssNbhogii| parvaSve teSa vai pumAn / vie mutra bhojanaM naam| prayAti narakaM mRtH||2|| . he rAjeMdra ! caturdazI, aSTamI, amAvasa, pUrNimA, sUryasaMkrAMti, itane poMmeM taila mardana karake snAna kare, strI saMbhoga kare, mAMsa bhojana kare to usa puruSane viSTAkA bhojana kiyA ginA jAtA hai, aura vaha mRtyu pA kara narakameM jAtA hai| manusmRtimeM kahA hai ki: amAvAsyA maSTI ca / paurNamAsI caturdazI // brahmacArI bhavennisa / mamRtau snAtako dvijH||1|| ___ amAvasyA, aSTamI, paurNimA, caturdazI itane dinoMmeM dayAvanta brAhmaNa nirantara brahmacArI hI rahatA hai| isaliye avasara kI parvatithiyoM meM avazya hI sarva zaktise dharmakAryoM meM udyama krnaa| bhojana pAnIke samAna avasara para jo dharmakRtya kiyA jAtA hai vaha thor3A bhI mahA phala dAyaka hotA hai| isaliye vaidyaka zAstroM meM bhI prasaMgopAta yahI bAta likhI hai ki:zaradi yajjalaM pItaM / yadukta posspaaghyoH|| jeSThApADhe ca yatsupta / tena jIvaMti maanvaaH||1|| ____ jo pAnI zarada RtumeM pIyA gayA hai aura poSa, mahA mAsameM jo bhojana kiyA gayA hai, jeTha aura ASAr3ha mAsameM jo nidrA lo gaI hai usase prANiyoMko jIvita milatA hai| barSAsu lbnnmRtN| zaradi jalaM gopayazca hemante // zizire cAyala krso| ghRtaM vasaMte guDazcAte varSA RtumeM nona (namaka ) amRta samAna hai, zarada RtumeM pAnI amRta samAna hai, hemaMta RtumeM gAyakA dUdha, ziSira RtumeM khaTTA rasa, vasaMta Rtuma ghI, grISma RtumeM gur3a amRtake samAna hai| .
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 zrAvidhi prakaraNa parvakI mahimAse parvake dina dharma rahita ho use dharmameM, nirdayIko bhI dayAme, avirati ko bhI vratameM, kRpaNako bhI dhana kharcanemeM, kuzIlako bhI zIla pAlanemeM tapa rahitako bhI tapa karanemeM utsAha bar3hatA hai| bartamAna kAlameM bhI tamAma darzanoMmeM aisA hI dekhA jAtA hai| kahA hai ki:so jayau jeNa vihiyA / sarvacchara caumAsi asu pvvaa| nibaMdhasANavi hbii| jesiM pabhAvA pA dhammamaI // 1 // jisameM nirdayI puruSoMko bhI parvake mahimAse dharmabuddhi utpanna hotI hai, vaise saMvatsarIya, caDamAsI parva sadaiva jayavante bau| isaliye parvake dina avazya hI pauSadha karanA caahiye| usameM poSadhake cAra prakAra haiN| ve hamArI kI huI artha dIpikAmeM kahe gaye haiM isa liye yahAM para nahIM likhe| tathA poSadhake tIna prakAra bhI haiN| 1 dina rAtakA, 2 dinakA aura 3 rAtrikA / usameM dina rAtake pauSadhakA vidhi isa prakAra hai| "ahorAtra pauSadha vidhi" - "karepi bhate posaha pAhAra posaha samayo desmovaa| sarIra sakAra posaha snmyo| baMbhacera posahaM sabo ambAvAra posadaM svvaaao| caubihe posahe tthaaepi| jAva aho ratta pajju vAsAmi / duvihaM tiviheNaM / maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kaarvemi| tassa bhaMte paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANAM vosiraami| jisa dina zrAvakako poSaha lenA ho usa dina gRha vyApAra barjakara pauSadhake yogya upakaraNa (carvalA muMhapatti, kaTAsanA, ) lekara poSadhazAlA meM yA munirAjake pAsa jaay| phira aMga prati lekhanA karake laghu. nIti evaM bar3I na ti karaneke liye thaMDila-zuddha bhUmi talAza karake guruke samIpa yA navakAra pUrvaka sthApanAcAryako sthApana karake IryAvahi karake khamAsamaNa pUrvaka vandanA karake pauSadhakI muhapatti pddilehe| phira khamAsa. maNa dekara khar3A ho 'ikchAkAreNa saMdissaha bhagavana poSahasaMdisAhu' (dUsarI daphA) 'icchAkAreNa saMdi. ssaha bhagavana poSaha ThAU' aisA kahakara navakAra ginane pUrvaka posaha daMDaka nimna likhe mujaba ucare / isa prakAra poSahakA pratyAkhyAna lekara muMhapati paDilehana pUrvaka do khamAsamaNa se 'sAmAyakasaMdisAU' "sAmAyaka ThAU" yoM kaha kara sAmAyika karake phira do khamAsamaNa dene pUrvaka "besaNe sadisA" "vesaNegaU" yoM kaha kara yadi varSARtuke dina hoM to kASThake Asanako aura cAturmAsa binA zeSa ATha mAsake samayameM proMcchaNako, Adeza mAMgakara do khamAsamaNa dene pUrvaka "sajjhAyasa disAU" "sajjhAya. ThAU" aisA kahakara samjhAya kre| phira pratikramaNa karake do khamAsamaNa dene pUrvaka "bahuvela sadi. sAhu "bahuvela karUM" aisA kahakara khamAsamaNa pUrvaka "paDilehaNA karU" aisA kahakara muhapatti, kaTA. sanA, aura vastrakI paDilehana kare / zrAvikA bhI muhapatti kaTAsanA, sAr3I, colI, vaNiyA ( laMhagA yA ghAgarI) bamairahakI paDilehana kre| phira khamAsakaNa dekara "icchakArI bhagavana paDile.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ tHfh zrAddhavidhi prakaraNa hAojI" yoM khe| phira 'iccha' kahakara sthApanAcArya kI paDilehana karake sthApakara khamAsamaNa pUrvaka upadhi muhapatti paDileha kara do khamAsamaNa dene pUrvaka 'upadhi saMdisAhu' 'upadhipaDilehU' yoM Adeza mAMgakara vastra, kambala pramukhakI pratilekhanA kare, phira poSadhazAlA kI pramArjanA karake kacarA yatna pUrvaka uThAkara yogya sthAna para paraThabake-DAla kara IryAvahi kre| phira gamanAgamana kI AlocanA karake khamAsamaNa pUrvaka maMDalameM baiThakara sAdhuke samAna sajjhAya kre| phira jabataka paunI, porasI ho taba taka paThana pAThana kare, pustaka paDhe / phira khamAsamaNa pUrvaka muMhapatikI paDilehana karake jabataka kAlavelA ho tabataka sajjhAya karatA rhe| yadi devabandana karanA ho to 'Avassahi' kahakara mandira jAya aura vahAM deva bandana kre| yadi pAraNa karanA ho-bhojana karanA ho to pratyAkhyAna pUrA huye bAda khamAsamaNa pUrvaka muMhapatti paDileha kara khamAsamaNa pUrvaka yoM kahe ki "porasi parAmo' athavA purimaDha covIhAra yA tIvihAra jo kiyA ho so kahe / " nIvi karake, Ayambila karake, ekAsana karake, pAna hAra karake yA jo velA ho usa belAse phira deva bandana karake, sanjhAya karake, ghara jAkara yadi sau hAthase vAhira gayA ho to IryAvahi pUrvaka khamAsamaNa Alo kara yathAsambhaba atithi saMbibhAga bratako sparza kara nizcala Asanase baiThakara hAtha, paira, mukha, paDi. leha kara, eka navakAra paDhakara, rAgadveSa rahita hokara acitta AhAra kre| pahale kahe huye apane svajana saMbandhi dvArA poSadhazAlA meM lAye huye annAdiko jImeM (ekAsanAdika AhAra kare) parantu bhikSA mAMgane na jAya phira poSadhazAlA meM jAkara IryAvahi pUrvaka deva bandana karake bandanA dekara tIvihAra yA cauvihAra kA pratyakhyAna kare / yadi zarIra cintA dUra karane kA vicAra ho (TaTTI jAnA ho to,) "Avyavassahi" kahakara sAdhuke samAna upayogavAn hokara nirjIva jagaha jAkara vidhi pUrvaka bar3I nIti yA laghu nItiko vosarA kara zarIra zuddha karake poSadhazAlA meM Akara IryAvahi pUrvaka khamAsamaNa dekara kahe ki "icchAkAreNa saMdissaha bhagavan gamanAgamana AloU" "icchaM' kahakara upAzraya se 'Avassahi' kathana pUrvaka dakSiNa dizAmeM jAkara sarva dizAoMkI tarapha avalokana karake "aNujANaha jassaggo" (jo kSetrAdhipati ho so AjJA do) aisA kaha kara bhUmi pramArjana karake bar3I nIti yA laghu nIti karake use vusarA kara poSadhazAlA meM praveza kre| phira "Ate jAte hue jo virAdhanA huI ho tatsambandhI pApa mithyA hovo" aisA khe| phira samajhAya kare yAvat pichale prahara taka / phira Adeza mAMga kara paDilehaNa kre| phira dUsarA khamAsamaNa dekara "poSahazAlA ko pramArjana karU" yoM kaha kara zrAvaka apanI muhapatti, kaTAsanA, dhotI, AdikI prati lekhanA kre| zrAvikA bhI muhapatti, kaTAsanA, sADI, kaMcuka oDhanA vagairaha vastra kI paDilehanA kare / phira sthApanAcArya kI prati. lekhanA karake aura poSadhazAlA kI pramArjanA karake khamAsamaNa pUrvaka upadhI, muhapatti, paDileha kara, khamA. samaNa dekara maMDalo meM gor3oMke bala baiTha kara samajhAya kre| phira do bandanA dekara pratyAkhyAna kre| phira do khamAsamaNa pUrvaka "upadhI saMdisAu" "upadhi paDileU" yoM kaha kara vastra kambalAdi kI pratilekhanA kre| jo upavAsI ho vaha pahile sarva upAdhi kI pratilekhanA karake phira pahinI huI dhotIkI pratilekhanA kre| zrAvikA prAtaH samaya ke anusAra apanI saba upAdhi kI paDilehaNa kre| saMdhyAke samaya bhI khamAsamaNa
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa pUrvaka poSadhazAlA ke andara aura bAhara 2 kAyAke bAhara uccAra bhUmike pddilehe| "AghADe Asanne uccAre pAsamaNe ahiAse" ityAdika bAraha 2 mAMDale kare / phira pratikramaNa karake yadi sAdhukA yoga ho to usakI vaiyAvazca kare, khamAsamaNa dekara svAdhyAya kre| jabataka porasI pUrI ho tabataka svAdhyAya phare / phira khamAsamaNa dekara "icchA kAreNa saMdisaha bhagavan bahu paDipunnA porasI rAisaMthArae ThAmi" he bhagavan bahupaDipunnA porasI hui hai ataH saMthArA vidhi paDhAo ) phira deva bandana karake zarIra cintA nivAraNa karake zuddha hokara upayoga meM Ane vAlI tamAma upAdhi ko paDileha kara, gor3oMse Upara taka dhotI pahina kara saMthArA karane kI jagaha ikaharA saMthArA bichA kara usa para eka sUtakA uttara paTTA yAne ikaharA sUtI vastra bichA kara jahAM paira rakhanA ho vahAMkI bhUmiko pramArjana karake dhIre dhIre saMthArA kare phira vAyeM pairase saMthAre kA sparza karake muhapatti paDileha kara "nissIhi" zabdako tIna daphA bolakara "tapo khamAsamaNa aNujANaha jijjiA " yoM bolatA huA saMthAre para baiTha kara eka navakAra aura eka karemibhaMte evaM tIna daphA kaha kara nimna likhI gAthAeM pddhe| aNujANaha paramaguru, guNagaNa rahaNehiM bhUsiya sarIrA bahu paDipunnA porasI rAi saMthArae ThAmi // 1 // guNagaNa ratnase zobhAyamAna zarIra vAle he parama guru ! porasI hone AyI hai aura mujhe rAtrimeM saMthAre para sonA hai ataH isakI AjJA do| . aNu jANaha saMthAraM bAhu bahANeNaM vAma pAseNaM / kukkuDiya pAya pasaraNaM / antarantu pamajjae bhUmi // 2 // bAyAM hAtha takiye kI jagaha rakha kara zarIra kA bAyAM aMga dabA kara jisa taraha murgI jamIna para paira lagAye binA paira pasAratI hai yadi kArya par3A to vaisA hI kruuNgaa| bIcameM nidrAmeM bhI yadi AvazyakatA hogI to bhUmiko pramArjana kruuNgaa| ataH isa prakAra ke vidhike anusAra zayana karane kI mujhe AzA do| saMkoisa saMDAsA,uvvadRnteya kAya paDilehA / davAi uvamogaM, usAsa niraMbhaNA loe // 3 // paira sakor3a kara zarIrakI paDilehaNA na karake dravya kSetra kAla, bhAvakA upayoga de kara isa saMthAre para sote huyeko mujhe yadi kadAcit nidrA AvegI to use zvAsa rokanese uccheda kruuNgaa| jahame hujja pamAno, imassa dehassa imAi rynniie| AhAra muvai deha, savvaM tiviheNa vosaimaM // 4 // ___mere aMgIkAra kiye hue isa sAgArI anazanameM kadApi merI mRtyu hojAya to isa zarIra, AhAra, aura upAdhi ina sabako maiM trikaraNase AjakI rAtrike liye vosarAtA hUM-parityAga karatA huuN| ityAdi gAthAoMkI bhAvanA paribhAte huye yAne samagra saMthArA porasI par3hAye bAda navakAra kA smaraNa karate huye rajo haraNAdika se (zrAvaka carabalA Adise) zarIrako aura saMthAreko Uparase pramArjita kara bAMyeM aMgako dabAkara bAyAM hAtha sira nIce rakha kara zayana kre| yadi zarIra cintA laghunIti aura bar3I nItikI hAjata ho to saMthAreko anya kisIse sparza karAkara Avassahi kaha kara prathamase dekhe huye nirjIva sthAnameM
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa laghunIti aura bar3I nIti karake vosarAve aura phira pIche Akara iryAvahI karake gamanAgamana kI AlocanA kare / kamase kama tIna gAthAoMkI sajhAya karake navakAra kA smaraNa karate huye pUrvavat zayana kre| pichalI rAtrimeM jAgRta hokara iryAvahi pUrvaka kusumiNa dusumiNa kA kausagga kre| caitya baMdana karake AcAryAdika cArako vandanA dekara bharahesara kI samajhAya pddhe| jaba taka pratikramaNa kA samaya ho taba taka samajhAya karake yadi poSadha pAranekI icchA ho to khamAsamaNa pUrvaka "icchA kAreNa saMdisaha bhagavan muhapatti paDileha, guru pharmAye ki "paDhileha" phira muhapatti paDileha kara khamAsamaNa pUrvaka kahe ki "icchAkAreNa saMdisaha bhaga van posaha pAru" guru kahe ki "puNovi kAyavyo" phira bhI karanA / dUsarA khamAsamaNa dekara kahe ki 'posaha pAriza" guru kahe 'pAyaro na muktayo' Adara na chor3anA, phira khar3A hokara navakAra par3hakara gor3oMke bala vaiTha kara bhUmi para mastaka sthApana karake nimna likhe mujaba gAthA pddhe| sAgara cando kAmo, canda va Diso sudaMsaNo dhnno| jesi posaha paDimA, akhaMDiyA jIviante vi // 1 // sAgaracandra zrAvaka, kAmadeva zrAvaka, candrAvataMsaka rAjA, sudarzana seTha itane vyaktioMko dhanya hai ki jinhoMkI pauSadha pratimA jovitakA anta hone taka bhI akhaMDa rhii| dhannA salAha NijjA, sulasA ANaMda kAmadevAya // siM pasaMsai bhayavaM, daDhayaM yaMtaM mhaabiiro||2|| ve dhanya haiM, prazaMsAke yogya hai, sulasA zrAvikA, AnaMda, kAmadeva zrAvaka ki jinake dRDhavratako prazaMsA magavaMta mahAbIra svAmI karate the| posaha vidhise liyA, vidhise pAlA, vidhi karate huye jo kucha avidhi, khaMDana, virAdhanA mana vacana kAyase huI ho 'tassa picchAmi dukkar3a' vaha pApa dUra hovo| isI prakAra sAmAyika bhI pAranA, parantu usameM nimna likhe mUjiba bizeSa smjhnaa| ___sAmAiya vayajutto, jAvamaNe hoi niyama sNjutto|| chinai asuI kammaM sAmAina jatti AvArA // 1 // sAmAyika vratayukta niyama saMyukta jaba taka mana niyama saMyukta hai taba taka jitanI dera sAmAyika meM hai utanI dera azubha karmako nAza karatA hai| chaumathyo mUha maNo, kittIya mittaMca saMbharaha jiiyo| ___jaMca na samarAmi ahaM, micchAmi dukkaNaM tassa // 1 // - chamastha hUM, mUrkha manavAlA hUM, kitanIka dera mAtra mujhe upayoga rahe, kitanIka bAra yAda rahe jo maiM yAda na rakhatA hUM usakA mujhe micchAmi duddhar3a ho-pApa dUra hovo| . sAmAina posaha saNThiThayassa, jIvassa jAi jo kaalo|| . so saphalo bodhavyo, seso saMsAra phalahau // 3 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 zrAddhavidhi prakaraNa sAmAyika meM aura posahameM rahate huye jIvakA jo samaya vyatIta hotA hai vaha sAla samajhanA / jo anya samaya vyatIta hotA hai vaha saMsAra phalakA hetu hai yAne saMsAra vardhaka hai| dinake poSahakA vidhi bhI uparokta prakArase hI jAnanA parantu usameM itanA vizeSa samajhanA ki "nAva divasaM pajjuvA sAmi" aisA pATha pddh'naa| devasI Adi pratikramaNa kiye bAda pAranA / rAtrikA poSadha bhI isI prakAra lenA parantu usameM bhI itanA vizeSa jAnanA ki dopahara ke madhyAnha se lekara yAvat dinakA antarmuhUrta rahe tabataka liyA jA sakatA hai| isI liye "divasa selarAtri pajju vAsAmi" aisA pATha uccAra kiyA jAtA hai| yadi poSadha pAraneke samaya munikA yoga ho to nizcayase atithi saMbibhAga vrata karake pAranA karanA cauthA prakAza . // cAturmAsika kRtya // mUlArdha gaathaa| par3a caumAsaM samucia / niyamaggaho pAuse viseseNa // jisa manuSyane haraeka niyama aMgIkAra kiyA ho use usI niyamako prati cAturmAsa meM saMkSipta karanA cAhiye / jisane aMgIkAra na kiyA ho use bhI prati cAturmAsa meM yogya niyama abhigraha vizeSa grahaNa karanA cAhiye / varSAkAla ke cAturmAsa meM vizeSataH niyama grahaNa karane caahiye| usameM bhI jo niyama jisa samaya adhika phaladAyaka ho aura niyama aMgIkAra na karanese adhika virAdhanA hotI ho tathA dharmakI niMdAkA bhI doSa lage vaha samucita na smjhnaa| jaise ki varSA ke dinoMmeM gAr3I calAnA, vagairaha kA niSedha karanA, bAdala yA vRSTi vagairaha hone ke kAraNa IlikA vagairaha jIvakI utpatti honese khiranI, (rAyaNa ) Ama vagairahakA pari. * tyAga karanA / isA prakAra deza, nagara, grAma, jAti, kula, vaya, vagairaha kI apekSAse jise jaisA yogya ho vaisA grahaNa kre| isa taraha niyamakI samucitatA smjhnaa| niyamake do prakAra haiM / 1 dunirvAha, 2 sunirvAha / usameM dhanavantako (vyApAra kI vyagratA vAle ko) avirati zrAvakoMko, sacitta rasa zAkakA tyAga, pratidina sAmAyika karanA vagairaha dunirvAha samajhanA aura pUjA dAnAdika dhanavanta ke lie sunirvAha smjhnaa| nirdhana zrAvakake lie uparoktase biparIta smjhnaa| yadi cittakI ekAgratA ho to cakravartI zAlibhadrAdika ko dIkSAke kaSTake samAna sabako sarva sunirvAha hI hai| kahA hai ki, tAtugo meru giri mayara haro tAva hoi durucaaro|| tAvisamA kajjagaI jAva na dhIrA pavajjanti //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 zrAddhavidhi prakaraNa taba taka hI meru pavata UMcA hai, taba taka hI samudra duStara hai, (viSamagati duHkhase bana sake) jaba taka dhIra puruSa usa kArya meM pravRtta nahIM hote| isa prakAra jisase dunirvAha niyama liyA na jAsake use bhI sunirvAha niyama to avazya hI aMgIkAra karanA caahiye| jaise ki mukhyavRtti se varSAkAla ke dinoMmeM kRSNa, kumAra pAlAdika ke samAna sarva dizAoM meM gamanakA niSedha karanA ucita hai yadi aisA na kara sake to jisa jisa dizAmeM gaye binA nirvAha ho sakatA ho usa dizA saMbandhI gamanakA niyama to avazya hI lenA caahiye| isI prakAra sarva sacittakA tyAga karanemeM azakta hoM unheM jisake binA nirvAha ho sakatA hai vaise sacitta padA. rthakA avazya parityAga karanA cAhiye / jaba jo bastu na milatI ho jaise ki daridrIko hAthI para baiThanA, mAravAr3a kI bhUmimeM nAgaravela ke pAna khAnA vagairaha sva svakAla binA Ama vagairaha phala khAnA nahIM bana sktaa| taba phira usa vastukA tyAga karanA ucita hI hai| isa prakAra astitva meM na Ane vAlI vastukA parityAga karanese bhI virapi vagairaha mahAphala kI prApti hotI hai| __ sunA jAtA hai ki rAjagRhI nagarImeM eka bhikSukane dIkSA lI thI use dekhakara 'isane kyA tyAga kiyA' ityAdika vacanase loga usakI haMsI karane lage / isa kAraNa guru mahArAja ko vahAMse bihAra karanekA vicAra huvaa| abhayakumAra ko mAlUma honese usane caurAhemeM tIna karor3a suvarNa mudrAoMke tIna Dhera lagAkara logoMko bulAkara kahA ki 'jo manuSya kuve vagairahake sacitta jala, agni aura strI ina tIna bastuoMko sparza karanekA jIvana paryanta parityAga kare vaha isa suvarNa mudrAoM ke lage huye tIna DheroMko khuzIse uThA le jA sakatA hai| yaha sunakara vicAra karake nagarake loga bole ina tIna karor3a suvarNa mudrAoMkA tyAga kara sakate haiM parantu jalAdi tIna bastuoMkA parityAga nahIM kiyA jA sktaa| taba abhayakumAra bolA ki are mUrkha manuSyo' ! yadi aisA hai taba phira isa bhikSuka muniko kyoM haMsate ho ? jina vastuoMkA tyAga karanemeM tIna karor3a suvarNa mudrAyeM lene para bhI tuma asamartha ho una tIna vastuoMkA parityAga karane vAle isa muni kI haMsI kisa taraha kI jAsakatI hai, yaha bAta suna bodhako pAkara hasI karane vAle nagara nivAsI logoMne munike pAsa jAkara apane aparAdha kI kSamA maaNgii| isa taraha astitva meM na honevAlI vastuoM kA tyAga karanese bhI mahAlAbha hotA hai ataH unakA niyama karanA zreyaskara hai| yadi aisA na kare to una 2 vastuoM ko grahaNa karanemeM pazuke samAna aviratipana hI prApta hotA hai aura vaha unake phalase baMcita rahatA hai| bhatR harine bhI kahA hai ki-kSAntaM na tapayA gRhocita sukhaM tyaktaM na sntosstH| soDhAH dussaha zIta vAta tapana klezAH na taptaM tapaH // dhyAtaM vittamahanizaM niyamitaprANaina mukteH pdN| tattatkamakRtaM yadeva munibhistaH phalaH vNcitaaH||" kSamAse kucha sahana nahIM kiyA, gRhasthAbAsa kA sukha upabhoga kiyA parantu saMtoSase usakA tyAga na kiyA; duHsaha zIta bAta, tapana vagaraha sahana kiyA parantu tapa na kiyA rAta dina niyamita dhanakA dhyAna kiyA parantu muktipada ke liye dhyAna na kiyA, una una muniyoMne ve karma bhI kiye parantu unake phalase bhI vevaMcita rhe| yadi eka hI daphA bhojana karatA ho to bhI ekAsane kA pratyAkhyAna kiye binA ekAsane kA phala nahIM
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 zrAddhavidhi prakaraNa miltaa| jaise ki lokameM bhI yahI nyAya hai ki bahutasA dravya bahutase dinoM taka kisIke pAsa rakkhA ho tathApi TharAva kiye vinA usakA jarA bhI byAja nahIM miltaa| asaMbhabita vastukA bhI yadi niyama liyA huA ho use kadApi kisI taraha usI vastuke milanekA yoga bana jAya to niyamameM baddha honeke kAraNa vaha usa vastuko grahaNa nahIM kara sktaa| yadi use niyama na ho to vaha avazya hI use grahaNa kre| ata: niyama karanekA phala spaSTa hI hai| jisa prakAra guru dvArA liye hue niyama phalameM baMdhe hue vaMkacUla pallIpati ne bhUkhA rahane para bhI aTavImeM kipAka nAmaka phala ajJAta honese anya logoM kI preraNA hone para bhI na khAyA aura usase usake prANa baca gaye evaM jina aniyamita manuSyoM ne una phaloMko khAyA ve saba maraNake zaraNa hue ataH niyama lenese mahAna lAbhakI prApti hotI hai| prati cAturmAsika isa upalakSaNase eka eka pakSameM, eka eka mahInemeM, do do mAsameM, tIna tIna mahIne, yA ekeka do do varSa bagairaha ke yathAzakti niyama svIkAra karane yogya haiN| jo jitane mahIne vagairaha kI avadhi pAlaneke liye samartha ho usa usa avadhike anusAra samucita niyama aMgIkAra kre| parantu niyama rahita eka kSaNamAtra bhI na rahe / kyoMki viratikA mahAphala hotA hai aura aviratikA vahu karmabandhAdi mahAdoSAdika pUrva meM batalAye anusAra hotA hai| yahAM para jo pahale nitya niyama kahA gayA hai use cAturmAsa meM vizeSataH karanA caahie| jisameM tIna daphA yA do daphA jinapUjA karanA, aSTaprakArI pUjA karanA, saMpUrNa devavaMdana, jinamaMdira ke sarva bimbakI pUjA, sarva bimboMko bandana karanA, snAna, mahApUjA prabhAvanAdi guruko vRhad vandana karanA, sarva sAdhuoMko vandana karanA cobIsa logassakA kAusamga karanA apUrva jJAnakA pATha yA zravaNa karanA; vizrAmaNA karanA, brahmacarya pAlana karanA, sacitra vastukA parityAga karanA, vizeSa kAraNa par3ane para auSadhAdika zodhanAdi yatanAse hI aMgIkAra karanA, yathAzakti cArapAI para zayana karanekA parityAga karanA, binA kAraNa snAna tyAga karanA, vAla guthavAnA daMtavana karanA aura kASTakI khar3AoM para calanekA parityAga karanA vagairaha kA niyama dhAraNa karanA / evaM jamIna khodane, naye vastra raMgAne, grAmAntara jAne vagairaha kA tyAga karanA / ghara, dukAna, bhIta, staMbha, cArapAI, kivAr3a, daravAjA bagairaha pATa, caukI, ghI, tela, jalAdike vartana, indhana, dhAna bagairaha tamAma vastuoMmeM rakSAke nimitta panakAdi saMsaki-nigoda yA kAI na lagane deneke liye cUnA, rAkha, khar3I, maila na lagane denA, dhUpameM rakhanA, adhika ThaMDaka ho vahAM para na rakhanA; pAnIko do baphA chAnanA vagairaha, ghI, gur3a, tela, dUdha, dahI, pAnI, vagairahako yatna pUrvaka Dhaka kara rakhanA, avazrAvaNa (cAvala vagairahakA dhokna tathA bartanoMkA dhovana yA rasoI meM kAmameM AtA huA vacA huA pAnI) snAna vagairaha ke pAnI Adiko jahAM para lIlaphUla yAne nigoda na ho vaise sthAnameM DAlanA / sUkI huI yA dhUla vAlI, havA vAlI, jamIna para thor3A thor3A DAlanA culahA, dIyA, khulA huA na rakhanese pIsane, khoTane, rAMdhane, vastra dhone, pAtra dhone vagairaha kAryoM meM bhale prakArase yatnA karake tathA mandira, pauSadhazAlA vagairaha ko bhI vAraMvAra dekhate rahanese sAra sambhAla rakhanesa yathA yogya yatanA krnaa| yathAzakti upadhAna mAlAdi paDimA vahama, kaSAya jaya, indriyajaya, yogazuddhi viMzati sthAnaka, amRta aSTamI, gyAraha aMga, caudaha pUrva tapa, navakAra phalatapa, coksiI tapa, akSayanidhi
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa tapa, davayaMtItapa, bhadra pratimA, mahAbhadra pratimA, saMsAra tAraNatapa, aThAItapa, pakSakSapaNa, mAsakSapaNAdi vizeSa tapa krnaa| rAtrike samaya bauvihAra tivihAra kA pratyAkhyAna krnaa| parvake dina vigayakA tyAga posaha upavAsAdi karanA / pAraneke dina saMvibhAga atithi-saMvibhAga karanA vagairaha abhigraha dhAraNa karanA cAhiye / nIce cAturmAsika niyamake liye pUrvAcArya saMgrahita kitanI eka upayogI gAthAyeM dI jAtI haiN| cAumpAsi abhiggaha, nANe tahadaMsaNe critrobh| tavadhiri AyAmbhibha, davvAi bhaNegahAhunti // 1 // jJAna sambandhI darzana sambandhI, cAritra saMbandhI, tapa sambandhI, vIryAcAra sambandhI, dravyAdika aneka prakAra ke cAturmAsika abhigraha-niyama hote haiM / jJAnAbhigraha bhI dhAraNa karanA caahiye| parivADI samajhAmo, desaNa savaNaM ca ciMtaNI ceva / __ sacIe kAyayaM, niU paMcapi nANa pUAya // 2 // jo kucha par3hA huA ho usakA prathama se anta taka punarAvartana karanA, upadeza denA, apUrva granthoMkA zravaNa karanA, artha citavana karanA, zuklApaMcamI ko jJAnapUjA karanA, zakti pUrvaka jJAna sambandhI niyama rkhnaa| darzana ke viSayameM abhigraha rakhanA caahiye| samajaNo vale vaNa, guhalimA maMDava ciibhavaNe / ceiya pRmA vaMdaNa, nimmala karaNaM ca vimbANaM // 3 // mandira sabhAranA, sApha rakhanA, vilepana karanA, athavA gUMhalI karaneke liye jamIna para gobara, khar3I vagairaha se upalepana karake usa para maMdira meM bhagavAna ke samakSa guMhalI Alekhana karanA, pUjA karanA deva vandana karanA, sarva vimvoMko umaTanA karanA vagairaha kA niyama rkhnaa| yaha darzanAbhigraha kahA jAtA hai| "vratoMke sambandhameM niyama" cAritami jalomA, jyA gaMDola pADaNaM cev| vaNa kIDa khAradA, indhaNa nelaNannatasa rakhkhA // 4 // jokha lagavAnA, ja, khaTamala, peTa meM par3e hue kurane vagairaha jantuoM ko davAse par3AnA, jantu par3I huI panaspati kA khAnA, banaspati meM kSAra lagAnA, asa kAyakI rakSA nimitta indhana, agni vagairaha kI yatanA karane kA niyama rakhanA, ye cAritrAcArake sthUla prANAtipAta vratake abhigraha gine Ate haiN| vajjai abhbhakhkhANAM, akkosaM tahaya rukhakha vayaNa ca / devagurusavahakaraNa, pesunnaM paraparivAyaM // 5 // . dUsare para Aropa karanA, kisIko kaTu bacana bolanA, halakA bacana bolanA, deva guru dharma sambandhI kasama khAmA, dUsare kI nindA aura cugalI krnaa| dUsare kA avarNavAda bolanA, ina sabake parityAga kA niyama kre|
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 zrAddhavidhi prakaraNa piImAI diThiTha vaMcaNa, jayaNAM nihisukka paDila visyNmi| diNibambhara yaNivelA, parana rasevAi prihaaro||6|| pitA mAtAkI dRSTi bacA kara kAma karanA, nidhAna, dANa corI, dUsare kI par3I huI vastuke viSaya meM yatanA karanA, vagairaha isa prakAra ke abhigraha dhAraNa krnaa| strI puruSa ko dinameM brahmacarya pAlana karanA, yaha to avazya hI hai| parantu rAtrimeM bhI itanA abhigraha dhAraNa karanA cAhie ki strIko parapuruSa kA aura puruSa ko parastrIkA tyAga karanA / Adi zavdase mAlUma hotA hai ki strIko parapuruSa aura puruSa ko para strIke sAtha maithuna kI to bAta hI dUra rahI parantu unake prasaMga kA bhI tyAga krnaa| dhana dhanAi navaviha, icchA bhANaMmi niyama sNkhevo| parapesaNa sandesaya, ahagamaNAI disimANe // 7 // dhana dhAnyAdika nava vidha icchAnusAra ekkhe hue parigraha meM bhI niyama karake usakA saMkSepa krnaa| anya kisIko bhejane kA, dUsare ke sAtha sandezA kahalAne kA, adho dizAmeM gamana karane vagairaha kA niyama dhAraNa krnaa| (parvameM liye hue vratase kama karanA ) yaha diziparimANa niyama kahalAtA hai / nhAgarAya dhUvaNa, bilevaNA haraNa phula tNbolN| dhaNasArAgurukuMkuma, pohisa mayanAhi primaannN||8|| maMjiTha lakhkha kosumbha, gulipa rAgANa vathya primaannN| rayaNaM vajjepaNi, kaNaga rupyaM muttAIya parimANAM // 8 // jambora jamba jambuma, rAINa nAriMga bIja pUrANAM / . kakkaDi akhoDa vAyapa, kaviThaTha TimbarugraM bilvANAM // 10 // khajjura darukha dADima, uttattiya nArikera kelaaii| ciMciNi prabora viluma, phala cibhbhaDa cibhbhaDIyaM ca // 11 // kayara karamandayA, bhoraDa nimbUdha ambilINAM c| aththANaM aMkuritra, nANAviha phulla pattA // 12 // saci bahuvIaM, aNantakAyaM ca vajjae kmso| vigaI vigaI gayANaM, dabA kuNaI parimANaM // 13 // snAna karaneke jo sAdhana haiM jaise ki ugaTaNa, vilepana, dhUpana, AbharaNa, phUla, tAMbUla, barAsa, kRSNA. gara, kezara, pohIsa, kastUrI vagairaha ke parimANa kA niyama karanA / majITha, lAkha, kasumbA, gulI, itane raMgoMse raMge hue vastrakA parimANa karanA / tathA ratna, vajra, (hIrA ) maNi, suvarNa, cAMdI, motI bagairaha kA parimANa karanA / jaMbIra phala, jamarukha, jAMbuna, rAyaNa, nAraMgI, bijorA, kakar3I, akharoTa vAyama nAmaka phala, kaita, TimbarU phala, bela phala, khajUra, drAkSa, anAra, chuvAre, nAriyala, kele, bera, jaMgalI bera, kharabUje, tarabUja, khIrA, kaira, karavandA, niMbU, imalI, aMkurita nAnA prakArake phala phUla patra vagairaha ke acAra vagairaha kA parimANa krnaa|
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 311 sacitta vastu, adhika bIja vAlI vastu aura ananta kAya ye anukrama se tyAgane yogya haiN| vigaya kA tathA vigaya se utpanna hone vAle padArthoM kA bhI parimANa krnaa| aMsua dhoraNa lipyaNa, khetakhkhaNaNaM canhANa dANaM ca / jamA kaDhaNa mannassa, khit kajjaM ca bhubhe||14|| khaMDaNa pIsaNa mAINa, kUDa sakhkhaI saMkhevaM // jalajhilaNanna raMdhaNa, uvvaThaThaNa mAIprANaM ca // 15 // vastra dhonA yA dhulavAnA, lopanA yA livAnA, kheta jotanA yA jutavAnA, snAna karanA yA karAnA, anyakI jU vagairaha nikAlanA, evaM aneka prakAra ke jo kSetrake bheda haiM una sabakA parimANa krnaa| khoTane pIsane kA tathA asatya sAkSI dene vagairaha kA saMkSepa krnaa| jalameM tairanA, anna rAMdhanA, ugaTaNA vagairaha karane kA jo pramANa ho usameM bhI saMkSepa karanA / desAvagAsima vae, puDhavI khaNaNeNa jalassa prANayaNe / jallaNassa jaalnne||26|| dezAvakAzika bratameM pRthvI khodanekA, pAnI maMgAnekA, evaM rezamI vastra dhulabAne kA, snAnakA, pInekA, agni jalAne kA niyama dhAraNa karanA / taha dIva bohaNe vAya, bIUNe haripra chiMdaNe ceva / aNivaddha japaNe, guru jaNeNaya adattae gahaNa // 17 // tathA dIpaka pragaTa karane kA, paMkhA vagairaha karane kA, sabjI chedana karanekA, guru jana ke sAtha binA vicAre bolanekA evaM adatta grahaNa karanekA niyama dhAraNa krnaa| purisAsaNa sayaNIe, taha sabhAsaNa paloyaNA iisu| vavahAreNa parimANa, dissimANa bhoga pribhoge||18|| puruSa tathA strIke Asana para baiThane kA, zayyA meM sonekA evaM strI puruSake sAtha saMbhASaNa karanekA, najara se dekhane kA, vyApAra kA dizi pariNAmakA evaM bhoga paribhogakA parimANa karanA / taha savvaNaththadaDe, samAI posahe tihi vibhoge| savvesuvi saMkheva kAhaM paI divasa parimANaH // 16 // tathA sarva anarthadaMDa meM sAmAyika, poSaha, atithisaM vibhAga meM, sarva kAryoMmeM pratidina sarva prakArake parimANa meM saMkSepa karate rhnaa| khaMDaNa pIsaNa raMdhaNa, bhujaNa vikhkhaNaNa baththa rayaNa c| ___ kattaNa piMjaNa loDhaNa, dhavalaNa liMpaNaya sohaNae // 16 // khoTanA, dalanA, pakAnA, bhojana karanA, dekhanA dekhAnA vastra raMgavAnA, kataranA, loDhanA, saphedI denA, lIpanA, zobhA yukta karanA, zodhana karanA, ina sabameM prati dina parimANa karate rahanA cAhie / vAhaNa rohaNa likhkhAi jo bhaNe vANa hINa pribhoge| ninnnnn| luNaNa uchaNA, raMdhaNa dalaNAI kampena // 21 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa saMbaraNa kAyavyaM, jaha saMbhava maNadiNatahA paDhaNe / jiNa bhagA daMsaNe suNANA gaNaNu jiNa bhavaNa kiccha ma // 22 // vAhana, ratha vagairaha ArohaNa, savArI vagairaha karanA, lIkha vagaraha dekhanA, jUtA pahiranA, paribhoga karanA, kSetra vonA evaM kATanA, Uparase dhAna kATanA, rAMdhanA, pIsanA, dalanA Adi zabdase bagairaha kAryoMke anukramase pratidina pUrNameM kiye hue pratyAkhyAna se kama karate rhnaa| evalikhane par3hane meM, jinezvara bhagavAna ke maMdira saMbandhI kAryoMmeM dhArmika sthAnoMko sudharavAne ke koMmeM tathA sAra saMbhAla karane ke kAryoMmeM udyama bhaThaThamI cauddasIsu kalyANa tihisu tava visesesu / kAhAmi ujjama maha, dhammaththaM barisa majhajhapi // 23 // barSa bharameM jo aSTamo, caturdazI, kalyANaka tithioM meM tapa vizeSa kiyA huA ho usameM dharma prabhAvanA nimitta ujamaNA AdikA mahotsava krnaa| dhampaththaM muhapatI, jala chgaa| bhosahAI dANAM ca / sAhammina bacchavajaha sajie guru viNAproma // 24 // dharmake liye muhapattiyeM denA, pAnI chAnane ke chANe denA, rogioMke liye auSadhAdika vAtsalya karanA, yathA zakti guru kA binaya karanA / mAse mAse sAmAimaMca, varisaMmi posahaM tu tahA / kAhA mi sa sacIe, atihiNa savibhAgaca // 25 // hareka mahIne meM maiM itane sAmAyika karUgA, evaM varSa meM itane poSasaha karUMgA, tathA yathAzakti barSameM itane atithi saMbibhAga karUgA aisA niyama dhAraNa kre| "caumAsI niyama para bijaya zrIkumAra kA dRSyanta" vijayapura nagarameM vijayasena rAjA rAjya karatA thaa| usake bahuta se putra the parantu una sabameM vijaya zrIkumAra ko rAjya ke yogya samajha kara zaMkA par3ane se use koI anya rAjakumAra mAra na DAle, isa dhAraNA se rAjA use vizeSa sanmAna na detA thA isase Sijaya zrIkumAra ko manameM bar3A duHkha hotA thaa| pAdAhataM yadutthAya, murdhAnamadhi rohati svasthAne vApapAne'pi dehinaH stadvavara rjH|| ___ jo apamAna karanese bhI apane sthAna ko nahIM chor3ate aise puruSoM se dhUla bhI acchI hai ki jo pairoMse Ahata hone para vahA~se ur3a kara usake mastaka para caDha baiThatI hai| isa yukti pUrva ka mujhe yahAM rahane se kyA lAbha hai ? isa liye mujhe kisI dezAntara meM cale jAnA caahie| vijayazrI ne apane manameM svasthAna chor3anekA nizcaya kiyA / nItimeM kahA hai kiniggaMda Na gihAmo, jo na nibhaI puhaI maMDala mses| accheratha saparambha, so puruso kUva maMDukko // 1 //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa najati cittabhAsA, tahaya vicittAno desniiiiyo| cambhuAI bahuso, dIsaMti bhahiM bhayaMtehiM // 2 // apane gharase nikala kara hajAroM Azcaryo se paripUrNa jo pRthvI maMDala ko nahIM dekhatA vaha manuSya kuemeM rahe hue meMDhakake samAna hai| sarva dezoMkI vicitra prakAra kI bhASAe~ evaM bhinna bhinna dezoMkI vicitra prakAra kI bhinna bhinna nItiyAM dezATana kiye binA nahIM jAnI jA sktii| taraha taraha ke adbhuta Azcarya dezATana karane se hI mAlUma hote haiN| pUrvokta vicAra kara vijayazrI eka dina rAtrike samaya hAthameM talavAra lekara kisIko kahe binA hI ekAkI apane zaharase nikala gyaa| aba vaha jJAtAhAta dezATana karatA huA eka roja bhUkha aura pyAsase pIr3ita ho eka jaMgalameM bhaTaka rahA thA usa samaya sarvAlaMkAra sahita kisI eka divya puruSane use sneha pUrvaka bulA kara sarva upadrava nivAraka aura sarva iSTa siddhi dAyaka isa prakAra ke do rasna samarpaNa kiye / parantu jaba kumAra ne usase pUchA ki tuma kauna ho taba usane uttara diyA ki jaba tuma apane nagara meM vApisa jAoge taba vahAM para Aye hue muni mahArAja kI vANI dvArA merA sakala vRttAnta jAna skoge| aba vaha una aciMtya mahimA yukta ratnoMke prabhAva se sarvatra icchAnusAra vilAsa karatA hai| usane kusuma pUrNa nagara ke devazarmA rAjAkI AMkhakI tIvra byathA kA paTaha bajatA suna kara usake darabAje meM jAkara ratnake prabhAvase usake netroMkI - tIbra byathA dUra kii| isase tuSTamAna hokara rAjAne apanA sarvasva, rAjya aura puNya zrI nAmaka putrI kumAra ko arpaNa kI aura rAjAne svayaM dIkSA aMgIkAra kii| yaha bAta sunakara usake pitAne use bulA kara apanA rAjya savarpaNa kara svayaM dIkSA aMgIkAra kara kii| isa prakAra donoM rAjya ke sukhakA anubhava karatA huvA vijaya bhI aba sAnanda apane samaya ko vyatIta karatA hai| eka dina tIna jJAnako dhAraNa karane vAle deva zarmA rAjarSi usakA pUrva bhava vRttAnta pUchane se kahane lage ki 'he rAjan ! kSemApurI nagarI meM subrata nAmaka seThane guruke pAsa yathAzakti kitane eka cAturmAsika niyama aMgIkAra kiye the| usa vakhta vaha dekha kara usake eka naukara kA bhI bhAva caDha gayA jisase usane bhI prati varSa cAturmAsa meM rAtri bhojana na karane kA niyama liyA thaa| vaha apanA AyuSya pUrNa kara usa niyama ke prabhAva se tU' svayaM rAjA huA hai, aura vaha subrata nAmaka zrAvaka mRtyu pAkara mahaddhika deva huA hai, aura usIne pUrva bhavake snehase tujhe do ratna diye the| yaha bAta suna kara jAtismaraNa jJAna pAkara vahI niyama phirase aMgIkAra karake aura yathArtha rItise paripAlana karake vijayazrI rAjA svargako prApta huA, aura antameM mahA videha kSetrameM vaha siddhi padako paaygaa| isa liye cAturmAsa sambandhI niyama aMgIkAra karanA mahA lAbhakArI hai| laukika zAstrameM bhI nIce mujaba caumAsI niyama batalAye hue haiN| basiSTa RSi kahate haiM ki kathaM svapiti devezaH, padmodbhava mhaanneve| ____supte ca kAni vAni, varjiteSu ca kiM phalam // 1 // devake deva zrIkRSNa bar3e samudra meM kisa liye sote haiM ? unhoMke soye bAda kauna kauna se kRtya varjana cAhie aura una kRtyoM ko varjane se kyA phala milatA hai ? 50
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU zrAddhavidhi prakaraNa nAyaM svapiti devezo, na devaH prati budhyate / upacAro harerevaM, kriyate jabadAgame // 2 // yaha viSNu kucha zayana nahIM karate evaM deva kucha jAgate bhI nhiiN| yaha to cAturmAsa Ane para harIkA eka upacAra kiyA jAtA hai| yogasthe ca hRSIkeze, yadvajya tannizAmayaM / pravAsa naiva kurvIta, mRttikAM naiva khAnayet // 3 // jaba viSNu yogameM sthita hotA hai usa samaya jo varjanIya hai so suno| pravAsa na karanA, miTTI na khodnaa| vRntAkAn rAjabhASAMzca, valla kulasthAMzca tuuprii| ___ kAliMgAni tyajedyastu, mUlakaM taMdulIyakam // 4 // baiMgana, bar3e uDada, bAla, kulathI, tuvara ( harahara ) kAliMgA, mUlI, tAMdalajA, vagairaha tyAjya haiN| ekAnnena mahopAla, cAturmAsyaM nissevte| catubhujo naro bhUtvA, prayAti paramaM padam // 5 // he rAjan ! eka daphA bhojana se cAturmAsa seve to vaha puruSa caturbhuja hokara parama pada pAtA hai| naktaM na bhojayedyastu, cAturmAsye vishesstH| sarva kAmA navApnoti, ihaloke paratra ca // 6 // jo puruSa rAtriko bhojana nahIM karatA tathA cAturmAsa meM vizeSataH rAtri bhojana nahIM karatA vaha puruSa isa lokameM aura paraloka meM sarva prakAra kI mana kAmanAoM ko prApta karatA hai| yastu supte hRSIkeze, madyamAMsAni varjayet / mAse mAse zvameghena, sa jayecca zataM samA // 7 // viSNuke zayana kiye bAda jo manuSya madya aura mAMsako tyAgatA hai vaha manuSya mahIne mahIne azvamedha yajJa karake sau barasa taka jayavanta vartatA hai, ityAdika kathana kiyA hai| tathA mArkaNDeya RSi bhI kahate haiM ki tailAbhyaMgaM naro yastu, na karoti narAdhipa / bahu putradhanayukto, roga honastu jAyate // 1 // ___ he rAjan ! jo puruSa tela kA mardana nahIM karatA vaha bahuna putra aura dhanase yukta, hokara roga rahita hotA hai| puSpAdibhogasaMtyAgAva, svargaloke mahIyate / kaTvAlatiktamadhura, kaSAyatArajAna rasAn // 2 // ____ puSpAdika ke bhogako aura kaDave, khaTTe, tIkhe madhura, kaSAyale, khAre, rasoMko jo tyAgatA hai vaha puruSa svarga lokameM pUjA pAtra hotA hai| yo varjayet sa varUpyaM, dorbhAgyaM nApnuyAta kvacit / tAMbUla varjanAta rAjana bhogI lAvaNya mApnuyAt // 3 //
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jo manuSya uparokta padArtha ko tyAgatA hai vaha kurUpatva prApta nahIM krtaa| tathA kahIM bho durbhAgI pana prApta nahIM karatA / he rAjan ! tAmbUla ke parityAga se bhogI pana aura lAvaNyatA prApta hotI hai| phalapatrAdi zAkaM ca, saktvA putrdhnaanvitm| __ madhurasvaro bhavet rAjan, naro vai guDa varjanAt // 4 // phala patrAdi ke zAkako tyAgane se manuSya putra aura dhana sahita hotA hai / tathA he rAjan ! gur3akA tyAga karane se madhura svarI mIThA bolane vAlA hotA hai| labhate santatirdIrghA, tApA pakvasya vanAt / bhUmau strasta rasAyI ca, viSNu ranucaro bhavet // 5 // tApase na pake hue khAdya padArtha ko tyAgane se manuSya bahuta hI lambI putra pautrAdika santati ko prApta karatA hai| jo manuSya cArapAI, palyaMka vinA bhUmi para zayana karatA hai vaha viSNu kA sevaka banatA hai| dadhidugdha parityAgAva, go lokaM labhate naraH / yAmadvayajala tyAgAt, na rogaH paribhUyate // 6 // dahI dUdhakA tyAga karane se devaloka ko prApta karatA hai| do pahara taka pANIke tyAgane se manuSya rogase pIDita nahIM hotaa| ekAMtaropavAsI ca, brahmaloke mahIyate / dhAraNAnakhalopAnAM, gaMgAsnAnaM dine dine // 7 // bIcameM eka dina chor3a kara upavAsa karane se devaloka meM pUjA pAtra hotA hai| aura nakha va lomake bar3hAne meM (paMca keza rakhane se nakha bar3hAne se prati dina gaMgA snAnake phalako prApta hotA hai| parAnnaM varjayedyastu, tasya puNyapanantakam / ___ bhujate kevalaM pApaM, yo maunena na bhujati // 8 // jo manuSya dUsare kA anna khAnA tyAgatA hai use ananta puNya prApta hotA hai / jo manuSya mauna dhAraNa karake bhojana nahIM karatA vaha kevala pApako ho bhogatA hai| upavAsasya niyama, sarvadA pauna bhojanam |tsmaatsrvprytnen, caturmAse vratI bhavet // 6 // upavAsa kA niyama rakhanA, aura sadaiva mauna raha kara bhojana karanA, tadartha cAturmAsa meM vizeSataH udyama karanA, cAhie / ityAdi bhaviSyottara purANa meM kahA huA hai| paMcama prakAza // varSe kRtya / / - pUrvokta cAturmAsika kRtya kahA / aba bAravI gAthAke uttarArdhase ekAdaza dvArase varSa kRtya batalAte haiM / (bArahavIM mUla gAthAkA uttarArdha bhAga tathA terahavIM gAthA ) 1 paI varisa saMdhaccaNa / sAhammi bhattia / 3 tattatiga // 12 //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 zrAddhavidhi prakaraNa 4 jiNagihie nhavaNa / 5jinndhnnbuddddhii|6 mahA puuaa| 7 dhamma jaagriaa| 8 suapuaa| 9 ujavaNaM / 10 taha tiththappa bhAvaNA / 11 sohI // 13 // prati varSa gyAraha kRtya karane cAhiye jinake nAma isa prakAra haiN| 1 saMghapUjA, 2 sAdharmika bhakti, 3 yAtrAtraya, 4 jinaghara pUjA, 5 deva dravya vRddhi 6 mahApUjA 7 dharmajAgarikA 8 jJAna pUjA, 6 udyApana, 10 tIrtha prabhAvanA, aura 11 zuddhi / ina gyAraha kRtyoMkA khulAsA nIce mujava hai| 1 prativarSa jaghanyase yAne kamase kama ekeka daphA saMghArcana arthAt caturvidha saMghakI pUjA krnaa| 2 sAdharmika bhakti yAne sAdharmika vAtsalya krnaa| 3 yAtrAtraya yAne 1 rathayAtrA, 2 tIrtha yAtrA, 3 aSTAnhikA yAtrA karanA / 4 jinendra gRhasnapana maha yAne mandirameM bar3I pUjA paDhAnA yA mahotsava krnaa| 5 deva dravya bRddhi yAne mAlA pahananA, indramAlA pahananA peherAmaNI karanA, isI prakAra AratI utAranA Adise devadravyakI vRddhi karanA / 6 mahApUjA yAne vRhat snAtrAdika krnaa| 7 dharma jAgarikA yAne rAtri dharma nimitta jAgaraNa karanA arthAt prabhuke guNa kIrtana aura dhyAna vagairaha rAtrike vakhta krnaa| 8 jJAna pUjA yAne zruta jJAnakI vizeSa pUjA krnaa| 6 udyApana yAne varSa bharameM jo tapa kiyA ho usakA ujamaNA krnaa| 10 tIrtha prabhAbanA yAne jaina zAsanakI unnati karanA / 11 zuddhi yAne pApakI AlocanA lenaa| zrAvakako itane kRtya prati varSa avazya karane yogya haiN| - baththaM pattaM ca puthyaM ca, kaMbalaM paaypucchnnN| daMDa saMthArayaM sijja anna kiMci subhabhaI // 1 // sAdhu sadhvIko bastra, pAtra, pustaka, kaMbala, pAda proMchana, daMDaka, saMsthAraka, zayyA, aura anya jo sUjhe so de| upadhI do prakArakI hotI hai| eka to odhika upadho aura dUsaro upagrahika updhii| muhapatti, daMDa, proMchana, Adi jo zuddha ho so de| yAne saMyamake upayogameM AnevAlI vastu zuddha ginI jAtI hai| isaliye kahA hai ki ...jaM vaTTaI uvayAre / uvagaraNaM tami hoI uvagaraNaM / aregaM ahigaraNaM ajayo ajayaM parihara to jo saMyamake upakArameM upayogI ho vaha upakaraNa kahalAtA hai, aura usase jo adhika ho so adhikaraNa kahalAtA haiM / ayatanA karanevAlA sAdhu ayatanA se upayoga meM le to vaha upakaraNa nahIM parantu adhikaraNa ginA jAtA hai| isa prakAra pravacana sAroddhArakI vRttimeM likhA hai| isI prakAra zrAvaka zrAvikA kI bhI bhakti karake yathAzakti saMgha pUjA karanekA lAbha utthaanaa| zrAvaka zrAvikA ko vizeSa zakti na hone para sapArI vagairaha dekara bhI prati varSa saMgha pUjA karaneke bidhiko pAlana krnaa| tadartha garIvAI meM svalpa dAna karanese bhI mahAphala kI prApti hotI hai| isaliye kahA hai ki saMpattau niyamaH zaktyau, sahana yauvane vratam / dAridra dAnamapyalpaM, mahAlAbhAya jAyate // saMpadAmeM niyama pAlana karanA, zakti hone para sahana karanA, yauvanameM brata pAlana karanA, garIbAImeM bhI dAna denA ityAdi yadi alpa hoM tathApi mahAphalake dene vAle hote haiN|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 397 sunA jAtA hai ki maMtrI vastu pAlAdikoM kA prati cAturmAsa meM saba gacchoMke saMghakI pUjA bagaraha karanemeM bahuta hI dravyakA vyaya huA karatA thaa| isI prakAra zrAvakako bhI prati varSa yathAzakti avazya hI saMdha pUjA karanI caahie| ||sdhaarmik vAtsalya // samAna dharma bAle zrAvakoMkA samAgama bar3e puNyake udayase hotA hai| ataH yathAzakti samAna dharmI bhAioMkI hareka prakArase sahAyatA karake sAdharmika vAtsalya karanA caahie| sarvaiH sarva mithaH sarvaM, sambandhAna lbdhpuurvinnH| sAdhamikAdi sambandhaH, labdhArastu mitAH kvacit // 1 // tamAma prANioM ne (mAtA pitA strI bagarahake ) pArasparika sarva prakArake sambandha pUrva meM prApta kiye haiN| parantu sAmikAdi sambandha pAne vAle to koI virale ho kahIM hote haiN| zAstroMmeM sAdharmI vAtsalyakA bar3A bhArI mahimA batalAte hue kahA hai kiegathya saba dhammA, sAhammina vacchalaM tu egaththa / buddhi tullAe tuliyA dobi atullAi bhaNibhAI // 1 // eka tarapha sarva dharma aura eka tarapha sAdharmika vAtsalya rakhakara buddhirUpa tarAjUse tolA jAya to donoM samAna hote haiN| yadi saMpatti aura kImatI janma vyartha naSTa hotA hai isaliye kahA hai kina kayaM dINaddharaNa, na kayaM sAhammimANa vcchllN| hiyayammi bIyarAmo, na dhAriyo hArio jmmo|| donoMkA uddhAra na kiyA, samAna dharma vAle bhAioMko vAtsalyatA yAne sevA bhakti nakI, hRdayameM bItarAga devako dhAraNa na kiyA to usa manuSya ne manuSya janmako vyartha ho hAra diyaa| samartha zrAvakako cAhie ki vaha pramAdake vaza yA ajJAnatAke kAraNa unmArgameM jAte hue apane svadharmI baMdhuko zikSA dekara bhI usake hitake vuddhise use sanmArgameM jodd'e| isa para zrI saMbhavanAtha svAmIkA dRSTAnta // saMbhavanAtha svAmIne pUrvake tIsare bhavameM dhAtakI khaMDake airAvata kSetrameM kSemApurImeM bimala vAhana rAjAke bhavameM mahA duSkAlake sAthameM samasta sAdharmikoM ko bhojanAdika dAna denese tIrthaMkara nAmakarma vAMdhA thaa| phira dIkSA lekara cAritra pAla kara Anata nAmaka devaloka meM deva tayA utpanna ho phAlguNa zukla aSTamIke dina java ki mahAduSkAla thA unakA janma huaa| deva yogase usI dina cAroM taraphase akasmAt dhAnyakA Agamana huaa| arthAt jahAM dhAnyakA asaMbhava thA vahAM dhAnyakA saMbhava honese unhoMkA nAma saMbhavanAtha svAmI sthApita huaa| isaliye bRhadbhASyameM bhI kahA hai ki
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa saMsokhkhaMti pavucaI, diThaThe taM hoI svvjiivaann| to saMbhave jiNeso, savve vihu saMbhavA evaM // 1 // jise dekhanese saba jIvoMko sukha ho use hI sukha kahate haiN| isaliye saMbhavanAtha jinezvara ke prabhAvase sarva prakArake sukhakA saMbhava hotA hai| bhaNaMti bhuvaNa guruNo, na varaM anna pi kAraNaM athiya / sAvaththI nayarIe, kayAi kAlassa doseNa // 2 // jAe dubhirukhabhare, dRththI bhUe jaNe samaththevi // avayaribho esa jiNo; seNAde vIi uarabhi // 3 // sayapevAgambha surAhiveNa saMpRimA to jaNaNI / vadhdhAviprAya bhuvaNika bhANu taNayassa lAbhega // 4 // tavigrahaM ciyasahasA, sapaththa sathyehiM dhnnpunnehi| savvasto ittehi, suhaM subhikhkhaM tahi jayaM // // // saMbhaviprAIjamhA, samattasai saMbhave tasya / / to saMbhavotinAmaM paiThi jaNANi jaNaehiM // 6 // (ina gAthAoMko artha uparokta saMbhavanAtha svAmIke saMkSipta dRSTAntameM samA gayA hai ) zAha jagasiMha devagirI nagarameM ( mAMDavagar3ha) zAha jagasiMha apane samAna saMpadA vAle svayaM banAye huye tonasau sATha vaNika putroMse bahattara hajAra (72000 ) rupiyoMkA ekameM kharca ho isa prakArake prati dina ekekake pAsase sAdharmika vAtsalya karAtA thaa| isase prati varSa usake tInasau sATha sAdharmika vAtsalya hote the| iso prakAra AbhU saMghapati ne bhI apanI lakSmIkA sadvyaya kiyA thaa| tharAdagAma meM zrI mAlavaMza meM utpanna hone vAle AbhU saMghapati ne apanI saMpadA dvArA tInasau sATha apane sAdharmoM bhAiyoM ko apane samAna sampattivAna banAyA thaa| kamase kama zrAvakako eka daphA varSameM yAtrA avazya karanI cAhiye / yAtrA tIna prakArakI kahI hai| aSTAnhikAbhidhApekA, rathayAtrApayAparAm / tRtIyA tIrthayAtrA cetmAhuryAtrA tridhA budhaaH||1|| aThAI yAtrA, rathayAtrA, tathA tIrthayAtrA, isa taraha zAstrakAroM ne tIna prakAra kI yAtrA batalAI hai| unameM aThAiyoM kA svarUpa prathama kahA ho gayA hai| una aThAiyoMmeM vistAra sahita sarva caitya paripATI karanA yAne zaharake tamAma mandiroMmeM darzana karane jaanaa| rathayAtrA to prasiddha hI hai| tIrtha yAne zatruJjaya, giranAra Adi evaM tIrthaMkaroM ke janma kalyANaka dIkSA kalyANaka, kevalajJAna kalyANaka, nirvANa kalyANaka, aura bahutase jIvoMko zubha bhAvanA sampAdana karAne tathA bhavarUpI samudrase tAraneke kAraNa tIthaMkaroM kI bihAra bhUmi
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa reTarsa sthAna vagairaha se zrI saMghako prathamase hI vidita kre| mArgameM calatI huI gAr3iyAM vageraha sarva yAtriyoM para najara rakkhe yAnI unakI sAra samhAla rkkhe| rAstemeM Ane vAle gAmoMke mandiroM meM darzana, pUjA prabhAvanA karate huye jAya aura jahAM kahIM jIrNoddhAra kI AvazyaktA ho vahAMpara yathAzakti vaisI yojanA kraave| jaba tIrthakA darzana ho taba suvarNa cAMdI ratna moto vagairaha se tIrthakI ArAdhanA kare, sArmika vAtsalya kare aura yathocita dAnAdika de| pUjA par3hAnA, snAtra par3hAnA, mAloddhATana karanA mahAdhvajA ropaNa karanA, rAtri jAgaraNa karanA, tapazcaryA karanA, pUjAkI sarva sAmagrI car3hAnA, tIrtharakSakoM kA vahumAna karanA tIrthakI Aya bar3hAnekA prayatna karanA ityAdi dharmakRtya karanA / tIrthayAtrA meM zraddhA pUrvaka dAna denese bahuta phala hotA hai jaise ki tIrthaMkara bhagavAna ke Agamana mAtra ko khabara dene vAleko cakravartI vagairaha zraddhAvaMtoM dvArA sAr3he bAraha karor3a suvarNa mudrAyeM dAna deneke kAraNa unheM mahAlAbha kI prApti hotI hai| kahA hai kibistIi suvanassaya, vArasa zraddhaca saya shssaai| tAvai aM cikoDI, pIi dANaMtu caktissa // sADe bAraha lAkha suvarNa mudrAoMkA protidAna vAsudeva detA hai| parantu vakravatI prItidAna meM sADe bAraha karor3a suvaNa mudrAeM detA hai| isa prakAra yAtrA karake lauTate samaya bhI mahotsava sahita apane nagarameM praveza karake navagraha daza dikpAlAdika devatAoM ke ArAdhanAdika karake eka varSa paryanta tIrthopavAsAdika tapa kre| yAne tIrtha yAtrAko jisa dina gaye the usa tithiko yA tIrthakA jaba prathama darzana huA thA usa dina prati varSa usa puNya dinako smaraNa rakhaneke liye upavAsa kare ise tIrthatapa kahate haiN| isa prakAra tIrtha yAtrA bidhi pAlana krnaa| vikramAditya kI tIrthayAtrA zrI siddhasena divAkara sUri pratibodhita vikramAditya rAjAke zrI zatrujaya tIrthakI yAtrArtha nikale hue saMghameM 167 suvarNa ke mandira the, pAMcaso hAthIdAMta ke aura caMdanamaya maMdira the| zrI siddhasaina sUri Adi pAMca hajAra AvArya usa saMghameM yAtrArtha gaye the| caudaha bar3e mukuTabaddha rAjA the| sattara lAkha zrAvakoMke kuTuMba usa saMghameM the| eka karor3a dasa lAkha nava hajAra gAr3IyAM thIM ! aThAraha lAkha ghor3e the| chahattara sau hAthI the, evaM khaccara, UMTa vagairaha bhI samajha lenaa| isI prakAra kumArapAla, AbhU saMghapati, tathA pethar3a zAhake saMghakA varNana bhI samajha lenA caahie| rAjA kumArapAla ke nikAle hue saMghameM aThAraha sau cuhattara suvarNaratnAdi maya mandira the| isI pramANameM saya sAmagrI samajha lenaa| tharAda ke pazcima maMDalika nAmaka padavIse vibhUSita AbhU nAmA saMghapati ke saMghameM sAta sau maMdira the| usa saMghameM bAraha karor3a suvarNa mudrAoMkA kharca huA thaa| pethar3azAha ke saMghameM gyAraha lAkha rupiyoMkA kharca huA thaa| tIrthakA darzana huA tava usake saMghameM bAvana mandira the aura sAta lAkha manuSya the|
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 zrAddhavidhi prakaraNa bhI tIrtha kahI jAtI hai| aise tIrthoM para samakita kI zuddhike lie aura jainazAsana kI prabhAvanArtha vidhi pUrvaka yAtrA karane jAnA ise tIrthayAtrA kahate haiN| jaba taka yAtrAke kAryameM pravartatA ho taba taka itanI bAteM avazya aMgIkAra karanI cAhiye / eka daphA bhojana karanA, sacitta vastukA parityAga, vArapAyI palaGgako choDakara jamIna para zayana karanA, brahmacarya pAlana karanA vagairaha abhigraha dhAraNa krnaa| pAlakI uttama ghoDA, ratha, gAr3I, vagairaha kI samagra sAmagrI hone para bhI yAtrAluko evaM vizeSa zraddhAvAna zrAvakako bhI zaktyAnusAra paidala cala kara jAnA ucita haiN| isaliye kahA jAtA hai ki ekAhArI darzanadhArI, yAtrAsu bhuushynkaarii| sacittaparihArI padacArI brahmacArI c||1|| eka daphe bhojana karane vAlA samyaktva meM dRDha rahane vAlA, jamIna para sone vAlA sacitta vastukA tyAga karane vAlA paidala calane vAlA brahmacarya pAlane vAlA ye chaha (chaharI ) yAtrAmeM jarUra pAlanI cAhiye / laukikameM bhI kahA hai ki yAna dharmaphalaM hanti turIyAzatrupAnahau / tRtIyAzamavapanaM, sarvaM hanti pratigrahaH // 2 // vAhana Upara baiThane se yAtrAkA AdhA phala naSTa hojAtA hai / yAtrA samaya pairoMmeM jUtA pahanane se yAtrAke phalakA paunAbhAga naSTa hojAtA hai| hajAmata karAnese tRtIyAMza phala naSTa hotA hai aura dUsaroMkA bhojana karanese yAtrAkA tamAma phala calA jAtA hai| ekabhaktAzanA bhAvya, tathA sthNddilshaayinaa| tIrthAni gacchatA nitya,mapyatau brhmcaarinnaa|| isIliye tIrthayAtrA karane vAleko eka hI daphA bhojana karanA caahiye| bhUmipara hI zayana karanA cAhiye aura nirantara brahmacArI rahanA caahiye| phira yathA yogya rAjAke samakSa najarAnA rakha kara use santoSita kara tathA usakI AjJA lekara yathAzakti saDameM le jAneke liye kitane eka mandira sAthameM le kara sAdharmika zrAvakoM evaM sage sambandhiyoM ko binaya bahumAna se bulaave| guru mahArAja ko bhakti pUrvaka nimantraNa kare, jIvadayA ( amArI) palAve, maMdiroMmeM bar3I pUjA vagairaha mahotsava karAve, jisa yAtroke pAsa khAnA na ho use khAnA de, jisake pAsa paisA na ho use kharca de, vAhana na ho use vAhana de, jo nirAdhAra hoM unheM dhana dekara sAdhAra vanAve, yAtriyoM ko vaca. nase prasanna rakkhe, jise jo cAhiyegA use vaha diyA jAvegA aisI sArthavAha ke samAna udghoSaNA kre| nirutsAhI ko yAtrA karaneke liye utsAhita kare, vizeSa ADambara dvArA sarva prakArakI taiyArI kre| isa prakAra AvazyakAnusAra sarva sAmagrI sAtha lekara zubha nimittAdika se utsAhita ho zubha muhUrtameM prasthAna maMgala kare / vahAM para sarvazrAvaka samudAya ko ikaTThA karake bhojana karAve aura unheM tAMbUlAdika de| paMcAMga vastra rezamI vastra, AbhUSaNAdika se unheM satkArita kare / acche pratiSThita, dhArmiSTha, pUjya, bhAgyazAlI, puruSoMko padharAkara saMghapati tilaka karAvai / saMghAdhipati hokara saMghapUjA kA mahotsava kare aura dUsareke pAsa bhI yatho. vita kRtya karAve / phira saMghapati kI vyavasthA rakhanevAloM kI sthApanA kare / Age AnevAle mukAma, utarane ke
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ manoranormanniwanahanwwanmanna zrAddhavidhi prakaraNa 401 maMtrI vastupAla kI sAr3e bAraha daphA saMgha sahita zatrujaya kI tIrthayAtrA huI yaha bAta prasiddha hI hai| pustakAdika meM rahe hue zrRM tajJAta kA karpUra vAsakSepa DAlane vagairaha se pUjana mAtra prati dina karanA / tathA prazasta vastrAdika se pratyeka mAsakI zukla paJcamI ko vizeSa pUjA karanA yogya hai| kadAcit aisA na bana sake to kamase kama prati barSa eka daphA to avazyameva jJAna bhakti karanA jisakA bidhi Age batalAyA jaaygaa| "udyApana" navakAra ke tapakA Avazyaka sUtra, upadezamAlA, uttarAdhyayanAdi jJAna, darzana cAritrake vividha tapa sambandhI udyApana kamase kama prati varSa avazyameva karanA cAhie / isaliye kahA hai ki / lakSmIH kRtArthI saphalaM tapopi, dhyAnaM sadocca nabodhi lAbhaH / jinastha bhaktirjina zAsamazrIH,guNAH syuruyApanato narANAM // 1 // lakSmI kRtArtha hotI hai, tapa bhI saphala hotA hai, sadaiva zreSTha dhyAna hotA hai, dUsare logoMko bodhibIja kI prApti hotI hai, jinarAja kI bhakti aura jina zAsana kI prabhAvanA hotI hai| udyApana karane se manuSya ko itane lAbha hote haiN| udyApana yattapasA samarthane, taccatyamaulI klshaa'dhiropnn| ___ phaloparopo kSatapAtra mastake, tAMbUladAna kRtabhojano pari // 2 // jisa tapa kI samApti hone se udyApana karanA hai vaha mandira para kalaza caDhAneke samAna hai, akSata pAtra ke mastaka para phala caDhAne rUpa aura bhojana kiye bAda tAla dene samAna hai| sunA jAtA hai ki vidhi pUrvaka navakAra eka lAkha yA karor3a japanepUrvaka mandira meM snAtra, mahotsava, sArmika vAtsalya, saMghapUjA vagairaha prauDha ADambara se lAkha yA karoDa akSata, aDasaTa suvarNa kI tathA cAMdI kI pyAliyAM, paTTI, lekhanI, maNI motI pravAla tathA nagada dravya, nAriyala vagairaha aneka phala vividha jAtike pakvAna, dhAnya, khAdima, svAdima, kapaDe pramukha rakhanese navakAra kA upaMdhAna vahanAdi vidhi pUrvaka mAlA ropaNa hotA hai| ___evaM Avazyaka ke tamAma sUtroMkA upadhAna bahana karane se pratikramaNa karanA kalpatA hai, isa prakAra upadezamAlA kI 544 gAthAke pramANase 544 nAriyala, laDDU, kacaulI bagairaha vividha prakAra kI vastueM upadezamAtA grantha ke pAsa rakhane se upadeza mAlA prakaraNa paDhanA, udyApana smjhnaa| tathA samakita zuddhi karane ke liye 67 laDDuoM meM suvarNa mohareM, cAMdI kA nANA DAla kara usakI lAhaNI kare vaha darzana modaka ginA jAtA hai| -Ivihi navakAra vagairaha sUtroMke yathAzakti vidhi pUrvaka upadhAna tapa kiye binA unakA par3hanA ginanA vagairaha nahIM kalpatA / unakI ArAdhanA ke liye zrAvakoMko avazya upadhAna tapa karanA cAhiye / sAdhuoM 51
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 402 ko bhI yogodvahana karanA par3atA hai / tadvat zrAvaka yogya sUtroMkA udyApana tapa karake mAlAropaNa karanA yogya hai / upadhAna tapo vidhivadvidhAya, dhanyo nidhAya nijakaNThe / ghApi sUtramA dhApi vizriyaM zrayati // 1 // dhanya haiM ve puruSa ki jo upadhAna tapa vidhi pUrvaka karake donoM prakAra kI sUtra mAlA ( 108 tAra aura itane hI rezamI phUla vagairaha banAI huI, apane kaMTha meM dhAraNa karake donoM prakAra kI mokSazrI ko prApta karate haiN| muktinIvaramAlA, sukRtajalAkarSaNe ghaTImAlA / sAcAdiva guNamAlA, mAlAparidhIyate dhanyaH // 2 // muktirUpiNI kanyA ko dharane kI vara mAlA, sukRta jalako khe cane kI araghaTTa mAlA, sAkSAt guNamAlA, pratyakSa guNamAlA sarIkhI mAlA dhanya puruSoM dvArA pahanI jAtI hai| isa prakAra zukla paMcamI vagairaha tapa ke bhI usake upavAsoM kI saMkhyA ke pramANa meM nANA, kacoliyAM, nAriyala, tathA modakAdika evaM nAnA prakArakI lAhANI karake yathAzruta saMpradAya ke udyApana karanA / * "tIrtha prabhAvanA" tIrtha prabhAvanA nimitta kamase kama prati varSa zrIguru praveza mahotsava prabhAvanAdi eka daphA avazyakaranA / gurupraveza mahotsava meM sarja prakArake praur3ha ADambara se caturvidha zrI saMgha ko AcAryAdika ke sanmukha nA | guru Adi kA evaM zrI saMghakA satkAra yathAzakti karanA / isaliye kahA hai kinasaNeNa, paDipucchaNeNa sAhukhaM / abhigamaNa vaMda cira saMcipi kampa', khaNeNa viralattaNa muvei // 1 // sAdhuke sAmane jAne se, baMdana karane se sukhasAtA pUchane se carikAla ke saMcita karma bhI kSaNavArameM dUra jAte haiN| pethar3azAha ne tapagaccha ke pUjya zrI dharmaghoSasUri ke praveza mahotsava meM bahattara hajAra rupayoMkA kharca kiyA thA / aise vairAgyavAna AcAryoMkA praveza mahotsava karanA ucita nahIM yaha na samajhanA caahie| kyoMki Agama ko Azraya karake bicAra kiyA jAya to guru AdikA praveza mahotsava karanA kahA hai| sAdhukI pratimA adhikAra meM vyavahAra bhASya meM kahA hai ki tIra umbhAma niyoga, darisaNaM sanni sAhu madhyAhe / daNDi bho asaI, sAvaga saMghova sakkAraM // 1 // pratimAdhArI 'sAdhu pratimA pUrI hone se ( pratimA yAne tapa abhigraha vizeSa ) jo samIpa meM gAMva ho vahAM jAkara vahAM rahe hue sAdhuoM se paricita hove / vahAM para sAdhu yA zrAtraka jo mile usake sAtha AcArya ko sandeza kahalAve ki merI pratimA aba pUrI huI haiN| taba usa nagara yA gAMvake rAjAko AcArya bidita kare ki
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 403 amuka muni bar3A tapa karake phirase gacchameM Ane vAlA hai| isase unakA praveza mahotsava bar3e satkAra ke sAtha karanA yogya hai| phira rAjA apanI yathAzakti use praveza karAve / satkAra yAne usa para zAla duzAlA car3hAnA, vAjitra bajAnA, anya bhI kitaneka ADambara se jaba guruke pAsa Ave taba usa para ve vAsakSepa kara / yadi vaisA zraddhAlu rAjA na ho to gAMvakA mAlika satkAra kre| yadi vaisA bhI na ho to Rddhivanta zrAvaka kare | aura yadi vaisA zrAvaka bhI na ho to zrAvakoM kA samudAya milakara kare / tathA aisA prasaMga bhI na ho to phira sAdhu sAdhvI vagairaha milakara sakala saMgha yathAzakti satkAra kare / satkAra karane se guNoMkI prApti hotI hai so batalAte haiN| pambhAvaNA pavayaNe, saddhA jagaNaM tadeva bahumANo / mohavaNA kutIthya | jIzrataha tIthya buDI // 1 // jaina zAsana kI unnati tathA anya sAdhuoM ko pratimA vahana karane kI zraddhA utpanna hotI hai / unake dilameM vicAra AtA hai ki yadi hama bhI aisI pratimA vahana kareMge to hamAre nimitta bhI aisI jaina zAsana kI prabhAvanA hogI / tathA zrAvaka zrAvikAoM yA mithyAtbI logoMko jaina zAsana para bahumAna paidA hotA hai jaise ki darzaka loga vicAra kareM ki aho Azcarya kaisA sundara jaina zAsana hai ki jisameM aise utkRSTa tapake karane vAle haiN| tathA kutIrthiyoM kI apabhrAjanA helanA hotI hai bhavya jIva vairAgya pAkara asAra saMsAra kA parityAga karake vRhatkalpa bhASya kI malayagirI sUrikI kI huI vRttimeM ullekha milatA hai| / evaM jaina zAsana kI aisI zobhA dekha kara kaI mukti mArga meM ArUr3ha ho sakate haiM / isa prakAra tathA yathAzakti zrI saMghakA bahumAna karanA, tilaka karanA, candana javAdi surabhita puSpAdi vagairaha se bhakti karanA / isa taraha saMghakA satkAra karane se aura zAsana kI prabhAvanA karane se tIrthaMkara gotra Adi mahAna guNoMkI prApti hotI hai| kahA hai ki puSva nAgaNe, suprabhaktI pavayaNa pabhAvaNayA / eehiM kAraNehiM, tithyayarataM lahai jIvo // 1 // apUrva jJAnakA grahaNa karanA, jJAna bhakti karanA, jaina zAsana kI unnati karanA itane kAraNoM se manuSya tIrthaMkaratva prApta karatA hai 1 bhAvanA mokSadA svastha, svAnya yostu prabhAvanA | prakAreNAdhikAyuktaM, bhAvanAtaH prabhAvanA // 2 // bhAvanA apane Apako hI mokSa dene vAlI hotI hai / parantu prabhAvanA to sva tathA parako mokSadAyaka hotI hai| bhAvanA meM tIna akSara haiM aura prabhAvanA meM haiM cAra / pra akSara adhika hone ke kAraNa bhAvanA se prabhAvanA adhika hai| "AloyaNa" gurukI jogavAI ho to kamase kama prati varSa eka daphA AloyaNA avazya lenI cAhie / isaliye kahA hai ki
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 zrAvidhi prakaraNa prati saMvatsara grAhya, prAyazcittaM guroH purH| zoyamAno bhavedAtmA, yenAdarza ivojvalaH // 1 // medhate hue yAne zuddha karate hue AtmA darpaNa ke samAna ujvala hotI hai| isaliye prati varSa apane guruke pAsa apane pApakI AloyaNA-prAyazcitta lenA / Avazyaka niyukti meM kahA hai ki cAumAsima varise, Alobha nimasou daayvaa| ___gahaNaM abhimgahANaya, punvaggahie niveeu||1|| cAturmAsa meM tathA varSameM nizcaya hI aloyaNa lenA caahiye| naye abhigrahoM ko dhAraNa karanA aura pUrva grahaNa kiye hue niyamoM ko nivedita krnaa| yAne guruke pAsa pragaTa krnaa| zrAddha jitakalpa vagairaha meM AloyaNa lenekI rIti isa prakAra likhI haipakhkhina cAumpAse, barise ukkosa oma baarshi| nizramA pAloijjA, gImAi guNassa bhaNinaM ca // 1 // nizcaya se pakSameM, cAra mahIne meM, yA varSameM yA utkRSTa se bAraha varSameM bhI AlopaNa avazya lenI cAhie / gItArtha gurukI gaveSaNA karane ke liye bAraha varSakI avadhi batAI huI hai| salludaraNa nimittaM, khitami satta jopaNasayAi / ___kAle vArasa varisaM, gIathya gavesaNaM kujjA // 2 // pApa dUra karane ke liye kSetrase sAtasau yojana taka gaveSaNa kare, kAlase bAraha varSa paryanta gItArtha gurupI gaveSaNA kre| arthAt prAyazcitta denese yogya gurukI talAzameM rhe| gIbhathyo kaDajogI, cAritI tahaya gAhaNA kuslo| kheanno avisAI, bhaNiyo paaloynnaayribho||3|| nizIthAdika zrutake sUtra aura arthako dhAraNa karane vAlA gItArtha kahalAtA hai / jisane mana, vacana, kAyAke yogako zubha kiyA ho yA vividha tapa vAlA ho vaha kRta yogI kahalAtA hai, athavA jisane vividha zubha yoga aura dhyAnase, tapase, vizeSataH apane zarIra ko parikarmita kiyA hai use kRtayogI kahate haiN| riticAra cAritravAna ho, yuktiyoM dvArA AloyaNA dAyakoM ke vividha tapa vizeSa aMgIkAra karAne meM kuzala ho use grahaNA kumAla kahate haiN| samyak prAyazcitta kI vidhimeM paripUrNa abhyAsa kiyA huA ho aura AloyaNA ke sarva vicAra ko jAnatA ho use khedajJa kahate haiN| AlopaNa lene vAlekA mahAna aparAdha sunakara svayaM kheda na kare parantu pratyuta use tathA prakAra ke bairAgya bacanoM se AloyaNA lenemeM utsAhita kre| ase avikhAdI kahate haiN| jo isa prakAra kA guru ho, use AlopaNA dene lAyaka smjhnaa| vaha AlocanAcArya kahalAtA hai| bhAyAra va mAhAra vaM, vavahArubbIlae pakuvvavIya / aparissAvI nijjava, avAya daMsI guru bhnnimo||4||
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jhAnAdi paMcavidha AcAra vAda, AloyaNA lene vAlene jo apane doSa kaha sunAe haiM una para cAro taraphakA vicAra karake usakI dhAraNA kare vaha AdhAra vAna, AgamAdi pAMca prakArake vyavahArako jAnatA ho use Agama vyavahArI kahate haiN| usameM kevalI, manaH paryayajJAnI, avadhijJAnI, caudaha pUrvI, dasa pUrvI, aura nava pUrvI taka jJAnavAna Agama vyavahArI gine jAte haiM / ATha pUrvase utarate eka pUrvadhArI, ekAdazAMgadhArI, aMtameM nizIthAdika zrutakA pAragAmI zruta vyavahArI kahalAtA hai| dUra rahe hue AcArya aura gItArtha yadi paraspara na mila sakeM to paraspara unheM pUchakara eka dUsareko gupta sammati le kara jo AloyaNA detA hai vaha AjJAvyavahArI kahA jAtA hai| guru Adikane kisIko AloyaNA dI ho usako dhAraNA kararakhanese usa prakAra AloyaNA denevAlA dhAraNA vyavahArI kahalAtA hai| AgamameM kathana kI huI rItise kucha adhika yA kama athavA paramparAse AcaraNa huA ho usa prakAra AloyaNa de so jItavyavahArI kahalAtA hai| ina pAMca prakArake AcArako jAnane vAlA vyavahAra vAna kahA jAtA hai| AloyaNA lene vAleko aisI vairAgyakI yuktise pUche ki jisase vaha apanA pApa prakAzita karate hue lajita na ho| AloyaNa lenevAle ko samyaka prakArase pApa zuddhi karAne vAlA prakUrvI kahalAtA hai / AloyaNa lene vAlekA pApa anyake samakSa na kahe vaha aparizrAvI kahalAtA hai| AloyaNA lene vAlekI zakti dekhakara vaha jitanA nirvAha kara sake vaisA hI prAyazcitta de vaha nirvAka kahalAtA hai| yadi sacamuca AloyaNA na le aura samyaka AloyaNA na vatalAve to ve donoM jane donoM bhavameM duHkhI hote haiN| isa prakAra vidita kare vaha ApAyadarzI kahalAtA hai| ina ATha prakArake guruoMmeM adhika guNavAnake pAsa AloyaNA lenI caahiye| pAyariyA isagacche, saMbhoina iara gIna pAsathyo / sAruvI pacchAkaDa, devaya paDimA pariha siddhi // 6 // sAdhu yA zrAvakako prathama apane apane gacchoMmeM AlocanA karanA, so bhI AcAryake samIpa AlocanA krnaa| yadi AcArya na mile to upAdhyAyake pAsa aura upAdhyAyake abhAvameM pravartakake pAsa evaM sthavira, gaNAvacchedaka, sAMbhogika, asAMbhogika, saMvijJa gacchameM Upara likhe hue kramAnusAra hI AlocanA lenaa| yadi pUrvokta vyaktioMkA abhAva ho to gItArtha pAsathyAke pAsa AloyaNa lenaa| usake abhAvameM sArUpI gItArthake pAsa rahA huA ho usake pAsa lenA, usake abhAvameM gItArthe pazcAtya kRtya gItArtha nahIM parantu gItArthake kitave eka guNoMko dhAraNa karane bAleke pAsa lenaa| sArUpika yAne zveta kala dhArI, muMDa, abaddha kaccha, (lAMga khullI rakhane vAlA ) rajoharaNa rahita, abrahmacArI, bhAryA rahita, bhikSA maahii|, siddha putra to use kahate haiM ki jo mastaka para zikhA rakkhe aura bhAryA sahita ho| pazcAtkRta use kahate haiM ki jisane cAritra aura kera chor3A ho| pArzvasthAdika ke pAsa bhI prathamase guru baMdanA vidhike anusAra kA karake, vinayamUla dharma hai isa liye vinaya karake usake pAsa AloyaNA lenaa| usameM bhI pArzvasthAdika pani svayaM hI apane hIna guNoM ko dekhakara bandatA pramukha na karAve to use eka Asana para baiThA kara praNAma mAtra karake AlocanA krnaa| pazcAtkRta ko to thoDe kAlakA sAmAyika AropaNa karake (sAdhukA veSa dekara ) vidhi pUrNaka AlocanA kaarkhaa|
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 zrAddhavidhi prakaraNa ____Upara likhe mujaba pArzvasthAdika ke abhAvameM jahAM rAjagRhI nagarI hai, guNazIla caitya hai, jahAM para arhanta gaNadharAdikoM ne bahutase muniyoMko bahutasI daphA, AloyaNa dI huI hai. vahAMke kitane eka kSetrAdhipati devatAoMne vaha AloyaNA vAraMvAra dekhI huI hai aura sunI huI hai usameM jo samyakdhArI devatA hoM unakA aSTamAdika tapase ArAdhana karake (unheM pratyakSa karake) unhoMke pAsa AloyaNa lenA / kadApi vaise devatA cyava gaye hoM aura dUsare navIna utpanna hue ho to ve mahAvideha kSetrameM vidyamAna tIrthaMkarako pUchakara prAyazcitta de| yadi aisA bhI yoga na bane to arihantakI pratimAke pAsa svayaM prAyazcitta aMgIkAra karanA / yadi vaisI kisI prabhAvika pratimAkA bhI abhAva ho to pUrva dizA yA uttara dizAke sanmukha arihanta, aura siddhako sAkSI rakha kara AloyaNa lenaa| parantu AlocanA binA na rhnaa| kyoMki sazalyako anAragdhaka kahA hai| isaliye agiyo navi jANaI, sohiM caraNassa dei uunnhi| , to appANaM pAloagaM, ca pAu~I sNsaare||7|| cAritrakI zuddhi agItArtha nahIM jAnatA, kadApi prAyazcitta prAdana kare to bhI nyUnAdhika detA hai usase cAyazcitta lene vAlA aura denevAlA dono hI saMsArameM paribhramaNa karate haiN| jaha vAlo jaMpato, kajhajhamakaca ujjudhe bhaNai // taha taM pAloijjA, pAyAyaya vippa mukkI a||8|| jisa taraha bAlaka bolatA huA kArya yA akAryako saralatayA kaha detA hai vaise hI AloyaNa lene vAle ko saralatA pUrNaka AlocanA karanI cAhie / arthAt kapaTa rahita AlocanA krnaa| mAyAI dosarahimao, paisamayaM baDhamANa sNvego| bhAloijjA akaja, na puNo kAhiti nicchyo||6|| mAyAdika doSase rahita hokara jisakA pratikSaNa vairAgya baDha rahA hai, aisA hokara apane kRta pApakI AlocanA kre| parantu usa pApako phira na karaneke liye nizcaya kre| lajjA igAra verNA, vahussuma maraNa vaaviducriy| jona kahei guruNAM, nahu so pArAhago bhnniyo||10|| jo manuSya lajjA se yA bar3AIse kiMvA isa khayAlase ki maiM bahuta jJAnavAna hUM, apanA kRta doSa guruke samIpa yadi saralatayA na kahe to sacamuca hI vaha ArAdhaka nahIM kahA jaasktaa| yahAM para rasagArava, Rddhi gArava aura sAtA gAravameM cetanavaddha ho to usase tapa nahIM kara sakatA aura AloyaNa bhI nahIM le sktaa| apazabda se apamAna honeke bhayase, prAyazcitta adhika milane ke bhayase, AlopaNa nahIM le sktaa| aisA smjhnaa| saMvega para citaM, kAuNaM tehiM tehiM surohiM / sallANuddharaNa vivAga, desagAihiM pAloe // 11 // . usa usa prakAra ke sUtrake bakA sunAkara, vipAka dikhalA kara, vairAgya vAsita citta karake sallikA uddharaNa karane rUpa AloyaNa karAve / AloyaNa lene vAleko daza doSa rahita honA caahiye|
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa prAkaM paittA aNumANa ittA, jaM diLaM vAhira va suhusNvaa| channaM sadAulaya, bahujaNaM pravattataM sevI // 12 // 1 yadi maiM guru mahArAja kI vaiyAvaJca sevA karUMgA to mujhe prAyazcitta tapa kama deMge isa Azaya se gurukI adhika sevA karake AloyaNa le ise 'AkaMpa' nAmaka prathama doSa smjhnaa| 2 amuka AcArya sabako kamatI prAyazcitta dete haiM isa anumAna se jo kama prAzcitta dete hoM unake pAsa jAkara AlocanA kare ise 'dUsarA anumAna doSa samajhanA caahie| __3 jo jo doSa lage hue haiM unameM se jitane doSa dUsaroM ko mAlUma haiM sirpha utane hI doSoMkI AlocanA kre| parantu anya kisI ne na dekhe hue doSoMkI AlocanA na kare, use tIsarA dRSTa doSa kahate haiN| 4 jo jo bar3e doSa lagate haiM unakI AlocanA kare parantu choTe doSoMkI avagaNanA karake unakI Alo. canA hI na kare use bAdara' nAmaka cauthA doSa samajhanA caahie| 5 jisane choTe doSoMkI AlocanA kI vaha bar3e doSoM kI AlocanA kiye binA nahIM raha sakatA isa prakAra bAhara se logoMko dikhalA kara apane sUkSma doSoM kI hI AlocanA le vaha 'pAMcavAM sUkSma doSa' kahalAtA hai| 6 gupta rIti se Akara AlocanA kare yA guru na suna sake usa prakAra Aloce yaha 'channa doSa nAmaka chaTA doSa smjhnaa| zabdAkula ke samaya AlocanA kare jaise ki bahuta se manuSya bolate hoM, bIcameM svayaM bhI bole athavA jaise guru bhI varAbara na suna sake vaise bole athavA tatrastha sabhI manuSya suneM vaise bole to vaha 'zabdAkula' nAmaka sAtavAM doSa smjhnaa| bahuta se manuSya suna sakeM usa prakAra bolakara athavA bahuta se manuSyoM ko sunAne ke liye hI ucca svarase alocanA kare vaha 'bahujana nAmaka AThavAM doSa kahalAtA hai| 6 avyakta guruke pAsa Alove yAne jise cheda granthoMkA rahasya mAlUma na ho vaise guruke pAsa jAkara AlocanA kare vaha 'avyakta' nAmaka navama doSa samajhanA caahie| 10 jaise svayaM doSa lagAye hue haiM vaise hI doSa lagAne vAlA koI anya manuSya guruke pAsa AlocanA karatA ho aura gurune use jo prAyazcitta diyA ho usakI dhAraNA karake apane doSoMko pragaTa kiye binA svayaM bhI usI prAyazcitta ko karale parantu guruke samakSa apane pApa pragaTa na kare athavA kharaMTa doSa dvArA AlocanA kare (svayaM sattAdhIza yA magarurI honeke kAraNa gurukA tiraskAra karate hue AlocanA kare ) yA jisake pAsa apane doSa pragaTa karate hue zarama na lage aise guruke pAsa jAkara AlocanA kare vaha 'tatsevI' nAmaka dasavAM doSa samajhanA cAhie / AloyaNa lene vAleko ye dazoM hI doSa tyAgane caahie| . .
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 zrAddhavidhi prakaraNa "AloyaNA lenese lAbha lahubhA rahAI jaNaNaM, appapara nivatti avajjavaM sohii| dura kakkaraNaM prANA, nissalataM ca sohIguNA // 13 // 1 jisa prakAra bhAra uThAne vAlekA bhAra dUra honese zira halakA hotA hai vaise hI zalya pApakA uddhAra honese-AlocanA karane se AloyaNa lene vAlA halakA hotA hai yAne usake manako samAdhAna hotA hai / 2 doSa dUra honese pramoda utpanna hotA hai / 3 apane tathA parake doSakI nivRtti hotI hai| jaise ki AloyaNa lenese apane doSakI nivRtti honA to svAbhAvika hI hai parantu use AloyaNa lete hue dekha anya manuSya bhI olo. yaNa leneko tayyAra hote haiN| aisA honese dUsaroM ke bhI doSakI nivRtti hotI hai| 4 bhale prakAra AloyaNa lenese saralatA prApta hotI hai| 5 ativAra rUpa mailake dUra honese AtmAkI zuddhi hotI hai 6 duSkara kArakatA hotI hai jaise ki jisa guNakA sevana kiyA hai vahI duSkara hai, kyoMki anAdi kAlameM vaisA guNa upArjana karane kA abhyAsa hI nahIM kiyA, isa liye usameM bhI jo apane doSakI AlocanA karanA hai yAne guruke pAsa pragaTa karanA hai so to atyanta hI duSkara hai| kyoMki mokSake sanmukha pahuMcA dene vAle prabala vIryollAsa kI vizeSatA se hI vaha AloyaNa lI jA sakatI hai / isaliye nizItha kI cUrNImeM kahA hai ki taba dukkara jaM paDise vIjjaI, taM dukkara jaM samyaM paaloijji|| jo anAdi kAlase sevana karate Aye haiM use sevana karanA kucha duSkara nahIM hai parantu vaha duSkara hai ki jo anAdi kAlase sevana nahIM kI huI AloyaNA sarala pariNAma se grahaNa kI jAtI hai| isIliye abhyantara tapake bheda rupa samyak AloyaNA mAnI gayI hai / lakSmaNAdika sAdhvIko mAsa kSapaNAdika tapase bhI AloyaNa atyanta duSkara huI thii| tathApi usakI zuddhi saralatA ke abhAva se na huii| isakA dRSTAnta prati varSa paryuSaNA ke prasaMga para sunAyA hI jAtA hai| sasallo jaivi kuThaThuggaM, ghoraM vIra taba cre| dIvvaM vAsasahassaM tu, tamotaM tassa niSphalaM // 1 // ___ yadi sazalya yAne manameM pApa rakha kara ugra kaSTa vAlA zUra vIratayA bhayaMkara ghora tapa eka hajAra varSa taka kiyA jAya tathApi vaha niSphala hotA hai| jaha kusalo vihu vijjo, annassa kahei appaNo vaahii| ___ evaM jANaM tassavi, salluddharaNaM para sagAse // 2 // vAhe jaisA kuzala vaidya ho parantu jaba dUsare ke pAsa apanI vyAdhi kahI jAya taba hI usakA nivAraNa ho sakatA hai| vaise hI yadyapi prAyazcitta vidhAnAdika svayaM jAnatA ho tathApi zalyakA uddhAra dUsare se hI ho sakatA hai| __tathA AloyaNA lenese tIrthaMkaroM kI AjJA pAlana kI ginI jAtI hai| 8 evaM niHzalyatA hotI hai yaha to spaSTa hI hai / uttarAdhyayana ke 26 vai adhyayana meM kahA hai ki
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 406 Alo aNayAeNaM bhaMte jIve ki jnniigo| Alo aNayAeNaM mAyA nipANa micchAdasaNa sallaNaM / aNaMta saMsAra vaDhDhaNA uddharaNaM karei / ujju bhAvaM caNaM jaNaI / ujju bhAva pADavanne ajIve abhAI iththIvana pusaga beaMca na vaMdhai / puvva vadhdaM caNAM nijarei // (prazna ) he bhagavan ! AloyaNa lenese kyA hotA hai ? ( uttara ) he gautama ! aloyaNA lenese mAyAzalya, nidAnazalya, mithyAtva zalya, jo ananta saMsArako bar3hAne vAle haiM unakA nAza hotA hai| saralabhAva prApta hotA hai| sarala bhAva prApta honese manuSya kapaTa rahita hotA hai| strIveda, napuMsaka veda, nahIM baaNdhtaa| pUrva meM bAMdhe hue karmako nirjarA karatA hai-una karmoMko kama karatA hai / AloyaNA lenemeM itane guNa haiM / yaha zrAddha jita kalpase aura usako vRttise uddhata karake yahAM para AloyaNA kA vidhi batalAyA hai| tIbratara adhyavasAya se kiyA huA, vRhattara bar3A, nikAcita-dRDha bAMdhA huA bhI, bAla, strI, yati, hatyA, devAdika dravya bhakSaNa, rAjA kI rAnI para gamanAdika mahA pApa, samyak vidhi pUrvaka guru dvArA diyA huA prAyazcitta grahaNa karane se usI bhavameM zuddha ho jAtA hai| yadi aisA na ho to dRr3haprahArI Adiko usI bhavameM mukti kisa taraha prApta ho sktii| isa liye prativarSa aura prati cAturmAsa avazyameva AloyaNA grahaNa karanA hI caahiye| SaSTama prakAza // janma kRtya // ava tIna gAthA aura aThAraha dvArase janmakRtya batalAte haiN| mUla gaathaa| jammaMmi vAsaThANaM, tivagga siddhIi kAraNaM uciaN| uciaM vijjA gahaNaM, pANiggahaNaM ca mittAI // 14 // jindagI meM sabase pahale rahane yogya sthAna grahaNa karanA ucita hai| so vizeSaNa dvArase hetu batalAte haiN| jahAM para dharma, artha va kAma ina tInoM vargakA yathA yogyatayA sAdhana ho sake aise sthAnameM zrAvaka ko rahanA caahie| parantu jahAM para pUrvokta tInoM vargoMkI sAdhanA nahIM ho sake vaha donoM bhavakA vinAzakArI sthAna honese vahAM nivAsa na karanA cAhie / isaliye nIti zAstrameM bhI kahA hai kina bhIlapallISu na caurasaMzraye, na pArvatI yeSu janeSu saMbaset na hiMsa duSTAzrayalokasaMnidho, kusaMgatiH sAdhujanAtya garhitA // 1 // bhilla logoMkI pallI meM na rahanA, jahAM bahutase coroMkA paricaya ho vahAM para na rahanA, pahAr3I logoM ke 52
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 zrAddhavidhi prakaraNa pAsa na rahanA, jahAM para duSTa Azaya vAle aura hiMsaka loga nivAsa karate hoM vahAM para na rahanA, kyoMki kusaMgati sAdhu puruSoMko yAne zreSTha manuSyoM ke liye niMdanIya kahI hai| tatra dhAmni nivase na ha medhI sampatanti khalu yatra munIMdrAH / yatra caityagRhamasti jinAnAM, zravakA parivasanti yatra ca // 1 // jahAM para sAdhu loga Ate jAte hoM vaise sthAnameM gRhasthako nivAsa karanA caahie| tathA jahAM jaina mandira ho aura jahAM para adhika zrAvaka rahate hoM vaise sthAnameM rahanA caahie| vidvatlAyo yatra loko nisargAt / zIla yasmin jiivitaadpybhiisstt| nisa yasmin dharmazIlAH prajAH syuH tiSThetasmin sAdhu saMgo hi bhUtyaH // 3 // jahAMke loga svabhAvase hI vicArazIla-vidvAn-hoM, jina logoMmeM apane jIvitake samAna sadAcAra kI priyatA ho, tathA jahAM para dharmazIla prajA ho, zrAvaka ko vahAM hI apanA nivAsa sthAna karanA cAhie kyoMki satsaMgata se hI prabhutA prApta hotI hai| jaththa pure jiNa bhuvaNaM, samayaviu sAhu sAvayA jthy| . tathyasayA vasiyavaM, paurajalaM idhaNaM jathya // 4 // jisa nagarameM jima mandira ho, jaina zAsanameM jahAM para vijJa sAdhu aura zrAvaka hoM, jahAM pracura jala aura iMdhana ho vahAM para sadaiva nivAsa sthAna karanA caahie| jahAM tInaso jina bhuvana haiM, jo sthAna su zrAvaka vargase suzobhita hai, jahAM sadAcArI aura vidvAn loga nivAsa karate haiM, aise ajamerake samIpastha harakhapura meM jaba zrI priyagraMtha sUri padhAre taba vahAMke aThA raha hajAra brAhmaNa aura chattIsa hajAra anya bar3e gRhastha pratibodha ko prApta hue the| susthAnameM nivAsa karanese dhanavAna, aura dharmavAna ko vahAM para zreSTha saMgati milanese dhanavantatA, vivekatA, vinaya, vicArazIlatA, AcAra zIlatA, udAratA, gAMbhIrya, dhairya, pratiSThAdika aneka sadguNa prApta hote haiM / bartamAna kAlameM bhI aisA hI pratIta hotA hai ki susaMskArI prAmameM nivAsa karanese sarva prakAra kI dharma karanI vagairaha meM bhalI prakAra se subhItA pradAna hotA hai| jisa choTe gAMvameM halake vicAra ke manuSya rahate hoM yA nIca jAtike AcAra vicAra vAle rahate hoM vaise gAMvameM yadi dhanArjanAdika sukhase nirvAha hotA ho tathApi zrAvaka ko na rahanA caahie| isaliye kahA hai ki jathya na disatijiNA, naya bhavaNaM neva saMghamuha kamalaM / naya succA jiNavayaNaM, kitAe athya bhUIe // 1 // jahAM jinarAjake darzana nahIM, jina mandira nahIM, zrI saMghake mukhakamala kA darzana nahIM, jinavANI kA zravaNa nahIM usa prakArakI artha vibhUtise kyA lAbha ? yadi vAMchasi mUrkhatvaM, grAme vasa dinatrayaM / apUrvasyAgamo mAsti, pUrvAdhItaM vinazyati // 2 // ___yadi mUrkhatAko vAhatA ho to tU tIna dina gAMvameM nivAsa kara kyoMki vahAM apUrva jJAnakA Agamana nahIM hotA aura pUrvameM kiye hue abhyAsakA bhI vinAza ho jAtA hai| ,
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ www zrAddhavidhi prakaraNa sunA jAtA hai ki kisI nagara nivAsI eka manuSya jahAM bilakula baniyoMke thor3e se ghara haiM vaise gAMvameM dhana kamAneke liye jAkara rhaa| vahAM para khetI vAr3I bagairaha vividha prakArake vyApAra dvArA usane kitanA eka dhana kamAyA to sahI parantu itanemeM hI usake rahanekA ghAsakA jhoMpar3A zilaga utthaa| isI prakAra jaba usane dUsarI daphe kucha dhana kamAyA taba corIkI dhADase, rAjadaNDa, bagairaha kAraNoMse jo jo kamAyA so gmaayaa| eka dina usa gAMvake kisI eka corane kisI nagarameM jAkara DAkA DAlA isase usa gAMvake rAjAne usa gAMvake vaniyoM vagairahako pakar3a liyaa| taba gAMvake ThAkurane rAjAke sAtha yuddha karanA zurU kiyA, isase usa bar3e rAjAke subhaToMne unheM khUba maaraa| isI kAraNa kugrAmameM nibAsa na karanA caahie| Upara likhe mujava ucita sthAnameM nivAsa kiyA huA ho tathApi yadi vahAM gAMvake rAjAkA bhaya, evaM anya kisI rAjAkA bhaya, yA paraspara rAja baMdhuoMmeM virodha huA ho, durbhikSa, marakI, Iti yAne upadrava, prajA birodha, vastukSaya, yAne annAdika kI aprApti, vagairaha azAMtikA kAraNa ho to tatkAla hI usa nagara yA gAMva ko chor3a denA caahie| yadi aisA na kare to tInoM bargakI hAni hotI hai| jaise ki jaba mugala logoMne dillIkA vidhvaMsa kiyA aura una logoMkA vahAMpara jaba bhaya utpanna huA taba jo dillIko chor3akara gujarAta bagairaha dezoMmeM jA vase unhoMne tInavargakI puSTi karanese apane donoM bhava saphala kiye| parantu jo dillIko na chor3akara vahAM hI par3e rahe unheM kaidakA anubhava karanA par3A aura ve apane donoM bhavase bhraSTa hue| vastukSaya honese sthAna tyAga karanA bagairaha para kSiti pratiSThita, caNakapura, RSabhapurake dguSTAnta samajha lene cAhie, evaM RSioMne kahA hai ( ravIi caNa usabha kusaggaM, rAyagiha caMpa pADalI putt| kSiti pratiSThitapura, caNakapura, kuzAgrapura, caMpApurI, rAjagRhI, pATalIpura, isa prakArake dRSTAnta nagara kSayAdi para smjhnaa| jo yogya vAsasthAnameM rahanekA kahA hai usameM vAsasthAna zabdase ghara bhI samajha lenaa| "par3osa kharAba par3osameM bhI na rahanA cAhie isaliye AgamameM isa prakAra kahA hai kikharimA tirikhkha joNi, tAlAyara samaNamAhaNA susaannaa| bagguria vAha gammima, hariesa puliM macchaMdho // 1 // vezyA, gar3ariyA, gavAlAdika, bhikhArI, bauddhake tApasa, brAhmaNa, smazAna, vAgharI-halake AvAra vAlI eka jAti, pulisAdika, cAMDAla, bhilla, machiAre, jupAra cora naDa naTha, bhaTTa vesA kukamma kAriNaM / saMvAsaM vajjimajhA, ghara haTANaM ca mizi // 2 // juye bAja, cora, naTa (vAdI ), nATaka karane bAle, bhATa (cAraNa) kukarma karane vAle, Adi manuSyoMkA par3osa tathA mitratA varjanI caahie| duHkhaM deva kulAsanne, gRhe hAni catuH pthaiH|| dhUrtAmAsa gRhAbhyAse, syAtAM suta dhanavayau // 1 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa . mandirake pAsa rahe vaha duHkhI ho, bAjArameM ghara ho use vizeSa hAni hotI hai, dhUrta dIvAnake pAsa rahanese putra pautrAdika dhanakI hAni hotI hai| mUrkhA dhArmika pAkhaMDi, patitastena rogiNAM / ___ krodhanAMsaja haptAnA, guru tulyaga vairiNAM // 2 // mvAmivaMcaka lubdhAnA, mRSA strI baalghaatinaa| - icchannAtmahitaM dhImAna, pAtivezyakatAM tyajan // 3 // bhUrkha, adharmI, pAkhaMDI, dharmase patita, cora, rogI, krodhI, antyaja, ( kolI, ghAgharI Adi halakI jAti vAle tathA cAMDAla) uddhata, gurukI zayyA para gamana karane vAlA, vairI, svAmI drohI, lobhI, RSi, strI, bAlahatyA karanevAlA, jise apane hitako cAhanA ho use uparokta likhI vyaktiyoMke par3osameM nivAsa nahIM karanA cAhiye / .. kuzIla AdikoMke par3osameM rahanese sacamuca hI unake halake vacana sunanese aura unakI kharAba ceSTAyeM dekhanese svAbhAvika hI acche guNavAnake guNoMkI bhI hAni hotI hai| acche par3osameM rahanese par3osanoMne mila kara khIrakI sAmagrI tayyAra kara dI aise saMgameM zAlIbhadra ke jIvako mahA lAbhakArI phala huaa|aur bure par3osake prabhAvase parvake dina pahilese hI bahUne muniko diyA huA agrapiMDa se bhI par3osanoM dvArA bharamAI huI somabhaTTa kI bhAryAkA dRSTAMta smjhnaa| - susthAna ghara vaha kahA jAtA hai ki jisameM jamInameM zalya, bhakSma, kSAtrAdika doSa na hoN| yAne vAstuka zAstrameM batalAye hue doSoMse rahita ho| aisI jamInameM vahula durvA, pravAla, kuza, staMbha, prazasta, varNagaMdha, mRttiktA susvAdu jala, nidhAna vagairaha nikaleM vahAM para banAe hue gharameM nivAsa krnaa| isaliye bAstuka zAstra meM kahA hai ki zItasparNoSNa kAle yA, tyuSNa sparzA himAgame / varSAsu cobhayasparzA, sA zubhA sarvadehinAM // 1 // uSNa kAlameM jisakA zIta sparza ho, zItakAla meM jisakA uSNa sparza ho, cAturmAsa meM zItoSNa sparza ho aisI jamIna saba prANioM ke liye zubha jaannaa| hastapAtra khanitvAdau, pUritA tena paaNthunaa| zreSTA samadhike pAso, hInA hIne same sapA // 2 // mAtra eka hAtha jamIna ko pahile se khoda kara usameM se nikalI huI maTTIse phira usa jamIna ko samAna rItise pUrNa kara dete hue yadi usameM kI dhUla ghaTe to hIna, barAbara ho jAya to samAna, aura yadi bar3ha jAya to zreSTha jamIna smjhnaa| padagati zataM yAvacAbhaH pUrNA na shussyti| sottame kAMgulA hInA, madhyamA tatparAdhamA // 3 // jamIna meM pAnI bharake sau kadama cale utanI derameM yadi vaha pAnI na sUkhe to uttama jAnanA, eka aMgula pAnI sUkha jAya to madhyama aura adhika sukha jAya to jaghanya smjhnaa|
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa athavA tatra puSyeSu khAte satyuSi teSu ca / samArtha zukazukeSu, bhuvastraividhya mA nizet // 4 // athavA jamIna kI khAtameM puSpa rakha kara Upara vahI maTTI DAla kara sau kadama cale itane samaya meM yadi puSpa na sruke to vaha uttama, AdhA sukha jAya to madhyama aura sArA sukha jAya to jaghanya jamIna samajhanA isa taraha parIkSA dvArA tIna prakArakI jamIna jAnanA / tripaMca sapta divasa, rupta brIhyAdi rohaNAt / 413 uttamA madhyamA hInA, vijJa yA trividhA mahI // 5 // tIna, pAMca, sAta dinameM boI huI zAlI vagairaha ke Ugane se uttama, madhyama, aura hIna isa taraha anuka mase tIna prakAra kI pRthvI samajhanA / vyAdhiM valmIkinIMnaiH svaM zuSirAsphuTitAmRtiM / dante bhUH zalya yugaduHkhaM, zalyaM jJeyaM tu yatnataH // 6 // jamIna ko khodate hue andara se jo kucha nikale use zalya kahate haiN| jamIna khodate hue yadi usameM se valmIkI ( baMbI ) nikle to vyAdhi kareM, polAra nikale to nirdhana kare, phaTI huI nikale to mRtyu kare, hAr3a ave nikale to duHkha de, isa prakAra bahuta se yatnase zalya jAnA jA sakatA hai / nRzalya nRhAnyaiH kharazalye nRpAdibhiH / zunosthiDiMbhamRtyaiH zizuzalyaM gRhasvAmi pravAsAya / gauzalyaM godhana hAnye nRkeza kapAlabhasmAdi mRtyai ityAdi // jamInameM se nara zalya haDDiyAM nikale to manuSya kI hAni kare, kharakA zalya nikale to rAjAdi kA bhaya kare, kuttekI haDDiyAM nikaleM to baccoM kI mRtyu kare, bAlakoM kA zalya nikale to ghara banAne vAlA pravAsa hI kiyA kare, yAve gharameM sukha se na baiTha ske| gAyakA zalya nikaLe to godhana kA vinAza kare aura manuSya ke mastaka ke keza, khopar3I bhasmAdika nikalane se mRtyu hotI hai / prathamatya yAma varNaM dvitri mahAra saMbhavA / chAyA vRkSa dhvajAdInAM sadA duHkhapradAyanI // 1 // pahale aura cauthe prahara sivAya dUsare aura tIsare prahara kI vRkSa yA dhvajA vagairaha kI chAyA sadaiva duHkhadAyI samajhanA / varjayedarhataH pRSTha, pAzvaM brahma madhu dvipoH / caMDikA sUryodRSTi, sarvamevaca zUlinaH // 2 // arihanta kI pITha varjanA, brahmA aura viSNu kA pAsA varjanA, caMDIkI aura sUrya devakI dRSTi varjanI, aura zivakI pITha, pAsA aura dRSTi varjanA / vAmAMga vAsudevasya, dakSiNaM brahmaNaH punaH / nirmAlyaM snAnapAnIyaM dhvajacchAyA vilepanaM / mazaktA zikharacchAyA, dRSTizvApi tathArhataH // -
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kRSNake mandira kA bAyAM pAsA, brahmAke mandirakA dahinA pAsA, nirmAlya snAna kA pAnI, dhvajAkI chAyA aura vilepana itanI cIja varjane yogya haiN| mandira ke sikhara kI chAyA aura arihanta kI dRSTi prazaMsanIya hai / kahA bhI hai ki bajjijjaI jiNa puThaThI, ravi Isara diThi viehu baayom| savvathya asuha caNDI, tamhA puNa savvahA cayaha // 2 // jinakI pITha varjanA, sUrya, zivakI dRSTi varjanA, bAe~ viSNu varjanA, caMDI sarvatra azubhakArI hai ataH usakA sarvathA tyAga krnaa| arihanta diSThi dAhiNA, harapuThThI vAmae sukllaa| vivarIe bahu dukhkhaM, parana maggaMtare doso // 2 // ahaMta kI dahinI dRSTi, zivakI pITha, bAe viSNu kalyANakArI smjhnaa| isase viparIta acche nhiiN| parantu bIcameM mArga hove to doSa nhiiN| IsANAi koNe, nayare gAme na kIrie gehaM / saMtalo Ae asuha, antima jAINa riddhikara // 3 // nagarameM yA gAMvameM IzAna tarapha ghara na karanA, kyoMki yaha ucca jAti vAloMko asukhakArI hotA hai| parantu nIca jAti vAloMke liye Rddhi kAraka hai / ghara karane meM sthAnake guNa doSakA parikSAna, zakunase, svapnase, zabda, nimitta se krnaa| susthAna bhI ucita mUlya dekara par3osiyoM kI saMmati lekara nyAya pUrvaka lenaa| pantu dUsare ko takalIpha dekara na lenaa| evaM par3osioM kI marjI binA bhI na lenA caahie| evaM ITa, pASANa, kASTha vagairaha bhI nirdoSa, hRDha, sAratvAdi guNa jAna kara ucita mUlya dekara hI mNgvaanaa| so bhI becane vAleke taiyAra kiye hue hI kharIdanA parantu usase apane vAste navIna taiyAra na krnaa| kyoMki paisA karAne se AraMbhAdi kA doSa lagatA hai| "devadravya ke upabhoga se hAni" sunA jAtA hai ki do baniye par3osI the unameM eka dhanavanta aura dUsarA nirdhana thaa| dhanavAna sadaiva nirdhana ko takalIpha pahuMcAyA karatA thaa| nidhana apanI nirdhanatA ke kAraNa usakA sAmanA karane meM asamartha honese saba taraha lAcAra thaa| eka samaya dhanavAna kA eka nayA makAna cinA jAtA thaa| usakI bhIMta vagairaha meM najIka meM rahe hue jina bhuvana kI purAnI bhItameM se nikala par3I huI, ITeM koI na dekha sake usa prakAra cina diiN| aba jaba ghara taiyAra ho gayA taba usane satya hakIkata kaha sunAyI tathApi vaha dhanavanta bolA ki isase mujhe kyA doSa lagane vAlA hai ? isa taraha avagaNanA karake vaha usa gharameM rahane lgaa| phira dhanavAn kA thor3e hI dinoMmeM bajrAgni vagairaha se sarvasva naSTa hogayA / isaliye kahA bhI hai ki pAsAya kUba vAbI, masANa masANa maTha rAya maMdirANaM ca / pAhANa iTTakaThThA, sarisava picAvi vajijA // 1 //
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa mandira ke, kueke, bAvar3I ke, smazAna ke, maThake, rAja mandira ke pASANa, ITa, kASTa, vagairaha kA sarvatra mAtra taka parityAga karanA caahie| pAhANa mayaM thamaM, pIDha' ca bAra uttaaii| ____eegIhi viruddhA, suhAvahA dhampaDANesu // 2 // staMbhe pIDhA, paTTa, vArasAMkha itane pASANa maya dharma sthAnameM sukhakAraka hote haiM parantu gRhastha ko apane gharameM na karanA caahiye| pAhANapa ekaLaM, kaThThapae pAhANassa thNbhaaii| pAsAema giddevA, vaje avvA payatteNaM // 3 // pASANa mayameM kASTa, kASTha mayameM pASANa, staMbhe, mandira meM yA gharameM prayatna pUrvaka tyAga denA / ( yAne gharameM yA mandira meM evaM ulaTa sulaTa na krnaa| hala ghANaya sagaDAI, arahaTTa yantANi kaMTaI thy| paMcaM bari khIrataru, eANaNaM kaThTha vajijjA // 4 // hala, dhANI, gADI, arahaTTa, yantra ( carakhAdi bhI ) itanI vastueM, kaMTAlA vRkSakI yA paMcumbara ( baDa, pIpalAdi ) 0vaM dUdha vAle vRkSakI varjanIya haiN| bIjjarI kelidADiya, jaMbIrI dohiliha aviliyaa| bubbuliborI mAI, kaNayamayA tahavi vajjijjA // 5 // bijorI ke, keleke, anArake, do jAtiyoMke jaMboreke, haladUke, imalIke, kokarake, berIke, dhatUrA, ityAdi ke vRkSa makAna meM lagAnA sarvathA varjanIya hai| eANaM jaia jar3A, pADavasAmo pavvissaI ahvaa| chAyAvA jamigihe kulanAso havai tathyeva // 6 // itane bRkSa yadi gharake par3osa meM hoM aura unakI jar3a yA chAyA jisa gharameM praveza kare usa gharameM kulakA nAza hotA hai| pubunaya athyahara, jamunnayaM maMdira dhnnsmiddh| avarunnaya viddhikara, uttarunnaya hoi uddhasi // 7 // ___pUrva dizAmeM UMcA ghara ho to dhanakA nAza kare, dakSiNa dizAmeM UMcA ho to dhana samRddhi kare, pazcima dizAmeM UMcA ho to RddhikI vRddhi kare, aura yadi uttara dizAmeM ghara UMcA ho to nAza karatA hai| valayAgAra kUNehi, saMkUlaM ahava ega duti kuu| dAhiNa vAmaya dIha, na vAsiyavceri saMgehaM // 8 // gola AkAra vAlA, jisameM bahutase kone par3ate hoM, aura jo bhIDA ho, eka do kone ho, dakSiNa dizA tarapha aura bAyI dizA tarapha lambA ho, aisA ghara kadApi na bnvaanaa| sayameva je kivADA, pihiantima ugghaDaMtite asuhaa|
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411 zrAdavidhi prakaraNa cittakalasAi sohA, savisesA mUla vArisuhA // 6 // jisa gharake kivAr3a svayaM ho banda ho jAya aura svayaM hI ughar3a jAte hoM vaha ghara azubha smjhnaa| jisa gharake citrita kalazAdika zobhA mUla dvAra para hoM, vaha sukhakArI smjhnaa| yAne gharake agra bhAga para citra kArI zreSTha ginI jAtI haiN| "gharameM na karane yogya citra" joiNi naTTAra bhaM, bhAraha rAmAyaNaM ca nivjuddh| __risiriya deva carima', ina citta gehi nahujutta // 7 // yogiNI ke citra, nATaka ke AraMbha ke citra, mahAbhArata ke yuddhake citra, rAmAyaNa meM Aye hue yuddha ke dekhAva ke citra, rAjAoM meM pArasparika yuddhake citra, RSioM ke caritra ke dikhAva, devatAoM ke caritra ke dikhAva, isa prakAra ke vitra gRhastha ko apane gharameM karAne yukta nhiiN| zubha vitra gharameM avazya rakhanA caahiye| phaliha taru kusupavali sarassaI navanihANa juma lcchii| ___kalasaM baddhAvaNaya; kusumAvali prAi suhcitt|| phale hue vRkSoMke dikhAva, praphullita velake dikhAva, sarasvati kA svarUpa, nava nidhAna ke dikhAva, lakSmI devatA kA dikhAva, kalaza kA dikhAva Ate hue vardhApanI ke dikhAva, caudaha svapna ke dikhAva kI zreNI, isa prakAra ke citra gRhastha ke gharameM zubhakArI hote haiN| gRhAMgaNa meM lagAye hue vRkSoMse bhI zubhAzubha phala hotA hai| khajUrI, dADamArambhA, karkandharbIja pUrikA / utpadyate gRhe yatra, tannikRtaMti mUlataH // 8 // ___ khajurI, dADama, kelA, kohalI, bijorA, itane vRkSa jisake gRhAMgaNa meM lage hue hoM ve usake ghara ke liye mUlase vinAzakArI smjhnaa| ____lakSmI nAzakaraH kSIrI, kaMTakI zatrubhIpadaH / apatyaghnaH phalI, stasmAdeSAM kASTamapi tyajet // 10 // jinameMse dUdha bhare aise vRkSa lakSmoko nAza karanevAle hote haiM, kAMTevAle vRkSa zatrukA bhaya utpanna karanevAle hote haiM, phalavAle bRkSa baccoMkA nAza karanevAle hote haiM isaliye vRkSoMke kASTako bhI barjanA caahiye| kazciduce purobhAge, vaTaH zlAghya udaMbaraH / dakSiNa pazcimezvaccho, bhAgeplakSastathottare // 11 // kisI zAstra meM aisA bhI kahA hai ki gharake agrabhAgameM yadi baTavRkSa ho to vaha acchA ginA jAtA hai aura uMbara vRkSa gharase dahine bhAgameM zreSTha mAnA jAtA hai| pIpala vRkSa gharase pazcima dizAmeM ho to acchA ginA jAtA hai, aura gharase uttara dizAmeM pilakhana vRkSa acchA mAnA jAtA hai|
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 417 ghara banavAnake niyama pUrvasyAM zrI grahaM kAya, mAgneyAM ca mahAnasaM / zayanaM dakSiNasyAM tu, naiRtyAmAyudhAdikaM // 1 // pUrva dizAmeM lakSmIghara-bhaMDAra karanA, agniyakona meM pAkazAlA rakhanA, dakSiNa dizAmeM zayanagRha rakhanA, aura naiRtyakona meM AyudhAdika yAne lipAI vagairaha kI baiThaka krnaa| bhujikriyA pazcimAyAM, vAyavyAM dhaanysNgrh| uttarasyAM jalasthAna, maizAnyAM devatAgRhaM // 2 // pazcima dizAmeM bhojanazAlA karanA, bAyavya konameM anAja bharanekA koThAra karanA, uttara dizA meM pAnI rakhanekA sthAna karanA, IzAnakona meM iSTadeva kA mandira bnaanaa| gRhasya dakSiNe vanhiH, toyago nila dopbhuuH| vApAprasadigazo bhukti, dhAnyArthA roha devbhuuH||3|| gharake dahine bhAgameM agni, jala, gAya baMdhana, vAyu, dIpakake sthAna karanA, gharake vAMye bhAgameM yA pazcima bhAgameM bhojana karanekA, dAnA bharanekA koThAra, gRha mandira vagairaha krnaa| __pUrvAdi digvinirdezo, gRhadvAra vypekssyaa| __bhAskarodayadikpUrvA, na vijJeyA yathAtute // 4 // pUrvAdika dizAkA anukrama gharake dvArakI apekSAse ginnaa| parantu sUryodaya se pUrva dizA na ginnaa| aise hI chIMkake kAryameM samajha lenaa| jaise ki sanmukha chIMka huI ho to pUrva dizAmeM huI samajhate haiM / gharako bAMdhane vAlA bar3haI, salATa, rAjakarma kara ( majadUra ) vagairahako TharAye mujaba mUlya denekI apekSA kucha adhika ucita dekara unheM khuza rakhanA, parantu unheM kisI prakArase uganA nhiiN| jitanese sukha pUrvaka kuTumbakA nirvAha hotA ho aura lokameM zobhAdika ho gharakA vistAra utanA hI krnaa| asaMtoSIpana se adhikAdhika vistAra karanese vyartha hI dhana vyayAdi aura AraMbhAdi hotA hai / vizeSa daravAje vAlA ghara kara. nese anajAna manuSyoMke AnejAne se kisI samaya duSTa logoMke AnekA bhaya rahatA hai aura usase strI dravyAdikakA vinAza bhI ho sakatA hai| pramANa kiye huye dvAra bhI dRr3ha kibAr3a, saMkala, argalA, bagairaha se surakSita krnaa| yadi aisA na kiyA jAya to pUrvokta aneka prakArake doSoMkA saMbhava hai| kivAr3a bhI aise karAnA cAhiye ki jo sukhapUrvaka banda kiye jAyeM aura khula skeN| zAstrameM bhI kahA hai ki na doSo yatra vedhAdi, navaM yatrAkhilaM dalaM / bahu dvArANi no yatra, yatra dhAnyasya sNgrhH||1|| pUjyate devatA yatra, yatrAbhyakSaNapAdarAva / raktA javanikA yatra ytrsNmaajnaadikN||2|| yatra jeSThakaniSThAdi, vyavasthAsu prtisstthitaa| bhAnavIyA vizatyaMta, bhonivo naiva yatra ca // 3 // dIpyate dIpako yatra, pAlanaM yatra rogiNAM / zrAMta saMvAhanA yatra, tatra syAtkamalAgRhaM // 4 // jisake gharameM vedhAdika doSa na ho, jisa gharameM pASANa iMTa vagairaha sAmagrI nayI ho, jisameM bahutase daravAje ma hoM, jisameM dhAnyakA saMgraha hotA ho, jisameM devakI pUjA hotI ho, jisameM jalasiMvana se ghara sApha
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakara 418 rakkhA jAtA ho, jahAM cika vagairaha bAMdhI jAtI ho, jo sadaiva sApha kiyA jAtA ho, jisa ghara meM baDe choToM kI sukha pratiSThita vyavasthA hotI ho, jisameM sUrya kI kiraNeM praveza karatI hoM parantu sUrya ( dhUpa ) na AtA ho, jahAM dIpaka akhaMDa dIpatA ho, jahAM rogI vagairaha kA pAlana bhalI bhAMti hotA ho, jahAM thaka kara Aye hue * manuSyoM kI sevA baradAsta hotI ho, vaise makAnameM lakSmI svayaM nivAsa karatI / isa prakAra deza, kAla, apanI saMpadA, jAti vagairahase aucitya, taiyAra karAe hue gharameM prathamase snAtravidhi sAdharmika vAtsalya, saMgha pUjA vagairaha karake phira gharako upayoga meM lenA / usameM zubha muhUrta zubhazakuna vageraha baladhara cinAte samaya, praveza vagairaha meM bAraMbAra dekhanA / isa taraha bane huye gharameM rahate huye lakSmIkI vRddhi honA kucha bar3I bAta nahIM / vidhiyukta banAye huye gharase lAbha sunA jAtA hai ki ujjaina meM dAMtA nAmaka seThane aThAraha karor3a suvarNa mudrAyeM khaca kara bAraha varSa taka vAstu zAstra meM batalAye hue bidhike anusAra sAta maMjila kA eka bar3A mahala taiyAra kraayaa| parantu rAtrike samaya 'par3a par3a' isa prakArakA zabda gharameMse suna par3aneke bhayase dAMtA seThane jitanA dhana kharca kiyA thA utanA hI lekara vaha ghara vikramArka ko de diyaa| vikramAdityako usI gharameMse suvarNa puruSakI prApti huii| isaliye bidhi pUrvaka ghara banavAnA cAhiye / vidhi se banA huvA aura bidhile pratiSThita zrI muni suvrata svAmIke stUpake mahimAse prabala sainya se bhI kauNika rAjA vaizAlI nagarI svAdhIna karaneke lie bAraha varSa taka lar3A tathApi use svAdhIna karanemeM samartha na huaa| cAritrase bhraSTa huye kUlavAlUka nAmaka sAdhuke kahanese jaba stupa tuDavA DAlA taba turata hI usa 'nagarIko apane svAdhIna kara sakA / isaliye ghara aura mandira vagairaha vidhise hI banavAne caahie| isI taraha dukAna bhI yadi acche par3osa meM ho, ati pragaTa na ho, atizaya gupta na ho, acchI jagaha ho, bidhile vanavAI huI ho, pramANa kiye dvAravAlI ho ityAdi guNa yukta ho to trivargakI siddhi sugamatA se hosakatI hai| yaha prathama dvAra samajhanA / 2 trivarga siddhikA kAraNa, Age bhI saba dvAroMmeM isa padakI yojanA karanA / yAne trivarga kI siddhi ke kAraNatayA ucita vidyAyeM sIkhanA, ve vidyAyeM bhI likhane, par3hane, vyApAra sambandhI, dharma sambandhI, acchA abhyAsa karanA / zrAvakako saba tarahakI vidyAkA abhyAsa karanA caahiye| kyoMki na jAne kisa samaya kaunasI kalA upayogI ho jaay| anapar3ha manuSya ko kisI samaya bahuta sahana karanA par3atA hai| kahA hai kiapi sikhijjA, sikhkhiyaM na niradhyamaM / maTTa pasAeNa, khajjae gulatu vanaM // 1 // aTTama bhI sIkhanA kyoMki sIkhA huA nirarthaka nahIM jaataa| aTTamaTTa ke prabhAvase guDa aura tumbA khAyA jA sakatA hai / ( yahAM para koI eka dRSTAMta hai parantu prasiddha nahIM )
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jo tamAma vidyAyeM sIkhA huA hotA hai usakA pUrvokta sarva prakArakI AjIvikAoM meM se cAhe jisa prakArakI AjIvikA se sukha pUrvaka nirvAha cala sakatA hai aura vaha dhanavAna bhI bana sakatA hai| jo manuSya tamAma vidyAya sIkhane meM asamartha ho use bhI sukhase nirvAha ho sake aura paraloka kA sAdhana ho sake isa prakArakI ekAda vidyA to avazya sIkhanI hI caahiye| isaliye kahA hai kisuvasAyaro apAro, pAuththovaM jiprAya dumpehA / taM kiMpi sirikha anca, jaM kajjakaraM thovaM ca // 1 // zrutajJAna sAgara to apAra hai, AyuSya kama hai, prANI kharAba buddhi vAlA hai, isaliye kucha bhI aisA sIkha lenA jarUrI hai ki jisase apanA thor3A bhI kArya ho ske| jAeNa jIvaloe. doceva nareNa siikhkhiaabaaii| kammeNa jeNa jIvai, jeNa yatro saggaI jAi // 2 // isa saMsArameM jo prANI paidA huA hai use do prakArakA udyama to avazya hI sIkhanA caahie| eka to vaha ki jisase AjIvikA cale aura dUsarA vaha ki jisase sadgati prApta ho| nindanIya, pApamaya karma dvArA AjIvikA calAnA yaha sarvathA ayogya hai / yaha dUsarA dvAra samApta huaa| aba tIsare dvArameM pANigrahaNa karanA batalAte haiN| 3 pANigrahaNa yAne vivAha karanA, yaha bhI trivargakI siddhike liye honese ucita ho ginA jAtA hai| anya gotra vAle, samAna kula vAle, sadAcAravAna, samAna svabhAva, samAna rUpa, samAna vaya, samAna vidyA, samAna sampadA, samAna veSa, samAna bhASA, samAna pratiSThAdi guNa yuktake sAtha hI vivAha karanA yogya hai| yadi samAna kula zIlAdika na ho to paraspara avahelanA, kuTumba kalaha, kalaMkadAna bagairaha ApattiyAM A par3atI haiN| jaise ki potanapura nagarameM eka zrAvakakI lar3akI zrImatIkA bar3e Adarake sAtha eka mithyAtvI ne pANi prahaNa kiyA thA parantu zrImatI apane jainadharma meM DhUr3ha thI isase usane apanA dharma na chor3anese aura samAna dharma na honese usa para pati virakta ho gyaa| antameM eka ghar3emeM kAlA sarpa DAla kara gharameM rakha kara zrImatIko kahA ki gharameM jo ghar3A rakkhA hai usameM eka phUloMkI mAlA par3I hai so ta le aa| navakAra mantrake prabhAvase zrImatIke liye sacamuca hI yaha kAlA nAga puSpamAlA bana gaI / isa camatkAra se usake pati vagairaha ne jinadharma aMgIkAra kiyaa| yadi kula zIlAdika samAna ho to pethar3azAha kI prAthamiNI devIke samAna sarva prakArake sukha dharma mahatvAdika guNakI prApti ho sakatI hai| sAmudrika zAstrAdi meM batalAe hue zarIra vagairaha ke lakSaNa, janmapatrikAdi dekhanA vagairaha karanese kanyA aura varakI prathamase parIkSA karanA / kahA hai kikulaM ca zIlaM ca sanAthatA ca, vidyA ca vittaM ca vapuvayazca / vare guNA sapta vilokanIyA, tataH para bhAgyavatI ca knyaaH||1|| kula, zIla, sanAthatA, vidyA, dhana, nirogI zarIra, umra, varameM e sAta bAta dekha kara use kanyA denaa| aso-pAda khure bhalekI prApti honA kanyAke bhAgya para smjhnaa|
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvidhi prakaraNa mUrkha nirdhana dUrastha, zUra mokSAbhilASiNAM / triguNyAdhikavarSANAM, na deyA kanyakA budhaH // 2 // mUrkha, nirdhana, dUra dezameM rahane vAle, zUra vIra, mokSAbhilASI, dIkSA lenekI taiyArI vAle tathA kanyAse tIna gunA adhika vaya vAleko kanyA nahIM denI caahiye| atyadbhutadhamADhyAnA, mati shiitaatirossinnH| vikalAga sarogANAM, na deyA kanyakA budhaiH // 3 // atizaya AzcaryakArI, bar3e dhanavAnako, atizaya ThaMDe mijAja vAleko, ati krodhIko, lUle, laMgar3e, paMgu vagairaha vikalAMga ko, sadA rogIko, kadApi kanyA na denI caahiye| kulajAtivihInAnA, pitRmAtRviyoginAM / gahinIputrayuktAnAM, na deyA kanyakA budhaiH // 4 // kula jAtise hIna ho, mAtA pitAse viyogI ho jisako putra vAlI strI ho, itane manuSyoM ko viva. kSaNa puruSako cAhiye ki apanI kanyA na de|| bahu barApavAdAnAM, sadaivotpannamakSiNAM / __aAlasyAhatacicAnA, na deyA kanyakA budhH||5|| . jisake bahutase zatru hoM, jo bahuta janoMkA apavAdI ho, jo nirantara kamA kara hI khAtA ho yAne bila. kula nirdhana ho, Alasya se udAsa rahatA ho aise manuSyako kanyA na denaa| gotriNAM dhUtacauryAdi, vyasanopahatAtmanAM / videzInAmapi prAyo, na deza kanyakA budhaiH // 6 // apane gotra pAleko, juA, corI vagairaha vyasana par3anese hIna AbarU pAleko aura vizeSataH paradezI ko kanyA na denaa| nirvyAjA dAyatAdau, bhaktA zvazraSu vatsalA svajane / - snigdhA ca baMdhuvarga, vikasita vadanA kulavadhUTI // 7 // baMdhu strI vagairaha meM niSkapaTI, sAsUmeM bhakti vAlI, sage saMbandhiyoM meM dayAlu, bandhu bargameM sneha vAlI aura prasanna mukhI bahU honI cAhiye / / yasya putrA vaze bhaktA, bhAryA chNdaanuvtinii| vibhaveSyapi saMtoSa, stasya svarga ihaiva hi // 8 // jisake putra vaza ho aura pitA para bhaktivAna ho, strI patikI AjJAnusAra bartane vAlI ho, saMpatimeM bhI saMtoSa ho, aise gRhastha ko yahAM hI svarga hai| ATha prakArake vivAha AdamI aura devatA kI sAkSI pUrvaka lagna karanA, use pANigrahaNa kahate haiM / sAdhAraNataH lagna yA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 421 vivAha ATha prakAra ke hote haiM / 1 alaMkRta kI huI kanyA arpaNa karanA vaha "brAhmI bivAha" kahalAtA hai / 2 dravya lekara kanyA denA vaha 'prAjApatya vivAha' kahA jAtA hai / 3 gAya aura kanyA denA so 'ArSa vivAha' kahalAtA hai / 4 jisameM mahA pUjA karAne vAlA mahA pUjA vidhi karane vAleko dakSiNA meM kanyA arpaNa kare use 'deva vivAha' kahate haiN| ye cAra prakArake bivAha dharma vivAha kahalAte haiM / 5 apane pitA, bhAiyoMke pramANa kiye vinA pArasparika anurAga se gupta saMbandha jor3anA use gAMdharva vivAha kahate haiM / 6 paNa baMdha - kucha zarta yA hor3a lagA kara - kanyA denA use "AsurI vivAha" kahate haiM / 7 jabaradastI se kanyA ko grahaNa karanA ise rAkSasI bivAha kahate haiM / 8 sotI huI yA pramAda meM par3I huI kanyA ko grahaNa karanA use paizAcikI bivAha kahate haiN| ye pichale cAra prakArake lagna adharma vivAha gine jAte haiM / yadi badhU vara kI parapara prIti ho to adharmaM vivAha bhI sadharma ginA jAtA hai| zuddha kanyA kA lAbha honA vivAha kA zubha phala . kahalAtA hai aura usakA phala badhUkI rakSA karate huye uttama prakAra ke putrotpatti kI paramparA se hotA hai / pUrvokta prakAra ke pArasparika prema lagnase manuSya sukha zAMti bhogate huye sugamatA se gRha kRtya kara sakatA hai aura zuddhAcara kI vizuddhi se sukha pUrvaka deva atithi bAMdhavoM kI niravadya sevA karate huye trivarga kI sAdhanA kara sakate haiN| surakSita rakhane liye gharake kAma kAjameM niyojita karanA cAhiye / use dravyAdi kA saMyoga karanA cAhiye / use dravyAdi kA saMyoga kArya pUratA hI sauMpanA cAhiye / saMpUrNa yogyatA Ane ka use gharakA sarvataMtra na sauMpanA cAhiye / 2 bivAha kharca apane kula, jAti, saMpadA, loka vyavahAra kI ucitatA se karanA yogya hai / parantu AvazyakatA se adhika kharca to puNyake kAryoMmeM hI karanA ucita hai| vivAha meM kharcane ke anusAra Adara pUrvaka mandira meM snAtra pUjA, var3I pUjA, sarva naivedya car3hAnA, catuvidha saMghakI bhakti, satkAra vagairaha bhI karanA yogya hai / yadyapi vivAha kRtya saMsAra kA hetu hai tathApi pUrvokta puNya kArya karane se vaha saphala ho sakatA hai| yaha tIsarA dvAra samApta huA / aba cauthe dvArameM mitra vagairaha karane ke sambandha meM ullekha karate haiN| 4 mitra sarvatra vizvAsa yogya honese sAhAyakArI hotA hai isa liye jIvana meM eka do mitrakI AvazyakatA hai / Adi zabdase munIma sAhAya kAraka kAryakara, bagairaha bhI trivarga sAdhana ke hetu honese unake sAtha bhI mitratA rakhanA yogya hai| uttama prakRtivAna, samAna dharmavAna, dhairya, gAMbhIrya, udAra aura catura evaM sadbuddhivAna ityAdi guNa yukta hI manuSya ke sAtha mitratA karanA yogya hai / isa viSaya para dRSTAntAdika vyavahAra zuddhi adhikAra meM pahale batalA diye gaye haiN| isa cauthe dvArake sAtha caudahavIM mUla gAthAkA artha samApta huvA / aba paMdrahavIM mUla gAthAse paMcama dvArase lekara gyAraha dvAra takakA varNana karate haiN|
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraparAnA zrAdavidhi prakaraNa mUla gAthA ceiya paDima paiTTA suAI pavvAvaNAya pytthvnnaa| puththaya lehaNa vAyaNa, posaha sAlAI kAravANaM // 15 // pAMca dvArase lekara gyAraha paryanta (5) mandira karAnA, (6) pratimA banavAnA, (7) pratiSTA karAnA, (8) putrAdikako dIkSA dilAnA, (6) padakI sthApanA karAnA, (10) pustaka likhAnA aura par3hAnA, (11) pauSadhazAlA Adi karAnA ina sAta dvArakA bicAra nIce mujaba hai| caitya karAnA ___ mandira UMcA zikhara, maMDapAdika se suzobhita bharata cakravartI vagairahake samAna maNimaya, suvarNamaya. pASANamaya karAnA evaM sundara kASTha ITa cUnA vagairaha se zaktyanusAra kraanaa| yadi vaisI zakti na ho to antameM nyAyopArjita dhanase phUsakI jhoMpar3I ke samAna bhI mandira karAnA / kahA hai kinyAyArjitavizezo patimAna sphotAzayaH sdaacaarH| gurvAdi mano jinabhuvana, kAraNasyAdhikArIti // 1 // . nyAyase upArjana kiye huye dhanakA svAmI buddhimAna nirmala pariNAma vAlA, sadAcArI, gurvAdi kI saMmatighAlA, isa prakAra kA manuSya jinabhuvana karAne ke liye adhikArI hotA hai| pAeNa praNaMta deula, jiNapaDiyA kAri bhAmo jiivenn| asapanta savittIe, nahu siddho dasaNa lavovi // 2 // - isa prANIne prAyaH ananta daphA mandira karAye, pratimAyeM bharavAI, parantu vaha saba asamaMjasa vRttise honeke kAraNa samakita kA ekAMza bhI siddha nahIM huaa| bhavaNaM jiNassa na kaya, nayabiMba neva pUimA sAhu / duddharavaya na dharIbha, jammo parihArIbho tehiM // 3 // / jinezvara bhagavAna ke mandira na banabAye, navIna jinabiMba na bharavAye, evaM sAdhu saMtoMkI sevA pUjA nakI aura durdhara prata bhI dhAraNa na kiye, isase manuSyAvatAra vyartha hI gmaayaa| ___ yastuNamayIpapi kurTI, kuryaadddyaattthaikpusspppi| bhaktyA paramagurubhyaH, puNyAtmAnaM kulastasya // 4 // jo prANI ekatRNakA bhI yAne pha~sakA bhI mandira baMdhavAtA hai, eka puSpa bhI bhakti pUrvaka prabhuko bar3hAtA hai usa puNyAtmA ke puNyakI mahimA kyA kahI jAya ? arthAt vaha mahA lAbha prApta karatA hai| kiM punarupacitadadhana, shilaasmuddhaatghttitjinbhvn|| ye kArayati zubhapati, vibhAninaste mahAdhanyAH // 5 //
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ___ jo manuSya bar3I dUr3ha ora kaThora zilAe~ gar3avA kara zubhamati se jinabhuvana karAtA hai vaha prANI mahAna puNyakA pAtra bana kara vaimAnika deva ho isameM navInatA hI kyA hai ? arthAt vaisA manuSya avazya hI vaimAnika deva hotA hai / parantu vidhi pUrvaka karAnA cAhiye / mandira karAne kA vidhi isa prakAra kahA hai ki prathama se zuddha bhUmi, ITa patthara, kASThAdika, sarva zuddha sAmagrI, naukaroMko na ThaganA, baDhaI rAja, salATa vagairaha kA satkAra krnaa| prathama ghara bAMdhaneke adhikAra meM jo kahA gayA hai so yathAyogya samajha kara vidhipUrvaka maMdira baMdhavAnA caahiye| isaliye kahA hai kidhammathya mujjaeNaM, kassaviM appatimaMna kAyavvaM / iya saMjayo visemo, ethyaya bhayavaM udAharaNaM // 1 // dhArmika kAryoMmeM udyamavAna manuSya ko kisIko bhI aprIti utpanna ho vaisA AcaraNa na karanA cAhiye / yahAM para niyamameM rahanA zreyaskara hai, usa para bhagavanta kA dRSTAnta kahA hai| so vAvasI samAyo, tesiM appazima muNeUNaM / paramaprabohiabIna, to gayo haMta kyAlevi // 2 // una tApasoMke Azramase unheM parama utkRSTa abodhi bIjake kAraNarUpa apratIta utpanna huI jAna kara bhaga. vAna usI bakhta vahAMse anyatra cale gye| kaThAi vidalaM iha, suddhajaM devayA duvvnnaamo| ___NoM avihiNo vaNiyaM, sayaMvakarAM vija no||3|| yahAM para mandira karAnemeM jisa devatAse adhiSThita vRkSake, usa prakArake kisA vanase maMgAye hue aSTAdika dala grahaNa krnaa| parantu avidhise lAye hue kASThAdika ko na lenaa| evaM zAstra yA gurukI saMmati vinA svayaM bhI karAye hue na lenA / kampakarAyavarAyA, ahigeNa daDhaM uciMti primosN| tuTha ThAya tathya kamma, tatto ahigaM pakuvvaMti // 4 // jo kAma kAja karane vAle naukara cAkara tathA rAjA inheM adhika dhana denese saMtoSita ho ve adhika kAma karate haiN| mandira karAye bAda pUjA, racanA vagairaha karake bhAvazuddhi ke nimitta guru saMgha samakSa isa prakAra bolanA ki isa kAryameM 'jo kucha avidhise dUsarekA dravya AyA ho usakA puNya use ho|' isa liye SoDazaka prathameM kahA hai kiyadyasya satkamanucita mihavirotasyatajjamihapuNya / bhavatu zubhAzayakaraNA, dityetadbhAva zuddha syAt // 5 // ___mandira baMdhavAne meM yA pUjA racAnemeM jo jisakA anucita dravya AyA ho tatsambandhI puNya use hI ho| isa prakAra zubhAzaya karanese bhAvazuddhi hotI hai|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ... navIna jamIna khodanA, pASANa ghar3avAnA, ITa vagairaha taiyAra karAnA, kASTha vagairaha phar3avAnA, cUnA Adi cinavAne vagairaha meM mahA AraMbha hotA hai| caityAdika karAnemeM isa tarahakI AzaMkA na rkhnaa| kyoMki yatanA pUrvaka pravRtti karanese doSa nahIM lgtaa| nAnA prakArakI pratimAyeM sthApana karanA, pUjana karanA saMgha. ko bulAnA, dharmadezanA karAnA, darzana vratAdika kI pratipatti karanA, zAsana prabhAvanA karanA, yaha anumodanAdika ananta puNyakA hetu honese zubhAnubandhI hotI hai isa liye kahA hai kijA jayapANassabhave, virAhaNA suzaM vihismggss| sA hoi nijjaraphalA, ampathya visohijuttassa // 1 // samapra vidhiyukta, yatanA pUrvaka karate hue jo virAdhanA hotI hai vaha dayAtmaka vizuddhiyukta honese saba nirjarArUpa phalako denevAlI hai| jIrNoddhAra navInajinagehasya, vidhAne yatphalaM bhavet / tasmAdaSTaguNaM puNya, jIrNoddhAreNa jAyate // 1 // navIna maMdira banavAne meM jo puNya hotA hai usase jIrNoddhAra karAnemeM AThaguNA puNya adhika hotA hai| jInusamuddhRteyAvattAvatpuNya nnuutne| ____upamardo mahAstatra, svcaiykhyaatidhiirpi||2|| jIrNoddhAra karAnese jitanA puNya hotA hai utanA puNya navIna mandira banAnese nahIM ho sktaa| kyoMki usameM upamardana adhika hotA hai aura yaha hamArA mandira hai isa prakArakI prasiddhi prApta karanekI buddhi bhI rahatI hai| rAyA amaJca siThI, koDaM bi evi desaNaM kaauN| jiraNe punvAyayaNe, jiNakappIyAvi kAravaI // 3 // rAjA, amAtya, zeTha, kauTuMbika vagairaha ko upadeza dekara jinakalpI sAdhu bhI jIrNoddhAra pUrvAyatana sudharavAte haiN| jiNabhavaNAi je uddharaMti, mastIprasaDiya pddipaaii| te uddharaMti appa, bhImAzro bhvsmuddaamo|| 4 // ____purAne, girAnekI taiyArImeM hue jinabhuvana ko jo manuSya sudharavAtA hai vaha bhayaMkara bhavasamudra se apanI AtmAkA uddhAra karatA hai| bAhaDade maMtrIne jIrNoddhAra karAnekA vicAra kiyA thA, parantu usakA vicAra AcArameM Anese pahile hI usakI mRtyu ho gyii| phira usake putra maMtrI vAgbhaTTa ne vahI vicAra karake vaha kArya apane jimme liyaa| usakI sahAyake liye bahutase zrImanta zrIvakoMne mila kara adhika pramANameM candA karanA zurU kiyaa| - jira
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 425 usa vakta vahAM para TImANI gAmake rahane vAle ghI kI kulaDhIkA vyApAra karane vAle bhIma nAmaka zrAvakane ghI becanese chaha hI rupaye jamA kiye the, usane ve chaha hI rupaye caMdemeM de diye| isase khuza ho kara samasta zrImatoM ne mila kara usa caMdemeM sabase Upara usakA nAma likhaa| phira use jamInameM se eka suvarNamaya nidhAna milanekA dRSTAnta prasiddha hai| _ siddhAcalajI para pahile kASThakA mandira thaa| usakA jIrNoddhAra karA kara pASANa maya mandira banAte hue do varSa vyatIta hue| mandira tayyAra honekI jisane prathama A kara badhAI dI use vAgbhaTTa mantrIne sonekI battIsa jIma banavA diiN| kucha samayake bAda vahI mandira bijalI vagairahase gira jAneke kAraNa dUsare kisIne jaba mandira ke paDa jAnekI khabara dI taba vAgbhaTa mantrIne vicAra kiyA ki, aho maiM kaisA bhAgyazAlI hUM ki jise eka hI janma meM do daphA jIrNoddhAra karane kA suavasara mila skaa| isa bhAvanA se usane tatkAla hI khabara dene vAle manuSya ko suvarNa kI cauMsaTha jIbhe saharSa samarpaNa kii| phira dUsarI daphai mandira tayyAra kraayaa| isa prakAra karate huye use do karor3a sattANave lAgnakA kharca huA thaa| mandira kI pUjAke liye usane caubIsa gAMva aura caubIsa bagIce arpaNa kiye the| bAhar3ade ke bhAI aMbaDa mantrIne bharUca nagarameM duSTa vyantarI ke upadrava nivAraka zrI hemAvAya mahArAja ke sAnnidhya se aThAraha hAtha UMcA zakunIkA bihAra nAmaka mandira kA uddhAra kiyA thaa| mallikArjuna rAjAke bhaMDAra kA battIsa ghar3I pramANa suvarNa kA kalaza aura dhvaja daMDa car3hAyA thaa| AratI, maMgaladIvA ke avasara para battIsa lAkha rupaye yAcakoMko dAnameM diye the| isa lie jIrNoddhAra pUrvaka hI navIna mandira karAnA ucita hai| isI kAraNa saMprati rAjAne savA lAkha mandiroM meM se navAsI hajAra jIrNoddhAra karAye the| aise hI kumArapAla, vastupAla vagairaha ne bhI naye mandira banavAne kI apekSA jIrNoddhAra hI vizeSa kie haiN| unakI saMkhyA bhI pahale batalA dI gaI hai| java nayA mandira tayyAra ho taba usameM zIghra hI pratimA padharA denA caahie| isalie haribhadrasUri mahArAja ne kahA hai ki jinabhavane jinabimba, kArayitavyAM drutaMtu buddhi mtaa| - sAdhiSThAnaM bavaM, tadbhavanaM vRddhimadbhavati // 1 // jinabhuvama meM buddhimAna manuSya ko jinabimba satvara hI biThA denA caahie| isa prakAra adhiSThAna sahita honese mandira vRddhikArI hotA hai| . navIna mandira meM tAMbA, kuMDI, kalaza, orasiyA, dIvaTa, vagairaha sarva prakAra ke upakaraNa, yathAzakti bhaMDAra, deva pUjAke lie vAr3I ( bagIcA ) vagairaha yukki pUrvaka krnaa| yadi rAjAne navIna mandira banavAyA ho to bhaNDAra meM pracura dravya DAlanA, mandira khAte gAMva, gokula vagairaha denA jaise ki zrI giranAra ke kharcake lie mAlavA deza nivAsI jAphUr3I pradhAna ne pahale ke kASTa maya mandira ke sthAnameM pASANa maya mandira banAnA zurU kiyaa| parantu durdaivase vaha svargavAsI huaa| phira eka rAyatavyA drutaMtu buddhi ptaa| 54
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 zrAddhavidhi prakaraNa so paiMtAlIsa varSa vyatIta hone para sivarAja jayasiMha rAjAke kolcAla sajana ne tIna varSa taka soraTha dezakI vasUlAta mese ikaTThe kiye huye saptAIsa lAkha rupaye kharca kara navIna pASANa maya mandira kraayaa| jaba vaha sattAIsa lAkha dravya siddharAja jayasiMha rAjAne mAMgA taba usane uttara diyA ki mahAsana mihanAra para nidhAna karAyA hai| rAjA vahAM dekhane AyA aura navIna mandira dekha kara prasanna ho bolA ki yaha nadhIna mandira kilame banavAyA ? salama ne kahA svAmin yaha Apane hI bamavAyA hai| yaha suna sajAH Azcarya meM pdd'aa| phira sajana ne sarva vRttAnta rAjAse kaha sunaayaa| svajana vargoM zrImantoM ke pAsase sattAIsa lAkha rupiyA le rAjAse kahA ki 'Apa yA to yaha rupiyAle auM yA mandie bAmadhAne se utpanna huApuNya leM / vivekI rAjAne puNya hI agIkAra kiyA parantu sattAIsa lAkha rupiyA na liyaa| itanA hI nahIM balki giranAra para zrI neminAtha svAmI ke mandira ke kharca ke liye bArahAgAMva mandirako samarpaNa kiye| isI prakAra jIvita svAmI devAdhideva kI pratimAkA caitya prabhAvatI rAmAne karAyA thA aura anupAmase caMpradyotana rAjAne usakI pUjA ke liye bAraha hajAra gAMva samarpaNa kiye the yaha bAta prativarSa parvRSaNA ke aThAI vyAkhyAna meM sunane meM hI AtI hai| isa prakAra devatacyA kI paidAsa karanA ki jisase viziSTa pUjAdika vidhi avicchanna tyA huA kare aura aba AvazyakatA par3e taba mandirAdike sudhArane vagairaha meM dravyakA subhItama ho ske| isaliye kahA hai kijo jiNagharANa' mavaNaM, kuNai jahAsAsti ghistA vizva sNjust| . so pAyai parama suhaM, suramANa abhinandio suiraM // 1 // jo manuSya yathAzakti yA sarva pUrvaka jinezvara bhagavAna ke mantri banavAtA hai usakI devatAoM ke. samudAya bhI bahuta kAla taka anumodanA karate haiM aura vaha mokSa padako prApta karatA hai| chaThe dvArameM jina bimba banavAne kA vidhi batalAyA hai| arhata. bimba maNimaya, svarNAdika dhAtumAyA, candanAdi kASThamaya, hAthIdAMtA maya, uttama pASANa maya, maTTI mAya, pAMca sau dhanuSA se lekara choTemeM choTA eka aMguSTha pramANa bhI yathA zakti avazya banavAnA caahiye| kahA hai ki. sanmRstikAmlazilAtalAintasevA, saunasAnapaNicAdanavAru vibaM / durbati jananiha ye khadhanAnurUpaM te prApnuvaMti nRsureSu mahAsukhAni // . zreSTa maTTIphe, nirmala zilA talake, dattike, cAMdIke, suvarNake, ratnake, maNIne aura candanAke. jo manuSya uttama bimba banavAtA hai aura jaina zAsana kI zobhA bar3hAneke liye yathAzakti dhana kharcA karatA hai vaha manuSya devatAke mahAsukha ko prApta karatA hai| dAliI dohaggaM kujAI kusarIra kugaI kumaiauM / ___abamANa roga sogA, na huti jinapiMba kAriNaM // 2 // jinabimba bharAne vAleko dAridra, durbhAgya, kujAti, kuzarIra, kugati, kumati, apamAna, evaM roga, zoka, Adi prApta nahIM hote / isaliye kahA hai ki
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhimakaraNa anyAya dravya nisspnnaa| paravAstu dalodbhavAH / hInAdhikAMgI-masimA svaphromati nAzinI // 1 // anyAya drabyase utpanna huI eka raMgake pASANameM dUsarA raMga ho aise pASANa kI, hIna yA adhika aMga. vAlI pratimA sva tathA parakI unnati kA vimAza karatI hai| muhanakka nayaNa nAhI, kaDibhaMge mUlanAyagaM cyh| prAhasNa vathya parigara, ciMdhAMuha bhaMgi pUijjA // 2 // . mukha nAka nayana nAbhi kasmitA itane sthAnoM meM se TUTI huI ho aisI pratimAko mUlanAyaka na krnaa| AbharaNa sahita, vastra sahita, parikara, aura laMchana-sahita, sathA onase zomatI huI pratimAyeM pUjane lAyaka haiN| varisA sayAmo uda', jaM vimba uttamehiM sNtthvibh| vimalaMgu pUijjai, taM vimba nikalaM na jbho||3|| ___ sau varSase uparAMta kI utsama puruSa dvArA sthApana kI huI:(aMjanazalAkA karAI huI) pratimA kadApi vikalAMga (khaMDita ) ho tathApi vaha pUjanIya hai| kyoMki yaha pratimA prAya: adhiSThAyaka yukta hotI hai| kimbaM parivAramAjhe, solassama vanna saMkaraM na suhN|| sama maMgulappamANaM,ma sundaraM hoi kjhyaavi||4|| bimbake parivAra meM, pASANameM dUsarA varNa ho to use sukhakArI na smjhnaa| yadi sama aMgula pratimA ho to use kadApi zreSTha na smjhnaa| eka gulAi paDimA, ikkArasa jAkgehi puujjaa| udADha'pAsA-ipuNo, inamaNi punca suriihiN||5|| eka aMgula se lekara gyAraha aMgula takaphI UMcI pratimA gRha mandirAmeM pUjamA / isase bar3I pratimA bar3e mandira meM pUjanA aisA pUrvAcAryoM ne kahA hai| nirayAvali sutAmo, levokla kachaThadaMta lohaannN| - parivAra mANa-rahina, gharaM mino pUlae bimbaM // // niryAvalikA sUtrameM kahA hai ki lepakI, pASANakI, kAchakI, dAMtakI, lohakI, parivAra rahita aura mAna rahita pratimA gRha mandira meM na puujnaa| giha paDimANaM purI, bali vicchArona ceva kaaymbo| nivvaM davaNaM niprasaMbhama macyaNaM bhAmo kujaa||7|| gRhamandirakI pratimA ke sammukha bali bistAra na karanA-yAne adhika naivedynn-cddhaamaa| pratidina jalakA abhiSeka karanA bhAvase trisaMdhya pUjA krnaa| mukhya vRttise pratimAko parikara sahita tilaka sahita AbharaNa sahitayagaraha zobhA kArIhI karanA caahiye| usameM bhI mUlanAyaka kI vizeSa zobhA karanI caahiye| jyoM vizeSa zobhA jArI pratimA hotI haityoM vizeSa puNyAnuvandhI puNyakA kAraNa hotI hai / isaliye kahA hai ki
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 zrAddhavidhi prakaraNa pAsAI A paDimA, lakhkhaNa juttA samatta lNkrnnaa| jaha palhAipaNaM taha nijjara movi prANAhi // 1 // manohara rUpa vAlI dekhane yogya lakSaNa yukta samasta alaMkAra saMyukta manako AlhAda karane vAlI pratimAse bar3I nirjarA hotI hai| * mandira va pratimA vagairaha karAne se mahAna phalakI prApti hotI hai| jahAM taka vaha mandira rahe taba taka yA asaMkhya kAla taka bhI usase utpanna hone vAlA puNya prApta ho sakatA hai| jaise ki bharata vakravartI dvArA karAye huye aSTApada parake mandira, giranAra para brahmadra kA karAyA huA kaMcanavalAnaka nAmaka mandira (giranAra meM kaMcanavalAnaka nAmako guphAmeM brahmadra ne neminAtha svAmI kI pratimA padharAI thI ) vagairaha bharata cakravartI kI mudrikA meMko kulyapAka 'nAmaka tIrtha para rahI huI mANikya svAmI kI pratimA, thaMbhaNA pArzvanAtha kI pratimA, vagairaha pratimAyeM Aja taka bhI pUjI jAtI haiN| so hI kahate haiM kijala zItAzana bhojana nAsika vasanAnda jIvikAdAnaM / sAmAyaka pauruSyA gha pavAsA bhigraha vratAdhathA vA // 1 // taNayAma divasa mAsAyana hAyana jIvitAdhavadhi vividhaM / puNyaM caisArcA de svanabadhi taddazanAdi bhavaM // 2 // 1 jala dAna, 2 zItAzana, (ThaMDe bhojana kA dAna ) 3 bhojana dAna, 4 sugaMdhI padArtha kA dAna, 5 vastradAna, 6 varSadAna, 7 janma paryanta denekA dAna, ina donoMse hone vAle sAta prakAra ke pratyAkhyAna / 1 sAmAyika 2 porasI kA pratyAkhyAna, 3 ekAzana, 4 AMbila, 5 upavAsa, 6 abhigraha, 7 sarvavrata, ina sAta prakAra ke dAna aura pratyAkhyAna se utpanna hote hue sAta prakAra ke anukramase puNya / 1 pahale dAna pratyAkhyAna kA puNya kSaNa mAtra hai| 2 dUsare kA eka praharakA / tIsare kA eka dinkaa| cauthekA eka maaskaa| pAMcaveM kA eka ayana yAne 6 mAsakA chaThekA eka varSakA aura sAtaveM kA jIvana paryanta phala hai| isa prakAra kI avadhivAlA puNya prApta hotA hai| parantu mandira banavAne yA pratimA banavAne yA unake arcana darzanAdika bhakti karanemeM puNyakI avadhi hI nahIM hai yAne agaNita puNya hai| "pUrva kAlameM mahA puruSoMke banavAe hue mandira" isa cauvIsI meM pahale bharata cakravartI ne zatrujaya para ratnamaya, catuSmukha, caurAzI maMDapa sahita, eka kosa UMcA, tIna kosa laMbA, mandira pAMca karor3a muniyoM ke sAtha parivarita, zrI puMDarIka svAmIke jJAnanirvANa sahita karAyA thaa| isI prakAra bAhubali marudevo pramukha TraMkoMmeM giranAra, AbU , vaibhAragiri, samedazikhara aura aSTApada vagairaha parvatoM para pAMca sau dhanuSAdika pramANa vAlI suvarNamaya pratimAyeM aura jinaprAsAda karAe the| daMDavIrya rAjA, sagara cakravatI vagairaha ne una mandiroMke jIrNoddhAra karAye the| harISeNa cakravartI ne jaina mandiroMse pRthvIko vibhUSita kiyA thaa| saMprati rAjAne savA lakSa mandira banavAe the| usakA sau varSakA AyuSya
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 416 AAAAAAAAAAAAAAAM zrAddhavidhi prakaraNa honeke kAraNa yadi usakI dina gaNanA kI jAya to prati dinakA eka ginane para chattIsa hajAra naye jina prAsAda karAe gine jAte haiM aura anya jIrNoddhAra karAe haiN| sunA jAtA hai ki saMpratine savA karor3a suvarNa vagairaha ke naye jinabimba banavAye the| Ama rAjAne gopAlagiri para yAne gvAliyara ke pahAr3a para ekasau eka hAtha UMcA zrI mahAbora bhagavAna kA mandira banavAyA thaa| jisameM sAr3he tIna karor3a suvarNa moharoMke kharcase nirmANa karAyA huA sAta hAtha UMcA jinabimba sthApita kiyA thaa| usameM mUla maMDapameM savA lAkha aura prekSA maMDapameM ikkIsa lAkhakA kharca huA thaa| kumArapAla rAjAne caudahasau cavAlIsa naye jinamandira aura solaha sau jIrNoddhAra karAe the| usane apane pitAke nAma para banavAye hue tribhuvana vihArameM chAnaveM karor3a dravya kharca karake tayyAra karAI huI savA sau aMgulI UMcI ratnamayI mukhya pratimA sthApana karAI thii| bahattara deriyoMmeM cauvIsa pratimA ratnamayI, cauvIsa suvarNamayI aura cauvIsa cAMdIkI sthApana kI thiiN| maMtrI vastupAla ne teraha sau aura teraha naye mandira banavAe the, bAIsau jIrNoddhAra karAe aura dhAtu pASANake savA lAkha jinabimba karAye the| pethar3azAha ne caurAsI jinaprAsAda banavAye the jisameM eka suragiri para jo mandira banavAyA thA vahA~ke rAjA vIramade ke pradhAna brAhmaNa hemAde ke nAmase mAMdhAtApura (mAMDavagar3ha) meM aura oMkArapura meM tIna varasa taka dAnazAlA kI, isase tuSTamAna ho kara hemAde ne pethar3azAha ko sAta mahala baMdha sake itanI jamIna arpaNa kii| vahAM para mandira kI nIMva khodate huye jamInameM se mIThA pAnI nikalA isase kisIne rAjAke pAsa jA kara usake manameM yaha ThasA diyA ki yahAM mIThA pAnI nikalA hai isase yadi isa jagaha mandira na hone de kara jalavApikA karAI jAya to ThIka hogaa| pethar3azAha ko yaha bAta mAlUma par3anese rAtrike samaya hI usa jalake sthAnameM bAraha hajAra TakekA namaka DalavA diyaa| vahAM mandira karAne ke liye battIsa UTaNI saunese ladI huI bhejI gyiiN| caurAsI hajAra rupaye mandira kA koTa bAMdhanemeM kharca huye the| mandira tayyAra honekI badhAvaNI dene vAleko tIna lAkha rupayekA tuSTidAna diyA gayA thaa| isa prakAra pethaDavihAra mandira banA thaa| pethar3a zAhane zatrujaya para ikkIsa ghar3I suvarNase mUlanAyaka ke caityako maMDha kara meruzikhara ke samAna suvarNamaya kalaza car3hAyA thaa| gata cauvIsI meM tIsare sAgara nAmaka tIrthaMkara jaba pajjeNImeM padhAre the taba naravAhana rAjAne unase yaha pUchA ki maiM kevalajJAna kaba prApta kruuNgaa| taba unhoMne uttara diyA thA ki tuma AgAmI caubIsImeM pAIsameM tIrthaMkara zrI neminAthajI:ke tIrthameM siddhipada prApta kroge| taba usane dIkSA aMgIkAra kI aura anazana karake vaha brahmadeva lokameM indra hubhA / usane vajra, miTTImaya zrI neminAthajI kI pratimA banA kara dasa sAgaropama taka vahAM hI puujii| phira apanA AyuSya pUrNa hotA dekha vaha pratimA giranAra para lA kara mandira ke ratnamaya, maNi maya, suvarNamaya, isa prakArake tIna gabhAre jinabimba yukta kara usake sAmane kaMcanabalAmaka ( eka prakAra kI guphA ) banA kara usameM usane usa bimbako sthApana kiyaa| isake bAda bahutase kAla pIche ratnozAha saMghapati eka bar3A saMghale kara giranAra para AyA usane bar3e harSase mandirameM mUlanAyaka kI snAtrapUjA kii| usa vakta
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAividhi prakaraNa yaha bimba maTTImaya hone ke kAraNa alase gala gyaa| isase saMghapati ratnozAha ati duHkhita huA, upavAsa karake yahAM hI baiTha gayA, use sATha upavAsa ho gaye taba aMbikA devo kI vANIse kaMcanavalAnaka se catramaya zrI nemi nAtha prabhukI pratimA kacce sUtake tamgoMse lapeTa kara mandira ke sAmane laaye| parantu daravAje para pIche phirake dekhanese pratimA phira vahAM hI Thahara gii| phira mandirakA daravAjA parAvartana kiyA gayA aura vaha abhI taka bhI vaisA hI hai| kitaneka AcArya kahate haiM ki kaMcana balAnaka meM bahattara bar3I pratimAyeM thiiN| jisameM aThAraha pratimA suvarNakI, aThAraha ratnakI, aThAraha cAMdIko aura aThAraha pASANakI thiiN| isa taraha saba milA kara bahattara praptimAyeM giranAra para thiiN| pratimA banavAye bAda usakI aMjanazalAkA karAne meM vilaMba na karanA cAhiye / 7vAM dvAra:-pratimAkI pratiSThA aMjanazalAkA zIghratara karanI caahiye| isalie SoDazaka meM kahA hai ki niSpamasyevaM khalu, jinabimbasyoditA pratiSThAzca / dazadiksAbhyAMtaratA, so ca nividhA samAsena // 1 // taiyAra hue jinabimba kI pratiSThA-aMjanazalAkA sacamuca hI dasa dinake andara karanI kahI hai| vaha pratiSThA bhI saMkSepase tIna prakArakI hai| so yahAM para batalAte haiN| vyaktyAkhyA khalveSA, kSetrAkhyA cAparA pahAkhyA c| ____ yastIrthakRta yadAkila, tasya tadAsyeti samayavidaH // 2 // dhyaktyAkhyA, kSetrAkhyA, aura mahAkhyA evaM tIna prakArakI pratiSThAya hotI haiN| usameM jo tIrthaMkara jaba dhivaratA ho taba usakI pratiSThA karanA use 'vyaktA' zAstra ke jAnakAra kahate haiM / RSabhAdhAnAM tu tathA sarveSAmeva mdhymaanyyaa| sasatyadhika satasyatu, carameharamahA matiSThasi // 3 // RSabhadeva pramukha samasta cauvIsIke bimboMko apane apane tIrthameM 'vyaktA' pratiSThA smjhnaa| sarva tIrtha karoMke tIrthameM caubIsoM hI tIrthaMkaroM kI aMjanazalAkA karanA yaha "kSetrA' mAmaka aMjanazalAkA 'kahalAtI hai| ekAlau sattara tIrthaMkaroM kI pratimA ise 'mahA' jaannaa|| evaM bahalAyameM bhI aise hI kahA hai ki ghanti paiThA egA, kheta paiThThA mhaamitthtthaay| ega caubIsa sIkarI, sayANaM sA hoi annukpso||4|| vyakA pratiSThA pahalI, kSetrA pratiSThA dUsarI aura mahA pratiSThA tIsarI hai| eka pratimAko mukhya rakha kara pratiSThA karanAso pahalI, caubIsa pratimAyeM dUsarI, aura eka sau sattara pratimAyeM yaha tIsarI, isa anu'kamase tIna prakArakIpratimA aMjanazalAkA samajhanA caahie|
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhacidhi prakaraNa pratiSThA karAnekA vidhi to isa prakArakA batalAyA hai ki saba prakAra ke upakaraNa ikaTTha karake, nAnA prakArake ThAThase zrI saMghako AmaMtraNa karanA, guru vagairaha ko AmaMtraNa karamA, unakA praveza mahotsAna karanA, kaidioMko chur3AnA, jIvadayA pAlanA, anivArita dAna denA, mandira banAne vAle kArIgaroM kA satkAra karanA, uttama vAdya, dhavala maMgala mahotsavapUrvaka aSTAdaza snAtra karamA kauraha vidhi pratiSThAkalpha se jaannaa| pratiSThAmeM snAtra pUjAse janmAvasthA ko, phala, naivedya, puSpanilepana, saMgItAdi upacAroM se kaumArAdi uttarottara avasthA ko, chadmasthAvasthA sUcaka AcchAdanAdika se, vastra vagairaha se prabhuke zarIrako sugandha adhivAsita karanA vagairaha se cAritrAvasthA ko, netra unmIlana ( zalAkAse aMjana karate hue ) kevalajJAna utpatti avasthA ko sarva prakArake pUjA upakaraNoM ke upacAra se samavazaraNAvasthA ko bicAranA / ( aisA zrAddha samAcArI vRttimeM kahA hai) pratiSThA hue bAda bAraha mahIne taka pratiSThAke dina vizeSataH smAtrAdika krnaa| varSake antameM aThAI mahotsavAdi vizeSa pUjA krnaa| pahalele AyuSya kI gAMTha bAMdhaneke samAna uttarottara vizeSa pUjA karate rhnaa| (varSagAMTha mahotsava karanA) varSamAMTha ke dina sAdharmika vAtsalya, saMgha pUjAdiH yathAzakti krnaa| pratiSThASoDazaka meM kahA hai kiaSTau divasAna yAvata pUjA vicchedatAsya krtvyaa| dAnaM ca yathAvibhavaM, dAtavyaM srvstvebhyH|| ATha dina taka avicchinna pUjA karanI, sarva prANioMko apanI zaktiko anusAra dAna denaa| saptamaH dvAra pUrNa // putrAdika kI dIkSA 8vAM dvAraH-praur3ha mahotsava pUrvaka putrAdiko Adi zabdase putrI, bhAI, vAcA, mitra; parijana vagairaha ko dIkSA dilaanaa| upalakSaNa se upasthApanA yAne unheM bar3I dIkSA dilaanaa| isI liye kahA hai ki- . paMcaya putta sayAibharahassaya sattanattu syaai| sayArAhaM pavaiyA, taMbhikumArA samosaraNe / RSabhadeva svAmIke prathama samavasaraNa meM pAMca sau bharatake putroMko evaM sAta sau pautroM (pote ) ko dIkSA dii| kRSNa aura cer3A rAjAko apane putra pautrioMko vivAhita karanekA bhI' niyama thaa| apane putra pautrioMko evaM anya bhI thAvaccA putrAdikoM ko prauDha mahotsava se dokSA dilA kara suzobhita kiyA thaa| yaha kArya mahA phaladAyaka hai| isaliye kahA hai kite dhannA kayaputrA, jaNabho jaNaNIbha sblbggiim| jesi kusaMpi jAyaI, cArita dharo mahApule // 1 //
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa ve puruSa dhanya haiM, kRtapuNya haiM, usa pitAko dhanya hai, usa mAtAko dhanya hai, evaM usa sage sambandhI samUhako bhI dhanya hai ki jinake kulameM cAritrako dhAraNa karanevAlA eka bhI mahAna putra paidA huA ho / laukikameM bhI kahate haiM kitAvat bhramanti saMsAre, pitaraH pinnddkaakssinnH| ___ yAvatkale vizuddhAtmA yatiH putro na jAyate // 1 // piNDakI AkAMkSA rakhane vAle pitrI taba taka hI saMsArameM bhaTakate haiM ki jaba taka kulameM koI vizu. ddhAtmA yatiputra na ho| dvAra nAvAM-padasthoM ke padakI sthApanA krnaa| jaise ki gaNIpada, vAcanAvAryapada, upAdhyAyapada, AvAryapada, vagairaha kI sthApanA kraanaa| yA putrAdikoM ko vA dUsaroMko uparokta pada deneke yogya he unheM zAsana unnatti ke liye bar3o padaviyoMse mahotsava pUrvaka vibhUSita krnaa| sunA jAtA hai ki pahale samavasaraNa meM indramahArAja ne gaNapada kI sthApanA karAI hai| maMtrI vastu pAla ne bhI ikkIsa AcAryoMko AcAryapada sthApanA karAyI thii| navama dvAra samApta // dazama dvAraH jJAna bhakti- pustakoMko, zrI kalpasUtrAgama, jinacaritrAdi sambandhI pustakoMko nyAyo. pArjita dravya kharca kara viziSTa kAgajoM para uttama aura zuddha akSarAdi kI yuktise likhaanaa| vairAgyavAna gItArthoke pAsa prAraMbhake praur3ha mahotsava karake pratidina pUjA bahumAnAdi pUrvaka aneka bhavya jIvoMke pratibodha ke liye vyAkhyAna kraanaa| upalakSaNa se paDhane likhane vAloMko vastrAdika kI sahAya denA isa liye kahA hai ki ye lekhayanti jinazAsana pustakAni, vyAkhyAnayanti ca paThanti ca paatthynti| zruNvanti rakSaNavidhau ca samAdriyante, te martya deva zivazarmanarA labhante // 1 // jo manuSya jaina zAsanake pustaka likhatA hai, vyAkhyAna karatA hai, unheM par3hatA hai, dUsaroMko par3hAtA hai, sunatA hai, unake rakSaNa karaneke kAryameM Adara karatA hai, vaha manuSya sambandhI tathA devasambandhI evaM mokSake sukhoM ko prApta karatA hai| paThati pAThayati paThatApamu, vasana bhojana pustaka vastubhiH / pratidinaM kuruteya upagraha, sa iha sarva videvbhvennrH||2|| jo manuSya svayaM una pustakoMko par3hatA hai, dUsaroMko paDhAtA hai, aura jo jAnatA ho unheM vastra bhojana pustaka, vagairaha ghastuoM se pratidina upagraha karatA hai, vaha manuSya isa lokameM bhI sarva vastuoM ko jAnane vAlA hotA hai| jainAgama kA kevala jJAnase bhI atizayIpana mAlUma hotA hai| isa liye kahA hai ki oho sumovautto, subhanANI jaihu girAhai asuddh| ___ saMkevalivibhujai, bhapayANaM subhaM bhavei havA // 1 // sAmAnya zruta hAnake upayoga vAlA zrutahAnI yadyapi azuddha AhAra grahaNa kara AtA hai, aura yaha bAta
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAdavidhi prakaraNa kevala jJAnI jAnatA hai tathApi usa AhArako vaha grahaNa karatA hai| kyoMki yadi isa prakAra AhAra grahaNa na kareM to zrutajJAna kI apramANikatA zAbita hotI hai| dUSama kAlake prabhAvase bAraha varSI duSkAlAdi ke kAraNa zrutajJAna viccheda hotA jAna kara bhagavaMta nAgArjunAcArya aura skaMdilAcArya bagairaha AcAryoMne mila kara zrutajJAna ko pustakoMmeM sthApana kiyaa| isI kAraNa zrutajJAna kI bahumAnyatA hai| ataH zruta jJAnake pustaka likhavAnA, pavitra, zuddha vastroMse pUjA karanA, sunA jAtA hai ki pethar3azAha ne sAta, aura mantrI vastupAla ne aThAraha karor3a drabya byaya karake, jJAnake tIna bar3e bhaNDAra likhavAye the| tharAda ke saMghavI AbhUzAha ne eka karor3a kA vyaya karake sakala Agama kI ekeka prati sunaharI akSaroM se aura anya saba granthoM kI ekeka prati zAIke akSaroM se likhA kara bhaNDAra kiyA . thaa| dazama dvAra smaapt| gyArahavAM dvAraH-zrAvakoM ko pauSadha grahaNa karane ke liye sAdhAraNa sthAna pUrvokta gRha cinA kI rIti mujaba pauSadhazAlA karAnA / vaha sAdharmiyoM ke liye banavAyI honeke kAraNa guNayukta aura niravadya honese yathAvasara sAdhuoM ko bhI upAzraya tayA dene lAyaka ho sakatI hai aura isase bhI unheM mahA lAbhakI prApti hotI hai isaliye kahA hai kijo dei uvassayaM jai varANa tava niyama joga juttaannN| teNaM dinnA vathyanna pANasayasaNA bigappA // 1 // tapa, niyama, yogameM yukta munirAja ko, jo upAzraya detA hai usane vastra, pAtra, anna, pAnI, zayana, Asana, bhI diyA hai aisA samajhanA caahiye| ___ zrI vastupAla ne nava sau aura caurAsI pauSadhazAlA banavAI thiiN| siddharAja jayasiMha ke bar3e pradhAna sAMtu nAmakane eka nayA AvAsa yAne rahaneke liye mahala tayAra karAyA thaa| vaha bAdI devasUrI ko dikhalAkara pUchA ki svAmin yaha mahala kaisA zobhanIka hai ? usa vakta samayocita bolane meM catura mANikya nAmaka ziSyane kahA ki yadi yaha pauSadhazAlA ho to bahuta hI prazaMsanIya hai| maMtrI bolA ki yadi ApakI icchA aisI hI hai to abase yaha pauSadhazAlA hI shii| (aisA kaha kara vaha makAna pauSadhazAlA ke liye arpaNa kara diyA) usa pauSadhazAlAke donoM taraphake bAharI bhAgameM puruSa pramANa do bar3e sIse jar3e huye the| ve zrAvakoM ko dhama dhyAna kiye bAda mukha dekhane ke liye aura jaina zAsana ke zobhAkArI hue| isa gyArahaveM dvArake sAtha paMdrahavIM gAthAkA artha samApta huaa| mUla gAthA AjammaM samataM, jaha satti vayAiM dikkhagaha ahvaa| AraMbhacAo baMbhaMca, paDimAi aMti ArAhaNA // 16 // 12 varvA Ajanma samyak dvAra, 13 vAM yathAzakti vrata dvAra, 14 vAM dIkSA grahaNa dvAra, 15 vA Arambha
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 zrAddhavidhi prakaraNa tyAga dvAra, 16 vAM brahmacarya dvAra, 17 vAM pratimA vahana dvAra, 18 vAM caramArAdhanA dvAra, ye aThAraha dvAra janma paryanta AcaraNa meM lAne cAhiye / aba inameM se bArahavAM evaM terahavAM dvAra batalAte haiN| - vAlyAvasthA se lekara jIvana paryanta samyaktva pAlana karanA evaM yathAzakti aNuvratoMkA pAlana karanA ina do dvAroMkA svarUpa artha dIpikA yAne vandItA sUtrakI TIkAmeM varNita honeke kAraNa yahAM para savistara nahIM likhA hai| dIkSA grahaNa yAne samaya para dIkSA aMgIkAra karanA arthAt zAstrake kathanAnusAra Ayuke tIsare panameM dIkSA grahaNa kare / samajha pUrvaka bairAgya se yadi bAlavaya meM bhI dIkSA le to use vizeSa dhanya hai| kahA hai kidhannAhu bAla muNiNo, kumAra vAsaMmi jeu pvviyaa| nijiNiUNa aNaMgaM, duhAvahaM savvalobhANAM // 1 // sarva janoMko duHkhAvaha kAmadeva ko jIta kara jo kumArAvasthA meM dIkSA grahaNa karate haiM una bAla muniyoMko dhanya hai| __ apane karmake prabhAvase udaya Aye huye gRhastha bhAvako rAta dina dIkSA lenekI ekAgratA se pAnI bhare iye ghar3ako uThAnevAlI panihArI strIke samAna sAvadhAna ho satyavAdi nyAyase pAlama kare arthAt grahastha apane grahasthI jIvanako dIkSA grahaNa karanekA lakSa rakSa kara hI vyatIta kre| isaliye zAstrakAra bhI kahate haiM ki kurvananeka karmANi, karmadoSairna lipyate / tallayena sthito yogo, yathA strI nIravAhinI // 2 // pAnI bharane vAlI stroke samAna karmameM lIna na hone vAlA yogo puruSa aneka prakAra ke karma karatA huA bhI doSase karma lepita nahIM hotaa| para pUsi ratA nArI, bhartAramanuvartate / tathA tatvarato yogI, saMsAra manuktate // 3 // * para puruSake sAtha rakta huI strI jisa prakAra icchA rahita apane patike sAtha ramaNa karatI hai, parantu patimeM Asaka nahIM hotI usI prakAra tattvA puruSa bhI saMsArameM anAsakti se pravRtti karate haiM isase unheM saMsAra sevana karate huye bhI karmabandha nahIM hotaa| jaha nAma suddha vesA bhumaMga parikammaNaM niraasNsaa| prajjakala caemi eyaMmima bhAvaNaM kuNai // 3 // jaise ki koI vicArazIla vezyA icchA binA bhI bhogI puruSako sevana karatI hai parantu vaha manameM yaha vicAra karatI hai ki isa kAryakA maiM kava tyAga karUgo ? vaise hI tatvajJa saMsArI bhI Ajakala saMsAra kA parityAga karUgA yahI bhAvanA karatA hai| ahavA pauththavaimA, kula bahumA navasiNeharaga gyaa| deha Thiha mAina saramANA paiguNe kuNai // 4 // yA jisakA pati paradeza gayA ho aisI proSita patikA zreSTha kulameM paidA huI kula badhU naye naye prakAra ke sneha raMgameM raMgI huI dehakI sthiti rakhane ke liye patike guNoMko yAda karatI huI samaya bitAtI hai|
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa evameva savvaviraI, maNe kuNato susAvo nnicc|| pAlebhama gihathyaca, appamahannaM ca mnnto||5|| isI prakAra apane Apako adhanya samajhatA huA nirantara sarva virati ko manameM dhAraNA rakhatA huA suzrAvaka gRhastha panakA pAlana karatA hai| te dhannA saparisA, pabittinaM tehiM dharaNi balayamiNaM / nimmahi amoha pasarA, jiNadikkhaM je pavajanti // 6 // jinhoMne mohako naSTa kiyA hai aura jinhoMne janI dIkSA aMgokAra kI hai aise puruSoMko dhanya hai unhIMse yaha pRthvI pAvana hotI hai| "bhAva zrAvaka ke lakSaNa" iyidi aththa saMsAra, visaya prArambhageha dsnnaabho| garipAi pavAhe, purassara prAgamavicI // 1 // dANAI jahA sattI, pavastaNaM vihiraratta duThe / ___ ajhajhathya asaMbaddha, parathyakAmova bhogIma // 2 // vesAi vagiha vAsaM, pAlai sattarasa paya nibddhntu| bhAvagayabhAvasApaga, lakhkhaNabheyasapAse // 3 // 1 strIse vairAgya, 2 indriyoM se vairAgya bhAvanA kare, 3 dravyase vairAgya bhAva bhAve, 4 saMsAra se virAga cintana kare, 5 viSayase vairAgya, Arambha ko duHkha rUpa jAne. 8 zuddha samakita pAle, gatAnugata-bheDA cAlakA parityAga kare, 10 Agama ke anusAra pravRtti kare, 11 dAnAdi denemeM yathA zakti pravRtti kare, 12 bidhimAgekI gaveSaNA kare, 13 rAga dveSa na rakkhe, 14 madhyastha guNoMmeM rahe, 15 saMsAra meM Asakta hokara na pravarte, 16 paramArtha ke kAryameM ruci pUrvaka pravRtti kare, 17 vezyA ke samAna gRha bhAva pAle ye satraha lakSaNa saMkSepa se bhAva zrAvaka ke batalAye haiN| aba ina para pRthak pRthak vicAra karate haiN| ithyi praNathya bhavaNaM, calacittaM narayavaTTaNI bhUbhA ____ jANaM tohi prakAmI, vasavatI hoi nahuttIse // 4 // - strI vairAgya-strI anatha kA mUla hai, capala citta hai, durgati jAnekA mArga rUpa hai yaha samajha kara hitArthI puruSa bImeM Asaka nahIM hotaa| ___indiya cabala turage, duggai maggANu dhAvire nicc| bhAvidha bhavassarUve, saMbhai sannANa rassIhi // 5 // sadaiva durgatike mArgakI ora daur3ate huye indriya rUpa capala ghor3oMko saMsAra svarUpa kA vicAra karane se samAna rUpa lagAma se roke|
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ammmmmm zrAddhavidhi prakaraNa sayalANaththa nimilla, prAyAsa kilesa kaarnnmsaar| nAUNa ghaNa bodha, gahu lumbhai yi tara aMri // ... sakala anarthakA mUla prayAsa-klezakA kAraNa aura asAra samajha kara buddhimAna manuSya dhanake lobhameM nahIM phstaa| duharUvaM dukkha phalaM duhAgu baMdhi biDamvaNA rUvaM / saMsArapasAra jANi, UNa narai tahiM kuNaI // 7 // duHkharUpa duHkhakA hI phala denevAle, duHkhakA anubandha karAne vAle, biDaMbanA rUpa saMsAra ko asAra jAna kara usameM prIti na kare, khaNamitta suhe visae, visovamANe syaavimnnto| temuna karei giddhi, bhavabhIrU muNima tttthyo||8|| kSaNika sukha dene vAle aura antameM viSake samAna dAruNa phala dene vAle viSaya sukhako samajha kara tatvajJa bhavabhIru zrAvaka usameM laMpaTa nahIM hotaa| vanai tivvArambhaM, kuNai akAmoza nivvahaM to|| thuNai nirArambhajaNaM, dayAluo savvajoveSu // 6 // tIvra Arambha kA tyAga kare, nirvAha na hone para anicchA se Arambha kare, sarva jIvoM para dayA rakha. kara nirArambhI manuSyoMkI prazaMsA kre| gihavAsaM pAsaM miva bhAvaM to vasaI dukhkhino tmmi| cAritta mohaNijja, nijhjhINiyo ujjamaM kuNaI // 10 // gRha bAsako pAsake samAna samajhatA huA usameM duHkhita ho kara rahe, cAritra mohanIya karmako jItanekA udyama karatA rhe| __ aththikka bhAva kalio, pabhAvaNA vanavAya bhaaiihiN| __gurubhatti juoghi imaM, dharei sadasaNaM vimalaM // 11 // Astikya bhAva yukta jaina zAsana kI prabhAvanA, guNa varNana vagairaha se gurubhakti yukta ho kara buddhimAna nimala darzanako dhAraNa kre| gaDDarina pavADeNa, gayANu gaimaMjaNaM vaannaaNto| paiharai lokasanna, susamikhkhima kArao dhIro // 12 // gatAnugatikatA ko chor3a kara-yAne loka saMjJAko tyAga kara sArAsAra kA vicAra karake dhIra buddhimA zrAvaka saMsAra meM pravRtti kre| naththi paraloka magge payANa mannaM jiNAgamaM mutta / / Agama purassara cina karei to rAva kiriyAmao // 13 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 437 zrAddhavidhi prakaraNa paraloka ke mArgameM jinAgama ko chor3a kara anya kucha pramANa nahIM hai ataH Agama ke anusAra hI tamAma kriyAyeM kre| aNi gahanto satti, AyA bAhAI jaha bahu kuNAI / prAyaraI tahA supaI, dANAi caunvihaM dhammaM / / zakti na lopa phara AtmA ko takalIpha na ho tyoM sumati vAna zrAvaka dAnAdi caturvidha dharmAcaraNa kre| himapaNa vajja kirina, ciMtAmaNi rayaNa, dullahaM lhiyaa| sammaM samAyaranto, nahu lajjai muddha hasiprovi // 15 // cintAmaNi ratna samAna durlabha hitakArI aura pApa rahita zuddha kriyA prApta kara use bhalI prakAra se AcaraNa karate huye yadi anya loga maskarI kareM tathApi lajita na ho| dehaThi Thai nibandhaNA, dhaNA sayaNA hAra geha mAisu / nivasai aratta duTha Tho, saMsAragaesu bhAvesu // 16 // zArIrika sthiti kAyama rakhane ke liye dhana, svajana, AhAra, ghara vagairaha sAMsArika padArthoM ke sambandhameM rAga dveSa rahita hokara pravRtti kre| uva samasAra viAro, vAhijjai neva rAga dosehi| pajhjhaththohi akAmI, asaggaI savvahA cayai // 17 // upazama hI sAra vicAra hai ataH rAgadveSa meM na par3anA cAhiye yaha samajha kara hitAbhilASI asatya kadAgraha chor3a kara madhyasthapana ko aMgIkAra karatA hai| bhAvaMto aNavarayaM, khaNabhaMgurayaM sapathya vthbhuunnN| ___ saMbaMdhovi dhaNAisu, vajjai paDibaMdha saMbaMdhaM // 18 // yadyapi anAdi kAlIna sambandha hai tathApi samasta vastuoMkA kSaNabhaMgura svabhAva samajhatA huA sarva vastuoM ke pratibandha kA parityAga kre| arthAt tamAma vastuoM meM anAzakti rakhkhe / saMsAraviraktamaNobhoguvebhogAtici heutti| nAuM parANurohA, pavalae kAmabhogesu // 16 // bhogopabhoga yaha koI tRptikA hetu nahIM hai yaha samajha kara saMsArase virakta manavAlA hokara strI bauraha kAma bhogake viSayameM bhanicchA se prvrte| inasattarasaguNajutte, jiNAgame bhAvasAvano bhnnibho| esapuNa kusalajogA, lahai lahu bhAvasAhustaM // 20 // isa prakArake satraha guNayukta ninAgama meM bhAva zrAkkakA svarUpa kathana kiyA hai| isa puNyAnubandhI puNyake yogase manuSya zIghra hI bhAva sAdhutA prApta karatA hai, yaha bAta dharmaratna prakaraNa meM kathana kI hai| pUrvokta dharmabhAvanAya bhAtA huA dina kRtyAdi meM tatpara raha kara ilAmevA nigave yAsapaNe wed
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ nnnnnnnnnnnnnnn zrAddhavidhi prakaraNa paramaThe sese praNa aNaThaTheti" yaha nigraMtha pravacana ( vItarAga prarUpita jainadharma ) ho satya hai, paramArtha hai, anya saba mArga tyAgane yogya haiM, isa taraha jainasiddhAntoM meM batalAI huI rItyanusAra vartatA huA saba kAmoM meM yatanAse pravRtti kre| saba kAryoMmeM apratibaddha citta hokara kramazaH mohako jItanemeM samartha hokara apara putra yA bhAI yA anya sambandhI jana taba taka gRhabhAra vahana karanemeM asamartha ho taba taka gRhasthAvasthA / rahe yA vaise bhI kitane eka samaya taka gRhasthAvAsa meM raha kara samaya Ane para apanI AtmAko samatola kara jinamandiroM meM aThAI mahotsava karake caturvidha saMghakI pUjA satkAra karake sArmika vatsala kara aura dIna hIna anAthoMko yathAzakti dAna dekara sage sambandhI janoMko khAsa kara vidhipUrvaka sudarzana zeTha vagairaha ke samAna dIkSA grahaNa kre| isaliye kahA hai kisambarayaNA maehiM vibhUsigaM jiNaharehiM mhivly| jo kArija samaggaM, tovi cara mahaDha DhIma // 3 // sarva ratnamaya vibhUSita mandiroMse samagra bhUmaMDala ko zobhAyamAna kare usase bhI bar3ha kara cAritrakA mahAtmya hai| no duSkarmaprayAso na kuyuvatisutasvAmidurvAkyaduHkhaM / rAjAdau na praNAmo zanavasanadhanasthAna ciMtA na caiva // jnyaanaaptilokpuujaapshmsukhrtiH pratya mokssaadyvaaptiH| zrAmaNyemIguNAHsyustadiha sumatayastatra yatnaM kurudhvam // 2 // jisameM duSkarma kA prayAsa nahIM, jisase kharAba strI putrAdike vAkyoMse utpanna honevAlA duHkha nahIM, jisameM rAjAdiko praNAma karanA nahIM par3atA, jisameM anna vastra dhana kamAne khAnekI kucha bhI ciMtA nahIM, nirantara jJAmakI prApti hotI hai, loka sammAna milatA hai, samatAkA sukhAnanda milatA hai aura paraloka meM kramase mokSAdikI prApti hotI hai| (aisA sAdhupana hai ) sAdhupana meM itane guNa prApta hote haiM isaliye he sadbuddhi vAle manuSyo! usameM udyama kro| kadAcita kisI AlaMbana se usa prakArakI zaktike abhAva vageraha se dIkSA lene meM asamartha ho to Arambha kA parityAga kre| yadi putrAdika gharakI saMbhAla rakhane vAlA ho to sarva sacittakA tyAga karanA caahie| aura yadi vaisA na bana sake to yathA nirvAha yAne jitanA ho sake utane pramANameM sacitta AhAra vagairaha kA parityAga karake kitaneka Arambha kA tyAga kre| yadi bana sake to apane liye rAMdhane, raMdhavAne kA bhI tyAga kre| isaliye kahA hai kijassakae AhAro, tassaThThA ceva hoi aarmbho| prArambhe pANivaho, pANivahe duggaicca va // 1 // jisake liye AhAra pakAyA jAtA hai usIko Arambha lagatA hai, Arambha meM prANIkA vadha hotA hai, prANIvadha honese durgatikI prApti hotI hai /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi makara 43 solahavAM dvAraH brahmacarya yAvajjova pAlanA caahie| jaise ki pethar3azAha ne battIsaveM varSa meM hI brahmacaryavrata aMgIkAra kiyA thaa| kyoMki bhIma sonI maDhI para Ave taba brahmacarya lUM isa prakArakA paNa kiyA huA hone ke kAraNa usane taruga vayameM bhI brahmavarya aMgokAra kiyA thaa| brahmacarya ke phalapara arthadIpikA meM svataMtra saMpUrNa adhikAra kahA gayA hai| isaliye dRSTAntAdi vahAMse hI samajha lenA cAhie / zrAvakakI pratimAyeM zrAvakako saMsAra tAraNAdika duSkara tapa vizeSase pratimAdi tapa vahana karanA cAhiye / so zrAvakakI gyAraha pratimAoM kA svarUpa isa prakAra samajhanA / daMsaNa baya sApAiya, posaha paDimA prabaMbha sacitta / Arambhapesa uddiTha, vajjae samaNa bhUe // 1 // 1 'darzana pratimA' eka mAsakI hai, usameM aticAra na lage isa tarahakA zuddha samyaktva pAlanA / 2 vrata pratimA do mahine kI hai, usameM pUrvokta kriyA sahita pahale liye hue bAraha vratoMmeM aticAra na lage unheM isa prakAra pAlanA / 3 'sAmAyika pratimA' tIna mAsakI hai, usameM pUrvokta kriyA sahita subaha, zAma, do daphA zuddha sAmAyika karanA / 4 'pauSadha pratimA' cAra mahInekI hai, usameM pUrvokta kriyA sahita aSTamI, catudazI parva tithi pauSadha aticAra na lage vaise pAlana karanA / 5 'kAusagga pratimA' pAMca mAsakI hai, usameM pUrvI kriyA sahita amI caturdazI ke lie hue pauSadha meM rAtrike samaya kAyotsarga meM khar3e rahanA / 6 brahma pratimA' chaha mahIne kI hai, usameM pUrvokta kriyA sahita brahmacarya pAlana karanA / 7 'savitta pratimA' sAta mAkI hai, usameM pUrvokta kriyA sahita savitta bhakSaNa kA parityAga karanA / ATha mahIne kI hai, usameM pUrvokta kriyA sahita svayaM Arambha kA parityAga kare mAlakI hai, usameM pUrvI kriyA sahita apanI taraphase naukara cAkara ko kahIM na bheje / 10 'uddizya varjaka pratimA' dasa mAsa kI hai, usameM pUvokta kriyA sahita apane Azrita Arambha kA tyAga kare aura 11 'zravaNa bhUta pratimA' gyAraha mAsa kI hai, usameM pUrvokta sarva kriyA sahita sAdhuke samAna bicare / yaha gyAraha pratimAokA saMkSipta artha kahA gayA hai| 8 'Arambha tyAga pratimA' / aba pratyeka pratimA kA judA ullekha karate haiM / 1 darzana pratimA - rAjAbhiyogAdika chaha AgAra jo khule rakkhe the unase rahita cAra prakArake zraddhAnAdi guNayukta, bhaya, lobha, lokalajjAdi se bhI aticAra na lagAte huye trikAla devapUjAdi kAryoM meM tatpara raha kara jo eka mAsa paryanta paMcAticAra rahita zuddha samyaktva ko pAle taba vaha prathama darzana pratimA kahalAtI hai / 2 vrata pratimA- do mahIne taka akhaMDita pUrva pratimAmeM batalAye huye anuSThAna sahita aNuvratoM kA pAlana kare yAne unameM aticAra na lagAye so dUsarI vrata pratimA kahalAtI hai / 3 sAmAyika pratimA - mIna mahIne taka ubhayakAla apramAdI ho kara pUrvokta pratimA anuSThAna sahita sAmAyika pAle so tAsarI sAmAyika nAmaka pratimA samajhanA / 6 'preSya pratimA' nava
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNe .4 pauSadha pratimA-cAra mahIne taka cAra parva dinoM meM pUrko ka pratimA anuSThAna sahita paripUrNa pauSadha kA pAlana kare so cautho pauSadha pratimA samajhanA / ___ 5 kAyotsarga pratimA-pAMca mahIne taka snAna tyAga kara aura rAtrike samaya cAroM prakArake AhArakA parityAga karake dina ke samaya brahmacarya pAlana karate huye, dhotIko lAMga khulI rakha kara cAra parvaNImeM ghara para yA gharake bAhara athavA caurAhemeM parisaha upasargAdi se akaMpita ho kara pUrvokta pratimAnuSThAna pAlate huye sArI rAta kAyotsarga meM rahanA so pAMcavIM kAyotsarga pratimA kahalAtI hai| brahmavarya pratimA-isI prakAra agalI pratimA bhI pUrvokta pratimAoM ko kriyA sahita pAlana krnaa| chaThI pratimAmeM itanA hI vizema samajhanA ki chaha mahIne taka brahmacArI rhnaa|| 7 sacitta tyAga pratimA-pUrvokta kriyA sahita sAta mahIne taka sacitta bhakSaNa kA tyAga karanA yAne sajIva vastu ma khAnA / yaha sAtavIM savitta tyAga pratimA smjhnaa| 8 ArambhatyAga pratimA-isa pratimAkA samaya ATha mahonekA hai| yAne ATha mahIne taka apane hAthase kisI bhI prakArakA Arambha na karanekA niyama dhAraNa karanA / so AThavIM Arambha tyAga pratimA smjhnaa| preSyavaka pratimA-pUrvokta pratimAnuSThAna sahita preSya yAne naukara cAkarake dvArA yA anya kisIke dvAga bhI nava mahIne taka Arambha na karAve yaha navavIM preSyabarjaka pratimA smjhnaa| 10 uddiSTa Arambhavarjaka pratimA-dasamI pratimAmeM dasa mahIne taka pUrvokta pratimAoM ke anuSThAna sahita mAtra coTI rakha kara ustarese muMDana karAve aura nidhAna kiyA huA dhana bhI yadi koI usa samaya pUche to svayaM jAnatA ho to batalA deve aura yadi na jAnatA ho to sApha kaha deve ki yaha bAta maiM nahIM jaantaa| arthAt saralatA pUrvaka satyako apane prANoMse bhI adhika samajhe / gharakA kArya kucha bhI na kare aura apane liye yadi gharameM AhAra taiyAra huA ho to use bhI grahaNa na kre| yaha dasamI pratimA smjhnaa| 11 zramaNabhUta pratimA-gyAraha mahIne taka pUrvokta pratimAoM ke anuSThAna sahita gharakA kAma kAja chor3a kara, loka paricaya chor3a kara, loca kare athavA ustarese muMDana kraave| zikhA na rkkhe| rajoharaNa pramukha rakhanese muniveSa dhArI bane / apane paricita gokulAdika meM rahane vAloMko "pratimApatipatrAya zramaNopAsakAya bhitA datta" aisA bolate huye, dharmalAbha zabda na bola kara susAdhu ke samAna vicare / yaha gyArahavIM pratimA samajhanA / isa prakArake abhigraha taparUpa zrAvaka kI gyAraha pratimA kahI haiN| - aba Ayu samApta honeke samayakA antima kRtya batalAte haiN| sodhAvasyakayogAnA, bhaMge mRtyorthaagme| kRtvA saMlekhanAmAdau, pratipadya ca saMyamaM // 1 // Avazyaka yogoMkA bhaMga honese aura mRtyu najIka A jAnese prathama saMyamako aMgIkAra karake phira sallekhanA karake ArAdhamA kre| zAstrameM aisA kathana honeke kAraNa zrAvakake Avazyaka kartavya jo pUjA pratikramaNAdi na bana sakAmese
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 441 . zrAddhavidhi prakaraNa aura mRtyu samIpa A jAnese dravya aura bhAva ina donoM prakArako saMlekhanA ko kre| usameM dravyasalekhanA yAne AhArAdika kA parityAga karanA aura bhAvasaMlekhanA krodhAdika kaSAyakA tyAga krnaa| kahA bhI hai kidehami asaMlihie, sahasA dhAU hi khijjamANehiM / jAyai aTTamamANaM, sarIriNo crmkaalNmi||1|| zarIrako anasana na karAne para yadi akasmAt dhAtuoM kA kSaya ho jAya to zarIradhArI ko antima kAlameM AtadhyAna hotA hai| na te eyaM pasaMsAmi, ki sAhu sarIrayaM / kisaM te aMgulIbhagga, bhAvasaMlINa mAcara // 2 // hemAdhu! maiM tere isa zarIra ke durbalapana ko nahIM prshNstaa| tere zarIrakA durbalapana to isa terI aMgulI ke mor3anele mAlUma hI ho gayA hai / isaliye bhAvasaMlInatA kA AvaraNa kr| yAne bhAvasaMlInatA Ave vinA dravyasaMlonamA phalIbhUta nahIM ho sktii| "mRtyu najIka Aneke lakSaNa" khanna dekhanese, devatAke kathana vagairaha kAraNoMse mRtyu najIka AI samajhI jA sakatI hai| isa live pUkSmeM pUrvAcAryoM ne bhI yahI kahA hai ki duHsvapna prakRtisAgai, dunimitvaizca dugrahaiH / haMsadhArAnyathAzca, jJeyo mRtyusmiipgH||1|| kharAba svapna Anese, prakRtike badala jAnese, kharAba nimitta milane se, duSTa grahase, nAr3Iye yAne nabja badala jAmese mRtyu najadIka AI hai, yaha bAta mAlUma ho sakatI hai| isa taraha saMlekhanA karake zrAvaka dharmarUpa tapake udyApana ke samAna antyAvasthA meM bhI dIkSA aMgIphAra kare / isaliye kahA hai kiega divasaMpi jIvo, pancajja muvAgamo annnpnno| jai vina pAvai mukhkhaM, avassa vemANio hoI // 1 // jo manuSya eka dinakI bhI ananya manase dIkSA pAlana karatA hai vaha yadyapi usa bhavameM mokSapadako nahIM pAtA tathApi avazya hI vaimAnika deva hotA hai| nala rAjAkA bhAI kuberakA putra navIna pariNIta thaa| parantu aba 'pAMca hI dinakA terA AyuSya hai' isa prakAra jJAnI kA badhana suna kara tatkAla hI usane dIkSA aMgIkAra kI aura antameM siddhi padako prApta huaa| vAhana rAjAne nau praharakA hI AyuSya bAkI hai yaha bAta bAnIke mukhase jAna kara tatkAla hI dIkSAlI mora bhantameM vaha sarvArthasiddhi vimAna meM deva tayA paidA huaa| bArA kiye bAda dIkSA lI ho to usa vaka jainazAsana kI unnati nimitta yathAzaki dharmArtha khaca ramA, jaise ki usa avasara meM sAtoM kSetrameM sAta karor3a dravyakA vyaya tharAda ke saMghapati AbhUne kiyA thaa|
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa jise saMyama lenekA subhItA na ho use saMlekhana karake zatrujaya tIrthAdika zreSTha sthAna para nirdoSa sthaNDila meM (nirdoSa jagahameM ) vidhipUrvaka caturvidha AhAra pratyAkhyAmarUpa AnandAdi zrAvaka ke samAna anasana aMgIkAra phrnaa| isa liye kahA hai ki tapaNiyameNayamukhkho, dANe Naya hunti uttayA bhogaa| FE .:. devacakSaNa rajjA aNasama maraNeNa indattaM // 1 // tapa aura niyamase manuSya ko mokSapada kI prapti hotI hai dAna denese manuSya ko uttama bhoga sampadA kI prApti hotI hai aura ana mA mRtyu sAdhane se indra padako prApti hotI hai| laukika zAstrameM bhI kahA hai ki- .. samAH sahastrANi ca saMmA ke jale, dazaivapagnau patane va ssoddshH| ___ bahAhaveSaSTirazItigogahe, anAzane bhAratacAkSayA gtiH||1|| jasameM par3a kara mRtyu pAnese sAta hajAra varSa, agnimeM par3a kara mRtyu pAnese dasa hajAra varSa, jhapApAta karake mRtyu pAnese solaha hajAra varSa, mahA saMgrAma meM maraNa pAnese sATha hajAra varSa, gAyake kalevara meM ghusakara mRtyu pAnese assI hajAra varSa, aura anasana karake ( upavAsa karake ) mRtyu pAnese akSaya gati hotI hai / phira sarva ativAra kA parihAra karane pUrvaka cAra zaraNAdi rUpa ArAdhanA krnaa| usameM dasa prakArakI ArAdhanA isa prakAra hai|.. pAlo asu aivAre SayAI uccarasu khamasu jIvesu / ' vosirasu bhAvi appA, aThArasa pAvaThANAI // 1 // - causaraNadukkaDa garihaNaMca sukaDANu moaNaM kunnsu| suhabhAva aNasAM, paMcanamukkArasaraNaca // 2 // : 1 paMcAcAra ke aura bAraha vratoM ke lage huye aticAroM kI AlocanA rUpa pahilI ArAdhanA smjhnaa| 2 ArAdhanA ke samaya naye brataM pratyAkhyAna aMgIkAra karane rUpa dUsarI ArAdhanA smjhnaa| 3 sarva jIboMke sAtha kSamApanA karane rUpa tIsarI:ArAdhanA smjhnaa| 4 vartamAna kAlameM AtmA ko aThAraha pApa sthAna tyAgane rUpa cauthI ArAdhanA smjhnaa| 5 arihaMta, siddha, sAdhu aura kevalI prarUpita dharma ina cAroMkA zaraNa aMgIkAra karane rUpa pAMcavIM ArAdhanA smjhnaa| 6 jo jo pApa kiye huye haiM unheM yAda karake unakI gardA karanA, niMdA karanA, tasaMpa chaTho ArAdhanA smjhnaa| jo jo sukRta kArya kiye hoM unakI anu. moknA karanA tadpa sAtavIM ArAdhanA smjhnaa| 8 zubha bhAvanA yAne bAraha bhAvanA bhAnerUpa AThavIM bArAdhanA jaamnaa| cAroM AhAra kA tyAga karake anazana aMgIkAra karane rUpa mavamo ArAdhanA kahI hai sarapaMca parameSThI navakAra mahA mantrakA nirantara smaraNa rakhanA tadarUpa dazamI ArAdhanA hai| / isa prakAra kI ArAdhamA pharamese yadyapi usI bhavameM siddhi padako na pAye tathApi sudeva bhavameM yA sunare bhavameM avatAra lekara AtameM AThaveM bhavameM to avazya hI mokSapada ko pAtA hai / 'sataTha bhavAI nAyaka.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddavidhi prakaraNa mai iti Agama pravacanAt / 'sAta ATha bhava ullaMghana nahIM kareM' isa prakAra kA AgamakA pATha honese sacamuca hI sAta ATha bhavameM mokSapadako pAtA hai| yaha aThArahavAM dvAra samApta hote huye solahavIM gAthAkA artha bhI pUrNa hotA hai| aba upasaMhAra karate huye dina kRtyAdi ke phala batalAte haiN| mUla gAthA eaM gihi thammavihi, paidi ahaM nivvahaMti je gihinno|| ihabhava parabhava nivvui, suhaM lahuM te lahaMti dhuvaM // 17 // yaha antara rahita batalAye hue dina kRtyAdika chaha dvArAtmaka zrAvaka dharmake vidhiko jo gRhastha prati. dina pAlana karate haiM ve isa vartamAna bhavameM evaM AgAmI bhavameM antara rahita ATha bhavakI paramparA meM hI sukhakA hetu bhUta punarAvRtti byAkhyAna saMyukta nivRtti yAne mokSa sukhako avazya hI zIvratara prApta karate haiN| iti satrahavIM gaathaarth|| iti zrI tapAgacchAdhipa zrI somasundara sUri zrI muni sundara sUri zrI jayacandrara sUri zrI bhuvanasundara sari ziSya zrI ratnazekhara sUri viracitAyAM vidhikaumudI nAmnyAM zrAddhaSidhi prakaraNavRttau janyakRtyaprakAzakaH SaSTaH prakAzaH shreyskrH| prazasti vikhyAta bpesaalyaa| jagati jagaccaMdra sUrayo bhuvan / zrI deva sandara guruttamAzca sdnukrmaadviditaaH||1|| zrI jagatcandrasari tapA* nAmase prasiddha huye| anukrama se prasiddhi prApta unake paTTa para zrI devasundarasUri huye| paMca ca teSAM ziSyAsteSvAdhA jJAnasAgarA guraMvaH / vividhAva caNi lahari prakaTamana saambvaanaanaaH||2|| usa deva sundara sUri mahArAja ke pAMca ziSya huye| jinameM jJAnAmRta samudra samAna prathama ziSya jJAna* zrI jagatcandra sUriko yuvAvasthAmeM AcAryapada prApta huA thaa| ve nirantara abila tapa karate the ataH unakA garIra kRza ho gayA thaa| eka samaya saM0 1285 meM ve udayappara padhAre, usa vakta vahAMke saMbane baDe ADambara se unakA nagara praveza mahotsava kiyA / usavakta nagarameM praveza karate huye rAjamahala meM eka gavAkSase mahArANA kI paTarAnIne kRza zarIra AcArya mahArAja ko zaka zarIra bAlA dekhA mahArAnI ne saMghake AgevAnoM ko bulavA kara pUchA ki jisakA tuma loga itane ADamvara se praveza mahotsava kara rahe ho vaha mahAjJAnI hone para bhI usakA itanA durbala zarIra kyoM ? kyA tuma use pUrA khAnapAna nahIM dete ? AgevAnoM ne kahA ki ve sadaiva eka daphA zuSka AhAra karate haiM arthAt hamezaha AMbila tapa karate haiM isI kAraNa unakA zarIra sUkha gayA hai| yaha suna kara mahArAnIjI ko baDA Ananda huA aura vahAM Akara prAcArya mahArAja ko usane 'tapA' viruda pUrvaka sAdara namaskAra kiyA : vasa usavaka se hI vaDhagaccha ko tapA virudakI zuruAta huI hai|
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ amanarwww zrAddhavidhi prakaraNa sAgara sUri huye| jinhoMne vividha prakAra bahutase zAstroM para cUNirUpI laharoMke pragaTa karanese apane nAmakI sArthakatA kI hai| zrutagata vividhAlAyaka samuddhRtaH samabhavaMzca suuriindraaH| __kulamaNDanA dvitIyAH zrIgaNaratnAstRtIyAzca // 3 // dUsare ziSya zrI kulamaNDana sUri huye jinhoMne siddhAnta granthoMmeM rahe huye aneka prakArake AlAce lekara vicArAmRta saMgraha jaise bahutase granthoMkI racanA kI hai| evaM tIsare ziSya zrI guNaratna sUri huye haiN| SaTdarzanavRttikriyA ratnasamuccaya vicAra nicvjH| zrIbhuvanasundarAdiSu bhejurvidyAgurutvaM ye // 4 // .jisa guNarasna sUri mahArAja ne SaTdarzana samuccaya kI bar3I vRtti aura haimI vyAkaraNa ke anusAra kriyAratna samuccaya vagairaha vivAra niyama yAne vicArake samUhako pragaTa kiyA hai| aura jo zrI bhuvanasundara sUri Adi ziSyoM ke vidyAguru hue the| zrIsomasundaragurupravarAsturyA ahArya mhimaanH| ___ yebhyaH saMtatirucca bhavatidvadhA sudhmbhyH||5|| jinakA atula mahimA hai aise zrI somasundara sUri caturtha ziSya hue| jinase sAdhulAmvIoM kA parivAra bhalI prakAra vistRta huaa| jisa taraha sudharmAsvAmI se grahaNA AsevanA kI rItyAnusAra sAdhu sAdhvI pravarte the| yati jitakalpavikRtizca paMcamAH sAdhuratna muurivraaH| sairmAdRzomaSyata karaprayogeNa bhavakUpAt // 6 // yati jItakalpavRtti vagairaha granthoMke racane vAle pAMcaveM ziSya zrI sAdhuratna sUri hue ki jinhoMne hastAbalaMbana dekara mere jaise ziSyoMko saMsArarUpa kUemeM DUbate huoMkA uddhAra kiyaa| zrIdevasundaraguroH paTTe shriisomsundrgnnendraaH| yugavarapadIM prAptAsteSAM ziSyAzca paJcaite // 7 // pUrvokta pAMca ziSyoMke guru zrIdevasundarasUri ke pATa para yugavara padavIko prApta karane vAle zrIsomasundara sari huye aura unake bhI pAMca ziSya huye the| mArIsavamanirAkRti sahasranAmasmRti prabhRti kRtyH| shriimunisundrgrvshcirntnaacaarymhimbhRtH||8|| pUrvAcAryoM ke mahimAko dhAraNa karane vAle, saMsikaraM stotra raca kara marakI rogako dUra karane vAle, sahasrAvadhAnI ke nAma vagairaha se prakhyAta zrImunisundara sUri prathama ziSye huye| zrIjayacandragaNendrAH nistandrA saMghagacchakAryeSu / zrIbhuvana sundaravarA dUravihAraMgaNopakRtaH // 6 //
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa 445 saMgha evaM gaccha kArya karane meM apramAdo dUsare ziSya zrIjayacandra sUri huye ki jo dUra dezoM meM bihAra karake bhI apane gacchako parama upakAra karane vAle tIsare ziSya zrIbhuvanasundara sUri huye / viSamamahAvidyAttadviDambanAbdhau tarIvaTTattiyaH // vidadhe yat jJAnanidhi madAdiziSyA upAjIvan // 10 // jisa bhuvanasundara sUri guru mahArAja meM viSama sahA vidyAoM kI biDambanA rUpa samudra meM praveza karAne vAlI nAva ke samAna viSama padakI TIkA kI hai| isa prakArake jJAnanidhAna guruko pA kara mere jaise ziSya bhI apane jIvanako saphala kara rahe haiN| ekAMgA apyekA daza gitazca jinasundarAcAryAH / nirgranthAgranthakRtAH zrImajinakIrti guravazca // 11 // tapa karanese ekAMgI ( ikahare zarIra vAle) hone para bhI gyAraha aMgake pAThI cauthe ziSya zrIjiMnasundara sUri huye aura nirgranthapana ko dhAraNa karane vAle evaM granthoMkI racanA karane vAle pA~caveM ziSya zrIjinakIrti sUri huye / eSAM zrIgurUNAM prasAdataH paTa- khatithimi te varSe / 'zraddhavidhi' sUtravRti vyadhatta zrIratnazekharasUriH // 12 // pUrvoka pAMca guruoM kI kRpA prApta karake saMvat 1506 meM isa zrAddhavidhi sUtrakI vRtti zrIratnazekhara surijI ne kI hai / catra guNasatra vijJAvataMsa jina haMsagaNivara pramukhaiH / zodha na likhanAdividhau vyadhAyI sAMnidhyamudyuktaiH // 13 // yahAM para guNarUpa dAnazAlA ke jAnakAroM meM mukuTa samAna udyamI zrIjinahaMsa gaNi Adi mahAnubhAvoM ne lekhana zodhana vagairaha kAryoMmeM sahAya kI hai / vidhivaividhyAzrutagata naiyasmAdarzanAcca yatkicit / atrautsUtramasUtrayatantaM mithyAduSkRtaM mestu // 14 // vidhi - zrAvakavidhi ke aneka prakAra dekhanese aura siddhAntoM meM rahe huye niyama na dekhamese isa zAstra meM yadi mujhase kucha utsUtra likhA gayA ho to merA vaha pApa mithyA hovo / vidhikaumudIti nAmnyAM vRttAvazyAM vilokitairbaNaH / zlokAH sahasvaSaTkaM saptazatI caikaSaSThyAdhikAH // 15 // isa prakAra isa vidhakaumudI nAmaka vRttimeM rahe huye sarvAkSara ginane se chaha hajAra sAta sau ekasaTha zloka haiN| zrAddha hitArthaM vihitA, zrAddha vidhiprakaraNasya sUtravRttiriyaM / ciraM samayaM jayatA, nayadAyinI kRtinAm //
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa kI zrAvakoMke hitake liye zrAddhavidhi-zrAvakavidhi prakaraNa kI zrAddhavidhi kaumudI nAmaka yaha TIkA racI hai so cirakAla taka paMDitajanoM ko jaya dene vAlI ho kara jayavantI vrto| yaha AcAra prapAsamAna mahimA, vAlA bar3A grantha hai, jainAcAra vicAra jJAta karatA, muktipurI pantha hai| prAjJoM ke hRdayaMgamI hRdaya meM, kaMThastha yaha hAra hai, hastAlambaka sArabhUta jagameM, yaha jJAna bhANDAra hai| nizcaya au vyavahAra sAra samajhai, samyaktva pAle vahI, upasarge apavAda se sakala yaha, vastu janAve sahI / prANIko paramArtha jJAna milane, meM hai suzailI kharI, pUrvAcArya praNIta grantha racanA, ho tAraneko tarI ! yaha bhASAntara zuddha zrAvidhikA, hindI girAmeM karA, . hogA pAThakavRnda ko hitatayA, spaSTArtha jisameM bhraa| zrAvaka zrI pukharAja aura manaptA, candrAbhidhAno yati, prerita ho anubAda kArya karane, kI ho gaI hai matI / / sambat vikrama paJca assI adhike unnIsa saumeM kiyA, hai hindI anuvAda bAMca jisako hotA praphullita hiyaa| hindI pAThaka vRndase vinaya hai 'bhikSu tilaka' kI yahI, karake zuddha paDheM kadApi isameM koI truTi ho rahI / zrAddhavidhiprakaraNa smaapt|
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddhavidhi prakaraNa Atma tilaka graMtha sosAiTI kI milane vAlI pustkeN| jaina darzana,-isa masiddha pUrvAcAya zrImAn haribhadra bhUri jI mahArAnane chahoM hI dazanoMkA digda. zana karAte huye akATya yuktiyoM dvArA jainadarzana kA mahatva batalAyA hai| prArambha meM jainadharmake zvetAmbarIya evaM digambarI muniyoM kA prAcAra veSa bhUSA kA varNana karake phira jaina darzana meM mAne huye dhamAstikAya adharmAstikAya Adi SaT dravyoM evaM jIvAjIva, puNya, pApa, prAraba, bandha, saMvara, nirjarA mokSa, Adi tattvoMkA sapramANa varNana kiyA hai| hindobhASAbhASI jaina tatvako jAnane ko icchA vAle jainI tathA jenevara sajjanoM ke liye yaha grantha advitIya mArga darzaka hai| zIghra hI par3hakara lAbha uThAiye / mUlya mAtra 1) 'gRhastha jIvana'-isa pustaka meM sarala hindI bhASA dvArA grahasthAzramameM praveza karaneke sarala upAya batalAe gaye haiN| sAmAjika kurItiyoMke kAraNa evaM tamAma prakAra kI sukha sAmagrI hone para bhI manuSya kina kisa sadguNoM ke prabhAva se apane amUlya jIvana ko niSphala kara DAlatA hai ityAdi kA digadarzana karAte huye jIvana ko saphala banAneke evaM sukhI banAne ke sahaja mArga batalAe haiN| jude jude pari. cchedoMmeM krapase jIvana nirmANa, strI puruSa, sAsu bahU, strI saMskAra, vaidhavya paristhiti, Atma saMyama, evaM saccaritratAdi aneka upayogI viSayoM para yukti dRSTAnta pUrvaka prakAza DAlA gayA hai| yaha pustaka jitanA puruSoM ke liye upayogI hai usase bhI adhika striyoM ke liye upayogI hai| ataH gharameM striyoM ko to yaha avazya hI par3hAnA cAhiye, pakko jilda sahita mUlya mAtra 11) ___snehapUrNA-yaha eka sAmAjika upanyAsa-novela hai| isameM uttama madhyama aura jaghanya pAtroM dvArA kauTumbika cina khIMcA gayA hai| gharameM susaMskArI striyoMse kisa prakAra kI sukha zAnti aura sAre kuTumba ko svargIya Ananda mila sakatA hai aura anapar3ha mUrkha striyoMse kauTumbika jIvana kI kaisI biDambanA hoto hai so pAbeDUba citra dikhalAyA hai| pustaka ko par3hanA zurU kiye vAda saMpUrNa par3he binA manuSya use chor3a nahIM sktaa| yaha pustaka bho puruSoMke samAna hI striyoMke bhI ati upayogI hai| lagabhaga savA dosau pRSTakI daladAra honepara bhI sajildakA mUlya mAtra 1) jaina sAhityamA bikAra thavAyI thayelI hAni yaha pustaka paNDita becaradAsajI kI praur3ha lekhanI dvArA aitihAsika dRSTise gurjara girAmeM likhA gayA hai| zrI mahAbIra prabhu ke bAda kisa kisa samaya jaina. sAhitya meM kisa kisa prakAra kA vikAra paMdA huvA aura usase kyA hAni huI hai yaha bAta sUtra siddhA. ntoMke pramANoM dvArA bar3I ho mArmikatA se likhI gaI hai / mUlya mAtra 1) sukhojovana-yaha pustaka apane nAmAnusAra guNasaMpanna hai| yaha eka yUropiyana bidvAnako likhI huI pustaka kA anuvAda hai| sukhI jindagI bitAne kI icchA rakhane vAle mahAzayoko yaha pustaka avazya par3hanI cAhiye mUlya mAtra, sura sundarI caritra, yaha grantha sAdhu sAdhviyoM evaM lAiboriyoM ke adhika upayogI hai mUtya 2)
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAddha vidhi prakara isake uparAnta nimna likhI pustakeM hamAre pAsa bahuta kama prayANameM sTAka meM rahI haiM ataH jise cAhiye zIghra maMgA leM / guNasthAna kramAroha-codaha guNasthAnoM, bAraha vratoM, gyAraha pratimAoM, cAra prakArake dhyAna aura kSapakazreNI, uparAma zreNI evaM mokSAdi ke svarUpakA isameM savistara varNana kiyA hai pakkI jilda mUlya sirpha 21) 448 pariziSTaparva -- isameM bhagavAna mahAvIra prabhuke bAda kA itihAsa do bhAgoM meM sarala hindImeM rocaka zalIsa likhA gayA hai / mUlya ? || saMyama sAmrAjya - upadeza pUrNa pustaka, mUlya (-) 1 pandhara svAmI ke khule patra - upadeza pUrNa nakA - sAta nayoMkA svarUpa (5) jinaguNa maMjarI - naI cAloMmeM prabhuke stavana, / ) jIvana ke sAta sopAna, shi cAritra maMdira pustaka milane kA patA - zAha cimanalAla lakhamIcanda naM0 95 ravivAra peTha pUnA sITI.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
_