Book Title: Granth Ane Granthkar Pustak 05
Author(s): Hiralal Tribhovandas Parekh
Publisher: Gujarat Varnacular Society
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032064/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riririridoeji sane varSa. A pAcamuM www AKIL prakAzaka gujarAta varnAkyulara 1934 amarApara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pustaka : 5 : leDI vidyAbahena 2. nIlakaMTha nA graMthaparicaya sAthe sane 1934 taiyAra karanAra, hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha, bI. e; Asi. sekreTarI--amadAvAda. kismata eka rUpiyA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvat 1990 AvRtti 1 lI i. sa. 1934 prata 1500 amadAvAda-dhI DAyamaMDa jyubili prinTIMga presamAM, parIkha devIdAsa chaganalAle chApyuM. prakAzaka : gujarAta varnAkyulara sAsAITI taraphathI, hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha, bI. e., Asi. sekreTarI-amadAvAda Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha paricaya. graMtha ane graMthakAranuM pAMcamuM pustaka gurjara vAcaka samakSa sAdara karatAM AnaMda thAya che. A pustakamALAnI yejanA eke avAre vakhaNAI che je jANI kAkartAne mahenatane pUrepUrA badalA maLI gayA che. A aitihAsika upayeAgitAvALuM pustaka vidra tema ja sAdhAraNa bhaNelAM sanI prazaMsA pAmyuM che eja tenAM AMtara mahattvanuM sUcaka che. prativarSa Ave| eka graMtha bahAra pADavAnI yeAjanA hamezane mATe jarUranI raheze ema lAge che, hajI to ghaNA graMthakAro bAkI che ane navA navA graMthakArA nIkaLatA jAya che. gujarAtI bhASAmAM sarerAza khasA aDhIsA pustako bahAra daravarSe paDe temAM vIsa pacIsa navA graMthakArA heAvAnA pUrA saMbhava che. pAchaLanA rahelA ane AvA navA maLI lekhakeAnI saMkhyA vArSika prakAzana mATe pUratI thavAne saMbhava che. vadhAre jANItA ane echA paricita evA pustakakArAnI hakIkatanI phulaguthaNI pratyeka pustakamAM karavAmAM Ave che jethI vAMcanArane rasanI kSati na thAya. AvI ' repharansa 'mATe ati mahattvanI graMthamALA varnAkayulara sAsAITI taraphathI prasiddha thAya che ethI saMsthAne saMtASa thAya e svAbhAvika che. A mALAnAM pratyeka pustaka peThe A pustakamAM paNa khAsa AkarSaNA che. gurjara-sAhityanuM siMhAvaleAkana, chellAM varSanI utkRSTa kAvyakRti tema ja mAsionA mahattvanA lekhAnI sucI e haMmeza mujabanI vAnagIe che. te uparAMta gujarAtI bhASAnA prathAnI sAlavArI e gujarAtI sAhityanI pragatipara navIna prakAza pADanAra lekha gaNAya. gujarAtI bhASAnA sAhityanuM ati mahattvanuM aMga-paripUrNa kASa-te hajI prasiddha thayA nathI; e kArya gujarAta varnAkyulara sAsAITIe pAra pADavAnuM mAthe lIdheluM che paNa aneka muzkelIene laine te kAma AgaLa vadhI zakyuM nathI. nANAMnI savaDa tema ja kAma pAra pADavAnI khata chatAM e kAma uttama rIte thAya e apekSAe jema tema karAvI levA mana thatuM nathI. A kAmane lagatA lekha zrIyuta viThThalarAya gau. vyAse lakhyA che je A pustakanI viziSTatA che. mAtra graMthakArAnI hakIkata ane temanAM pustakAnI vigata uparAMta sAsAITInI pravRttie tema ja gujarAtI sAhityanA utkarSanI sAmagrIe saMgrahI rAkhavA jevI hoya te prativarSa A pustakamAM mukavAnI prathA pADI che jene aMge enI leAkapriyatAmAM vadhAro thavAnI AzA rahe che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra nANAM kharcavAnI zakti ane kAma karavAnI IcchAvaDe A graMtha sarakhAM pustakenI saphaLatA siddha thatI nathI. graMthakAre agara temanA saMbaMdhIone saMpUrNa sahakAra maLe te ja e prayojana yathAyogya thAya. te mATe gujarAtI bhASA tema ja sAhityanA zubhecchakone banatI sahAyatA ApavA namra vinaMti che. nAnA moTA sarva graMthakArene ahIM sthAna maLe ane kaI lAyaka lekhaka aMdhArAmAM na rahI jAya e saMcAlakonI tIvra IcchA che ane e phaLIbhUta thavA yathAzakti prayAsa karavAmAM Ave che e vAMcanAra joI zakaze. amadAvAda, tA. 4-10-34 vidyAbahena ra. nIlakaMTha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA gujarAtI bhASAnA keAze| viSe bane teTalI saMpUrNa hakIkata ekaThI karI . eka vistRta lekha, e kArTImAM, jemanuM jIvana ghaNuMkharUM vyatIta thayaluM che, te, IMgrejI gujarAtI sTAnDarDa DikSanerInA prayeAjaka zrIyuta viThThalarAya geAvanaprasAda vyAse, lakhI ApyA che te mATe temane huM atyaMta AbhArI chuM. mArA uddeza te gujarAtI kozanuM sa`pAdana kArya kema thavuM ghaTe, tenI racanAmAM Avazyaka sAdhane kyAM kyAM che ? temAM zI zI aDacaNA naDe che, te mATe kevI taiyArI hAvI joie ? agAu junA kALamAM kAza lakhAtA tenuM dheAraNa zuM hatuM arvAcIna kAza jInI paddhatithI kyAM juTThA paDe che ? ane eka Adarzo kAza kevA heAya, e saghaLA muddAe cA lekha taiyAra karAvavAnA hatA ane eka mitrane te kArya sAMpyuM paNa hatuM. tenI bhUmikA tarIke prastuta lekha ghaNA upayeAgI thaze. chellAM se savAse varSamAM gujarAtI bhASAmAM hArA pustako pragaTa thayalAM che, temAMthI je mahatvanAM ane kiMmatI lAgyAM tenI sAlavArI ApavA prayatna karavAmAM AvyA che. e sAlavArI sAhityanA abhyAsIne keTalIka rIte upakAraka thaI paDaze. zrIyuta bacubhAI rAvata te graMtha ane graMthakAra " kumAra kAryAMlayanuM eka prakAzana hoya evI mamatAthI temAM hamezAM sahAyatA ApatA rahyA che; temaja te mATe je lekha hara vakhate lakhI Ape che, te thADA mUlyavAna heAtA nathI. zrIyuta dezaLajI paramAra navA kaviemAM AgaLa paDatA che; ane emanI kAvyamImAMsA haMmeza gaMbhIra ane mananIya mAluma paDe che. varSanI uttama kavitAnI emanI pasaMdagI, eTalI ja kALajIthI ane vivekapUrNAMka thayalI jovAmAM Avaze. leDI vidyAbahena, A prakAzanamAM sakriya rasa laI rahyAM che, e emanA dareka graMthanA paricayanA lekha parathI lakSamAM Avaze. huM icchuM chuM ke AvA sahRdayI sahAyakAnA sahakAra A graMthanA saMpAdanamAM mate vadhune vadhu maLatA rahe ! gu. va. sAsATI, amadAvAda, tA. 21-9-1934 hIrAlAla tri. pArekha saMpAdaka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA viSaya paSTa 1 graMtha paricaya 3 thI 4 2 prastAvanA 3 sana 1933ne sAhitya pravAha 1 thI 40 4 pustakonI vargIkRta yAdI sana 1933 1 thI 15 5 sana 1933mAM mAsikomAM prasiddha thayelA mahatvanA lekhenI sUcI 16 thI 34 6 gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA keTalAka mahatvanA graMthenI sAlavArI 35 thI 64 7 gujarAtI bhASAnA zabdoSa 65 thI 109 zrIyuta viThThalarAya govardhanaprasAda vyAsa 8 1933nI kavitA 110 thI 148 saMpAdaka zrIyuta dezaLajI paramAra 9 graMthakAra caritrAvaLI [ vidyamAna ] 150 thI 190 1 ImAmakhAna kayasarakhAna 150 2 kezavalAla hiMmatarAma kAmadAra 151 3 kezavalAla kAzIrAma zAstrI-"gArme" 153 4 girijAzaMkara vallabhajI AcArya 155 5 gavardhanadAsa kahAnadAsa amIna 156 6 goradhanadAsa DAhyAbhAI ejInIyara 158 7 jaTAzaMkara jayacaMdabhAI AdIlazAha 8 munizrI jinavijayajI 160 9 jeThAlAla jIvaNalAla gAMdhI 10 rUstamajI barajorajI pimAstara 163 11 nagInadAsa nAraNadAsa pArekha 166 12 bheLAzaMkara premajI vyAsa 168 13 bhegIlAla jayacaMda sAMDesarA 159 162 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 14 mANekalAla goviMdalAla jozI 15 munizrI maMgalavijayajI 16 17 18 ramaNalAla naraharilAla vakIla 19 AcAya vijyendra sUri DaoN. ramaNalAla kanaiyAlAla yAjJika ramaNalAla pI. seAnI 20 zAntilAla gulAbadAsa tAlATa 21 satyendraprasAda sAMkaLezvara mahetA 22 suMdaralAla nAthAlAla joSI 23 suMdarajI gokaLadAsa eTAi 24 hAmIdamIyAM DeAsAmIyAM saiyada 25 harizaMkara edhaDabhAi ThAkara 26 munizrI hemAMzuvijayajI (anekAntI) graMthakAra caritrAvalI [arvAcIna videhI] 1 karasanadAsa mULajI zrIyuta kezavaprasAda cheTAlAla desAi narmada jIvananI rUparekhA zrIyuta zaMkaraprasAda chaganalAla rAvaLa 3 naMdazaMkara ane temanA jamAnA zrIyuta maMjulAla raNacheADalAla majamudAra 11 zAsrAcAra parizuddha joDaNI zrI. kezavarAma kAzIrAma zAstrI 12 purA graMthasaMgraha [ sacitra ] zrIyuta bacubhAi popaTabhAi rAvata 170 171 174 176 178 179 181 182 184 185 186 187 188 193thI 193 13 219 246 249 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 nA sAhitya pravAha sArAM sArAM pustakAnI dRSTie temaja sAhitya sRSTimAMnA mhoTA anAvAne laIne sana 1933 nuM varSa gujarAtI sAhityanA ItihAsamAM mahatvanuM sthAna le che. e varSanAM prakAzanA avaleAkatAM ApaNe joI zakIe chIe ke sAhityanAM judAM judAM aMgeAmAM ApaNA jANItA ane pratiSTita lekhamAMnA ghaNAkharAe, nhAnAmeATA saue kimatI ane mahutvanA phALA ApelA che, ane te pustakA jema navIna tema vicAraNIya mAluma paDe che. vaLI zatAbdI utsavA, pANI zatAbdI nimitta abhinaMdane, agIAramI sAhitya pariSadanI kheTaka lAThImAM ane sAtamI paurvAtya kAnpharansanuM adhivezana vaDedarAmAM e sa prasaMge ane banAvA varSa daramiyAna gujarAtI janatAnuM vizeSa dhyAna kheMcI rahyA hatA, ane te cAlu sAhitya pravAhamAM bharatI karanArAM tattvA hatAM ema ApaNe kahI zakIe, ApaNA arvAcIna sAhityayuga vAstavika rIte kavi dalapatarAmathI zarU thAya che, paNa tene navuM daivata ane ejasa, preraka bhAvavAhitA ane lAgaNInA talasATa, viSayanI navInatA ane vividhatA apavAno yaza kavi narmadAzaMkara ja khATI jAya che; eTaluM ja nahi paNa eka prabhAvazALI kavi ane pratApI gadya lekhaka, Adi kAzakAra ane kuzaLa itihAsa navIza tarIke kavi narmadAzaMkaranuM sthAna gujarAtI sAhityamAM uMcu ane ane khu` che. gujarAtI sAhityanA utkarSa arthe emane je tamannA hatI ane tenI siddhi pAchaLa phakIrI dharI hatI te, temaja emanI e sAhitya sevA vRtti apratima ane anukaraNIya heAI ne emanA sArU ApaNAmAM atyaMta mAnanI lAgaNI udbhave che. kavi na dAzaMkara ApaNe IMgrejI sAhityanA egasTana yuganA sarvazreSTha sAkSara De. jonasananuM smaraNa karAve che, ane emane evela jevA sAthI ane anuyAyI maLyA hAta ane emanuM jIvanavRttAMta AlekhyuM hota te! te kAMIka navIna prakAza, e samayanA sAhitya jIvana para pAData; naCda jyaMti prasa Mge kheAlavA ubhA thatA eka vakhate svastha rA. sA. jamiyatarAma zAstrIe kavine makAne sAhitya rasiko ane vidyA 1 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 nAnA DAyarA jAmI rasAkasIbharI sAhitya carcA thatI tenA udAharaNarUpa lAgaNI zabda kevI rIte pasaMda karavAmAM Avye tene vRttAMta ApyA hatA. kavie emanuM Abha caritra thA uka-lakhI rAkhIne e uNapa kAMIka aMze pUrI pADelI che; ane A zatAbdInA varSamAM e AtmavRttAMtanuM pustaka, saTIka ane upayukta pariziSTa sahita, jANItA "gujarAtI" sAptAhikanA taMtrI, naTavaralAle prasiddha karI, e patre kavi narmadanuM ghaNuMkharUM lakhANa pUrva upalabdha karI ApyuM che, temAM apUrva umerA karyo che, ema kahevuM paDaze. sana 1933mAM kavi nadane janma thaye seA varSa pUrAM thatAM hatAM; ane ApaNA e yunirmAtAnI zatAbdI gujarAtI prajAe yeAgya rIte ane kRtajJatApUrvaka ujavavI joI e, evA saMkalpa gujarAtI sAhitya pariSadanA upa-pramukha ane ApaNA eka pratibhAzALI ane AgevAna lekhaka zrIyuta kanaiyAlAla munazIe jelamAM rahe rahe karI, te sArU eka suMdara kAryakrama yeAjyA hatA; zrI kanaiyAlAla munazIneA saMkalpa eTale rA. caMdreza karanA zabdomAM kahIe teA kArya siddhi, ane je pramANe e utsava gujarAtamAM sthaLe sthaLe ujavAyA te joine ApaNe kahI zakIe ke te enA praye!jakanI kArya kuzaLatAnI sAkSIrUpa che. e nimitte je sAhitya prakaTa thayuM che, te paNa e prasaMgane zeAbhatuM, vidhavidha dRSTivALu ane mAhitIpUrNa jaNAyuM che, narmada zatAbdI samitie prasiddha karela nada zatAbdI smAraka graMtha ane nada citrAvaLI, ane gujarAta sAhitya sabhAe, zrIyuta vizvanAtha maganalAla bhaTTa pAse lakhAveluM 'vIra narmI'nuM pustakaM, kavi jIvanapara sArA prakAza pADe che ane kavinI kIrtine ujjavaLa karatAM e prakAzane e mahAna puruSane ucita ane bhAvabharI aMjali arpe che. e avasara sArU zrIyuta munazIe eka lekha lakhavA mAMDayA paNu emanI mananI sthiti eTalI utkaTa lAgaNIvALI, kavinA vicArAmAM tallIna banI rahI hatI, ke e lAgaNInA pravAhamAM khecAI, emAMthI anAyAsa eka pustaka taiyAra thai gayuM; ane e pustakamAMthI thoDIka vAnagI ApaNane prApta thayalI che. sadarahu pustaka bahAra paDe kavi nada ane nada yuga viSe te mananIya thai paDaze, e viSe amane zaMkA nathI. karasanadAsa mULajI jAtanA kapALa viNaka hatA; nhAnapaNamAM anAtha thaI paDayA hatA; paNa svAzrayathI AgaLa vadhI sArI pratiSThA ane AbarU ra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1973 nA sAhitya pravAhe meLavyA hatA. eka sAhityakAra tarIke emanI sevA prazasya che; paNa emanI nAmanA eka patrakAra tarIke ane tethI vizeSa jabarajasta ane sAhasika sudhAraka tarIke prasarelI che. vidhavAvivAhanA kAyadA tA. 25 mI julAInA rAja amalamAM AvyA tenI ujavaNI sAthe karasanadAsanI janmatithi paNa agAu varSo varSI sabhAe bharIne ujavAtI, ane te sabhAemAM emanAM sudhArAnAM kAryAMnI, emane jAhera jussA ane hiMmata, sAhasa ane vIratA jIvanamAM kaTokaTInA prasagAe emaNe batAvI hatI, tenI muktakaMThe prazaMsA thatI. mahIpatarAma pachI samudra prayANa karanAra gujarAtIomAM e bIjA bahAdura nara hatA. emaNe te pravAsanuM eka pustaka lakheluM che te ane emanuM anya lakhANu mAhitIvALu ane prakheAdhaka mAluma paDaze. muMkhAIe, jyAM emanI pravRtti, vizeSa karIne hatI, emanI zatAbdI ujavavAnI pahela karI te yeAgya thayuM hatuM ane emAM gauravabharyuM e hatuM ke e zatAbdI simita vaDAdarA nareza zrImaMta mahArAjA sayAjI rAvane, jemaNe samAja sudhArA pratye bahu stutya kAryo ArabhelA che;-pramukha tarIke meLavI zakI hatI. 26 ghaNAM varSoM upara karasanadAsanAM lakhANonA punarAhAra karavAnA prayAsa strImeAdhanA taMtrI zrIyuta kezavaprasAda TAlAla desAie karyo hateA ane jJAnava kamALAnA sayAjaka ane saMpAdaka zrIyuta jIvaNalAla mahetAne sahakAra meLavI emanuM " nItivacana " nAmanuM pustaka pharI pragaTa karyuM hatuM. temAM zrIyuta kezavaprasAde karasanadAsane paricaya karAvatA eka caritra lekha, tenI prastAvanArUpe, lakhyA hatA, te upayAgI hoi anyatra; cAre graMthakAra caritrAvaLInA ' videhI vibhAga 'mAM ApyA che. samAja sudhArAnA kSetramAM karasanadAsanA jamAnA pachI ApaNA samAja khUba AgaLa vadhelA che, eTale emanAM kAryo AjanI prajAne sAmAnya ane paricita lAgaze; paNa te kALe e sudhArAnAM kAryo upADI levAmAM emaNe je viTaMbaNAe veThI hatI, je kA sahana karyAM hatAM, ane tenI pAchaLa kAi paNa jokhame ane civaTapaNe vaLagI rahIne emaNe emanuM khamIra batAvyuM hatuM, te koIpaNa sthaLe ane koipaNa samaye prajAnA AdarapAtra thAya. svastha eka. esa. pI. lelIe karasanadAsa mULajI viSe gujarAta ra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 kolejanI liTararI kalaba samakSa vyAkhyAna ApatA emane vIrapuruSa tarIke saMdhyA hatA e akSarasaH sAcuM hatuM. pUrvajone aMjali arpavAnI prathA ApaNe ahiM purAtana kALathI pracalita che ane te yogya che. varSanA eka divasa emanuM zraddhApUrvaka ane pUjya bhAvathI smaraNa karIe e emanA vaMzajo ane vArasonuM, ame mAnIe chIe, ke, parama kartavya che. vaLI gurU pUrNimA ujavavAne vidhi sAmAnyataH jovAmAM Ave che; ane nhAnapaNathI ApaNA bALakone zikhaDAvavAmAM Ave che ke tArA mAtapitAne ane vaDilane mAna Apa; temanI pUjA kara. Ama vaDilo ane guru prati pUjya bhAva ane kRtajJatAnI lAgaNI dAkhavavAnI AjJA ApaNA dharmagraMthAe parApUrvathI karelI che. pAzcAtya dezomAM paNa emanA agresara puruSa ane vidvAnenuM sanmAna ane kadarasanAzI vidhavidha rIte karavAmAM Ave che; tenI vigatemAM ApaNe nahi jaIe, paNa tyAMnA pratiSThita adhyApakonuM sanmAna emanuM ziSya maMDaLa, mitro ane prazaMsake yogya samaye premAMjalIrUpe eka bheTa pustaka jIne kare che; emAM guNapUjana ane guNagrAhakatAnI sAthe sAhityasevAne hetu paNa raheluM hoya che. ApaNA IlAkAmAM e prakAranuM sanmAna sana 1921mAM Do. sara rAmakRSNa gopAla bhAMDArakaranuM karavAmAM AvyuM hatuM; eTaluM ja nahi paNa emane priya evI saMzodhana vRtti ane purAtattvanA abhyAsane uttejana maLe e uddezathI, evuM eka saMzodhana maMdira ane abhyAsagraha emanuM nAma tenI sAthe joDIne, sthApyuM hatuM, te saMsthA emanuM jIvana kArya Aje bahu sArI rIte AgaLa vadhArI rahI che. te pachI ApaNe ahiM evA bIjA samAraMbho thayA che, jevA ke, vasata rajata mahotsava, kavi nhAnAlAla suvarNa mahotsava, zrIyuta khabaradAra kanaketsava; paNa e saumAM zrIyuta narasiMharAva ane dI. bA. kezavalAla bhAI, emanA pioNosomA varSamAM praveza karatA e baMnene abhinaMdana ApavAnA prasaMge yojAyA hatA te viziSTa prakAranA che; teo paNaso mA varSamAM praveza kare che e binA jAhera thatAM, AnaMda ane utsAhabharyA, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha abhinaMdananA uddagAro, cAre taraphathI svayaMbhU prakaTI uThayA hatA, te e be vidvAno pratye gujarAtI janatAnA agAdha mAna ane AbhAranI lAgaNInA sUcaka hatA. lagabhaga pacAsa varSa thayAM teo ekaniSThAthI sAhitya sevA karatA rahyA che, ane te sevA jema apUrva tema kiMmatI che. paMcoterame varSe paNa teo ApaNane emanI uttama kRtio, emanA paripakava vicAra ane bahoLA jJAnano niSkarSa, ApavAnuM cUkyA nathI. paMdareka varSapara zrIyuta narasiMharAvane muMbaI yunivarasiTie visana phAIlolojIkala lekacarsa ApavAne nimaMtraNa karyuM hatuM. e eka asAdhAraNa mAna hatuM. ane vyAkhyAtAe potAnA viSayane saMpUrNa nyAya Apyo che ema koIpaNa te vyAkhyAnanuM pustaka jenAra kaheze. e vyAkhyAnane eka bhAga sana 1925mAM prasiddha thayA hatA, ane adhuro rahelo bIjo bhAga A varSe bahAra paDayo hato. gujarAtI bhASA sAhityane lagatAM pustakamAM e eka saMgIna ane uttama pustaka che ema kahevAmAM ame atizayokti karatA nathI. emanA bhASAzAstra viSenA vicAra viSe ame kAMI abhiprAya ApI zakIe ema nathI paNa emaNe 6ThThI vyAkhyAnamAM gujarAtI sAhityanuM aitihAsika digdarzana vidvatAbharyuM kareluM che; te mananIya mAluma paDaze; paNa emAMnA keTalAka abhiprAyo viSe amane bhIti che ke tenA abhyAsIomAM matabheda rahevAno. prAkRta bhASAnA vikAsa ane utkrAMti viSe De. sara rAmakRSNanAM vilsana phAIlolojIkala vyAkhyAno jema sarvamAnya ane abhyAsa yogya nivaDyAM che tema zrIyuta narasiMharAvanAM gujarAtI bhASA ne sAhitya viSenAM vyAkhyAno-be pustakamAM-e viSayanA abhyAsIne avazya mArgadarzaka ane madadagAra thaI paDaze; te saMbaMdhamAM eka nhAnI paNa noMdhavA jevI bInA e che ke zrIyuta narasiMharAve sadarahu vyAkhyAnonuM pustaka emanA gurU Do. sara rAmakRSNa bhAMDArakarane arpaNa karyuM che. e gurudakSiNA pAchaLa rahela ziSyane pUjya bhAva khAsa AdaraNIya che. evA kRtajJI ziSyane koNa na prazaMse? sana 1933mAM prasiddha thayeluM emanuM bIju pustaka "vivarta lIlA' e navIna kRti nathI; paNa "vasantamAM agAu "jJAnabALa"nI saMjJAthI emaNe 19 lekho lakhyA hatA te pustakAkAre emAM saMkalita karyA che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. pa e lekhA prakaTa thavA mAMDayA tyArathI tenI nirUpaNa zailInI navInatA ane enI vicArasaraNInI vividhatA ane sacATatAne laI ne dhaNAnuM dhyAna e lekhA prati kheMcAyuM hatuM. e lekhana zailI nibaMdhanA svarUpane anurUpa naheAtI; tema te asabaMdha chUTAchavAyA verAyalA paDelA ekalA vicAra puSpA paNa naheAtA. e vicArAnI pAchaLa kAMika AMtarika saMkalanA daSTigAcara thAya che, paNa te hetu puraHsaranI nahi. heturahita bahAra meAjanI khAtara pharavAne nikaLI paDIe, ane majala daramiyAna AsapAsanA dRzyA, prAkRtika ane sRSTisaundarya nAM avaleAkI kAMI kAMi vicArA sphurI Ave ane eka vicAramAMthI khIjA vicAramAM utarI paDIe, temAM saLagatA na jaNAya, chatAM chevaTe koI prakAranA vicAra ke bhAvanAnA sUtrathI saMkaLAyalA te mAluma paDe che; lekhake, kalama sAthe ramatA na hoya ema-jema kavivara TAgere. kalama sAthe ramata ramatA aMtaranA bhAvAne vyakta karatA suMdara citrA upajAvyA-ekAda vicAra sphurI AvatAM anya viSayAmAMthI tene anurUpa ane peSaka vicAreAnI julaguMthaNI karI A lekhe| upajAvyA che. ane te vicArAttejaka tema surekha mAluma paDe che. upara kahyuM tema e vicAra zailI rasaLatI (rambling) paNa vaividhyavALA, ci Mtana bharI paNa kiThana hi; ane te vAcakane jarUra Akaze. tene khyAla AvavA namunArUpe emAMthI eka phakarA utArIzuMH-- "paNa abhinayanI mUka zakti karatAM paNa vizeSa, zataguNa, sahasraguNa, mUkazakti saMgItanI nirvivAda svIkArAze. ayukta vANImAM pUrAyaluM saMgIta nahiM, prayeAjita saMgIta nahiM, paNa alipta saMgIta, nAdanA vilakSaNa svarUpa vaDe ja sama asara kare che; te zaktinA ayukta vANI joDe saMbandha kaze nathI, aviyukta nAda te ja henI sAmagrI che. mATe ja e viziSTa arthamAM ja, huM e zaktine mUkazakti ahiM kahuM chuM. (bhASAmAM zabdazakti joDe Ama ramata ramavI e doSa gaNAya te upAya nathI; mAnava vANInuM asAmarthya mhane Ama pravrutta kare che.) ne saMgItanI A alaukika zakti upara bahu zraddhA che. malina saMsAranA rAgadveSa, haSa zAka, OM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1973ne sAhitya pravAha kaho kapa janamaMDaLanAM, vaLI duSTa vikAra amaMgalatA, ahiM pArthiva jIvanane vaLagyAM, sahu duHkhada je na rahe aLagAM; hene ati karkaza nAda vilupta karavAnuM sAmarthya e saMgItazakitamAM che. zAthI che te huM jANato nathI, jANavAne Icchato nathI; e saMgIta A lekamAM utpanna thAya che chatAM parajIvananAM dIptibharyA darzana karAvavAne samartha che, tethI lAge che ke tenuM sthUla zarIra bhautika che, paNa sUkSma zarIra kaI divya padArthanuM ja baneluM haze. A mAnavajIvanamAM amaMgala aMzone lupta karavAnI saMgItanI zakti eka sAmAnya aMgrejI bAlagItanI dhruvapaMktimAM sarasa rIte sUcavAI cheH Singing sweetens every life and has no thought of wrong. "sahu jananAM jIvanane madhura banAve manojJa saMgIta, jemAM lava nava vasato apakAravicAra koI paNa rItya." Tenisane paNa A saMgItazaktine potAnI taraphathI pramANa ApyuM che: The woods were filled so full with song, There seemed no room for sense of wrong. ("The Two Voices"). vanamAM saMgIta badhe hevuM bhariyuM rahyuM'tuM bharapUra, apakArabhAnane hAM sthAna na dIse kahiM ja talapUra." AthI paNa vizeSa sAmarthya saMgItanuM bIjI dizAmAM pravarte che. snehIonAM sahajIvana' vizenA lekhamAM mAnava prANInI paraspara viyukta dazA vize carcA thayelI vAMcI joI, hemAM eka kalpanA Ama cheHpratyeka mAnavavyaktinuM hadaya amuka maryAdAnI pAra AtmaniyatriMta rahI eka aprApya dvIparU5 rahe che; hRdaya hRdayanI AsapAsa agamyatAno sAgara vIMTAi vaLeluM hoya che; ane eka dvIpamAMthI bIjA dvIpamAM hadayadhvani sAmudradhunI upara thaIne pelI pAra pahoMcatA pahoMcatAmAM jhAMkhA thaI jAya che, badalAI jAya che; ane mAtra paraspara gerasamajha utpanna thAya che; kAMI nahi to paraspara ekatAnatA te sadhAtI nathI ja. hAvA hadayadvIpene jeDa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 nAra setunuM sthAna A alipta saMgIta lei sake che. paraspara hRdayakhAdha thavAmAM aMtarAyarUpa aneka sAgarataraMgA e sUkSma tatvathI baMdhAyalA setune bhaMga nathI karI sakatA. saMgItanA dIvya dhvani pragaTa thayeA, henA svarAnI adbhuta kamAne racAI, eTale Ape!Apa hRdaya hRdaya vacce saMyeAga thai jAya che,--je anya sAdhanathI thatA nathI. paNa A adbhuta pariNAma anne pakSanAM hRdayanI tatparatA upara AdhAra teA rAkhe ja che; temaja saMgItanI alaukikatA upara paNa AdhAra che. hAla ApaNA dezamAM rASTriya praznAne saMbandhe ApaNA svadezabaMdhuemAM je asAdhya hRdayabheda thayA che te bheda sAMdhavAne, hRdayadvIpAne joDanArA setu khAMdhanAruM kAi alaukika saMgIta pragaTa nahiM thAya ? hAlanA samayanA vizvavyApi mahAvigrahamAM mAnava prajAmAM pracaMDa viccheda thayA che, te maTADavAne divya saMgItanI dhoSaNA svarganAM UMcAM dvAreAmAMthI pragaTa nahiM thAya ?-msane ghaNIvAra kAMika dhelI umi thaI Ave che ke huM AkAzamAM caDhuM ne hevI alaukika saMgItaSaNA karI sakuM` ke sa mAnavajAti ekAeka zAnta, stabdha thaI jAya, zastra paDI jAya, anyonya aya thaI jAya : 66 suNI je vazarti khanI karatA haraNAMsama abdhitaraMga badhA. hevuM pariNAma Ave.x 66 ghaNAM varSo pUrve svastha dayArAma gidumala amadAvAda sesansakonA jaDaja hatA tyAre tee amadAvAda sTuDansTa bradharahuDanA pAMca sabhyAne dara ravivAre kiva TenazananuM jANItuM ina memeriyama kAvya zIkhavatA. AkhA kalAkamAM eka ke e kaDIe pUrI vaMcAtI nahi paNa te para emAMthI eka kendrita (Central vicArane lai, tenA judA judA zabdo, zabda samUha upamA upara peAtAnA baheALA vAMcanamAMthI baMdhabestA udAharaNA ApI eTalI spaSTatAthI vivecana karatA ke tenuM tAratmya jhaTa samajAtuM, ane te vivaraNa AnaMdadAyaka tema vicArazaktine vikasAvanArUM thaI paDatuM. jeoe emanuM Leaves from the diary of a Hindu devotee H YA vAMcyuM haze temane e pravacana zailIne kAMIka khyAla Avaze. lanDananA sanaDe TAimsamAM I. vI. lyukAzanuM prati aMkamAM (The wanderer's note 4 vivalIlA pR. 14-16. 8 "" ,, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sana 1933 ne sAhitya pravAha book) e mathALA heThaLa eka kalama uparokta lekhana zailInuM, ekAdA viSaya para lakhANa Ave che. te lakhANa paNa bahoLuM lokapriya nIvaDyuM che, jo ke zrIyuta narasiMharAvanA lakhANamAM tatvaciMtana, kaLA, ane sAhityanuM vivecana mukhya hoya che. A prakAranI lekhanazailI zrIyuta narasiMharAve navIna dAkhala karelI che; emanI vidvattA, bahu zratatA, rasikatA ane dharmaciMtana suvidita che, ane tene paricaya ApaNane A "vivartalIlA' nAmaka lekha saMgrahamAM thAya che. te pustakanA nAmanuM samarthana emaNe prathama lekhamAM vidvattApUrvaka karyuM che paNa e zabdanI sAthe vedAntanI paribhASAnA saMskAra jAgRta thAya che; ane tethI te nAma kAMIka khaTake che; paNa ApaNane nAma sAthe nisbata nathIH emAMnI vastu mahatvanI che; ane te prati vAcakanuM lakSa dorI tenA rasapravAhamAM avagAhana karavA vinavIzuM. dI. bA. kezavalAlabhAI taraphathI paNa A varSamAM emanA viziSTa abhyAsanAM phaLarUpa be pustako prApta thayelAM che. (1) padyaracanAnI aitihAsika AlocanA, ane (2) premAnaMdanA bAra mAsa emAMnuM paheluM pustaka muMbaI yunivarasiTInAM nimaMtraNathI ApelAM vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnono saMgraha che ane bIjI premAnaMde bAra mAsa racelA tenuM tera prate. parathI saMzodhana karI kavinI zuddha TesTa ApavAno emaNe prayatna karyo che. padyaracanAnI aitihAsika AlocanA e carcA ApaNuM sAhityamAM navIna ne prathama che; ane tenI zarUAta emaNe sana 1907 mAM bIjI gujarAtI sAhitya pariSadamAM "padyaracanAnA prakAra" e viSaya para nibaMdha lakhI mekalI karI hatI. chaMdanA baMdhAraNamAM krame krame kema vikAsa ane pheraphAra thato rahe e jJAna sAhityanA abhyAsIne je te kavino abhyAsa karavAmAM, tenuM sthAna nakkI karavAmAM, tene kALa nirNaya karavAmAM keTalIka vAra upayogI thaI paDe che, tema kavinI zaktinA vikAsanI parIkSA karavAnuM paNa ethI sugama thAya che. arvAcIna gujarAtI kavitAmAM navA chaMdonI racanA ane pracAra keNe koNe karyA e viSayane zrIyuta rAmanArAyaNa pAThake emanA gata varSe prasiddha thayelAM (sana 1933) "ApaNuM arvAcIna gujarAtI kavitA" nAmaka pustakamAM zAstrIya rIte avaloka che. ApaNA junA kavioe vRttamAM-chaMdamAM lakhelI kavitA bahu thoDI maLI AvelI che, ane prAcIna Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 sAhityanA itihAsamAM keTalIka truTIo che temaja mAhitIne abhAva che, tene nirNaya karavAmAM A chaMdaracanAnI kasoTI sAhityanA abhyAsIne khAsa madadagAra nivaDe che. prastuta vyAkhyAmAM dI. bA. kezavalAlabhAI chaMdaracanAnA viSayane cheka RvedanA kALathI zarU karI, apabhraMsa yuga sudhI AvI pahoMcIne aTake che. je teo emAM gujarAtI chaMda racanAnA prakArane umerI zakyA hota te gujarAtI sAhityanA abhyAsIne te bhAga bahu kiMmatI thaI paData; e viSaya para emAMthI ghaNuM ghaNuM navuM jANavAnuM maLata. A chaMdaracanAnA baMdhAraNanI kasoTI kavinI TesTa nakkI karavAmAM kevI rIte upayogI thaI paDe che, enuM dRSTAMta emanAM eka vyAkhyAnamAMthI ApIzuM: "padyaracanAnI carcAne ahIM je mahatva ApyuM che tenuM kAraNa e che, ke ApaNuM jUnuM sAhitya lagabhaga badhUe padyamAM che. ene sAkSAtkAra karavAmAM padyaracanA upara parakammAvAsIe avicala daSTi rAkhavAnI jarUra che. gadyanA saMzodhananuM kArya saraLa che. aneka upalabdha pAThamAMthI ye sAre che, eTalaeN temAM jovAnuM hoya che. padyanA saMzodhanamAM svIkRta pATha padyabaMdhamAM besato Ave che ke nahi, te paNa vicAravAnuM rahe che. premAnaMdanA naLAkhyAnamAM makSikA prathama grAse' jevuM banyuM che. e AkhyAnanA pahelA kaDavAnI cothI kaDImAM "pazupatAkAstra pazupatie ApyuM" e mudrita pATha che. temAM be prakAranI azuddhi jovAmAM Ave che. eka te e ke pazupatAkAstra e nAmanuM keI astra che nahi. bIjI e ke mukita pAThathI padyanuM mApa sacavAtuM nathI. padyAtmaka kRtimAM racanA mApasara hovI Avazyaka che. upayukata dezI ahIM cha mAtrA jeTalA mApanA zabdano prayoga mAgI le che. enI garaja pazupata bela pUrepUrI rIte sAre che, pazupatinA astranuM nAma pAzupata che. arthAta e bola vAparavA ahiM ucita che. mahAbhAratanAM pAnAM uthalAvuM chuM to kerAtaparvamAM pazupatA annano ja ullekha karela jeuM chuM. tethI kahUM chuM ke upalabdha pATha game te hoya, paNa grAhya pATha te niHsaMzaya "pazupana" ja che. premAnaMda jevo saMskRtajJa dezIkuzaLa AkhyAnakAra "pazupatA kAtra pada ahiM vApare e bane nahi. ukta udAharaNamAM eka ja zabda bhraSTa che. kaI kaI vakhata to bhaSTatA padyabaMdhanI rage ragamAM vyApI gayelI jovAmAM Ave che." - + padaracanAnI aitihAsika AlocanA pR. 53 10. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAhe prAcIna kAvyAnuM saMzodhana karavAmAM dI. khA. kezavalAlabhAie baheALI khyAti prApta karelI che. mULa kAvyanI TekSTa nakkI karavAmAM te chUTa le che; paNa temAM mukhyatve upalabdha prateAmAMnA pAneA upayeAga kare che, ane jarUra jaNAye anumAna karI mULa pratamAM yeAgya zabdonA umerA ke pheraphAra kare che. keTalAkane e prathA pasaMda paDatI nathI; paNa kezavalAlabhAinI dalIlanA samarthanamAM eTaluM jaNAvavuM joie ke ethI mULa TekSTa suvAsthya ane zuddha ane che. e pATanI pasaMdagImAM ane nirNaya karavAmAM tee eTalI badhI kALajI, khaMta, dhaiya, dI udyAga, ane jhINavaTa vApare che ke tene khyAla AvavA emaNe tAjetaramAM bahAra pADeluM premAnaMdakRta kAvya joi javA sUcavIzuM; ane te paratve emanA ja vicAre prastAvanAmAMthI utAravA baMdhaestuM thai paDaze. pa`ktie rahI gaI ane kartAnAM nAma " hAthapratAnI paraparAgata vAcanA vize eTalU ja kahevuM khasa che ke ekeeka pratanA pATha bhraSTa che, pa6 uDI gayAM che; che; saMvAdane ane ane prAsane hAni paheAMcI che; paNa avaLasavaLa gAThavAyAM che. zireAhInI hAtha pratamAM prAMtika kheAlIne pAsa meDo che ane vaDanagaranI pratamAM bhaTa premAnaMdanA samaya pUrvenA jaina rAsAnI kheAlI ekAeka vAMcanAranuM dhyAna kheMce che. kaThethI patre caDanArA lokapriya kAvyanI bahudhA eja dazA thAya che. enA utAranAra puruSo lahiyAnA vanA nathI hotA. prAkRta manuSyA jIbhe caDe ane hAthe utare evuM lakhe che. premAnaMdanA samayamAM AmavarganI keLavaNInuM dhAraNa utaratuM jatuM hatuM. A kAraNathI lahiyAnA hAthe lakhAyalI mRtabhASAnA sAhityanI hAthapratA bahu khAmIbharelI nIvaDe e svAbhAvika che. AvA AvA saMjJegamAM utAranAra karatAM racanAra tarapha lakSa vizeSa deAravuM ghaTe che.'x varSa Akhare nAtAlanA tahevArAmAM vaDeAdarA rAjyanI rAjadhAnI vaDedarAmAM zrImaMta mahArAjA sara sayAjIrAvanA Azraya heThaLa sAtamI paurvAMtya konpharansa suprasiddha purAtattvada zrIyuta kAzIprasAda jayasavAlanA pramukhapade ane ApaNA rAjavI kavi kalApInA punita dhAma lArImAM hAkeAra sAheba prahlAdasiMhajInI udAra sahAyatAthI agIAranuM gujarAtI sAhitya saMmelana ApaNA eka pratiSThita sAkSara dI. bA. kRSNalAla jhaverInA netRtva nIce, maLyAM hatAM. baMne pravRttienA Azaya samAna che; phakta temanA kA pradezanI premAnada kRta bAra mAsa, pR. 3 11 bAra mAsanuM e kAvyamAM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' graMtha ane graMthakAra pu. 5 maryAdAmAM taphAvata paDe che; eka prAMtIya bhASA, sAhitya, itihAsa ane saMskRtinA punaruddhAra ane abhivRddhi arthe prayAsa AdarI rahI che, tyAre tyAre bIjInuM dhyeya akhila bhAratavarSa paratve che; ane atyAra sudhInI kAryavAhI jatAM tenuM kAmakAja yazasvI jaNAyuM che. gujarAtI sAhitya pariSadanI sthApanA e prakAranI pravRttiomAM prathama hatI, paNa tenI pragati ApaNe ichie eTalI tvarita ane kAryasAdhaka nivaDI nathI. - sAhitya saMmelananI beThakanA divase thaDA AghApAchA rakhAyA hatA te gujarAtamAMthI bahu sArI saMkhyAmAM sAhitya rasike kAThiyAvADanA e tIrthadhAmanA darzane jAta. e baMne saMmelanonA pramukhanAM vyAkhyAnamAM ekaja pradhAna sUra saMbhaLAyo hato ane te e ke ApaNA dezane vA prAMtane, pramANabhUta ane savistara itihAsa AlekhavAnuM kArya tAkIde hAtha dharAvuM joIe che. zrI. jayasavAle "bhArazaiva vaMzano itihAsa' punaH prakAzamAM Apyo che. De. sara rAmakRSNanA avasAna pachI hindanA ItihAsa viSe jemanA lekho jijJAsApUrvaka vaMcAtA hoya ane jemanA abhiprAyanuM vajana paDatuM hoya te te zrIyuta jayasavAla che. keTalAka varSo para hindu rAjanIti (Hindu Polity ) viSe eka kiMmatI pustaka emaNe lakhyuM hatuM. te hindanA prAcIna rAjyavahivaTa ane rAjabaMdhAraNa upara apUrva prakAza pADe che. hindamAM pUrve prajAsattAka rAjya jevuM kAMI nahotuM ema ghaNuM videzI vidvAne bhArapUrvaka jaNAvatA paNa zrIyuta jayasavAle prAcIna sAhitya graMtha ane tAmrapaTomAMthI utArA ane dAkhalAo ApIne e bhramanuM nirasana karyuM che. emanA e graMthano gujarAtI tarajume sana 1933 mAM sosAITIe juja kiMmate bahAra pADela che ane te tarajumo bhASAMtara kaLAmAM praviNa thayelA, muMbAI orienTala TrAnsalezana DipArTamenTanA niSNAta rA. caMpakalAla lAlabhAie karelo che. paNa prAcIna itihAsa ane saMskRtimAM rasa letA siAe A pustaka vAMcavA jevuM che. dI. bA. kRSNalAlabhAie paNa emanAM vyAkhyAnamAM ApaNI aitihAsika sAdhanasAmagrInI samAlocanA karI, e viSayane gya nyAya ApI zake evA keTalAka jANItA nAmono ullekha karyo hato; paraMtu zrI. jayasavAlanI peThe itihAsa AlekhatI koI yojanA turata upADI 12 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha levAne badale gujarAtamAM koI ojhA jevo vidvAna pAkaze evI AzA pradarzita karI te kArya bhAvi para choDayuM hatuM; e amane egya lAgyuM nathI. prastuta varSamAM mirAte ehamadI . 2 e nAmanA phArasI itihAsa graMthane dI. bA. kRSNalAla jhaverIe karele tarajume gu. va. sosAITI taraphathI prasiddha thavA mAMDyA che. sana. 1757 thI 1857 sudhIno ApaNA prAntano ItihAsa sAva aMdhakAramAM che. e AkhuM saikuM aMdhAdhuni ane luMTaphATabharyuM hatuM. e samayane keAI sAre itihAsa paNa upalabdha nathI. e viSe uparokta mirAte ehemadImAMthI sArI mAhitI maLI Ave che; e kALe marAThI sattAnuM prAbalya vizeSa hatuM; ane e pezvA sarakAranuM daphatara barAbara tapAsAI temAMthI mahatvano rekarDa pustakAkAre prakaTa thavA mAMge cheane tenAM AjasudhImAM rA. sA. goviMda sakhArAma saradesAInA taMtrIpada heThaLa 41 pustako bahAra paDayAM che. taduparAMta IMgrejI sAdhano vipula ane vyavasthita maLI Ave che; mAtra jarUra che, teno abhyAsa thavAnI ane teno yathAyogya upayoga karavAnI; zrI phArbasa sabhAnA kAryakartAo Icache, to e kArya sahelAIthI upADI laI zake ema che. ane te kAmamAM "gujarAtanuM pATanagara " nA lekhaka zrIyuta ratnamaNirAvanI sevA madadagAra thaI paDe. dI. bA. kRSNalAlabhAie mana para lIdhuM hota te gujarAtanA prAcIna itihAsano eka vibhAga, hindurAjyano ItihAsa, cAvaDAvaMzathI te vAghelAvaMzanA aMta sudhIno rA. bA. gaurIzaMkara ojhAnI sahAyatA meLavI athavA temanA sAmAnya taMtrIpada heThaLa, lakhAvavAnI yojanA raju karI zakata. ' gujarAtanA prAcIna itihAsanuM e eka ujajavaLa prakaraNa che; ane te mATe sAdhanasAmagrI puratI tema samakAlIna subhAgye maLI Ave che; ane vadhArAmAM te yuganA itihAsanA sArA abhyAsIo paNa maLI zake ema che. rA. bA. gaurIzaMkare e yuganA sAdhanonuM sArI rIte adhyayana kareluM che, eTaluM ja nahi paNa kumArapALanA samaya sudhIno itihAsa-rekhAtmaka paNa vizvasanIya lakhI cUkelA che; ane dakSiNanA cAlukyano itihAsa emaNe ghaNAM varSo pUrve racelo ItihAsa rasikone suparicita che. * It is not too much to say that no future history of India can be correct or complete unless "it utilised these Marathi documents, which the Bombay Government have now made accessible to the students."--Times of India, Ioth Sep. 1934. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra- pu. 5 e AkhI javAbadArI upADI levAnI azakti avasthAne laIne teo kadAca darzAve paNa emanA taraphathI pUrI sahAyatA-mArgadarzaka tema vyavahAropayogI -jarUra sAMpaDe. teo eka gujarAtI ja che, ane naDiyAda sAhitya pariSadanA ItihAsa vibhAganuM adhyakSa sthAne svIkArI tene dIpAvyuM hatuM. eTale emanI pAse thoDI ghaNI madadanI ApaNe AzA rAkhI zakIe. evA samartha vidvAna bIjA munizrI jinavijayajI che. emaNe prabaMdha ciMtAmaNi" nuM saMpAdana kArya navesara hAtha dhareluM che ane tenuM paheluM pustaka ApaNane prastuta varSamAM maLI gayuM che. emAM darzAvelI emanI vistRta yojanA lakSamAM letAM te sava bhAgo prasiddha thaye gujarAtanA itihAsa para bahu sAro prakAza paDaze, ane jemaNe emanA vasanajI mAdhavajI Thakkara vyAkhyAne sana 1933 mAM muMbaI yunivarasiTI taraphathI ApelAM sAMbhaLyAM haze teo kahI zakaze ke solaMkI ane vAghelA rAjya viSe temanuM vAcana ane jJAna bahALuM che. emanI sahAyatAmAM zrIyuta durgAzaMkara kezavarAma zAstrI jevA vidvAnanI madada meLavavAmAM muzkelI naDe nahi. e vidvAne sana 1933 mAM zrI phebasa sabhAne prabaMdha ciMtAmaNi ane caturvizaMti prabaMdha e be saMskRta pustako navesara saMpAdana karI ApyAM hatAM; ane te yuganA itihAsamAM teo keTalA uMDA utarelA che, tene khyAla emanuM " gujarAtanA madhyakAlIna hindu-rAjaputa yuganA itihAsamAM prabaMdhAtmaka sAdhane" e vyAkhyAna vAMcethI Avaze. - itihAsa graMtha ane aitihAsika sAdhano abhyAsIone upalabdha thAya e hetuthI tenA punaH prakAzana kAryanuM zrI phorbasa sabhAe zarU kareluM che; paNa te amane saMtoSakAraka jaNAyuM nathI munizrI jinavijayajI saMpAdita prabaMdha ciMtAmaNi ane zAstrI durgAzaMkarabhAI saMpAdita prabaMdha ciMtAmaNi tema Tawney TonI anuvAdita aMgrejI bhASAMtara saTIka, e pustakonI sarakhAmaNI kare te darekanuM mUlya tarata samajAze. ethI vadhAre asaMtoSa "gujarAtI atihAsika lekha saMgraha" bhA. 1 e joIne thayo che. te kArya kAMI paNa utsAha ke rasa vinA, sAva yaMtravata-mechanical-thayeluM amane lAgyuM che. tenA saMpAdaka zrIyuta girijAzaMkara AcArya e viSayanA ArUDha abhyAsI che, ane emanuM samagra jIvana e viSayanA abhyAsamAM ane te ja kAryamAM vyatIta thayeluM che. 14 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha svargastha bhAI raNajItarAme e kArya AraMbheluM tyAre emanA dilanI murAda gujarAtanA ItihAsanAM sAdhano-zilAlekho ane tAmrapAna ekatra saMgraha karI itihAsanA abhyAsIone te sulabha karI tene paddhatisara abhyAsa thAya, evI vyavasthA karavAnI hatI; ane e saMgrahamAM mAtra gujarAtamAM maLI AvatA ja nahi paNa gujarAtanA itihAsane lagatA je kAMI lekhe, jyAM tyAMthI maLI Ave te sarva meLavavAnI ane saMgrahavAnI hatI; ane te goThavaNuM vAstavika hatI; ekalA gujarAta prAMta purate je kAMI saMgraha thAya te apUrNa ja rahe ane te IcchavAyogya paNa nathI. prastuta lekha saMgrahamAM svargastha raNajItarAme kareluM kAma keTaluM hatuM ane saMpAdake kareluM navuM keTaluM che, te jANavAnI emAM kAMI noMdha karelI jovAmAM AvatI nathI. e lekha saMgraha thI phebasa sabhAe kharIdI lIdho tethI raNajItarAmanI sevAnuM mUlya ochuM thatuM nathI. A lekhamAM vallabhI rAjAonAM tAmrapatro moTI saMkhyAmAM saMgrahAyelA che; ghaNAMkharAmAMnI hakIkata ekasarakhI vA vattIochI sAmAnya hoya che. tethI emAMnuM eka mahatvanuM tAmrapatra pasaMda karI te viSe viratArathI vivecana TIppaNu sahita umeryuM hota to sAmAnya vAcakane te bahu sahAyaka thaI paData, ema amAruM mAnavuM che. | mI. Disakalakara, jeo agAu rAjakoTanA voTasana myujhiyamamAM rahI gayA hatA emaNe saMskRta lekhenuM eka bahAnuM pustaka prasiddha kareluM che; temAM vallabhI vaMzanuM eka ja tAmrapatra lIdheluM che, paNa te evI sarasa rIte eDiTa karyuM che ke jeTalI upayogI mAhitI e vaMza viSe te lekhamAMthI prApta thaI zake, te vistArapUrvaka ApelI che; tenI sarakhAmaNImAM A saMgrahamAMthI teTalI mAhitI meLavavA sArU bahu zrama levo paDe ema che. e baMne saMgraha jotA ja, kaI paNa, tenI vaccenA kAmane taphAvata pArakhI zakaze. A pustakamAMthI deSa batAvavA e amAre Azaya nathI, paNa zrI phArbasa sabhA e pAchaLa vadhu kharca na karatA te nANAMno vyaya upara sUcavyuM tema prAcIna gujarAtanA hiMdurAjyane athavA te briTiza sattAnI sthApanAnA AgalA saikAne itihAsa lakhAvAmAM kare e muddA para bhAra mUkavAne che. svargastha phArbase gujarAtano ItihAsa lakhavAno sauthI prathama prayAsa karyo hata; ane emanA smaraNamAM sthapAyelI zrI phArbasa sabhA e kArya pharI upADI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 le ane ApaNane gujarAtano ItihAsa navesara lakhAvIne Ape te jema samayAnusAra, ucita tema e saMsthAnI pratiSThA vadhAranAruM thaI paDaze. prAcIna ItihAsanuM saMzodhana kArya kevI rIte thavuM joIe teno uSkRSTa namune zrIyuta mAnazaMkara mahetAno "mevADAnA guhila' e prabaMdha pUruM pADe che. eka samaya evo hato ke nAgaranI lAgaNI duHkhAya e kAraNe ame sAMbhaLyuM che ke rAjakoTa sAhitya pariSada mATe pro. devadatta bhAMDArakare, " mevADanA guhilo ane nAgara " e nAmane lekha lakhI mokalyo hato e mudata bahAra TharAvI svIkAryo nahato. samayanI balihArI che ke eja hakIkatanuM eka nAgara vidvAne anya suprasiddha itihAsakAro rA. bA. ojhAnuM ane rA.ba. ciMtAmaNu vinAyaka vaidyanI dalIlanuM sapramANu nirasana karI, mevADanA guhilene mULa puruSa nAgara hatuM ema pratipAdana karyuM che. gurjara pratihAra vaMzane mULa puruSa paNa brAhmaNa hatA, ema aitihAsika lekho parathI jANI zakAya che; ane hamaNAM ja Do. devadatte inDiyana enTIkavarImAM eka lekha lakhatAM nAgaro ne kAyasthanuM sAmya batAvyuM che. keTalAkane A abhiprAya nahi rUce; ema chatAM aitihAsika satya khAtara lekhake e carcA bahu vivekathI ane pratispardhI prati purA mAnathI karelI che, ane aitihAsika anveSaNamAM e rIti ja amane anukaraNIya lAge che. aitihAsika vigato ekatra karavAmAM ane meLavavAmAM keTalo badhe zrama levo paDe che; ane e mAhitI kyAM kyAM chuTIchavAyI vikharAyelI paDelI hoya che, tene kAMIka khyAla e ja lekhakanA " kAThiyAvADanuM vaDanagara" e lekha parathI Avaze; evuM bIjuM bahAnuM pustaka "moDAsA " viSe zrIyuta jodhANIe lakheluM jovA jevuM che. e moDAsAnA battaDe musalamAnI sainya gujarAta para dhasI AvatuM aTakAvavA tenI sAmI Takkara jhIlI hatI; pUrve mAravADamAMthI gujarAtamAM utaravAne e dhorI mArga hato. gujarAta sAhitya sabhAe "gujarAtanuM pATanagara amadAvAdanuM pustaka lakhAveluM che, ane teja lekhake lakheluM "khaMbhAta'nuM pustaka cAlu varSamAM (sana 1934) bahAra paDavAnI vakI che; evI rIte surata, bharUca, junAgaDha, pATaNa, vaDodarA vagere aitihAsika sthaLonA itihAsa lakhAvavAmAM Ave te madhyakAlIna gujarAtanA itihAsanuM lekhana kArya sarasa thAya tema keTalIka vizeSa mAhitI paNa maLI Ave. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 no sAhitya pravAha e varSamAM " sAhityakAra " maTubhAinuM acAnaka ane duHkhada mRtyu thayuM enI neMdha levI ghaTe che. emanAM "sAhitya" mAsike ekavIsamA varSamAM praveza karatAM, ApaNuM be samartha vivecake zrI vijayarAya ane pro. balavantarAya ThAkaranAM abhinaMdana tenI yazasvI kArakIrdi mATe teo meLavavA zaktimAna thayA hatA e ochuM gauravabharyuM nahotuM. e baMne vivecakanI prakRtti toLI toLIne abhiprAya darzAvavAnI che ane e kaparI kasoTImAMthI bhaTubhAI uttirNa thayA emAM emanI sAhityasevAnI saphaLatA hatI. sAhitya "nA keTalAMka aMgo evI sarasa rIte emaNe khilAvyAM hatAM ke tene laIne gujarAtI vAcaka vargamAM te mAsika lokapriya thaI paDayuM hatuM. prathama to e mAsikanuM puThuM eka ja raMganuM cAlu rahe, evI civaTa emaNe rAkhI hatI. bAvIsa varSanA aMkanAM puMThAM ekasarakhA AchA gulAbI raMganAM jovAmAM Avaze; bIjuM dara mAsanI pahelI tArIkhe te niyamita rIte maLatuM hatuM. e eAchuM zramasAdhya kAryuM nahotuM. trIjuM, pustakane avalokana vibhAga. e patramAMnI samAlocanAthI AkhA varSamAM keTalAM ane kevAM pustaka prasiddha thayAM tenI noMdha alpa prayAse jANuM zakAtI; ane emAM viziSTatA e hatI ke jevuM pustaka bahAra paDe ke tarata tenI noMdha temAM AvatI, ane je kAMI abhiprAya, kAMI paNa DaMza vinA, pitAne je lAge tema, spaSTatAthI ane daDhatApUrvaka, paNa nikhAlasapaNe darzAvAte; ane temAM emanuM vyaktitva vizeSa rIte khIlI uThatuM, ane emanA te abhiprAyanuM vajana paDatuM hatuM. pAMcamuM, prAcIna kAvyanA saMskAra emanA pitAzrI kAMTAvALA pAsethI emane vArasAmAM utaryA hatA, ane prAcIna kAvyanuM prakAzana e sAhityanuM eka sthAyI ane mahatvanuM aMga thaI paDayuM hatuM. bhaTubhAI jatAM gujarAtI sAhitye eka sAro sevAbhAvI "sAhityakAra" bole che ane keTaloka samaya sAhitya rasikone emanI uNapa jarUra sAlaze. | gujarAtI patrakAritvamAM evuM bIjuM duHkhada mRtyu "pijAma'nuM hatuM. jAme jamazeda" dainikanA taMtrI tarIke emanI sevA mahatvanI hatI, paNa gujarAtI vAcanArI Alama emane eka prabhAvazALI navalakathAkAra tarIke pIchAnatI hatI; emaNe emanA pitA marajhabAnanI sAhityakAra tarIkenI khyAtine vizeSa ujajavaLa karI hatI. gujarAtI ane gujarAtI pArasI lekhako vacce sAMdhanArI senerI sAMkaLa rUpe teo hatA; te kAraNe temanI oNTa ApaNane vadhu mAluma paDaze. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 sana 1933 nI maulika ane sarasa kRtie|mAM zrIyuta munazInAM pustakA prathama pada le che. jelamAM rahIne emaNe nada zatAbdI utsava ujavavAnA upakrama yeAjyeA hateA tene ullekha ame upara karyo che, ane kavi na`da viSe eka uttama pustaka ApaNane prApta thanArUM che, enI paNa noMdha karelI che. jelamAM pharajiyAta nivAsa daramiyAna puSkaLa samaya ane zAnti, jene cAlu vyavasAyI jIvanamAM abhAva hatA, te maLatAM, ene sadupayeAga zrIyuta munazIe sAhitya pravRttimAM racyApacyA rahIne karyo; jenA pariNAme ApaNane narasaiMbhakta harineA, thoDAMka rasadarzItA, leApAmudrA, snehasaMbhrama, zizu ane sakhI vagere pustako maLyAM che; ane nirvivAda te * uttama kRti che, eTaluMja nahi paNa lekhaka tema gujarAtI sAhitya te sArU mAna ane magarUrI lai zake tevA amArA namra abhiprAya che. leAkamAnya tilakane mAMDale jelamAM vasavuM paDayuM tyAre emanI tejasvI buddhine upayAga emaNe " gItA rahasya''nI racanAmAM karyAM hatA; ane e pustakathI marAThI sAhitya samRddha ane gauravavaMtu thayuM che, e viSe e mata nathI. satyAgrahanI laDatane laI ne ApaNA ghaNA sAhitya sevakAe jelane vadhAvI lIdhI hatI; ane emanI e tapazcaryAnAM phaLa tarIke ApaNane keTalIka utkRSTa sAhitya kRtie maLelI che; ane nadikamAM bIjI maLavAnI AzA rahe che. ame sAMbhaLyuM che ke zrIyuta munazInuM je lakhANa prakaTa thayuM che, ethI vadhu hajI emanI neTabukomAM lakheluM paDayuM che. ApaNe IcchIzuM ke te satvara prasiddha thavA pAme. zrIyuta munazIe sAhitya saMsanI sthApanAnA divase je vyAkhyAne agAu ApyAM hatAM, te saghaLAM ' gujarAta eka sAMskArika vyakti ane AdivacanA' pustakakAre saMkalita karavAmAM AvyAM che, te saMgraha sAhityanA abhyAsIne bahu seikara thai paDaze. e lekhAe, jyAre te pragaTa thayA tyAre sAhitya jagatamAM khUba khaLabhaLATa ubhA karyAM hatA ane te vyAkhyAne vicArAttejaka ane preraNAtmaka che, enI kAIthI nA pADI zakAze nahi. snehasaMbhrama e " kAkAnI zazI ''nI DhabanuM paNa vArtAnuM pustaka che. haLavA vAcana sAhitya tarIke tenI kimata che ane te vAcatAM ThIka AnaMda paDe che; preAphesaranAM patnI dhanakArunanuM pAtra svastha jAgIradAranAM "phAIba' jevuM sajIva banyuM nathI; paNa strI svabhAvane eka namunA te raju kare che ja. paraMtu emanI tejasvI kRti 'zizu ane sakhI' che. emAM emanA 18 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sane 1933 no sAhitya pravAha AtmavRttAMtane AbhAsa thAya che. emAM emanI nirUpaNazailI juduM ja valaNa letI, kAMIka rasaLatI, kAMIka gaMbhIra, gatimAna paNa vegavaMtI, bhUtakALanAM dRzyo, punaH ubhAM karatI, evI tAdasya ane asarakAraka, vAcakane tenA vicAra pravAhamAM, kheMce jAya che; ane jema koI suhada ApaNane vizvAsamAM laI enuM aMtara khole ane je sAMbhaLIne ApaNuM hRdaya sahAnubhUtithI kavi uThe che, tema sakhI mATe talasatA zizunA AtmAne talasATa ane tenI prApti thatAM je sukhAnaMda anubhave che, tenuM varNanarasika varNana-saceTa varNana vAcakanA mana para sajajaDa asara pedA kare che. ju, A eka namuno "jene sarasvatInI suvarNamaya pratimA rUpe pUjya hatuM, te dUrasthane dedIpyamAna dehanI kaMThamALa banI zizu beThe; ane saravara samA sajala, gaMbhIra nayanomAM joI rahyA. kadI na thAya tyAM maMthana thayuM. ane e saravara jalamAMthI zarama, lakSmIsamI, keDIlIne saMkecAtI, utarI AvI. suvarNanI pratimA, pUjya ne aspRzya, dhIme dhIme nIcuM bhALI, tenA bhujamAM pIgaLI paDI. bhAgyAM haiyAM sAjA thayAM. adhara rasa DhaLe adhare, akhaMDa dhAre. jIvana jharaNAM Atmavisarjane anubhavatAM, ulAsa sAgaramAM lupta thayAM. pi phATayo. aMdhakAra bharyA khaMDamAMthI nizA nAThI, chAyA vacce saMkelIne, AnaMdanI avadhithI tRpta." romAMcaka kissAo je prasiddhi pAmelA che, temAM siddhi pAchaLanI phanAgIrInuM AkarSaNa vizeSa karIne rahe che. Adarza siddha thatA, emane AnaMda lupta thAya che, te sAmAnya thaI paDe che. dhyeya to dUra ne dUra; AgaLa ne AgaLa vadhatuM rahe; e kAMI nyArIja vastu che. jyAre milana thAya tyAre ahaMbhAva raheja nahi; be, tanmaya thaI jAya; temanuM juduM vyaktitva saMbhave ja nahi. gujarAtI sAhityamAM A eka apUrva kRti che; A prakAranuM Atma nivedana jarUra manovedhaka ne manoraMjaka thAya; caritranI jema Atma caritranuM mahatva ochuM nathI. thoDAMka rasadarzane'mAM emanA be uttama lekha saMgrahelA che, pahelA lekhamAM sAhityanuM svarUpa ane sAhityane vikAsa kramasara varNavyo che * zizu ane sakhI, pU. 101. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 ane tenuM pRthakkaraNa ane vivecana, evuM dalIlapUrNAMka ane huziyArIthI karyuM che ke lekhakanuM vaktavya jhaTa samajavAmAM Ave che ane tenI manapara chApa paNa saceADha paDe che. sAhityanA udbhava prathama kevA saMjJegamAM thayA tenA dAkhalAe prAcIna itihAsamAMthI noMdhI lekhake kALabaLe tenI abhivRddhi thatAM e sAhityanA e tribhAga kema paDayA e bahu kuzaLatAthI darzAvyuM che, ane amane lAge che, ke, eTalA bhAga ahiM utAryAMthI, e viSayane tema lekhakanI pratApI kalamane paricaya karAvI zakAzeH lekhanakalA zaru thatAM sAhityakAnA be prakAra thayA. eka pAte zuM dhAre che ke keve svarUpe vastu jue che te kahenAra ane bIjo purAgAmI sAhityakA kahI gayA che te vaDe vastu jonArane kahenAra. jema padyayugamAM maMtradraSTA-sAhitya uccAranAra-nA vaga thayA tema lekhana paddhatie paDita varga pedA karyAM. paMDitanI preraNA pustakA che; tenI zakti pustakAdrArA meLavelI che; tenI mahattA pustako racavAnI zaktimAM che. maMtradraSTA AtmAmAM DubakI mAre che. prakRtine tIkSNa dRSTine nIrakhe che ane e be kriyAethI nIpajelA anubhava vyakta kare che. pa'Dita khIjAe racelA sAhityamAM macyA rahe che; tenI diSTa jJAnanuM pradarzana joI ja rAce che; ane A prakAranI mahenatathI karelA jJAnasaMcayane vyakta karavA te mathe che. dRSTAne niyama mAtra potAnAja ne potAnI rasadaSTinA; paMDitanA niyame bhegA karelA jJAnamAMnI nItaratA siddhAntA jema jJAnane saMcaya thatA gayA tema vidrattAnA Adarzo pragaTayA, ane dRSTAe vidvattAne eka mAtra sAdhanarUpa banAvI; paMDite tene prayatnanuM mULa te lakSya baMne lekhyAM. jema sAgaramAM dekhAtA pataraMganuM pratibiMba kharA parvatathI paNa sarasa ane manohara hoya che tema draSTAnA kathanamAM mAtra kahelI vastu sarasa nathI heAtI, paNa kahenAranuM vyaktitva ne dRSTibiMdu vadhAre sarasa hoya che. AthI dRSTAnA kathanamAM mAnavatA vadhAre dekhAya che ane tethI te cira'jIva thAya che. paMDitanA kathanamAM mAnavatA karatAM mahenata vadhAre hAya che ane te mahenatanI madadathI thanAra pati vadhAre samRddhinA bhAra nIce kathana dAkhI nAkhe che. A mUlabhede sAhityanA vikAsanA dareka yugamAM judA judA taraMgA upajAvyA che.'' jANItA aMgreja lekhaka DIkavInsIe sAhityanA be vibhAga pADayA che, * thoDAMka rasadazanA pR. 78. "( 20 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha knowledge of power pratibhAzALI sAhitya ane knowledge of Information jJAnabodha sAhitya, je upara jaNAvelA zrIyuta munazInA lAkSaNika bhedane lagabhaga anusaratA che, ane vAcaka e namunA parathI joI zakaze ke emanuM vaktavya spaSTa rIte samajAvAmAM lekhaka keTalA badhA vijayI nivaDyA che. zrIyuta munazI eka bAhoza eDavokeTa che; ane emanI dalIlo evI muddAsara ane sacoTa hoya che ke teo sAmA para dhArI asara upajAvI zake che; korTanA kesamAM eka pachI eka dalIla kramasara raju karI, chevaTa upasaMhAramAM AkhA kesanI samAlocanA karI, tenuM tAratamya kheMce che, tema prastuta viSayamAM emanI dalIla ane upasaMhAra nIcenA utArAmAM najare paDaze. sAhitya lekhananuM dhyeya sarasatA kramasara kema prApta thAya che, tenuM prathakkaraNa sUkSmatAthI emaNe nIce mujaba karyuM che - (1) eka vastunA saMskAra mANasa para sacoTa rIte paDe che; (2) e saMskAramAMthI kalpanAcitra pragaTe che; (3) rasavRtti e citramAM apUrvatAnI jhAMkhI karavA mathe che; ane ema karavA jatAM emAM sarasatAnuM AropaNa kare che; rasikatA A sarasatA joI AnaMda pAme che; (5) mANasa A sarasa kalpanA citra vyakta karavA Icche che. e mANasamAM sarjaka zakti hoya te e citrane e sacoTa ne sarasa rIte vyakta kare che -kalAtmaka kRti saraje che; (7) e kalAtmaka kRtinI sacoTatA sAmA mANasa para UMDI chApa pADe che ane (8) temAM rahelI sarasatA sAmAnI rasikatA pichI tene AnaMda pamADe che. ane tenuM vadhu spaSTIkaraNa karavA suprasiddha aMgreja kavi zelInI keTalIka paMktio ApI kalAtmaka kRtinI sarasatA viSe je dhoraNa teo sthApe che, tenuM vivaraNa nIcenA emanA lakhANamAM maLI Ave che; daSTAMta rUpe e zelI jevA kavinI vyakta karavAnI rIta laIe... enAja zabdomAM - gaMbhIra darzana ane camakatAM svapnAMoe tenI kalpanA piSI. vizAla pRthvInAM ane sarvavyApI AkAzanAM dareka dazya ane nAde tenA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 hadayamAM sarvottama taraMge mokalatAM, daivI tatvajJAnanAM jharaNuM tenA tarasyA hoTha para paDatAM. ane pUjya bhUtakALe itihAsa ke kathAmAM je je mahattA, sujanatA ke sauMdarya amara karyA hatAM te e samajato ane jANato. zelInI kAvya racavAnI addabhuta zakti dareka vastune apUrvatA arpa rahe che, dareka vastune judA ane mohaka rUpamAM, mehaka saMbaMdhamAM te nIrakhyAja kare che. tenA magajamAM AkhI sRSTinuM bhAvanAtmaka svarUpa taravaryA ryA kare che. abhuta sarasatAnI bhAvanA tenI dareka manodazAne prerI rahI che. jevI enI rasavRtti che tevI ja enI sarjaka zakti che. zabda, vA, TuMke, zabdacitra, alaMkAro, bhAve, ane bhAvanAo-apratima, UMcita, ane sarasa-enI kRtiomAM, akhaMDa dhodha vahyA kare che. e janmathI kathanakAra che. eno zabda sRSTine apUrvatA arpe che. eNe racelI sRSTi kharI sRSTithI sarasa ane sajIva, samagra mAnava jIvanane samRddha ane bhAvanAzIla karI rahe che. mAtra AvI sRSTi sarajavAmAM manuSyane paramAtmAnuM darzana saMbhave che ema keTalAka tatvavettAo mAne che. eka agraNI jarmana tatvavetA kahe cheH "sRSTimAM rahelI, asmitAne hetupUrNa vyavasthA, ane te vinAnI vyavasthAno virodha niraMtara cAlI Avyo jaNAya che; ane Akhare kalAtmaka kRtinA sahetuka saMvAdamAM virAma pAme che. emAM buddhi Akhare saMpUrNa AtmadarzananI parAkASThA anubhave che. sAthe amaryAdita AnaMda paNa rahelo hoya che. badho virodha nAza pAme che, ne badhAM rahasya samajAya che. dazya ane dRSTAnI asmitApUrNa kriyA vacce aNadhArelo saMyoga koI aya tatva racI de che. e saMgamAM raheluM saMpUrNa ne nizcala tAdAmya darzanamaya sRSTi saraje che. A tAdAmya sAmAnya sRSTine anubhava karanAranI dRSTithI chupAyeluM che. chapAvanAra paDade kalAkAranI dRSTi AgaLathI khasI jAya che. ane kRtio racavAnI ene svayaMbhU preraNA thAya che. kalA, eka ne zAzvata evuM darzana banI jAya che. parama tattva, je kadI darzanano viSaya thatuM nathI, ane chatAM je darzanane viSaya thaI zake evI sRSTine hetu che tenA astitvanI khAtrI A camatkArathI thAya che, ane tethI kalA tatvajJAnathI caDhe che. kalAtmaka kRtimAMja darzana e parama tatvane sparze che. tatvajJAnI kalAne sarvottama lekhe che. "sahetuka kriyA" ane "ahetuka AvirbhAva" prakRti ane Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha itihAsamAM kadI sAthe rahelAM joI zakAtAM nathI, te jIvana, kartavya ane vicAramAM sadAya virodhI banI rahe che, "zAzvata ane maulika aikyanA je maMdiramAM, te baMne eka javAlA banI gayAM hoya ema maLe che, tenuM garbhadvAra te mAtra kalAja ughADe che." A vicAra khare hoya ke nahIM paNa eTaluM to nirvivAda ke kalAbhaka kRtinI sarasatA sarajavAmAM ja manuSyanuM parama sAphalya che. tethI AvA sraSTA, AvA kalAkAro janatAnI pUjAne pAtra thAya che, ane emaNe pravartAvelo kalAdharma, badhA dharmathI zreSTha, samagra jIvanane anaMtakAla DrI rahe che."+ e pustakanA bIjA lekhamAM hindamAM bhakti mArgane saMcAra ane itihAsa lekhake avalo che; emanA pahelA lekha jeTalo saphaLa A lekha thayo nathI; kAraNa ke prathama e viSaya eTale jaTila che hajAra varSane che; ane enA nirNayamAM eTalA badhA matamatAMtarane samanvaya kare rahe che ke tene purato nyAya ApavAnuM e viSayanA niSNAta mATe paNa sAmAnyataH kaThina thaI paDe. zrIyuta munazInuM e vAcana eka zokhIna (amateur) abhyAsI jevuM che; ane vizeSamAM pote je koI nirNaya bAMdhelA che tenuM samarthana karavA teo ene upayoga karavA AturatA dharAve che, ema amane lAge che. teo bhakti ane mAnava praNayabhAva vacce sAmya jIe che, paNa temAMthI IzvarI aMza ja uDI jato amane bhAse che. tadAkArapaNuM emAM Avazyaka che; paNa tethI para, vyaktitvane taddana alopa thaI, mArApaNuM-jatuM rahevuM, ahaMtAno nAza thaze ane tenApaNuM-izvarane ja anubhavo, temAM ekAkAra thavuM e amane lAge che ke bhakti nuM aMtima dhyeya che. A + thoDAMka rasadarzana, pR. 40-4ra * 2701al: Plotinus taught that the One, being super essential, can only be apprehended in ecstasy, when thought, which still distinguishes itself from its object, is transcer.ded, and knower and known become one. As Tennyson's Ancient Sage' says: " If thou would'st hear the nameless and descend Into the Temple cave of thine own self, There, brooding by the central alter, thou May'st haply learn the nameless hath a voice, 23 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 A viSaya carcAspada che, paNa ame mAnIe chIe ke te buddhinA pradeza nathI. tenA pAyA zraddA para avalaMbe che; anubhava tenI sAcI kaseATI che; vAda nahi. eTale e viSe zrIyuta munazInuM maMtavya svIkArAya ema amane lAgatuM nathI paNa emaNe te viSayane emanI pratibhAthI AkarSaka ane rasaprada banAvyA che, ema amAre AnaMdasaha kahevuM paDaze. svataMtra ane navIna nATaka! ApaNe tyAM bhuja lakhAya che; ane te gheADAM varSothI lakhAvA mAMDayAM che; temAM eka agragaNya ane pratibhAzALI nATayakAra tarIke zrIyuta munazIe uMcI pratiSThA prApta karelI che, ane kAI paNa bhASAmAMnAM uttama nATaka sAthe te sarakhAmaNImAM ubhA rahI zake evI uMcI keATinAM che. e nATakAmAM, temAMnA pAtronuM mAnasazAstranI dRSTie pRthakkaraNa thai, mAnavajIvananI nabaLAie tema viziSTatAnAM, tenA preraka baLAnAM ane manuSya svabhAvanA tAdazya pratibiMbe paDatAM, enuM AkarSaNa ane prabhAva bahu prabaLa nivaDe che, ane te AdarapAtra thaI paDe che. ApaNA pavitra veda ane purANa graMthAmAMthI e nATakanI vastunI gUMthaNI karI, tenI ghaTanAmAM, RSimunie jemane ApaNe pUjya mAnIe chIe, temanAM nAmeA lekhaka joDe che, te pati sAme prAcIna saMskRtipriya eka pakSa taraphathI vAMdhA levAmAM Ave che; te sivAya tenI viruddha sAhityanI kRti tarIke kAMI paNa doSa batAvavAmAM AvyA hoya ema amArA jANavAmAM nathI. zrIyuta munazI eka samartha sAhitya sarjaka ane rasika kaLAkAra che; mAnasa svabhAvanA uMDA abhyAsI che; ane mAnasazAstrathI purA paricita hAi, emanAM pAtrAnuM lAgaNI ane svabhAvanuM pRthakkaraNa eTaluM suMdara ane manerama karI zake che ke emanI kRtie vAMcIne sau dhanyavAdanA udgArA uccAre che ane lekhakanI buddhi ne zaktinI prazaMsA kare che; ane tenI By which thou wilt abide, if thou be wise, From knowledge is the swallow on the lake, That sees and stirs the surface-shadow there But never yet hath dipt into the Abysm" 'Light, Life and Love'-edited Dean Inge. 24 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha maulikatA ane apUrvatAne laine gujarAtI nATaya sAhityamAM zrIyuta munazInA nATakoe uMcuM ane gauravabharyuM sthAna meLavyuM che. lopAmudrA nATakamAM zrIyuta munazIe itihAsanA AraMbhakALathI prajAne muMjhavI rahelA varNabhedanA ane tenA samanvayanA prazna bAheAzIthI carco che. jamanImAM hilaTare nyujAti prati suga batAvI che; ane jarmanImAMthI temane hAMkI kADhayA che, ane A lAhInI zuddhi para bhAra mUkyA che, e jANItI khInA che. eja prakAre pUrve vasiSTha RSie zrIyuta munazInA kathyA pramANe, AryonI zuddhi sacavAI rahe te mATe, AryonI ekahaththu sattA, sarvopara sattA sthApavA, saptasiMdhunA pradezamAM AryAMnA vasavATa daramiyAna pracaMDa kArya AraMbhyuM hatuM; ane te prastuta nATakanA kendrita viSaya che. dakSuone phakta dAsa tarIke rAkhavAnA ane temanI sAthe khIjo kASTha prakAranA saMbaMdha hoI zake ke thai zake nahi evA durAgrahI vicAra te dharAve che. aspRzyatAnA prazna hindu samAjane Aje khUba muMjhavI rahyA che, ane tenA ujajavaLa itihAsane te eka kala karUpa che; evI rIte gArA kALAne prazna e kaDavAzabharyo nathI. paradezamAM nahi; paNa ApaNA potAnA vatanamAM yureApIya kalameAmAM ane jImakhAnAmAM hindIone dAkhala karavAmAM AvatA nathI, te paNa varNabhedane AbhArI che, tethI ApaNuM svamAna haNAya che. A kaThina ane viSama praznane lekhake dakSatAthI ane saphaLatApUrvaka nirUpyA che; ane vizvaratha pAse je nirNaya karAvyo che te nyAyapuraHsara ane sAceA che ema ApaNe joi zakIe chIe. Aya ane dRzyu jAtie eka bIjA para humalA laI jAya che, te daramiyAna eka vakhate bharatAtinuM nararatna vizvaratha duzmaneAnA hAthamAM sapaDAi jai paDe che. ahiM dRzyu rAjA zambaranI putrI grA vizvaratha para meAhI paDe che; ane te A vIrane varavA icche che, paNa vizvarathanI rAmAM A lohI uchaLe che; Atva mATe tene abhimAna che. ugrAnA ene vaza karavAnA aneka prayAsAne te taracheADe che; paNa Akhare enuM mAnava hRdaya ugrAnI utkaTa prema lAgaNIne AdhIna bane che; tema evI paristhiti upasthita thAya che ke tenA nikAla kare emAMthI chUTakA thAya ema che, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 dazya kumArI vizvarathane prasanna karavA kAMI kAMI prayatna kare che, tene vaza karavA pite koI paNa bhega ApavA taiyAra che, temaja e be pAnuM AtmamaMthana koI paNa hadayane hacamacAvI mUke evuM vedhaka che. e baMne premathI joDAyA pachI eka prasaMga ApIzuM; te parathI enI sacoTatA ne hadayabhedaktA samajAzeH ADA paDelA bebhAna zarIranI pAse ghUMTaNIe paDI te zAbarInA mAthA para hAtha pheravato hato. enuM gAra, suMdara mukha, caMdra samuM, te vyomajevA khaMDanA aMdhArAmAM camakatuM hatuM. zAmbarInAM sukAelAM sukumAra aMge mAMthI paNa vaivananI suvAsa karatI hatI. zarIranI rekhAonuM lAlitya, phIkA sukA oThanA maroDanI mohinI enA mukhapara lakhalakhatA ekaniSThAnA nirmala tejane daivI banAvI mukatAM hatAM. - tenI AMkha ughaDI tenA para TharI rahI, bhInI thaI. te babaDIH " javu jahu ! svapnAmAM Ave che te jAgatAM ze nathI Avate ?" avAjamAM hatAzano dhvani hatA. "zAmbarI ! huM Avyo chuM, Avyo chuM jIvato, jAgate. svapna nathI." AMkhomAM vijaLInA camakAra samuM jaLahaLatuM kSaNika teja AvyuM. "jac ! jahu !" teNe gadagada kaMThe uccAryuM ane tene nirbala hAtha vizvarathanA gaLAne vIMTAI vaLyA. vizvaratha, tUTate haiye, enI bAthamAM bhAthuM chupAvI raDI paDe. e bharatakula ziremaNi, kuzika jevA rAjaSine patra, agatsyane ziSya, maMtradraSTA thavAne utsuka-Akhare, Akhare-dasyakanyAne priyatama; tenA mUka samarpaNathI svecchAe vecAyelo dAsa; ane te viSama paLe, adhamatAthI paNa adhama gati teNe prApta karI. AMkhamAMthI gauravabhaMganAM lohIbharyA AMsu kharatAM hatAM. pUrvajo, pitAne guru ene zApa Ape evI dazAmAM hato. te samaye tenI daSTie navuM teja paDayuM. svamAna, svajAti, zairava, saMskAra zuddhi, saghaLAMnI dayAnI vedipara ApelI AhUtithI, javAlA nIsaratI hatI, ane temAM ene satya najare paDayuM. vizuddha haiyAnA gaganagAmI bhAgamAM bheda ne dveSathI para evuM zAzvata Rta hatuM. eNe garva vinA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha hata, zambarI che mATe ane e vinAzamAM vijayathI vadhAre nirmala ullAsa vasate hatA. "jahu ! mane choDI nahIM jato. huM tuM kaheze tema karIza. huM tArI strIo jevI thaI rahIza. tArA devane pUchaza. mane joIe te mAraje, kApI nAMkhaje, paNa deva ! mane kADhI nahIM mukatA." raDa nahI, raDa nahI, zAmbarI ! huM nahI jAuM. tuM AkaMda nahI kara. tuM thAkI jaze to pachI bebhAna thaI jaze." kahe ke tuM mane nahI choDI jAya." "nahIM choDI jAuM. thayuM ? tuM have suI jA. mAruM mAna." mAnIza ! mAnIza. paNa Ane Ave raheje."* te pachI prema khAtara, patine bacAvavA Aryone zAbarI killAne mArga batAvI de che, ane e rIte tenA pitAnA ane dazya jAtinA nikaMdananuM te nimitta thaI paDe che. e Atma samarpaNa jevuM tevuM na hatuM. Atma samarpaNathI devo paNa rIjhe che, te pachI manuSya koNa mAtra ? ane vizvaratha paNa e premane sAco nivaDe che, eTaluM ja paNa enI buddhi ane hRdayane je mArga nyAyI, sAco ane mAnavabharyo lAge che, te AkhI Aya jAtinA pracaMDa virodha chatAM ekale ane aTulo ubho rahI niDaratAthI ugrAne patnI tarIke svIkAre che, ane varNabhedane prazna ukele che, te bhAratanA itihAsamAM eka ujavaLa divasa lekhA joIe. te nirNaya jema mahatvane ane gaMbhIra hato tema duraMdezIbharyo ane DAhyo hato. te sAcuM ja kahe che, "Aryatva rUpa ne raMga vaDe nathI. e to che tapa vaDe-satyamAM, RtanA anusaraNathI." kartAe nATakanI bhUmikA rUpe vizvarathane pUrva vRttAMta kathA rUpe pahelA bhAgamAM Apyo che, ane te nATakanuM hArda samajavAmAM madadagAra thAya che. paraMtu jANItA nATakakAra barnADa zonI peThe enI prastAvanAmAM zrIyuta munazIe Arya dazyanA varNabhedanA praznane aitihAsika rIte, svataMtra nibaMdharUpe carcA hota te te vadhu AvakArapAtra thaI paData, ema amAruM mAnavuM che. . purANomAM vasiSTha ane vizvAmitra e bene virodhIo tarIke varNavyA che; ane harizcaMdrane je kaSTa Ape che tethI vizvAmitra akArA thaI paDe che; A nATakamAM e dazya tadana badalAI jAya che, ane vizvaratha-vizvAmitra x pAmudrA bhAga 1 lo pRSTha 106, 107. 27 - - Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 Arya ane dazya jAtinA mitra ja nahi, paNa vizvanA mitra ane uddhAraka bane che, e navIna dRSTibiMdu vicAravA jevuM che. narasaibhakta harine " e caritra graMtha viSe ame buddhiprakAzamAM vistArathI vivecana kareluM che, eTale e viSayane ahiM pharI nahiM carcAe paNa eTaluM neMdhIzuM ke kartAe bhakta kavi narasai mahetA viSe upalabdha sAhitya vAMcIne temanA mana para je saMskAra chApa paDelI tenuM pratibiMba uparakta pustakamAM utAryuM che, paNa tethI ema nathI karatuM ke emAM varNavelI sarva vigate sAcI ane aitihAsika che. kavi nhAnAlAlanuM "dalapatarAma caritra,' zrIyuta vizvanAtha bhaTTanuM vIra narmada," zrIyuta mAnazaMkarabhAInuM rAjAbAhAdura chabIlArAma, zrIyuta bApAlAla vaidyakRta jayakRSNanuM caritra, pArvatIbAI AthavalenuM AtmavRttAMta, ane saMta kAnsisa, zrIyuta mahAdevabhAI likhita, e pustake koIne koI dRSTie amane mahatvanAM ane mananIya mAluma paDyAM che. | sane 1911mAM zrIyuta -nhAnAlAle bhagavad gItAnuM samazlokI bhASAMtara prasiddha karyuM, te pustaka emaNe kavIzvara dalapatarAmane arpaNa karyuM hatuM, e suputre svargastha pitAne ApelI aMjali amane khAsa pasaMda paDI hatI ane tethI te buddhiprakAza'mAM e vakhate ame pharI chApI hatI. te samaye amane skareluM ke kavIzvaranuM jIvanacaritra e buddhizALI ane tejasvI kalama bAhaduranA haste lakhAya che te eka suMdara kRtti thaI paDe; ane vacamAM ame mitro pAsethI sAMbhaLyuM hatuM ke evuM eka pustaka lakhavAne kavi nhAnAlAlano vicAra che, ane te sArU mAhitI paNa saMgrahI rahyA che. 1 sosAyaTIe kavIzvaranuM caritra lakhavAno nirNaya karyo hato ane e viSayane yogya nyAya ApI zake evA emanA saMsargamAM AvelA eka be vidvAnone te caritra lakhI ApavAnuM sUcavyuM hatuM, paNa te mATe haju keTaloka samaya vita joIe, ane bIjI paNa keTalIka taiyArI hovI joIe, te kAraNa AgaLa dharI, teoe anIcchA darzAvI hatI. te arasAmAM ke tenI AsapAsanA varSomAM kavIzvaranA eka priya 'ziSya ane emanA vizeSa samAgamamAM AvelA kAzIzaMkara mULazaMkare zrI sayAjI sAhitya mALAmAM kavi dalapatarAmanuM caritra lakhI ApyuM hatuM kavIzvaranAM smaraNa emaNe te agAu buddhiprakAzamAM ApyAM hatAM. Ama 28 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 no sAhitya pravAha e viSayamAM amane khUba rasa hatuM, ane kavIzvaranuM jIvanacaritra lakhAya te sArU bahu utsuka hatA; tethI kavi nahAnAlAlanuM pustaka prasiddha thatAM pahelI take ja te meLavI ame sAvaeNta vAMcI gayA hatA, ane kahevAnI jarUra nathI ke te amane priya thaI paDyuM hatuM. evuM uttama pustaka ame pUrve naMdazaMkaranuM caritra vAMcyuM hatuM. e baMnenI nirUpaNa zailImAM keTaluMka sAmya mAluma paDaze H ekamAM suratano tAdazya vRttAMta Ave che, tyAre bIjAmAM ApaNe te samayanA kAThiyAvADanA samAja jIvanathI, paricita thaIe chIe. baMne lekhakenI viziSTatA e che ke madhyastha citranI AsapAsa sAmAjika paristhitinI bhUmikA ubhI karI, evuM aitihAsika vAtAvaraNa upajAve che ke ApaNe samakAlina dazyo avelekatA na hoie evo AbhAsa thAya che; ane te daSTie, anya aitihAsika sAdhananA abhAve, e pustakonuM mUlya thoDuM nathI. baMne samartha ane pratibhAzALI lekhako che eTale emaNe dorelAM samAja citro paNa vividha raMgothI sArI rIte citarelA ane surekha che, ane tenI chApa managama nivaDe che. kavIzvaranAM caritrano hajI eka bhAga bahAra paDelo che; bIjA be bhAge lakhAI rahyA che; te maLe, AkhuM caritra avalokavuM vadhu savaDabharyuM thaI paDaze ema ame mAnIe chIe. e ja varSamAM kavizrI taraphathI bIjI be copaDIo maLI hatI, (1) "oja ane agara" ane (2) "sarasvatIcaMdranuM jagatanI kAdaMbarIomAM sthAna." paheluM pustaka emanA AraMbhakALano prayAsa che, ane emano kAvyavikAsa tapAsavA mATe e upayogI che. sarasvatIcaMdranI samAlocanAnuM pustaka e navalakathA prakaTa thaI te samaye lakhAyeluM hota to te vadhu Aka"ka thAta ane tenI kAMIka vizeSa asara thavA pAmata. te pachI jamAno vahI gayo che; e jIvanasRSTija badalAI gaI che; sAmAjika navalakathA tarIke Aje sarasvatIcaMdranI jhAjhI asara mAluma nahi paDe, emAMnA rAjakIya praznanI carcAe navIna svarUpa dhAraNa kareluM che; mAtra emAMno tatvaciMtano bhAga e viSayanA rasiyAne rasaprada thaI paDe; paraMtu eka navalakathA tarIke emAM uparokta viSayonI lAMbI carcAothI, uttama kathAomAM tenI gaNanA karavAmAM keTalAka vivecake vAMdho uThAve che, ane te khoTuM nathI. game tema ho, gayA jamAnAmAM enA jevuM sarasa ane lokapriya bIjuM koI pustaka nahotuM, ane gujarAtI sAhitya ethI ujajavaLa banyuM hatuM te 29 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 lakhIne govadhanarAme gujarAtanI ane gujarAtI sAhityanI apratima sevA karelI che ane te mATe prajA emanI atyaMta RNI che, ane emanI pacIsamI saMvatsarI nimitta je samAraMbha thayo te prasaMge prastuta zraddhAMjali apane kavizrI nhAnAlAle kharekhara eka prazasya kArya karyuM hatuM. kaumudIkAre sAhitya sevaka gaNanI yojanA ghaDI, tene amalamAM ANI temAMnA sAhitya sevakee sAhitya kAryanI vaheMcaNI karI temAM narmada dalapatayugano itihAsa lakhavAnuM kArya zrIyuta vizvanAtha bhadde upADI lIdhuM hatuM; jeoe emaNe yojelo pAribhASika keSa avalokya haze teo jANe che ke arvAcIna gadya sAhityanuM emanuM vAMcana vyApaka tema jhINuM che. emaNe e narmada dalapatayuganuM sAhitya vAMcIne asaMtoSa mAnya nathI; paNa samakAlIna mAsikenI purANI phAIla bane teTalI uthalAvI gayA che; ane e abhyAsa ne vAcananA pariNAme emanuM "vIranarmada"nuM pustaka eka uttama pustaka nivaDayuM che. evAM bahu ceDAM pustaka, vivecanAtmaka, gujarAtImAM maLI Avaze. e pustaka bahAra paDayuM te pUrve leransa binyananuM akabara caritranuM pustaka amArA vAMcavAmAM AvyuM hatuM, akabara viSe mahATA ane vistRta caritre lakhAyAM che, ane te sArU sAdhana sAmagrI paNa vipula che, paraMtu eka kuzaLa citrakAra Avazyaka vigateno upayoga karI eka uttama ane lAkSaNika tailacitra upajAvI kADhe che, ane te jonArane mULapuruSane tAdazya khyAla Ape che, e pratinuM pustaka hatuM; ane evI sabaLa chApa vIra narmadanuM caritra vAMcatAM amArA mana para paDI hatI. keTalIka maryAdAone laIne lekhakane e viSayane TuMkAvavo paDyo hata; te citra saMpUrNa meLavI zakyA hota te eno AnaMda kaMIka ora jAmata. prastuta lakhANa vAMcIne kavi narmada viSe vadhu ane vadhu jANavAne ApaNI IMtejArI vadhe che; lekhaka e viSaya pharI hAthamAM le ane kavi narmadanuM phula sAIjha tailacitra citare, to amane zraddhA che ke, eka javalaMta kRti thaI paDaze. kAThiyAvADanA ItihAsamAM nAgaroe vIratAbharyo bhAga bhajave che; ane emanI kalamanI jema emanI barachI paNa eTalI mazahura che. amarajI divAna, raNachoDajI divAna, trikamadAsa ane emanA vaMzajo, rAjA bahAdura dayAbahAdura ane rAjA chabIlArAmanAM parAkrama, emanI hiMmata, musaddIgIrI ane sAhasikatA suprasiddha che; ane ApaNe saMteSa pAmavA jevuM e che ke e vIra puruSomAMnA keTalAkanAM caritra gujarAtImAM lakhAyAM che, temAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933ne sAhitya pravAha chabIlArAmanA caritrapustakathI saMgIna umero thayo che. tenA lekhaka zrIyuta mAnazaMkarabhAIe nAgarone ItihAsa saMzodhavAmAM AkhI jIMdagI gALelI che, ane ApaNane keTaluMka vicAraNIya sAhitya pUruM pADeluM che. thoDA samayathI emanI AMkha nabaLI paDI gayelI che, tema chatAM upalabdha hakIkatane vivekapUrvaka upayoga karI rAjA chabIlArAma viSe eka vAMcavA jevuM pustaka emaNe ApyuM che; ane te ItihAsa rasikone priyakara thaI paDaze. emAMnI eka bInA prati sAhitya rasika baMdhunuM ame dhyAna dorIzuM ke rAjA chabIlArAmanA jIvananA saMbaMdhamAM maLelI keTalIka sAle, zaMkAspada, bhUlabharelI tema paraspara virodhI maLI Ave che; eo bA~ varSa para thaI gayA hatA; te pachI narasai mahetA viSe emanA vaMzajo je sAlavArI raju kare che, te keTale aMze AdhArabhUta mAnI levI e eka vicAravA jevo prazna che; ane evI muzkelIone laIne ItihAsanA kALa nirNayamAM sAhityanA pramANane tadana gauNa sthAna apAya che. zrIyuta bApAlAla vaidya, eka vaidya tarIke huziyAra che, ane lekhana kAryamAM paNa sArI prIti dharAve che; tene laIne keTaluMka upayogI sAhitya ' ApaNane temanA taraphathI maLeluM che. te vaidyae tema e viSayamAM rasa lenArAone jovA jevuM che, paraMtu amane te emanuM jayakRSNabhAInuM jIvanacaritra khAsa gamyuM che; emanA gurUbhAvathI ame mugdha thayA chIe, gujarAtIomAM vanaspatizAstranA niSNAta tarIke keInI khyAti baMdhAI hoya to te jayakRSNabhAI hatA, ane gujarAta ane kaccha pradezanI vanaspati viSe emaNe je be pustaka lakhyAM che, te kharekhara apUrva che. eka vidvAna tarIke ApaNane emanA mATe mAna che ja; paNa emanI khAnagI jIvananI hakIkata prastuta pustakamAMthI ApaNe jANIe chIe tyAre e mahAna puruSanA caraNe ApaNuM mastaka DhaLI paDe che. ApaNA samAjamAM vidhavAnI zI sthiti che, te samajAvavAnI jarUra paDe ema nathI; paNa tenA para sArA saMskAra paDatAM ane keLavaNI prApta karatAM te keTalI hada sudhI pahoMcI zake che, tenuM suMdara dRSTAMta prArvatIbAI AthavalenI jIvana kahANI puruM pADe che, ane e pustakane zrIyuta motIbhAI amIne parIkSA mATe pasaMda karyuM hatuM te joine amane bahu AnaMda thayo hato. AvAM pustakanuM vAcana jIvana ghaDataramAM preraNArUpa ane mArgadarzaka thaI paDe che. 31 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 saMta krAnsisa nAme eka mahAna saMta yuropamAM thaI gayA che; temanuM jIvanaparivartana eka adbhuta kathA che; ane emanuM sevAkArya ethI paNa vizeSa mahatvanuM ane lokopakArI nivaDayuM che. aMgrejImAM e saMta puruSa viSe puSkaLa sAhitya racAyeluM che; gayA varSe "kumAra" mAsikamAM zrIyuta raMgIladAsa kApaDIAe saMta kAnsisa para eka mananIya lekha lakhyo hato, te pUrve zrIyuta mahAdevabhAIe "navajIvanamAM e satapuruSa viSe eka lekhamALA lakhI hatI te pustakakAre ApaNane prApta thAya che, e khuzI thavA jevuM che; saMta kAnsisa jevo caritranAyaka ane zrIyuta mahAdevabhAI jevA marmagrAhI vivecaka eTale e kRtinI uttamatA viSe vadhu kAMI kahevA jevuM hoya ja nahi. AjakAla navalakathAnAM pustakamAM zrIyuta ramaNalAla ane zrIyuta munazInAM pustakonI mAgaNI vadhu hoya che, ane teo koIne koI vArtA pustaka cAlu ApatA rahe che; e thoDuM saMteSakAraka nathI. zrIyuta munazInI "sneha saMbhrama "mAM Adhunika samAjajIvanamAM je parivartana thaI rahyuM che, tene paricaya karAvatAM keTalAMka sAmAjika citro temaNe daryA che; te ramujI che paNa koI preraka bhAvanA ke Adarza emAM mAluma paDaze nahi; kaI kaheze ke navala kathAno e Azaya paNa nathI. tenI paDakhe "grAmya lakSmInuM pustaka judI bhAta pADe che. gAmaDAMonI punarracanAno prazna thoDoka samayathI khUba vicArAI ane carcAI rahyo che, temAM A pustakanuM prakAzana vakhatasaranuM che; lekhake grAmyasudhAraNAnA keTalAka praznanuM vivecana karyuM che, te mArgadarzaka thaze; zrIyuta ramaNalAlanI samartha lekhinI e viSayane eka jIvana prazna banAvI mUke che, ane tenuM vAMcana AnaMdaprada thaI paDe che. A varSanI sarasa navalakathAomAMnI te eka che; ApaNane eka bhAga maLelo che, bIjA bhAga mATe vAcaka AturatAthI rAha joI rahyo che. - zrIyuta aMbAlAla purANIe "darpaNanA TukaDA" e nAmaka hAnI vArtAmAM emanAM koleja jIvananAM saMsmaraNo graMthIne eka suMdara pustaka racyuM che; temAM rUkhI bhIkhAraNanuM pAtra kheMcANakAraka thaI paDe che. paNa emanuM jIvanakArya te araviMda bAbunA uttama graMthane gujarAtI janatAne paricaya karAvo e thaI ? paDeluM che; emanI e pravRtti cAlu che ane A varSe ApaNane emanA taraphathI "bhaktiyoga" nAmanuM pustaka maLyuM che. gujarAtI sAhityanI temanI e sevA ochI prazaMsanIya nathI; penDIcerI AzramamAM nivAsa karyo te 32 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha pahelA gujarAtamAM emaNe vyAyAma pravRtti zarU karI hatI; ane eve eka bhAvanAzALI ziSyasamUha potAnA AtmabaLanA prabhAvathI ubhA karyo hatA ke teo e kabyakSetramAMthI dUra khasI gayA che, tema chatAM e kA te premapUrvaka calAvI rahyA che, e joI ne kAi paNa vyakti magarUrI lai zake, saurASTra kAryAlaye gujarAtane eka medhANI ApIne rANapuranI e saMsthAne amara karI che, emanAM pagale anusarI zrIyuta guNavaMtarAya AcArya paNa saurASTranA bhUtakALa sajIva karavA prayatna karI rahyA che, ane emanI kRti 'bhUtakALanA paDachAyA' ane 'sAgara saMdhyA' leAkapriya nivaDI che, te batAve che ke emanI kalama paNa kasAyalI tema tejadAra che. "" thADIka muddatathI zrIyuta medhANInI kalama zAnta paDelI che; ApaNe IcchIzuM ke teo lekhana pravRtti pAchI hAtha dhare; emanI sAgaranA tIre tIre" e ceApaDI sau kAI ne gamaze; emanI nirUpaNa zailImAM kAMika ajaba AkarSaNa raheluM che. zrIyuta dhumaketu" navalikAkAra tarIke ajoDa che; 'pradIpa' ane 'bhIlakumAra ekalavya ane khIjAM nATakA' e e pustakA varSa daramiyAna emaNe bahAra pADayAM che; temAM emanI zaktinuM darzana thAya che ja, paNu vAcakanuM mana te vadhu 'taNakhA' meLavavAne iMtejAra rahe che. ghaNAkharA vAcako preA. alavantarAyane, eka samartha sAhitya vivecaka, itihAsanA adhyApaka, rAjakAraNanA abhyAsI, TUMkI vArtAnA lekhaka ane kavi tarIke oLakhe che; paNa te te sAthe eka sArA saMskRtana paNa che; ane eka paMDitanI peThe tene uMDA abhyAsa karelA che. sana 1905mAM emaNe kAlidAsakRta "zAkuntala" nA gujarAtImAM anuvAda karyAM hatA; te pachI pUNAmAM maLelI pahelI pauvvatya konpharansamAM 'zAkuntala'nA pATha viSe eka nibaMdha raju karyAM hatA, te vAMcyAthI emanI vidvattAnA khyAla Avaze. prastuta va mAM pre. balavantarAya e ja kavinuM nATaka * mAlavikAgni mitra'ne gujarAtImAM tarajumeA chapAvyA che. sAmAnya vAcakane tenI bhASA vakhate kaThina lAge; paNa e akSarasaH tarajumeA, e nATakane abhyAsa karanArane jarUra madadagAra thaI paDaze ane kavinA samaya paratve emaNe upeAdhAta lakhyA che, te, ane temAMnA 'manikA' vibhAga pustakanuM viziSTa aMga 33 5 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 lekhI zakAya; eja nATakanA bIjo tarajumA je eka abhyAsI bhAI e karelA che, teo preA. ThAkAranA A anuvAda viSe nIce mujaba abhiprAya Ape cheH gujarAtI bhASAmAM 'mahAkavinI' kRtine anuvAda ane te paNa mahAkavi kAlidAsanA hRdayane sparza karatA, te jamAnAnA Adarzone AbAda svarUpe raju karatA, chatAM vAcakane hAthamAM lIdhA pachI pUrA vAMcyA vinA cheDavA na gamatA anuvAda-apI zrIyuta ThAkAre gujarAtI sAhitya rasika janatA upara upakAra karyo che.' navI kavitA sattvazALI ane AzAspada, dina prati dina khIlatI jAya che; ane ugatA kavienI saMkhyA vadhe che, e paNa ApaNA sAhityanI abhivRddhinuM sucihna che. atyAra sudhI e navajuvAna kavienI kRtie sAmAnyataH judAM judAM mAsikAmAM chUTaka chUTaka vAcavAne maLatI; temanA koi kAvya saMgraha pustakAkAre pragaTa thayA nahatA; paNa cAlu varSoMmAM evAM pAMca sAta pustakA bahAra paDayAM che, jevAM ke, zrIyuta caMdravadanakRta IlA kAvyo, zrIyuta IndulAla gAMdhInAM 'tejarekhA' ane 'jIvananAM jaLa', zrIyuta manasukhalAla jhaverInuM puladeAla, zrIyuta beTAInuM 'jyAtirekhA' ane zrIyuta suMdaramanAM, kAyA bhagatanI vANI ane kAvyamagalA, te joine ApaNane AnaMda thAya che. e sarva kAvyapustako navI kavitAnA suMdara namunAe raju kare che, eTaluMja nahi paNa temAM ApaNe navayuvAnu` mAnasa pArakhI zakIe chIe, emanA abhilASa ane Adarza, emanA mathana ane maneAvyathA e sadhaLuM ApaNane AkarSe che ane e citrAmAM te je saMskAra chApa emanA manapara paDI hoya che, tene mUrtimaMta karavA prayatna karatA jovAmAM Ave che; temAM anukaraNane pAsa kavacita najare paDe che; ane je kAMi tee kave che, te vAcana, nirIkSaNa, abhyAsa dvArA prApta kareluM, svavicAra ne lAgaNIne vyakta karatuM ane jIvanane sparzatuM heAya che. pahelAMnI jema iMgrejI kavitAnA sAva tarajumA gheADAkaja maLI Ave che. A pramANe A kAvya saMgraho navazikSita mAnasane rUce, AnaMda Ape, unnata saMskAra bakSe, emanAmAM bhAvanA prere, preraka baLa Ape, evA vividha prakAranA ane AnaMdadAyaka mAluma paDaze. sundaram kRta 'kAvyamaMgalA'nA pAnAM pheravatA eka kAvya "janmagAMTha''; hAtha caDhayuM te eka vAnagI tarIke raju karIzuMH-- * buddhiprakAza, sana 1933, pR. 385. 34 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 nA sAhitya pravAha janmagAMTha : gulamakI : janmagAMTha: kALanA anaMta sUtra pe paDatI jindagItaNA aneka AmaLAnI eka gAM, rAtri ne ahaNAM mahAna jhUMDa bAMdhanAra varSe kerI AvatI vaLI vaLI ja eka gAMTha, janmagAMTha, jIvanA pravAsamAM paDela eka mAnavInI jindagInI eka e pracaMDa gAMda, tyAM paDI prabhAtamAM, dine dine vadhI vadhI jaDatI aMga, caDa baMdha bAMdhanAra janmagAMTha, janmagAMTha, janmagAMTha, gAMTha, gAMTha, baMdha, baMdha, rAcatA manuSya zuM haze ja jANI janmagAMTha ? janmaveta AMdhI gAMTha, STikerI mAMdhI gAMTha, kliSTa gAMTha mAnavIsamAjakerI, sabhyatAnI ziSTa gAMTha, saMskRtinI puSTa gAMTha, jJAnakerI zuSka gAMThe, mAta, tAta, patnI, putra, mitratAnI miSTa gAMTha, aMtare anaMta gAMTha, eka pe aneka gAMTha, cheDatA na, bAMdhatA, chuTI janArI bAMdhatA, tuTI janArI sAMdhatA, navI navI umeratA; saLaMga sUtra, snigdha pUtra, tejathI pradIpta sUtra, 35 5 10 15 20 25 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 rezamI suMvALuM sUtra, AtmanuM akhaMDa sUtra, IzanuM abhedya sUtra, AmaLI ja AmaLI, abhedya gAMTha pADate, praphullatA, pradIptatA, akhaMDatA, abhedyatA micI dago ukheData, ' 35 manuSya kema harSa te suNI ja zabda "janmagAMTha'? mAharI ya janmagAMThaH kyAre paDI ja gAMTha . na smaruM, huM vismaruM, kadA hi mArI janmagAMTha. dine dine paDe ja gAMTha, 40 nitya nitya janmagAMTha, kokanI ya janmagAMTha che ujAvavAnI gAMTha; sarvanI, anaMta baddha lokanI ujAvuM Aja janmagAMTha, choDavA mathuMja gAMTha, bAMdhazo mane na gAMTha, yAda Apaze na gAMTha mAharI pare paDela jindagInI janmagAMTha. huM bhathuM, tame maLe, mathuM maTADavA huM gAMTha, saLaMga hIradAra pe paDela huM ukeluM gAMTha, gAMTha gAMTha choDuM huM, akhaMDa sUtra aMtavaMta dIsatuM ja gAMThamAM, ukelI e badhI ja gAMTha, IcchuM huM nihALavA, mathuM huM siddhi pAmavA, anAdimAM paDelI eka cheDale ja derane, 55 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1933 ne sAhitya pravAha anaMtamAM paDela anya cheDalA ja dvArA, samagra te nihALavA, saLaMga snigdha spavA caDuM, mathu, paDuM, UThuM, bhale vale ja thAya je thavAnI hAya. jindagI anaMta sUtra, khaMDa nA ja, gAMThenA nihALavA mane kriyA, dine dine ja janmagAMThe mAharI UjAvuM huM, ukeluM huM, na bAMdhavI vizeSa gAMda. dhanyavAda nApaze| yadA paDela janmagAMTha, dhanyavAda Apo chuTe yadA pracaNDa gAMTha, jJAnathI, prakAzathI, chuTe na ke kapAi jAya meAtanI charI thI bhale kapAI jAya gAMk. zeAcajo, vicAro, urjAvajo, bhale paDe ja anya gAMThe, anya jindagAnInI, tame na te nihALazeA, gaNI tuTela eka gAMTha, eka jIva chUTiyA, pracaNya gAMTha jindagInI tADI je vaTiyA, gaNI ja khUba rAco, khuzI thaI ja nAco; O paraMtu nA, kadI ya nA, karI zakAya eTaluM kadIka nahi, kadA nahIM, kadI nahIM, na gAMTha mAharI pare paDela jindagItaNI, 65 37 70 75 85 janmagAMTha dhanyavAdaze| nahIM. navA kaviemAM amane lAge che ke sundaramanAM kAvyeA leAkapriya nivaDI, puSkaLa vaMcAze. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 prAcIna kAvyanAM prakAzanamAM traNa pustako vizeSa dhyAna kheMce che, be zrI phorbasa sabhAe prakaTa karelAM ane eka sAyaTIe chapAveluM, "rasika vallabha', pR. jeThAlAla zAha saMpAdita. kavi kezavarAmakRta kRSNalIlA caritra saM. 1526mAM racAyuM hatuM, eTalAM junAM gujarAtI kAvyo bahu thoDAM maLI AvelAM che; e rIte tenuM keTaluMka mahatva che, tenI sAthe gujarAtamAM bhaktisaMpradAyano pracAra kyAre thayo hato ane kevo jAmyuM hatuM tene nirNaya karavAmAM paNa te upayogI thaI paDe ema che. e praznane prastuta kAvyanI prastAvanAmAM zrIyuta naTavaralAle vidvattApUrvaka carcA che. ane te lekha jema abhyAsa pUrNa tema mananIya mAluma paDaze. tenA anusaMdhAnamAM "gujarAtI"nA zrI kRSNAMkamAM bivamaMgaLa uphe lIlAzuka viSe emaNe lakhelo lekha paNa vAMcavA jevo che. sadarahu kAvyanuM saMpAdana kArya e viSayamAM siddhahasta jANItA sAkSara zrIyuta aMbAlAla jAnIe karyuM che. e nAma mAtra tenAM saMpAdana kAmanI sarasatA mATe basa che. ApaNA mahAna kAvyagraMtha mahAbhArata ane rAmAyaNanA dezI bhASAmAM anuvAda sarva prAMtamAM soLamA sattaramA saikAmAM taiyAra thayelA jovAmAM Ave che. e pustakanuM vAMcana ane adhyayana hAlamAM kamI thayeluM che te paNa prAcIna sAhityanA abhyAsa sAruM ane tene vikAsa krama samajavAne junA kavionAM e pustake prasiddha thavA pAme e Avazyaka che. AkhuM mahAbhArata ekaja kavie raceluM haju maLeluM nathI, tethI bhinna bhinna lekhakoe racelAM judA judA parvone saMkalita karI, e pustaka samagra upajAvI kADhavuM rahyuM. zrI pherbasa sabhAe mahAbhAratanuM prakAzana kArya upADI lIdhuM che, e khuzI thavA jevuM che, ane temane e kAmane yogya saMpAdaka, maLyA che, ema paheluM pustaka mahAbhAratanuM "Adiparva ane sabhAparvanuM saMpAdana kAma jotAM koIpaNa sAhitya abhyAsI kahI zakaze. saMskRtanA teo sArA jJAtA che tema junA gujarAtI sAhityanuM vAcana ane abhyAsa paNa temano bahaLe che. pahelA graMthamAM haridAsakRta Adiparva ane viSNudAsa viracita sabhAparva, e be parvone samAveza karavAmAM AvyuM che. tenuM saMzodhana judI jIdI maLI AvelI prata parathI zrIyuta kezavarAma zAstrIe kALajIpUrvaka ane 38 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1973 nA sAhitya pravAhe jhINavaTathI kayuM che; eTaluM ja nahi paNa kavinA samaya nirNita karatA eka abhyAsapUrNa upedghAta lakhyA che, te e viSayanA jijJAsune upayAgI thaze. sAhitya graMthAmAMnA keTalAka agatyanA graMthAne upara ullekha thaI gayeA che. temAM zrIyuta vijayarAyanuM " khuzkI ane tarI" khAsa vAMcavA jevuM pustaka che. e pravAsa noMdha che, paNa emAM ekaluM varNana ja nathI; te noMdhapAthI che, tema chatAM te nIrasa vigatAthI bharI nathI. paraMtu pravAsa daramiyAna ane je te sthaLe emaNe mukAma karyo tyAM eka saMskArI magajapara judA judA vAtAvaraNamAM ane prasaMgeAmAM mUkAtA je lAgaNI anubhavelI, tenuM rasika byAna, vacamAM vacamAM marmALA vAkyA ane mananIya vicAranI chAMTavALuM karyuM che te ApaNane AnaMdadAyaka thaI paDe che, ane te vAMcatAM tRpti thatI nathI. varSoMnA eka uttama pustaka tarIke gaNI zakAya evuM zrIyuta meAhanalAla dalIcaMda racita jaina sAhityane saMkSipta itihAsa '' che. 66 jaina kavienI sUcI be bhAgamAM puSkaLa parizrama uThAvIne emaNe yeAjelI che, tenA pravezaka tarIke A pustaka lakhAyuM che; ane uparAkta sUcInA jevuM te daLadAra pustaka che; ane temAMnI mAhitI jema vistRta tema saMgIna mAluma paDaze. e pustakanI samAleAcanA, eka judA lekha rUpe levAvIdhaTe che; te kArya ame avakAze hAtha dharIzuM, paNa hAla turata vAcakabaMdhunuM te prati dhyAna dorIne saMtoSa mAnIe chIe; ane zrIyuta meAhanalAlabhAI e AvI kiMmatI sAhityasevA karavA mATe mubArakabAdI ApIe chIe. AhlAdaka ane saritAnA pravAha e kAMThe relAtA ane vegavaMta, sphUrtidAyaka nivaDe che, tema sana 1933nA sAhitya pravAha upara je mukhya mukhya sAhitya banAveA ane varSa daramiyAna pragaTa thayelI jANavA jevI sAhityanI cApaDIenuM avalAkana kayuM che, te uparathI jaNAze ke, e sAhitya pravAha paNa vistAra pAmatA, prANavaMta, samRddha thatA ane aliSTa che. pustaka prakAzananI saMkhyAnI dRSTie paNa e va` utaratuM nathI; ane vadhAre saMtASakAraka te e che ke lekhakeAnI kalama jora pakaDatI ane saMskArI ane che ane lekhakonI saMkhyA paNa vadhe jAya che. 39 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 duniyAbharamAM navI navI bhAvanAe ane vicArathI preAtsAhita thaI ne navayuvA navIna cetana anubhavI rahyA che; navAM sarjananAM manerathA seve che; ane te pAchaLa potAnI sarva zaktie kharcI nAkhavAne tatpara banelA che. ApaNe ahiM paNa e ja paristhiti najare paDe che. mahAsabhAmAM navA sAmyavAdI pakSa ubhA thayA che, tenA himAyatI yuvake ja che. saMsAramAM paNa teo krAMti IcchI rahyA che, junA baMdhanAne ThAkare mAre che; ane icchita ane sAnukULa saMjogA ubhA karavA mathe che. teo sAhityane paNa pAzcAtya nAmAMkita lekhakonA graMthAnA tarajumA ke rUpAMtara karIne, samRddha karavA prayatna karI rahyA che, eTaluM ja niha paNa sAhitya eka jIvaMta preraka baLa thai paDe e jovAnI emane hAMsa che. emanA e prayAsamAM meTerAonI sahAnubhUti joI e eTaluM ja nahi paNa tee mAdaka ane sahAyaka thaI paDe e icchanIya che. jema nadIne pravAha varasAdanA pANIthI ubharAI jAya che, tenA nahera vATe upayoga thAya che, athavA teA heATA baMdha bAMdhIne e pANInA dhodhamAMthI vidyuta pravAha utpanna karavAmAM Ave che, tema A yuvakeAnI zaktinuM niyamana thavuM ghaTe che; temanA upayAga levAvA joie che. ekArI to saune muMjhavI rahI che, emAMthI ApaNA zikSitavarga khAtala nathI. aneka padivadharA, nAmanA vetane, sAhitya ke zikSaNanuM kArya karavAne utsuka che. mahArASTre kAzanAM ane vizvakezanAM kAryo maryAdita javAbadArIvALAM maMDaLeA sthApIne ukelyAM che, ane e rIte saMkhyAbaMdha vidvAnAnAM jJAna ane vidvattAnA lAbha meLavyA che; ApaNe ahiM paNa evI yeAjanA sahelAithI amalamAM mUkI zakAya, tema thaye ApaNe e kAryo siddha karI zakIzuM, tenI sAthe aneka abhyAsIone sahAyakartA thai zakIzuM. tenI taiyArI mATe amane lAge che ke prathama svAdhyAya maMDaLeA (study groups) judA judA viSayanAM nikaLavAM joie; jee uparAMkata kAryamAM sahAyaka aMgeA banI zakaze, astu. hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha amaDhAvAda. tA. 20-9-1933, MY 40 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakonI vargIkRta yAdI (sana 193) Iti hA sa pustakanuM nAma, | lekhaka vA prakAzaka. | kimata, 0 0 0 0 amerikAnAM saMyukta rAjya | cImanalAla ma. DokaTara 1 -8-0 itihAsanA ojasamAM mahAzaMkara IndrajI dave 0-14-0 kAThIAvADanuM vaDanagara mAnazaMkara pI. mahetA kAThIAvADamAM sArvabhauma sattA | nayanasukhalAla vi. majamuMdAra 2-0-0 ane gAyakavADa majamuMdAra gujarAtanA aitihAsika lekha | girajAzaMkara AcArya 4 -8-0 bhAga 1lo gujarAtanA keTalAeka etihAsika dalapatarAma DAhyAbhAI kavizvara ! 0-12-0 prasaMge ane vArtAo gujarAtanA madhyakAlIna hindu durgAzaMkara ke zAstrI rajaputa yuganA itihAsanA prabaMdhAtmaka sAdhano jyAre teo upakAra kare che! sAdIka' 1 -0-0 madhyakAlIna bhAratI saMskRti | anu. jayaMtilAla AcArya | 1 -0-0 mirAte ehemadI (volyu. 2 naM. 1) dI. bA. kRSNalAla mo. jhaverI 1 -0-0 mevADanA guhilo mAnazaMkara pI. mahetA 0 - moDAsA manubhAI jedhANI 0-4-0 vallabhAcAryanA kanakAbhiSekanI ela. raMgIladAsa 0-8-0 atihAsikatA viSe carcA seraThane tIre tIre jhaveracaMda meghANI 0 -8-0 hindu rAjyavyavasthA caMpakalAla lA. mahetA 1 -0-0 hindanA itihAsamAM hindumuslIma imAmuddina esa. daragAvALA 0-8-0 ekatA keneDAnuM javAbadArI rAjyataMtra cImanalAla ma. ThAkora 0. 0. 0 0 N 0 0 1-8-0 1 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 rAjakAraNa AphrikAnA satyAgrahane itihAsa mahAtmA gAMdhIjI gAMdhIjInA sahavAsamAM IndulAla yAjJika svAdhinatAnA patha "yajurvedI " 0-12-0 1-8-0 0-14-0 jIvanacaritra audicya ratnamALA bhAga 3 | pra. audicyaprakAza kAryAlaya | 1-0-0 kavIzvara dalapatarAma nhAnAlAla da. kavi | 2-4-0 girU hIraka granthAvalI yaza ha. zukala 1 -0-0 jayakRSNabhAI bApAlAla ga. zAha 1-8-0 dvArakAdAsa tribhuvanadAsa jIvanarekhA kezavalAla bhImabhAI maNiyAra | - narasa bhakta harino kanaiyAlAla mA. munazI 1 -4-0 prinsa bismArka vijaya. mu. vAsu 0 -8-0 , bibisAra suzIla 0-14-0 mastaphakIra mahAtmA vasAlI ze. ma. desAI 0-8-0 mahArI kahANI anu. gomatibahena mazarUvALA 0-8-0 musalanI bhAradvAja mulundanI hindu vIra mahilA | nArAyaNa visanajI Thakakura 2 -0-0. ramAbAI rAnaDe zrI.mAlatibahena IzvaraprasAda paMDita 0-6-0 rAjA chabIlArAma bahAdura mAnazaMkara pItAMbaradAsa mahetA | 1-14-0 vijayadharmasUri dhIrajalAla TokarazI zAha | 1-14 - 0 vIra narmada vizvanAtha maganalAla bhaTTa 1-14-0 vRddhicaMdrajInuM jIvanacaritra pra. zrI. je. pra. sabhA bhAvanagara , saMta kAnsisa mahAdeva haribhAI desAI 0 -3-0 hiMmatalAla gaNezajI aMjArIA | kRSNalAla varmA 0-12-0 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanI vargIkRta yAdI kavitA 0 utsarga eja ane agara hanAlAla dalapatarAma kavi ( 1-4-0 ilAkAvya candravadana cImanalAla mahetA | 2-0-0 gardhanadAsa ejIniyara 1 -4-0 kaDavI vANI 'sundaram' 0 -8-0 kAvyamaMgalA 'sundarama " 1--8-0 kAvyakuMja puSpa 4-5 pra. ma. gu sA. maMDaLa-rAMdera 0-4-0 , puSpa 6 0-4-0 koIne lADakavAo ane bIjA | jhaveracaMda meghANI 0 -8-0 gIta (bIjI AvRtti) kezavarAmakRta kRSNalIlA kAvya aMbAlAla bulAkhIdAsa jAnI 1-8-0 jarathostanAmuM maherabAnuM beharAmagora aMkalezvarIA jIvananAM jaLa IndulAla gAMdhI 0-500 jhAkaLanAM metI ratilAla chAyA taraMgamALA gajendrazaMkara lAlazaMkara paMDayA | 0-8-0 tejarekhA IndulAla gAMdhI naranArI saMbodha a-lAlacaMda bha. gAMdhI pIDitanAM gIta kakalabhAI koThArI premAnaMdakRta 12 mAsa kezavalAla harSadarAya dhruva kuladela manasukhalAla maganalAla jhaverI 1-0-0 bhajanAmRta pu. 1 (bIjI AvRtti). kAlIdAsa bhagavAnadAsa bhATIyA 0-14-0 mahAbhArata Adiparva graMtha 1lo | kezavalAla kAzIrAma zAstrI | 1-4-0 rasiyaNanA rAsa reNumitra ge. paTela 10-0 rasikavallabha jeThAlAla ga. zAha 1-0-0 rAsa rajanI zrI madhurikA mahetA 18-0 vaDanagarA nAgara garabAvaLI praH candravidyAnaMda paMDayA 1-0-0 zaMkaravilAsa | zrI zaMkara mahArAja 0. o N Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amara balIdAna abaLAonI AtmakathA ( 2 jI AvRtti ) aMdhArI dunI aMgAra InsAnanI Aha ugatA uThAugIra kalpanAnI mUrtie kalpanAnAM citrA killedAranI kanyA kAkIlA garIbanI gRhalakSmI (uttarAdha) grAmyalakSmI bhA. 1 caMdranAtha chakhI jIvananAM pratibiMba jyAhnA jhaMjhAvAta ane khIjI vAtA taraMgAvatI ane taraMgalAlA traNa vArtA darpaNanA TukaDA dhupadIpa nayananAM nIra nagnasatya nArI hRdaya graMtha ane graMthakAra pu. 5 navalakathA patinI pasaMdagI pATaNane punarUdvAra pIDitAnI kathAo pUjAnAM phUla pratibhA pradIpa premaLajyAti meAhanalAla cunIlAla dhAmI dhIrajalAla amRtalAla bhaTTa sudarzana ramaNikalAla ja. dalAla guNavatarAya AcAya caMndUlAla jeThAlAla vyAsa zAntilAla cu. tAlATa bihArIlAla IcchAlAla puskina ramaNalAla vasaMtalAla desAI anu. ' piyuSa ' ramaNalAla va. desAI nagInadAsa nA. pArekha 6 gApAladAsa jI. paTela zAntilAla cu. tAlATa bhAgIndrarAva 2. dIveTIA ramaNUlAla ke. bhaTTa pAdaliptAcAya mahAdeva hirabhAI desAI aMbAlAla khA. purANI hIrAlAla lallubhAI dave jeThAlAla nArAyaNa trivedI cunIlAla vardhamAna zAha kalApI pataMgIyuM masta phakIra ' patananA paMthe ane khIjI vAteA ramaNIka kIzanalAla mhetA pakSIsamAja nagInadAsa pArekha ( pra. gAMDIva sAhityamaMdira jeThAlAla nArAyaNa trivedI rajanikAMta mahetA durgeza zukala cinu ha. zukala dhUmaketu mANekalAla gA. jozI 4 1-0-0 3-0-0 0=4-0 1-4-0 -8-0 2-8-0 18-0 1-0-0 1-0-0 2-8-0 1-8-0 2-08-0 0-14-0 1-0-0 1-8-0 1-8-0 0110 0-10-0 0-12-0 1-0-0 0-12-0 1-0-0 3-8-0 1-4-0 1-0-0 01g10 1-4-0 0-4-0 1-4-0 1-4-0 1-4-0 0-?-- 1-8-0 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanI vargIkRta yAdI 0 0 0 0 0 0 0 0 2 - 8-0 04-0 1 -8-0 1-4-0 0-12-0 0-3-0 0-6-0 1 -8-0 0-100 0-10-0 1-4-0 1-0-0 0-12-0 1-4-0 0 -4-0 1 -8-0 2 -8-0 1-4-0 2 -8-0 1-8-0 0 baMsarI ramaNalAla vasaMtalAla desAI bhavATavI. naTavaralAla vimAvALA mahAvIra ane zreNuka maNilAla nyAlacaMda mRdulA bhegIndrarAva 2. diveTIA yauvananA ullAsa IzvaralAla amRtalAla malla lIlInI AtmakathA naTavaralAla vImAvALA vIranI vAte rasika jozI vajIsvAmi ane jAvaDazAha | maNilAla nyAlacaMda virAja vahu (2jI AvRtti). mahAdeva haribhAI desAI sAgara sAmrATa mULazaMkara mehanalAla bhaTTa sitArano zekha (rajI AvRtti) bhegIndrarAva 2. diveTIA sImaMtinI yajurvedI ' soraThI vibhUtio manubhAI jodhANI soraThanI saMdhyA guNavaMta AcAya soraThanI sAgara kathAo guNavaMta AcAryo saMsAra bhAnuM. pra. dave saMsAranI vAte lakSmI bahena DosANI sneha saMbhrama kanaiyAlAla mANekalAla munazI snehayajJa ramaNalAla va. desAI zUravIranI vAto maganalAla bApujI brahmabhaTTa zastrahina zuravIra baLavaMta gau. saMghavI SoDazI yaza ha. zukala hAsya kalApa pra. gAMDIva-sAhityamaMdira hAsya jharaNAM huM baMDakhora kema banI ? nArAyaNa go. DosANI hadayanAtha ramaNalAla va. desAI 0 0 1 1 1 2 2 -0-0 -8-0 -8-0 -8-0 -8-0 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 sAmAnya nItijJAna kAnamAM kahuM ? gArakSa kalpataru gRhalakSmI kevI hAvI joI e ? jayAnA patrA ane kaseATImaya lagna jIvanaparAga jIvana jyAti tyAgamUrti ane bIjA lekhe navanIta pu. 1 luM naMdanavanane AMgaNe nItinAzane mAge paraleAka prakAza bALalagnanA baLApA bhImasena grupa tathA kaMDUrAjAnI kathA mAnasanAM meAtI maMgaLa prabhAta lagna dIlanAM ke dehanAM? vatanane sAda vijayanuM rahasya vijayadharma sUrinAM vacanakusuma vedhara sarvAM siddhi sadAcAra stAtra ---- satpuruSa prakAza sAmAjIka krAnti sumitra caritra bhASAMtara sumanAvalI zubhasaMgraha bhAga mA vijayamatra yAne phatehanI cAvI ramu paramAnaMda Takkara vAlajI gAviMdajI desAI zrI. dIvALIbDena vAlajI bhaTTa hiMmatalAla maNilAla zAha kukalabhAI kAhArI nAzAkara pIlAM mahAtmA gAMdhIjI maganalAla zaMkarabhAI paTela hiralAla dvArakAMdAsa sAMdhavI mahAtmA gAMdhIjI hIrAlAla traJakalAla dozI kALidAsa raNachoDadAsa vaidya pra. zrI jainadharma prasAraka sabhA vallabhajI bhANajI mahetA mahAtmA gAMdhIjI dhIrajalAla parIkha kakalabhAI kAhArI mAvajI dAmajI zAhe 6 'parAga ' kavi dula bhajI zyAmajI dhruva zakaramahArAja jIvarAma mahArAja AvacaMda mAvajI vaDerA pra. je. dha. pra. sabhA bhAvanagara manaharalAla cheTAlAla mahetA pra. bhikSu akhaMDAnaMda nhAnAlAla nAthAlAla zAhe 0-4-0 ~~> --2-0 --}-0 -2-0 1-00 7-7-0 31010 0-12-0 0-4-0 ... 01210 ... 7-2-0 01910 ... p=2-0 02-0 ... 0=2-0 2-0-0 0=20 1-8-0 ... 1-8-0 2-4-0 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakAnI vargIkRta yAdI pravAsa tI yAtrA digdarzana bhA. 1 leA | lallubhAI kALIdAsa paDayA yureApane pravAsa pravAsanAM saMsmaraNA mAunTa Abu nAnajI kALIdAsa mahetA ratilAla mohanalAla trivedI azoka ma. kAMTAvALA auSadhi tathA vaidaka dharagathu vaidaka takrakalpa athavA chAzasevana vidhi tuLasI camatkAra 37 prayAgA taMdurastI ane lAMbI jIMdagI dAMtanA dAktara dIoNMyu kema thavAya ? prasUti MEN zAlIheAtra zAstra yAne azvavidyA kSayaroga cikitsA paddhati bApAlAla ga. vaidya hariprasAda cunIlAla bhaTTa chaganalAla lallubhAi zAhe seleAmana kekhazarU seArAmajI DeA. prabhAkara trI. kATArI DA. ritalAla gI. bhaTTa maganalAla gulAbabhAi desAi nArAyaNuza kara devazaMkara vaidya 01710 2-0-0 1-0-0 -{~* 2-0-0 0-13-0 0-20 ... ... 2-7-0 207 1--. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 keLavaNuM ApaNI zikSaNa paddhationI | naTavaralAla zaMkaralAla parikha 0-7-0 aitihAsika samIkSA gRhazikSA mahAzaMkara indrajI dave 1-4-0 nibaMdhAvalI rAmaprasAda kAzIprasAda desAI | 1-0-0 prAthamika zALAmAM zikSaka gijubhAI 0-10-0 prAthamika zALAmAM zikSaNa- gijubhAI 0-8-0 paddhatio bALaabhyAsa mULajIbhAI hIrAlAla cekazI mahAna vigraha pachInI jarmanImAM gajAnana u. bhaTTa 0-12-0 keLavaNInI praNAlI mUjhavatuM bALaka harabhAI monTesorI zikSaNapracAramALA gijubhAI ane tArAblena 0-10-0 rakhaDu TALI khaMDa 2 gijubhAI 0-8-0 vidyArthIne mArgadarzana choTAbhAI zaMkarabhAI paTela 04-0 zikSaNa paddhati mULajIbhAI hI. cokazI 1-8-0 zikSaNanuM rahasya navalarAma jagannAtha trivedI 0 -3-0 keLavaNI-tenA pAyA ane siddhAnto surendra pAThakajI 1 --0 1-0-0 vijJAna 0-12-0 1-0-0 1-4-0 Arogya vijJAnazAstra aMbu. ka. vazI kudaratanuM avalokana mArtaDa zivabhadra paMDayA padArtha pravezikA jayadatta zAstrI bahada zilpazAstra bhautika vijJAna ane cittazAstra prANajIvana vizvanAtha manuSya bhramaNa , madhukumAra zivarAya desAI sAbunI banAvaTa za5 sRSTi nirIkSaNa bhAga 3 | | dInakara vinAyaka zenDe 0-4-0 0-12-0 2-0-0 | 0-11-0 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanI vargIkRta yAdI sAhitya 1 arvAcIna gujarAtI kAvyasAhitya rAmanArAyaNa vi. pAThaka gujarAta eka sAMskArika vyakti | kanaiyAlAla mA. munazI ane Adivacana khuzkI ane tarI vijayarAya kalyANarAya gujarAta varnAkyulara sosAITIne hIrAlAla tri. pArekha | ItihAsa vi. 2 gujarAtI sAhitya paricaya | maMjulAla ra. majamuMdAra 0-14-0 pu. 2juM , graMtha ane graMthakAra 4thuM varSa hIrAlAla tri. pArekha 1-0-0 jaina sAhityane saMkSipta itihAsa mehanalAla dalIcaMda desAI thoDAMka rasadarzano kanaiyAlAla mA. munazI 2-8-0 narmadazatAbadI-citrAvalI gu. sA. pariSada - muMbAI 2-0-0 narmada zatAbadI graMtha saM. vijayarAya ka. vaidya ane bIjA 3-0-0 narasiMha mahetAnA koyaDAno ukela naTavaralAla I. desAI navasArI pahelA dastura maherajI pra:-muM. pA. paM. phaMDa tathA rANA lAyabrerI madheno eraveda milkatonA TrasTIsAhebe jAmAsajI sorAbajI dastara maherajI rANAe taiyAra karelo asala dastAvejonI nakalone hastalekha nAgarika gAvalI candrazaMkara buca 0-12-0 padya racanAnI aitihAsika dI. bA. kezavalAla ha. dhruva | *** AlocanA batrIsanuM graMthastha vADamaya vijayarAya kalyANarAya rasa-darzana vasuMdharA (vArSika) vivartalIlA sarjana sAhityaratna bhAga 1 saMskRta nATaka bhAga 1 le zizu ane sakhI 040 caturbhuja nAgaradAsa AcArya 1-0-0 narasiMharAva bhoLAnAtha diveTIA mA 1 -8-0 bApubhAI vI. gAmI 0-10-0 IzvaralAla prANalAla 0-10-0 che. narmadAzaMkara bho. purohita 1-0-0 kanaiyAlAla mANekalAla munazI 1-8-0 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAsakti ceAga gAMdhIjI anubhUti prakAza ( prathama bhAga ) motIlAla rivazaMkara gheADA IzvaranA inakAra ekAdhyAyI gItA narasiMhabhAi IzvarabhAI paTela jAdavarAya jhaverIlAla ThAkara kabIrasAhebanuM khIjaka kamabhAga gItAdeAhana jainadarzana graMtha ane graMthakAra pu. pa dha tatvamedha dIkSAdhikAra dvAtriMzikA daivIpuSpa ratnamALA (pAMcamI) puSTimArgIpadezikA (bhA. 191) (bhA. 34) 29 pramANasAgara prabhAta prAthanAmALA praznavyAkaraNa sUtra bhaktiyoga yajurvedIya puruSasUkta mULasahita yajJApavita mImAMsA ratabharA yAne akhAMdha Atmadarzana zikSApatrI-arthadipIkA saupadezazreNI upadeza naM 70 sAmavedI saMhitA hiMdudharmAMnI AkhyAyikAe prANalAla pra. bakSI harilAla bApulAla kApaDIA rAmadAsa nAthAlAla DAhyAbhAI zAhe zrI araviMda ceSa harilAla narasiMharAma vyAsa maNilAla jAdavarAya trivedI bhAnuprasAda vyAsa anu. mAdhavalAla 6. kAhArI zreya: sAdhaka adhikArI varga meAtIlAla ravizaMkara gheADA nAnAbhAI kA. bhaTTa --?-0 2-0-0 10 1-0-0 muni nyAyavijayajI 'zakara' mahArAja munIzrI nyAyavijaya mANekalAla jamanAdAsa mhelA7 1-.-. cImanalAla hirazaMkara hariza'kara vidyArthI rAvazaMkara aMjArIA 0~2-6 1-12-0 -?--0 01SS10 ... -2-. 0-12-0 2-4-0 2-0-0 0-10-0 --4-0 93. 2-4-0 3-0-0 ... 0-10-0 1-12-0 0-8-0 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakonI vargIkRta yAdI nATaka DheDhanuM koi dhaNI nathI ! nArAyaNI pUjAriNI pILAM palAza paurANika nATako bhulAelAM bhAMDu mAlavikAgnimitra nATaka bhIlakumAra ekalavya ane khIjA nATakA rAjarAjezvarI lApAmudrA ( prathama khaMDa) saMta oana harIndranAM e nATakA (2) harSadigvijaya (2) 01310 " mazAlacI' zivadana mahetA nagInadAsa pArekha --- 0-12-0 0-12-0 kRSNalAla. zrIdharANI kanaiyAlAla mANekalAla munazI | 1-12-0 " mazAlacI' 0-3-0 baLavaMtarAya kalyANarAya ThAkAra 1-8-0 dhUmaketu 0-5-0 "" cheTubhAi jozI kanaiyAlAla mANekalAla munazI anaMtarAya prabhAzaMkara paTTaNI anu:-cheoTAlAla mAnasiMga kAmadAra mU. mA. yAjJika repharansa praH devIdAsa ha. zAha arvAcIna sAjanika pustakAlayeA vijayarAya ka. vaidya gujarAtI pustakAnI vargIkRta nAmAvalI bhAga 2jo peTalAda mahAla sarvasa'grahanA sAra meAtIbhAI na. amIna 11 1-0-0 10-0 ... 4-63-0 1-0-0 1010 5-0-0 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 o. o -6-0 0 - 2-6 - 6-0 -3-0 o o o o 0-6-0 0i-6-0 0-30 0-2-6 0-6-0 1-4-0 o o o o 0 bALasAhitya abhimanyu ramaNalAla nAthAlAla zAha ApaNe pApe gijubhAI ApaNu mahArAja caMdrazaMkara maNizaMkara bhaTTa kaLajuga ramaNalAla devazaMkara bhaTTa kilakilATa maganalAla vyAsa krisTophara kolaMbasa caMdrazaMkara maNizaMkara bhaTTa kumAra vIrasena caMdrazaMkara ma. bhaTTa kyAre samajIzuM ? gijubhAI gaNita gammata ramaNalAla na. zAha gAmaDAMnu gaurava manubhAI jodhANI goLIbAranI musApharI hiMsA mahetA catura karoLIyo candrazaMkara bha. bhaTTa cabutare ramaNalAla sonI cabutaro nAgaradAsa I paTela jIvajaMtu gijubhAI joyuM ane AMkha TharI gijubhAI gijubhAI TelasToyanI nIti kathAo ramaNalAla nA. zAha Theka ThekA tArAbahena tArAbahenanA pATha tArAbahena trevIsamuM puSpa gijubhAI dakSiNAmUti sAhityamALAno | pra. da. mu. naM. bhAvanagara paricaya dhruva nAjukalAla naMdalAla navayuga vAcanamALA pu. 1 vyAsa ane dave vyAsa ane dave jamu dANI paMcAmRta gijubhAI pAMca lakathAo gijubhAI prahalAda, zrImatI bAlA majamuMdAra praznapeTI ramaNalAla nA. zAha prANIpurANa naTavaralAla vImAvALA prAthamika zALAmAM ciThThIvAMcana gijubhAI phUlaDAMnI mALa candravadana phurasada naTavaralAla vImAvALA anu. raMgIladAsa sutarIA 12 -10-0 0-3-0 0-1-6 0-1-6 -1- 6 0-3-0 -1-6 -1-6 -1-6 0 0 0 0 0 -6-0 pu. 2 pataMgiyAM " 0-pa-0 0-2-0 0 0 0-6-0 -6-0 0. 0-8-0 -5-0 0 0 & 0 R 0 -4-0 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanI vargIkRta yAdI zAradAprasAda varmA vyAsa ane desAI vyAsa ane desAI maganalAla tri. vyAsa pherama bALapothI (bhAga 1) - (bhAga 2) bALavinoda (bhAga 1lo) (bhAga 2) (bhAga 3) bALagapALa bAlodyAnanI vArtAo bAladarzana bAlavADI bALakanuM mahAbhArata 1 0 -0 -8 -0 -0 dhanajI kAnajI gAMdhI caMdrazaMkara maNizaMkara bhaTTa premayogI bhegIndrarAva dIveTIA | ramaNalAla na. zAha | -8-0 -12-0 - bhA. 2 8. 0 o 0 - 6 - 0 0 * 0 bALakumAra bALabaTuka bApujInI ane bIjI vAta bALakanI dharmazikSA bhANIyA bhAratIya rASTradhvaja mAjIe kahelI mithyAbhimAna meMDiye rajhaLate rAjahaMsa lADa kAvyo varata ne ukhANAM vIra arbhimanyu verAyelAM phUla zastrahIna zarIra zaravIra siddharAja saTarapaTara vAte sItA. saeNkenA parAkrame saMvAdamALA (bhAga raje) hasatuM moM hemubhAinA pAThe bhegIndrarAva ratanalAla dIveTIA -4-0 kezavaprasAda desAI kapilAbahena mAstara 0-10-0 pra. paMDita mokSAkara vizvabaMdhu nAgaradAsa I paTela haDakara 0 -2 -0 meghIbena 0- 16 caMdrazaMkara ma. bhaTTa gijubhAI ramaNalAla na. zAha 10-3-0 naTavaralAla vImAvALA -4 -0 kezavalAla lalubhAI zAha caMdrazaMkara maNizaMkara bhaTTa 10-6--0 zrI. kapIlAbahena mAstara baLavaMta gau. saMghavI -6 -0 jeThAlAla cha. caudharI -3-. ( gijubhAI 0-1-6 nAjukalAla naMdalAla cekazI ramezabhAI pratAparAya mo. jozI 0 -5 -0 ramaNalAla na. zAha 0-3 -0 hemubhAI 0 -1 -6 0 0 9 0 0 - 0 r 0 h 0 12 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 saMgIta 3-8-0 -0-0 saMgItanI enasAIkalopeDIA | phIrojha kAmajI pustaka naM. 1 thI 7 saMgItanI enasAIkalopeDIA pustaka 2 dIvyasaMgItAmRta paMDita medhAvrata 'phIrojha rAgasIrIjha naM. 1 | phIrojha kAmajI naM. 2 naM. 3. ii 0 0 0 2 naM. 4 naM. 5 | 0 0 - 0 1-0-0 0-12-0 0-12-0 0-12-0 -12-0 0-12-0 -12-0 1-8-0 1-0--0 ra-8-0 ra0-0 -12-0 3-9-0 2 -0 -0 Y sItAra homa TayuTara sItAra gatataDe saMgraha sepha hAramonIyama TIcara amRtalAla je. dave saMgIta laharI phIrojha kAmajI saMgIta mArga praveza pithI . bhImabhAI ke. mahetA saMgIta vidyAsAgara bhAga 1lo hindusthAnanI saMgItavidyA | phIjha kAmajI bhAga 1 bhAga 2 bhAga 3] 0 28-0 2 -8-0 gaNitazAstra | ratanazI puruSottama anaDA 0i-2-0 0 - 2 -0 0 h 0 0 0 anaDA-bhUmiti bhAga 1 anaDA-bhUmiti bhAga 2 anaDA-nAmuM bhAga 1 anaDA-nAmu bhAga 2 akSara gaNita praveza pustaka gharanAmuM navIna bALanAmuM bALabhUmiti 0 0 -4-0 -5-0 -4- 6 -3-0 caMdulAla ke. amIna kAntilAla ane somezvara Do. tu. bhejANI 0 0 0 h Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAyAma maMdira skAuTanI pahelI cepaDI hindI khALavIra vidyA rasamaya vAtIe zAkAhArI pArasI vAnIe pagAra, majurI ane mUDI pustakAnI vargIkRta yAdI vyAyAma ala'kAra pravezikA gujarAtI laghu piMgaLa tulanAtmaka bhASAzAstra pre. maNiyarAva narahira kuraNArAma desAI "" pAkazAstra zrI. tArAmatImhena zrI. parIna edalajI mIstrI ,, maganalAla gajjara gujarAtanA phaLabhAga gujarAtane phUlabAg drAkSa ane tenuM vAvetara vAdarArAjyanuM saMvata 1990 praH-khetIvADIkhAtuM vaDAdarArAjya 7-20 sana1933-34 nuM kheDuta paMcAMga arthazAstra khetIvADI maganalAla gulAmabhAi desAI 1-8-0 | gaurIzaMkara mahetA 06-O bhASAzAstra 0-4-0 1-8-0 -0 15 -- *1718 0-10-0 |--4=0 DAlararAya raMgIladAsa gaNeza chagana tiyA ... prItamalAla nRsiMhalAla kacchI -2-0 =7 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sane 1933 mAM mAsikAmAM prasiddha thayelA mahatvanA lekhAnI sUcI bhASA--vyAkaraNa lekhaka rA. kezavalAla kAzIrAma zAstrI rA. naTavaralAla maganalAla rA. harikRSNa vyAsa rA. madhusUdana cI. meAdI rA. pinAkina trivedI preA. baLavatarAya ka. ThAkAra kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara rA. bharatarAma bhA. mahetA viSaya anusvAra ane anunAsika kahevatA chaMdonA kAza jUnA gujarAtI duhA TU-paraca ' To-See navA zabdo . narmakAzanI mukhamudrA narasiMharAvanA bhASAdeSa madurAnA saurASTrI brAhmaNunI bhASA vAyuzAstranI paribhASA rA. kRSNalAla su. vakIla rA. hiralAla ra. mAMDa kayA mAsikamAM kayA mahinAmAM vasanta kArtika--mArgaziSa buddhiprakAza okaTobara buddhiprakAza buddhiprakAza ekaTAbara jAnyuArI, eprila ogaSTa-sapTembara kaumudI kaumudI kaumudI zAradA 3. zA. patra Urmi me sapTe-okaTobara bheTa aMka-1933 jAnyuArI zrAvaNa graMtha ane graMthakAra pu. 5 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA mAsikamAM | kyA mahinAmAM buddhiprakAza eprila-julAI sAhitya ogasTa sAhitya DiseMbara zAradA jAnyuArI visanta kArtAka sAhitya viSaya lekhaka anuSyapa prakaraNa AryA ane anuSyapa | pre. baLavaMtarAya ka. ThAkara akhAbhagatanA akSaradehano sAdo paricaya rA. suMdarajI ge. boTAIna akho ane tenuM tatvajJAna rA. ma. darabAra Adarza samAcaka rA. gulAbazaMkara ghoLakIyA ApaNA traNa sAkSane paMcoteramA varSamAM | rA. caMdrazaMkara na. paMDayA praveza ekavIsamI sAlagArI mubAraka che. baLavaMtarAya ka. ThAkora rUpiyAnuM bAlasAhita rA. narmadAzaMkara dvivedI - rUziyAnuM sAhitya jana rA. pravAsI 4 udayazaMkaranI nRtya | rA. nehAnAlAla cI. mahetA udRnA hindu zA - rA. e. sI. cistI kavitA ane strI ya zrI subhadrAkumArI kavi narmadane aMja' rA. hIrAlAla tri. pArekha kavi narmada zatAba utsava (naDIAda) rA. caMdrazaMkara na. paMDayA kAnaDI sAhityane recaya rA. zaMkara gAviMda sAkharapekara kAlIdAsane samara pro. baLavaMtarAya ka. ThAkora keTalAMka hindI legIta rA. ramaNikalAla mahetA gulAmonAM lokagI zrI. jhaveracaMda meghANI gujarAtanA be hAro kathAkAro rA. IzvaralAla gujarAtI sAhityanA traNa apUrva na | rA. jeThAlAla jozI govardhanarAmanuM saMskRtidarzana | pro. ke. hi. kAmadAra govardhanarAma ane madhyakAla kaumudI zAradA navayuga prasthAna navacetana guNasuMdarI buddhiprakAza vasanta | buddhiprakAza 1 prasthAna 1 navacetana kaumudI kaumudI prasthAna kaumudI kaumudI phebruArI phebruArI jAnyuArI zrAvaNa-bhAdra phebruArI me julAI Aso lekhonI sUcI eprila vaizAkha eprila mArca azADa sapTe, eka. | DiseMbara Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | prasthAna : kaumudI phAgaNa buddhiprakAza navayuga prasthAna Urmi kaumudI buddhiprakAza Umi . jAnyuArI julAI phebruArI zrAvaNa-bhAdra, kArtika-mAgazirSa eprila-me naveMbara eprila jeSTha jeSTha gelyavardhAnAM cAra nATako zrI. indumati dIvAna chApAvALuM lakhANa-be namunAnuM prathakkaraNa | pro. balavaMtarAya kaThAkora jAvA beTamAM rAmAyaNa rA. ramaNikalAla sonI jorja barnADa zera rA. nizAcara dezya ane ziSTa nRtya viSe ro. pAThaka dezaLajI paramAranI jIvanabhAvanA narasiMha mahetAno koyaDo rA. kanaiyAlAla munazI narmadanI traNa padya vArtAo rA. maMjulAla majamuMdAra navalakAra munazI rA. navalarAma ja. trivedI narmada-enI mahattA rA. dhumaketu narmadAzaMkara-eka apUrva dRSTi rA. bhavAnIzaMkara vyAsa narmagadyanAM nATaya to rA. IcchAzaMkara vaidya - narmada kavi zrI. narasiMharAva bhoLAnAtha narmadAzaMkara rA sureza dIkSita narmadAzaMkarane DAMDIo rA. bhaTubhAI ha. kAMTAvALA narmada kavi rA. ramaNalAla va. desAI narmadAzaMkara rA. kumana trivedI narmada zatAbdI rA. raNajItabhAI derAsarI TuMkI vArtA-samIkSA rA. bhavAnIzaMkara vyAsa DAMDIAnuM patrakAritva rA. janamejaya DAMDIAnI prastAvanA kavi. narmadAzaMkara pratimAnuM lupta aMga dI. bA. kezavalAla ha. dhruva prAcIna gujarAtI subhASita rA. bhegIlAla sAMDesarA proThAkoranI sAhitya sevA rA. kizanasiMha cAvaDA baMgALanA bAuLa rA. AcArya visanta sAhitya Ase graMtha ane graMthakAra pu. 5 jAnyuArI okaTobara naveMbara ogasTa-naveMbara kArtika-mArgazirSa gu. zA. patra Urmi julAI buddhiprakAza prasthAna kaumudI prasthAna Ase ogasTa-sapTembara phAgaNuM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakta kavi mIrAMbAI bhajana sAhityapara dRSTipAta mahAvigraha pachIne sAhitya yuga maTubhAI marAThI sAhityanA ' aspRzya ' varerakara mahAkavi kAlIdAsa ane tenuM vikrameAvazIya mAravADanuM duhAsAhitya lokasAhityamAM kaLA vasaga ane cAMdA vahAla karatI kavitA vanarAjI varNana vIra kavi nada zatAbdI zA mATe ? sarasvatIcaMdranuM rAjakAraNa sAhitya darzana sAhitya ane rAjakAraNa sAhityakAra maDhubhAI sAkSarazrI geAvardhanarAma sAhityakalpita strI sAhityamAM strIonuM sthAna hindI leAka gItA rA. graMthapriya zrI. suMdarajI geA. meTAi rA. maMjulAla majamudAra rA. a. ph. khabaradAra rA. piyuSa rA. ma. darabAra rA. ramaNika mahetA rA. bAda mAvajI vaDerA rA. maMjulAla majamudAra preA. viSNuprasAda trivedI rA. madhusudana cI. meAdI sau. jayamananhena pAkajI rA. vizvanAtha maganalAla preA. ke. hi. kAmadAra rA. vijayarAya ka. vaidya prA. kezavalAla hi. kAmadAra rA. hIrAlAla tri. pArekha rA. caMdrazaMkara na. paDayA rA. sureza dIkSita sau. jayamana hena pAThakajI rA. ramaNikalAla ka. mahetA. sAhitya guNasuMdarI zAradA sAhitya navacetana sAhitya navacetana zAradA Urmi kaumudI buddhiprakAza guNasuMdarI kaumudI ,, "" "" "" zAradA guNasuMdarI "" kaumudI mArtha ekaTembara bheTa-aMka DIsembara eprila julAI-ogasTa julAi je julAI julAI ogaSTa sapTembara ega-sapTembara jAnyuArI-phebruArI-mArca-me me-jIna ekaTAbara me-eprila phebruArI navembara lekhAnI sUcI Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya prastAvika jUnI kavitA prAdhama jarI narahari kRta brahmagItA siMhAsana batrIsI viSaya InsAna miTA DuMgA ughaDatA kiraNA kAvyarajanImAM madAkinI gujarAtI leMgaveja enDa lITarecara gAsavardhInuM dhI mena epha prApaTI graMtha ane graMthakAra jAlaMdhara AkhyAna prAcIna kAvyA lekhaka rA. chaganalAla vi. rAvaLa saM. bhAgIlAla je. sAMDesarA zronAthabhavAna sa. bhAgIlAla je. sAMDesarA samAlAcanA lekhaka rA. tribhuvanadAsa luhAra rA. DelararAya re, mAMkaDa rA. vinu ba. desAI rA. DolararAya ra. mAMkaDa rA. tribhuvanadAsa luhAra rA. "sureza paMDayA" preA. balavaMtarAya ka. ThAkAra kayA mAsikamAM | kayA mahinAmAM vaizAkha mArca prasthAna sAhitya 33 jAnyuArI me-eprila cAlu kayA mAsikamAM kayA mAsamAM kaumudI mA Urmi zrAvaNa sAhitya kaumudI kaumudI buddhiprakAza buddhiprakAza me julAI jAnyuArI ekaTAbara jAnyuArI graMtha ane graMthakAra pu. 5 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || julAI jIvanamAMthI jaDelI tramAsika "grAmya jIvana" thoDAMka rasadarzane dIpotsavI aMka-eka patra narmada raMgalIlA nalinI parAga-eka siMhAvakana narmada zatAbdI graMtha. nibaMdha jevuM nATaka--urataMtra puraNabhakta prANAyAma batrIsanuM graMthastha vAbhaya bhUtanA bhaDakA ka mAlavikAgnimitrane na anuvAda mAlavikAgnimitra mIsa 1933 raMgataraMga rasamaya vAnIyo rAsarajanI lagnacitronA saMpUTa vIra narmada vIrapasalI zAkata saMpradAya. saMta ana" para traNa dRSTi rA. ramaNalAla va. desAI | kaumudI pro. ke. hI. kAmadAra zAradA prinsipAla AnandazaMkara bApubhAI dhruva vasanta zrI "ya" guNasuMdarI zrI. yaza zukala guNasuMdarI rA. prahallAda caM. divAnajI kaumudI prinsipAla AnandazaMkara bApubhAI dhruva vasanta rA. ca. u. 5. kaumudI rA. Ara. vI. mahetA navayuga dI. bA. narmadAzaMkara de. mahetA | kaumudI rA. vijayarAya ka. vaidya kaumudI rA. rAmacaMdra dA. zukala kaumudI | rA. durgAzaMkara ke. zAstrI kaumudI rA. kezavalAla kAzIrAma zAstrI buddhiprakAza rA. rasikalAla parikha prasthAna ra. Ara. vI. mahetA navayuga rA. viSNuprasAda 2. dvivedI umudI rA. kezava ha. zeTha sAhitya zrI. nyatna zukala kaimudI rA. bacubhAI rAvata kaumudI ra. sureza dIkSita kaumudI zrI "ya" guNasuMdarI rA. DolararAya ra. mAMkaDa kaumudI rAmUnikumAra bhaTTa, rA.ravizaMkara jozI, kaumudI rA. vijayarAya kalyANarAya || jAnyuArI bhAdrapada naveMbara sapTembara jAnyuArI, bhAdrapada phebruArI mArca sapTe-okaTobara meM-eprila jAnyuArI naveMbara okTobara aSADa sapTembara ogasTa-sapTembara lekhenI sUcI Disembara eprila Disembara jAnyuArI phebruArI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasvatIcaMdranuM rAjakAraNa saM. 1988 nuM bAla sAhitya sAhitya ane pratibhA sosAITIno ItihAsa 1932nA gujarAtanuM nATaya sAhitya ( pro. kezavalAla hi. kAmadAra rA. choTAlAla mA. kAmadAra rA. janArdana nhA. prabhAskara rA. vizvanAtha ma. bhaTTa | rA. kiriTa prasthAna pustakAlaya buddhiprakAza buddhiprakAza navacetana bhAdrapada phebruArI jAnyuArI eprila julAI nibaMdha viSaya lekhaka kayA mAsikamAM kayA mAsamAM graMtha ane graMthakAra pu. 5 vaizAkha okaTobara mAha juna . Arya ane anArya urvazI ane purUravA kavi ravIndranAtha TAgoranI sUraracanA krikeTaranuM kavitA sAhitya gujarAtanA vartamAnapatro gujarAtanuM strI jIvana gujarAtanAM saMskAra avazeSa jIvanamaMtranI zodhamAM jhINA mera Tahuke che lIlI nAgharamAM dharmAdarzana praNaya-che ane jo rA. maganalAla mistrI prasthAna rA. zAntilAla ThAkara bu. pra. rA. jeThAlAla trivedI prasthAna rA. sureza gAMdhI navacetana rA. naMdalAla cunIlAla boDIvALA | zAradA zrI. zAntAbahena yodha guNasuMdarI rA. sureza dIkSita guNasuMdarI rA. kanaiyAlAla mA. munazI kaumudI rA. hasamukhalAla ma. kAjI buddhiprakAza kavi narmadAzaMkara kaumudI rA. kanaiyAlAla mANekalAla munazI | kaumudI jAnyuArI naveMbara DiseMbara phebruArI jAnyuArI ogasTa-sapTembara phebruArI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 okaTobara phebruArI julAI guNasuMdarI guNasuMdarI guNasuMdarI kaumudI guNasuMdarI kaumudI guNasuMdarI eprila okaTobara mArca okaTobara baMDakhora bane | rA. kezavaprasAda che. desAI bhAratIya mahilAonA kUTa prazna leDI vidyAbahena ra. nIlakaMTha bhAratIya strI zikSaNa ane strIono | zrI. ke. rAdhAbAI bhAvi kArya pradeza mahAbhArata ane kAlabaLa rA. zAntilAla ThAkara majura strIonI hAlata leDI vidyAbahena nIlakaMTha yugamAnasa pro. balavaMtarAya ka. ThAkora lagna ane kuTuMba bhAvanAmAM vicAra | rA. kaMcanalAla tri. marcanTa parivartana vArtAlApa eka kaLA rA. mastaphakIra saMzodhana vRtti rA, kalyANarAya na. jozI sUkSmadarzana kavi narmadAzaMkara ka sudhArAne vIra narmada rA. navalarAma ja. trivedI suvarNa yuganI strIo rA. janArdana nAnAbhAI strIo avakAzane sadupayoga zI rIte | rA. tArAcaMda aDAlajA karI zake ? strIone matAdhikAra rA. ramaNikalAla je dalAla svaira vihAra rA. "vairavihArI" hindI nArIjIvana | rA. ramaNikalAla je. dalAla julAI navayuga kaumudI kaumudI prasthAna guNasuMdarI guNasuMdarI DiseMbara julAi zrAvaNa lekhonI sUcI guNasuMdarI prasthAna guNasuMdarI sapTembara mAha julAi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anItine abhinaMdana aMtaranAda viSaya eka citra ughaDatAM phUla jevI kaDavAM phaLa kulAMgAra keLavAelA kArIgara khetarane khALe game tevA tAe gulAmI grAnDa rIharsala jAgatI jyeAta jevuM takadIra " te "" daMbhI ( ekAMkI ) devI svarUpa kamaLA dhArAsabhA nyAyamaMdira ke zayatAnaneA ra'gamahela DheDanA DheDa bhaMgI parAjaya parAjaya nATakA lekhaka rA. pI. je. bhaTTa rA. durgeza zrI lIlAvatI munazI rA. zivadana mahetA rA. umiyAzaMkara jozI rA. rik rA. pI. je. bhaTTa rA. umiyAzaMkara jozI zrI. lIlAvatI munazI rA. sItArAma je. zarmA zrI. bhA. vi. varerakara mI, ahamada jona geAsavarSI rA. sItArAma je. zamAM rA. zivadana mahetA rA. caMdravadana cI. mahetA rA. lalitameAhana gAMdhI rA. umAzaMkara jezI rA. bhAskara vaheArA rA. yazavaMta paMDayA kayA mAsikamAM | kayA mAsamAM eprila jAnyuArI julAI vaizAkha navayuga navacetana kaumudI Urmi kAmudI prasthAna navayuga kaumudI .. navayuga 99 guNasundarI Urmi prasthAna navayuga Urmi kaumudI navacetana kumAra Urmi kumAra phAgaNa peza me me mArca jIta mArca DIsembara zrAvaNa mAhe jIna zrAvaNa navembara okaTembara AsA AsA mAha graMtha ane graMthakAra pu. 5 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | Urmi navacetana guNasuMdarI kAmudI pagarakhAne pALiye prajJA : prakAzanI pagadaMDIe prabhunA pratinidhi bahArano avAja bhAna vinA bhUlakaNA mIThuM (ekAMkI) razerarazI reDIyama vatsalAharaNa, kalpanAmukhI zAMta vAlA sAda sApanA bhArA sIvIla hospITala { rA. chabIladAsa naretama rA. "ekajaNa rA. sureza gAMdhI rA. yazavaMta paMDayA rA. kRSNalAla zrIdharANI rA. zaMkarajatI gesAI rA. ra. vi mahetA rA. goviMdabhAI amIna rA. goviMdabhAI amIna rA. sureza gAMdhI rA. zazivadana mahetA rA. prahalAda mahetA 2. umAzaMkara jozI | rA. cInubhAI DekTara navacetana navayuga prasthAna kaumudI navacetana kIrsi | bhAdara sapTembara | naveMbara ogasTa-sapTembara sapTembara-okaTo. ogasTa julAi kArtika phebruArI mArca citra bhAdaravo mAha | DiseMbara kumAre lekhenI sUcI prasthAna navayuga ItihAsa viSaya lekhaka anudhApura, rA. mANeka ja. paTela Arya saMskRtinuM rekhAdarzana rA. vijayarAya ka. vaidya ApaNA dezane gujarAta nAma kayAre maLyuM? 4 rA. durgezakara ke. zAstrI 1 kayA mAsikamAM kayA mahinAmAM zAradA | phebruArI kaumudI sapTembara-okaTobara | naveMbara | okaTobara Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1 zAradA | prasthAna kaumudI visanta gu. zA. 5tra prasthAna gu. zA. patra kaumudI kaccha kAThIAvADanA baMdaro | rA. jayarAmadAsa jeThAbhAI khAvAelI nadI rA. ratnamaNirAva bhImarAva gugalI brAhmaNanI prAcInatA | rA. kalyANarAya na. jozI gujarAtI prajAnI itihAsa zreNuM | rA. " abhyAsI ) gujarAtane subo AjamakhAna rA. raNajItabhAI derAsarI cAMcanI khADImAM rA jhaveracaMda meghANI cuMvALano ceka ane vijayasiMha solaMkI | rA. manaHsukharAma dvivedI jagadeva paramAra rA. durgAzaMkara ke. zAstrI jAtaka kathAonuM sAmAjika jIvana rA. ratilAla na. mahetA jyAre teo upakAra kare che ! rA. sAdIkA traNaso varSa pUrvanuM surata rA. manaHsukharAma dvivedI pazcima bhAratano zakarAja-nahapANa rA. dhanaprasAda caM. munazI buddha samayanuM bhArata rA. revAzaMkara bhaTTa bhojarAjAnI dhArAnagarI munizrI himAMzuvijaya bhaMkoDAnA bhUpatasiMha rA. manaHsukharAma dvivedI moDhanuM moDherA rA. maganalAla khakhara mohana je Dero rA. hasamukhalAla sarasvatI purANamAM gujarAtanA aitihAsika rA. kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave tatvo phebruArI Aso julAI Ase okaTobara piSa jAnyuArI juna okaTobara juna-julAI-ogasTa | okaTobara julAI jAnyuArI juna ogasTa navayuga gu. zA. patra kaumudI gu. zA. patra zAradA gu. zA. patra kaumudI prasthAna kaumudI graMtha ane graMthakAra pu. 5 eprIla jeTha-azADa eprila Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra viSaya lekhaka rA. bhAIlAla pra. ThArI kaumudI enTanI cehapha eka saMskAra darzana kavi narmadAzaMkara dI. bA. kRSNalAlabhAI govardhanarAmabhAI (tatvaciMtaka) jIvana saMbhAraNA TekarAnA munazIo zrI. esa. jI. khApa rA. caMdrazaMkara na. paMDayA rA. zAntilAla so. ThAkara zrI zAradAbahena mahetA rA. kanaiyAlAla mANekalAla munazI * turkIne tAraNahAra prANazaMkara lallubhAI desAI ramaNalAla va. desAI rAjA rAmamohanarAya vADIlAla zAhanuM AtmavRttAMta vidyApati bilpaNa vizvakavi TAgora vidyAvijayajI mahArAja sva. viThThalabhAddha paTela leDI vidyAbahena 2. nIlakaMTha lekhonI sUcI ( kyA mAsikamAM kayA mAsamAM eprila juna naveMbara zAradA DIseMbara kaumudI navembara zAradA eprIla-me(cAlu) | kaumudI julAI-okaTobara Disembara bu. pra. jAnyuArI prasthAna Aso kaumudI zAradA Disembara prasthAna phAgaNa kaumudI phebruArI bu. pra. julAI zAradA sapTembara navayuga navembara guNasuMdarI jAnyuArI jAnyuArI kumAra | zrAvaNa-bhAdrapada rA. ramaNIkalAla je. dalAla DaoN. hariprasAda 9. desAI rA. bhAIlAla pra. koThArI rA. raMgIladAsa kApaDIA rA. tribhuvana vI. hemANI rA. rAmalAla cunIlAla modI rA. dineza na. trivedI rA. parivrAjaka saMta kAnsisa : " dI. bA. kRSNalAla me. jhaverI rA. hIrAlAla tri. parikha | rA. raMgIladAsa kApaDIA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya - vijJAna t ' lekhaka * kakSA mAsikamAM kayA mahinAmAM rA. manasukharAma dvivedI | mI. dhanajIbhAI phakIrabhAI rA. yazavaMta gulAbabhAI ! pre. harilAla gu. zA. 5tra buddhiprakAza prasthAna || sapTembara jAnyuArI Ase khArADAnA agara paramANu pradezanI navI zodha paramANuo pRthvInuM vaya banAvaTI hAthIdAMta ane kacakaDA jevA upayogI padArtho madhamAkhInI jIvanasImA rabara * vakhata eTale gati vijJAna ane cetana viMchInI eka jIvanakathA hiMdu paMcAMganI ghaTanA okaTobara juna : eprila rA. sureza dIkSita che. harilAla rA. harikRSNa vyAsa rA. mULajIbhAI hI. cekazI rA. sureza dIkSita rA. mohanalAla ha. paMceALI navacetana kaumudI navacetana prasthAna vasanta kaumudI | buddhiprakAza jeSTha graMtha ane graMthakAra pu. 5 zrAvaNa-bhAdrapada phebruArI | eprila viSaya dInacaryA vaidaka lekhaka rA. bApAlAla ga. vaidya rA. mohanalAla vaidyazAstrI | De. amRtalAla ha. paTela | kyA mAsikamAM kyA mahinAmAM prasthAna phAgaNa, vaizAkha, jeTha a. zrAvaNu, Aso zAradA me-juna-egasTa guNasuMdarI mArca cAlu pAdaranI vanaspatio vaiidakanI daSTie gRhazikSaNa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya kAgaLa ane kAtara kevI rIte vAMcavuM gujarAtanA musalamAnAmAM bhASAnA prazna gujarAtI sro mATe zAradApITha gujarAtamAM menTesarI DenmArkanI leAkazALA navIna dRSTie zALAe navIna keLavaNInA cAra tatvA manahararAma hirahararAma gijubhAI rA. '"abhyAsI" rA. jeSTArAma upAdhyAya rA. harabhAI trivedI pAzcAtya zikSaNa zAstranA saMkSipta itihAsa rA. geApALarAva bhAgavata prAcIna Aya keLavaNI bhASAmAM bALakanI khIlavaNI meAnTaserI paddhati-eka navIna paddhati keLavaNI lekhaka ramata mImAMsA leAka sAhityanA pradezamAM rUziyAne bAla vikAsa vAdharImAM akSara jJAna zALAmAM jAtIya jJAnanuM zikSaNa zArIrika zikSaNane vicAra zikSaNa vyAkhyAnamALA zikSaNazAstranA traNa prAthamika siddhAnto hAthakAmanuM keLavaNImAM sthAna rA. gIjubhAI rA. vizeSaNa rA. rA. ... rA. viThThalarAya rA. caMdulAla bhaTTa rA. mULajIbhAI hI. ceAsI rA. dhumaketu rA. DuMgarasiMha dharmasiMha rA. bhagavAnajI trI. zAha rA. harabhAi trivedI preA. mANikarAva bAbu kSitimeAhana sena rA. cunIlAla nA. zAha rA. dalapatarAma koThArI kayA mAsikamAM kayA mAsamAM dakSiNAmUrti gu. zA. patra navembara jAnyuArI caitra prasthAna zAradA dakSiNAmUrti vasanta dakSiNAmUrti dakSiNAmUrti dakSiNAmUrti gu. zA. patra dakSiNAmUrti dakSiNAmUrti vasanta zAradA "" dakSiNAmUrti dakSiNAmUrti zAradA prasthAna dakSiNAmUrti dakSiNAmUrti zrAvaNa phebruArI ogasTa phebruArI jAnyuArI navembara navembara zrAvaNa julAi bheTa eka phebruArI ogasTa bheTa aMka mAhe navembara phebruArI lekhAnI sUcI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya | aditi, diti ane zunaH zepa aghaSaNa atyajenI aspRzyatA vADIlAla zAhane IzvaravAda vijJAna tatva tatvajJAna ane dharma - lekhaka kayA mAsikamAM kayA mAsimAM rA. maNilAla chabArAma bhaTTa | buddhiprakAza jAnyuArI rA. dattAtreya bA. kAlelakara kaumudI julAI rA. jayanta kRSNa dave prasthAna kAtika rA. tri. vI. hemANI kaimudI julAI Do. hariprasAda . desAI buddhiprakAza jAnyuArI, eprila, julAI pro. jeThAlAla go. zAha prasthAna | kAtika prinsipAla AnandazaMkara bA. dhruva rA. jhaveracaMda meghANI eprila prinsipAla AnandazaMkara bA. dhruva | prasthAna De. maNilAla paTela zrAvaNa-bhAdrapada vaiSNavadharmanI dRSTie aspRzyatA ja zAstradaSTie "harijanano prazna soraThanA bhajanika saMto spRsyAspazyAdita mImAMsA zrImadda bhagavadagItA graMtha ane graMthakAra pu. 5 pAza Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsa viSaya lekhaka 9 kayA mAsikamAM kayA mahinAmAM amerikAnA paMthe kalakattA tathA banArasanAM ceDAM smaraNe kalApInuM lAThI kAzmIranA kuMjomAM kAzmIrano pravAsa khAnadeza viSe kAMIka giranAranI pradakSiNA je ghelA somanAthanI yAtrAe cuMvALa viSe kAMIka pArvatInA pravAse rA. choTAlAla kAmadAra leDI vidyAbahena rA. parivrAjaka rA. saptaraMgI De. maTubhAI dhruva ra. manaHsukharAma dvivedI rA. devazaMkara zukala rA. jayadeva dave zAradA prasthata zAradA navacetana vasanta gu. zA. patra gu. zA. patra sapTembara citra ogasTa DiseMbara kArtika-mArgazirSa me-juna phebruArI juna phebruArI sapTembara jAnyuArI navacetana lekhenI sUcI mAtherAna bheMyaNI yurepane anubhavI rUziyAnI saphara saphare haja himAlayano mukurakhaNa evaresTa me-juna guzA. patra navacetana navacetana gu. zA. 5tra gu. zA. patra kumAra navacetana | kumAra rA. kamalanayana bakSI rA. pinAka rA. manaHsukharAma ma. dvivedI che. mArkaMDarAya desAI rA. caMdravadana mahetA De. latIpha rA. caMdravadana mahetA mArca mAha me paza-mAha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakAlaya-vartamAna patra viSaya lekhaka | uMjhA pustakAlaya pariSadanA pramukhanuM bhASaNa | rA. mahAsukhabhAI cunIlAla kalakattA pustakAlaya pariSada | rA. nA. naM. zekazI kesabA pustakAlaya pariSada rA. bApubhAI ghelAbhAI gAmaDAmAM jJAnapracAra rA. maNibhAI dvivedI gujarAtamAM pustakanuM vecANa || rA. naTavaralAla vImAvALA grAma pustakAlaya mATe vargIkaraNanI rA. motIbhAI na. amina saraLa paddhati jAhera pustakAlayo mATe pustaka pasaMdagI | re. nAnAlAla ke. paTela pustakonI duniyAmAM svaira vihAra rA. caMdrazaMkara gau. bhaTTa bejhavADA pustakAlaya pariSadanA pramukhanuM De. vi. zivarAma bhASaNa | kyA mAsikamAM kyA mahinAmAM pustakAlaya eprila pustakAlaya okaTobara pustakAlaya jAnyuArI pustakAlaya jAnyuArI pustakAlaka phebruArI pustakAlaya mArca graMtha ane graMthakAra pu. 5 phebruArI pustakAlaya pustakAlaya pustakAlaya juna. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakIrNa viSaya lekhaka juna eprila kyA mAsikamAM kayA mahinAmAM kaumudI mArca sAhitya kaumudI phebruArI DIsembara zAradA. sAhitya eprila guNasuMdarI jAnyuArI zAradA prasthAna Ase zAradA ogasTa okaTobara jAnyuArI ogasTa-sapTembara prasthAna bhAdrapada mAha navacetana sapTembara guNasuMdarI jAnyuArI (cAlu) phebruArI prasthAna ASADa sAhitya 1 phebruArI aspRzyatA rA. maMjulAla majamuMdAra ebrAhama liMkana ane mahAtmA gAMdhIjI | rA. DuMgarasI dharamasI saMpaTa udayazaMkara rA. ramaNika trivedI udayazaMkara rA. caMdravadana cI. mahetA kacchano patra ro. DuMgarazI dharamazI. kAMTAvALA InAma rA, maTubhAI kAMTAvALA gujarAtI hinda strImaMDaLanA be hitaciMtake | rA. himmatalAla aMjArIA che gujarAta nATayakaLA maMdirano paricaya rA. jAmana geDa sevAzrama ra. naTavaralAla paMDita paMcamahAlanA bhIlo rA. rAmacaMdra da. zukala pahelAM pagalAM-kaLAne paMthe rA. eka nirIkSaka rA. bekAra pherbasa gujarAtI sabhA rA. vijayarAya kalyANarAya bharata ane sAraMgadeva rA. vADIlAla zi. paMDita bhIla sevAmaMDaLa ane bhIlonI unnati rA. amRtalAla vI. Thakkara rAga ane rAgiNIo rA. harivadana jAnI rAMdhaNuvidyA ane kaLA De. IndulAla se. dave lakanInA saMsmaraNo leDI vidyAbahena nIlakaMTha vepArIonI saMjJAo 2. choTAlAla kAmadAra visarAelI vAta-sva. haragoviMdadAsa | zrI maTubhAI kAMTAvALA leonI yAdI pariSada yuga kaumudI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zAradA ] eprila piSa zrAvaNa jAnyuArI zrImaMta sarakAra sayAjIrAva mahArAjA ane rAjyaratna prA. mANikarAva vyAkhyAnanI rUparekhA sAhityanA nebala puraskAranA vijetA siMhasthanA meLAmAM gaelA bAvA sAdhuo ! rA. durgAzaMkara ke. zAstrI supA gurUkuLa sonIonI saMjJAo 2. choTAlAla kAmadAra saMgIta ane nRtya rA. caMdravadana mahetA svadezI vRta prinsipAla ANaMdazaMkara dhruva hindu nRtyanuM sthAna rA. DI. sI. zAha hindu strIonA kAyadesara hako rA. rA. vi. mahetA huM zikSaka kevI rIte thayo rA. gijubhAI kumAra prasthAna zAradA prasthAna Urmi vasa navayuga kArtika mArca juna dakSiNAmUrti naveMbara (cAlu) 1 phebruArI graMtha ane graMthakAra pu. 5 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA graMthanI sAlavArI. gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA keTalAka mahatvanA ane jevA jANavA jevA graMthanI sAlavArI navI keLavaNI pUrvenuM vAcana sAhitya 185ra akhAnA chapA pra. pustaka vRddhi karanAra maMDaLa naranA prabhAtiyA uddhava gItA dayArAmakRta kavitA 1855 viveka sAgara praH-rAmaprasAda lakSmIprasAda 1867 kIrtanAvalI praH-umeda haragoviMdadAsa 1847 zaMzAra vevAranI copaDI praH-raNachoDadAsa amIcaMda 1847 gulabaMkAvalI praH-bApu harazeTha devalekara 1854 jahAMdarazAha bAdazAnI vAratA pra-rUstamajI bhIkhAjI 1855 madanamohanAnI vArtA pra-bApu harazeTha devalekara 1855 kASTanA ghoDAnI vArtA 1857 udama karama saMvAda pra-bApu sadAzIva zeTha gajarAmAranI vArtA 1858 sadevaMta sAvalIMgAnI vArtA pralallubhAI karamacaMda 1857 bhadrAmAMmanInI vAratA 1858 kAmadhenunI vAratA praH-lallubhAI amIcaMda 1872 vaitALa paccIzI praH-harajIvana u. mahetA 1876 batrIsa putaLInI vArtAno saMgraha , zuDA bahoterI bhA. 1 le pra-nAraNadAsa tA. 7mI me sana. 1934ne semavAranA divase pahelI gujarAta pustakAlaya pariSada sara manubhAI mahetAnA pramukhapade maLI hatI tenA aMge gujarAtI pustakonuM pradarzana yojavAmAM AvyuM hatuM ane tenI uddadhATana kriyA pro. baLavaMtarAya kalyANarAya ThAkaranA haste thaI hatI, te prasaMga mATe prastuta sucI taiyAra karavAmAM AvI hatI. vadhu mAhitI mATe juo "pustakAlaya" mAsikane junA aMka, saMpAdaka. 35 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 navI keLavaNInI zarUAtanuM vAcana sAhitya 1824 paMcopAkhyAna muMbaI samAcAra 1826 gaNita jagannAtha zAstrI 1826 bodhavacana hiMdI nizALa pustakamaMDaLI 1828 IsapanI nItikathAo bApu zAstrI paMDyA 1828 gaNita vahevAranI copaDI jagannAtha zAstrI 1828 zikSAmAlA kepTana jyorja jarvisa sAheba 1833 gujarAtI bAlamitra bhA. 1 zikSAmaMDaLI-muMbAI 1837 mevaranI speliMganI copaDI muMbaI samAcAra eNphIsa 1838 gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa gaMgAdhara zAstrI 1840 paMcopAkhyAna e. vIegAsa 1842 IsapanI nIti kathAo bApu zAstrI paMDayA 1845 DADazlInI vAtonuM bhASAMtara neTIva ejyukezana sosAyaTI 1847 nIti darpaNa amadAvAda pustaka vRddhi kara nAra maMDaLI 1847 makakhamanI pharTa rIDIMgane tarajumo maganalAla vakhatacaMda 1848 bodhakathA umedarAma IcchArAma 1851 gujarAtI bAlamitra bhA 1 elphiIsTana InsTITayuzana 1851 viduranI nIti amadAvAda pustaka vRddhi karanAra maMDaLI. keTalIeka DAUInI vAto lallubhAI karamacaMda 1854 IsapanI nIti kathAo raNachoDadAsa gIradharabhAI 1854 nItibodha kathA raNachoDadAsa gIradharabhAI gujarAtI vAcanamALA 1858 hopa vAcanamALA hopa kamiTI 1904 kanyAvAcanamALA ha. dvA. kAMTAvALA 1908 navI vAcanamALA (sarakArI) kavaraTana kamiTi 1916 sAmAnya jJAna praznamALA chaganalAla ThAkoradAsa medI 1918 nItivAcanamALA DAhyAlAla paMDita 1921 trivedI vAcanamALA rA. bA. kamaLAzaMkara prANazaMkara Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jevA jANavA jevA graMthonI sAlavArI 1922 rASTrIya vAMcanamALA (traNa cApaDI) surata rASTrIya sabhA 1923 . gujarAta vidyApITha vAMcanamALA | (cAra copaDI) cheTAlAla bALakRSNa purANa 1930 dakSiNAmUrti jJAnamALA zrI. gijubhAI 1931 gaMDaLa vAMcanamALA geMDaLa vidyAdhikArI sAheba 1933 navayuga vAMcanamALA. maganalAla tri. vyAsa keza 1807 gujarAtI marAThI aMgrejInuM vyAkaraNa ane vokebyularI maMDa 1822 gujarAtI aMgrejI vekebyularI aradezara 1846 gujarAtI aMgrejI DikSanerI mIrajhA mahamada kAsIma 1856 glosarI (joDaNIkeza ) hopa sAheba 1857 aMgrejI gujarAtI DIkSanerI nAnAbhAI rANunA 1861 narmakoza-aMka 1 kavi narmadAzaMkara 1865 kozAvaLI kavi narmadAzaMkara 1870 narmakathA keza kavi narmadAzaMkara 1877 aMgrejI gujarAtI DIkSanerI aMbAlAla sAkaralAla 1879 gujarAtI mUladarzaka koza choTAlAla sevakarAma 1891 zabdArtha bheda lallubhAI prANavallabhadAsa 1894 aMgrejI gujarAtI DIkSanerI : vyAsa ane paTela 1895 gujarAtI aMgrejI DIkSanerI malhAra bhIkhAjI belasare 1897 rUDhi prayoga koza bhegIlAla bhIkhAbhAI 1898 gujarAtI zabada saMgraha gu. va. sosAITI 1899 auSadhi koza camanalAla zivazaMkara 1900 zabda ciMtAmaNi savAIlAla choTAlAla 1901 gujarAtI jJAnacakra ratanajI pharAmajI zeThanA 1904 saMjJAdarzaka keza ratanajI pharAmajI zeThanA 1907 sukhazAnti koza rUstamajI mIstarI 1909 gujarAtI zabdakoza lallubhAI gokaLadAsa 1912 gujarAtI keza svara vibhAga gu. va. sosAITI 37 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1912 udde gujarAtI koza saiyada nijhAmudIna 1920 sayAjI vaijJAnika zabdasaMgraha bhASAntara khAtu-vaDodarA rAjya 19ra3 gujarAtI koza ( saMpUrNa ) gu. va. saMsAITI 1925 gujarAtI aMgrejI keza bhAnusukharAma nirguNarAma 1926 gujarAtI phArasI arabbI keza hamadumIyAM phArUkI * hAthaprata 1926 jainAgama zabda saMgraha (4 bhAgamAM) ratnacandra suri 1929 gujarAtI jJAnakeza pu. 1 luM che. vI. ketakara 1929 joDaNI keza gujarAta vidyApITha 1930 saMskRta gujarAtI keza girajAzaMkara mayAzaMkara 1931 paurANika kathAkeza-saMpUrNa DAhyAbhAI pI. derAsarI 1931 sayAjI zAsana zabdaka9patarU bhASAMtara khAtu, vaDodarA rAjya 1932 pAribhASika koza vizvanAtha maganalAla bhaTTa (?) rAjakArya zabdArNava vyAkaraNa, piMgaLa, kahevata saMgraha vagere 1840 gujarAtI vyAkaraNa gaMgAdhara zAstrI phaDake 9284 Grammer of Gujarati Language rUstamajI sorAbajI 1847 , , , viliama kalArkasana 1857 piMgaLa praveza kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1858 rasapraveza kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1859 gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa hopa sAheba 1859 gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa rUstamajI ratanajI bharUcA 1801 gujarAtI piMgaLa kavi dalapatarAma DAhyAbhAI 1861 kathana saptazatI maganalAla vakhatacaMda 1863 alaMkAra praveza kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1865 piMgaLAdarza hIrAcaMda kahAnajI 1867 gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa reva. josapha vAna Telara 1869 gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa ha. ThA. kAMTAvALA ane lAlazaMkara umiyAzaMkara Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovAjANavA jevA graMthAnI sAlavArI 1870 utsarga mALA 1870 dhAtu saMgraha 1888 joDaNI viSe carcA zAstrI vRjalAla kALIdAsa zAstrI vRjalAla kALIdAsa narasiMharAva bheALAnAtha cheTAlAla narabherAma bhaTTa raNacheDabhAI udayarAma 1888 rasazAsa 1890 nATayazAstra 1893 bhagavata piMgaLa jIvarAma ajarAma gAra dAmubhAI DAhyAbhAI 1893 gujarAtI kahevatA 1893 gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa-aMgrejI reva. jyArja pI. Telara 1902 raNapiMgaLa 1903 1905 joDaNI nibaMdha 1910 alaMkAra caMdrikA (2 jI AvRtti) savitAnArAyaNu gaNapatinArAyaNu kavi nathurAma suMdarajI AzArAma dalIcaMda vi nathurAma suMdarajI rA. bA. kamaLAza kara prA. trivedI rAmanArAyaNa vi. pATeka dI. bA. kezavalAla ha. dhruva. kahevatamALA 1911 nATayazAstra 1911 gujarAtI kahevata saMgraha 1919 kAvyazAstra 1919 bRhad vyAkaraNa 1921 kAvya prakAza 1933 padya racanAnI aitihAsIka AleAcanA itihAsa. 1850 gujarAtane itihAsa 1851 amadAvAdane itihAsa 1852 hindustAna mAhelA IMglIza rAjyanA itihAsa 1855 zaze zaNujAna 1855 medI ane pArasI leAkeAnuM, mistrI leAkeAnuM, AsurI ane khAkhelI leAkeAnuM vRttAMta kathana 1852 hindustAnane itihAsa raNachoDabhAI udayarAma jamazedajI na. pITITa narasiMharAva bhALAnAtha 39 edalajI DeAsAbhAI maganalAla vakhatacaMda raNacheADalAla gIradharabhAI " pArasI " raNacheADalAla gIradharabhAI "" 22 . 29 vizvanAtha nArAyaNu mAMDalika Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 - - 1866 suratanI mukhtasara tavArIkha kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1867 muMbAImAM zera saTTAne itihAsa "eka pArasI" 1868 saurASTra dezane itihAsa bhagavAnalAla saMpatalAla 1869 rAsamALA raNachoDabhAI udayarAma 1869 udicya prakAza prANagoviMda rAjArAma 1874 rAjayaraMga kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1885 nagarakhaMDa 1887 gujarAta sarva saMgraha . kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1889 pArasI prakAza pu. 1 luM bamanajI baherAmajI paTela 1889 prabaMdha cintAmaNi rAmacandra dinAnAtha 1890 surata mAMDavInuM dezI rAjya rahemAnakhAM kAlekhAM paTela 1897 tavArIkhe navasArI serAbajI maMcerajI desAI 1898 gujarAtano itihAsa goviMdabhAI hAthIbhAI desAI 1898 rAja taraMginI IcchArAma sUryarAma desAI 1906 vaDanagarA kaNabInI utpatti DAhyAbhAI lakSmaNabhAI paTela 1906 Aine akabarI ratanajI pharAmajI zeThanA 1908 kIti kaumudI vallabhajI haridatta AcArya - 1912 ToDa rAjasthAna bhagubhAI phatecaMda kArabhArI 1913 pAlaNapura rAjyane ItihAsa navAbajhAdA tAlemahamadakhAna 1913 mirAte ahamadI . 1 nijhAmakhAM nurakhAM paThANa 1913 mRgazirSa nArAyaNa vasanajI Thakura 1914 bharUca zaherane itihAsa gaNapatarAma hiMmatarAma desAI 1914 mirAte sikaMdarI AtmArAma motIrAma divAnajI 1914 saurASTra cintAmaNi vallabhadAsa popaTabhAI 1915 briTIza ane hindI vikrama maNizaMkara ratanajI bhaTTa 1916 IDara rAjyane itihAsa revAzaMkara jozI, 1917 vaiSNava dharmane itihAsa durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI 1920 vaDodarA rAjya gejheTIyara geviMdabhAI hAthIbhAI 1921 zrImALIone jJAti itihAsa maNilAla bakarabhAI 1922 nAgarotpatti mAnazaMkara pItAMbaradAsa . 1923 AryonA tahevArane itihAsa kAkA kAlelakara 40 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA graMthanI sAlavArI 1923 pUrvaraMga rUgvadI' 1925 vIsanagara mahAsukhabhAI cunIlAla 1927 seraThI bahAravaTIyA jhaveracaMda meghANI 1928 gujarAtanA itihAsanA aiti- narmadAzaMkara drivedI hAsika sAdhane 1929 bhArgava brAhmaNane itihAsa dhanaprasAda caMdAlAla munazI 1929 gujarAtanuM pATanagara ratnamaNirAva bhImarAva 1929 sihoranI hakIkata devazaMkara vaiikuMThajI bhaTTa 1930 jagatane saMkSipta itihAsa rAmaprasAda kAzIprAda 1932 hindustAnane prAcIna ItihAsa cheTAlAla bALakRSNu purANa 1932 prAcIna jagata mULazaMkara somanAtha 1932 purANa vivecana | durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI 1933 sAgaranA tIre tIre jhaveracaMda meghANI 1933 gujarAtanA itihAsanA kavi dalapatarAma DAhyAbhAI aitihAsika prasaMgo 1933 gujarAtanA aitihAsika lekho girajAzaMkara AcArya 1933 hindu rAjanItine itihAsa caMpakalAla mahetA 1933 mevADanA guhilo mAnazaMkara pItAMbaradAsa 1933 mirAte ehemadI hai 2 naM. 1 kRSNalAla ma. jhaverI. jIvana caritra 185ra kolaMbasano vRttAnta ' prANalAla mathuradAsa 1869 phebsanuM jIvanacaritra manaHsukharAma sUryarAma 1877 mahetAcha durgArAmanuM jIvanacaritra mahIpatarAma rUparAma 1879 karasanadAsa mUlajInuM jIvanacaritra mahIpatarAma rUparAma 1881 pArvatIkuMvara AkhyAna mahIpatarAma rUparAma 1888 bheLAnAtha sArAbhAInuM jIvanacaritra kRSNarAva bhoLAnAtha 1899 Izvaracandra vidyAsAgara kRpAzaMkara dolatarAma travADI 1889 raNachoDalAla choTAlAlanuM caritra bhagavAnalAla 2. bAdazAha 1899 rAjA rAmamohanarAyanuM caritra kRpAzaMkara dolatarAma 1900 huM pote nArAyaNa hemacandra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 goviMdabhAI hAthIbhAI kauzikarAma vI. mahetA govardhanarAma mA. tripAThI 1900 benjAmIna phrenkalIna 1002 gaurIzaMkara ojhA 1903 lIlAvatInI jIvanakaLA 1904 kekhuzarU kAbarAjI 1904 navalarAma lakSmIrAma 1905 mahAdeva govinda rAnaDe 196 zrImada rAjacandra 1906 luTArkanAM jIvana caritro 1908 dayArAmane akSaradeha 1908 narasiMha mahetAnuM jIvana 1908 kRSNacaritra 1912 mArA anubhavanI naMdha 1912 mohanadAsanuM caritra 1912 buddhacaritra 1913 zivAjI chatrapati 1913 amArA jIvanamAMnI keTalIka yAdagIrIo 1912 zrI gaurAMga caritra 1913 dayAnaMda sarasvati 1916 naMdazaMkara caritra 1918 rAmakRSNa paramahaMsa 1919 bhAlaNa 1920 dayArAmanuM jIvanacaritra 1921 vivekAnaMda caritra 1923 sahajAnaMda svAmI 1925 rekhAcitro 1925 ApavItI 1926 maharSi dayAnaMda 1926 smaraNamukura 1927 azocaritra 1928 AtmakathA govardhanarAma mA. tripAThI sUryarAma semezvara "eka AtmArthI" che. baLavaMtarAya ThAkora gavardhanarAma mAdhavarAma tripAThI jayasukharAya pu. jozIpurA kRSNalAla mehanalAla jhaverI bhAIzaMkara nAnAbhAI prANajIvanadAsa ja. mahetA maNilAla nathubhAI dezI DAhyAbhAI rAmacaMdra mahetA mIsIsa bhadrA maDagAMvakara jamiyatarAma la. paMDita ratnasiMha dIpasiMha vinAyaka naMdazaMkara mahetA DAhyAbhAI rAmacandra rAmalAla cunIlAla modI zaMkaraprasAda chaganalAla rAvaLa DAhyAbhAI rAmacaMdra kIzoralAla mazarUvALA, zrImatI lIlAvatI munazI pro. kausaMbI jhaveracaMda meghANI narasiMharAva bhoLAnAtha bharatarAma bhAnusukharAma mahAtmAjI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelAM jevA jANavA jevA graMthanI sAlavArI. 1928 aMbAlAlabhAI che. baLavaMtarAya ThAkora 1928 soraThI saMto jhaveracaMda meghANI 1929 karvenuM Atmacaritra kisanasiMha cAvaDA 1930 mahIpatarAma bhAnusukharAma ni. mahetA 1931 jayakRSNa IndrajI bApAlAla vaidya 1931 mahAbhAratanAM pAtro nAnAbhAI kALIdAsa bhaTTa 1932 sara viThThaladAsa ThAkarasI kalyANarAya na. jozI 1933 vIra narmada vizvanAtha ma. bhaTTa 1933 dalapatarAma kavi nhAnAlAla dalapatarAma 1933 narasaiyo bhakta harine kanaiyAlAla mA. munazI rAjakAraNa 1859 rAjanIti uttamarAmajI purUSottamajI 1168 dezI rAjya manaHsukharAma sUryarAma tripAThI 1870 vRddha cANakya nIti nArAyaNa bhAskara 1885 hinda ane briTAniyA IcchArAma sUryarAma desAI 1886 sthAnika svarAja kezavalAla motIlAla parIkha 1986 sthAnika rAjakiya svasattA mayArAma zaMbhunAtha 1897 pratinidhi rAjya vivecana jagajIvanadAsa bha. kApaDIA 1898 svAtaMtrya mahalAra bhIkhAjI belasare 1909 briTiza hindustAnane Arthika uttamalAla ke. trivedI itihAsa 1911 hinda sAmrAjya durlabhajI dharamasI veda 1919 kAyadAnI AvazyakatA ane pharaja mahAtmAjI 1821 hindI rASTrIya koMgresane itihAsa jayakRSNa nAgaradAsa varmA 1922 kheDAnI laDatA zaMkaralAla ThA. parikha 1922 ATaluM te jANo narahari dvA. parikha 1923 asahakAra saM. IndulAla ka. yAjJika 1923 hinda svarAjya (bIjI AvRtti) mahAtmAjI 1924 dakSiNa AphrikAmAM satyAgrahano mahAtmAjI itihAsa 43 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1929 bAraDolI satyAgrahane itihAsa mahAdevabhAI desAI 1932 taruNa bhArata jagajIvana ka. dhoLakIyA nATako 1850 lakSmI nATaka kavi dalapatarAma DAhyAbhAI 1864 lalitA duHkhadarzaka nATaka raNachoDabhAI udayarAma 1867 abhijJAna zakuntalA jhaverIlAla umiyAzaMkara yAjJika 1867 mithyAbhimAna nATaka kavi dalapatarAma DAhyAbhAI 1878 draupadI du:khadarzana kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara , bhavAI saMgraha mahIpatarAma rUparAma 1880 mAlatImAdhava maNilAla nabhubhAI 1881 uttararAma sacitra maNilAla nabhubhAI 1882 kAntA maNilAla nabhubhAI 1883 pratApa nATaka gaNapatarAma rAjArAma 1887 mRcchakaTika bALAzaMkara ullAsarAma 1888 AkarSaka harilAla ha. dhruva. 1891 pArvatI pariNaya kIlAbhAI ghanazyAma bhaTTa 1889 mudrArAkSasa kezavalAla ha. dhruva. 1896 devaLadevI bhImarAva bheLAnAtha 1898 juliyasa sIjhara " kAThiyAvADI" vikramorvazIya nATaka kIlAbhAI ghanazyAma bhaTTa 1899 bhrAnti saMhAra kRSNarAva bhoLAnAtha 1902 amarasatra dolatarAma kRpArAma paMDyA 1906 abhijJAna zakuntalA baLavaMtarAya ka. ThAkora. 1907 parAkramanI prasAdI kezavalAla ha. dhruva. 1909 IndukumAra nahAnAlAla da. kavi. 1914 jayA ane jayanta 1914 rAIne parvata ramaNabhAI mahIpatarAma 1915 citrAMgadA mahAdeva haribhAI desAI 1916 sAcuM svama kezavalAla ha. dhruva. 1917 hemleTa narabherAma prA. dave. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelAM jevA jANavA jevA graMthanI sAlavArI. 1922 madirApratApa vAmana sitArAma mukAdama 1922 muktadhArA nAnAlAla nAthAlAla zAha 1923 ugatI juvAnI baLavaMtarAya ka. ThAkara 1924 be nATaka maNizaMkara ra. bhaTTa 1924 puraMdara parAjaya kanaiyAlAla mA. munazI 1925 matsyagaMdhA baTubhAI lAlabhAI DhIMgalI prANajIvana vi. pAThaka kojAgrI vinAyaka naMdazaMkara mahetA 1926 traNa nATaka zrI. haMsA mahetA zakuntalAnuM saMbhAraNuM mahAnAlAla da kavi tarpaNa kanaiyAlAla mA. munazI zAhajahAna jhaveracaMda meghANI 1927 vilyama Tela narasiMhabhAI i. paTela 1928 pratimA kezavalAla ha. dhruva. jahAMgIra nurajahAMna nhAnAlAla dalapatarAma kavi 1929 kAkAnI zazI kanaiyAlAla mA. munazI 1930 zAhanazalha akabara nhAnAlAla da. kavi. kumAradevI zrI. lIlAvatI munazI 1931 a. sI. kumArI yazavaMta paMDayA hAthInA dAMta puruSottama trikamalAla vaDale kRSNalAla zrIdharANuM 1932 nArAyaNI zazivadana mahetA pirANika nATaka kanaiyAlAla mA. munazI 133. senTa je ana anaMtarAya pra. paTTaNI sAmAjika nATake kanaiyAlAla mA. munazI lopAmudrA mAlavikAgnimitra baLavaMtarAya ka. ThAkora nIti, dharma ane tatvajJAna 1840 methyane upadeza 1858 jarathostI lekonAM dharma pustake serAbajI zApura 1868 maNiratnamALA harajIvana puruSotama 45. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1874 ,, 1878 paMcIkaraNa . 1887 cegavAsiSTa dIna da Agama ane nigama prakAza 1884 zrImad bhAgavata 1885 dhama vicAra 1889 padabaMdha bhAgavata 1888 viSNupurANa 1893 zrI. vAlmikI rAmAyaNa 1894 pAtaMjala yeAgadarzana mADaya purANa ,, 1895 dAsAdhanuM bhASAMtara "" bhaktamALa 99 1894 bhagavadgItA 1896 sadana saMgraha 1899 siddhAntasAra graMtha ane graMthakAra pu. 5 candrakAnta siddhAntasAra ,, 1900 paMcadazI ,, dharmasiMdhu 1902 siddhAnta siMdhu 1903 mananA zlAka dw 1904 mahAbhArata 1906 saMtyA prakAza pestana dastura geApALa hira dezamukha 4 jayakRSNa vedadhama sabhA-muMbaI 22 kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara IcchArAma sUryarAma 3. ga. IcchArAma sUryarAma preA. je. je. raNachoDa galurAma pestanajI phrAmajI kAmA DAhyAbhAI devacaMda zrI.nRsiMhacAya gAviMda khaLavaMta ANerAva IcchArAma sU. desAi dayAnaMda sarasvatI kamaLAzaMkara prA. trivedI 1906 zrI zAMkarabhASya 1909 bhagavAMtA zAMkarabhASya sahita vizvanAtha sa. pAka 1911 nIti zikSaNa jJAnezvarI 1913 dharmavarNana 99 zrI bhASya 1915 krAisTanuM anukaraNa maNilAla nabhubhAi maNizaMkara haragoviMda bhaTTa maNilAla na. drivedI 29 IcchArAma sUryarAma maNilAla nabhubhAI IcchArAma sUryarAma kAnajI vAlajI "( prinsipAla ANuMdazaMkara bApubhAI gujarAtI presa " prinsipAla ANuMdazaMkara bApubhAi 99 "" 29 chaganalAla rilAla paMDayA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelAM jovA jANavA jevAM graMthanI sAlavArI. 1917 gItA rahasya lokamAnya tilaka 1918 jaina darzana zrI nyAyavijayajI , hindu dharmanI bALapothI ANaMdazaMkara bA. dhruva 1918 hindu veda dharma prinsipAla ANaMdazaMkara bA. dhruva. , mahAbhAratanI nIti kathAo maganalAla harikRSNa 1922 gItA niSkarSa aMbAlAla bA. purANuM. pUrNa yoga aMbAlAla bALakRSNa purANa 1923 buddhalIlA sAra saMgraha pro. dharmAnaMda kausAMbI. hinda tattvajJAnano itihAsa dI. bA narmadAzaMkara devazaMkara 1924 jajI sau. bhAnumati , dhammapada pro. kausAMbI. 1925 zikSApatrI bhASya mAdhavalAla dalasukharAma che kurAnanuM bhASAntara mIra mahamaMda yAkuba 1927 aNubhASya che. jeThAlAla ga. zAha 1928 IslAmano paricaya karIma mahamada mAstara 1929 jIvanazodhana kizoralAla mazarUvALA brAhmadharma gaTulAla go. dhruva. 1930 tattvArtha sutra paMDita sukhalAlajI jaina dharma narasiMhabhAI IzvarabhAI 1931 zikSApatrI nhAnAlAla da. kavi 1932 kabIra sAhebanuM bIjaka prANalAla prabhAzaMkara bakSI upaniSadu vicAraNA dI. bA. narmadAzaMkara devazaMkara ,, dharma ane samAja ramaNabhAI mahIpatarAma kavitA saMgraha (Authology) 1862 gu. kAvyadohana saM. kavi dalapatarAma DAhyAbhAI 1862 nAgara strIomAM gavAtAM gItano saMgraha. saM. sau. bALAbahena . 1884 prAcIna kAvya trimAsika saM. haragoviMdadAsa dvArakAdAsa 1885 aprasiddha gujarAtI kavitA pustaka ,, zaMkarabhAI paTela 1886 bahekAvya dehanA IcchArAma sUryarAma desAI : 47 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1890 prAcIna kAvyamALA haragoviMdadAsa kAMTAvALA 1903 kAvya mAdhurya hiMmatalAla ga. aMjAriyA 1905 dezabhaktinAM kAvyo gujarAta sAhitya sabhA 1906 gItamALA bhA. 1 lo suMdarI subodha maMdira-amadAvAda 1912 jaina aitihAsika rAsamALA mohanalAla dalIcaMda 1913 jaina kAvya dehana manasukhalAla ravajIbhAI 1913 gujarAtI gajhalIstAna sAgara" 1914 gopa kAvya kalyANajI vi. mahetA. 1914 AnaMda kAvya mahodadhi jIvaNalAla sAkaracaMda 1917 aitihAsika rAsa saMgraha muni jinavijayajI 1919 prabhu bhaktinAM kAvyo hIrAlAla tri. pArekha 1921 padya saMgraha hiMmatalAla ga. aMjAriyA 1922 prAcIna kAvyasudhA chaganalAla vi. rAvaLa 1922 loka gIta saMgraha raNajItarAma vAvAbhAI 1922 Azrama bhajanAvalI nArAyaNa me. khare. 1923 rASTragIta indulAla ka. yAjJika 9697 Selection from Classi- . cal Gujarati Literature 1234 M219129191 1924 loka saMgIta nArAyaNa mo. khare. 1925 raDhiyALI rAta jhaveracaMda meghANI 1926 jaina aitihAsika kAvya saMgraha muni jinavijayajI 1927 prAcIna gurjara kAvyo 15mA saikAnAM dI. bA. kezavalAla dhruva. 1928 cuMdaDI jhaveracaMda meghANI. , rAsa kuMja sau. zAntAbahena baraphIvALA 1931 ApaNI kavitA samRddhi baLavaMtarAya ka. ThAkara 1931 "guNasundarI'nA rAsa zrImatI jayamana bahena pAThakajI 1933 rAsajanI zrImatI madhurika mahetA. kavitA 1851 harakhAnanI caDhAI, saMpalakSmI, jAdavAsthaLI, kavi dalapatarAma DAhyAbhAI 48 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelAM jovA jANavA jevA graMthAnI sAlavArI. kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1860 yArAma kAvya saMgraha 6867 narma kavitA 1863 kAvya sudhA 1867 pANIpata 1262 cAvaDA caritra 1870 kavitA vilAsa 1872 premAnaMdakRta dazama skaMdha 1872 Izvara prAthanAmALA 1875 nIti vineAda 1875 bALalagna batrIsI 1876 tulasIkRta rAmAyaNa 1877 vena caritra 1877 khAla garabAvaLA 1879 dalapata kAvya 1879 meghaduta 1882 sumeAdha ciMtAmaNi 1883 kaccha garabAvaLI 1887 1889 snehamudrA 1890 kusumamALA pArvatIkuMvara caritra 1890 bulabula 1891 1892 amaruzataka 1894 vibhAvarI svapna 1895 kuMja vihAra 1895 Atmanimajjana 1896 hRdaya vINA 1896 zAnti sudhA gItagoviMda 1896 laghu bhArata 1897 pRthvIrAja rAsA 1898 saMsArikA 49 raNacheADa galurAma ha. dvA. kAMTAvALA harajIvana kuberajI kavi dalapatarAma DAhyAbhAI kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara bheALAnAtha sArAbhAI baherAmajI me. malabArI navalarAma lakSmIrAma zivalAla dhanezvara kavi dalapatarAma DAhyAbhAI navalarAma lakSmIrAma kavi dalapatarAma DAghAbhAI bhImarAva bheALAnAtha vallabhadAsa popaTa kavi dalapatarAma DAhyAbhAi narasiMharAva bhALAnAtha geAvardhanarAma mAdhavarAma tripAThI gaNapatarAma rAjArAma DAhyAbhAi pI. derAsarI kezavalAla ha. dhruva kezavalAla ha. dhruva tribhuvana premazaMkara rilAla ha. dhruva maNilAla nabhubhAI narasiMharAva bhoLAnAtha cheATAlAla na. bhaTTa gaNapatarAma rAjArAma vi bhImarAva bhoLAnAtha ba. me. malabArI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. pa 1903 kalApIneA kekArava 1905 vasantAtsava vilAsikA 1905 1906 vidhavA 1907 zivAjI jhebunnisA 1907 hariprema paMcadazI 1909 kezavakRti 1912 lalitanAM kAvyA 1913 narasaiM kAvya saMgraha 1913 medhakruta 1913 indrajIta vadha kAvya 1913 kahAnDade prabaMdha 1913 hamIrajI geAhela 1914 nupUra jhaMkAra 1914 vAdarAnA vaDale 1914 vimaLa prabaMdha 1915 hRdaya jharaNAM 1915 smaraNasaMhitA 1915 : dazamaskaMdha-bhAlaNa 1916 dIvAne sAgara 1916 kAda barI-bhAlaNa bAlakAMDa maNikAnta mALA 1916 1917 1917 bhaNakAra 1917 malabArIno kAvya saMgraha 1918 srAtasvinI 1919 gItAjalI 1919 gujarAtane tapasvI 1920 prabhAtanA tapasvI 1922 1923 rAsa pUrvAlApa 50 ThAkAra surasiMhajI- kalApI ' kavi nhAnAlAla dalapatarAma a. ph. khabaradAra vasanta vinAdI'' (DeA. caMdulAla) haragAviMda premazaMkara bALAzaMkara ullAsarAma kezavarAma rAma janmazakara mahAzaMkara buca " gujarAtI presa ' kilAbhAI ghanazyAma bhaTTe dolatarAma kRpAzaMkara paMDayA DAhyAbhAI pI. derAsarI ' kalApI '' narasiMharAva bhoLAnAtha janmazaMkara mahAzaMkara lalita maNilAla kArabhAI ' sva. sumati ' narasiMharAva bheLAnAtha ha. dvA. kAMTAvALA (" sAgara "6 "" kezavalAla ha. dhruva manahararAma hirahararAma mahetA 66 maNikAnta '' baLavaMtarAya ka. ThAkAra a. phaeN. khabaradAra dAmAdaradAsa khu. moTAdakara mahArANI naMdakuMvarabA nhAnAlAla dalapatarAma " moTAlAla kezava. ha. zeTha maNizaMkara ra. bhaTTa "" Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jevA jAMbuvA jevA graMthonI sAlavArI 1925 navAM gIta. 1925 zivalinI 1926 kalikA 1927 ummara khayyAmanI rUmbayata 1928 veNInAM phUla 1928 bhajanikA 1929 killola 1929 kurukSetra 1930 kesarIyAM 1930 siMdhuDo 1931 darzanikA 1931 koine lADakavAyo 1931 rAsabatrIzI 1931 akhAkRta kAvya bhA. 1 1932 lalitanAM kAvyo bhA. 2 1932 vizva zAnti 1933 liA kAvyo 1933 kAvyamaMgaLA , kaDavI vANI 1934 jyotirekhA tribhuvana gau. vyAsa dAmodaradAsa boTAdakara a. pha. khabaradAra bhUdaradAsa gaNezajI jhaveracaMda meghANI a. pha. khabaradAra jhaveracaMda meghANI nhAnAlAla kavi kezava. ha. zeTha jhaveracaMda meghANI a. pha. khabaradAra jhaveracaMda meghANI sau. dipakabA narmadAzaMkara de. mahetA "lalita" umAzaMkara jozI caMdravadana mahetA suMdarama suMdarajI beTAI sAmAnya jJAna ane nIti 1888 jAta mahenata 1889 vivAhavidhi 1891 strI dharma 1893 strI zRMgAra 1885 kartavya 1895 strInItidharma 1896 nArIpratiSThA 1896 gRhiNI kartavya dipIkA gaNapatarAma anuparAma ramaNabhAI mahIpatarAma paMDitA jamanAbAI bAI estara kamaLAzaMkara prANazaMkara trivedI viThThaladAsa dhanajIbhAI maNilAla nabhubhAI kRpAzaMkara dolatarAma Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. paM 1897 meAhasInInAM nItivacana 1897 jIMdagInuM sAphalya 1899 jIMdagInA upayega 1899 vidyArthInA sAce mitra 1901 saMsAra sudhAre 1903 svarganA khajAne 1906 saMsAramAM sva 1906 saMsAramAM strInI padavI 1907 jIvananA Adarza 1907 zrI pAkAra 1908 strIonI parAdhInatA 1911 vivekAna'da vicAra mALA 1911 hindustAnamAM sAmajika jIvanamAM strInuM sthAna. 1912 sAmAjika sevAnA sanmA 1916 rAmakRSNa kathAmRta 1916 saMsAra sukha sukha ane zAnti kartavya kaumudI 1916 191 6 1916 sAdI zIkhAmaNa 1917 strIone sa Mdeza 1918 strIonI raMgabhUmi 1922 duHkhIne kliAse 1922 strIonuM kartavya 1924 saMsAra maMthana 1927 zrI svAtaMtryavAda 1860 DADaslInI vAtAnuM bhASAMtara 1865 arthAlDanI vAtA 1866 karaNaghelA navalakathA para kRSNalAla meAhanalAla jhaverI gAviMdabhAi hAthIbhAI chaganalAla ThAkeAradAsa cheoTAlAla jIvanalAla ha. aa. kAMTAvALA amRtalAla suMdarajI paDhIyAra amRtalAla paDhIyAra DAhyAbhAI lakSmaNabhAI jIvAbhAI revAbhAI paTela paMDitA jamanAbAI jIvAbhAI revAbhAI nArAyaNa vasanajI Tekara zrImatI vidyAmhena ane zrI zAradAmhena mahetA DAhyAbhAI lakSmaNabhAI narmadAzaMkara bAlAzaMkara DaoN. hariprasAda. rR. desAI jIvAbhAI revAbhAI paTela cunIlAla vardhamAna zAha maganalAla zaMkarabhAI paTela gujarAtI hindu strIma`DaLa maNilAla chabbArAma sA. maM, desAi che.TAlAla pArekha nhAnAlAla dalapatarAma zrImatI sarAjinI mhetA eljhIsTara neTIva inTITayuzana raNacheoDabhAi udayarAma naMdazaMkara tuLajAzaMkara Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA graMthanI sAlavArI. 1866 sAsu vahunI laDAI mahIpatarAma rUparAma 1870 tAkaka bodha kavi dalaparAma DAhyAbhAI 1880 vanarAja cAvaDo mahIpatarAma rUparAma 1875 gujarAta kAThIAvADanI vAte pha. ba. 1875 chelanI vAto phakIrabhAI kAsIdAsa 1878 mehula arUsa melavI mahemada najIra ehamada 1878 zekasapiyara kathA samAja raNachoDabhAI udayarAma 1879 murakho maMchArAma ghelAbhAI 1880 sadharAja jesaMga mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha 1881 ratnalakSmI jahAMgIrazAha aradesara tAlIarakhAna 1881 kavenTIna DarvAI karamaalI rahImaalI 1881 rebinsana krejha cunIlAla bApujI 1881 soraThI somanAtha bhavAnIzaMkara narasiMharAma 1883 buddhi ane rUDhinI kathA kezavalAla motIlAla parIkha 1884 bAgo bahAra pra. jahAMgIra bejanajI karAyuM 1884 mudrA ane kulIna jahAMgIrazAha tAlIarakhAna 1884 kAdaMbarI-braNa chaganalAla ha. paMDyA 1885 TuMkI kahANIo sau. zRMgAra 1886 rAselAsanI kathA pra. "gujarAtI presa" 1886 mUlatvI rAkhavAnAM mAThAM phaLa viThThalarAya. ga. vyAsa. 1886 dazakumAra caratri bhAnuzaMkara zukala 1887 hAibAbAnAM sAhasa karmo rUpasiMga mathurAdAsa lavajI 1887 sarasvatIcaMdra bhAga 1 lo . govardhanarAma mA. tripAThI 1888 gulIvaranI musApharI pharadunajI baherAmajI marjhabAna 1889 kusumAvalI delatarAma kRpArAma paMDayA 1889 lAlana verAgaNa girijAzaMkara kAzIrAma 1890 hosanaArA melavI mahamada najIka 1890 sItA manamohanadAsa dayALadAsa 1892 dariyApAranA dezonI vAte gaNapatarAma anuparAma travADI 53 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1892 be bene haragoviMdadAsa ThA. kAMTAvALA 1892 suMdara ane vidyAnaMda "kAThIAvADI" . 1892 kathAsaritsAgara zyAmajI. vI. vAlajI 1893 vArtAvinoda jIvarAma ajarAmara gera b893 vidhavA lIrUja lakSmIdAsa dhoLakIyA. 1893 aMdherI nagarIno gardhavasena haragoviMdadAsa ThA. kAMTAvALA 1893 gujarAtanI junI vArtAo maNilAla chabArAma bhaTTa 1894 cAMdabIbI pestanajI jamasedajI 1894 uttara rAselAsa ajuna nAnajI 1894 paMcopAkhyAna maNizaMkara umiyAzaMkara bhaTTa 1895 mukulamardana, kRSNarAva bhoLAnAtha 1895 gulAbasiMha maNilAla nabhubhAI 1895 badiyala jamAla parInI vAratA phakIrabhAI kAsIdAsa 1896 pRthvIrAja cauhANa AtmArAma ke. dAvedI 1897 satI suvarNa zrImad nRsiMhAcAryajI 1897 jhAMsInI rANI maNilAla cha. bhaTTa 1897 dillIpara hale IcchArAma sU. desAI 1898 kRSNalAlanuM vila jayazaMkara va. vyAsa. 1899 gaMgA IcchArAma sU. desAI 1899 bhelo dalo ke khazaro kAbarAjI 1899 maNi ane mohana vanamALI lAdhAbhAI modI 1899 rANakadevI anaMtaprasAda vaiSNava, 1899 hesTIMgasUnI seTI zAstrI prANajIvana harihara 1900 lAla ane lakSmI vanamALI lAdhAbhAI modI. 1900 bhadraMbhadra ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha 1901 mRNAlinI nArAyaNa hemacandra 1901 mAdhavI kaMkaNa nArAyaNa visanajI Thakakura 1901 subedhaka nItikathA kharazedajI pharAmaroja 1901 cALIsa hajArane cAnajI kekhuzarU navarojajI kAbarAjI 1903 bhIkha bharabharIye kekhuzarU navarojajI kAbarAjI 1904 kautakamALA gaNezajI jeThAbhAi paY Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA graMthonI sAlavArI 1904 rUpanagaranI rAjakuMvarI 1904 surasAgaranI suMdarI 1904 irAvatI 1904 yAginI 1904 arebiyana nAiTasa 1906 1906 1908 1908 1908 1908 1908 zrI bhAminIbhUSaNa bAlakheAdhaka vArtAsa Mgraha bheAja ane kAlidAsa 1910 1911 1921 bAdazAha ane bIrabala elekajhAnDaranA samayanuM hiMda suMdara sAdAgara ema. e. anAke kayuM merI 1909 1909 mahArASTra jIvana-prabhAta 1909 rAjaputa jIvana saMdhyA 1909 senDa ane man 1910 uSa:kAla zAntidA navayuganI vAtA latA ane lalitA 1911 uSAkAnta 1912 rAjayAgI 1912 1912 1912 1913 bAlA 1913 du:khI dAdIkhA 1914 bhArata lAka kathA 1914 sudhAhAsinI 1914 uSAnandinI nArAyaNa hemacaMdra pu. vi. mAvajI chaganalAla hAkAradAsa medI mITTI kharAba kI ? amRta ke nAyaka mahAkALInI mUrti ane tene bhega eca. jI. manTa narasiMhabhAi I. paTela narasiMhabhAi I. paTela sau. kaMkubAI zrI. prasannagavarI mahetA sau. sumati vekarIlDaneA pAdarI mAlA ane mudrikA 2500-varSa pUrvenuM hindusthAna sumanta " icchArAma sU. desAi zrIman nRsiMhAcA zrImatI zAradAmhena mahetA eca. jI. marcanTa jI "" su. 6. gaNapatarAma hiM. desAI maganalAla 6. khakhkhara amRtalAla suMdarajI paDhiyAra cunIlAla va. zAha bhAgIndrarAva 2. diveTIA. lallubhAi bhImabhAI murArajI velajI mahetA. maNizaMkara ratnajI bhaTTa nArAyaNa visanajI Thakkara rAmameAhanarAya jasavaMtarAya dAdI edalajI tArAporavALA pra. " gujarAtI '' presa leDI vidyAmhena ra. nIlakaMTha sva. urmilA mhena Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1914 alakSya ti zivubhAI bApubhAI 1915 rajanI mehanalAla makanadAsa mahetA 1915 ginI kumArI choTAlAla jIvanalAla 1915 mahinI bhogIndrarAva ra. diveTIA 1915 rAjA bheja ane kavi kAlidAsa pra. ena. ema. tripAThI enDa ku. 1915 hAsyamaMdira ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha 1915 anaMgabhasma sAkaralAla a. dave 1916 vijJAnanI vAta kalyANarAya na. jozI 1916 ayAmAM amIramiyAM hamadamiyAM phArUkI 1916 cakheravAlA dhanazaMkara hIrAzaMkara tripAThI 1916 muzakIla AsAna jahAMgIra marajhabAna 1917 mahArI kamaLA ane bIjI vAte kanaiyAlAla mA. munazI 1917 alakAne abhuta pravAsa ja. pu. joSIpurA, IndrakalA nalinakAnta narasiMharAva 1919 gujarAtane nAtha kanaiyAlAla mA. munazI. 1919 dazanIyuM baLavaMtarAya ka. ThAkora 1919 nIlanenI sAkaralAla a. dave 1919 mArI vIsa vArtAo kezavaprasAda che desAI 1922 uSA nhAnAlAla da. kavi. 1922 gulAmI vahepAra DAhyAbhAI hiMmatalAla rAvata 1919 nehagItA kalyANarAya na. jozI 1919 vahemI vanitA kRSNaprasAda maNizaMkara zAstrI 1919 DubatuM vahANa dhanazaMkara harizaMkara tripAThI 1920 huM, saralA ane mitramaMDaLa dhanasukhalAla ku. mahetA 1920 kathAmaMjarI jIvanalAla a. mahetA 1920 mULarAja solaMkI cunIlAla va. zAha 1921 gorA sAkaralAla ma. kApaDIA 1921 keTalIka navalakathAo sva sumati lallubhAI 1921 pRthvi vallabha kanaiyAlAla mANekalAla munazI 1921 kathAmaMjarI jIvanalAla a. mahetA 1922 saurASTranI rasadhAra jhaveracaMda meghANI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA nI sAlavArI 1923 DosImAnI vAta pra. amRtalAla da. zeTha 1923 keno vAMka ? kanaiyAlAla mA. munazI 1923 zaradabAbunI traNa vArtAo mahAdeva haribhAI desAI 1923 TacukaDI so vAto haraviMdadAsa kAMTAvALA 1924 mukura saM. indulAla ke. yAjJika 1924 rAjAdhirAja kanaiyAlAla mA. munazI 1924 lehIne vepAra sAkaralAla ma. kApaDIA 1924 virAjavahu mahAdeva haribhAI desAI 1924 vAtonuM vana baTubhAI umaravADiyA 1925 mRgajaLa hirAcaMda ka. jhaverI 1925 kAThIAvADanI loka vArtA gokuLadAsa dvArakAMdAsa rAyacurA 1925 vIranI vAto tArAcaMdra popaTalAla aDAlajA 1925 saMskRta sAhityanI kathAo hAnAbhAI nAthAbhAI zAha 1926 kumAranAM strIrano IdulAla yAjJika 1926 kaliyuganI vAto kezava ha. zeTha 1926 kIzora kathAo gijubhAI _1026 jaganmAhitI ane naTarAja hIrAcaMda jhaverI 1926 AIvo zrI. vimaLAgaurI setalavADa 1926 AnaMdamaTha prasannavadana chabIlArAma dIkSIta 1926 masta phakIranI mastI " masta phakIra" 1927 devane khullA patro jadurAya baMdhaDIA 1927 pApInI dazA DaoN. hariprasAda vrajarAya desAI 1927 taNakhA dhUmaketu 1927 nehapUrNa gokuladAsa dvArakAMdAsa rAyacurA 1928 navalikA saMgraha rAmacaMdra dAmodara zukala 1928 rAgiNI pro. vI. ema jezI. 1928 dvirephanI vAte rAmanArAyaNa vi. pAThaka 1928 kirITa pra. "kumAra kAryAlaya 1928 rAjyaratna bIrabalane pestanajI jamazedajI hAsya bhaMDAra 1928 kekIlA ramaNalAla va. desAI 1928 ajAmila bhogIndrarAva 2. diveTIA. 1928 kAThIAvADanI junI vArtAo haragoviMda premazaMkara 57. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1928 bhagavAna keMTilya kanaiyAlAla mA. munazI 1929 phaIbA : choTAlAla DAhyAbhAI jAgIradAra 1929 skAuTIMga ane bIjI vAte gajAnana u. bhaTTa 1930 zIrInanI kahANI dAdI e. tArApuravAlA. 1930 devI codharANI gAMDiva sAhityamaMdira 1930 kUlachAba kezava. ha. zeTha 1930. taralA athavA urmine ArA bhogIndrarAva dIveTIA. 1930 saMsAralIlA bhaTubhAI ha. kAMTAvALA 1931 vIrAMganAnI vAte tArAcaMdra popaTalAla aDAlajA 1931 jyota ane vALA, cunIlAla vardhamAna zAha 1931 , pacAsa varSa pachI rAmanArAyaNa nA. pAThaka 1931. saMsAra viplava kezava ha. zeTha 1934 kAThIAvADanI daMtakathAo dhIrajasiMha . gohila. 1931 paDachAyA dhUmaketu 1971 vAnarasenAnI vAto kezavaprasAda che. desAI 1931 viSavRkSa gAMDiva sAhitya maMdira 1931 bhUtakALanA paDachAyA guNavaMtarAya AcArya 1932 mahIpAladeva gokuladAsa rAyacurA 1932 citAnA aMgAra jhaveracaMda meghANI 1932 no avatAra vizvanAtha ma. bhaTTa 1932 elIyA jezIne akhADe jagajIvanadAsa tri. kaThArI 1932 hRdayanAtha ramaNalAla va. desAI 1932 navalikA saMgraha bhA. 2 rAmacaMdra dAmodara zukala 1932 bhUtanA bhaDakA. dhanasukhalAla kR. mahetA 1932 hAsya darzana jadurAya DI. khaMdhaDIA 193ra tilottamAM aMbAlAla bA. purANI 1932 vArtA vihAra dhanasukhalAla kRSNalAla mahetA 1932 satyanI zodhamAM jhaveracaMda meghANI 1933 zuravIranI vAte maganalAla bApujI 1933 insAnanI Aha guNavaMtarAya AcArya 1933 divya cakSu ramaNalAla va. desAI 1933 darpaNanA TukaDA - aMbAlAla purANI 58 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA graMthanI sAlavArI nibaMdha ane lekha saMgraha 1865 narmagadya kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1873 astodaya manaHsukharAma sUryarAma 1898 emarsananA nibaMdho "eka kAThIAvADI" 1898 bALa vilAsa maNilAla nabhubhAI 1904 bekananA nibaMdho ratanajI pharAmajI zeThanA 1907 gadya saMgraha mitramaMDaLa-peTalAda 1910 monTenanA nibaMdho jayasukharAya jozIpurA 1910 lenDaranA kAlpanika saMvAdo mehanalAla pA. dave 1916 ApaNe dharma ANaMdazaMkara bA. dhruva 1917 baMkIma nibaMdha bhALa jagajIvanadAsa kALIdAsa 1917 nivRti vinoda atisukhazaMkara ka. trivedI , 1918 di. bA. aMbAlAlane lekha saMgraha di. bA. aMbAlAla sAkaralAla 1918 nArAyaNa gadyAvaLI nArAyaNa vi. Thakkara [1918 mahAtmA gAMdhIjInI vicArasRSTi mathurAdAsa trikamajI 1918 AryAvyAkhyAnamALA gujarAta vidyApITha 1923 navajIvana lekha saMgraha gAMdhIjI 1926 raNajItarAmanA nibaMdha raNajItarAma vAvAbhAI 1924 kAlelakaranA lekho bAlakRSNa kAlelakara 1926 gadya navanita saM. vizvanAtha ma. bhaTTa 1926 satyAgrahanI maryAdA mahAdeva ha. desAI 1926 keTalAka lekhe kanaiyAlAla mA. munazI. 1926 prabhAtanA raMga vijayarAya ka. vaidya. 1929 poyaNuM jayendrarAva bha. durakALa 1930 saMbodhana nhAnAlAla da. kavi ? 1930 svaira vihAra rAmanArAyaNa vi. pAThaka, 1932 prastAvamALA nhAnAlAla da. kavi 1933 nAgarika gadyAvali DolararAya mAMkaDa , Adivacane kanaiyAlAla ma. munazI pa Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 sAhitya ane vivecana 1866 gujarAtI bhASAno ItihAsa zAstrI vRjalAla kALIdAsa 1875 narmagadya - kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara 1889 prAcIna gujarAtI sAhitya harilAla ha. dhruva. ratnamALA 1891 navalagraMthAvalI navalarAma lakSmIrAma 1894 Classical poets govardhanarAma mA. tripAThI 1904 kavitA ane sAhitya ramaNabhAI mahIpatarAma 1908 gujarAtI bhASAne vRttAnta pAlanajI barajorajI desAI 1909 sudarzana gadyAvaLI maNilAla nabhubhAI 1909 premAnaMdanAM nATaka narasiMharAva bhoLAnAtha 1911 sAThInuM sAhitya DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI 1941 gujarAtI navalakathAnuM sAhitya maNibhAI nArANajI 1915 hAsyamaMdira ramaNabhAI mahIpatarAma 1921 sAkSara jayaktie saM. jIvanalAla amarazI mahetA. 1921 gu. bhASA ane sAhitya bhAga 1 (vilasana phAilolojIkala vyAkhyAno)narasiMharAva bhoLAnAtha 1922 sAhitya pravezikA hiMmatalAla gaNezajI aMjArIA 1913 gujarAtI sAhityanA mArgadarzaka staMbha kRSNalAla mo. jhaverI. 1923 saMvAdamALA saM. jIvanalAla amarazI mahetA. 1924 mana mukura narasiMharAva bhoLAnAtha 1924 sAhitya maMthana hAnAlAla dalapatarAma kavi 1924 prAcIna sAhitya mahAdevabhAI ha. desAI 1924 premAnaMdanAM ja nATake maTubhAI ha. dvArakAMdAsa 1925 kavitA zikSaNa baLavaMtarAya ka. ThAkora 1926 gujarAtanA jyotirdhara kanaiyAlAla mANekalAla munazI 1926 lirika baLavaMtarAya ka. ThAkora 1929 gu. sAhityane madhyakAlIna pravAha sAhitya saMsada 1929 sAhitya pravRtti atisukhazaMkara ka. trivedI 1930 prAcIna gujarAtI gadya saMdarbha muni jinavijayajI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelA jovA jANavA jevA graMthanI sAlavArI 1930 gujarAtI sAhityanA vadhu mArgadarzaka staMbha kRSNalAla mo. jhaverI 1930 kAvya sAhitya mImAMsA rA. bA. kamaLAzaMkara prA. trivedI 1931 kalApI patradhArA saM. "sAgara" 1972 gu. varnAkyulara sosAiTIno ItihAsa hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha 1932 vasanajI mAdhavajI Thakkara vyAkhyAno pu. 1 narasiMharAva bhoLAnAtha. 1933 gujarAtI bhASA ane sAhitya-vaiora. , ,, 1933 jana sAhityano ItihAsa mohanalAla dalIcaMda desAI 1933 padya racanAnI atihAsika AlocanA dI. bA. kezavalAla harSadarAya 1933 theDAMka rasadarzane kanaiyAlAla mA. munazI keLavaNI 1886 keLavaNI bulAkhIdAsa gaMgAdAsa desAI 1886 zikSaNane ItihAsa maNizaMkara ratnajI bhaTTa 1903 keLavaNInuM zAstra ane haragoviMdadAsa ThA. kAMTAvALA tenI kaLA, 1906 kiMDaragArTana kAzIrAma prAgajI upAdhyAya 1908 gharanI tathA nizALanI keLavaNI rUstama pestanajI masAnI 1910 jApAnanI keLavaNI paddhati atisukhazaMkara ke. trivedI 1916 sAmAnya jJAna chaganalAla ThAkaradAsa modI 1919 bALakanI mAvajata ane keLavaNI purUSottama kahAnajI gAMdhI 1920 bhAratIya zikSaNano ItihAsa - cImanalAla mANekalAla jAnI 1923 zikSaka ane zikSaNa dakSiNAmUrti vidyArthI bhavana 1925 navI bALa keLavaNI sau. snehalatAbAI pagAra 1927 gRhavidyA athavA ghara vyavasthA haragoviMdadAsa dvA. kAMTAvALA 1927 monTesorI paddhati nAnAbhAI ane gijubhAI 1929 gharamAM enTIserI tArAbahena 1929 DelTana yojanA harabhAI trivedI 1931 divA svapna gijubhAI 193ra yuropanA zikSaNa sudhArake vidyArAma vasanajI trivedI 193ra monTIserI pravezikA tArAbahena 1933 monTIso zikSaNa pracAramALA gijubhAI ane tArA plena Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 gijIbhAI 1933 rakhaDu TALA 1933 prAthamika zALAmAM zikSaNa paddhatio gijubhAI 1933 'mahAnaM vigraha pachI jarmanImAM keLavaNInI praNAli 1933 sUjhavatuM bALaka 1933 prAthamika zALAmAM zikSaka pravAsa 1864 IMglAMDanI musApharI vana 1866 IMgleMDamAM pravAsa 1874 IMgla'DamAM pravAsa 1905 me dIkhAnAthI mAraser 1912 vIlAyatI vehejA 1915 gArUM vIlAyata 1920 kailAsa mAna sarevara darzana 1923 himAlayane pravAsa 1926 meTaramAM mArI musApharI muMbaIthI kAzmIra 1928 gujarAtanAM tIsthAne 1930 hiMda paTana 1931 kudarata ane kaLAnA dhAmamAM vIsa divasa 1932 himAlayanA puNya pradezamAM 1933 yurApanA pravAsa vijJAna gajAnana u. bhaTTa harabhAI trivedI gijubhAI 62 mahIpatarAma rUparAma karasanadAsa mulajI khA. bA. zekha isulI jahAMgIra baherAmajI maracyAna jahAMgIra aherAmajI marjhabAna jahAMgIra aherAmajI marjhabAna girijAzaMkara bhagavAnajI badhekA dattAtrya bAlakRSNa kAlelakara DA, marjhabAna ra. koThAvAlA durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI maNilAla jagajIvana dvivedI dhIrajalAla TokarazI zAha DuMgarazI dharamazI saMpaTa nAnajI kAlidAsa mahetA 1896 cetanazAsra 1918 mAnasazAstra 1971 bhutaravidyA 1902 vanaspati guNAdarza Ara. bI. TI. 1913 vanaspati zAstra Arthika dRSTie hoTAlAla bA. purANI 1920 vanaspati zAstra jayakRSNa indrajI maNilAla nabhubhAI harasiddhabhAI vajIbhAI dIveTIyA DAhyAbhAI pI. derAsarI. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM prasiddha thayelAM jovAjANavA jevA graMthAnI sAlavArI. 1928 kaccha svasthAnanI vanaspatiyA ane tenI upayegatA 1924 jyotirvilAsa 1911 rAjavallabha athavA zilpazAstra 1930 sulabha vAstuzAstra 1932 zilpazAstra 1878 sAragadhara saMhitA 1885 zrI mAdhavaniMdAna 1888 caraka ane suzruta 1894 AbhiSak 1896 A auSadha 1900 zArIra ane vaidakazAstra 1901 suzruta Ayurveda 1909 gharavaidu 1913 aSTAMga hRdaya 1917 vaidyaka vijJAna cakra 1927 netrarAga 1927 nidhaTu Adaza mahAjanamaMDaLa satIma`DaLa vaidaka zAstra sAmAnya repharansa pustakA sacitra sAkSaramALA jayakRSNa IndrajI zaMkara bAlakRSNa dikSita nArAyaNabhAratI yazavaMtabhAratI hariprasAda kI, TAkAra jagannAtha aMbArAma 1869 kavicaritra 1889 gurjara graMthakAra citrAvalI 1895 prAcIna kAvyamALAne vRttAMtta 1896 1896 1902 bhArata rAjyamaDaLa amRtalAla geA. zAha 1902 gujarAtI graMthakAre ane graMthe vaidyazAstrI maNizaMkara goviMdajI 1909 videhi sAkSare 1912 bhAratanAM srI ratne "" 1915 jaina graMthAvaLA jerAma vi. raghunAtha kRpAzaMkara dolatarAma zakara dAjI zAstrI DA. vIjI jhINA rAvaLa tribhovanadAsa meAtIcaMda zAha zAstrI kALIdAsa goviMdajI vaidya jaTAzaMkara lilAdhara trivedI prANazaMkara premazaMkara paTaNI jamanAdAsa premacaMda nANAvaTI. jAdavajI haMsarAja vaidya bApAlAla garabaDadAsa vaidya. 63 DAhyAbhAI ghelAbhAI kezavalAla viThThaladAsa vaDAdarArAjya keLavaNI khAtuM maganalAla tareAttama mahetA kezavajI vizvanAtha su. ha. dhruva. zivaprasAda da. paMDita ja. pu. jozIpurA jaina zvetAMbarI kAnpharansa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1923 phAsa sabhA hastalikhita pustaka saMgraha 1-ra 1926 jaina gurjara kavio bhA.1 1929 graMtha ane graMthakAra pu. 1 1930 27 ,, 1933 graMtha ane graMthakAra pu. 5 8000 pustakAnI nAmavaLI kavi dalapatarAma hastalikhita pustakAnI sUcI vArtAone paricaya 4000 pustakAnI nAmAvila smAraka graMthA-akA 1899 gujarAta varnAkyulara sosAiTI jyubIlI graMtha 1901 rAsta gAtAranA AnaMdotsava 1904 gujarAtI rajatAtsava aMka 99 aMbAlAla bu. jAnI meAhanalAla da. desAI hIrAlAla tri. pArekha pustakAlaya sahakArI maMDaLa 1906 phurasada silvara jyubIlI pustaka 1907 govardhanarAma smAraka graMtha-samAleAcaka govardhanarAma smAraka graMtha-vasanta "" 1908 strIkhAdha ane saMsAra sudhArA-smAraka graMtha jaina dharma pracAraka sabhA pustaka hIrAlAla tri. pArekha pu. sahakArI maMDaLa vaDAdarA pustakAlaya sahAyakArI maMDaLa ,, 1909 gu. va. sA. hIraka maheAtsava smAraka aMka 1911 gujarAtI zALApatra jyubIlI aMka 1919 strI hitopadeza jamanAbAI sakAI smAraka aMka 1922 hAjI mahamada smAraka graMtha viza'kara rAvaLa 1924 kAntamALA preA. baLavatarAya ka. TAkAra 1925 prajAbaMdhu rajatamahe|tsava smAraka aMka 1926 gujarAtI paMca rajatamahe!tsava smAraka aMka 927 vasanta rajatamahotsava graMtha 1928 ardha zatAbdinA anubhavamela 1931 jaina rajatamahotsava aMka khabaradAra kaeNnakAtsava graMtha 1932 jAme jamazeda zatAbdI graMtha. 1933 narmada zatAbdI graMtha LON 64 hIrAlAla tri. pArekha nhAnAlAla dalapatarAma kavi devacaMda dAmajI zeTha caMdrazaMkara na. paMDayA jAme jamazeda zatAbdI utsava samiti narmada zatAbdI samiti Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdakeASa gujarAtI bhASAnA zabdakoSa duniyAnI dareka pracalita bhASAnA koSonI mAphaka ApaNI gujarAtI bhASAnA kASa paNa dinapratidina navina zabdothI, navina paryAyAthI, nivana zabda prayAgAthI vRddhine pAmatA jAya che. bhASA jema jema samRddha thatI jAya tema tema tenA koSo saMvardhanane pAme e jema svabhAvika che tema te ISTa paNa che. vakhatanA vahevA sAthe prathamanA keASAnuM sthAna pachInA saMvardhita koSAja che ane pAchaLanA keTalAka koSonuM nAmanizAna paNa rahetuM nathI. AvA koSoe paNa temanA samayamAM bhASAnI dhaNI sArI sevA bajAvelI hoya che ane saMvardhananI prathamAvasthAmAM A koSo ghaNAja mahatvanA tathA kharI agatyanA lekhAya che. eTale bhASAnA itihAsamAM teonuM Avazyaka sthAna che. ApaNA sAhityamAM tevA koSonI' jANavAjoga mAhitI sAthe kramavAra yAdi hoya to bhASAnuM svarUpa ghaDavAmAM athavA te vakhatanuM yathuSTa svarUpa batAvavAmAM temane keTaleA hAtha hatA te janatAnA lakSamAM Ave teTaluMja nahi paNa bhaviSyamAM te koI ne kAI rUpe upayegI thaI paDe. rA. hirAlAla tribhovanadAsa pArekha chellAM keTalAka varSothI gu. varnAkayulara sosAyaTInA A. se. tarIke anekarUpe sAhityanI sevA jIgarathI karatA AvyA che. AjathI Asare deDheka varSa para eka prasaMge vAtacitamAM temaNe sUcanA karI hatI ke kASAnA AvA ItihAsanI jarUra che, ane te TuMkAmAM taiyAra thAya ane te seAsAyaTI taraphathI prakaTa thatA bhASAnA itihAsamAM dAkhala karavAmAM Ave te te ghaNuM upakAraka thaI paDe, e vAtacita A lekhanuM janma sthAna che. ane "Better late than never e nyAye tene ATalI lAMbI mudate paNa IzvarakRpAthI amala thAya che. 9 vaLI enasAIkalApIDIyA briTAnikA jevA parabhASAnA sarvasaMgrahamAM ghaNIkharI bhASAonA koSonI yAdI ApelI che temAM gujarAtI bhASAnA gujarAtI-aMgrejI kASAnI eka (apUrNa) yAdi mArA jovAmAM AvI ane eka parabhASAmAM AvI hakIkata maLI zake ane ApaNI bhASAmAM tevuM sAdhana nahi te ApaNI khAmI gaNAya e vicAre paNa mArA kAne pragati ApI. dd 65 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 A yAdi taiyAra karavAmAM gujarAta varnAkyulara sosAyaTInI lAyabrerIne lekhake chUTathI upayoga karyo che. ane A yAdino mULa AdhAra paNa eja lAyabrerI che ema kahuM te kaMI khoTuM nathI. keTalAka DIkSanerI prakaTakaranArAone temanA prakAzanonI vigatavAra yAdi purI pADavA mATe meM be traNa ke cAra vakhata lakhyuM paNa hatuM. jeo taraphathI mane mAhitI purI pADavAmAM AvI che temaja jemaNe purI na pADI temanA saMbaMdhamAM mane maLI AvI te saghaLI atre dAkhala karI che. te chatAM keInA koSanI hakIkata rahI gaI hoya to tene mATe teozrI daragujara karatAM te hakIkata sosAyaTIne purI pADaze te yathAsamaye teno upayoga thaze. je prakAzakane lakhavA chatAM temanA taraphathI kAMI hakIkata na mokalAI hoya ane A lekhakanI mAhitI bahAra hovAthI tene samAveza AmAM na thayo hoya te temAM teozrIne pramAdaja kAraNabhUta haze. "gujarAtI bhASAnA ke" temAM (1) "gujarAtI-gujarAtI tathA arabI ane phArasI gujarAtI" (2) "saMskRta-gujarAtI" (3) "gujarAtI IglIza" ane (4) IglIza-gujarAtI eTalA keSono samAveza karyo che. gujarAtI-gujarAtI 1. narmakoSa ApaNI bhASAnI vAMcanamALAo zarU thaI, tyArathI kaThaNa zabdonA artha te vakhatanAM pustakamAM ApavAmAM AvatA hatA. paraMtu jene yathArtha koSa kahI zakIe te koSa ApaNI gujarAtI bhASAmAM nahate. ApaNA svadeza premI, premazauryanA pATha ApanAra, sudhArAnA sAthI, janatAmAM gadya vAMcananI abhirUci utpanna karanAra, kharuM kahIe to gujarAtI bhASAnuM gadya svarUpa ghaDanAra, yuvAnImAM yAhomanI dAMDI pITanAra, ane guNavaMtI gujarAtanA zreyanAja dhyeyavALA kavi narmadAzaMkareja te mahatvanI khoTa purI pADavAnuM bIDuM jhaDapyuM hatuM. ghaNI vakhata kahevAI-lakhAI gayuM che tema I grejI bhASAnA Adya kaSakAra jema Do. jonsana che tema ApaNI gujarAtI bhASAnA Adya koSakAra kavi narmadAzaMkara che. mI. jensana karatAM paNa kavizrIe AraMbheluM kArya vadhAre gahana, vadhAre kaparU ane sakhata kasoTI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdakoSa rUpa hatuM. je samaye gujarAtI bhASAnuM yatheSTa svarUpa dhaDAyuM naheAtuM, zabdone bhaMDoLa khIlakula nahotA, sAdhana nahotuM, sAmagrI naheAtI, joDaNInI rUparekhA paNa naheAtI, peAtAnI pAse nANAMnI sagavaDa teA rahI paNa ulaTI hADamArI hatI, sarakAra, rAjArANA ke zeTha zAhukAranI madada naheAtI, e traNa ke cAra sAkSarAnI kamiTI naheAtI, relve ke pesTanA atyAra jeTalAM sAdhana na heAtAM, tevA samaye IMgrejI bhASAmAM aneka koSo che, saMskRtamAM eka nahi paNa aneka koSo che, marAThI, hiMdustAnI ane baMgALImAM paNa kASA che ane mArI mAtRbhASAmAM eka paNa kASa nathI, te hAveAja joI e tevA mamatva, prema, ane abhimAnathI dArAI-prerAI ekale hAthe, aneka muzIbatA, agavaDA, viTaMbanA ane utsAhabhaMganA puSkaLa prasaMge AvavA chatAM svAzrayathI zUnyamAMthI na kASa jevA paddhatisara keASa banAvavA e kAI nahAnIsUnI vAta naheAtI. prayatna bhagIratha hatA; te chatAM prAdhamutamananA na parityajJapti e nyAye AraMbheluM kArya temaNe sAMgeApAMga pAra utAryuM ane gujarAtI bhASA upara temaNe ghaNA mATe upakAra karyAM. atyAranI janatAne e koSamAM khAmI lAge e svabhAvika che. paraMtu te samaye gujarAtI bhASAnI bAlyAvasthA hatI. aNakheDAyelI -aNuzeAdhAyelI-saMskArahIna hatA--sAhityane samajanArA gujarAtIe AMgaLInA veDhA upara gaNI zakAya teTalAja jIllAvAra hatA; upara batAvyA tevA saMjogeA hatA, ane kavi pote gadyapadyanA sAhitya tema sudhArAnI aneka pravRttiomAM guMthAelA hatA. e saghaLuM dhyAnamAM letAM dareka vicArazIla puruSane kabula karavuM paDaze ke kavizrInA A mahAbhArata prayatna mATe gujarAta sadAne mATe temanuM RNI che. hiMdustAnanI baMgALI, marAThI, hiMdI vigere bhASAone itihAsa dhyAnapUrvaka avaleAkIzuM teA ghaNIkharI tevI bhASAnA vo~kayulara IMglIza ane keTalAkanA IMglIza varnAkayularanA koSonA kartI yuropIanAja daSTigAcara thaze. alabatta AvA yureApIaneAnA Azrayane mATe hiMdustAna temanA upakAra nIce che. paraMtu jarAka uMDA utarIne tapAsIzuM te jaNAze ke tevA kASA sarakAranI preraNA, uttejana ane Arthika madadaneja AbhArI haze. A hakIkata lakSamAM letAM tevI preraNA, uttejana ke madadane abhAve kavizrInuM A kArya saMpUrNa dhanyavAdaneja pAtra che. kavizrIe A mahadkAryanA prAraMbha sane 1861nI sAla pahelAMja karyo hovA joie. kemake sane 1861mAM temaNe svara vibhAga rUpa pahelA 67 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 bhAga bahAra pADayuM hatuM ane tyArapachI sane 1862-64 ane 66mAM bIje, trIjo ane cothe bhAga ema anukrame bahAra pADyA hatA. A cothA bhAgamAM tAra zabda sudhI kezano bhAga AvI gayo hato. tyArapachI saghaLuM navesarathI taiyAra karI kaSanI bIjI AvRttirUpe Akho keSa sane 1873mAM chapAvIne bahAra pADayo hate. sadara koSamAM ekaMdara 25855 zabdo hatA. sthaLa vAcaka ke janavAcaka zabdano temAM samAveza na hato. temaja zAstra ane kaLAne zabdo paNa nahi jevAja lIdhA hatA. paraMtu gujarAtI bhASAmAM te vakhate pracalita ghaNAkharA zabdone temAM sthAna ApyuM che. (aMgrejI jevI vizALa bhASAne prathama keSa sane 1755mAM De. jensane bahAra pADyo tyAre temAM pa8000 zabdo hatA.) keSanA zabdonA saMbaMdhamAM IMgrejI sAhityamAM be abhiprAya hatA. prathama evo hato ke - " The lexicographer should furnish a standard of usage, should register only those words which are, or at some period of the language have been, "good" from a literary point of view, with their proper senses and uses or should atleast furnish the means of determining what these are; in other words his chief duty was conceived to be to sift and refine, to decide authoritatively questions with regard the good usage and thus to fit the language as completely as might be possible within the limit determined by the literary taste of the time." A abhiprAya anusAra ITAlIana DIkSanerI 161ramAM, kenya DikSanerI 1684mAM ane De. jyonsananI IMglIza DIkSanerI 1755mAM pragaTa thaI sane 1857mAM DIna Trenca Some deficiencies in the English Dictionary e nAmanA lekhamAM nIce pramANe Cazul relleu edl, "A Dictionary, according to that idea of it which seems to me alone capable of being logically maintained, is an inventory of the Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAno zabadakeSa language; much more; but this primarily. It is no task of the maker of it to select the "good." words of the language. The business which he has undertaken is to collect and arrange all words whether good or bad, whether they commend themselves to his judgment or otherwise. He is an historian of the language, not a critic." e pramANe bIjo mata hato. matalaba prathama mata pramANe bhASAnI aMdara je pracalita zabdo hoya temAMthI sArA ziSTa zabdone keSamAM sthAna ApavuM joIe; tyAre bIjA mata pramANe koSakAra e TIkAkAra nathI. e te bhASAno ItihAsa lakhanAra che. bhASAmAM amuka zabda pracalita che ke nahi te ja teNe jovAnuM che. amuka zabda ziSTa che ane amuka zabda aziSTa che, te jovAnuM tenuM kAma nathI. zabda je bhASAmAM hoya to te Avoja joI e; zabdanI yAdi karanAra tarIke bhASAmAM cAlatA dareka zabda dAkhala karavAnI tenI pharaja che. aMgrejI koSakAroe pAchaLathI A abhiprAyanuM avalaMbana karyuM che. kavi narmadAzaMkare paNa Aja abhiprAyanuM avalaMbana pitAnA kaSa saMbaMdhamAM karyuM che. te vakhatanA pracalita ghaNAkharA zabdo A koSamAM AvI jAya che. tyArapachI thoDAMka varSomAM nirmANamAM nahi AvelA zabdonA saMgraho bahAra paDelA che. paNa sane 1895mAM rA. viThThaladAsa rAjArAmano saMpUrNa ke kavizrI pachI paheloja bahAra paDaye. temAMnA zabdonI saMkhyA 26000nI che. eTale tyArapachI aDhAra varSamAM mAtra juja zabdono vadhAro thayo hato. arthAta kavizrInA koSamAM te samayanA ghaNAkharA pracalita zabdono samAveza thayo hato. IgrejI bhASAmAM Do. jonsana pachI sArA kekAra tarIke che. vesTara lekhAyA che. vebasTaranA jIvanacaritramAM temane mATe nIce pramANe neMdha che - "The leading traits in the character of Dr. Webster were enterprise, self-reliance and indomitable perseverance. He was naturally of Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. paM a sanguine temperament and the circumstances under which he entered on the active duties of life were eminently suited to strengthen the original tendencies of his nature. Our country was struggling into natural existance. x x Energy, self-reliance, fearlessness, the resolute defence of whatever he thought right and useful, the strong hope of ultimate success, these became the great elements of his intellectual character." x X A nAMdha jANe ApaNA kavizrIne uddezIneja na lakhAI hoya tevI rIte dareka rItye temane akSarazaH lAgu paDe che. Ama hovA chatAM dIlagIrI sAthe jaNAvavuM paDe che ke A koSane lIdhe kavizrIne anahada Arthika nukasAna thayuM hatuM. tevA vakhatamAM sarakAranA Azraya sivAya saghaLA prayAseA nakAmAja hatA. kAMika zAhukAra zeThIAe, kAMIka rAjArANAe ane kAMIka vidvAnAnI pustaka kharIdI rUpe madada thaI hatI. topaNa kASane uThAva joie tevA thayA nahi. kASanI mULa kiMmata rU. 22) hatI. samaya ane buddhinA vyayane lakSamAM na letAM mAtra kharcanA saMbaMdhane vicAra karatAM paNa kiMmata vadhAre na hatI. tema chatAM temaNe pAchaLathI kiMmata ghaTADI tApaNu pratene joitA uThAva thayA nahi. muMbAI mATe AgaLanI kahevata che ke "rATalA maLe paNa eTalA na maLe'' tevI tyAM jagAnI tagAsa hatI. temAM narma koSa jevAM meTAM pustako jo rAke te paNa upAdhi. kavizrIe vidvAnA, lAyabrerI vigerene sanmAnapUrvaka tenI bheTa ApavA mAMDI ane Akhare thAkIne bAkInI 380 pratA rUA-7) nA bhAvathI (paDatara karatAM paNa eche) sane 1876mAM sarakArane vecI dIdhI. sarakAre paNa naphAnA vicAra na rAkhatAM rUA.10)nI kiMmate vecavA mAMDI. topaNa teTalI pratAne khapatAM khapatAM 19 varSanAM vahANAM vahI gayAM. A ApaNA gujarAtI samAjanI kadaradAnI kaheA, guhagrAhakatA kaheA ke abhirUci kahA te dRSTigAcara thAya che. Aja kAraNane laine lAMbAgALA sudhI khIjA koie gujarAtI bhASAnA koSa taiyAra karavAnuM yogya vicAryuM nahi hAya ! ! ! 70 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabadakeSa 2. narmathAkeSa:-kavizrIe koSanA kAma sAthe sAthe kathAkASanuM kAma paNa cAluM rAkhyuM jaNAya che. bhAgavata, mahAbhArata tathA purANonA kathAprasaMgamAM AvelA sthaLa-janavAcaka zabdo temanI pAse AvyA te saghaLAne paNa sAre mAhitIvALo cheSa sane 1870mAM chapAvIne prakaTa karyo hato. 3. keSAvalI:-kavi hIrAcaMda kahAnajIe sane 1865mAM A nAmathI eka koSa bahAra pADayo hato. A keSa kavionA upayogamAM Ave tevA zabdono saMgraha che. temAM 17913 zabdo AvelA che, vAstavika rIte te kavitAsAhitya kaSa che. temAM tera vibhAga ApavAmAM AvyA che. ekAkSarI zabda, anekArtha, dhirAvRtti, tripa, dhirAvRtti paMcakoza, trirAvRtti paDupakeSa, AdivarNAzrutadirupakeSa, caturthavaNuMcutakipa kepa, biMduyutadvirupa cheSa, gatAgaikarUpa keSa, gatAgaDadhirupa kaSa ane yamakAnuprAsAnuM koSa A pramANe tera vibhAgane A keSa che. sAhityamAM AvA keSanI paNa jarUrIAta kharI ane te A kavizrIe zrama leIne purI pADI che. 4. sAta copaDImAM AvatA zabdonA artha:-e nAmathI prathama bhAga sane 1868mAM ra. dolatarAma maNIrAma tathA rA. revAzaMkara aMbArAme bahAra pADayo hato. tene bIjo bhAga sane 1870mAM bahAra pADayo hato. narmaSa purepuro bahAra paDelo nahi ane zALAomAM vidyArthIone ochI kiMmate joItuM sAdhana maLe te uddezathI A bahAra pADavAmAM AvelA joIe. 5. rAjyakAryazabdAva:-rAjaprakaraNI pracalita lagabhaga 1200 zabdone kaSa sane 1876mAM bALabodha lipimAM bahAra paDelo che. paraMtu tenuM mukha pRSTa jatuM raheluM hovAthI koNe chapAvyo te jANavAnuM sAdhana nathI. 6. zabda saMgraha (narma kaSamAM nahiM AvelA zabdono saMgraha) e nAmathI sane 1876mAM paTela jesIMgabhAI trIkamadAsa tathA paTela tribhavana gaMgAdAse 1200 zabdone chapAvyo hato. amadAvAda TAimsa presa kiMmata rU. 1) rayala 10 pacha. 7. gujarAtI zabda mULadazaka koSa:-racanAra choTAlAla sevakarAme sane 1879mAM kaccha darabArI chApakhAnAmAM chapAvelo. mULa sarakArI keLavaNI khAtAnA uparInI sUcanAthI taiyAra karela paNa taiyAra thatAM, te uparI sAheba riTAyara thaI gayelA eTale khAtAnI madadanI AzA nahIM rahevAthI kartAe 71 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 jAte chapAvyA hatA. saMskRta zabdo uparathI gujarAtI zabdo kevI rIte keTalA nikaLyA te ApyuM che, ane pAchaLa gujarAtI zabdonuM sAMkaLIyuM ApyuM che, tethI e zabda kayA pAne che te jANI zakAya che. 8. zabdArtha kASa:--sane 1886mAM dayAzaMkara zAmajIe haMTarakRta itihAsa zALAomAM dAkhala thayA temAMnA agharA zabdonI vyutpatti, paryAya ane samajutI sAthe bahAra pADayA hatA. 9. kaccha zabdAvalI:--prathama bhAga tathA khIjo bhAga sane 1886mAM parabhudAsa raNachoDajIe kaccha dakharI chApakhAnAmAM chapAvI bahAra pADelA. kiMmata darekanI e kArI. sadaranI khIjI AvRtti paNa temaNeja daza AnAnI kiMmatathI kaDhAvI hatI. 10. zabdArtha kASa:--narmakASa tathA zabdasaMgrahamAM nahiM AvelA zabdonA artha. sane 1888mAM meAtIlAla manasukharAma zAhe bahAra pADayA hatA. 11. zabdArtha bheda:--(athavA paryAya tarIke vaparAtA zabdo vaccenA taphAvata ):-IMgrejImAM jene synonyms kahe che te dhAraNa upara sane 1891mAM rA. rA. lallubhAI prANavallabhadAse A pustaka bahAra pADayuM hatuM. sane 1885 thI 1887 nI sAla sudhI chuTaka chuTaka zabdo buddhiprakAzamAM chapAvelA temaja sane 1886 tathA 1887nA gujarAta zALApatramAM keTalAka zabdo ApelA. A pustakamAM samAna artha jevA dekhAtA zabdomAM aneA zuM taphAvata che te batAvavAmAM AvyuM che ane tenA samarthanamAM gujarAtI ziSTa pustakAmAMthI, dAkhalA tarIke avataraNA TAMkI batAvyAM che. 12. gujarAtI zabdArtha siMdhu:--racanAra viThThala rAjArAma dalAla, prakAzaka pustaka prakAzaka maMDaLI-muMbAI, sane 1895, narmakoSa pachI koipaNa koSa saMpUrNa rIte prakaTa thayA hoya te! te A koSa che. paraMtu temAM mAtra 26000 zabdAja AvelA che. na kASamAM vikalpe thatI joDaNIvALA zabdo mukI dIdhA che, ane cAlu nivena zabdo lIdhA che. taddana jhINA TAIpamAM rAyala ApejI 370 pRSTa ane kiMmata rUA. 5) che. zabdonA anA paryAyaja ApelA che. 13. rUDhiprayoga kASa:--sane 1898 mAM rA. bhogIlAla bhIkhAbhAI pAse racAvI gu, varnAkayulara se|sAITIe chapAvyA. IMgrejImAM jene Idioms kahe che, tevAja gujarAtI bhASAmAM rUDha thaelA zabda ke vAkya prayAgAnA atha ApelA che. 72 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdoSa 14 auSadhikeSa:-sane 1899mAM gu. varnAkyulara sesAiTIe rA. cimanarAya zivazaMkara vaiznava pAse sadarano prathama bhAga taiyAra karAvI chapAvyo. auSadhionAM saMskRta, gujarAtI, marAThI, hiMdI, baMgALI, IgrejI ane leTInamAM zuM zuM nAma che ane tenA mukhya guNa zuM che, te temAM darzAvelA che. dareka bhASAnI anukramaNikA hovAthI te bhASAmAM cAlatA zabda sahelAIthI jANI zakAya che. 15. jJAnacaka-atyArasudhI ensAIkalopIDIA jevuM sAdhana nahotuM. te A nAmathI sane 1899mAM mI. ratanajI pharAmajI zeThanAe prathama bhAga yajJa sudhIne pArasI auraphaneja prI. presamAM chapAvIne rUA. rUA. 3) nI kiMmatathI bahAra pADayuM. kada royala ATha peja pRSTha 400, viSayo 1500. sadara bIjo bhAga kiMmata rUA. 3-4-0 2300 viSayo. sadara trIjo bhAga kiMmata rU. 3-0-0 1500 viSayo. sadara cotho bhAga kiMmata rUA. 3-0-0 1700 viSayo. sadara pAMcame bhAga kiMmata rUA. 3-0-0 170 * viSayo. 16. prAMtika zabdakeSa:-rA. bA. goviMdabhAI hAthIbhAIe sane 1900mAM bahAra pADe. kaDI prAMtamAM vaparAtA je zabdo caretaramAM vaparAtA zabdothI judA arthanA hoya tevA zabdo mATe A taraphanA AdhakArIo vigere kaDI prAMtamAM jAya to temane agavaDa na paDe temaja sAmAnya janatAne paNa upayogI thaI paDe te hetuthI bahAra pADayo hato. 17 saMjJAdazaka keSa -sane 1904nI sAlamAM ratanajI pharAmajI zeThanAe pITITa raphaneja koTana prI. presamAM DemI 12 peja sAIjhamAM pRSTa 117 ne rUA. 1) nI kiMmata rAkhI chapAvyo. sadaramAM 515 saMjJAo ApI che. eka, be, traNa vigere saMjJAomAM je je samUhane samAveza thato heya te jaNAvyuM che. jemake dazanI saMjJAmAM (5) daza agnikaLA, (22) avatAra jayaMti, (24) avasthA (50) Ayudha, (145) graMtha, e pramANe dazanI saMjJAmAM 26 samUha batAvyA che. pAchaLa kamavAra noMdha ApI che. daza Ayudha kIyAM te jANavA mATe 50 naMbaranI noMdha jovAthI jANI zakAya; daza avatAra mATe 22 naMbaranI noMdha vigata jovAthI jANavAmAM Ave. 18 sukhazAMti keSa:-rUstamajI horamasajI mIstrIe dhI InaDIana 73 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 pablIsIMga ka MpanInA nAmathI sane 1907mAM rUA. 2)nI kiMmatathI prakaTa karyAM. sa. rA. 16 pejI pRSTa 364. 19 gujarAtI zabdASa:--sane 1909; kartA rA. lallubhAi gAkaLadAsa paTela-namASa pachI tevIja patisara ane sArA sudhArA vadhArA sAthe temaja ziSya graMthakArAnA lakhANAmAMthI avataraNa sAthene A prathama koSa bahAra pADayA. temAM 40000 uparAMta zabdo, rAyala ApejI 1054 pRSTamAM AApI kiMmata rUA. 6) rAkhI hatI. nakoSa maLatA nahi hAvAthI A koSa te samayane mATe AvakAradAyaka thaI paDayA hatA. 20 gujarAtI bhASAnA kASa (vibhAgAmAM) sane 1912 thI sane 1923 sudhImAM gujarAta varnAkayulara sAsAITIe dhaNA dhaNA varSoMnI mahenata pachI prakaTa karyAM. ekaMdara kiMmata rUA. 6-8-0 rAyala ApejI sadhaLA vibhAgonAM pRSTa 1950, zabdasaMkhyA 35678. 21 urdu mizra gujarAtI kASa:-prasiddha karanAra sayyada nijAmuddIna nurUddIna huseyanI. sane 1912. svara vibhAga DemI ApejI pA. 216. 22. ardhamAgadhI kASa:--prathama mAgadhI zabda-tenuM gujarAtI- pachI hiMdustAnI ane pachI tenuM iMgrejI e pramANe tenI racanA che. i. sa. 1923. ajamera deva sahAI jaina prInTIMga presa. bhA-1 lA rAyalaATha pejI. pRSTa, 511. 23. gujarAtI baMgALI zikSaka ane--gujarAtI baMgALI zabdASa: sane 1924 saMyAjaka tathA prakAzaka-devajI gAradhanadAsa. pRSTa 1125. I. prI. presa kalakattA. (gujarAtI-aMgALIne badale baMgALI-- gujarAtI kASa che. ) 24. zabdanA mULa artha sAtheH--racanAra saiyada abadullA tathA khemajI premajI-( arabbI phArasI-hiMdusthAnI zabdonA. ) sane 1925 rAyala 16 pejI pRSTa 116. erIyenTala presa kaMpanI-amadAvAda. 25. zALApayogI gujarAta zabdaGeSa:--sane-1925. racanAra lallubhAI gokaLadAsa. rAyala ATha pejI, pRSTa 864. prathamanA peAtAnA gujarAtI zabda koSanA zabdomAM vadhAre| ane avataraNa vigeremAM ghaTADeA karIne zALApayegI thaI zake tevA taiyAra karI chapAvyA. kiMmata. rUA. 6-4-0 26.gujarAtI phArazI-arakhkhI zabdonA kASa:--sane 192 6. 74 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdoSa racanAra amIramIyAM hamadumIyAM phArUkI. prakaTa karanAra gujarAta varnAkyulara sosAITI, royala ATha peja. be khaDemAM. pRSTha 308. . 27. gujarAtI zabdArtha ciMtAmaNi sane 1926. prakaTa karanAra jIvaNalAla amarazI mahetA. krAuna 16 peja. be khaMDamAM-pRSTa 764-77ra zabda saMkhyA 4ra000 kiMmata rUA. 5-8-0. 28. paurANika kathA kaSa:-racanAra DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI. prakaTa karanAra dhI gujarAta varnAkayulara sosAyaTI sane 1927 thI sane 1931 sudhImAM khaMDa pAMcamAM prakaTa karyo. royala ATha pejI pRSTa 1026+72. kiMmata rUA. 5-0-0 29. gujarAtI joDaNuM keSaH-prakaTa karanAra gujarAta vidyApITha. sane 1929mAM mAtra joDaNInA nirNaya mATe bahAra pADelo. kiMmata rU. 3) zabda saMkhyA 43743. sadaranI bIjI AvRtti artha sAthe. zabada saMkhyA 46 661. puSTa 840. kiMmata rUA. 4-0-0. 30. gujarAtI jJAna TheSa:-sane 1929thI zrIdhara vyaMkaTeza ketakara, vibhAgomAM bahAra pADe che. prathama bhAga mazuthikA sudhIno su. re. ATha pejI pRSTa 424ne ane bIjo bhAga sudhIno pRSTa no prakaTa thayo che. che. enasAIkalopIDIAnA dhoraNe taiyAra thAya che. upara pramANe ApaNI bhASAmAM judA judA gujarAtI gujarAtI koSo thayelA che. gujarAtI jJAnakoSa-sarvasaMgraha sArA pAyA upara zrI ketakara vibhAge thI bahAra pADavA mAMDe che. paraMtu tethI bhASAmAM joitI khoTa purAI che ema koIpaNa bhArapUrvaka kahI zake tema nathI. haju gujarAtImAM saMpUrNa sArA kaSanI khAmI che. ane te khAmI sadAne mATe dUra karI zake to gu. va. sosAyaTI athavA gu. phArbasa sabhA che. ApaNI gujarAtI bhASAmAM divase divase zabdone bhaMDaLa vadhatA jAya che. keTalAka aMgrejImAMthI bhASAntara karanArAo agara to IMgrejImAM vicAra karIne tene gujarAtI bhASAmAM mukanArA pitAnI magaja zakti pramANe navina zabda yoje che. ekaja IgrejI zabdane mATe ApaNI bhASAmAM ekaja arthanA cAra, pAMca, che ane sAta sudhI judA judA zabdo judA judA vidvAnoe yojelA che. navina zabda jAelA barobara che ke kema teno nirNaya karanAra koI sthApita saMsthA ke sabhA ApaNe tyAM nathI. ane tevI koI hoya te tene nirNaya sarvamAnya thaI zake ke kema te paNa 75 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 ApaNI paristhiti jotAM eka zaMkAnuM ja sthAna rahe che. ghaNA varSathI je zabda kevaLa pracalita ane yogya hoya tevA zabdone paNa anya zabdathI saMbodhavAne keTalAka prerAya che. (A eka dAkhalo asthAne nahi gaNAya. sAIkolejIne mATe ghaNA kharA vidvAnoe mAnasazAstra zabda vAparelo che. ane ghaNuM vakhatathI teja zabda bhASAmAM pracalita che. hamaNAM ja tene mATe cittazAstra eka bhASaNakAre vAparyo che. sAIkalejInA gujarAtI artha tarike mAnasazAstramAM zI nyUnAdhikatA hatI ke cittazAstra zabdathI zuM vizeSatA ke arthaparipUrNatA AvI te je jaNAvyuM hota to paNa e zabdaprayoga sArthaka hato.) vaLI keTalAMka bhASAntare baMgALI temaja hiMdImAMthI gujarAtImAM thAya che. temAM te bhASAomAM pracalita amuka arthanA zabdo ApaNI bhASAmAM laI levAmAM Ave che. eja zabda ApaNuM gujarAtI bhASAmAM cAlu hoya paraMtu tenA artha bIjA ja thatA hoya tevA paNa navina arthamAM vaparAya che. ceSTA zabda navina sAhityamAM "kArya" "kAma" "vartana" " prayatna" e bhAvArthamAM baMgALImAMthI levAya che. vidyApITha pahelAMnA koipaNa keSamAM A artha Apela nathI. evA zabdo paNa bhASAmAM umerAtA jAya che. vaLI saMskRtamAMthI paNa navina zabdane vadhAro thato ja jAya che. gujarAtI taLabadI bhASAnA zabdane grAmya zabdo samajI temAM potAnA vicAro jaNAvavAnI IcchA ja nahoya, zakti na hoya ke tevI bhASAne pitAnA eka - lekhamAM vAparavI te eka prakAranuM pitAnuM nikRSTapaNe jaNAtuM hoya, kiMvA saMskRtamAM gujarAtI lakhavI eja Avazyaka, zreyaskara ane bhASAnI unnatikAraka mAnatA hoya tema keTalAka lekhake bhASAmAM cAlu zabdo hoya te chatAM paNa kevaLa saMskRta zabdo jANe zodhI zodhIne vAparatA jaNAya che. ApaNI bhASAmAM "lagAma" zabda cAlu che. te chatAM tene badale "valganA" zabda vaparAelo A lekhakanA vAMcavAmAM che. bhASAnI vRddhine mATe AvA navina zabdone vaparAza ISTa che ke aniSTa che, te vivAdAspada viSaya che. paraMtu korSamAM to gujarAtI bhASAmAM tevI vaparAelA ane vaparAtA zabdone sthAna maLavuM ja joIe e vAta vivAdAspada nathI. tevA ghaNA zabdone hajI sudhI sthAna maLyuM nathI eTaluM ja nahIM paraMtu ApaNA sAhityamAM atyAre khuda sosAyaTInA ja prakAzanomAM vaparAtA keTalAka zabda paNa hAlanA kaSAmAM nathI. vaLI rAjyakartA prajAnA asaMkhya zabdo ApaNI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdakoSa bhASAmAM svAbhAvika rIte evA dAkhala thaI gayelA che ke gujarAtanA uMDANanA bhAgamAM paNa dhaNA IMgrejI zabdo vaparAtA thai gayA che. musalamAnI rAjyanA samayamAM jema kArazI-urdu zabdo bhASAmAM dAkhala thaI gayA tema A zabdo paNa ApaNI bhASAmAM dAkhala thayA che ane thatA jAya che. evA saghaLA zabdone koSamAM sthAna maLavuM joie. zrI gAMDaLa narezane koSa taiyAra thAya che, thoDAka bhAga chapAyA che ane bIjo chapAtA jAya che. temAM atyArasudhI vaparAtA saghaLA zabdone samAveza thaI jaze, tema ApaNe ghaDIbhara mAnIe te paNa khAmI rahevAnI; bhASAnI pragatimAna avasthAmAM nivanatA vadhatI ja javAnI ane tene je koIpaNa paheAMcI vaLe te gu. va. sesAITI ke gu. fAsa sabhA. IMgrejI bhASAne mULa koSa DA. jyeAnsane sane 1755 mAM taiyAra karyo tyAre temAM 58000 zabdo hatA ane te zabdo te vakhate sArA pramANamAM lekhAtA hatA. tyArapachI vebasTaranI pahelI AvRtti sane 1828 mAM thai temAM 70000 zabdo hatA. sane 1864 mAM sadaranI unabriged edition-asaMkSipta AvRtti bahAra paDI temAM 114000 zabdo hatA. sane 1870 mAM tenA pAchA vadhArA bahAra paDayA hatA. vebasTaranI InTaranezanala DIkSanerI sane 1890 mAM bahAra paDI temAM 175000 zabdo hatA. temAM pAchA vadhArA sane 1900 mAM thayeA. sane 1932 mAM nyu InTaranezanala DIkSanerI ( vebasTara ) nIkaLI temAM 452000 zabdo che. ane temAM paNa vadhArA sAthene sAthe nikaLyA che. ekaDa DIkSanerImAM lagabhaga 500000 zabdo che. ane tema chatAM tyAM DIkSanerI uparAuparI nIkaLatI jAya che. ApaNI gujarAtI bhASAmAM ATalA zabdo thavAne te ghaNAM varSo joie. paraMtu kiva na dAzaMkaranA prathama koSanA 25000 zabdothI chellA vidyA pIThanA koSamAM 46000 uparAMta zabdo thayA che. briTIza ensAIkalApIDIyAnI eka niyama tirake daza daza varSe navina AvRtti sudhArAvadhArA sAthe nikaLyAja kare che. ApaNe tyAM eka saMsthA sivAya AvuM mahAbhArata kA kAi karI zake nahi. eka sArA bhASApravINa sArA pagArathI rAkhavA joie. navina pustakA vAMcIne navina zabdo agara nivana anA zabdonI noMdha le eTaluMja kA kare. sArA lekho iMgrejI zabdonA je paryAya yAre te jo ApaNA koSamAM na heAya te tenI paNa neAMdha kare. ane amuka amuka mudate A zabdo eka vadhAre tarike bahAra paDe. gu. va. seAsAyaTIe 77 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. paM koSanA saMbaMdhamAM potAnA kALe ApyA che. haju paNa e dizAmAM temane prayatna che. paraMtu have gujarAtI phAsa sabhAe A vadhArAnuM kAma hAtha dharavuM joie. e cAra kAmanI sAthe A kAma soMpyA vagara kASane mATeja khAsa eka judeA kA kartA rAkavAmAM Ave te ja temAM ISTa pariNAma Ave. gujarAta ane gujarAtI bhASAnI sevA ane tenI unnata eja tenuM dhyeya hoya teA ja kArya thaI zake. vyApArIdaSTithI Arthika lAbhahAni jevA jatAM te nukasAna ja daSTigAcara thAya. paraMtu pariNAma te bhASAnI abhivRddhimAM ja Ave. nivana koSamAM ApaNI bhASAnA junA tathA navA kavie temaja graMthakArAnA pustakAmAMthI artha samajutI mATe chUTathI avataraNA AvavAM joie; vijJAnanI dareka zAkhAnA yeAjAelA zabdo paNa tevA avataraNA sAthe AvavA joie. jema bane tema keSa sacitra thavA joie. paryAya zabdonuM vivecana IMgrejI Synonyms nI mAphaka avataraNA sAthe AvavuM joie; arthAta e koSaneA upayAga karanArane joitI ghaNIkharI mAhitI maLI zake te dhAraNa upara te taiyAra thavA joie, teTaluMja nahi paraMtu sArA vidvAno ane bhASA-zAstrIone te saMtoSa ApanAra thaveA joie. Ane mATe samaya, sAmagrI ane sA sAdhana joIe te upara jaNAvyuM tema eka saMsthA ja karI zake. atre eka vastu A saMbaMdhamAM jaNAvavAnI lekhakane AvazyakatA lAge che. sane 1922 mAM dhI gujarAta varnAkayulara sosAyaTInI vArSika sabhA prasaMga upara rA. bA. kRSNalAla mehanalAla jhaverIe eka vidvatApUrNa lekha " gujarAtI sAhityanI khAmIe ' e zirSIka heThaLa lakhI meAkalyA hatA ane te tA. 30-6-22 nA roja vAMcavAmAM Avyo hato, temAM gujarAtI koSanA saMbaMdhamAM sadgata bhagubhAInI kaMpanInA prayAsa hatA, tevI noMdha che. ane tenI niSphaLatAnAM kAraNA paNa AvelAM che. hakIkata kaMI pAThAphera che. mI. bhagubhAInI kaMpanIe je kAma AraMbhyu hatuM te gujarAtI-gujarAtI koSanuM nahotuM; paraMtu IMgrejI gujarAtI koSanuM hatuM. A bAbatamAM temane prayAsa ghaNAja ucca ane stutipAtra hatA. prespekaTasa kADhavAmAM AvyAM hatAM. rUA. 10) prathama mI. mesasa ena. ema tripAThIne tyAM bharavAnA hatA. tyAM keTalAMka nANAM bharAyAM paNa hatAM. vilAyata citrAnA orDara paNa mukAi gayA hatA. ane keTalAMka citrA AvI paNa gayAM hatAM. prespekTasa pramANe jo DIkSanerI bahAra paDI hAta te ApaNI bhASAmAM eka ghaNIja 78 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Will be out in October next. The largest collection of Gujarati words. The Pronouncing and Etymological GUJARATI-ENGLISH DICTIONARY, yet published. No`work of this kind ever Containing n<Exclusive of Postage in both casts. (After publication H. K PATHAK, Ahmelubad, gujarAtI bhASAnA zabdoSa Price": The scope on the work will be thily seen or dispute the property of a family to trece the seat of onderstanding or affection, 1:. from the following specimen words:- Tutterly. 8605To con mit vobbery. NR$150 Th **864464. del-badala, adr. dr. Tes To enaxe # member of a household, &e, to 48 014To have motions; to have free equal + Tin to change.] In exchange, play the traitor. 4 927 To sink ; to become bowels. 42 H17* To be boru. 96 845- To insolvent. 2., 9 be without employment. anffer from indigestion. 3 Astid, n. [P, fr. I to 1973. To bo ruined. 47 47* To enrich jealous of, to envy. 8644 To be premi. bhagubhAInA koSanuM prospekaTasa. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 www . l a unla herts A WORK OF AN ENTIRELY ORIGINAL CHARACTER IN INDIA, Comprehensive Englo-Bujarati Dictionary, Ees of royal Quirte size (the Webster's Internasjonal In two vol . 86 FOL. I. Wilt at OUT EARLY NEXT YEAR. Profesely ntastrated Nearly 2000 onl Price-In Advance tbefore August Sist? flud fue Students . Rs. 10 Ollerg 12 Prioe-After Publication, RA 15, LAST OF COLLAEORATORS: Editor-in-Chief KAVASJI J. SANJANA, MA. 'rocoot of Mathematics at Satul Plachy, Paneldur Colk Fel of the University of Babe arazine Edito RASTAWJI A. SETHNA, B.A.. Som Mirh Soboot ZE dver Published in bours o TECHNICAL SCEENTIFIC. AND TECHNICAL SCIENIIFIO, AND GENERAL SECTIOX. LITERARY SECTION. LITERARY SECTION KRISHNALAL M. PAVERI. NA, LL.B... lor Elpine College MATHEM147105 CHEMISTRA. ALLUBMAPA SHAH, M.A. MANISHANKAR & SMATTIS ... TAHOVANDASK.QAJJARNA., .3. bis Balbul ol i Foller. Gjentage ality ley Frasi Prolu. A la disa BITARAN QORU. B.A. pt/ NVARAJRAID-DARAHIA, A. Dostow. Os BA SAN CHHABILAMAND NDANO .A. ASTRONOMY. VIETMRLM-GSKALE.L.C.4J KAUSHIKRAN V. MEHTA, a.. TADIDAS TEHTA, NAP A P ITAAL EQONOMY XANORAK I DEVATIA . webart O Coton MAGINLAL Y. 068 A CHARCAMAL H. PANDIA, 3.A.. & ORAMA AND MYTHOLOO per te MANCC. PATCE ,4. SA A D AWIYAH M R T23 Veron , VAUL N. XUSUNGAR. College SMVM DIKSHIT, 3:41 TLVAUBAN UNDRAVIO PANAND S. PANOIA. HARIHARSHANKAR B. DAVEY PHOTOGRAPHY AND METEOROLOCY. L.O. BHAGVANTRAR N. PANDIA, S.A. *RISHWAJIM. JOGLAKAR.M.4. PROSODY, POETRY AND POETIOS, AND RHETORIO. IDIOMS. MANTSHANKAR ROHATI, D.A.Pay DARASHA S. SETHNA, M.A., Sanfe Seeds Kassa. BEVISION r Fuel OPONY MAGINDAS P. SANDAVI, Sub Jede de College LAMALASWARKAR P. TAIYET, LOCIO AND PHILOSOPHY ACHOULTURE HORNOULTURE w rpak AND BOTANY. 18 ANANDAMANKAR LSMAULAL K. OMAUVA, 2... Cajara ) Ambasad by POSTON TAPISHANKAR P. BAVE, Cher shper BARUYA, M.Age PAOSHA.M T t . ries College h . in Peleset of Anu Proto TA K. LAW. MA L AWAK A NANDINAMKAR . DHRUYAK MA tex, College deting o s , Guarat Cab PYS:09 AND PHYSOAL SCIENCE. OPTICS. MORS0OPY, AND F OOVINDBHAIN, GEBAU, DALLO A rede AOOUS ICS. CHAULALO. KANTODIVALA,M.A., 4.6. KRUSHNALAL M. MAVERI, M.A., LL. 1 SMRIKRISHNA G. VELINKAR, B.A.LL.8. 192 Mootto, Epic College ETYMOLOGY PRONUNOIATION AND SPORTS RAMANOMAM NI.CANXN, A., LLS. DRAYAN G. VELINKAR.Amitolby O 1 Kool Cat A Castek A. LL RASTAMJIA. SATHNA, 8.4.. Abroad A . Prolor YEN, M M PA ** M ARIAANKAR O. BATT. ALL Wie Collars Www Walloy, Great Calles. Shel. Plant Assisted by J.OLIVER, Wr Waterloska 8. MEALS, M.A VARAMAIS DESAI, S.A. e ka Latte, ha bond Haut. p ag. PURNANAND M. MATT. Emitor - BIOLOGY AND ZOOLOCY. HALMAR S BALSARL LAW La tercio QUYINDAHAN DASALL AD IR ALAL, O. NANAYATA AD AHJAMA DROBE W A BA. "1 .NE, M.A. 3. . Jadro, el NARANDAS D. NANAVA Preda tors. NANKAND MEHTA, BA14.8. TIBA., D.Sc. Clings RAMAN ALM. NILKANTH, B.A., LL.8., ! AKAVAS . SANJANA.W.A. Preler Cars, An n a O . ENGINEERING me Mathematis, sed NAAR PL RANGAHODLAL Y PATVARI. 8.A. B. AMAITE AL V. THAKAR.L.C wapbyfalse Outlet CHUNLAL KVAK, B.Att.. PESTONJE 4. PADSNE, N.A. Barri RAMCHANDRA D. GAGNOLAR. 8.A., LA ANOLO-INDIAN TERMS et ter at law, MARILLO. USA!. A. S OANASHA S. SUTRA, N., Pat MEDICINE. SADAV M. OIKSHIT, B.A. festy se Potel EYE. ther the MUSIC 2257 Gujarat Collage GOVENDRAO B. PRABHAI WAR N ACIYASP. SANCAVI, dostawy NIMINALAL WAVERI, LL.B. 10 NAVLAT, KAR.L.A.C.P. L.M. & AHADAP S O DEVA MIMOVLA SAKHSN SHAMSUDANI: KAORI DA L.F.P..Yollow the Very BesTIA. i stato Hoti Herol Uno Bebywy. Bol Dr. ANAL IKAPAMBMAT S-THARIMAL.A. Det OIOLOGY The water, photo Collap CHHOTALAL H. DESAI.L. M ew C AHYADWAP.ORARI, VAL Prislite RASTANJA. SEWWA, S.A. LASE Toivors. Buty College Parket dega toit Work Abin 2 3 3 . Corps of Scholars for D21 ed U o ba CMARO ALBAR. bhagubhAIne kaSanuM prekTasa. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdoSa uttama DikSanerI te thaI paData. A lekhaka pAse te prApekaTasa bIsmAra hAlatamAM che, ane tenuM citra ahiM raju karyuM che. te prayAsa kevo hato, kiyA kiyA viSayo levAyA hatA ane te kone kone saMpAyA hatA tene khyAla e parathI kaMIka Avaze. haju AvA IgrejI-gujarAtI keSanI paNa ApaNe tyAM khAmI ja che. (2) saMskRta-gujarAtI zabdakoSa:ApaNI bhASAne saMskRta sAthe mA dIkarIne saMbaMdha che. ane saMskRtanuM vAcana parApUrvathI bhAgavata-gItA-upaniSada-purANodvArA gujarAtamAM cAlatuM ja AveluM che. aMgrejI amalamAM keLavaNIne pAyo naMkhAyo tyAre paNa saMskRtanA abhyAsane visArI devAmAM AvyA na hatA, tethI saMskRta zabdonA gujarAtI arthane mATe paDatI muzkelI dUra karavA mATe sarakArI vidyA khAtAe paNa sagavaDa karI hatI. tyArapachI bhASAmAM saMskRtanA ja gujarAtI koSo paNa prakaTa thayA che te nIcenI hakIkatathI samajAze. (1) hitopadeza zabdArtha:-sarakArI vidyAkhAtAe rA. raNachoDabhAI udayarAma tathA zAstrI varajalAla kALIdAsa pAse hitopadezamAM AvelA saMskRta zabdonA gujarAtI artha taiyAra karAvelA te zabdArtha sane 1864 mAM amadAvAdamAM chaganalAla maganalAlanA zilApresamAM chapAye hatA. supara royala ATha pijI 175 pRSTha. . (2) saMskRta gujarAtI DIkSanerI - sane 1871 mAM eziyATika presa muMbAImAM chapAI hatI. kartA bAjIrAva tAtyArAvajI raNajIta-zuddha karanAra kavIzvara zaMkaralAla mAhezvara. (3) zabda ciMtAmaNi -(saMskRta-gujarAtI zabdakoSa) yajaka savAIlAla vi. choTAlAla vahorA-bhAvanagara. prakAzaka dolatarAma maganalAla zAha-vaDodarA-sane 1900. kiMmata rUA. 12-0-0 supara royala ATha peja pRSTa 1408. A keSamAM vahevAramAM rUDha thaelA keTalAka mukhya zabdo sivAya pAribhASika zabdo lIdhA nathI. te sivAyanA saMskRta zabdo lIdhA che. zabda pachI zAstrIya rIte vyutpatti ApI che. vyutpatti pachI zabdonAM jAti Adi lakSaNe ApyAM che. dhAtuonA gaNAdi lakSaNo ApyAM che. samAsono vigraha karavAmAM AvyuM che. sthaLe sthaLe pramANabhUta graMthamAMthI arthaspaSTIkaraNa mATe avataraNo ApyAM che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra : 5 - = (4) amarakeSa nAma liMgAnuM zAsana -gujarAtImAM vivecana karanAra dharmacaMda kevaLacaMda khaDola. supara royala 16 peja pRSTha 344+148 mUlya rUA. 2-0-0 sane 1911 gu. prI. presa-muMbAI mULa saMskRta amarakeSa tenI TIkA ane pAchaLa saMskRta zabdAnukramaNikA ApelI hovAthI saMskRta je zabda je hoya tenuM ApeluM pRSTa jevAthI artha jANI zakAya che. (5) zabdArtha saMskRta-gujarAtI-kartA zAstrI girijAzaMkara mayAzaMkara mahetA sane 1930 be bhAgamAM. prathama bhAga nA sUdhI pRSTa 840 ane bIjo bhAga pure. pRSTa 784. 3, gujarAtI IMglIza zabdake :jyAM jyAM rAjyaparivartana thAya che ane rAjyakaratI prajA anya dezanI hoya che, tyAM tyAM rAjyakartI prajAnI bhASAnI mAhitI Avazyaka hoya che. temAM mukhyatve ApaNI bhASAnA zabdo temanI bhASAmAM kiyA zabdothI barAbara yejI zakAya te jANavAnI agavaDa vadhAre paDe che. ane tene mATe joitAM sAdhane nAnA meTA pramANamAM vakhatovakhata purAM pADanAra sevAbhAvI sagruhastha nIkaLI Ave che. ApaNe tyAM paNa Igreja sarakAranA AvAgamana pachI ane keLavaNI khAtAne pAyo naMkhAyA pachI, tevI agavaDe dUra karavAne gujarAtI IgrejI DIkSanerI mATe sauthI prathama prayAsa sane 1846mAM mesarsa mIraja mahamada kAsIma tathA navarojajI pharadunajIe karelo jaNAya che. suratanA rahIza ane te vakhatanA nAmAMkita pAMca daddAmAMnA eka mAstara dalapatarAma bhagubhAInI hastalikhita prata uparathI sadara DIkSanerI sudhArAvadhArA sAthe 15000 zabdonI bahAra pADavAmAM AvI hatI. tyArapachI sane 1862mAM sudhArAnA agraNI ane jemanI hAlamAM zatAbdI ujavAI te rA. karasanadAsa muLajIe pekeTa DIkSanerI bahAra pADI hatI. sane 1868mAM tenI bIjI AvRtti paNa nIkaLI hatI. sane 1863mAM mI. zApurajI edalajIe tevIja DIkSanerI bahAra pADI hatI ane tenI paNa bIjI AvRtti sane 1868mAM nIkaLI hatI. tyArapachI sane 1874mAM ukaraDAbhAI ziva. chae judA judA viSayavAra kakkAvArIthI DikSanerI bahAra pADI hatI. teja varSamAM rA. zivazaMkara kasanajI tathA e. ke. bA. taraphathI gujarAtI-guja 82 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdoSa rAtI ane IgrejI DikSanerI prakaTa thaI hatI. gujarAtInA gujarAtImAM ja artha ApI tenI sAthe IgrejI artha paNa ApIne atyArasudhInI DIkSanerIethI judI bhAta pADI hatI. tyArapachI lagabhaga agIAra varSonA gALAmAM AvI koI DIkSanerI bahAra paDelI jaNAtI nathI. paraMtu sane 1885 mAM rAjakoTamAM rA. kAzIdAsa brIjabhukhanadAsa tathA bAlakisanadAsa brIjabhukhanadAse gujarAtI gujarAtI ane IgrejI DikSanerI lagabhaga 25000 zabdonI pragaTa karI hatI. tyArapachInA daza varSanA gALAmAM amadAvAdamAM cAra pokeTa DIkSanerIo nIkaLI hatI. paraMtu temAM sane 1892mAM rA. lallubhAI gokaladAse je pekeTa DIkSanerI bahAra pADI tenI 1900 tathA 1912 mAM thaIne traNa AvRttio 2500, 4000 ane 4000 pratenI anukrame nikaLI hatI. bAkInI prate eka eka hajAranI nikaLI hatI. matalaba rA. lallubhAI gokaladAsanI DIkSanerI lokapriya nIvaDI hatI. paraMtu gujarAtI igrejI DIkSanerI paddhatisara, zabdonA mULa sAthe ane udAharaNa sAthe sArA moTA kadanI taiyAra karavAnuM mAna mi. ema. bI. bellArene mATeja bAkI rahyuM hatuM. mi. bellAre eka dakSiNI gRhastha hatA ane amadAvAdanI hAIskUlamAM mAstara hatA. A DIkSanerI yojavAnA kAmamAM temane uzkeranAra ane rokanAra mi. eca. ke. pAThaka hatA. A pAThaka gu. va. sosAyaTImAM kArakuna hatA. (DIkSanerI prakaTa thaI tyAre teo sosAyaTImAM hatA ke kema te dhyAnamAM nathI.) temane IglIza AvaDatuM na hatuM. paraMtu teo sAhasika hatA. ane amukanI jarUra che ane amukamAM lAbha che te teo joI zakatA hatA. gujarAtI-gujarAtI kelanA vivecanamAM me. bhagubhAInI kaMpanI saMbaMdhamAM je ullekha hatuM te kaMpanInA paNa mi. pAThaka eka agragaNya bhAgIdAra hatA. IglIza gujarAtI ke moTA pAyA upara kADhavAnI yojanA paNa mi. pAThakanIja hatI ane mi. rUstamajI zeThanAne temaNe ja sadara DikSanerI mATe ubhA ryA hatA. manuSya eka kArya AraMbhI tene saMpUrNa saMcAlanamAM mUkayA vagara lAlasAne vaza thaI bIjuM kAryomAM jhIpalAve che ane bagaDe be thAya che tema A. mi. pAThake, me. zeThanA saMghavI ane bhagubhAInI bhAgIdArIthI pAThakasaMghavInI kaMpanI vyApArArthe kADhI, mi. zeThanAne jApAna mokalyA ane moTI nukazAnI pariNAme khamavI paDI. IglIza gujarAtI DIkSanerInI meTI AvRtti paDI bhAgavAnuM A paNa eka kAraNa hatuM. paraMtu Ato viSayAntara thaI gayuM. mi. bellAree ghaNI mahe 83 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. dhaM nata lIdhI che; ane gujarAtI bhASAmAM eka sArI pramANabhUta ane- vidvatApUrNa DIkSanerI mukI che. tene mATe gujarAta temanuM AbhArI rahezeja. paraMtu atre lekhakathI eka ullekha karyo vagara rahevAtuM nathI. game tevuM sArUM iMgrejI jANanAra dezI eka vidvAna IM greja bhASAzAstrI jeTalI nipuNatA na dharAve ane bhASAnA rUDhiprayogeA saMpUrNa bhAvAmAM na grahaNa karI zake e jeTaluM svAbhAvika che, teTaluM ja game teveA gujarAtI bhASAnA jANakAra eka dakSiNI, baMgALI ke paMjAkhI gujarAtI bhASAnA rUDhiprayogo kivA khAMcakhuca na samajI zake te paNa svAbhAvika che. gujarAtamAM ghaNA varSathI rahetA ane gujarAtIonA sArA saMsargamAM AvatA dhaNA dakSiNIene "huM cApaDI lAvI dhru" agara "meM copaDI lAvI che' evA khoTA prayegA karatA sAMbhaLyA che. te temanI bhASAnA prayogo ke zabdanA artho pramANe ApaNI bhASAnA prayeAga ke arthI svAbhAvika rIte karye jAya che. mi. essAra paNa eka dakSiNI hAvAthI tevA sasAmAnya niyamamAMthI khAtala thaI zakayA nathI. keTalIka jagAe mi. besArathI paNa DIkSanerImAM tevAM skhalana thaI gayAM che. mAtra eka nirvivAda udAharaNa atre ApyuM che. koi prasaMge lekhakane "kAMtavuM" zabda DIkSanerImAM jovAnI jarUra paDI, tyAre temAM kAMtyu pIMkhyuM karyuM kapAsa" e rUDhiprayoganuM iMglIza temAM "Well thrashed cotton" joyuM; marAThImAM kApusanA a` rU thAya che. eTale temaNe kAMteluM, pIjeluM rU tevA. atha karIne tenuM iMglIza mukayuM. AvI bhUla eka dakSiNI karI zake e svAbhAvika che. sAmAnyarIte eka evI mAnyatA rahelIche ke amuka bhAie lakhelA ke taiyAra karelAmAM bhUla hoya ja niha. paraMtu ApaNe bhUlavuM na joI e ke ''manuSyAH vanaNazIhA '' mANasa mAtra bhUlane pAtra che. rA. bhAnusukharAma nirguNurAma mahetAe tyArapachI gujarAtI- IM grejI kASa vadhAre mATA ane vadhAre sArA prakaTa karAvyA che. temAM paNa pUrvokata niyamAnusArI eja artha kAyama rahI gayA che. lekhakane pharIthI lakhavuM paDe che ke mi. elsAree A DIkSanerI taiyAra karavAmAM ane tenI khI AvRtti sudhArI vadhArI bahAra pADavAmAM ghaNIja jahemata uThAvI che ane ghaNA sArA zrama lIdho che. te mATe gujarAtI sAhitya temanu RNIja che. sadaranI bIjI AvRttimAM teezrIe dhaNAja sudhArA vadhArA karyAM che. keTalIka khAmIe paNa purI pADI che. ane te sane 1904 mAM bahAra paDI che. tene trIjI AvRtti sane 1927 mAM prakaTa thaI che. 84 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdaEASa mi. essArenI DIkSanerI pachI sane 1898 mAM bhagubhAI phatehacaMda kArabhArIe dhI sTuDanTasa gu. I. DIkSanerI rUA. 3-8-0nI kiMmatathI vidyArthI vargane upayogI thaI paDe ane echI kiMmate maLI zake te hetuthI bahAra pADI hatI. tyArapachI eTale sane 1898 thI sane 1925 nA gALAmAM keTalIka peAkeTa DIkSanerIe sAmAnya janatA ane vidyArthI varga mATe bahAra paDelI che. ane te sadhaLu vigatavAra A sAthe sAmela rAkhelA "gujarAtIIMgrejI zabda koSo prasiddha thayAnI sAlavAra teAMdha'" nAmanA pariziSTamAM Apela che. tyArapachI AvI DIkSanerI atyAra sudhInA sudhArA vadhArA sAthe IMgrejI DIkSanerIenI paddhatisara taiyAra karAvavAnI AvazyakatA vaDeAdarAnA bukaselara ema. sI. kATArIne jaNAI ane temaNe ApaNA sAhitya kSetramAM jANItA mi. bhAnusukharAma nirguNurAma mahetA tathA temanA cI. bharatarAma bhAnusukharAma mahetA pAse taiyAra karAvarAvI krAuna ATha pejI, 1610 pRSTanI, rUA. 15-0-0 nI kiMmatathI sane 1925 mAM bahAra pADI. atyAra sudhInI bahAra paDelI gujarAtI-IMgrejI DIkSanerIemAM A sauthI zreSTa che. sAhitya premIe AzA rAkhI zake che ke sadaranI bIjI AvRtti ghaNA sudhArA vadhArA sAthe temaja bhASAmAM dAkhala thayelA navina zabdone umerA karIne tathA paryAya zabdonA barAbara baMdha besatA IMgrejI zabdo ane tenA vivecana ane udAharaNa sAthe iMgrejI Synonyms nA dheAraNa upara sAmela karI temaja bIjA upayogI pirizaTe sihata bahAra pADI jaNAtI khAmI dUra karaze. 4. iMglIza-gujarAtI kASA IMgreja leAkeAnA A dezamAM AvAgamana ane temanI sattAnA sthApana pachI temanI bhASA jANavAnI AvazyakatA jaNAya e svAbhAvika che; te pramANe ApaNI gujarAtI bhASAmAM paNa temanI bhASAnA zabdo samajAvavA mATe sauthI prathama prayatna sane 1808 nI sAlamAM thayelA jaNAya che. vepAra rAjagAra, dhaMdhAdArI keLavaNI temaja chApakhAnA viSerenI navIna prathAomAM pArasI kema sAhasa kheDavAmAM haMmezAM prathama bhAga 85 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakIra pu. 2 le che. te pramANe chApakhAnA ane vartamAnapatrane prathamAraMbha pArasI gRhastho taraphathIja thayelo hato. te arasAmAM sane 1808 nI sAlamAM prathama IglIza-gujarAtI DIkSanerI te vakhate cAlu vaparAzamAM AvatA judA judA khAtAonA zabadonI DIkSanerI "A Vocabulary-English and Gujarati" e nAmathI muMbaI samAcAra presamAM DemI ATha pijI 180 pRSTanI chapAI hatI. sane 1800 mAM kalakattAmAM IMglIzabaMgALI DIkSanerI bahAra paDelI ane jenI cAra AvRtti thaI hatI te uparathI sadara DikSanerI taiyAra karavAmAM AvI hatI. te arasAmAM ATalI nAnI DIkSanerI kAmacalAu sArI gaNAI haze. kemake tyAra pachI lagabhaga 50 varSanA gALAmAM bIjI kaI DIkSanerI bahAra paDelI lekhakanA jovAmAM ke jANavAmAM nathI. paraMtu jema jema aMgrejI bhASAno abhyAsa vadhata gaye ane keLavaNIno pracAra thato gayo tema tema sArI DIkSanerInI AvazyakatA e kSetramAM jaNAI che. sane 1854 mAM re. mi robarTasane eka DIkSanerI bahAra pADI hatI. sadara DIkSanerI saMbaMdhamAM tapAsa karatAM lekhakane tenI junI prata paNa maLI zakI nathI eTale e saMbaMdhamAM vadhu vigata ApavAne kAMI paNa bIjuM sAdhana nathI. paraMtu tyAra pachI TuMkA gALAmAMja vadhAre sAruM sAdhana purU pADavAnI dhagaza mi. aradezara pharAmajI musa tathA nAnAbhAI rUstamajI rANInAmAM utpanna thayelI daSTi gocara thAya che. te kAma temaNe sane 1851 thI zarU kareluM samajAya che. temaNe upADeluM kArya saMgIna ane sArA pAyA uparanuM hovAthI ane te ekadama purU thaI zakavAno saMbhava nahiM hovAthI teoe te vibhAgomAM bahAra pADavAno nizcaya karyo jaNAya che. te pramANe temaNe "The Comprehensive English-Gujarati Dictionary" (moTo kaSa) e mathALAthI prathama vibhAga A ane B zabdane sane 1857 mAM bahAra pADayo hato. sadarane bIje, trIjo ane cothe bhAga uparAuparI eka pachI eka Honor zabda sudhInA sane 1861 sudhImAM bahAra pADyA. AvA moTA kAmamAM khaMta, himmata ane sAhasa hovA chatAM je mukhya muzIbata nANAMnI naDe che teja muzIbatane lIdhe 11 varSa sudhI temane A kAma mulatavI rAkhavuM paDayuM jaNAya che. anukULatA thaye pAMcamo bhAga sane 1872 mAM bahAra pADyo hato. sane 1895 sudhI mi. musa ane mi. rANInA sAthe ja kAma karatA hatA. sane 1895 mAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdakeSa mi. musanuM mRtyu thatAM te kAma ekalA mi. rANInAne bhAga AvyuM hatuM. temAM madadane mATe temaNe temanA ciraMjIvIne sAmela karyA hatA. sane 1900 mAM mi. nAnAbhAI rANInA paNa gujarI gayA tyAre DIkSanarInuM kAma S akSara sudhI AvyuM hatuM ane bAkInuM kAma temanA ciraMjIvI rUstama nA. rANInAe sane 1908 mAM puruM karyuM hatuM. sadara koSamAM mULathI ja igrejI zabdonA gujarAtI paryAya ApavAnI temaja te zabda uparathI nikaLatA bIjA phejhIsanA gujarAtI artha ApavAnI rUDhi grahaNa karelI te temaNe TheTha sudhI kAyama rAkhI che. atyaMta khaMta ane mahenatathI temaNe A kArya kareluM che. khAnagI mANase ane te paNa sAmAnya paripATInA mANaso AvA kArya AraMbhe to temAM temane je muzIbato naDe te saghaLI muzIbate mi. rANInA tathA mi. musane naDI hatI. sarakAra pAse paNa temaNe madadanI mAgaNI karI hatI paratuM tyAMthI paNa temanA prArabdhamAM madada maLavAnuM lakhAyuM nahotuM. tema chatAM pitAnAja baLa upara jhajhumI temaNe A kArya saMpakAraka rItye purU karI ApaNI bhASAmAM sAre koSa ApavAno upakAra karyo che. uparanI DikSanerI moTA pAyA upara hovAthI tAtkAlika jarUriyAtane pahoMcI vaLavA eja be bhAIo tathA kavi narmadAzaMkara lAlazaMkare sane 1862 mAM dhI kopenDIama i. gujarAtI DIkSanerI yuniyana prInTIMga presamAM chapAvIne bahAra pADI. vaLI teja sAlamAM dhI kepenDIama opha I gu, DIkSanerI e nAmathI rA. jharilAla umiyAzaMkara yAjJika, rA. tribhovanadAsa dvArakAdAsa tathA motIrAma trikamadAse bahAra pADI. sadara DikSanerI rA. jharilAla yAjJika kRta DIkSanerI e nAmathI ghaNA vakhata sudhI pracalita rahI hatI. kAraNa ke sane 1871 mAM mi. musa ane mi. yAjJikanA nAmathI IgrejI-gujarAtI DIkSanerI e zirSaka heThaLa tenI navina AvRtti nikaLI hatI. tenIja trIjI AvRtti sane 1880 mAM ane cothI AvRtti sane 1884 mAM prakaTa thayelI hatI. eTale sadara jharilAlakRta DIkSanerI sane 1862 thI te sane 1884 sudhI cAlu ja hatI. bIjI kaI DIkSanerI te daramyAna nikaLI hoya tevuM lekhakanA jANavAmAM nathI. tyAM sudhI sadara DIkSanerI te vakhatanA cAlu vaparAzane mATe puratI gaNAtI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. pa hatI agara teA te karatAM vizeSa karI batAvavAnuM kAne game te kAraNe ne lekhane anukULa nahiM AvyuM hoya. parantu sarakArI keLavaNI khAtAne sArA IMglIza--gujarAtI koSanI khAmI jaNAI ane te kAma mATuM ane nANAMnI jarUriyAtavALuM hAvAthI sarakArI keLavaNI khAtAne ja te hAthamAM levuM paDayuM. revaranDa rAkhaTa menTagAmarI, rA. aMbAlAla sAkaralAla desAi ane rA. maNidharaprasAda tASiprasAdane A kAma mATe khAtAe niyukta karyo. keTalAka varSanA satata udyoga, mahenata ane khatanA pariNAme sane 1887 mAM A DIkSanerI bahAra paDI. ApaNI gujarAtI bhASAmAM jo koIpaNa IMglIza-gujarAtI DIkSanerI vidvatApUrNa, zAstrIya paddhatisara ane saMpUrNa AdhArabhUta bahAra paDI hAya te te Aja DIkSanerI che. vividha tripuTinA prayatnathI A DIkSanerI te samayanA mATe saMpUrNatAnA zikhare paheAMcI hatI. tenI vizeSatA e hatI ke atyAra sudhImAM koie akhatyAra nahiM karelI IMgrejI koSonI paddhatisara tenI racanA rAkhI hatI. sarakArI keLavaNI khAtAmAM, muMbAI tarapha ane khAsa karIne IMgrejomAM te menTagAmarI DIkSanerI tarIke, surata jIllAmAM, maNidharaprasAdakRta DIkSanerI tarIke ane kheDA tathA amadAvAda jIllAmAM te aMbAlAlakRta DIkSanerI tarIke prasiddha hatI. sadara. DIkSanerI sarakAra taraphathI bahAra pADavAmAM AvI hatI ane tenI kiMmata rU. 9-0-0 rAkhavAmAM AvI hatI. jyAre sarakAre peAtAnA prakAzanA baMdha karyAM ane temaNeja taiyAra karAvelAM ane chapAvelAM pustakonA hakakA tenA kartAone sAMpI dIdhA tyAre sadara DIkSanerInA kartAemAM rA. aMbAlAlabhAI ekalA hayAta hovAthI temane hakka soMpI devAmAM AvyA hatA. teezrIe sadarane saMskAra ApIne tenI bIjI AvRtti sane 1910 mAM chapAvI hatI ane tenI kiMmata mAtra rU. 5) rAkhI hatI. parantu A mATI DIkSanerI sane 1887mAM bahAra pADI te pahelAM sane 1885 mAM rA. jhaverilAla umiyAzaMkara yAnika ane meAtIrAma trikamadAse dhI sTuDanTasa iMglIza-gujarAtI DIkSanerI e nAmathI eka DIkSanerI bahAra pADI hatI. temaja sane 1886 mAM mI. rAMderIyA ane paTele dhI iMglIzagujarAtI DIkSanerI e nAmathI amadAvAdamAM eka bahAra pADI hatI. tenI khIjI AvRtti sane 1895 mAM bahAra paDI hatI. sane 1887mAM sarakArI re Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdakeSa DikSanerI bahAra paDI tenI kiMmata rU. 9-0-0 te samayane mATe vadhu lAgavAthI halakI kiMmatanI DIkSanerI mesarsa eca. ema. sI. enDa koe rU. 3-9-0 nI kiMmatathI amadAvAdamAM bahAra pADI hatI ane tene uThAva paNa sAro thayo hato tevuM A lekhakanA jANavAmAM che. tyArapachInA sAta varSanA gALAmAM pekeTa DIkSanerIo cAra IsamenI judI judI bahAra paDelI te sAthene sAmela karelA pariziSTa uparathI jaNAze. - mi. eca. ke. pAThake moTA pAyA para IMglIza-gujarAtI DIkSanerI mi. zeThanA dvArA rU. 10-0-0 nI kiMmatanI prasiddha karavAnI jAherAta ApelI ane jene bleka A lekhamAM Apela che te prayAsa niSphaLa javAthI A lekhakane eka IglIza-gujarAtI DIkSanerI kAMika tevAja dhAraNa upara parantu nAnA pAyA upara taiyAra karavAnI vRtti uddabhavI ane rA. zaMkarabhAI galAbhAI paTelane tenI hakIkata samajAvI temane paNa e kAryamAM sAmela karyA. banne jaNAe judA judA akSarA hAthamAM laI kAma karavA mAMDayuM; parantu jema jema kAma karatA gayA tema tema jaNAyuM ke A kAMI ramatanI vAta nahotI; mAtra aMbAlAlabhAI sivAya bIjI DikSanerIo thayelI te dhAraNa upara kAma karavAmAM kAMI artha nahota; ane je rA. aMbAlAlabhAinA dhoraNa upara kAMI kAmakAja thAya to ja DIkSanerI prasiddha karyAnuM sArthaka gaNAya. A vicArothI lekhakane paddhati pheravavI paDI ane kAMIka vizeSatA jaNAya te svarUpe kAma levAno nizcaya thayo. atre lekhakane svIkAra karatAM AnaMda upaje che ke je rA. aMbAlAlakRta DIkSanerI A pahelAM bahAra na paDI hota te A lekhakanI DIkSanerI kevaLa nirmAlya ja thAta, ane tenI uparAuparI nAnImeTI 15 AvRttio nikaLI ja nahota. aMbAlAlakRta DikSanerIneja lekhakanI DIkSanerI saze AbhArI che. eja DIkSanerIe lekhakane dizA batalAvI, eja DIkSanerIe DIkSanerImAM zuM zuM AvavuM joIe tenuM bhAna karAvyuM, eja DIkSanarIe tene joItAM sAdhanane mATe bhAga para pADe ane eja DIkSanerInA daSTibiMduthI lekhaka enA prayAsamAM saphaLa thayo. bIjAone emAM vizeSatA lAge e svAbhAvika che paraMtu je kAMI paNa vizeSatA temAM hoya te te paNa eja DikSanerInA dharaNane ja lIdhe che. AnI prathama AvRtti sane 1894 mAM bahAra paDI hatI. tenI bIjI AvRttio ane prakAzane sAthenA pariziSTathI jANavAmAM Avaze. sane 1895 mAM mi. meDorAe mi. bhagubhAI phatehacaMda pAse DIkSanerI taiyAra karAvIne 12 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 dhI TuDanTasa iglIza-gujarAtI DIkSanerI e nAmathI bahAra pADI. tenI bIjI AvRtti sane 1901 mAM nikaLI. bIjI TuDanTasa I- gu. DIkSanerI sane 1899 mAM me. jamanAdAsa bhagavAnadAsanI kampanIe bahAra pADI. tyAra pachI pokeTa DIkSanerIo bahAra paDI te sAthenA pariziSTamAM ApelI che. paraMtu sane 1906 nI sAlamAM bukaselara meMtIlAla maganalAle rA. bI. sI. desAI pAse taiyAra karAvIne eka moTI DIkSanerI badhI mahAbhArata DikSanerI" e nAmathI bahAra pADI. prathama temane vicAra sadara DIkSanerI "dhI nyu sTAnDarDa DikSanerI'nA nAmathI bahAra pADavAnuM hatuM. paraMtu lekhakanI DIkSanerInuM nAma dhI "sTAnDarDa DIkSanerI" hovAthI "nya sTAnDarDa e nAmane kAyadAne bAdha AvavAthI koraTanA pratibaMdhane lIdhe uparanA nAmathI bahAra pADavI paDI hatI. sadara DikSanerI paNa samayAnusAra sarvagrAhI hatI. sane 1910 mAM Do. Ara. ena. rANInAe dhI menyuela opha I. gu. DikSanerI e nAmathI eka DIkSanerI bahAra pADI hatI. tyArapachI maTI DIkSanerI tarIke zrIzayALa kalpadruma bahAra paDelo che. AmAM kAyadAne lagatA zabdoja levAmAM AvyA che. vaDodarA rAjyamAM je nibaMdhe bahAra paDelA te nibaMdhamAM IgrejI zabdone badale je zabdo vaparAyelA te zabda A koSamAM lIdhA che. paraMtu temAM vizeSatA e che ke aMgrejI zabdanA 1 gujarAtI 2 marAThI, 3 saMskRta, 4 urdu, 45rkIana, 6 hiMdI ane 7 baMgALI bhASAmAM vaparAtA paryAye ApelA che. pachInA kalamamAM gujarAtImAM hAla zuM vaparAya che te Apela che ane chellA kelamamAM kiyA zabda vAparavA lAyaka che tenI sUcanA karI che. upara pramANe IglIza-gujarAtI kene TuMkANamAM paricaya karAvyo che. nAnA meTAM atyAra sudhInA prakAzana mATe sAthe pariziSTa sAmela che. moTA pAyA uparanI IglIza-gujarAtI DIkSanerInI haju ApaNI bhASAmAM khAmI che. ane te keka koI saMsthA vagara karI zake tema nathI. ghaNA IgrejI zabdonA navina gujarAtI zabda yojAyA che ane haju jAya che. pAribhASika zabdonI DIkSanerIo paNa bahAra paDatI jAya che. saMsAITIe paNa tevA zabdonA vaparAyelA paryAye bahAra pADayA che. sayAjI jJAna maMjuSA taraphathI paNa tenA pAribhASika zabdonA samUho bahAra paDelA che. vidyApITha taraphathI paNa "gaNitakI paribhASA" e nAmathI aMgrejI zabdonA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAnA zabdakeSa saMskRtamAM AvelA zabdonA paryAyo ApelA che. tevA saghaLA zabdo IMglIza gujarAtI DIkSanerImAM AvI javA joIe. ApaNA rUDhiprayoga temaja paryAya zabdonI saMpUrNa samajuti Synonyms tarIke AvavI joIe. mi. zeThanAnA prospekaTasa pramANenA dareka zAkhAnA zabdo AvI javA joIe temaja saMpUrNa citrone temAM samAveza karavo joIe. matalaba vesTara, sTAnDarDa, ekasapharDa, javI, segyurI ane tenI nAmAMkita DIkSanerIonA ekatrita dhoraNa upara sAro mATe pramANabhUta iMglIza-gujarAtI keSa thavo joIe. sarakAra ke saMsthA sivAya anyathI A bane tevuM nathI. paramAtmA ApaNI gujarAtI bhASAmAM AvA eka koSane ghaNIja tvarAthI umero kare e IcchApUrvaka A lekhaka A lekha pure kare che. viThThalarAya govardhanaprasAda vyAsa Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 gujarAtI-gujarAtI zabdake prasiddha Il Phe kenuM nAma. | kartAnuM nAma. prasiddha kartA. AvRtti. IgrejI sAla. narmaSa (vibhAgamAM) kivi narmadAzaMkara lAlazaMkara, prathama aMka svara1861 vibhAga. bIjo aMka 1862 vibhAga. trIjo aMka. 1864 cethe aMka. 1866 bIjI AvRtti 1873 A kaSa. rAmakoSa (akho) 18 3narmakathAkeSa (saMkhyAta pahelI zabdAvalI tathA parvo sava tiththAvalI) gujarAtI zabdArthasiMdhu.viThThaladAsa rAjArAma pustaka prasAraka maM- pahelI dalAla. DaLI muMbAI | parUDhiprayoga kaSa. bhegIlAla bhIkhA-gu. va. saMsAITI. | pahelI 188 bhAI, | auSadhi koSa. cimanarAya zivazaMkara gu. va. sosAITI. | pahelI vizvava. gujarAtI zabdakoSa. lalubhAI gokala pite pahelI 190 | dAsa paTela. gujarAtI bhASAne ke gujarAta varnAkyulara gujarAta varnAkyulara svaravibhAga 1912 | (vibhAgomAM) saMsAITI. | sosAITI. che vyi janavibhAga1915 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI-gujarAtI zabdako prasiddha thayAnI sAlavAra nedha thayAnI sAlavAra neMdha. koSanuM kada. | prata pAnAnI saMkhyA. kiMmata. | kiyA presamAM chapAvyo. vizeSa hakIkata bhAvanagara darabArI chApakhAnAmAM A cAra vibhAgamAMthI ja thI tapAsa zabda sudhI AvyA hatA. royala 4 pejI | , saLajI 328 , Apecha ra7ra 22-0- bhAvanagara darabArI chA pakhAnuM tathA surata AIrIza presa. 3-8- surata sodAgara presa. rAmAyaNa, mahAbhArata, bhAgavata kathAprasaMga nA pAtronI hakIkta. 5-0-0pArasI prInTIMga presa-lagabhaga 26000 zabdo muMbAI che. jhINA TAIpamAM vadhAre meTara samAvI chapAvyuM che. 1-12-dhI yunIyana prI. presa. kharI rIte A koSa nathI [ paNa saMpUrNa koSamAM AvavA joItA pra geno saMgraha che. | 1-8-0dhI yunIyana prInTIMga nAma pramANe auSadhIpresa amadAvAda, enA saMskRta, marAThI, gujarAtI,hiMdI, baMgALI, tAmIla, karNATakI,arabI phArasI, telugu ane leTinamAM guNasAthe nAmo ApyAM che. 6-0-0vijaya pravartaka presa40000 uparAMta zabda amadAvAda, DemI cAra peja 241 1054 200216 | | 0-8-0 gujarAta prInTIMga presa ! tathA yunIyana prInTIMga presa. ! -8-0 gujarAta prInTIMga presa. ' , ' , 1para Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 | vyaMjana vibhAga1916] vyaMjana vibhAga1916) 3 thI 4 vyaMjana vibhAga1921] 3 thI 4 vyaMjana vibhAga 1922) v thI mA vyaMjana vibhAga 1922 ma thI 5 vyaMjana vibhAga 1 2 3 2 thI 5 pahelI zALApayogI gujarAtI lallubhAI gokaladAsa pote zabdakoSa. paTela. | gujarAtI, phArasI amIramIyAM-hamadu gujarAta varnAkyulara khaMDa 1 lA 1926 1} arabbI zabdone miyAM phAkI. sosAyaTI. khaMDa 2 je 1926 11 gujarAtI zabdArtha- jIvaNalAle amarazIpate " pahelI 1926 ciMtAmaNi. mahatA. prathama-khaMDa khaMDa 2 je para paurANika kathA cheSa DAhyAbhAI pItAMbara gu. va. saMsAITI. | khaMDa 1 L(vibhAgamAM) | dAsa derAsarI. khaMDa 2 khaMDa 3 khaMDa 4 khaMDa 5 1928) 1929 1930 131 vidyApITha. pahelI 1929 13joDaNI koSa. 14 sArtha joDaNI koSa. uparanI bIjI 1931 AvRtti arthasAthe Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI-gujarAtI zabdake prasiddha thayAnI salavAra nedha che [ , 153thI304 0-8-0 , rapa7 1-0-* 1100327 1-- jJAna maMdIra presa ama- !. dAvAda. 1-0-0 > saMkhyA 35678 1200 254 1100ra76 1-0-0 dhI yunIyana prInTIMga | presa-amadAvAda. | prema 1200 164 1-0-0 ) 2000864 6-4-0 sUryaprakAza prI. presa. prathamanA keSamAM zabda no vadhAro ane avataraNamAM ghaTADo karIne zALopayogI tarIke chapAvyo. | 1-0-0 vasanta mudraNAlaya. 1250144 ! } 14pathI308] 1-0-0 krAuna soLa-ra000 prathama khaMDa 5-8-0sUryaprakAza pra. presa) ( 764 | 1 thI 288 , 2000 bIjo khaMDa 5 8-0 vasaMta presa 1thI 416 7 | 3 kula zabdo 42000. 772 zrIbhArata vijaya presa) 5. 1 thI 772. rayala 8 pejara 0001 thI 160 | 1-0-0 sUryaprakAza prI. presa. by 161thI 32 23-0 -0. 321thI448 , 449thI 92) 593thI718 +72 rayala 8 pejI navajIvana presa. mAtra joDaNI purateSa zabda saMkhyA 43743 artha sAthe kASa-zabda saMkhyA 46 6 61 | A uparAMtanA judIjudIvigatenA koSo mATe "gujarAtI-gujarAtI" zIrSaka lekha jovo. 24-0-0 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama. kaSanuM nAma graMtha ane graMthakAra pu. 5 gujarAtI-aMgrejI zabdake prasiddha kartAnuM nAma. | prasiddha kartA. AvRtti. igrejI sAla. mi. mIrajAmahamada pote pahelI 1846 kAsIma tathA navarojajI pharadunajI. gujarAtI-IMglIzaDikazanarI. pahelI 1862 bIjI pahelI 1868) 1863 rAdhI pakeTa gujarAtI rA. karasanadAsa mu- pite IglIza DIkSanerI. | jI. gujarAtI-aMglIza mi. zApurajI eda| DIkSanerI. la. gujarAtI-iMglIza- ukaraDAbhAI zIvajI. pitA DIkSanerI. pagujarAtI-gujarAtI zivazaMkara karasanajI pote ane IgrejI DIkSanerI. ane e. ke. bA. bIjI 1/6 pahelI (1874 pahelI ||1874 | | gujarAtI-gujarAtI mi. kAzIdAsa brIja-) pite ' ane IMglIza DIkSanerI. bhUkhaNadAsa tathA mi. bAlakIsanadAsa brIjabhUkhaNadAsa ) | 7dhI pikeTa gujarAtI- mi. ema. ema. || pate | IglIza DIkSanerI. | dalAla enDa ema. sI. jhaverI.U Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasiddha thayAnI sAlavAra noMdha gujarAtI-aMgrejI zabdake thayAnI sAlavAra neMdha. keSanuM kada | prata | pAnAnI kiMmata saMkhyA kyAM chapAela vizeSa hakIkata dhiI kurIara prInTIMga sadara kaSa 15000 presa. zabdano ane suratanA rahIza mAstara dalapanuM rAma bhagubhAInI hasta likhita prata uparathI taiyAra karavAmAM AvyuM vyA hatA. rANanA yunIyana prI che. royala ATha-1000 236 royala soLo1000448 3-0-0| 2-8- jJAnadipaka presa. ) judA judA viSayo vAra (jevA ke sAdhAraNa za/ bdo gaNita-tela-mApa vepAra-karIANuM-a-| nAja-davA-vasANAM-kApaDa-bAMdhakAma-prANInuM saMbaMdhI-zarIra vibhAgonuM vanaspati, nyAtajAta, sagapaNa-kuTuMba saMbaMdhIAkAzI-kudaratI dharma saMbaMdhI) kula. 18000) zabdo. supara royala soLa peja 1132+16 5-0-0 kAThIAvADa janarala pR.25000 zabdo karatAM rAjakeTa, vadhAre. dhI amadAvAda yunAiTeDa prInTIMga presa. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 pahelI 1897 | 8 dhI pikeTa gujarAtI- pI. esa. chApakhA- pite pahelI IMglIza DIkSanerI. | nAvAlA. dhI pekeTa gujarAtI- lallubhAI gokala- pitA pahelI | IglIza DIkSanerI. | dAsa paTela. maNIlAla dolatarAma bIjI bukaselara pite trIjI 10dhI pikeTa gujarAtI- pAMDe ane ema sI. pite pahelI | | IMglIza DIkSanerI. | zAha. 11dhI pekeTa gujarAtI- maracaMTa pite | IglIza DIkSanerI. varodhI pronAunsIMga enDa ema. bI. bellAre eca. ke. pAThaka | pahelI iTImalojIkala gujarAtI aMgrejI-DIkSanerI. | eca. ke. pAThaka | bIjI Ara. ema. zAha trIjI 1 dhIruDanTasa-gujarAtI-bhagubhAi phatecaMda | pite | pahelI | IglIza DIkSanerI. | kArabhArI. - 1ii -jema-gujarAtI- ke. bI. nANAvaTI. semacaMda bhagavAnane pahelI | iMglIza DIkSanerI. dAsa, | bIjI trIjI 185 1902 1927 1915 1916 1932 1916 upAdhI huMDI gujarAtI- pipaTalAla magana- dhI gujarAta erI- pahelI || IMglIza DIkSanerI. | lAla | enTala buka De 16dhI pikeTa gujarAtI-me. ena. ema. pite IMglIza DIkSanerI. | tripAThInI kaMpanI. bIjI pahelI 1928) -29 1925 17dhI-moDarna gujarAta rA. bhAnusukharAma ) ema.sI. kaTArI pahelI | IMglIza DIkSanerI. | niguNarAma mahetA ( bukaselara. tathA bharatarAma bhA- 1 nasukharAma mahetA.) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyala 32pejI 2500 1240 4000 1218 "" "" 29 "" gujarAtI iMgrejI zabdakoSa prasiddha thayAnI sAlavAra noMdha. dhI amadAvAda TAImsa presa. 1-8-0 zrI AauMdaya prI. presa. 1-8-0 4000 1218 1000 DenI ApelTa ra000 reAyala 8 pejI 2000 1000 DemI Apecha ra000 644 rAyala32 pejI 2000 11 6 8 1168 23 supara rAyala - 1192 "" 22 peja supara rAyala 2000 1026 16 pejI 5000 1230 3000 29 krAuna 8 pejI 2000 1610 18-0 yunAiTeDa prI. presa. dhI nirNaya sAgara presa. 5-0-0 dhI gujarAta gejheTa presa. 5-8-0 vijaya pravarttaka presa. 12-0-0 dhI sUryaprakAza prI. ke. 3-8-0 vijaya pravattaka presa. 1-8-0 satya vijaya presa. 1-8-0 2-8-0 dhI DAyama'Da jyubIlI pre. 3-4-0 zrI jJAnamaMdira presa. 2-8-0dhI yunIyana presa muMbAi. dhI vaibhava presa. 15-0-0 dhI bhArata vijaya prI. presa vaDedarA. 29 + Si Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praya ane graMthakAra pu. 5 aMgrejI-gujarAtI zabdake prasiddha anukramane. keSanuM nAma. prasiddha kartA. | AvRtti i. sa. siAla, pahelI prathama bhAga IglIza-gujarAtI DIkSa-mi. robarTasana. | pite | terI. rAdhI komprIhensIva I.aradezara pharAmajI kartA glIza-gujarAtI DIkSa- musa tathA nAnAnerI ( vibhAgomAM) bhAI rUstamajI rAmeTe kaSa. 1857 nA. bIje, trIje 1861 = tathA the = pahelI 1862 sudhI kepenDIama ophIaradezara pharAmajI pote | IglIza-gujarAtI DI- musa, nAnAbhAI rUkSanerI. stamajI tathA kavi narmadAzaMkara lAla | pahelI 1862 grejI-gujarAtI DIkSa-jhaverilAla umiyAna pote nerI. zaMkara yAjJika, tribhavanadAsa dvArakAdAsa tathA matIrAma trikamadAsa. ) 100 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayAnI sAlavAra noMdha. koSanuM kada. | prata. pAnAnI saMkhyA. rAyala 4 pejI IMgrejI gujarAtI zabdakoSo prasiddha thayAnI sAlavAra noMdha rAyala 16 pejI } 0 8 kiMmata. kyAM chapAyela. 40-0-0 yuniana presa. 2-8-0 yuniana presa-muMbAi. muMbAi yuniana presa. 11 vizeSa hakIkata. sadara meTA koSa sane 1851mAM zrI. nAnAbhAie zarU karI prathama bhAga A ane B ne sane 1857mAM bahAra pADayA. tyArathI mi. aradezara pharAmajI musanI madadathI 1895 sudhI kAma karyuM. khIjo, trIjo ane ceAthA bhAga uparA uparI bahAra paDayA. Honor A6 sudhI pAMcameA bhAga 1872mAM bahAra pa DaceA. sane 1900mAM temanA maraNa pachI temanA dIkarA rUstama ena. rANInAe sane 1908mAM te purI karI bahAra pADI. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa'IMgrejI gujarAtI DIkSa-aradezara phrAmajI pote nerI. veri ,, graMtha ane graMthakAra pu. 5 musa tathA lAla umiyAzaMkara yAjJika. rw dhI sTuDanTasa iMglIza-rA. jhaverilAla umi- ! pote gujarAtI DIkSanerI. yAzakara tathA metIrAMma trIkamadAsa. IMglIza-gujarAtI DIkSa- mesa rAMderIyA ane pote paTela. terI. 22 sAkaralAla DIkSanerI. (amadAvADa-kheDA jI- lAla llA ane kAThiyAvADa- desAi tathA maNimAM aMbAlAla kRta DI- dharaprasAda tApIkSanerI tarIke, surata, prasAda. bhaca jIllAomAM madhiraprasAda kRta DIkSanerI tarIke ane sarakArI khAtAmAM menTageAmarI DIkSanerI tarIke jANItI) pahelI khIjI trIjI 8dhI IMglIza-gujarAtI revanDa rAme-) sarakArI keLavaNI pahelI nTagAmarI, aMbA khAtu. aMbAlAla sAkara pote lAla desAI. terI. 10dhI pekeTa iMglIza-3-vidmalarAya geA.vyAsa, petei jarAtI DIkSanerI. manasukharAMma muLacaMda zAha tathA eca. ke. pAka. 11thI pekeTa iMglIza-gu-ema. sI. zAha. jarAtI DIkSanerI. 22 102 pahelI (bIjI) 1871| peAte trIjI cAthI pahelI 9 IMglIza-gujarAtI DIkSa-me. eca. ema. sI. magaLadAsa prabhudAsa pahelI enDa kA. pahelI zrIjI pahelI 1880 1884 1885 1886 1895 1887 |1910 |1887 1889 1892 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IgrejI gujarAtI zabdake prasiddha thayAnI sAlavAra neMdha. niMbara 3 tathA 4 nI DIkSanerI bhegI karI sudhArA vadhArA sAthe bannenA nAmathI bahAra pADI. DemI cAra ra000 pijI 9-0-0 surata AIrIza presa. supararoyala 8 2000 695 pe . royala 8 2000 pa38 royala 32 2000 | 5-00dhI prajAbaMdhu presa- sarakAre hakka me. aMbAna | lAlabhAine ApavAnuM thI pite chapAvela. | 3--0dhI gujarAta gejheTa presa.. 1-8-0dhI amadAvAda Aryo | | daya prinTIMga presa royala 32 " \ Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 pahelI 1892 pahelI 1894 (1ra dhI pekeTa pronAunsIMgamatIrAma trIkamarAma pote | IglIza gujarAtI DI- ane je. sI. DI. kSanerI. hadhI pikeTa IglIza--gu-ena. eca. paTela. pite || jarAtI DIkSanerI. 14 dhI sTAnDarDa IglIzaviThThalarAya ge. vyAsa pote gujarAtI DIkSanerI. | tathA (vyAsa ane paTela kRta zaMkarabhAi galAbhAi tarIke jANItI) || paTela. pahelI 1897 1903. bIjI trIjI cothI pAMcamI chaThThI pahelI 1909 1913 1923 hpAdhI TuDanTasa- iMglIza bhagubhAI phatehacaMdaDI. je. meDerA. gujarAtI DIkSanerI. | kArabhArI. pote bIjI pahelI 16dhI TuDanTasa sTAnDarDa viThThalarAya ge. vyAsa) pote IMglIza gujarAtI DI- tathA } | kSanerI. zaMkarabhAI jI.paTela.! bIjI trIjI cothI prathama 17dhI TuDanTasa iMglIzame. jamanAdAsa bha- pote | gujarAtI DIkSanerI. | gavAnadAsanI kaMpanI. 18 dhI sTAra IMglIza-guja-bhagubhAI epha. kA- pite rAtI DIkSanerI. | rabArI ane mi. prathama paTela. 190 6 bIjI hdhI mahAbhArata DIkSanerI. bI. sI. desAI. motIlAla maganalAla pahelI zAha bukaselara. amadAvAda, ra0dhI menyuala opha i-De. Ara. ena. | pite pahelI glIza gujarAtI DIkSa- rANInA. 191 | | terI. 14 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IgrejI gujarAtI zabdakoSo prasiddha thayAnI sAlavAra neMdha supararayala 2000 1024 | 3-0-0muMbaI16 pijI) supararAyala 8 2000 1304 pa--0vijayapravartaka presa amadAvAda. 2000 200 5 1688 000 1688 ri000 1688 2000 1688 suparayala 8ra000 pejI ! supararoyala 831 00 pejI rayala 8 pejIra000 1136 5-4- vijaya pravartAka presa. 5-8-0dhI jana prinTIMga presa. 5-8-0dhI satya vijaya presa. 6-8-0dhI satya nArAyaNa presa. 18-0-0dhI sUrya prakAza presa. 2-8-0 gujarAta gejheTa presa. 3-7-0 3-12-vijayapravartaka presa. 3-12-jana prInTIMga presa. suparayala 8 2000 912 pejI 976 >> ra0 876 4-0-0 satyavijaya prI. presa. 6-0-0 sUrya prakAza prI. presa. royala 64 5000 7ra7 0-10-0dhI ejyukezana sosA ITI presa muMbAI. -10-0 surata jaina prInTIMga presa. | 6-0-0 vijaya pravartAka presa. 5000 7ra7 suparayala 8 2000 1616 pejI rAyala 8 pejI 2000 650 | 3-8-0dhI yunIana presamuMbaI. 05 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 pahelI 11 ra1 dhI kanTenDa IglIza-viThThalarAya ge. vyAsa. pitA gujarAtI DIkSanerI. viThThalarAya ge. vyAsa) pati tathA zaMkarabhAI jI paTela.) bIjI 1 9 trIjI cethI pAMcamI 1914 rarAdhI kansAIsa IglIza zaMkarabhAI jI. paTela pote pahelI gujarAtI DIkSanerI. rasadhI pikeTa pronAunsIMgabhagubhAI epha. ko-ena. ema. tripA- pahelI IMglIza-gujarAtI DI- rabhArI. ThInI kaMpanI. kSanerI. ra4 dhI pronAunsIMga pekeTa viThThalarAya ge. vyAsa pote pahelI | IglIza gujarAtI DI- tathA zaMkarabhAI ga| kSanerI. lAbhAI paTela. bIjI rapAdhI jema IglIza-gujake. bI. nANAvaTI.semacaMda bhagavAnane pahelI rAtI DIkSanerI. dAsa bukaselara. bIjI trIjI 1922 11 18 cothI pAMcamI 10 1915 rakadhI kehinura-iglIza-ke. bI. nANAvaTI. semacaMda bhagavAna- pahelI gujarAtI DIkSanerI. bIjI dAsa, trIjI cethI ra7dhI pikeTa pronAunsIga bI. eca. yAjJika ena. ema. tripAThI. pahelI IMglIza gujarAtI DI- ane kSanerI. aMbAlAla bu. jAnI. 1930] 1932 1921 -22 1926 bIjI '1931 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IgrejI gujarAtI zabdakoSa prasiddha thayAnI sAlavAra neMdha royala 8 pejI 2100 684 5 6 2-8-0 vijaya pravartaka presa. 2100 A 2100 3200 776 2100 928 sUrya prakAza prInTIMga pre. | 6-0-0 sUrya prakAza prInTIMga | presa 6-0-0dhI rAmavijaya prInTIMga esa. 2-8-0dhI vijaya pravartaka presa. 1-8-0dhI koronezana presa muMbAI. dhI sUrya prakAza prInTIMga | presa. '000 983 royala 32 pejI sapara 00 1088 ---06 32 pejI 3-0-0 royala 32 100 1088 1000 1-8-0dhI satya vijaya presa. pacha 1-8-0| 2-8- sUrya prakAza presa. 1000 supararoyala 1144 kara peja ri0 0 0 1244 2000 1244 2-8-0 2-8-0dhI DAyamaMDa jyubIlI presa. 0-10-bhAskara presa-vaDodarA. DemI 32 pejIra000 540 ,, ri000 540 ra 0 0 0 672 supararoyala 5000 1210 32 pejI pa00 0. 1210 0-12-0,amadAvAda sUrya prakAza presa. -13-0 -13- DAyamaMDa jyubIlI presa. 2-8-0 yuniana prInTIMga presa | muMbAI. 2-8-0 ) 2-8-0dhI vaibhava presa-muMbAI 3i0 0 0 1210 107 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1926 1927 ra8 dhI heMDI-IglIza guja-esa. ke. vaidya. dhI gujarAta orI- pahelI rAtI tathA gujarAtI enTala buka Depa.. | IglIza DIkSanerI. ridhI nyu iMglIza-gujaDI. je. vaiznava. karasanadAsa nAraNa- pahelI | rAtI DIkSanerI. dAsa surata. } 30dhI TuDanTasa iMglIza-jamanAzaMkara tulazI-zaMkara naraharI jezI- pahelI | gujarAtI DIkSanerI. | dAsa maMkoDI. | punA. uzrI sayAjI zAsanazabdanyAyamaMtrI kacerI, pahelI kalpatarU. 1931 108 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI viThThalarAya govardhanaprasAda vyAsa A graMthamAMnA 'gujarAtI bhASAnAM zabdoSa' nAmaka lekhanA lekhaka Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dezaLajI paramAra A graMthamAMnA '1933nI kavitA' nAmaka saMcayanA saMpAdaka KUMAR PRINTERY, AHMEDABAD Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IgrejI gujarAtI zabdakoSa prasiddha thayAnI sAlavAra noMdha khAnuM. krAuna 8 pejI 2000 I. gu. pa34 7-0-0 sUrya prakAza prI. presa gu. I. 280 tathA jJAnamaMdira presa. rayala 8 peja 2000 912 6-8-2 surata sITI prI. presa. DemI 8 pejI 920 3-0-citrazALApresa-punA. puskepasAIjha 12-8-vaDodarA sarakArI chApa-kAyadA viSayaka aMgrejI zabdanA gujarAtInuM marAThI-saMskRta-urdIne parzIyana-hiMdI-baMgALI-gujarAtI bhASAnuM mAM hAla vaparAtA zabdo ane chevaTe sUcavAyelA zabdoevI rIte phuskepa sAIjha ADA kAga LamAM kelamavAra AnuM pela che. 109 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 1933 nI kavitA - - 20o paNa sAmAjika ne rAjakIya prazna hajI thALe paDayA nathI, paraMtu teo badhA bhAvanAmAM raMgAIne kamarata te thayA che. e ja rIte kavitA viSe kahI zakIe ke 1933nI kavitA uDheka choDI daI zAnta bhAvanAmayatA sAdhe che te sAthe svarUpa dhAravA mAMDe che. ubhare osarI rahyA pachInA dUdhanI mAphaka te paNa zuddha tathA satvazALI bane che. kavitAyuganI najare A kavitA haju UcharatI che, eTale Aje bhaviSya bhAkhIne tenI zakti haNavAmAM DahApaNa nahi. te paNa eTaluM kahIe ke 1933nI kavitA rUpe. ane guNe gayA varasanA karatAM ThIka maTI thaI che temaja taMdurastI ane tejomayatA meLavI zakI che. gujarAtI kavitA hiMdI kavitA jeTalI pracAra pAmI nathI ane hiMdI prajAne bahu ocho bhAga gujarAtI bole che - chatAM gujarAtanI bhASA e tenI saMskRtinuM pratIka che; ane e pratIka have moLuM, zithila ke ArAmapriya nahi, paNa puruSArthabharyuM ane cAritryazIla banyuM che. gujarAtanI kavitA paNa pitAnI bhASAjananInI e alaMkAra-zobhA vArasAmAM meLave che. eka lokanAM mukataka, seneTa ane gIta jevAM TUMkAM kAvyo, kaMIka lAMbAM kathAkAvyo AdimAM varNanazaktinI saraLatA sAthe bhAvanI mAtrA bhArebhAra che - ema chatAM jUnA sAhityamAM je "baleDanI racanA hatI te haju AvI nathI. e ane evA bIjA kavitAprakAre je aMgrejI kavitAmAM che te khIlavavA ApaNe bAkI rahe che. kAvya-viSayanuM kSetra vyApaka banyuM che; ane vicArabala sAthe chaMdabala daDha thayuM che. UrmigItanI keTi addhara caDhI jaNAtI nathI. kavitAtattva emAM haLavuM ne pAtaLuM ja praveze che. kavizrI nhAnAlAlanAM "lirika'nI Ti haju vaNapahoMcI rahI che. kavitA vicArapradhAna ja hoya e maMtavya ane strIkaviono abhAva e be A paristhitinAM mukhya kAraNo hoya kadAca. A ageya dazA ThIka to nathI ja. rA, bhajana, bAlakAvyo Adi saMghakavitA hameza ane kevaLa ageya te nahi banI zake e vAta khyAlamAM levA yogya che. 110 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA A varSe candravadana mahetA, sundaram, kRSNalAla zrIdharANI, medhANI, manaHsukhalAla jhaverI ane sneharazmi vagerenA kAvyasaMgraheA bahAra paDyA che. ratilAla zukala ane umAza`kara joSI sahita sau mAsika patrA dvArA potapAtAnAM vyaktitvA khIlave che - paraMtu kAvyAnuM vyaktitva khIlavavA tarapha koikanuM ja dhyAna haze. sva. aMgreja yuvaka kavi rUpa brUkanA ' dhasAljara' jevuM uttama - pAsAdAra, tejasvI ane pUrNa kAvyamaNi ApaNI kavitAmAM che ? prAmANika vRttie vicAratAM kahevuM ghaTe ke evI sajAvaTa zarU thaI che. ramaNalAla sonI, ramaNana. vakIla navA AvanArAemAM agra sthAne che. 'svapnastha', 'janamejaya', 'akavi' jevAM takhallusAthI kAi kAi jANItA-- ajANyA lakhe che; paraMtu zrI. balavaMtarAya ka. TAkAra kahe che tema takhalluseA khInajarUrI che ane ThIka paNa nathI kharUM nAma ApavuM ja bahetara che. Urmi patrane kAvyAMka e AvakAralAyaka navuM pagaraNa che. evAM sAhasenI ApaNe tyAM pUrI jarUra che. ema tA kavitAnA eka mukhapatranI ye khAsa jarUra UbhI che. paraMtu dhanADhaya varganI sahAyatA vinA e thaI zake ema nathI. 'prajAbaMdhu'vALA zrI ' sAhityapriya' mAne che ke kAvyanA ekaeka caraNAnte ekaeka vicAra pUrA thavA joI e - pachI e vicAra pU virAmathI mAMDIne alpavirAma lagIne hAya. ghaNe aMze A kharUM che, svAbhAvika che; ane ghaNe aMze ema bane che paNa kharUM. chatAM A niyama apavAda vinAne nathI. eka vicArane khIjA caraNamAM lakhAvavAthI chaMdane laya tUTatA lAge, paNa vicAranA laya tUTatA jaNAtA nathI--pralama ane che. vaLI vicArapradhAna kavitAne evI pralaMba racanA anukULa thatI lAge che. alabatta, e racanA chaMdAnukULa ane vicArAnukULa svAbhAvika hoya te| ja sArIH nahi te kRtrima banI jAya evA bhaya che. muktakAnuM viziSTa sarjana ane temanA pracAra ThIka zarU thayA che. Ane huM kavitAnuM sucihna mAnuM chuM. saMkIrNa zabdonuM adhanatva kavitAnuM lakSya che. tenA A prathama 56-athapATa che ema samajAyate| prayAga pachI kAvyanA chuTA zlAka svataMtra avAhI ane kAvyAnurUpa eka meLa arpanArA thaze ema saheje jaNAze. A x Urmi'nA kAvyAMkamAMnI noMdha juo. 111 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 gaye varase bALakAvyanA sAhityanI gaNanA karI nathI; ane haju paNa e gaNavA yogya ziSTa paMktinuM sarjanatattvazIla banyuM jaNAtuM nathI. bahudhA anukaraNanA AcchAdane e poDheluM che. chedomAM "pRthvIe pitIkuM agrapada sAcavyuM che. anuSyabha, upajAti vaMzastha Adi pracalita chaMda para lakhanAra varganI hatheTI sArI beThI che. paNa have pachI zuM ? e prazna anuttara che. gulabaMkI maryAdita rIte kAmane che. zrI khabaradAra racita che, vanavelI, rAma chaMda vagere te tenA kartAe pUratA phaLadAyI haze; paNa pracalita banI saphaLa thayA nathI. kavizrI nAnAlAlanuM Delana paNa evuM ja. geya DhALonuM vaividhye AvyuM nathI; tema "phrI varsa'nuM Ayojana paNa lAdhyuM nathI. kavitAvikAsanA A prazno ukelavA tarapha lakSa devuM Avazyaka che. - 1933nI kavitA vicArapradhAna rahI che ane kavionAM svabhAvagAna tathA saMskRtinuM prAkaTya ema ubhaya emAM samAdhAna pAme che e AnaMdajanaka che. ema chatAM kavitA bahoLA lokasamudAya sudhI pUrI pahoMcI nathI. ema hovAnAM keTalAMka kAraNo che. lokakeLavaNI vadhe, janatA jijJAsu bane ane sAhityapriya thAya tyAre ja kavitA suvAcya thaze. UMcI kavitA AvI keLavaNI maLyA sivAya ke prajAmAM lokagamya thaI zake nahi; eTale kavitAne ke kavione doSa devo hAla ucita jaNAtuM nathI. ApaNI vartamAna kavitA aMgrejI kavitAmAMthI preraNA meLave che e hakIkata che. te paNa nyAya khAtara kahevuM joIe ke emAM gujarAtanI saMskR. tinA jIvanaAdarzo pratibiMbita thAya che. kavitA svadezI rahI che ema ja kahIe. vaLI bIjI bhASAonI kavitAmAMthI pitAne anurUpa bane tevI chaMda-bhA paracanA, zabdAvalibaMdhe, lAlityadhArAnI samaja vagere levAnI chUTa dareka bhASAne che. baMgALI ane jApAnI kavitAe aMgrejI saMgItanA DhALonuM subhaga mizraNa karyuM che te kAMI khoTuM nathI ane tethI e kavitA aMgrejI kavitA banI jatI nathI. ane kharuM kahIe te kavitAnuM svarUpa saghaLI bhASAomAM eka ane advitIya che. kanyAkeLavaNInI saMsthAomAM bhASAnA sAhityane ane saMgIta, citra Adi kaLAone pUratuM sthAna che; paraMtu sAhityanA viSayamAM temaja 112 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA saMgItanI kaLAmAM gujarAtI kavitAne mukhapada maLe teA strIkavienI UNapa pUravAnA mAga sulabha ane saraLa bane tema che. ApaNe IcchIe ke saMsthAdhArIone haiye A vAta vase. ' kavitAne poSA' ema kahevAnuM gujarAtanI prajAne hajI ya zuM bAkI rahe che ? prabhu ApaNA garbhazrImAnAnuM aMtaHkaraNa jAgRta karo ane temane udAttarita banAve eTalI prAthanA. dezaLajI paramAra 15 eko'haM bahusyAm nyAti zUnye, dizAzUnya, kAlAtIta mahA tame cenidrA thakI jAgIekalA vibhu nigame ! dheAra karALa phALe, dhabake na kALe ! nahi jyeAti hAsya, mantra lAsya ! ghUme badhe timira rAtri nahi, divasa nA ekAnta nIrava badhuM, ekAkI mUka karatA vibhu tyAM poTuM vartuLanuM svama jAgatuM vibhune haiye prazAnta maMgala maMjula, saumya nirmUla ! e svapnanA ura thakI pragaTI hatAza, kapAvI te timira dhAra kare prakAza ! te zUnyanuM ura tUTI paDI khaDa khaDa sImA uge gagana zabda ghUme pracaMDa ! tamarUpa hatA pUrve, jyAti rUpa banyA prabhu ! nihArikA re khele rAsalIlA navI prabhu ! (2) lala chalake te tejate| bhavya sindhu, tribhuvana bharI jANe khelatA koTi indu, agaNita ravi janmI ghUmatA graha upagraha jAgI jhUlatA 113 teja-phALe, vizva-DALe ! Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 tArAonAM vana Dole, vacce maMdAkinI vahe, ekamAMthI anekenI lIlA te vikasI rahe ! taNakhA sUryanA UDI janmatAM vasudhA grahe, vahninI jhuMDa jhADImAM phUTatI prANa paLe ! prathama sRjananI te bhavya jyoti nihALI pulakita vibhuneNe harSanI rela cAlI ! mRdu nayana-sudhA te digadigate virATe jharamara varase e nartatI pRthvI pATe ! AnandaghelI pRthvIe abdhinuM dharI darpaNa nimaMtryA vibhune haiye guMjIne sneha svArpaNa. ullAse vasudhA kerI AMkhamAMthI sudhA jhare, bujhAvI vahi-javALA te sohI rahe vAri-aMbare ! : gherA abdhi taNa prazAnta uranA vAri taNuM dapaNe, jotAM viSNu praphulla Atma-pratimA AnaMdaghelA bane; cAre hasta prasArI sAgara pare uSmA karI zAnta te niHsIme ramatA virATa uramAM lahere navI thangane ! janma ne mRtyune bhavya hIMcake jhUlatA paLe masyAvatAra rUpe te svayaMbhU pRthivI pare ! nAce sidhutaraMga indu malake nAce divA ne nizA, jAge nUtana prANu gAna madhurAM jAgI kare sau dizA; eke ke banIne aneka ramatA vizveza pAchA tahIM, svAne divya navAM navAM ura jhIlI harSe gajAve nahI. taraMga jAgatA moTA sidhune ura harSanA, vIMjhI janazuM puccha kare ke matsya garjanA ! nA cahe vAri kerAM ja gherAM gAna virATa te, mAMDe svamabharI dRSTi dUradUra dharA pare, smite bharI te muditA vasundharAure phure komala snehanA jharA ! 114 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA paLe paLe te vibhune name laLe, taTe taTe tyAM prabhu gUma thai kare ! ghaDImAM taTa pe nAcI dhaDImAM DUbatA jaLe, kUrma te snehanI gAMThe abdhi ne bhUmine jaDe yugeA yugA ema vaDe ane bane aneka tyAM eka thakI kSaNe kSaNe, prapula, rezamAMca thakI teNe tRNe dharA navI sAhatI zyAma aMcale ! yugo, kalpA Uge DUbe matsya kUrmI dharA bhare, kandarA girie jAge pRthvInI vela pAMgare ! (5) sindhumAM te taTe khelI dhabakatAM re! samAM, dharAnAM giriraMgAne ullAse vibhu jhaMkhatA, varAha anIne virATa jaga teALatAM datape gajAvI girigahavare vanavane paLe bhU para! nihALI ati bhavya te hirataNI navI mUrita uThe thanaganI dharA, cakita vyAmagagA thatI! cAle tyAM te kharImAMthI prANanA taNakhA uDe, varAha garjanA jhIlIAnande dharatI DUke. krUre, vikasI tyAM rahe jaDazilA ure spandanA, UDe khIlI kaheramAM mRdu phule, ane vandane karI viTapa sau dhare virala ardhya, ne vyApatI, dharA-vadana lAlimA mRdula snigdha mugdhAtaNI. dharatIne ure keDI jIvajIvananI paDe, yugayugo sudhI bhAme varAhe risaMcare ! (6) praca'Da ne vizALI te kAyA bhavya varAhanI dhIme dhIme karI nAnI vibhu lIlA kare navI, 115 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 - nRsiMha rUpe avatAra dhArI, nakhe mahA divya prabhA jagADI, alhAda kAje-manu janma kAje virATa te baddha thate ja cAle ! nasiMha ghUmatA bheme uSA sadhyA, divA nizA, haiyAmAM nIrave sUtI jAgavA jhaMkhatI girA. pracaMDa zabdo nabhane dhrujAve, diganta haiye lahare rAve, vane vane kuMjalatA guhAmAM nRsiMha vyApe saghaLI dizAmAM ! choDIne zunyanI zayyA vahi ne vArimAM rahI pRthvIne pATale khelI guhAmAM vibhu rahe vasI ! deha kerI ja lIlAmAM khelatA vibhune ura sUma ne kemale tave baMdhAvA kAmanA krure ! vimala ujavala kaumudI relatI, vanavane sutI maMjarI heratI, parimale vasudhA muditA khUle, nayana vAmananAM namaNAM khule ! vijana te dharA aMke, gherAM gIca vanevane, dharI vAmananuM rUpa manuje hari saMcare ! kanaka kuMpaLa gADha tame khIle, mana taNuM navI ta jage vahe ! jaga-uSA manubala-sudhA jhIle, daza dizA kavitA chalakI rahe ! thAM te virATa kAyA ne kyAM te nAjuka mAnavI ? vAmane kalpa kalpAne prabhA punaH jhage navI ! daMtane nakhane sthAne parazu kare dhArastA, parazurAma rUpe te pRthvI pe hari rAjatA. 116 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA kalpanA vikasatI paLe paLe, astra zastra yuga Adi te aMge; cetanAdghati samAsthaLe sthaLe, gotrabadda manuje ghUme jage. pratibimba mahIM mAtthA bhrama hUkhyA pachI tahI, vikAsa-pantha zeAdhIne navA navA rame hira - kuMjakuMja siratA taTetaTe ghUmatA parazurAma bhUmi pe; Adi te timira kaMpatuM nabhe, pRthvInI parazue prabhA dIpe. dine dine vadhI phAlI mAnavI--vela mhAratI, parazurAmane sAde dharitrI AkhI DeAlatI. (9) sphurati parazunI vAdhe vikAsa jhaMkhatI rahe, tejanA puMja zA rAma zivadhanu kare grahe ! sneha-jyeAti vi-vadana te rAma ullusa maMtre; chUTAMchUTAM manutanujane gUMthatA eka taMtre ! pRthvIye yugayuga sUtI vizvanA svapna jevI, sItA jAge, kRSipulakitA jAgatI bhUmidevI. gotra, kuTumba ne grAmA, kRSi saMskRti khIlavI, rAmacaMdra kare sthAyI bhamatAM nitya mAnavI ! abdhi haiye kusuma sama ke paththarAne tarAvI, khaMDekhaMDe vicarI karatA rAma te vIya zALI, kAntAremAM, vijana pathamAM, saMskRti-dIpa-mALA, ne sAMye dharatI viMlase jema ke mugdha khAlA ! vAlmIki racatA paheluM vizvanuM kAvya ujajavala, saMskRtinI uSA bhAme jAgatI divya nirmala ! (10) samAjasthApanA kerUM prabhAta valase jaMge, muktA-puMja ure jANe UrmilA kAmudI jhage ! 117 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. pe jhule vyAme UMDe kamala sama jANe nava zazI, rahe vA je rIte zarada nabhamAM svapna vilasI, kure evAM gAno bhaya yamunAtIra gajavI, khaje baMsI gherI mudita nIrakhe kRSNa pRthivI ! kalA ne kavitA jAge, jAgatAM gapagApIkA, gItAnAM gAnamAM jhUle vizvanI mugdha rAdhikA. ramI cakre zaMkhe tribhuvana bharI cetana thakI, gaNA ne rAjyAnA gaganabharatA ghummaTa racI, ramADI gepAle nagarajanane mugdha karIne; jagADe bheMsIthI nizadina ghUmI kRSNa mahIne ! mahAbhArata kerUM te vyAsa kAvya race mahA, jagane antare sAhe kRSNanI bhavya te prabhA ! (11) vahe dherAM gAne chala chala thatI jIvananadI, rahe !je kuje mRdu manujane zvAsa pamarI; dhanuSya, ke za Mkhe bharI jIvanathI khAla vasudhA, tyajI zastrA arpe hari hRdayanI maMgala sudhA. vahe vyAme relI praNaya-amRte deva-saritA, sphure bhAme divyA hRdaya-amRte sneha-kavitA ! jIe, jAge, vande sakala vasudhA bhakti muditA, dizA gAje gAne uraura aMge khudda-savitA ! ahai! ! viSe kevI parama vibhunI jgyAti nItare ! badhAM paMkhI prANI manurataTe AvI virame ! mahA teje bhAme manuja taraNI zAnta saratI, bhulAvI bhedo saiA vicaratI girA zAkyamuninI; mAnavImAnavIe te mAnavetara jIvanI. azrutAnI uSA bheAme yuddhane vadane jhagI ! (12) sneha sAndaya te zAnti vizvasaMdha taNAM skrU, svapnA ke bhAvanAbhInAM svaccha mAnavanA ure ! 118 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA brahmAMDe kalki kerAM nayana amRtathI prANunA dhodha chUTe, khaMDekhaDe pracaMDa manuja-sarajI te bhUminI pALa tUTe; vyApe bhome diganta aNuaNu bharatI kalikanI bhavya prajJA, nakSatra ne graho se cakita banI jue saumya te jJAnamudrA ! prajJA taNe jhage bhAnu kalki avatare jage, antardaSTi banI leka tejanA paMjamAM rame ! lahere, epAsa here, aNuaNu dhabakI kalika rUpe virATa, prajJAnA kaTi sUryo jhaLahaLa jhaLake prANano zAnta ghATa ! Dole brahmAMDa Dole, nizadina chalake prANane sidhu gAne, lIlA aMke zamAvI hari hadaya-tRSA bIDatA netra dhyAne ! lIlA pUrve mahA zUnya tama rUpa hata prabhu, lIlA anta mahA chanda prajJArUpa banyo vibhu ! (kumAra) sneharazmi yugadraSTI (RgadharA) vAlamIki kuMje ne puSpaguMje, girivarakuhare, na pure nijharonAM, sidhustrota pracaMDe, jaladhijalataraMge dizA-aMtarAle, paMkhIgAne sUrIle, vana-raNa-gagane, tArakAvRndasUre, sanma guMjatA'tA sarala zubha svayaM sRSTine bAlyakAle. tyAre vINa jagADI janakula bhUmi vAlmIki tuM rasarSi, cInI A cIse tavamRdu hRdaye zeka lokatva pAmyo; kalyANArthe jananA ura zubha jagavI bhAvanA bhadradeza, draSTA ! kAruNyamUti ! tava kavanarase vizvane tApa vAkhyo. teM gAyAM rAmasItA, manahadaya taNAM bhavya devatva sthApyAM, zILI mIThI kuTumbI jagakulanI vyavasthA taNuM mUlya mApyAM; tArI vINuM hajI ye uraura raNake divya bhAvArthabhInI, paSe pIyUSapAne kalakala jharatI kAvyagaMgA yugothI. teM saryo rAma kAvya, kavana tava jharyuM vA mahAvIrapAda, ko jANe! kiMtu viSe ubhaya amara cho aMtare UrminAde. 119 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 vyAsa. merU maTe valeNe jaladhijala valovyAM purA ratna kAje, dee dAnAe, adya kuTila yuddha valovAI evI. caMDI AryaprajAo, manukula pasa uSNa halAhale, mRtyugherA praNAze sukharUpa pragaTayo te amakuMbhatAre. kAvya sagye mahAbhArata, yuga itihAse bharI bhavya gAthA ! AtmAnAM maMthanamAM samara upaDatAM deva ne dAnanAM, haiye hAlAhale jyAM vikaTa prasaratAM, tyAM amI kAvya kerAM tArAM mIThAM jhare, ne asura zuM laDavAne navI zakti detAM. te gAyA sarva bhAve, prabaLa hRdaya Avega gAyA virATa, je kALakAMThe nRpatikulavyavasthA taNodhvasaghATa; tAre ghere vizALo dizadiza bhArate garjane kAvyasiMdhu, maja sparco na evuM nava kaMI jagate, tAruM ucchiSTa saMdhuM. brahmarSi! divya draSTA ! amara yuganI mUrti ! sthitaprajJa yogI ! gItA gAnAra! te te manujarivyathA gAI sarvasva moMghI. bhAvi draSTA saMsAre sarva rAjyo Dagamaga karatA yuddhavaMToLa ghUmyA, mUcha pAmI svahaste zatazata jakhame saMskRti yaMtragherI, lokonAM zAsane ye karapINa ghaTanAnA zakyAM eha khALI; tyAM phUTI premabhInI amRta nIgaLatI bhArate vIraDI A mAge che Aje trIje bharatakulakavi praDha vAcaspati ko; AvA kelAhale ye jagatahadayanuM divya saMgIta jete, rASTronuM aikaya gAte, pratijana ura mAnavyane divya draSTA, ne bhedamAM abhede nizadina ramate zAMtine svapnasRSTa. meMghI svAtaMtryakUca kadama upaDatAM premaunmAda jaMge, kUde bhUkhyAM, dabAyAM, patita, dalita se mukti Apaze umaMge, pIlAelAM jananI sukaraNa kathanI zabdane deha mAge, preme zairyo prajAnA hadayajharaNanuM mUka saMgIta jAge. eve viNuM bharIne jagatala vahavA, vizvamAMgalya gAvA, jyAM ho tyAMthI dharA pe avatara kavio muktibhAnu vadhAvA ! umAzaMkara joSI (kumAra) 120 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1973nI kavitA mAgu AziSa (sragadharA) 'sRSTinAM hIra khALA uSmaLA umaTatA dhAra dAvAnaLAne haiyAmAM huM samAvuM; aNu aNu arapI ehanA dAha ThArUM evuM jo kAI icche manuja, svapna e zeM gaNIne uvekhuM ? jANuM evuM banyuM nA, nava paNa banaze, teAya vAMchI rahuM chuM. mArI nAnI matine bahu bahu mathate vAravA tAta ! te ce lIdhAM svapnAM na cheDe, zizu haTha mahIM e Abhane bAtha bhIDe. tArI icchA vinA nA pragaTa Rta thatuMne asat nA prajALe, re! jANuM te| ya zAne laghumati cahatI svapnanI siddhi cAruM! vizvAnA kaiMka gALe aNutama pRthivIneA aNu mAnavI ke, cAhe sRSTitaNA sA krama ja palaTavA e ahamane pasAra. e sattve sAtha detAM lagIra paNa prabhA ! thAya jo keha tArA AtmA ne indriyAnA sakaLa gaNu mathI eka tuMmAM DubADuM. ne e bhaktithI rIjhe tuja ura kadI te| mAgu' AziSa mAtra, ke pelA mAnavInI saphaLa kara vibhA Aza, zI khATa tAre ? (kumAra) ratilAla zukala zUnyazeSa! ( pRthvI ) nahi ! nahi ja pAlave zayana pAMzu je pAzavI kharI, caraNa, DAkhalA malina sparzI melI banI: ubhIza avarAdhatA gaganacukhI prAsAdane zrImata muja vaibhave, dhanakuberanA nAdane na te| ya paritRpti; sapta jalasAgare gAjatA nave nava dvi pe, bhU pe, sakaLa lokamAM rAjatA 121 16 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kumAra) (kumAra) graMtha ane graMthakAra pu. pa jahAMgIra mahAna kA bharakha--jvAlAjvAlAmukhI, taNe mukhavirAjIne gaganane bharUM huM mUDI : grahe, tarala dhUmaketu ya, nihArikA, tAralA, mukuTa sama rAjatA mahata mAnavI huM zire pradIpavicimAlyazI suraritanI mekhalA virATa muja dehanI kaTi pare prabhA vIkireH have tuM kara-AmaLuM ! uchaLatA tane jhAlavAH pitA muja pade paDayA? malina pAMzu pe nyALavA tane zarIra A virATa muja Aja ADuM kharuM ! kRSNalAla zrIdharANI pRthvI ( pRthvI ) virATa pachADa samAdhimaya zRMgathI, jajiTala vAra vALathI ane kaDakaDATathI--gagana vIjaLI vedanA pa Mda medha nabha bhedatI garjanA-- ghughavATathI, jalaprapAta aMgALathI, zilA truTita kAMgarA--navIna bhAma raMgALathI, mahA bhISaNa keApa jvAlataNI tIvra saMvedanA pachI khaLakhaLe nadIjala payAdhimAM nityanA, sukhe girivare jatAM sUraja-vAyu DhaDhALathI. ane kudarate ja tema vaLI mAnavI jIvane anaMta ghaTamALa ema, sayuddhanI krodha te bhayAnaka karuNa dra zuci prema ne vIratA pachI parama eka zAMta rasa Urmi sthAyI thatAM, anaMta yugathI vahe jIvana kAvyamAM ye rase vilaMbita gati sphure, satata eka pRthvI viSe. candravadana mahetA 112 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA mRtyu (sragdharA) kaMpe che vA kAyA jagata paga taLe chUMdanArA vIrAnI, lakSmInAM lAla tene rajatIdinabhUlyA naMda AdI UThe, gaMgAnAM nIra jevI subhaga kavi taNI kAvyadhArA virAme, re ! tArA nAmamAtre bhaDa bhIru anIne sthiratA hArI mese. zuM che tArI smRtimAM ? akaLa aNukathI kruratA pASa dezamAM ? kevAM che jhera nene? agara gajaba che kevuM tArUM svarUpa ? che tArA jUthamAM zuM manuja bharakhatI, rAcatI raktastAne, muMDAnI mALagraMthI, ziva rIjhavatI ke bhairavI jogaNI ke ? nA nA, bhUlyA; nathI OM'; manuja abudhanI lAlasAthI bharelI, hatyArI kalpanAnA agaNita cItaryAM svAlA sA taraMgo. DhALIne pAMpaNA A, kusuma kaLI samAM kumaLAM hAsya verI, tAre kheALe madhurAM nabhaparIsapanAM sevatAM khALa ADhe; rA ne rAya kerAM kuTila jagatanAM ke kalA anAmI, haSa~nmAdA viSAdA jaya--ajaya taNA bhAvanA vAyu jherI. vAme saiA tArI je; amara jIvananAM kinnarI gItagu je. sattvAnA sAra jevA parama priya pitA ! icchuM tyAre mane ye zizu sarala gaNI (kumAra) thAkI teno mIcuM huM, premathI aMka leje. camanalAla gAMdhI rAta chellI je bhUminA rajakaNa kaNe deha mArA dhaDo A, pAkhyAM jenAM hradaya pIyuSe dehadehI, priye, AH thAkIpAkI zramita DhaLatAM pAMpaNA nIMda khALe peDhADatI phUlaparimalA pAtharI, je hiMcoLe : 123 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 e bhUminA varasa vasamAM vItatAM, vahAlI, Aje, enA luMTI rasakasa gumAne ubhe zatru gAje enuM mAthuM RNa cukavazuM muktinA jaMga khele kAle, ne Aja tethI muja tuja gaNavI, hAlI, A rAta chellI. vahAlI, je A ajaba prabhunAM sRSTisaundarya meMghAM, je, kevA A amita uchaLe, muktinuM gAya gANuM siMdhumejA, nabhathI nItare kaumudI, bhavya TANuM: guMje zabdo zravaNapuTa "nA jaMganA raMga saMghA" yogI jevA lIna himagiri je paDyA dhyAnamaH piDhI sRSTiH jaLathaLa pravAsI paDyA nIMdakhoLe jANI ugyAM akaLa vibhu saundarya zuM rAsa khele pI leje pAMpaNothI hadaya dhabakate chelluM saundaryalagna. cAlo pAchA nava prahara pUrI haze rAtri bAkI, tye saMbhALo kara tama sukAne lauM huM halesAM ke'tAM pAchI sarara saratI nAva vAdhI agADI, AvI pahoMcI taTa samIpa e hAMkatI thAkIpAkI. tyAM darethI raNaturI taNA sUra kAne paDyA ne, "cAlo' ke'tAM kara lIdha kareH AMkha coLI ughADIH ete jANe himaDhaga paDyoH nA jarI hAlI cAlI. mArI, enI ane zuM jagata sakaLanI e hatI rAta chellI ? (Urmi) "janamejaye" svapnasarevare sarovara taNAM tIre suhAgI vanadevatA, pIgaLI paDatI jANe veNunAde vasantanA. 124 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pata'ga meMdI 1933nI kavitA tyAM tAraNa teja kerAM taNe saurabhasUtra gUMthe, svastika candrikAnA huM mAdhavazrI. te pUratI ullAsadhelI satAre tyAM bhRganAM guMjananA taraMga dhIme nija tAla Ape; dhIme tahIM kila matta kAI jI rahI paMcama sUra rele. prajhulla tyAM puSpataNA parAge pramatta dhIme pa6 vAyu Ave, te . mugdha mIThI sarapoyaNIne aciMtavI vRkSa vize samAve. dhImethI enI urapAMkhaDIne khAlI, bharIne smita teNu ene mUMjhAvatA caza cumbaneAthI, rIjhAvatA cATurI te priyAne. anIza enA abhirAma aMge, rezamAMca kerI laharI padhAre; ukampa pAme mRdu mugdhatA te khIjI paLe e rasalIna thAye. gherI vaLe ke madhumeAha ene, DhaLI paDe. leAcana leAla enAM; kare aneAkhI ramaNIyatA e, ghaDela jANe smaranAM smitathI. DhaLI paDe e saraseja mAMhI, khIchAvI jyAM cAdara cAMdanInI; graMthI dIdhAM tArakacandra kerAM, sahasra jyAM saurabhapUrNa puSpA. 125 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 niSedhanI nirbaLa yuktio se sitkAranA sUra vize samAya, ne e bhaLI kujanadhAra mAMhe vasantanA veNurave lapAya. vilokatI lela vilAsa lIlA, beThI hatI huM saratI tyAre; na jANyuM zeNe paNa pAMpaNe tyAM DaLI rahyAM be jalabindu bhAre. bharI bharIne ura baMsarImAM, lasI rahyA to rasarAja matta; bhAre ure tema lasI rahyA'tAnahIM kahuM-jAva; laNyuM na keI! kumAzathI tyAM kara be aciMtyA, dAbI rahyAM locana Arka mArAM; romAMca mAre tana pAMgarelAM e pArakhI sparza gayAM ghaDImAM. "jANI gaI huM tamane, rahone," lavI rahIH ne muja neNa hALe nirvANane AtamanA, sudhAne saMtapta A ekala citta karI. raNajhaNa tyAM utAra mArA rahyA tamArA padanA rathI, vasantanI mUrta vilAsa zobhA jenI adhIrI gatimAM vasI'tI. smite sajIne adhare ane khAM, ubhA tame vallabha, zI chaTAthI ! zaMgAranAM kAmaNa mehane sau, vasyA tamArI cakhabelaDImAM. 126 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1973nI kavitA samIpa UbhA priya, teya haiyuM anIza chAMDe nija mauSyane nA, saryuM ja nA svAgataNa eka, skurIya ke nA smitarekha AchI. nivAravA kSebha mathI rahI tyAM, bhIDI ja dIdhI bhujapiMjare ne; vayAtyathI mArdava aMgakeruM mada rahyA mehana, mAruM kevuM ! samAdhamAM vikalatA sare ne saibhAgyabhAve vizame vyathAo, AnandanI eka ja rekha jevAM banI jatAM gAtra aceta mArAM. ne miSpanI kuMpaLakomaLI zI praphula mArA adhare tamArI jaDI tame cuMbanamahora dIdhI, unmatta kaI atidaMza jevI. uThuM, khasone, kayama Ama" mArI jIbhe skure ke pratiSedha vAkayo; paraMtu A zuM? sahu e sare kyAM ? durdeva mArAM ! jaDa jAgRti re ! ! vizleSane sAgara vIraDI, ne tArAkaNuM eka tamistra mAMhe, ene na je svani karI rahe to rahI ja kuDI vidhivakratA kyAM ? e pUrNimA e priyasparza ne e ananya AnaMda taNI samAdhi nisarganAM lAsa vikAsakerAM che AthamyAM jAgRtinAM tamie. 127 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 chatAM ya e ekanArekha cAra hajI ya mArA adhare rame che; ne hA tene tava pAMgare che hajI ya rAmAvali aMga mAre. manasukhalAla ma, jhaverI (mi) paththare pallava (upajAti-vaMza-vasaMtatilakA) paLe paLe prANa navA praphullatI, navI navI nUtanazrI vikAsatI, varSA jahIM jIvanavRSTi IcatI, pRthvI para jaladhare huM sukAuM tyAM kAM ? A Abha khAlI urane bharIne lacI rahyuM garbhiNI gAya jevuM, te saMca, vatsala UmidhArA dUjhe zuM snigdha jagajIvana kAmadhenuM ! vasundharA A abhiSiktadehA, mahAkunI jananI RtaMbharA, pratyaMga e pallava puSpa dhAratI, dhAre vizALa hadaye UgatI visRSTi. dharAtaNAM zaSpa aneka zasyo, praphulla deva taNuM bheTa A je, carI carI gepazu dUjhatAM vadhe, dhAne laNI manuja jIvanapaMtha kheDe. samudrathI abhra, tahIMthI varSa, varSA thakI gaMja akhUTa dhAnyanA, 128 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kumAra) 1973nI kavitA gAdUdhathI, dhAnyanI vAnIethI; puSTi grahI pragaTa mAnava tyAM thauM chuM. mAnavI sarjanaadri kerI, uttuMga TAye aNajoDa UbhuM, niSprANa, niSpallava zeA rahIzuM jAuM ruMdhAI dhavalA himathI vidhAtI ? jharatI dhAre navalakSa varSo, bhIMjAya pRthvI, palaLu ya huM tyAM, khIle badhAM te karamAuM huM kAM? mUMjhAvatA hRdaya prazna uThe taDUkI. ke zuM TAca te mAtra nihALavAnI ? vIjaLIdhA khaI tUTavAnI ? zuM paththare pallava besaze nA ? zuM phUTaze avara kai...nahi mAnavIthI ? - prabhunA pagalAM jADI jADI bhale jelanI bhIMtu, tethI jADuM mArUM ura; kAya. pri'tamanI kema te re'ze dUra ? tejathI pAtaLI 17 rage rUMve rUMve khAraNe baMdhukadhArInI cekI ne aMtare malamelANu; pavana bicArA na pesI zake, paNa pri'tamanA pagarANu, kAIthI nA varatAye, UMcAnIca chene thAye. khAraNe gAje bhItaramAM raga veNu vAge, AratI jAge. AlakheluMnA ghaDI bhaNakAra piyunA; vAjIMtara gemanA gAje, sAcA Avaze Aje. 129 ghaDI ghera avAja; sAmaiyAnA sAja. mundrama Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 jADI bhatu, tame jAgatI reje; jAgaje jADAM ura ! jADI jaMjALuM, jAga-dejo AlabeluMnA sUra prabhunAM pagalAM thAze, jADa! ApaNI jAze ! karasanadAsa mANeka : (rmi) bIlIpatra kAjaLabharelI rAtane Are vIMjhAya hImanI pAMkha; kaMpa kAyara aMtara mAruM UghaDe nA jarI AMkha, dizAo beThI banIne avAka. meghane sAda karI karI UchaLe | dharatIne ukaLATa; Dagale Dagale dAjhato dAjhato doDI rahyA pUrapATa, zodhate AzAnuM kiraNaghATa. lAhya baLe taLeH AbhanI keDIe Utare aganajavALa; rAnA biMdue biMdue ThArIza javALAmukhI vikarALa, tArA locananI zI varALa ! paMtha to teya vAyune pAraNe karata sAgara pAra; eka hAthe juduM jIvana sAcavyuM bIje saMsArano bhAra; mAnate vinaya jevaDI hAra. 130 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA AMkha udhADI ke zaizave peDhA puruSane avatAra; Dagale Dagale agninAM AsanA jvAlAonA parivAra, ghaDiyAM hAma taNAM hathiyAra. zvAsane hIMcake hIMcakI hIMcakI tANyA zarIranA taga; Aje te| aMdhanI lAkaDI pere AthaDayAM kare aMga, Ayakhu kema Utaraze gaga ? kAyAnA thAka caDayA. mArA urane menanAM nItA nUra; teja bharUM tyAM te aMtara pharatAM Ave timiranAM pUra mArA mAraga keTale dUra ? vANIne thAka caDayeA mArA mukhane zvAsanI bhoMkAya la: urane bAraNe agana meDI mAgatI mRtyunAM mUla mAruM jIvana patthara tulya. bhaktinA thAke akALa DhIlA karyAM vartamAnanA vaNATa; bhAvinI bhAgaLA ekale hAthe kema ughADIza tAta ! khUTayuM tela khUTI gaI vATa ! dIThuM aMte tArI pagakeDIe eka; kiraNa nAcatuM haiyAnA zUnya sarAvare enAM aneka; vala dAyI kiraNe DDALiyuM taLiyuM cheka. 131 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Urmi) graMtha ane graMthakAra pu. 5 vastu le vatu le ughaDI vANI kiraNe kiraNe raMga; paNache meghadhanuSyanI cItaryA paMtha bharIne pataMga nirakhyAM kAvyanAM nila aMga. nhAtuM khelyuM tene khelavA kheDA cheDI khalakanA khela; thAkela haiyAnI paDakhe mAMDayA kAgaLanA sAcavavA nahi jete KOMEN caNavA hela hela ! indulAla gAMdhI zilpI nAgU valU AThaso varSanAM jUnAM maMdiza dhakAvya zAM, purANI zilpazaktinA, bhaktinA zeSa A paDayA; mUka pASANuvANImAM ameAlA svara saMgharyAM, varSoMne vIMdhatA AvyA, sparzatA Atmata tune. lAgyA karAla kara dharmajhanUna kerA, tUTayAM zi| zubha kalAmaya ma MdiranAM; e sthula hasta samajyA nahi sama nAza, eNe haNyA manuja-AtmataNeA vikAsa. khIDAelI hatI enI divya AtamaAMkhaDI, vizvadharmanI nA eNe parakhI premapAMkhaDI. ambhAkSAkAra varaso sudhI UDiyA, te vAyA aneka varasA vaLI kSAravAyu; dhImAM khamI satata ghaNu kAla kerAM, prAcIna gaurava Ubhu` ahIM kSINuprANu. 132 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA garavA sindhu ! huM dIThuM. bhUtagaurava niSNu, Aje ye tuM rahyA joI thayuM sarva chaNuMvadhyuM. zI e hatI subhaga dharmakalAnI kevA hatA parama dharma kalA taNe! kevI haze lalita ma'gala nAgucI ahIM purAtana pRththAmAM ! kAvyamAlA, jaDa caitanyatA bheda reDIne Atma pASANe (kumAra) dRSTi ! vA ! ekadA te bhUlAviyA, kalAtmA pragaTAviye. zilpI ! prazaMsu tuja huM zubha dharmaSTi ? zilpI ! vakhANuM tuja vA huM kalAnI vyakti ? nAgU ! gUMthyAM ubhaya hevara eka sUtre; pASANabhUta tuja Atma karyAM sakhA ! he nAgU vA anya vA he! tuM, hArUM svatva ahIM khaDuM, uvekhyuM kAlanA haste; te| ya huM garavuM gaNuM. vikAsa nAgU ! tuja sAhAvatA A mhArA ekAda AtmapuSpanA, sthaLa dI kAla; samAyAtR aneka bhAvebhayuM azru Avaze, aze. suMdarajI gA, eTAi gurudakSiNA ( vasanta tilakA ) zAM visarUM virala e vIrasaccaritra ! AlekhuM zAM prakhara e puruSArthacitra ? zuM varNavuM atula e gurubhakti zI vIravikrama kacce mukha mAtra zraddA ! satA ! 133 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 to ye gaNI smaraNapuNya taNI mahattA, vIra prazasti racave mati A prasakatA; jANI sucintana sadAya mahAhitA, A uccarI rahu thaI sahaje kRtArthI. ( anuSTupa ) dhanurvidyAdhara zreSTha drANuAcAya guruttama, pAMDuputrAdine detA dhanurvidyA pramASana (udhera ) nA kA khANuvidyAjANa dharatI pare droNa samAna; khyAti akhila kSititalamAMhya, je sama avaranI na suhAya ! grahevA sula zarivadyA, mahIpati tanuja kerA sA; vaLI huM nRpa taNA samudAya, seve droNucaraNanI chAMya. (vasantatilakA ) tyAM ekadA zarakalAbhyasanograkAmI, AvI Ubhe| gurupade nija zI nAmI; bhilendraputra bhaDa vikramazAlI bhavya, yAta ziSyapadane vIra ekalavya ! ( vaitAlIya) , gaNutA paNa bhillaputrane zavidyAdhyayane supAtra nA, guru ziSyapade na saMdhare, ' karaze eha anartha ' dhAratA. (zikhariNI ) paraMtu tIvrecchA hRdaya zaravidyApaThananI, thaze zuM e mithyA java lagI na siddhi phalataNI ? ghaDI mATI kerI subhaga lalita droNapratimA, lahe vidyAsiddhi, samarI guru sAnnidhya mahimA. 134 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1973nI kavitA ( vasantatilakA) jene ure je antare ekAgratA acala te puruSA ugra, tene na duSkara kazu jagamAM samagra. (zArdUlavikrIDita ) lAviyA; ene kaurava pAMDavAda mRgayA arthe vane AviyA, sAthe zvAna zikArI eka mRgayAkhelA nAse Ama ghaDIkamAM vanapazu pUruM dhase temathI, khelatAM vipathe kahIM vahI jatAM, chUTA paDavA zvAnathI. ( seArA ) pADaye| vikhUTA zvAna, araNyamAMhe AthaDe, tyAM kA jilla yuvAna zvAna taNI najare caDe. ( zA lavikrIDita ) jhAlyuM kAmaThuM' hAtha, khAMdha bharavyuM bhAthuM bharyuM tIrathI, DIle mela caDhayA dhaNeA, bhiSaNa zu ke bhUta vA pAdhi ! kRSNAna dharyuM zarIra, vIMTiyuM mAthe jaTAjUTane, jotAM zvAna bhase vicitrarUpa A bhilendranA putrane. (udhAra ) tyAM tA tarata vIra kirAta grahetAM tuNIrathI zara sAta, racIne kuzala kAmuka, mukha ke zvAnanuM karI baMdha. rUMdhe paNa vidhe na mukha, adbhuta, kAzala atIva e ju eke ya nA nA vaLI zvAnathI ya bheAMkAya, bhasAya ! prabala udita jAgrata che zubhecchA, sadguru bhaktizraddhA; ( anuSTupa ) araNye krUratA ema, pAMDavAda rame jahIM; bAhuba, mukha zvAna sthaLe teha caDe jai, 135 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 ( pRthvI ) tahIM jaI samIpamAM dhaNI taNI ubhe| zvAna ke, prAddha mukha kSehane nirakhIsA rahe vismaye; haze virala kANu apratima ehu bANavALI, racI gahana jeNe viSama A brusAMkaLI ! (vasantatilakA ) A ema vismita mane uramAM vicAre, vIradanataNA abhilASa dhAre; te vidyA dhanuSa rataNI zAdhe badhe vana phare, milanA bahuza: prazase, jhaMkhe. ( udhAra ) karatAM koika ema tapAsa, Ave bhillaputranI pAsa; pAMDava pUche nAma nivAsa, kAnA tanaya ? ze| abhyAsa ?' vaLatAM vade bhillakumAra : 'nivAse ahIM vanamAjhAra; bhillaopa hiraNyadhanuSa, tene ekalavya huM putra; droNAcA kerA ziSya, dharI gurumUrti mAMhe citta; saMtata sevatAM. guruca, khANuvidyA mama ! lahetA ( anuSTupa) pachIthI pAMDavAdika nivartI keAzrame, jillavikramanI vArtA nivede gurudevane. (udhAra ) droNu pAMDavANu, suNIne jAvA vata kare nirmANa; 136 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA kAM je bhilla hastanI mAMhya, kadI je astravidyA jAya. nirbhaya thaI daSTa achata, te e Adare viparIta. (kutavilambita) ura viSe dharI e bhayadhAraNa guru cahe karavA DaravAraNA; laI karI kaMI nizcaya antare, vanapathe guru turta ja saMcare. (bhujaMgI) tahIM draNane dUra dekhI kirAta, kare doDI sAme ja sASTAMgapAta; vide hAtha joDI, prIte pUjI pAya, gure ! ziSya huM Apane ekalavya." (harigIta) suNI droNa kaheH "mujamATa evI hoya je gurubhAvanA, te vIra ! mAguM teha mujane Apa tuM gurudakSiNA !' kahe bhilaputra: "kRpALu ! kaho te caraNamAMhi dharuM prabho !? guru vade "dakSiNa hastane vIra ! lAva te tuja aMguTha" (pRthvI) suNI bhISaNa mAgaNa guNI na leze Dage, samarpaNa kare gaNI tRNasama karAMguSTane ! prasannamukhathI pachI vIra rahe karI vandanA; aho ! kayama jaze kathI virala e guarcanA ? (mAlinI) jaya jaya jaya evA vIrane vizva gAje, saphala jIvana jenAM pUrNa ne ramya rAje ! muja jIvana lahevA e guruprIti divya, prakRti tava pade A vIra ! o ekalavya ! 1 37 18 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 | (anuTupa) e kathA, e gurubhakti smaratAM ekalavyanI, zira vIrapadAje saheja A rahe namI. zirISa zelata (kaumudI) acaLa eka zarIradhArI mera caLe kadika ema ure vicArI saryo ize acaLa eka zarIradhArI; huM huM karI uchaLa jalAdha haMkArI mAjhA have nahi muke tamane nihALI. divAle durganI kIdhI muktinA mArga mokaLA, paDIne pANImAM kerA revAnI zIkhavI kaLA. loDhAM ghAsAya krara karkaza cIsa thAya. ne vera agni jagamAM jana jALI khAya; te lohane subhaga pArasasparza tAre thAtAM uDa avani kaMcanano puvAre. - zIlAne pAdasparzathI prabhue prANa prerIA, zIlAthI ye marelAne vinAspaze jagADIA. saMdhyA thatAM ja ahIM satvara sUrya phUle, ne caMdrane samayanuM nahi bhAva mUleH aMdhAramAM sabaDatA jaganI dayAthI divo akhaMDa prakaTayo prabhue tvarAthI, sUrya jevA pratApI ye Athame ne pharI uge, Apane dehamaMdire Atmati sadA jhage. premazaMkara bhaTTa (kumAra) 138 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA vidhavA (pRthvI) baLuM, ragarage jhaLuM, darada-duHkha dAvAnale, rahe adama vedanA paLapaLe ure DAmatI jivaMta muja carmane, padapade smRti DaMkhatI karAla bhIsa aMtare daI, ne kyAMya zAMti maLe ! UMDA mahalamaMdira ghuDaguhA samAM koTaDAM, rahuM saLavaLI mahIM ghaNita mAnavIkITa huM; abhadramukha zApitA anadhikAraNe vizvanI samasta manadevanA sahaja yauvanAdharmanI, kaThera sahuM yAtanA thatharate kare lUchatI kapala vahatI unhI satata dhAra, ne ApatI nirartha sukumAranA valayacaMdradIpti hINI ! priyA! prakRti mAta e prakaTa sRSTi huM ApanI, tame jaga hajI ya vistarI rahyAM, mane ekane diye na prakaTAvavA kRpaNa sRSTi kAM mAharI ? ramaNalAla sonI hasuM (pRthvI) asaMkhya kuTira thakI rajanImAM surNa zAMta huM nisAsa, vaLI azruthI prati nizA divAlo bhIMje, chuTe kahIMka DusakAM hadaya-spandane duHkhanA samAM, jana rIbAya ne avanimAM bhare vedanA, karuM kyama pravAhanI vasti huM gati azrunI vahAvI muja AMsune? kayama vizALa huM vedanA taNA sUra karUM bajAvI muja duHkhanA gItane ? UMDANu uranA agamya tahIM huM bha sarva e. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 - ane dina amAsane zazivihIna siMdhu hase, hase jharaNa mArgamAM khaDaka jyAM AthaDe, UMdhAya ura vIjathI gagana meghanuM e hase, vIMdhAI athaDAIne tyama hasuM hamezAM jage. prahalAda pArekha (kumAra) vizvadeva (vasaMtatilakA-upajAti) gebI vizAla nabhaghummaTa AsamAnI tArA trilokamaya maMdirazIrSa zobhe, tArAtaNuM jhummara keTi Ape, sohe sudhAkara-divAkara dIpa gokhe. maMdira-AMgaNa uSA navalA gulAle pUre prati divasa maMgala sAthiyAo, saMdhyA suvarNacalathI suramyA dhyAne nimagna tava AratIo utAre. sAte samudra tava stotra dhvanAvatA A gaMbhIra gheSa gagane paDachaMda pADe, ne vizvagoLA avakAza maLe ghUme anahaMta japaMta sumaMtra tA. dvAre daze diza taNAM dinarAta khullAM rahe maMdire tava akhaMDa pravezavAne, brahmAMDa caude tahIM pUjanAtha, Ave namaskRti bharI laI aMjalio. nA varNavyA tava jatA mahimA ameya, AzcaryakArI tava rUpa akathya nyAruM; anaMtathI ye guNa nA gaNAye tArA, na zazvatataNA uramAMya mATe. 140 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA huM zudra mAnava karuM tava arcanA zI ? vAcA ane mati jarA mahIM hArI jAtI; cAhuM banIne rajaphUla kerI tArA mahApadataNe rahuM nitya ceTI.. pUjAlAla (prasthAna) dharatIne tArA vizALa hadaye mama zAntibhAna jyAM vizvanuM sakaLa duHkha virAmasthAna tyAM huM anaMta zubha zAnti mahIM DhaLIza tAruM ja ko madhura rUpa banI rahIza jethI duHkhI tRpita ke muja bhAMDu kAje hu zAntinI hadayamUrti banI zakIza. tArA virAmamaya aMka mahIM mane le jyAM duHkha ke sukha kazuM nahi, mAtra zAnti A prANa mA satata kevaLa jhaMkhate e jyAM vizva sarva banatuM zubha ekaraMgI. (prasthAna) svastha jhaMkhanA ramuM kamaLakuMjamAM, pada sare bhale paMkaje, himAdizikhare caDuM, sakaLa aMga ThaMDA paDe, suNuM gaganagItaDuM rajani sarva jANuM bhale; sare paga, chatAM maLe kamaLanI kalA pakhavA, TharUM hima thakI chatAM giri vizALa netre dharuM, kare na aDavuM kadI kamaLapAMkhaDIne kuNI. aDuM na giri khelatA navala tejanA raMga huM, ane pajavato nathI rajanIne bUmathI kadI. jahIM rUpa taNI sudhA varasatI saruM huM tahIM. 141 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 bharuM nayana bAla A jagata vismaye phATatA, haze kayama ja jhaMkhanA rUpakalA taNI AvaDI ? ubhuM jaga pahaNe sune, timiravAdaLI jyAM nathI, ane sarala Atmane, vimala satya sandaryathI bharI jIvanamAM hasuM. (Urmi) durgeza uravRtti muja jIvanatatrI taNA sahu tAra, kadI svarameLa dhare, basurA kadI 'ka' ? nava e puchazo. muja eka ja vAdya aneka tyahIM svara komala madhyama tIvra vahanta; sahu vAdakanA urabhAva taNAM, pratibiba grahI jaDa tAra saceta banI, kaMI gAna kare suNatAM, na rUce yadi doSa zuM vAgha taNe? e gAnastrota taNuM mULa kayahIM, ane vahe mArga kiye, kayama; na te kaMI vAgha jANatuM; yAtrI aneka laI vAgha, ure bharela je, gIte aneka jarI tenuM mahIM utAratA. AvatA yAtrIo jAtA, gAdabhava thAtA zame; mUka vAdya bane, taMtu nizreSTa se paDyA rahe. gagana svaccha kadI tapato ravi, pRthivI dhAra prakAzitaNI jhIle, kadika zyAmala vAdaLachAMyathI jagata zekanimagna banyuM dise. 142 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA vividha mAnava bhAva vasyA re, ghaDI ghaDI pharatA dhanAya zA; kakrika kA' sthira tyAMhi karela hA, tApa te cira nA ja TakI zake. Ave ne jAya e atre kyAM ? ene nava pUchaze. pravAhe kALanA vhetA, parivartana zAM navAM ? ( kAmudI ) 'vAtrALa' bhaNakAra kahe maLIzuM -- darzana -- mukti tuM ke " kAle A kALe '' = parantu nA bhALe tarala gativhe je jalasamI, sakhI ! zvAseAcchavAse, maraNa ghaTikA jItanava taNIH A vRthA ! kAM ! curAye vA pRthvI vipaLa paLa cAlu divasanI-- avagaNu nahiM tuM praNayanI, rakhe zraddhA bhALI ! tuja hRdayane chetarI jatAM. na kAle; atyAre ghaDIye kAM sAre - vAre, graha pralayajala, kAle nava dhase, avara sAthe dharaSaNe ! ahA ! mRtyutA ! kSaNA thADI thAbhe. ahIM khIje zeAdhA khali; nava hajI tatpara thayA, tamArI saMgAthe gamana karavA hA ! paLa rA; acala niyamA hai| tama bhale, kiThana jo che. nava caLe - priyAnAM bhALyAM nA tapa nayanA antima paLe; 143 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 priye ! vahelAM cAle, paLe A saMbhALe.... ahA ! dUta thebho ! zravaNa paDatA - purataNa- jhaNakAro; vege vyathitacaraNe e upaDatA. have pAzo nAMkho, gaLuM hAruM bAMdhe, uThAvuM nA vAMdha; amRtavaravI te nayananIjhare, bIDAtAM A muja nayanamAM, jIvana amI. gamana karatAM kAM gaganamAM ? nayanapathathI kAM pigaLatA ! hane mUkIne hA ! yama anucare kyAM vicaratA? are ! ! zAne bhIti- ure dUte ! peThI - satI sAvitrInI praNayamaya mUrti vratavatI - paritrANe UbhI aDaga caraNe zuM muja dIThI ? ( Urmi) nalina maNizaMkara bhaTTa kSamya A varSamAM alana je aNajANatAM ke jANe thayAM, sakaLa kAja huM mApha cAhuM; vizvAsaghAta paNakSamya sahu ja prema, te kSamya nirbala huMnA aparAdha nA zuM ? AvezanI vipalamAM kaTu zabda bolyA, asthira ko kSaNa viSe muja dharma cUkyo; vA ko" pramatta paLamAM kRta dAsI dAve, e eN chatAM praNayinI gaNaje ja hAre. 144 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1933nI kavitA bhUle paDI agara kSullaka lAgaNathI, prerAIne pratipaLe jana thApa khAya; kintu haze hadaya kAMcana-zuddha prema, bIjI kSaNe ja pAritApa ure thaze te. kSArAbu jema vitApa thakI varALa kere rUpAntara dharI nabha saMcare che ? miSTAkhu rUpa dharatuM TharatAM varALa, hArdika mela paritApa viSe gaLe che. che dampatIjIvana kSArasamudravAri, preme thatA kalahathI banatuM varALaH saMdhi taNo zItaLa sparza thatAM tuSAra, dAmpatyanAM jala bane, gaLate ja kSAra. cAMlya bhAvataNuM, roSa, aha ! pramAda, tAraNyane sahaja vyApaka e svabhAva; ArdhakyanAM disata durlabha svapna jene, evA mahane mada pramAda zuM kSamya nA che? (Urmi) ramaNalAla na. vakIla sneha - zRMkhalA uce pelA zikhare girinA e hAra kerA maNakA badhAe, maDhayAM haze zuM sahu nIlarane ? adazya ke" mera zuM saMkaLAyA; De chavAyAM giriAvalInA, nA ko" prayatna caLI eka pAde, bAMdhyAM pade vajanI zekhalAe. ulaMghI jAze tajIne sImA che. svecchA thakI snehanI zRMkhalAe, baMdhAyelA ApaNa mitrabhAve; vahAlA kadI bandhana nA tajIzuM, evAM grathI prANa sadA rahIzuM. nisargata nirakhI sadAe, nisargakAvyo pratidina gAzuM. (kaumudI) puSpA 2, vakIla 145 19 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. pa * ! bhale jIvitamAM kadA atikaruNa maMdAkinI, ure saLagatI zikhA pralaya vahni urADatI; vinAza vaLatAM badhe samasame smazAnI rAta, raNA sama sare jhage asaha zuSkatA zApita. mace gaDagaDATane jagatanI ghRNA vatI, bhale vijaLI kA nahIM jhabukatI cIle| dAkhatI; cIre jigarane purUM Agama ke| mahA vedanA, vahe ragatarela te khadakhaduM sadA tehamAM. prahAra paDatAM paruM kadI paLeka sUcchita thaI, huM phakta hetane zabada eka sUNyA vinA; hase khaDakhaDATa e jagata mArI sAme sadA, kadIka dravatuM sahAnubhUti dAkhave DAratAM. vahe jIvita satyane vadI vadI du:kho sahe, chatAM aDaga huM jage jaladhi jema jhUjhU sakhe. ( kaumudI ) kuM. uSA DaoNkaTara arpaNa saMdhyAnA dvAra sudhI caraNu dhasaDatA huM paheAMcIza tAta ! laMbAvI pAya tArA ghaDIka paNa mane melavA zvAsa deje, pathika priya gaNI zizane aMka le je. vINAnA tAra jevI tharatharatI karI stabdha rAmAline, AmaMtre cetanAne sakala rasa mahIM tAharUM gAna gAvA. jIvana rasakalA sahelAM dharAvuM. nA, nA, evuM kazuM ye lagIra paNa tane apa`vuM Aja mAre, haiyAnA gUDha maMtrA agaLa viSa bharyAM ke abUjhela IrSyA. carakamaLamAM apavAnI mahecchA. ( Urmi ) 8 maLeluM' 146 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1937nI kavitA dAvAnaLane davAnaLa! jaLI tame vana vize ja pAchA zame. ane kadI na khelavA janasamAjamAM kAM bhamo ? nathI zuM ahiM vahemanAM vana, asatyanAM kAnane, araNya aribhAvanAM, chaLaprapaMcanAM jaMgale? ratilAla zukala (kumAra) vIra narmadane gujarAtIone bedha (pRthvItilaka) na zeka karaze kadApI rasika vikAsI muja tAvaNI; juo sakala jIva-jIvana, na eka be-darada bhALaze; bhale darada, ghA bhale, apayaza bhale, abhibha - bhale, sadAya ura premamAM, rUdhira je rahe haDatuM zAryamAM. - baLavaMtarAya ka. ThAkora (kumAra) baMdhAI gayuM beThI bistara bAMdhavA priyataNe le tyAM pravAse javA, bAMdhyA koTa khamIsa, dhotara, DabI sAbu ane astare, ne tyAM gAMTha ghaNI kasI, paNa vaLI maMDI ja si choDavA, A prItama pUchato "yama are, pAchuM badhuM choDatI ?" belI, "bhUla thakI badhAnI bhaLatuM baMdhAI haiyuM gayuM." (prasthAna) sundarama kavi ane keyala SiAe kokilAo kaLakaLa karatA kAgaDAnA kuTuMbe, AtmAnI preraNAthI paNa svara mIThaDA kokilA vizva kuMje; tevI rIte kavi A bhaDabhaDa baLatA vizvamAM uchare che, kiMtu enA urethI amIrasa sarakhA takAvyo sare che. (prasthAna) jeThAlAla trivedI 147 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kumAra) (kumAra) graMtha ane graMthakAra pu. pe sAvitrI te e bhamI cira sudUra anaMta evA tArAjaDita nabhamAM parityakata devI; AMkhe vahe tIra mukhe vahatI suvANI rIjhAvavA mathatI kAla pracaMDane e. aMdhAra, ne, dUra uDANu mahI bhamIne zeAdhI rahe pagalI kAlanI ema AtmA, jo rIjhave kadi yate| varadAnamAM e pAme prakAza, vaLI cetana, prema, meAdhAM. mAna sarAvara mArA bharyAM mAnasara|vare A kA pheMkazenA ahIM zabdakAMkarI mArUM viMTAze sthira prANapuSpa taraMganI vartula zruMkhalAmAM. -ba 148 harizcandra bhaTTa umAzakara joSI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI (vidyamAna) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAre caritrAvaLI ImAma khAna kayasarakhAna khAna eo jAte sunnI musalamAna vaDhavANa zaheranA vatanI che; emane janma tA. 4 thI mArca 1888nA roja vaDhavANa kaeNpamAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma kayasarakhAna ane mAtAnuM nAma bAI dAdIbu che, emanuM lagna 1908 mAM dhrAMgadhrA tAbe caDAvA gAme bIbI phAtemA khAtuna sAthe thayuM hatuM. - prAthamika zikSaNa emaNe rAjakoTa TreniMga kolejamAM lIdhuM hatuM ane aMgrejI sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa jAmanagara hAIskUlamAM karyo hate. garIbAIne lIdhe kolejamAM dAkhala thaI teo AgaLa abhyAsa karI zakyA nahatA. mAMgarola hAIskulanI sarvIsa sAthe AgaLa vidyAbhyAsa cAlu rAkhIne sana 1912 mAM dhI bombe yunivarsiTInI meTrIkyulezananI parIkSA pasAra karI hatI. zALA abhyAsa daramiyAna emane jAmanagaravAlA zeTha esa. jamAlasAheba taraphathI olarazIpa maLI hatI, tema kalAsamAM uMce naMbare AvavAthI InAma paNa prApta karyA hatAM. hAlamAM upaleTAmAM muslima miDala skulamAM ane madarasa-e-jhinatula IslAmamAM bAra varSathI prinsipAla che. sAhitya, itihAsa ane nItinAM lakhANa mATe khAsa prema dharAve che ane nANuM sAdhana na hovA chatAM sAhitya prItithI AkarSAIne emaNe nIce mujaba anuvAda urdumAMthI gujarAtImAM karyo che. - emanA graMthenI yAdI :(1) zAhI guptabhaMDAra 1921 (2) IralAmanI amRtavANI 1924 (3) kAtIla kaTAra 1925 (4) dezAbhimAnI bahAdura bAnuM (5) IslAmanuM gaurava 1931 (6) jIvanamArga 1932 150 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezavalAla hiMmatarAma kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma kAmadAra eo jJAte dazA zrImALI vaNika ane goMDalanA vatanI che. emanA pitAzrInuM nAma hiMmatarAma DAhyAbhAI ane mAtuzrInuM nAma vakhatabAI uphe naMdubAI DuMgarazI che. emano janma saM. 1947nA caitra suda 7 ne budhavAranA roja rAjakoTamAM thayo hato. teo sthAnakavAsI jaina dharma pALe che. emanuM lagna sana 1913 nA mArca mAsamAM rAjakoTamAM zrImatI girajAkuMvara jeThAlAla sAthe thayuM hatuM. emanuM kuTuMba bagasarAthI gaMDalamAM bhA kuMbhAjInA vakhatamAM AvI vaseluM; A kuTuMba sArvajanika tema ja rAjyahitanAM kAma sArI rIte ane huMziyArIthI karavAthI temanI kIrti bahoLI jAmI hatI; ane geMDalanA eka agresara zeTha kuTuMba tarIke pratiSThA prApta karI hatI. pro. kAmadAre ghaNekhare abhyAsa gaMDalamAM karyo hato. praviyasanI parIkSA bAvadIna kaeNleja-junAgaDhamAMthI pAsa karI InTara-ATasathI teo gUjarAta kaeNleja, amadAvAdamAM joDAyA hatA; ane sane 1912mAM bI. e. nI parIkSA punA pharagyusana kolejamAMthI pAsa karI hatI. daramiyAna temaNe sana 1910 mAM eka varSa enajInIarIMga kolejamAM gALyuM hatuM. sana 1916 mAM teo ema. e. thayA hatA. zALA pAThazALAnA abhyAsa daramiyAna teo haMmezAM UMcI pAyarIe rahetA. bI. e. pharsTa kalAsamAM pAsa karelI. AkhI yunivarsiTImAM bIje naMbare hatA. ema. e., mAM paNa uMcA mArkasa maLyA hatA. te parIkSAmAM emanA aicchika viSayo ItihAsa, arthazAstra ane rAjakAraNa hatA. yunivarsiTImAM temane be skolarazIpa maLI hatI. (1) kahAnadAsa maMchArAma (2) dhIrajalAla mathuradAsa. sana 1918 mAM surata kaeNlejamAM emanI itihAsanA adhyApaka tarIke nimaNuMka thaI hatI. tyAMthI bIje varSe vaDodarA kolejamAM itihAsa ane arthazAstranA prophesara nimAyA hatA, jyAM teo atyAre che. kaeNlejanI sarva pravRtiomAM teo rasa le che; eTaluM ja nahi paNa vaDodarA rAjya taraphathI nimAyalI judI judI kamiTIo jevI ke, DevalapamenTa borDa, pablIkezana kamiTI, sahakAra kamiTI, pAThyapustaka kamiTI, benkiMga kamiTI, rekarDajha kamiTImAM teo kAma karatA rahyA che. yunivarsiTimAM teo bI. e. sudhInI parIkSAomAM parIkSaka tarIke rahyA che. 151 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI naM. 193 3 taduparAMta mAsikamAM temanA lekho vAraMvAra pragaTa thAya che; ane eka gaMbhIra ane vicArazIla lekhaka tarIke temanI khyAti baMdhAI che; jemAM mukhyaH (1) gujarAtanuM saMskAritva (2) sarasvatIcaMdranuM "rAjakAraNa" che. teo vaLI "grAma jIvana" mAsikanA taMtrI tarIke kAma kare che. IgrejImAM paNa emaNe upayogI pustake racyAM che. :: emanAM pustaka :: pustakanuM nAma, prakAzana varSa. 1. hindustAnane zALA pogI ItihAsa sa. 1927 2. hindanI prajAne TuMke ItihAsa 3. briTiza lekane itihAsa , 1928 4. arthazAstra 5. rAjyazAstra (Da. mahetAnA aMgrejI lakhANane anuvAda) have prakaTa thaze 1934 1. Survey of Indian History (1757-1858). 2. History of India, Political and , 1924 Administrative (1757-1920) 3. A History of the Mughal Rule in India 4. Report on Banking in Baroda State , 1930 5. Social and Economic Surveys, 1988 Baroda State (Translations from Gujarati, of two reports ) 6. Notes on Central Banking ' 1934 , 1928 A upara Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezavarAma kAzIrAma zAstrI, "gAgye" kezavarAma kAzIrAma zAstrI, "gAgye" eo jJAte baI brAhmaNa jJAti-giranAra brAhmaNanA eka vibhAganA che. emanuM vatana kAThiyAvADamAM AveluM mAMgarola baMdara che. emanA pitAzrI kAzIrAma zAstrI custa vallabha vaiSNava che ane vaiSNava sAhityanA-khAsa karIne zrImad bhAgavatanA UMDA abhyAsI tarIke jANItA che. emanI mAtAnuM nAma devakIbAI hatuM. emano janma tA. 28 mI julAi sana 1905 nA roja . 1961 nA aSADha vadi 11 mAMgarolamAM thayo hato. emanuM lagna sane 1924 mAM (saM. 1980 mAM) prabhAsapATaNamAM sau. pArvatI bahena te jUThAbhAI bApodarAnAM putrI sAthe thayeluM che. ane e bahene prAthamika cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa karelo che. prAthamika zikSaNa emaNe mAMgarelamAM lIdheluM ane IgrejI abhyAsa tyAMnI korezana hAIskUlamAM karyo hato. ahiM chaThuM ane sAtamuM dhoraNa ekasAthe karIne sane 1922mAM temaNe meTrikyulezananI parIkSA pAsa karI hatI. vadhumAM emanA pitAzrI pAse saMskRta pAThazALAmAM saMskRta vyAkaraNa, kAvya, nATake ane zuddhAdvaita vedAMtane abhyAsa karelo che. hAlamAM teo ( sane 1925 thI ) mAMgarola karonezana hAIskUlamAM gujarAtI ane saMskRtanA zikSaka che. thoDIka mudatathI emaNe gujarAtI mAsikamAM lakhavAnuM zarU kareluM che; paNa e TuMka arasAmAM gujarAtI bhASA sAhityanA eka vicArazIla ane mArmika abhyAsI tarIke pratiSThA prApta karelI che ane gayA varSamAM mahAbhArata "Adi parva--sabhAparva'nuM zrI phaoNrbasa gujarAtI sabhA muMbAI sArU saMpAdana karyuM, e kAryathI gurjara vidvavargamAM emanI bahoLI prazaMsA thayelI che. - bhASAzAstra, prAcIna kAvya ane purAtattva e emanA priya viSayo che; ane vaiSNava saMpradAyanA sAhityathI pUrA paricita che, je vaiSNavadharmapatAkA, bhaktisAmrAjya, zuddhata ane puSTipIyUSa, e vaiSNava mAsikomAMnA emanA lekhathI samajAya che.) sosAyaTI sArU temaNe ratnezvara anuvAdita bhAgavatanA traNa ska je upalabdha che te saMpAdana karavAnuM hAtha dhareluM che ane te pustaka Avate varSe chapAI javA saMbhava che. 153 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI ne. junAM kavioe lakhelAM mahAbhAratanAM judAM judAM parvo meLavI AkhuM mahAbhArata saMpAdana karavAnI teo hoMza rAkhe che; ane temAMnuM prathama Adiparva sabhAparvanuM kArya jotAM, te pustaka gujarAtI sAhityamAM kiMmatI bharatI karI, saMzodhana pustakomAM uMcuM sthAna leze, eniHsaMdeha kahI zakAya. vasanta, buddhiprakAza, zuddhAta, pAjhapIyUSa ane aThavADika"gujarAtI"mAM emanA lekhe vakhatovakhata AvyA kare che. sattara varSanI uMmare emaNe pitAnuM prathama pustaka bahAra pADayuM hatuM. gItAnA suprasiddha zloka-lAje vASirate mA pu vAtAvara" e sUtrAnusAra teo phaLanI AzA rAkhyA vinA nirNata dhyeyane pahoMcavA satata prayatna karyo jAya che; ane temAM emane bhagavadugItA ane zrImada vallabhAcAryanA SoDaza graMthamAMthI puSkaLa preraNA ane baLa maLatAM rahe che. te kAraNe pitAnuM maMtavya vyakta karavAmAM teo saMkeca pAmatA nathI ane te emanA lakhANanI viziSTatA che. .:: emanI kRtio :: pustakanuM nAma, prakAzana varSa. 1. saundaryapadya (saMskRta traNa TIkA sAthe) sane 1922 sAnuvAda. [borasadanA cImanalAla harizaMkara zAstrI sAthe ] 2. cheDaza grantha-vallabhAcAryakRta , 1926 (samalakI anuvAda sahita.). 3. saMskRta zabdarUpAvalI - navI jUnI mizra paddhati , 1926 (zabdakoza sAthe) 4. padya samUha - saTIka-(meTrika gujarAtI kAvyo) che 1927 5. vallabhAkhyAna kAvya-gopAladAsakRta 6. premanI prasAdI-mAlavikAgni mitrane samazlokI anuvAda. ,, 1932 7. zrI vallabhAcAryajInuM jIvanacarita ane sAMpradAyika grantha sAhitya,, 1933 8. mahAbhArata (gujarAtI pada bandha) grantha 1 le ,, ,, ( kavi haridAsakRta Adiparva ane kavi viSNudAsakRta sabhAparva-vivecana sahita) 9. mahAbhArata ( gujarAtI pada bandha) grantha 2 je ,, 1934 (kavi nAkarakRta meTuM AraNya parva vivecana sahita.) ka 1931 154 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ girijAzaMkara vallabhajI AcArya girijAzaMkara vallabhajI AcArya eo jJAte vaDanagarA nAgara brAhmaNa ane mULa junAgaDhanA vatanI che. emano janma junAgaDhamAM saMvata 1937nA kArtika suda 9nA roja thayo hato. emanA pitAzrI vallabhajI haridatta AcArya eka sAkSara ane purAtattvavidda tarIke prasiddha che. emaNe rAjakoTa laeNTasana myujhiyamanA kayureTara tarIke kAThiyAvADanI purAtana vastu-lekhe, sikkA vagere meLavI, e myujhiyamane bahu samRddha kareluM che ane tenI khyAti svargasthane AbhArI hatI. emanI mAtuzrInuM nAma caturalamI hatuM. emanuM lagna saM. 1951mAM junAgaDhamAM sau. caMcaLalakSmI bahena sAthe thayeluM che. eee prAthamika keLavaNI junAgaDhamAM, mAdhyamika rAjakoTamAM ane koleja zikSaNa gujarAta koleja-amadAvAda-bahAvadIna kaoNleja-junAgaDha, ane elphInsTana kaoNleja-muMbAI-mAM lIdhuM hatuM. temaNe sana 1907 mAM bI. e. nI DIgrI lIdhI hatI ane sana 1909 mAM ema. e., nI parIkSAmAM pAlI pelIogrAphInA savAla patrakamAM pAsa thayA hatA. hAlamAM teo prinsa oNpha velsa myujhiyama-muMbAImAM, rkolojIkala vibhAganA kayureTaranA pade che. prAcIna sikkA, lekho vagere emanA priya viSaya che; ane temAM emanA pitAzrI pAsethI emaNe ghaNuM prApta karyuM hatuM. svargastha rakhAladAsa benarajI, jemanuM nAma mahAna je DerAnAM khodakAma sAthe sadA joDAyeluM raheze temaNe zrIyuta AcAryanA jIvanapara prabaLa asara karelI che. prakIrNa lekha emaNe judAM judAM IgrejI gujarAtI mAsikamAM lakhelAM ghaNuM che. hamaNuM zrI phArbasa sabhA taraphathI bahAra paDeluM emanuM "gujarAtanA aitihAsika lekho bhA. 1 "nAmanuM pustaka emanI vidvattAne khyAla Apaze. :: emanI kRti :: pustakanuM nAma, prakAzana varSa, gujarAtanA etihAsika lekho, bhA. 1 sana 1933 155 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI geAvanadAsa kahAnadAsa amIna ee jAte leuA pATIdAra ane sinAranA vatanI che. emane janma paNa sineramAM saM. 1947 nA zrAvaNa vada 8, janmASTamInA rAja thayeA hateA. emanA mAtuzrInuM nAma jaDAvabA che. emanuM lagna saM. 1960mAM varakhaDa tAluke sineramAM zrImatI yamunAmhena sAthe thayuM hatuM. emaNe prAthamika dhoraNanuM zikSaNa sinAramAM lIdhuM hatuM ane pachIthI vaDodarAmAM IMgrejI pAMca dhAraNa sudhInuM zikSaNa laI vadhu abhyAsa ghara AgaLa karyo hatA. teo vaDAdarA rAjyamAM vatanadAra che. jIvanacaritranuM vAcana emane vizeSa game che. zrI. meAtIbhAI amInanI sevAthI ee mugdha thayalA che; tema svAmI rAmatIrthanAM pustakAe emanA jIvana para asara karelI che. thoDAka samaya emaNe "paTela baMdhu" nAmanuM mAsika calAvyuM hatuM; pachI te surata pATIdAra yuvaka maDaLane soMpAyuM; paNa te dvArA teo lekhanakArya tarapha prerAyA eTaluMja nahi para`tu saMkhyAbaMdha pustako lakhavAne zaktimAna thayA hatA. na. 3. 4. 6. 7. .. 11. :: emanI kRtio :: pustakanuM nAma. prakAzana va. saM. 1970 1972 bUkara TI vaoNziMgTana adbhuta AgabeTa yurApane raraMga jarmanInI unnati zAthI thai pratijJApAlana chatrapati rAjArAma dAdAbhAI navareAjajInuM TuMku jIvanacaritra nIgreAratna brUkara TI vaoNziMgTananuM sakSipta jIvanacaritra dakSiNanA vAtra jagatanA mahAna puruSa mahAtmA TAtsyAya 15 ,, ,, "" "" "" '' "" ,, ,, ,, ,, ,, 1973 ,, 1974 1977 1979 "" Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 13. 14. 15. govanadAsa kahAnadAsa amIna durbhAgI dArA zrI jJAnezvarI bhagavadgItA sumeAdha puSpavATikAx pATalIputranI paDatI saM. 1979 "" ,, ,, "1 29 1980 x sastuM sAhityanI TuMkI vArtAnA bhA. 7 mAM zekhasAdIkRta gulistAnanA bhAvA rUpe. * sava pustakA vizeSataH anuvAti che. 157 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAre caritrAvaLI goradhanadAsa DAhyAbhAI enajInIyara eo jAte leuA pATIdAra ane suratanA vatanI che. emano janma tA. 29 mI jAnyuArI sana 1890 nA roja suratathI traNa mAIla dUra AvelA emanA mesALamAM sArolI gAme thayo hato. emanA pitAnuM nAma DAhyAbhAI tribhovanadAsa ejInIara hatuM ane mAtAnuM nAma gulAbahena * hatuM. emanuM paheluM lagna sana 1904mAM sau. jaDAvagaurI sAthe thayuM hatuM ane te svargastha thatAM, dvitIya lagna sana 1911 mAM suratamAM ja sau. padmAvatI sAthe thayuM hatuM. meTrIkayulezana sudhIno abhyAsa emaNe suratamAM karyo hato; pachIthI saghaLe abhyAsa solisITara thatAM sudhI muMbAImAM karyo hate. hAlamAM teo solisITara tarIke kAmakAja kare che. sane 1915 mAM pAMcamI sAhitya pariSada taraphathI "rAmAyaNane sAra" e nAmanuM kAvya racavA mATe temane paheluM InAma maLyuM hatuM. e kAvya sane 1917 mAM "zrI rAmacaritAmRta" e nAme prakaTa karavAmAM AvyuM hatuM. kavitA ane tattvajJAna emanA priya viSaya che ane ApaNuM dhArmika graMthe jevA ke, rAmAyaNa, mahAbhArata ane bhAgavate emanuM jIvana raMgeluM che. ravIndranAtha TAgora, zrIyuta araviMda ghoSa, ane svAmI rAmatIrtha vagerenI chApa paNa emanA para uMDI paDelI che. kAyadAnA kAmakAjamAM teo cAlu rokAyelA rahe che, tema chatAM temane sAhitya zekha ane lekhanapravRtti maMda paDyAM nathI, e emanAM lakhelAM pustaka parathI jaNAze. :: emanI kRtio :: puratakanuM nAma, prakAzana vaSa. zrI rAmacaritAmRta sana 1917 prabhAtapherI umara maiyAmanI rubAIyate (be ghaDI mejamAM kaTake kaTake pragaTa thaI.) sana 1932-33 utsarga * 1933 gItAMjali (TIkA sAthe) (vizvati'mAM kaTake kaTake pragaTa thAya che.) saM. 1983 thI ka 1930 158 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaTAzakara jayacaMdabhAI AdIlazAha ee nAte jhAreALA vaNika dazA vibhAganA ane junAgaDhanA vatanI che. emanA pitAnuM nAma jayacaMdabhAI ane mAtuzrInuM nAma metIkhAI che. emanA janma junAgaDhamAM sana 1874-saMvat 1930, jeTa vada 1 te somavAranA rAja thayA hatA. emanuM pahelI vAranuM lagna saMvat 1948 mAM ane khIjI vAranuM lagna sana 1930 mAM zrImatI hemakeAra sAthe thayuM hatuM. prAthamika ane mAdhyamika abhyAsa emaNe junAgaDhamAM karyo hatA. temaNe muMbAi sekanDarI TIca`kAlejanI esa.TI. sI. DI. nI DIgrI prApta karelI che. teme hamaNAMja muMbAi. peAlIsa inspekaTaranA hoddA parathI nivRtta thayA che. peAlIsa khAtA jevA doDAdoDanA ane nivRtti vinAnA dhaMdhAmAM hovA chatAM temaNe lekhana vAcana pravRtti sArI rIte keLavI hatI. kAvya, dha ane samAjazAstra e emanA priya viSayeA che. jaTAzakara jayacaMdrabhAI AdIlazAha sAhitya prati eTalI badhI mamatA che ke e emanI keTalIka milkata kAI jAhera saMsthAne arpavA IcchA rAkhe che. na. # ja che 4. 5. 6. :: emanI kRtiomAMnI thoDIka : pustakanuM nAma. niSaddAlakAra ratna mIjAjI zRMgAra bhartuhari nItizataka 1907 hereziyasa 1907 "" spRzya thavAmAM aspRzyeAnI mahA hAni,, 1930 strIonA patrA 159 prakAzana va. sana 1900 ,, 32 "" Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI munizrI jinavijayajI eo janme paramAravaMza rAjaputa che. emanuM mULa nAma kisanasiMha ane pitAzrInuM nAma vRddhisihajI che. emanA mAtuzrInuM nAma rAjakuMvara. emane janma udayapura saMsthAna mevADanA gAma rUpAyelImAM saM. 1944 mAM thayo hato. eo avivAhita che; ane saghaLo abhyAsa khAnagI rIte karela che. jaina sAdhunA saMsargamAM AvatAM temaNe jaina dIkSA lIdhI paraMtu kahevAtA sAdhu jIvananA rUDha AcAra vicArathI temanA jIvane glAni thaI ane sthAnakavAsI-mUrtipUjaka Adi saMpradAyanI vADAbaMdhImAM varSo sudhI baMdhAI rahyA; Akhare veza tyAga karI temAMthI mukta thayA ane eka adhyApaka ane sAhitya sevakanA jIvana tarIke adhyayana adhyApananuM ane graMthalekhana-saMpAdananA satata kAryamAM pitAnuM sAduM jIvana gALI rahyA che. - pate eTalA udAra ane sudhAraka vicAranA che ke vadhu abhyAsa arthe teo iglAMDa, jarmanI dezamAM jaI, keTalAka samaya rahI AvyA hatA. teo mahAtmA gAMdhIjInI preraNAthI prerAI gujarAta vidyApIThamAM AvI vasyA te agAuthI purAtattvanA eka sArA abhyAsI ane vidvAna lekhaka tarIke pratiSThA meLavI hatI. "jainatatvasAra" ane " vijJapti triveNI" e emanA prathama graMthe hatA. te pachI e eka abhyAsInI peThe ApaNA prAcIna sAhitya, ItihAsa, dharmagraMtho ane purAtattvanuM paddhatisara adhyayana karI rahyA che ane emanA e abhyAsanuM phaLa vakhatovakhata lekho lakhIne, vyAkhyAne ApIne ane graMtha saMpAdana karIne ane racIne janatAne ApatA rahyA che. | gujarAta purAtatva maMdiranuM kAmakAja emanI sIdhI dekharekha ane netRtva nIce sArI rIte khIlyuM hatuM, ane e saMsthA satyAgrahanI laDatanA kAraNe baMdha thaI na hatI te tenA taraphathI gujarAtanA itihAsanuM eka kimatI pustaka maLata evI sau AzA rAkhatA hatA; chatAM munizrI jinavijayajIe prabaMdha ciMtAmaNInuM saMpAdana kArya AraMbhIne e mArga khulle karyo che ane jyAre e samagra graMtha taiyAra thaI jaze tyAre abhyAsIne gujarAtanA ItihAsa viSe puSkaLa ane navIna sAdhanasAmagrI prApta thaze. emanI e vidvatAnA kAraNe muMbaI yunivarsiTIe emane vasanajI mAdhavajI vyAkhyAne ApavA nimaMtryA hatA; ane emanAM te vyAkhyAne 160 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI jinavijayajI jeoe sAMbhaLyAM hatAM, te sau tenI prazaMsA karatA hatA. jyAre te vyAkhyAtAnuM pustaka prasiddha thaze tyAre te seAlaMkI yugapara vizeSa prakAza pADaze, hAlamAM teo DaeNA. ravIndranAtha TAgAranA zAntiniketanamAM jainasAhitya itihAsanA adhyApaka tarIke kAma kare che. gujarAtane AvA eka vidvAna sAdhu puruSanI sAhityasevAne lAbha maLyeA che, e tenuM aheAbhAgya che. na. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. rara. 21 :: emanI kRtio :: pustakanuM nAma jaina tattvasAra vijJapti triveNI zatruMjaya tIrthoddAra prabaMdha prakAzana va sa 99 99 kRpA rasakAza prAcIna jaina lekhasaMgraha, bhA. 1 draupadI svayaMvara nATaka (saMskRta) haribhadrAcArya samayanirNaya (saMskRta),, kumArapAla pratidha (prAkRta ) purAtattva sa MzAdhanane pUitihAsa prAcIna jaina lekhasaMgraha, bhA. 2 pAli pAThAvala 39 27 ,, "" "" ,, 39 jIta kalpasUtra ( prAkRta) vijayadeva mahAtmya (saMskRta ) prAcIna gujarAtI gadya saMda kharatara gaccha paTTAvali saMgraha prabaMdha ciMtAmaNi, prathamakhaMDa (saMskRta),, purAtana prabaMdha saMgraha (sa MskRta ) vividha tItha kalpa ( saMskRta-prAkRta ) prabaMdhakAza ( saMskRta ) 11 99 ,, prAkRta kathA saMgraha "" "" abhidhAna dIpikA (pAlIbhASAnA zabdakoza) saM.1980 jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcaya saM. 1982 1983 1984 1986 1987 1989 "" 1971 1972 1973 29 ,, 1974 1975 1977 1976 1977 1978 "" Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI jeThAlAla jIvaNalAla gAMdhI - eo jJAte dazAnAgara vaNika ane mahemadAvAda ( chelle kheDA ) nA vatanI che. emanA pitAnuM nAma jIvaNalAla sAMkaLacaMda gAMdhI ane mAtuzrInuM nAma caMcaLabahena goradhanadAsa zAha che. emane janma tA. 5 mI Disembara 1905nA roja mahemadAvAdamAM thayo hato. emanuM lagna sana 1926 mAM sau. savitAbahena sAthe mahemadAvAdamAM thayeluM che. aMgrejI sAta dhoraNa pUrA karyA pachI teo gujarAta vidyApIThamAM dAkhala thayA hatA ane tenI emaNe vANijaya vidyA vizAradanI padavI prathama vargamAM lIdhI che. snAtaka thayA pachI teo gujarAta vidyApIThamAM adhyApaka tarIke joDAyA hatA. mAsikamAM vizeSa karIne prasthAna" mAM emanA lekho Ave che. bhUgoLa, saMpattizAstra ane nAmuM, e emanA priya viSayo che. ': emanI kRtio : pustakanuM nAma, prakAzana varSa. 1. Economics of Khaddar'-by Gregge pustakone anuvAda sana 1931 2. lUMTAtuM hiMda (anuvAda ) 162 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUstamajI barajorajI pamAstara. rUstamajI barajorajI pemAstara. eo jAte pArasI ane surata pAse Avela rAMderanA mULa vatanI che. emano janma sane 1870mAM 27mI jAnyuArInA divase thayo hate. emanA pitAzrInuM nAma barajorajI pharAmajI pemAstara ane mAtAnuM nAma navAjabAI barajeraja pamAstara che. emanuM lagna sane 1899mAM 7mI me e muMbAImAM bAI zIrInabAI, te zeTha maMcerajI serAbajI pisTavALAnA putrI sAthe thayuM hatuM. temaNe badhe abhyAsa muMbAImAM pheTa hAiskUlamAM karela ane vakhato vakhata skolarazipa paNa meLavelI. sane mAM elphInsTana kolejamAMthI bI. e. nI parIkSA phArasI aicchika viSaya laIne pAsa karI hatI. emanA viSe vadhu jANavAnuM e che ke teo kavi aradezara khabaradAranA mAmA thAya ane kavie pitAne ghera rAkhIne skula keLavaNI levAmAM temane madada karI hatI. pArasI prakAzananA saMpAdana ane prakAzaka tarIke temanuM kArya bahu mUlyavAna kahevAya. vaLI emaNe saMkhyAbaMdha aneka pustaka gujarAtImAM racyAM che. komI temaja sArvajanika hilacAlamAM teo rasapUrvaka bhAga le che ane te kAryamAM emanA patnI zrImatI zirinaplenane emane pure sAtha hoya che. :: emanI kRtio :: naM. pustakanuM nAma. gujarAtI. prakAzanavarSa. 1. jJAtinA savAlomAM korTane adhikAra sana 1907 2. saMjANa khAte yAdagIrInA pArasI staMbhanI hilacAla. , 1910 3. pahelA sara jamazedajI jIjIbhAI bereneTa eka graMthakAra tarIke, 1912 4. AgalA pArasIo, teono vepAra, temanuM sAhasikapaNuM, temanI sakhAvata, temanI sAdAI vagere. che 1913 5. gaI sadInA AThamA dAyakAnA pArasIo 6. kise saMjANa (gujarAtI, IgrejI ane phArasImAM) che. dezI rAjyo mathenA pArasIo mATe khAsa kAyadAnI jarUra. ,, 1917 4 mI. dInazAha epha. mullA solisITaranA aMgrejI pustaka parathI. 1915 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI 192 3 8. mI. dAdAbhAI navarojajInI yazavaMtI jAhera jIMdagIno TuMka ahevAla. 9. pArasI prakAza, daphatara 3 juM (sana 1881 thI 1900 sudhInA pArasIone lagatA agatyanA banAvonI naidha. [11 bhAgamAM ] sana 1912 thI 1922 10. prArasI prakAza daphatara 4thuM (sana 1901 thI 1908 [4 bhAgamAM ] 11. purAtana pArasI dariyAI kAphalAnI tavArIkha ,, 12. aramAna nAmAne laMbANa dabAce , 13. pArasIone agatyanA be savAla. vAMkAnera; varIAva pArasI saMsthAno-bAraDolI satyAgraha viSe IgrejI kavitA sahita tathA De. gAvaranuM judadIna lagnone savaDa karI ApanAruM bIla. , 14. sana 1865 agAunA pustakonI TIpa sa. 1928 15. sapArA mAbenA rAjA azakane lekha 16. ahevAle mullAM phijha bina mullA kAusa jalAla , 1931 17. ahevAle Ataza baherAme vAhaDayA 18. ahevAle khAnadAne dAdIzeTha-sacitra19. zu pArasIone bAMdhe nabaLo paDatuM jAya che? che 1929 1. Elphinstone College Union Lectures ,, 1893 2. The Nayrarana or India's offering to her King Emperor on his Coronation ( poems ) , 1902 3. Sun-set and Sun-rise (poems ) 4. Midnight and Dawn (Poems on the Bomb outrage on Lord Hardinge ) ,, 1913 6. Navroziana (Poems on Mr. Dadabhai , , Navroji and other friends of India ) , 1917 164 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUstamajI barajorajI pemAstara ,,1917 >> 1920 ,, 1925 6. The Voice of the East on the Great War* ( 1st. Series ) 7. Four Lectures on the Working of the Bombay Rent Acts. 8. A Farman of Emperor Jehangir given to Dr. Dadabhai Navroji's An cestors three centuies ago 9. Poems on Dadabhai Navroji 10. The Bombay Rent Acts (with Notes and Commentations ) 11. Gleanings of Verse of Dr. William Wordsworth ( Copyright ) 12. Life of Principal Wordsworth. 13. Dadysett Religions and Charitable Trust. 14. A short History of the Fort Gratui tous Dispensary 1926 ,, 1927 ,, 1928 >> 1931 * 2nd edition and 1st and 2nd S@ries in the year 1917. 241 y2dball 24105Hill HD 21531 3. 440) Indian women's war fund Hi 24122 gal. 165 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLa nagInadAsa nAraNadAsa pArekha e jJAte damaNiyA senI, valasADanA vatanI che; emane janma bhAdaravA suda AThama, saMvata 159nA roja valasADamAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma nAraNadAsa ane mAtAnuM nAma jIvakorabAI che. emanuM prathama lagna sana 1910mAM zrImatI gulAba bahena sAthe thayuM hatuM, ane temanuM mRtyu thatAM teo pharI sana 1933mAM paraNyA hatA. emanA hAlanAM patnInuM nAma vAsaMtI bahena che. . emaNe prAthamika tema mAdhyamika keLavaNI valasADamAM lIdhI hatI. vidyArthI tarIkenI emanI kArakIrdi ujajavaLa hatI, emaNe DroIganI elimenTarI ane InTaramiDiyeTa parIkSA pAsa karI che. teo sAtamA dhoraNamAM hatA e vakhate asahakAranI caLavaLa zarU thaI eTale zALA choDI daIne teo vidyApIThamAM joDAyA hatA. ahiM paNa teo vidyArthIonI pravRttiemAM AgaLa paDato bhAga letA tema tenA aMge cAlatuM sAbaramatI nAmanuM vaimAsika patra keTaloka samaya temaNe calAvyuM hatuM; e patramAM eka uttama lekha lakhavA badala emane tArAgIrI caMdraka maLyuM hatuM. vidyArthI avasthAthI ja teo vidyArthIonA temaja adhyApakonA hAsyarasika lekhonA lekhaka tarIke priya thaI paDyA hatA. temane candraka je lekhane mATe maLe te paNa eka gaMbhIra chatAM hAsyane ja lekha hato. te pachI teo kavivara TAgoranA zAntiniketanamAM vadhu abhyAsa karavA sArU gayA hatA. ahiM paNa teozrI kSitimohana senanA priya ziSya thaI paDayA hatA. satyAgrahanI laDatanA aMge teoe jelasajA paNa bhogavI hatI. loka sevAmAM teo mAne che; ane lekhana vAcanamAM paNa bahu pravRtta rahe che; baMgALI hindI vagerenuM sAruM jJAna hoIne keTalAka uttama graMtha e bhASAomAMthI emaNe gujarAtImAM utAryA che. .:: emanI kRtio :: (1) cuMbana ane bIjI vAta (anuvAda) 1928 (2) kAvyaparicaya (1-2) (saMpAdana) zrI rAmanArAyaNa pAThaka sAthe 1929 (3) pariNItA (anuvAda) 1931 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagInadAsa nAraNadAsa pArekha (4) khAdInuM vyApaka azAstra (zrI jeThAlAla gAMdhI sAthe anuvAda) (5) visarjana (anuvAda) (6) pUjAriNI ane DAkadhara (anuvAda) (7) pallI-samAja (anuvAda) (8) caMdranAtha (anuvAda) (9) svadezI samAja (anuvAda) 167 1931 1932 1932 1933 1933 1934 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI bheLAzaMkara premajI vyAsa teo jJAte vAlama brAhmaNa ane goMDala rAjya tAbe rIba gAmanA vatanI che. emano janma saM. 1953 mAM mAha suda punamanA roja rIbamAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma premajI jAdavajI vyAsa ane mAtAnuM nAma pArvatIbAI che. emanuM lagna saM. 1974mAM geMDalamAM sau. zAntAgaurI sAthe thayuM hatuM, temaNe gujarAtI TreInDa siniyaranI parIkSA pAsa karelI che; ane IgrejInuM paNa sAmAnya jJAna prApta kareluM che. sana 1916 mAM haMTara mela TreniMga kolejamAMthI pharsTa kalAsamAM uttIrNa thayA hatA. saM. 1989 mAM hindInI parIkSA ApI temAM bIjo varga meLavyo hato. hamaNAM teo amadAvAda vanitA-vizrAmamAM zikSaka tarIke kAma kare che. loka sAhitya e emano priya viSaya che. pitAnuM mRtyu emanI bALavaye thatAM mAtAe emane ucherI moTA karyA eTaluM ja nahi paNa keLavaNInA zubha saMskAra emanA para pADayA che. emanA mAtapitA baMne svAminArAyaNa saMpradAyanAM hovAthI emanuM jIvana satsaMgI sAdhuonA samAgamamAM vizeSa AveluM che; ane bhaktinI chApa emanA para jhAjhI paDelI che. lokasAhityane emane zokha "navadIvaDA" nAmaka emanA pustakamAM najare paDe che ane "prabhu caraNe" e graMthamAM emane bhaktiprema vyakta thAya che. :: emanI kRtio :: pustakanuM nAma, prakAzana varSa, zrI prabhu caraNe saM. 1982 navadIvaDA saM. 1988 168 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhegIlAla jayacaMdra sAMDesarA bhogIlAla jayacaMda sAMDesarA eo jAtanA leuA pATIdAra ane emanuM vatana pATaNa che, emanA pitAnuM nAma jayacaMdabhAI IzvaralAla sAMDesarA ane mAtAnuM nAma mahAlakSmI bahena che. emane janma caitra vada 6 saM. 1973 nA roja masALamAM pATaNa tAbe gAma saMDeramAM thayo hato. emanuM lagna pATaNamAM saM. 1988 mAM zrI zAntAgaurI sAthe thayuM hatuM. ee haju meTrIkyulezana kalAsamAM che. badhe abhyAsa pATaNamAM karyo che. muni jinavijayajInI bhalAmaNaparathI temaNe pUjya munizrI puNyavijayajI pAse prAkRta vyAkaraNa, saMskRta vagerene abhyAsa AraMbhyo hate ane temanI ja lAgavaga uparathI hastalikhita jaina pustaka bhaMDAra tapAsavAnI saraLatA prApta thaI hatI. atyAre koI sArA abhyAsInI haroLamAM mUkI zakAya evo uDe abhyAsa e viSayomAM-junA gujarAtI apabhraMza vageremAM-emaNe karyo che, ema emanA lekho "buddhiprakAza ', " prasthAna', sAhitya', muMbAInuM aThavADika "gujarAtI" vageremAM prasiddha thayelA che, te parathI jaNAze. temane prathama lekha "buddhiprakAza' juna 1931 mAM paDImAtrAne samaya" nAmane prakaTa thayo hate. eka graMthakAra tarIke emaNe zarUAta karI dIdhI che ane bhaviSyamAM umadA kRtio ApaNane emanA taraphathI maLaze evI AzA paDe che. :: emanI kRtio :: naM, pustakanuM nAma, prakAzana varSa, 1. mAdhavakRta rUpasundara kathA sana 1934 saMdhavijayakRta siMhAsana batrIsI 3. vAghelA vaMza (presamAM che.) uparAMta vikrama saMvatanA caudamA saikAthI mAMDI sattaramA zataka sudhI gujarAtI bhASAnA vikAsane khyAla Ape tevAM nAnAM kAvyono eka saMgraha TIkA vagere sAthe taiyAra thAya che. S Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - graMthakAra caritrAvaLI mANekalAla goviMdalAla jozI eo jJAte audicya sahastra brAhmaNa ane emanuM vatana joLakA che. emanA pitAnuM nAma goviMdalAla harizaMkara jozI ane mAtAnuM nAma caMcaLablena-jezaMkara paMDitanI putrI che. emane janma dadukA (tA. sANaMda) mAM pitAnA mosALamAM thayo hato. emanuM lagna sana 1923 mAM dhoLakA tAluke vAsaNAkaLIAmAM sai. lalitAgavarI sAthe thayuM hatuM. emanA pitA relavemAM nokara hovAthI eka sthaLe zikSaNa levAnuM emanAthI banI zakyuM nahotuM. aMgrejI sAta dhoraNa pUrA karyA pachI cAra varSa emaNe gujarAta vidyApIThamAM abhyAsa karyo hate sinemAno bahu zekha hovAthI teo e dhaMdhAmAM paDelA; ane temAM vArtAo lakhavAthI te sInA, eDITIMga ane DIrekazana vi. sarva viSayone anubhava meLavele. temaNe keTalAMka citrapaTa svataMtra rIte paNa DIrekaTa karelAM, jemAM kRSNakumArI, bahAre jIMdagI vi. mukhya hatAM. sAhitya pratinuM valaNa temane lakhavA vAMcavA prere che. emaNe keTaloka vakhata "Moving Picture Monthly' nAmanuM sInemA udyogane lagatuM IgrejI mAsika eDiTa karyuM hatuM. :: emanI kRtio :: naM. pustakanuM nAma prakAzana varSa 1. muratuM hRdaya sa. 1988 2. dilArAma * 1989 3. premaLa jyoti , 1989 17 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI maMgalavijayajI munizrI maMgalavijayajI. emanuM gAma lIMca, emanI jAtI visA zrImALI, ane dharma jainagRhasthAvasthAnA emanA pitAnuM nAma bhAI bhagavAnadAsa mahetA hatuM. emanI mAtAnuM nAma aMbAdevI. te banne dhArmika hatAM. emane janma vi. saM. 1933 nA mAgasara mAsamAM thayo. emanuM abhidhAna manasukhalAla pADayuM. emane traNa bhAIo ane be baheno hatI. emanA pitAnI sthiti sAdhAraNa hatI, eTale manasukhe gAmaDAnI nizALamAM sAmAnya abhyAsa karI vyApAranI lAIna lIdhI. mAtAne paralokavAsI thayA pachI manasukhane duHkha thayuM. paNa jagata. sthitinuM jJAna thayuM. e TANAmAM zAstra vizArada zrI vijaya dhamasUrI vihAra karatA lIMca AvyA, madhura ane bhAvavAhI temanI vANI sAMbhaLavAne puNya prasaMga manasukhane sAMpaDe. A upadezathI emane saMsAranI asAratAnuM bhAna thayuM. emaNe zrI vi. dharmasUrI pAse jIvana paryata brahmacarya pALavAnI bhIma pratijJA lIdhI. pUrNa yuvAvasthAmAM AvI pratijJA levI e emanA manobaLanI sAkSI pUre che. emanuM dhArmika jIvana ghaNuM sAruM hatuM. e vArase emanA pitA pAsethI emane maLyo hato. "samarAdityarAsa' pustake emanA vairAgyamAM vRddhi karI. emanA pitAnA mRtyu pachI ee "samI' gAmamAM zrI vijaya dharmasUrI pAse gayA. dIkSA ApavA prArthanA karI. emanI umara yogya hatI, vairAgya hatA, chatAM sUrijIe moTAbhAi vigere vaDilonI saMpUrNa anumati lAvavA kahyuM. manasukhe te maMjUra karI badhAne samajAvI anumati laI pAchA AvyA. vi. saM. 1956 vaizAkha sudi 5. emaNe zrI vijayadharmasUri pAse mahuvAmAM jaina sAdhunI dIkSA lIdhI. emanuM nAma zrI maMgalavijayajI rAkhyuM. munizrI maMgala vijayajI, gurU pAse rahI AtmazAMti-sAdhu jIvanane anubhava karavA lAgyA, emanA gurUnA ahiMsA, saMyama, ane tapanI asara emanA upara paDI. pitAnAmAM rahelI gUDha zaktione vikAsa karavAnAM madhura svanAM eo sevavA lAgyA. vidvAna thavAnI mahatvAkAMkSA emanAmAM vadhatI gaI. emanA gurUe enI pUrtinI tamAma savaDa karI ApI. vi. saM. 1958 mAM zrIvijayadharmasUri vihAra karI kAzI gayA. emanI sAthe munirAja zrI maMgalavijayajI paNa hatA. kAzImAM zrI yaza 171 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI vijayajI jaina pAThazALA sthapAI. tyAM emaNe , 6 enI sAthe uMDuM adhyayana karyuM. jaina te| zuM nyAyanA paNa ' pakSatA sAmAnya nirUkti ' hetvAbhAsa jevA graMthA bhaNyA. bhaNavA sAthe ee jaina ane ajaina chAtrAne bhaNAvatA rahetA. aneka saMnyAsIone paNa bhaNAvyA. tethI peAtAnA viSayamAM eeka niSNAta thayA. kAzInI madhyamA parIkSA emaNe ApI. prAcIna hindu nyAyanI tI parIkSA emaNe kalakattA jai munizrI nyAyavijayajI sAthe ApI. je emanA sahAdhyAyI gurUbhAi thAya che. prAkRtane paNa abhyAsa karyAM. kalakattAnA "baMgAlI vidvAnoe emanI paMDitAIthI saMtuSTa thaI emane nyAya vizArad pada ApyuM. keTalAka varSo sudhI kalakattA saMskRta esesIezana parIkSAnA ee parIkSaka tarIke rahyA. khIAvara ( mAravADa )mAM emane pravaka pada maLyuM. AgrAmAM vi. saM. 1979 mAM emane upAdhyAya banAvavAmAM AvyA. zrI vijayadhamasUri sAthe beMgAla, magadha, yu. pI., mevADa, mAravADa thaI te vi. saM. 1972 mAM gujarAtamAM emaNe bhramaNa karyuM. muMbaI, dakSiNa thaI e mAlavAmAM gayA. emanA gurUnI AjJAthI ee pharI kAzI gayA. kAryakuzaLa munizrI jayaMtavijayajI paNu emanI sAthe hatA. vIratattva prakAzaka maMDaLa pArTazALAne sudraDha karavA tyAM emaNe prayAsA karyAM paNa keTalAka kAraNAthI saphaLatA maLI nahi; vi. saM. 1978 mAM emanA gurUzrI vijayadharmasUrinuM zivapurImAM nirvANa thavAthI emanuM vihAra karI zivapurI AvavAnuM thayuM. sAdhue ane vidyArthIarjuna nyAya sivAya navya ' zivapurImAM keTalAka samaya rahI emaNe zrImatI subhadrAdevI ( DA. krAujhe ) tathA vI. ta. pra. ma. nA chatrAne adhyayana karAvyuM. vIratattva prakAzaka maMDaLa pAzALAnA nibhAva mATe lokone upadeza ApI emaNe hajArAnI madada meAkalAvarAvI. dakSiNamAM madrAsa, kheMgalAra, mAseAra sudhI emaNe pagethI musApharI karI che. gat vamAM emaNe aMgAlamAM rahI sameta zikharajInA jIrNoddhAranuM kArya karAvyuM tathA sarAka jAtinA leAkeAne temane dharma samajAvyuM. e eka sAdhu hAvA chatAM sArAmAM sArA vidvAna che. gujarAtI ane saMskRtamAM tattvajJAnanA upayogI emaNe aneka prathA lakhyA che. gujarAtI bhASAmAM emanI kavitA paNa tattvajJAnathI bharelI hAya che. 172 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhazrI:maMgalavijayajI keTalIka kavitAo telugI bhASAthI mizrita paNa banAvI che. chApAomAM lakhavAnuM emane pasaMda nathI. sAdhuo ane gRhasthane bhaNAvavAmAM e AnaMda mAne che. emaNe bIjA dezamAM paNa gujarAtanuM nAma dIpAvyuM : che. AcAryazrI vijayendrasUri, munirAjazrI vidyAvijayajI tathA munizrI nyAyavijayajI vigere vidvAna munio emanA gurUbhAI e che. emanA be ziSyo atyAre emanI sAthe che. emanA prakhyA 1 tattvAkhyAna (pUrvArdha) gujarAtI. 2 ,, (uttarArdha) 3 dravyapradIpa 4 saptabhaMgI pradIpa 5 samyaktva pradIpa 6 dharma pradIpa (padya) 7 dharmajIvana pradIpa (padya ) , 8 aSTa prakArI pUjA (padya) 9 jaina tattapradIpa saMskRta 10 dharmadIpikA (vyAkaraNa) , 173 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLa DaoN. ramaNalAla kanayAlAla yAjJika, ema. e; pI.eca. vi; eo naDiyAdanA vatanI ane jJAte vaDanagarA nAgara brAhmaNa che. emane janma sana 1895 nA tA. 21 mI sapTembaranA roja (A suda trIja saMvata 1951) naDiyAdamAM thayuM hatuM. emanA pitAzrInuM nAma kanaiyAlAla jhaverIlAla yAjJika ane mAtuzrInuM nAma sau. maNigArI lAbhazaMkara paMDayA hatuM. eo jANatA samAjasevaka zrIyuta IndulAla yAjJikanA nhAnAbhAI thAya che. emanuM lagna sana 1920 mAM sau. vinodinI hena-jANItA sAkSara zrIyuta caMdrazaMkara narmadAzaMkara paMDyAnI putrI-sAthe thayuM hatuM; ane e bahena bI. e, thayelA che. eTaluM ja nahi paNa patinI sAthe IglAMDa jaIne tyAM keLavaNIzAstrane khAsa abhyAsa karI Ti. li. nI upAdhi dhAraNa karI AvyAM che. hamaNAM bhAvanagaramAM mahilA vidyAlayanA teo AcAryapade che ane tyAMnA strIjIvananA vikAsa mATe sArI kALajI rAkhe che. prAthamika temaja mAdhyamika zikSaNa emaNe naDiyAdamAM prApta karyuM hatuM ane hAIskUlamAM thayelA nATyaprayogamAM emane suMdara abhinayakaLA mATe inAma maLyuM hatuM. sana 1917 mAM bI. e. nI parIkSA emaNe Igliza Anarsa sahita vilsana kolejamAMthI pAsa karI hatI. e varSa e kalejamAM teo phele nimAyA hatA ane sana 1920 mAM ema. e. nI parIkSA IgrejI ane gujarAtI e viSayomAM bIjA vargamAM pAsa karI hatI. hAlamAM teo sAmaLadAsa koleja-bhAvanagaramAM IgrejI sAhityanA mukhya adhyApaka che. vacamAM (1929-31) teo IMglAMDa vadhu abhyAsa mATe gayA hatA; ane tyAMthI "hiMdI nATaka" e viSaya para eka pustaka lakhIne pI. eca. DI.nI DokaTareTanI padavI IgrejI vibhAgamAM meLavI AvyA hatA. emane e hiMdI raMgabhUmi paranuM pustaka hiMdI temaja aMgrejI patromAM sArI prazaMsA pAmyuM che. e pustakanI khAsa amerikana AvRtti chapAya che. upara jaNAvyuM che tema abhinaya kaLA prati prathamathI emane anu 174 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ramaNalAla kanaiyAlAla yAjJika rAga hatA ane emanI e zaktine paricaya kAThiyAvADamAM narmada zatAbdI prasaMge sthaLe sthaLe saphaLatAthI raMgalIlA bhajavI hatI, te vakhate saune thayo hato. sAhitya mATe emane evI ja prIti che. bhAvanagara sAhitya pariSada bharavAmAM ane tene phatehamaMda rIte pAra utAravAmAM emane phALo nhoTe hatA temaja sAhitya pariSadanA maMtrI tarIke lAThImAM paNa emanuM sevAkAya kiMmatI jaNAyuM hatuM. IgrejI kavitA ane nATayasAhitya e emanA priya viSaya che. govardhanarAma, kAnta, nhAnAlAla ane munazInI emanA jIvana para prabaLa asara thayelI che. zekasapiyara ane samagra nATayasAhitya e emane vizeSa AkarSe che. sana 1920 thI gujarAtI mAsikamAM emanA lekho khAsa karIne vivecananA avAranavAra prasiddha thayelA che. hAlamAM vilAyatanAM mAsikamAM paNa teo lakhe che. sana 1928 mAM emanA ziSya mitra svargastha . gajendrazaMkara bucano lekhasaMgraha "gajendra miktika " e nAmathI emaNe "eDiTa' karyo hato ane tAjetaramAM emanuM The Indian Theatre e nAmanuM pustaka aMgrejImAM vilAyatamAM prasiddha thayuM che, je dareka nATayasAhitya premIe vAMcavA jevuM che. .:: emanI kRtio :: 1 gajendra miktika (saMpAdita) geMDaLa, sana 1928. 2 The Indian Theatre (aMgrejImAM) laMDana sana 1933. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI ramaNalAla pI. sAnI e jJAte sAnI zrImALI ane amadAvAda jillAnA meADAsA gAmanA vatanI che. emanA pitAnuM nAma pItAmbaradAsa raheADadAsa sonI ane mAtAnuM nAma jeThIbDena che. emane janma tA. 23-12-1907 (saM. 1964 nA poSa vada 7) ne zinavAranA rAja vaNiyAda kAkApura (IDara sTeTa) mAM thayA hatA. moTA bhAganuM bALapaNa paNa tyAM ja vIteluM. A rIte grAmya jIvanane paricaya bALapaNathI ja emane hyA che. lagna prathama 13 varSanI vaye thayaluM; paraMtu pAMca varSamAM ja patnI gujarI javAthI dvitIya lagna 27 varSanI uMmare emaNe a. sau. narmadAmhena cheoTAlAla sAthe nIkADA (IDara sTeTanA) gAmamAM karyuM hatuM. meADAsAnI myunisipala zALAmAM cAra dhoraNa pUrAM karI tyAM ja aMgrejI zALAmAM tee dAkhala thayelA. aMgrejI ceAthA dhAraNamAM AvyA pachI bhaNavA para dIla cAMTayuM ane tyArapachI dareka dhAraNamAM prathama naMbare rahelA. lekhana pravRtti taraphanA rasa cheka khALapaNamAM rAmalIlAe,pharatI nATakamaMDaLIe ne bhavAienA anukaraNa vakhate dekhAyele. zarUAtanI racanAomAM zAmaLa bhaTTa, premAnaMda ane dalapatarAmanI saMmizra asara hatI. AkhyAnA, varNanakAvyA, upadezakArvyAja lakhatA. aMgrejI pAMcamA dhoraNamAM temane kAvyamA nA paricaya thayeA; temAM kalApInA kathAkAvyAe AkaryAM. pachI sana 1925mAM thiyAsArI sAhityanAM vAcane ane pU. mahAtmAjInA jIvane temanAmAM dizApalaTA karyAM. aMgrejI cha dhAraNa meADAsA vinayamaMdiramAM pUrAM karI, sAtamA dhAraNanA abhyAsa luNAvADA hAiskUlamAM kareleA ane sana 1924 mAM meTrIkanI parIkSA pAsa karelI. te ja varSoMmAM te meADAsA myunisipAliTImAM kalArka tarIke nAkarImAM rahyA. sana 1928mAM e nokarI cheDI gUjarAta vidyApIThanA grAmya sevA maMdiramAM gheADAka mahinA abhyAsa karyAM. pachI mADhAsA hAiskUlamAM zikSaka tarIke joDAyA. eTalAmAM satyAgrahanI laData zarU thatAM, hAiskUlamAMthI rAjInAmuM ApI chUTA thayA. pote lakhelAM yuddhagItAnA eka saMgraha ' raNunAda' nAme evAmAM emaNe pragaTa karyAM, te janna thayA hatA. 1} Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramaNalAla pI. seAnI emaNe DroIMganA abhyAsa jAte ja zIkhIne eka svataMtra vidyArthI tarIke elimenTarI ane InTara miDieTa greDanI baMne parIkSA pasAra karelI che. satyAgrahanI caLavaLane aMge teo be vAra jelamAM jaI AvyA hatA; ane jelanivAsa daramiyAna baMgALI ane marAThIne abhyAsa karyAM hatA. atyAre emanI pAse emanuM aprakaTa svataMtra bALasAhitya ghaNuM paDayuM che. :: emanI kRtio :: pustakanuM nAma. sAdI sIdhI vAte| bhA. 1 naM. 1 2 khALAnAM gIteA 3 raNanAda 4 cabUtarA 5 1 svAmI dayAnaMda sarasvatI 2. kavivara ravIndranAtha 4 kamadevayAnI 23 prakAzana va 177 sana 1930 1930 1931 1933 1933 "" 99 ,, ,, 3 leAkamAnya TiLaka (baMgALI parathI) vagere pustikAo. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI ramaNalAla naraharilAla vakIla eo jJAtie dazA maDha vaNika ane mULa bharUcanA vatanI che. emanA pitA sva. naraharilAla caMbakalAla dezabhakta, sAhitya ratna'nA mULa saMpAdaka tarIke sArI rIte jANItA che. emanA mAtuzrInuM nAma kapilAbahena che. emano janma bharUcamAM tA. 11 mI Disembara sana 1908 nA roja thayo hato. emanuM lagna sana 1931 nA juna mAsamAM ku. puSpA cheTAlAla pArekha, bI. e. sAthe thayuM hatuM. e bahena paNa saMskArI lekhikA che; ane mAsikamAM avAranavAra lekho, kAvyo vagere lakhe che. prAthamika zikSaNa emaNe godharAmAM lIdhuM hatuM. pachI emanA pitAnI badalI thavAthI mAdhyamika zikSaNanI zarUvAta naDiyAdamAM karI hatI. pitAnA mRtyu (1921) pachI nAsika, bharUcamAM mAdhyamika keLavaNI lIdhI hatI. meTrIkanI parIkSA emaNe bharUca hAIskUlamAMthI UMce naMbare pAsa karI hatI. aMgrejI, gujarAtI e aicchika viSaya laIne temaNe sana 1931 mAM bI. e. nI parIkSA onarsa sAthe vilsana kaeNlejamAMthI pasAra karI hatI. be varSa eja kolejamAM phelo rahyA hatA. te daramiyAna ema. e. ne abhyAsa karI sana 1933 mAM te parIkSAmAM gujarAtImAM prathama naMbara meLavI uttIrNa thayA hatA. teo hamaNAM vilsana kaeNlejamAM IgrejInA lekacarara che. emanA priya viSaya sAhitya, zikSaNa ane lalitakaLA che. sAhityanA saMskAra pitA pAse prApta karyA hatA, temAM saMskArI patnI maLI AvatAM, temAM vizeSa vikAsa thavA pAmyo che. uratanna ane nATayakaLA' e pustaka racIne emaNe sArI nAmanA meLavI hatI. temAMne nATaka viSene vistRta nibaMdha e viSayanA emanA jhINuM abhyAsanA sAkSI rU5 che. cAlu varSamAM emaNe "mukura" nAmanuM eka moTuM mAsika kADhayuM hatuM paNa cAra aMke nikaLyA bAda te kemudI sAthe joDAI jatAM hAla kaumudInA sahataMtrI tarIke teo kArya kare che. :: emanI kRtio :: 1. uratanna ane nATayakaLA sana 1932 2. praNaya kAvya 178 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayendrasUri AcArya vijayendrasari temane janma kSatrIya jAtinA vizALa kuTuMbamAM sana 1880 mAM sanakhatarA (jI. zyAlakoTa-paMjAba) mAM thayuM che. temanuM gRhasthAvasthAnuM nAma zrI buddhAmalajI hatuM. pitAnuM nAma lAlA gopAladAsa ane mAtAnuM nAma zrImatI kRpAdevI hatuM. varnAkyulara miDala sudhI potAnA gAmamAM abhyAsa karI aMgrejI bhaNavA mATe teo zyAlakoTa gayA. tyAM sAdhuonA sahacArane kAraNe sanyAsa-dIkSA levAnI AMtarapreraNuM uThI. 1895 mAM teo gherathI cupacApa nikaLI gayA. ane prema vijayajI mahArAja pAse dIlhI AvyA. tyAMthI vijayadharmasUri pAse AvI dIkSA lIdhI. gurU sAthe gujarAtathI banArasa AvyA. temanA gurUe tyAM pAThazALA sthApI ane temane pitAne hiMdanA sAhityane pUrepamAM pracAra karavAnI tamannA jAgI. tene mATe eka " saMskRta-prAkRta sirijha zarU karI; je "yaza vijaya graMthamALA'ne nAme hAla bhAvanagaramAM niraMtarapaNe cAle che ane aneka pustake temAMthI prakaTa thayA che. banArasa gayA pachIthI temanuM AkhuM jIvana sAhityanA pracAraka ane sAhityanA rasiyA tarIke ja vItyuM che. jIvanane moTo bhAga pAzcAtya lokone sAhitya pUruM pADavAmAM gALyo che. seMkaDe varSothI aNa sparyA rahelA gra sammati tarka, haima keza, avatArikA Adi dhraDha granthane prakAzita karI uddhAra karyo ane chUTe hAthe hiMda ane yuropamAM pustakanI lANI karI. tyAM Aje jaina sAhityane je bahoLA pracAra che te vijayendrasUrine AbhArI che. temanI smaraNazakti eTalI tIvra che ke je kAMI temanA vAMcavAmAM ke jovAmAM Ave che te sArI rIte yAda rAkhI zake che ane References repharansa mATe eo jIvatI jAgatI Encyclopedea enasAIkalapiDiyA rUpa che. temanI saMgraha karavAnI zakti paNa ajaba che ane tene badho upayoga temaNe pustaka ane aitihAsika vastuo ekaThI karavAmAM karyo che. temaNe e saMgrahathI "hemacaMdra lAyabrerI "nI zarUAta karI, ane te pachI vijayadharmalakSmI jJAnamaMdira tarIke prasiddha thaye, je 1923mAM pitAnI AcAryapaddhInA arasAmAM tarIke janatAne arpaNa karyo. 179 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI ItihAsa e temane mukhya viSaya che ane temAM teo pramANabhUta gaNAya che. vijayadharmasUrinA samudAyamAM jeTaluM etihAsika kAma thayuM che te badhuM emane AbhArI che. "sUrIzvara ane samrATamAM muni vidyAvijayane AmaNe amara banAvI dIdhA che. tenI prastAvanAmAM lakhyuM che ke "vijayendrasUrijI na hota te A grantha banyuM na hota, tenA yazanA bhAgI saMpUrNapaNe teo ja che." vijayadharmasUrinA samudAyamAM ItihAsa viSayanA je kAMI chAMTA che te vijayendrasUrinA phuvArAmAMthI uDelA che. temaNe pitAnI A badhI zaktio gurUne nAme vAparI. temaNe je kAMI kAma karyuM te badhuM vijayadharmasUrine nAme karyuM. temane "vizvavikhyAta" banAvavAnuM lakSya rAkhyuM. Aje hiMda ane yuropamAM sAhityakAro ane saMsAyaTIomAM sAhitya pracAraka tarIkenI jaLahaLatI kIrti vijayendrasUrinA khaMtabharyA purUSArthane AbhArI che. sana 1922mAM temanA gurUne svargavAsa thayo. 1923mAM AgarAnA saMghe temane AcArya paddhI ApI. dharmagurUnA svargavAsa thayA pachI bIjI saMsthAone sthAyI banAvavAnuM kAma paNa temanA upara AvyuM. 1971mAM teo gurUnA samAdhi maMdiramAM zivapurI pAchA pharyA. teoe prAraMbhika kArya karIne pitAnA jJAnanI ghaNune bheTa karI che. prAcIna sAhityane uddhAra karI, heLo pracAra karI ujaLuM banAvyuM che. .:: emanI kRti : : Reminiseeness of Vijayadharmasuri 1928 14 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtilAla gulAbadAsa tolATa zAMtilAla gulAbadAsa tolATa ee jJAte dazA poravADa vaNika ane suratanA vatanI che. emanA pitAzrI gulAbadAsa gopALadAsa tolATa zrImaMta gAyakavADa sarakAranA keLavaNIkhAtAmAM uMcI paki bhogavatA hatA; emanA mAtuzrInuM nAma gulAbagaurI hatuM. emane janma sana 1904mAM tA. 31 mI julAInA roja suratamAM thayo hato. emanuM lagna sana 1927mAM muMbaImAM rA. cunIlAla dalAlanAM putrI sau. dhanavidyA sAthe thayeluM che. emaNe badhe abhyAsa muMbAimAMja karyo che; ane emanI vidyArthI tarIkenI kArakirdI yazasvI hatI. I. sa. 1924mAM InTara mIDIyeTa ArTasanI parIkSAmAM saMskRtanA viSayamAM sauthI vadhu mArka meLavavA mATe emane vilsana koleja taraphathI DaoN0 bhaDakamakara prAIjha ane oNlarazIpa ApavAmAM AvyA hatAM. sana 1926mAM emaNe bI. e.nI parIkSA IglIza ane saMskRta laIne narsa sahita pAsa karI hatI ane temAM saMskRtamAM prathama naMbare AvavAthI vilsana kaoNlejamAM sInIyara phelA nImAyA hatA. traNa varSa muMbaInAM prasiddha lakSmI ArTa prinTIMga vakarsamAM mudraNane anubhava meLavyA pachI teo hAla gavarnamenTa senTrala presamAM joDAyA che. kolejamAM vidyArthI avasthAmAM hatA tyAre teoe gujarAtI mAsikAmAM kAvya, lekho ane avalokano lakhavAnuM zarU karyuM hatuM. sva. bhogIndrarAva dIveTIAnA lakhANa tarapha emane vizeSa mamatA che ane tethI temanA vArtAnAM pustakone punaruddhAra karavAne yaza emane ghaTe che. | svargasthanuM caritra-bhogIndrarAva diveTIA-jIvana, samaya ane sAhitya e nAmathI eo hamaNAM lakhI rahyA che ane thoDI mudatamAM te prasiddha thaze; tema emanI prasiddha vArtAonI navI AvRttiomAM graMthaparicaya lakhI emaNe e sAhitya sulabha karavAmAM AgaLa paDato bhAga lIdho che. emanA be TuMkI vArtAnAM pustake tAjetaramAM bahAra paDayAM che; ane te prazaMsApAtra nivaDayAM che. :: emanI kRtio :: ne. pustakanuM nAma. prakAzana varSa 1. kalpanAnI mUrtio sana 1933 2. jIvananAM pratibiMba 181 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gra'thakAra caritrAvaLI satyendraprasAda sAMkaLezvara mahetA ee nAte rAyakavALa brAhmaNa, amadAvAdanA vatanI, mULa khArejAnA- emanA pitAnuM nAma sAMkaLezvara ane mAtAnuM nAma revAbAi che. emane janma saM. 1948mAM thayA hatA; ane lagna emanA agIyAra varSe amadAvAdamAM sau pAvatIdevI sAthe thayaluM. gujarAtIne abhyAsa pUrA thayA bAda iMgliza zALAmAM te joDAyalA, chaThThA dhAraNa sudhI paheAMcyA hatA. saMskRtanuM zikSaNa emaNe emanA pitAzrI pAsethI dhera lIdhuM hatuM. sAhityane teo sArA zAkha dharAve che; ane lekhana pravRtti emane cAlu vyavasAya che; tema leAkasevA kAryamAM satata joDAyalA rahe che. hAlamAM te myunisipala sabhAsada che. emaNe saMkhyAbaMdha navalakathAe lakhelI che; ane te lokapriya thaI paDavAthI tenI aneka AvRttie thayalI che. emanI keTalIka navalakathAonI philmA paNa utarI che. te parathI vAcakane emanI buddhi te zaktine khyAla Avaze. :: emanI kRtio : : (1) kumudakumArI (2) padmalatA (3) tarUNa tapasvInI bhA 1-2 prathama bhAga saM. 1971 bIjo saM. 1973; pIlma utarI che. (4) kALarAtri bhA. 1-2 sa. 1971mAM; phIlma utarI che. (5) vasaMtavijaya bhA. 1 thI 4 prathama 1974, bIje 1976, trIjo-cothA 1977, (6) jherI jamAnA bhA. 1 thI 5, saM. 1977 mAM (7) kailAsakumArI bhA. 1-2 (8) vizvameAhinI bhA. 1 thI 8 bhA. 1 thI 4, saM. 1978, bhA, 5 thI 8 saM. 1979 (9) kusumakAnta bhA. 1 thI 3 bhA. 1 1974, bhA 2 1978, bhA. 3 1980 182 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyendraprasAda sAMkaLezvara mahetA (10) ratnapuranI gaMbhA (11) kuMja kIzorI. (12) mAyAvI meAhinI (13) adabhUta yAginI (14) sIkAmanI virAMganA (15) zahIdonI sRSTi (16) Adarza ramaNi (17) rAjaputa pratijJA (18) julmI jAlIma (18) bahAdura bALA 183 saM. 1983 1989 1987 "" wr "" 1989 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI muMdaralAla nAthAlAla joSI e jJAta bhaTTa mevADA brAhmaNa, naDiAdanA vatanI che. emane janma mAtara tAluke nAyakA gAmamAM temanA mosALamAM tA. 12 mI me sane 1898 nA roja thayo hato. emanA pitAnuM nAma nAthAlAla ane mAtAnuM nAma sUrajabA che. emanuM lagna i. sa1910 mAM naDiAdamAM sai. hIrAlakSmI sAthe thayuM hatuM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa emaNe naDiAdamAM lIdhuM hatuM. emaNe InTara ArTasa sudhI abhyAsa karyo che. sana 1920-21 mAM mahAtmA gAMdhIjInA sAdane sAtha ApI teo asahakAranI hilacAlamAM kaeNleja abhyAsa choDIne joDAyA hatA. hAlamAM teo naDiAdamAM eka vaidya tarIke samAja sevaka auSadhAlaya sthApI (eka AnA auSadhAlaya) lekopayogI sevAkArya karI rahyA che. sAhitya, purAtatva, tatvajJAna e emanA priya viSaya che; ane bhagavadgItA, upaniSade, ane mahAbhArata tema zrI zaMkarAcArya, buddha bhagavAna ane kavi kAlidAsa tema zekha sAdI ane hAphIjhanI emanA jIvana para chApa paDelI che. kheDA jIllAnA eka agragaNya asahakArI kAryakartA tarIke teo jANItA che; ane kAyadA bhaMganI caLavaLanA aMge cha mAsanI jela yAtrA paNa teo karI AvelA che. sAhityamAM teo sAro rasa dharAve che ane vakhatovakhata mAsikAmAM vidhavidha viSayo para lekho lakhI mekale che jemAM IDe sIdiyA (sAhityamAM pragaTa thaelI lekhamALA hindI parathI anuvAda) khAsa dhyAna kheMce che. :: emanI kRtio :: cInagArI 1928 varNa mImAMsA 19.4 184 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdarajI gokaLadAsa beTAI suMdarajI gokaLadAsa beTAI - eo jJAte gugaLI brAhmaNa ane beTa dvArakAnA vatanI che. emano janma saM. 1960nA bhAdrapada suda bArazane budhavAranA roja beTa dvArakAmAM thayuM hatuM. emanA pitAnuM nAma gokaLadAsa goradhanadAsa ane mAtuzrInuM nAma (sva. vrajarabAI che. emanuM lagna saM. 1978nA vaizAkha suda 12 nA roja dvArakAmAM sau. caMdA bahena sAthe thayuM hatuM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa emaNe beTa ane dvArikAmAM lIdhuM hatuM; ane uMcuM zikSaNa muMbAImAM-prathamanAM be varSo seMTa jhevIaramAM ane bI. e.nAM be varSa elphInsTana kaeNlejamAM. hAiskulanA abhyAsa daramiyAna emane inAma ane oNlarazipa maLelAM. hAlamAM teo gujarAtI hindu strImaMDaLa taraphathI cAlatA strIvidyAlayamAM mukhya zikSaka che; ane ela ela. bI. no abhyAsa paNa pUre karyo che. bhASA, sAhitya ane dharmatatvajJAnanuM vAcana emane vizeSa game che; gItA e emanuM priya pustaka che. kolejamAM zrIyuta narasiMharAvanA e priya ziSya hatA. emanI kavitA gujarAtI mAsikamAM avAranavAra pragaTa thAya che; ane tene eka saMgraha "ti-rekhA" nAme cAlu varSamAM prasiddha thayela che. zrIyuta narasiMharAve tene upadaghAta lakhe che, e ja emanI kavitA mATe uMcuM pramANapatra che. :: emanI kRti : : ne. pustakanuM nAma prakAzana varSa 1 jyoti rekhA sana 1934 185 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAmIdamIyAM DAsAmIyAM saiyada ee amadAvAdanA vatanI ane saiyada kuTuMbanA che. emanA janma amadAvAdamAM sana 1892mAM thayA hatA. emanA mAtuzrInu nAma amIrakhIkhI che. emanuM prathama lagna sana 1909mAM amadAvAdamAM thayuM hatuM ane khIjI vAranu lagna sana 1923mAM jhethyunisA begama sAthe thayuM hatuM. amadAvAdamAM emaNe badhuM zikSaNa lIdhuM hatuM ane te daramiyAna emane hAi ane speziyala skAlarazipeA maLI hatI. tee aMgrejI, gujarAtI, phArasI, arakhI, urdU, hindI ane baMgALI bhASA sArI rIte jANe che. prathama te sarakArI revanyu DipArTamenTamAM nAkara hatA. sarakArI nokarI cheADayA pachI patrakAra tarIkenuM jIvana sana 1917thI zarU karyuM hatuM. graMthakAra caritrAvaLI dhama, ItihAsa ane bhASA e emanA priya viSayA che; ane emanA jIvanapara kurAna, gItA ane sAkreTIsanI asara thayAnu tee lakhe che. hindu dharma prati emane pakSapAta che; ane vaiSNava sAhitya paNa ThIka vAMceluM che. zikSaka ane patrakAra tarIke teo jIvana gALe che. :: amanI kRtio :: pustakanuM nAma. tuM. 1. jheharA hajharata khAlida bina vAlIda 2. 3. vIrAMganA ke devAMganA ? 4. pizAca lIlA 5. premanI pratimA 6. premanA zikAra 7. apsarA ke cuDela prema vijaya 8. 9. mahisaranA siMha 10. bhUta baMgaleA 186 prakAzana va. sana 1918 1918 1919 29 ,, 22 ,, 32 ,, "" " 32 1925 "" 1926 1927 1928 1930 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hariza'kara odhaDabhAI ThAkara hariza'kara oghaDabhAI ThAkara ee nAte audicya sahasra brAhmaNa che; ee mULa kathArIAnA ( dhaMdhukA ane rANapura vacce AveluM ejansInuM gAmaDuM ) vatanI, ane emane janma tA. 37 mA sana 1887 nA roja kArDiAvADamAM gaDhaDAmAM thayA hatA. emanA pitAnuM nAma edhaDabhAi ane mAtAnuM nAma jaDImhena che. emanuM lagna sana 1907 mAM vaDhavANa zahera pAse AvelA dedAdarA gAme sA. sAvitrIbDena sAthe thayuM hatuM. prAthamika zikSaNa emaNe kathAriAmAM lIdhuM hatuM ane pachI vIramagAmamAM abhyAsa karI gujarAtI varnokyulara phAinala parIkSA pAsa karI hatI. tyArabAda muMbAinI A samAjanI saMskRtazALAmAM laghukaimudI tema rAmAyaNa, mahAbhArata, manusmRti,upaniSad Adi dhArmika graMthAnuM traNa varSa paryaMta adhyayana kareluM che. te daramiyAna A pratinidhi sabhA pratimAsa rU. 15 nI skolarazIpa temane ApatI hatI. tyArathI emaNe AryasamAjanI sevA karavAmAM potAnuM jIvana apaNu karyuM che ane tenA aMge aneka prakAranI sAhitya pravRtti upADelI che. traNa varSa A prakAzanuM taMtrIpada dhAraNa karyuM hatuM. itihAsa ane dharma e emanA priya viSayeA che, IMgrejInuM samULagu jJAna nathI paNa vamAna sAhityanA vAcanathI tee cAlu vicAra pravAha sAthe saMsaga rAkhI rahyA che. :: emanI kRtio :: 1 sa'gIta zreNI 2 janAImAM gAvAnAM gItA 3 janAjI 4 sUryabhedana vyAyAmane anuvAda 5 Asana ane ArAgyanA anuvAda huM hindujAtimAM AryasamAjanuM sthAna 7 musalamAna bhAIone khullApatra pramANasAgara 187 1910 1911 1924 1929 1928 1929 1928 1933 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI munizrI himAMzuvijayajI (anekAntI) ee che. murtipujaka jaina saMpradAyanA sAdhu che. emanI jAti visApArava La ane dharma jaina che. emanA pitAnuM nAma vanecaMdrajI ane mAtAnuM nAma pArvatI hatuM. emanuM mULa vatana baladuSTa ( sIrAhi sTeTa ) hatuM. emanA janma vikrama saMvat 1960 nA vaizAkha mAsanA zukala pakSamAM pADiva gAmamAM thayA hatA. emanuM nAma himmatabhala hatuM. agyAra va sudhI emaNe gAmaDAnI zALAmAM abhyAsa karyAM. emanA gaNitane viSaya sArA hatA. gujarAtIneA mAmulI abhyAsa tyAMja karyAM. kavi dalapatarAmanI kavitA upara emanA prema tyArathI hateA. vi. saMvat 1971 mAM ee karanUla ( madrAsa ) gayA. emanA pitAnI tyAM meATI dukAna hatI. tee sAhisaka vyApArI hatA. emaNe tyAM rahI vyApAramAM sArI hAMziyArI meLavI; khAnagI iMgrejI ane urdunA abhyAsa paNa karyo. vi. saMvat 1974 mAM emanA pitAe mu`baImAM dukAna karI eTale ee muMbaI AvyA. ' eene muMbaImAM sunIlAlabhAi kAnunIno samAgama thaye.. kAnunI eka sAcA brahmacArI ane tyAgI zrAvaka che. emanA saMsanI himmatamalanA jIvana upara ghaNI suMdara asara thaI. teja arasAmAM brahmacaya digdarzana ' ( vijayadharmasUri racita ) nAmanuM pustaka emaNe vAMcyuM. AthI emaNe aDhAra varSa pahelAM lagna nahi karavAnA nizcaya karyo. teja samaye zAstravizArada zrIvijayadhasUri muMbaI padhAryA. temanA upadeza himmatamale sAMbhaLyA ane saMsAra upara emanI viraktatA thaI. eee be varSa sudhI vijayadhasUri pAse sAdhu dharmanA abhyAsa karI temanI pAseja vi. saMvat 1978 nA vaizAkha sudI trIje, pitAne samajAvI IMdAramAM jAhera rIte dIkSA lIdhI. emanuM sAdhu dazAnuM nAma himAMzuvijaya rAkhI munirAjazrI vidyAvijayajInA ziSya thayA, ke je prasiddha vaktA, jabbara lekhaka ane sAkSara che. emaNe saMskRta vyAkaraNanuM adhyayana zAntamUrti munizrI jayaMtavijayajI pAse karyuM; sAthe sAthe keTalAMka jainastrAnuM paNa adhyayana karyuM. have darzanazAstra ane sAhityanA abhyAsa karavAnI emanI utkaMThA vadhI. 185 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI himAMzuvijayajI (anekAntI). sanmati tarka sudhI jaina nyAyanA graMthono abhyAsa munizrIe karyo. naiyAyika, vaizeSika, baddha ane gasAMkhya darzananA svataMtra graMthonuM emaNe meTA paMDita pAse khAsa adhyayana karyuM. kAvya ane alaMkAra zAstrane abhyAsa emaNe prAraMbhamAM nyAyatIrtha munizrI nyAyavijayajI pAse karyo. saMskRtamAM kAvya racavAnI paddhati paNa temanI pAse jANI lIdhI. kAvyano uce abhyAsa emaNe paMDita zivadatta kaviratna pAse karyo. abhAsa sAre thayo hovAthI emaNe kalakattA yunIvarasITInI nyAya ane sAhityanI tIrtha sudhInI badhI parIkSAo ApI. be viSayanI tIrtha parIkSAomAM pAsa thayelA jana sAdhuomAM eozrI pahelA ja che. vyAkaraNa ane sAMkhyanI prathamA ane madhyamAM parIkSAmAM paNa eozrI pAsa thayelA che. hemacaMdrAcAryanA vyAkaraNathI emaNe prAkRta mAgadhI, apabhraMza vigere bhASAonuM sAruM jJAna meLavyuM. eozrIe ghaNA brAhmaNa saMnyAsi ane jaina sAdhu tathA zrAvakone nyAya, vyAkaraNa, kAvya vigerenuM adhyayana karAvyuM che ane karAvatA rahe che. sArA sArA vidvAna emanI sAthe tAtvika vArtAlApa ane carcA karI saMtoSa meLave che. sane 1926 thI emaNe lakhavAnuM zarU karyuM. "jainadharma prakAzamAM "lekhana zakti" viSe pahelo lekha lakhyo. dhIre dhIre munizrIe hiMdI, gujarAtI, saMskRta ane prAkRta bhASAomAM gadyapadya lekho lakhI pitAnI zaktine sAro vikAsa sAdhyo. sarasvatI, mAdhurI ane kAnta, prabhAta, AtmAnaMda, vIra, zvetAmbara jaina, jainamitra, jainadharmaprakAza, zAradA, buddhiprakAza, pIyUSa patrikA, jaina, jainaprakAza, mahArASTrIya jaina, kheDAvartamAna, dezImitra, muMbaI samAcAra, sAMja, saMdhi, gujarAta samAcAra, vigere raimAsika, mAsika, aThavADika ane dainika patramAM itihAsa, samAlocanA ane samAja viSayanA emanA mahattvanA lekho prasiddha thayA che. saMskRta ane prAkRta bhASAomAM emanI kavitAne vidvAne vakhANe che. dharmaviyogamALA nAmanuM eka kAvya emaNe sAta bhASAomAM racyuM che. judA judA patramAM emaNuM ghaNuM saMskRta kAvya prasiddha thayAM che, ane ghaNuM chapAvyA vinA aprasiddha che. munizrIne saMzodhana, samAlocanA ane jJAnadAna ApavAne ghaNe zekha che. zAMta rIte kolAhala vagaranA sthAnamAM rahI lakhavA vAMcavAnuM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvALo emane vadhAre game che. zivapurI, muMba ne iMdera emanA vidyAbhyAsanA khAsa kSetrA che. hemacaMdrAcAryanA vRtti sahita vyAkaraNa vigere prAcIna gra MthAnuM emaNe navI paddhatie saMzodhana karyuM che. mALavA, yU. pI., vrajabhUmi, buMdelakhaMDa mahArASTra, khAnadeza ane gujarAtamAM emaNe page cAlIne paTana karyuM che ane keTalAMka pravAsanAM vA emaNe prasiddha karyA che. atyAre eezrI sAhityasevA ane upadezanuM umadA kArya karatAM, vyApyAtaH cUDAmaNi munirAjazrI vidyAvijayajInI sAthe gujarAtamAM vicarI rahyA che. :: emanI kRtio : : 1. dharmavayAga mALA 2 jaya taprabaMdha 3 siddhAnta ranikA (prastAvanA) 4 pramANu nayatattvAleAka ( sa Mzodhita ) 5 siddhahemazabdAnuzAsanam ( sa Mzodhita ) 6 jaina saptapadArthI ( sa Mzodhita ) 1932 99 1930 1933 1934 1934 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvalI (arvAcIna videhI) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vakhate videhI graMthakAra vibhAgamAM mAtra traNa graMthakArA-jemanI zatAbdI hamaNAMja ujavAI che, emanAM caritra ApI zakIe chIe; te kAmamAM taiyAra lekhAnA upayAga karyo che; ane te mATe ame tenA lekhakonA upakAra mAnIe chIe. saMpAdaka Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI karasanadAsa mULajI A prasiddha, niDara ane AgrahI sudhArakano janma muMbAImAM I. sa. 1832 mAM thayo hato. teo jJAtie kaLa vANIyA ane dharme vaiSNava hatA. temanuM mULa vatana mahuvA pAse vaDALa gAmamAM hatuM; paraMtu temanA vaDavAo muMbaI AvIne vasyA hatA. phakta sAta varSanI kumaLI vayamAM temanAM mAtA maraNa pAmyAM ane emanA pitAe bIjIvAra lagna karyuM. A banAvathI emane mAtA ane pitA beunAM lAlana pAlana gumAvavAM paDayAM, ane teo mosALamAM ja ucharyA. tyAM temanI saMbhALa mukhyatve temanI mAzI tathA mAnI kAkIe karI. o kAkI paNa vidhavA hatAM ane karasanadAsanI saMbhALa khAsa rAkhatAM hatAM. temaNe gujarAtIno abhyAsa pUro karyA pachI elaphansTana insTITayuTamAM aMgrejIno abhyAsa karavA mAMDayuM hatuM. tyAra bAda kolejamAM dAkhala thavAno temane vicAra thayo; paraMtu paisAnI tANa paDavAthI temaNe nokarI sAthe bhaNavAno vicAra karyo. paraMtu temAM saphaLa thayA nahIM, tethI chevaTe paisA bharIne kaoNlejamAM dAkhala thayA. tyAM eka varSa pachI te rkolarazIpa maLI eTale temanuM kAma saraLa thaI gayuM. A arasAmAM eTale I. sa. 185ramAM muMbAInA vAtAvaraNamAM sArI jAgRti jovAmAM AvatI hatI. zarUAtanI aMgrejI keLavaNInAM zubha parika NAma sarvatra najare paDatAM hatAM. te vakhatanA aMgreja vidyAguruo pAThazALAmAM zikSaNa ApavA uparAMta jJAna vadhAravA mATe vidyArthIone vAMcana sabhAo ane carcA samAje sthApavA uzkeratA hatA, temaja vidyA prasAranuM vyavahAruM kArya karavAnuM uttejana paNa yuvakone ApatA hatA. AvI eka sabhAnI eka zAkhAnuM nAma "gujarAtI jJAna prasAraka maMDaLI' hatuM. AmAM samAjamAM cAlatA kurivAjo upara bhASaNa paNa thatAM hatAM, ane temAM dAdAbhAI navarejI, 3. bhAu dAjI vagere vidvAno ghaNo AgaLa paDato bhAga letA hatA. karasanadAsa A maMDaLIthI ghaNAja AkarSAyA hatA, ane tenA kAryamAM teo rasabharyo bhAga letA hatA. A "jJAna prasAraka maMDaLImAM gujarAtI temaja dakSaNI hiMduo tathA meTe bhAge pArasI yuvake bhAga letA hatA. eTale tenA kAmathI utsAhI gurjara yuvakane saMtoSa thayo nahi. tethI temaNe 193 25 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI buddhivardhaka sabhA" khAsa judI sthApI. karasanadAsa A banne sabhAemAM bhAga letA hatA. buddhivardhaka sabhA"mAM vakhato vakhata sudhArAnA koI koI viSayo upara nibaMdha vaMcAtA hatA, ane te prasaMge sabhAsado uparAMta bahAranA gRhasthane paNa AmaMtraNa ApavAmAM AvatAM hatAM. 22 mI ogaSTa 18para ne divase karasanadAse A sabhA samakSa "dezATana" viSe nibaMdha vAMcyo hate. A nibaMdha "buddhivardhaka sabhA" nA aMka bIjAmAM prasiddha karavAmAM Avyo hatuM. karasanadAsanuM A prathama jAhera kAryuM hatuM. A bhASaNa, temAMnI dalIla mATe tathA vAMcavAnI chaTA mATe paNa, te samaye vakhaNAyuM hatuM. A bhASaNamAM be dRSTibiMduthI carcA karavAmAM AvI hatI. eka to Arthika dRSTiye paradezagamana bahu ja agatyanuM che ane te mATe yuvakone utsAhita karyA hatA. ane bIjuM dezATana karavAmAM zAstrano vAMdho nathI tethI jJAtio taraphathI dezATaNa karanArane pajavaNI thavI joIe nahi. * A samayamAM "jJAna prasAraka maMDaLInA sabhAsadonuM dhyAna hiMduonI bALavidhavAnAM duHkho tarapha dorAyuM. suratamAM durgArAma mahetAjI temanAM duHkha dUra karavA tanatoDa mahenata karatA hatA. muMbaImAM paNa koI dayALu pArasI gRhastha te saMbaMdhI kaI uttama nibaMdha lakhe tene rU. 150 nuM inAma ApavA batAvI. "jJAnaprasAraka maMDaLInA maMtrIe te mATe jAherAta kADhI. ane karasanadAse te nibaMdha lakhavA taiyArI karavA mAMDI. A arasAmAMja karasanadAsanAM juvAna kAkI vidhavA thayAM hatAM. tethI cuDIkama ane kezavapananI duSTa kriyA samaye je trAsa thAya che te temanA jevAmAM pratyakSa Avyo, ane temaNe lakhavA mAMDelA nibaMdhamAM tenuM varNana tAdaza ApavAmAM AvyuM hatuM. A nibaMdhamAM vidhavAonAM pharI lagna karavAnI tarapheNamAM temaNe mata jAhera karyo hato. A lekha karasanadAsanI kAkInA gharamAM eka mANasa rahetA hatA tenA jovAmAM Avyo. e mANasa sAro nahoto ane emanA bhadgama kAkAne teNe kulakSaNe caDhAvyA hatA. te sadAcaraNI karasanadAsathI ghaNoja karatA hatA. tethI karasanadAsa sAme temanAM kAkIne caDhAvI mukavAne A lAga teNe joyuM. teNe nibaMdha cerIne temanI kAkIne vaMcAvyo, ane kahyuM ke A te tamArA upara ja lakhAya che. A uparathI karasanadAsane temanI kAkIe gharamAMthI kADhI mUkyA, ane temanA nibaMdho nAza karyo. 194 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI A rIte Azraya javAthI karasanadAsane ghaNIja taMgI paDavA lAgI. skAlarazIpanI madadathI thADe! samayatA abhyAsa cAlu rahyA, paNa ekaMdara piraNAma e AvyuM ke temane kAleja cheADavAnI jarUra paDI. zeTha geAkaLadAsa tejapALa eka vidyAvilAsI nara hatA. sudhArAnAM kAryo tarapha temane pakSapAta hateA. temaNe mAMDavI upara rahetA mANasAnA upayega mATe eka dharmAdA nizALa sthApI, tenA mukhya gurUnuM kAma karasanadAsane soMpyuM. A rIte zikSakanA uttama dhaMdhAmAM tee joDAyA. temaNe potAnuM kArya uttamatAthI khAvI hAtha nIcenA zikSAmAM ghaNo ja utsAha preryAM, ane TuMka vakhatamAM ja temanI nizALa vakhaNAi, paraMtu ekalA nizALanA kAryathI karasanadAsane saMtA thAya tema nahetuM. temaNe buddhipUrvaka sabhA'ne udyama vadhArI mRkyA. temAM phakta bhASA ja karAvavAthI temaNe saMteSa na mAnyA, paraMtu tenI mAraphate zikSaNanAM vyavahArU kA paNa karAvyAM. samAja sudhArAnA AdhAra strI-zikSaNa upara che e sUtra, A utsAhI yuvaka ma'DaLa samajhayuM hatuM ane tethI sabhA taraphathI e kanyAzALAo sthApavAmAM AvI. AmAM sabhAsadoe maphata kAma karavAnuM upADayuM ane dhanavAnee bIjuM kharca ApavAnuM kabUlyuM. AmAMnI kATanI kanyAzALAnuM badhuM kharca dhIme dhIme zeTha maMgaLadAsa nathubhAie mAthe lIdhuM ane tenI sarva dekharekhanuM kAma karasanadAse upADI lIdhuM. "" 6.6 "" A uparAMta sudhArAnI tarapheNamAM leAkamata jAgrata karavA mATe karasanadAsane eka aThavADika patranI jarUra jaNAi. " rAta-gAphatAra nAme eka avADika patra pArasIe kADhatA hatA ane temAM karasanadAsa hiMdu sudhArAo viSe lekhA paNa lakhatA hatA. paraMtu hiMduonA prazne! eTalA badhA hatA ke judA patra vinA badhA kharekhara carcI zakAya nahi. tethI 1855 nI sAlamAM karasanadAse satya prakAza nAme aThavADika patra prasiddha karyuM. temAM bahuja hIMmatathI tIkhI bhASAmAM teee junI nukazAnakAraka rUDhIyA sAme lekha lakhavA mAMDayA. vaLI te samayamAM buddhivaka sabhA' ce paNa niyamita mAsika zarU karyuM. A rIte lokajAgRtinAM A me upayeAgI sAdhanA astitvamAM AvyAM. ' satya prakAza'mAM sa mahenata karazanadAsa karatA hatA ane paisAnI madada sara maMgaLadAsa nathubhAI vagere ApatA hatA. A rIte dhana ane buddhi, lakSmI ane sarasva ( 195 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLa tIne suyAga thaI suMdara sevA thatI hatI. paraMtu A samayamAM sara TI. sI. seApa karasanadAsanA kelavaNI saMbaMdhI kAmathI saMtuSTa thayA ane DIsAnI aMgrejI nizALanA mAstaranI jagAye temane nimyA, karasanadAsa DIsA gayA tyAre satyaprakAza mahIpatarAma rUparAma nIlakane sAMpyuM. cha mahinAmAM mahIpatarAma paNa muMbAi che|DI gayA eTale jhaverIlAla umiyAzakara yAjJikanA hAthamAM te AvyuM. paraMtu eTalAmAM te| karasanadAsa pAchA muMbAI AvyA ane temaNe ' satya prakAza 'peAtAnA hAthamAM lIdhuM. ' DIsAmAM karasanadAsa phakata dasa mahinAja rahyA hatA. tyAM temanI tabiyata bagaDI ane geArA dAkatare mAMsa khAvAnuM kahyuM. paraMtu prANa jAya te paNa abhakSya bheAjana nahi karUM ema temaNe kahyuM. muMbAi davA karAvavA mATe temaNe rajA mAgI; paraMtu te geArA dAktare sarTIphikeTa ApavA nA pADI. karasanadAsa rAjInAmuM ApI muMbAi cAlI gayA, ane tyAM ja peAtAne priya ughame| AdaryAM. karasanadAsa sudhArAnA himAyatI hatA; paraMtu ghaNA ja dharmiSTha hatA te A uparathI jaNAI Ave che. ee dhamAdha naheAtA, paNa dharmavihina teA naheAtA ja eka nAnA banAva A vakhate banyA tethI paNa karasanadAsa siddhAMtane vaLagI rahenArA hatA te joI zakAya che. 1857nI sAlamAM karasanadAse trIjIvAranAM lagna karyA. emanI prathama banne patnIe gujarI gaI hatI. A vakhate temaNe jarInA jAmA paherI gheADe besavAnI nA pADI. sAsarIyAMe dhamakI ApI ke cAlu rIvAja nahi pALA te vevizALa toDIzuM. paraMtu karasanadAsa tA potAnA vicAramAM makkama ja rahyA ane sAdA paheravezamAM page cAlatA ja gayA. jo ke AthI bhAMjagaDa thaI; paraMtu mitrA vacce paDavAthI aMtamAM salAha thaI. A vAtathI karasanadAsanI jAhera hiMmata tathA makkamatA jaNAi Ave che. 66 satyaprakAza samAja sudhArAnI carcA teA karatuM ja hatuM. tevAmAM vaLI eka navI bAbata upara lakhavAne prasaMga Avyo. gAmAMijI mahArAjo tathA brAhmaNeA vacce jhagaDA thayA. vaiznava diAmAM chappanabheAga thatA hatA temAM mahArAjone sArA taDAkA paDatA hatA. brAhmaNA paNa tethI leAbhAyA ane temaNe paNa bhUlezvara zivamaMdiramAM chappanabhAga karyAM. mahArAjoe jANyuM ke brAhmaNeA Ama karaze te ApaNuM AkarSaNa ochuM thaI 196 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI jaze. tethI temaNe brAhmaNe upara humalo karyo, ane kahyuM ke je brAhma e zivaprasAda lIdhe te bharaDA thaI gayA. A sAthe vaiznavone AjJA karI ke e brAhmaNo have gorapade rahI zake nahi. gorapaduM jAya te brAhmaNanI Avaka jAya. Ama hovAthI baMne pakSe jAheramAM lakhANa karavA mAMDayuM. A takane lAbha sudhAraka vaiznae lIdho. ane zeTha lakSmIdAsa khImajI vagere vaiznavoe maMdiramAM amuka sudhArA thAya to ja mahArAjane A jhagaDAmAM madada karavAnuM vacana ApyuM. mahArAjene A vAta gamI to nahi, paNa temanI madadanI jarUra hovAthI kabUla karI. Ama chatAM eka zarata evI karAvI ke badhA sudhArA eka varSa pachI amalamAM Ave, ane tyAM sudhI badho vAta gupta rAkhavI. sudhArako puratA jeramAM nahi hovAthI temaNe A zarata kabUla rAkhI, paraMtu brAhmaNane bahiSkAra karAvavAnI vAtamAM mahArAje phAvyA nahi. eTale temaNe eka garIba bhikhArI brAhmaNane ubhuM karI tenI pAse samasta brAhmaNa koma taraphathI mAphI maMgAvI, ane pote mAphI bakSI. A samayamAM mahArAje upara "satyaprakAze" niDaratAthI ghaNuM ja sakhta lakhANa lakhavA mAMDayuM. "satyaprakAza" nAM lakhANo zuddha buddhithI, dharma sudhAraNA mATe lakhAtAM hatAM. paraMtu mahArAje te pitAnI rIte sudhAravA jarAye taiyAra nahotA. tethI temaNe sudhArAvALA sAme sakhta lakhANa lakhavAnI goThavaNa karI. " cAbuka " nAme pArasI aThavADika patra hatuM, tenA mAlikane paisA ApI sudhArAvALAo sAme jhuMbeza calAvI. temanI tarapheNamAM dalIlo to hatI nahi. eTale temaNe gALone Azraya lIdhe, ane lakhatAM lakhatAM hadapAra gALo lakhI. pariNAme "cAbuka" sAme badanakSInI phariyAda maMDAI. mahArAjee tenA mAlikane kayo laDhavAnA paisA ApyA nahi, ane A bicAro bhADutI lekhaka mahAsaMkaTamAM AvyuM. aMte te vipharyo ane bacAvamAM teNe mahArAje sAme sAkSI samana kADhayA. mahArAje korTamAM javA rAjI nahotA. korTamAM javuM pitAnA padane zobhe nahi ema temanuM mAnavuM hatuM. vaLI korTamAM game tevA prazna puchAya te pitAnuM pikaLa khulluM paDI jAya e paNa temane Dara hatA tethI temaNe maMdiranAM dvAra baMdha karI dIdhAM ane belIphane pesatAM aTakAvyo. dvAra baMdha thayAM eTale Astika vizvanAM darzana paNa baMdha thayAM, 197 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI ane darzana vinA anna jaLa na levAno niyama ghaNuM strI purUSone hate. tethI sarvatra hAhAkAra thaI gayuM ane sudhArAvALAne puSkaLa gALo paDavA mAMDI. badhAM bhaktajanoe mahArAjane kAMIka toDa ANavA AjIjI karavA mAMDI. eTale mahArAjee bhakto pAse eka " gulAmI khata" karAvI lIdhuM. AmAM vaiznavoe nIcenAM kAma mAthe lIdhAM: mahArAje korTamAM javAthI mukta thAya tevAM pagalAM tAbaDatoba levAM. A mATe rU. 60000) nuM phaMDa karI vilAyata bArisTara mekalavAno vicAra temaNe karyo hato. mahArAje sAme koI paNa mANasa pharIyAda mAMDe tyAre vaiznavoe sAkSI pUravA javuM nahi. koipaNa hiMdu mahArAje sAme lakhANa kare to tene tAbaDatoba tenI nAnI bahAra mUkI de. koI paNa bIjA dharmane mANasa mahArAja upara samansa kADhe te tenI keI paNa upAye patAvaTa karAvI devI. * A khata upara marajI ke kamarajIthI ghaNIja sahI thaI. dareka kuTuMbamAM koIne koI mANasa custa vaiznava hoya eTale jeo pite sahI karavA nahetA bhAgatA teo upara mA, strI, ke bahenanAM dabANa AvyAM ane bhalabhalA sudhAraka kahevAtA vizvanI sahI paNa thaI gaI. karasanadAsanI hIMmatanI kasoTIne A samaya hato. gulAmIkhatamAM nAtabahAra mUkavAnI je kalama hatI te karasanadAsane mATe ja hatI ema sau jANatA hatA. karasanadAsanA madada karanArA ane mitroe paNa tene te saMbaMdhI cetavaNI ApI ane thoDA samaya mahArAje sAme na lakhavA salAha ApI. te loke nAta bahAra rahevA jarAye taiyAra nahotA. mahArAja pakSa to ghaNAja utsAhamAM AvI gayuM hatuM. temane khAtrI hatI ke have "satyaprakAza" temanI viruddha lakhI zakaze nahi ja. AnI khAtrInI sAthe dareka jaNe ravivAranA "satyaprakAza" nI vATa AturatAthI jevA mAMDI. - karasanadAse badhI vAtane vicAra karyo. mitronI cetavaNI, pitAnA mAthA upara bhaya temaja pitAnI kharI pharaja : A sarva bAbatane vicAra temaNe pUrNa gaMbhirAIthI karyo. aMte teo evA nizcaya upara AvyA ke A prasaMge nabaLAI batAvavAthI sudhArAnA pakSane atizaya nuka 198 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI zAna thaze, mATe game te jokhame paNa je kArya hAthamAM lIdhuM che te viSe namatuM to nA ja mUkavuM ema temaNe TharAvyuM. bIjA ravivAranA "satyaprakAza" mAM A khatane temaNe "gulAmI khata" nuM nAma ApyuM ane tenI dareke dareka kalama upara bahu ja sakhta TIkA karI. rU. 60000) pheMkIne korTamAM nA javAne haka meLavavAne badale temaNe korTamAM nA javuM paDe tevA rastA levAnuM mahArAjane sucavyuM, ane kahyuM ke e rUpiyA vikaTorIA myujhIyamamAM Ape to lokone sAre lAbha thAya. vaLI lakhyuM ke jeo nItine mAge cAle ane pArakI paMcAta kare nahi, koInA devAdAra bane nahi, temane korTamAM javA vAre Ave ja nahi. tyAra pachI jemaNe sahIo karI hatI temanI gulAmI dazAnI temaNe puSkaLa mazkarI karI, ane chevaTe prabhuprArthanA karI ke A bhAIe mahArAjanI gulAmI karavA karatAM lekasevA tarapha dila lagADI te mATe dhanavyaya kare. A rIte karasanadAse bahu niDaratAthI potAnI pharaja bajAvI. temanuM joIne bIjAoe paNa nanAmI patrikAo kADhI maharAje viruddha ane A gulAmIkhatanI viruddha puSkaLa lakhANa kSe; paraMtu nAma sAthe bahAra AvI nAta bahAranA bhaya vahoravA keija taiyAra thayuM nahi. mAtra karasanadAsaja nAma sAthe bahAra AvyA ane temane nAta bahAra mUkavAnI hIMmata koInI cAlI nahi. kAraNa ke temane Dara lAge ke kadAca mAmale korTe jaze. A rIte gulAmI khatanI eka kalama tuTI. ane eka kalama tuTI eTale pachI bIjI kalama anusAra je paisAnI TIpa karavAnI hatI te paNa nA thaI. kadAca karasanadAsanA lakhANanI asara paNa lokonA mana upara thaI haze. A rIte karasanadAsa siddhAMtane vaLagI rahyA, ane te sAthe mahArAje upara temaNe vijaya paNa meLavyo. muMbaInA mahArAje karasanadAsanA humalA khALI zakyA nahi tethI temanI pratiSThA ghaTI ane pedAza ghaTavAne saMbhava paNa ubho thayo. muMbAInI A caLavaLano cepa bahAragAmane paNa lAge evA bhayathI suratanA meTA maMdiranA mahArAja jadunAthajI I. sa. 1860 nI adhavacamAM muMbaI AvyA. temanA pitA brijaratanajIne suratanA durgArAma mahetAjIne sahavAsa hato, ane kelavaNuM vagere keTalIka bAbato tarapha temanI sahAnubhUti thaI hatI, tethI muMbAImAM evo khyAla prasaryo ke Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI jadunAthajI mahArAja sudhArA pakSanA che. kharuM jotAM to e paNa masta ane anItimAna hatA; paNa muMbaImAM tenI mAhitI nahatI. AthI sudhArA vALA tathA junA matanA badhA ja temane maMdire javA lAgyA. tevAmAM maMgaLadAsa kanyAzALAmAM inAma ApavAne melAvaDa thavAno hato, tenuM pramukha pada temane levA vinaMti thaI te temaNe svIkArI, ane bharasabhAmAM inAma vaheMcI ApyAM. A uparathI sudhArAvALA phulAyA ane "satyaprakAza" mAM karasanadAse paNa temanAM vakhANa karyAM. A daramiyAna durgArAma mahetAjIne lIdhe suratamAM vidhavA punarlagnanI carcA ghaNI sakhta cAlatI hatI. teo ema kahetA hatA ke smRtizAstramAM vidhavAone pharI lagna karavAnI chuTa ApelI che. muMbaImAM ema vAtA cAlI ke jadunAthajI mahArAja aMdarakhAnethI vidhavA punarlagnamAM saMmata che. muMbAImAM A bAbatanI carcA kavi narmadAzaMkare upADI. jadunAthajI mahArAje paNa kahyuM ke zAstramAM rajA hoya to vidhavA punarlagna bhale kare; paNa rajA che ke nahi, e bAbata potAno mata darzAvyo nahi. muMbAImAM junA matavALAnI saMkhyA vadhAre eTale temane nAkhuza karavAnI icchA jadunAthachanI thAya nahi. paraMtu kavi narmada te khAIpIne temanI pAchaLa lAgyA, ane A viSayamAM zAstrArtha karavA mATe sabhA bharavAnI mAgaNI karI, ane kahyuM ke zAstramAM punarlagna karavAnI rajA che te huM sAbIta karI ApIza. jadunAthajI mahArAje A notaruM kabUla rAkhyuM ane sabhA bolAvI, kavi narmadAzaMkara pitAnA sobatIo, karasanadAsa mULajI, karasanadAsa mAdhavadAsa, dAkatara dhIrajarAma dalaparAma, mathurAdAsa lavajI vagerene laIne temaja zAstranAM pustako sAthe rAkhIne sabhAmAM gayA. jadunAthajI mahArAja te pAkA hatA. zAstrArthanuM jokhama kheDavA teo nahotA mAgatA eTale temaNe eka tarakaTa racyuM. kavi narmadAzaMkarane temaNe pahelo ja prazna pUcho ke tame vedazAstrone IzvarakRta mAne che ke nahi ? A praznane hetu sudhAravALAone sAmAnya lokonI najaramAM halakA pADI nAMkhavAno hato. paNa bheLA kavi tathA utsAhI sudhAraka yuvake te kAMI samajayA nahi. teoe pitAne khare mata jaNAvyuM teno sAmAnya lokoe evo artha karyo ke A lokone te hiMdudharmamAM ja zraddhA nathI. ane A uparathI AkhI sabhA ja A bAbatasara vikharAI gaI. A rIte A mahArAje pitAnI cAlAkI batAvavI zarU karI. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI paraMtu karasanadAse jadunAthajI mahArAjane jhaMpavA nA dIdhA. sabhAmAM ubhA thayelA muddA temaNe "satyaprakAza" mAM carcAvA mAMDyA ane tenA uttara jadunAthajI mahArAje judA judA patro mAraphate ApavA mAMDayA. mULa carcAnuM svarUpa badalAI gayuM ane "mULa hiMdudharma ane hAlanA paMthe" e viSe carcA cAlI. sudhArAvALA nAstika, pAkhaMDI ane dhutArA che, e jadunAthamahArAje humalo karyo. tenA uttaramAM sudhArApakSe ema carcA karavA mAMDI ke hiMdudharma pramANe kaLiyugamAM utpanna thayelA paMthe pAkhaMDI che, te paMthenA graMthe khoTA che, ane tenA AcAryo dhUtArA che; vaLI je paMthanA AcAryo anItimAna hoya te paMthe anusaravA yogya hoya ja nahi. "satyaprakAza" mAM vizvava dharma upara sakhta jhapATA AvatA hatA, ane tenA javAbo jadunAthajI "svadharmavardhaka" mAM ApatA hatA. 1860 nA sapTembakhkhI 16 mI tathA 29 mI tArIkhanA "svadharmavardhaka" mAM jadunAthajI mahArAje sudhArApakSa upara ghaNo ja sakhta humalo karyo. Ane uttara karasanadAse 21 mI okaTobaranA "satyaprakAza" mAM teTalI ja kaDaka rIte Apyo. "prAcIna hiMdu dharma' e mathALA nIce temaNe evo lekha lakhyo ke vallabhasaMpradAya jaDamULathI ja ukhaDI jAya. temAM ema jaNAvyuM ke A saMpradAya anItimaya che ane te anItine gekuLanAthajInA mULa graMthane Teke che. A vAta e graMthamAMthI utArA ApIne sAbita karI ApI hatI. gurU ane sevakIone saMbaMdha anItine uttejaka che mATe te nAbuda karavAnI temaNe salAha ApI, ane chevaTe jadunAthajI mahArAjane temaNe vinaMti karI ke gokuLanAthajIno graMtha radabAtala karavo. AkhuM lakhANa jhALa lAge tevuM hatuM paNa satya hatuM ane saddabuddhithI lakhAyeluM hatuM. satyaprakAza" mAM lakhAyela sakhta lekhanuM vera levAno nizcaya jadunAthajI mahArAje karyo. sane 1861 nA me mAsanI 14 mI tArIkhe temaNe hAIkorTamAM karasanadAsa mULajI sAme pitAnI AbarUne, te lekhathI nukazAna karavAne dA mAMDyo ane nukazAnI mATe rU. 50000) mAgyA. A dAvo mahArAja lAyabala kesa' nAme mazahura thaye, teja che. mahArAjanA manamAM te emaja hatuM ke A meTI rakamanA dAvA mAtrathI ja karasanadAsa narama thaI jaI page paDate Avaze. kAraNa ke temanI pAse dhana nahotuM. vaLI A samaye temanI uMmara mAtra 28 varSanI ja hatI. AthI ulaTuM mahA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI - rAja pAse puSkaLa dhana hatuM, ane anuyAyIonI saMkhyA paNa bahu moTI hatI. Ama chatAM karasanadAse te jAhera karyuM ke me je lakhANa lakhyuM che te satya ja che, ane A dAvAnA bacAva huM karIza. A uparathI jadunAthajI khIjI tajavIjamAM paDayA. karasanadAsane kAI sAkSI maLe niha tenI tajavIja temaNe karavA mAMDI. temanI sUcanAthI keTalAeka bhATIyAnA AgevAnee temanuM mahAjana ekaThuM karyuM ane temAM evA TharAva pasAra karAvyA ke mahArAjanI sAme kAI bhATIyAe sAkSI pUravI nahi, ane je pUre tene dhArA mujaba nAta bahAra mUkavA. A TharAva upara sahIyeA levAnuM zarU thayuM. bahu bahu dabANathI ghaNA 'mANasanI sahIe te upara levAi. A TharAva ane te upara levAyalI sahIone eka ja atha thAya ke karasanadAsane satya nyAya maLavA devA nahi. A pramANe nyAyanA kASmAM aDacaNa nAMkhavI te kAyadA pramANe eka aparAdha che. tethI karasanadAse bhATIyAnA e zeTIyA ane khIjA sAta AgevAnA ema karIne nava jaNA upara nyAyamAM vighna karavAnA gunhA sArU phojadArI mukamA mAMDaye| A mukamA 'bhATIyA kAnspIrasI kesa" ne nAme prasiddha che. A uparathI badhA bhATIyAe karasanadAsa upara bahu ja cheDAI paDayA, paraMtu te kAMI DaryAM nahi. eka be vakhata te temanA upara humalA paNa thayA hatA; paraMtu polisanI madadathI karasanadAsa bacI zakayA hatA. A kesamAM badhA ja gunhegArA takasIravAra daryAM ane e zeThIyAone hajAra hajAra rUpiyA daMDa thayA tathA khIjAenA tethI e daMDa thayA. daMDanI rakamamAMthI eka heAra rUpiyA karasanadAsane kharca peTe maLyA. A kesamAM karasanadAsane kula kharca cAra hajAra rUpiyAnuM thayuM hatuM. A rIte A bAbatane te aMta AvyA; paNa mULa kayeA tA hajI ubhA ja hato. mULa kayA ApaNe joI gayA tema jadunAthajImahArAje karasanadAsa upara badanakSInI pharIyAda mAMDIne pacAsa hajAra rUpIyAnI nukazAnI mAgI hatI te hatA. karasanadAse jaNAvyuM ke pAte gunhegAra nathI ane khacAvamAM peAtAnuM acAvanAmuM raju karyuM. A rIte mAmalA rasa upara caDhayA. jaduMnAthajI khIjA mahArAje karatAM hIMmatavAna hatA ane keTa mAM hAjara rahevAne paNa te DaryAM nahi. dhAmadhumathI pote sAkSI ApavA gayA hatA. hajAro vaiznavA kArTImAM temanAM darzana karavA AvyA hatA. mahArAja kacerImAM AvatAM 202 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI saghaLA vaiznave ubhA thaI gayA. AvA lAgavagavALA ane paise bharapUra mANasa sAme bAtha bhIDavA mATe kAMI jevItevI hIMmatanI jarUra naheAtI. paNa utsAhI karasanadAsamAM satya siddhAMta khAtara laDhavAnI hIMmata joie teTalI hatI, ane te A khAlI bhapakAthI DarI jAya tema nahatA. kAmAM mahArAjanI AgaLa e ceAmadAra cAlatA hatA. bAjumAM zeTha varajIvanadAsa mAdhavadAsa vagere mATA vaiznava, tenI pAchaLa nAnA vaiznavaane temanI pAchaLa nAkarA; ema svArI kA mAM padhArI hatI. 6 jene A kesanI hakIkata vigatavAra vAMcavI heAya teNe mahArAja lAibala kesa' vAMcavA. karasanadAse potAnA bacAvamAM ATha vAte| jaNAvI hatI. temAMnI mukhya e hatI ke vallabhAcAyA patha Adhunika che ane prAcIna vedadharmanI viruddha che. vaLI 'satyaprakAza'mAM mahArAjonI anIti saMbaMdhI je lakhyuM che te kharUM che, ane kAyadA pramANe te prakaTa thai zake tevuM che. badhA maLIne A kesa pAchaLa 24 divasa thayA. puSkaLa sAkSIe tapAsAyA ane kAyadAnI paNa puSkaLa dalIleA thai. anIti vaiSNava dharmamAM che, ane jadunAthajI mahArAja pote anIti kare che, e e bAbate tA mahArAjanI potAnI ulaTa tapAsa uparathI ja sAbita karI zakAI. vaLI dAktara bhAu dAjInI jubAnI uparathI paNa mahArAja anItimAna che, te vAtane TekA maLyA. vallabhAcAryanA 'siddhAMta rahasya' nAme graMtha upara geAkuLanAthajIe TIkA karI che te uparathI tathA vaiSNava bhajanAmAMthI ema sAbita thai zakyuM ke te dharmamAM anItine poSaka tattvA che. A kesamAM e nyAyAdhiza hatA, ane banne jaNe judA cukAdA ApyA che. cukAdA lakhANa ane dalIlothI bharapura che. e nyAyAdhizAmAM eka bAbatamAM matabheda thayA. mukhya nyAyAdhize ema TharAvyuM ke prasiddha karelA lekhamAM mahArAjane hAni paheAMce tevI tenI niMdA che. khIjA nyAyAdhize ema kahyuM ke mahArAjane hAni pahoMce tevuM lakhANa hoya paNa te lakhANa satya hAya, ane te prasiddha karavAnA karasanadAsane hakka hoya teA pachI te gunehagAra nA kahevAya. A nyAyAdhizanA mata pramANe karasanadAse A bAbatanI pUrI tapAsa karIne, e vAta sAcI che tenI khAtrI karIne temaja anIti aTakAvavAnI potAnI karaja mAnIne, A saMsAramAM thatA meTA pApa upara humalA karyAM; gurue pathanA leAkeAnI vahueTIenI lAja dharmane 203 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI nAme luMTatA hatA te adhera karmane temaNe jAhera tiraskAra karyo, e tiraskAra roSathI, jussAthI, ane kaDavAM vacanathI karasanadAse karyo, paNa te karavAmAM teNe kAyadAnI maryAdA oLaMgI nathI; mAtra jAhera lekhaka tarikenI potAnI pharaja bajAvI che. vaLI vAdI jadunAthajI mahArAja pote karasanadAsanI sAthe bIjA patro dvArA vivAdamAM utaryA eTale temanuM nAma AgaLa AvyuM, ane anItimAna guru tarIke teo jAhera thayA temAM karasanadAsanI kasura nathI. vAdIne viSe karasanadAse je lakhyuM che te dUmalo nathI paNa mAtra aMtaHkaraNathI dIdhelI sAcI zikhAmaNa che; eTale te badanakSI gaNavI joIe nahi. aMte cukAdAmAM ema thayuM ke karasanadAse mahArAjanI AbarUne hAni karI nukazAna pahoMcADayuM mATe pAMca rUpIyA nukazAnInA ApavA. bAkInA badhA mudAomAM karasanadAsanI jIta thaI ane kajIyAnuM AkhuM kharca rU. 11500) temane maLyA chatAMye bIjA rU. 1500) tene vadhAre thayA hatA. temaja "bhATIyA kanaspIrasI kesa'mAM paNa rU. 1000 temane thayA hatA; ema rU. 2500)nuM kharca temane zIra paDayuM. jadunAthajI mahArAjane te badhA maLIne rU. 50000) nuM kharca thayuM kahevAya che. paraMtu teo dhanavAna hatA ane dhanavAna ziSyane gurU hatA, eTale e kharca temane sAle nahi. AthI ulaTuM karasanadAsane te rU. 2500) nuM kharca paNa ghaNuM bhAre hatuM. A samaye sara maMgaLadAsa nathubhAI tathA zeTha gokaLadAsa tejapALa vagere sudhAraka gRhasthAnI temane madada nA hota to teonI sthiti kaphoDI thaI jAta. A kesathI tathA te saMbaMdhInA "satya prakAza"nA lakhANathI dharmamAM cAlatA Dhaga lokomAM prasiddha thayA ane aMte temAM ghaNuM ghaNuM sudhArA thayA. hajI sudhI e leka buddhine upayoga dharmanI bAbatamAM karatA nathI tathA rUDhi ane dharmane seLabheLa rAkhe che, tema ghaNuM DhaMgamAM mAne che, e vAta kharI che; chatAMye "mahArAja lAIbala kesa" pachI kAMIka judA ja yuga zarU thayo. karasanadAsa pote kAMI dharma sudhAraka ke dharmatattvavettA nahotA. e e to phakta samAja sudhAraka ane nIti premI gRhastha hatA. paNa je A samaye muMbAinA gujarAtIomAM keAI dharmasudhAraka ke tattvajJAnI hatA, te A caLavaLathI vadhAre lAbha thaI, kadaSTi kAyamane mATe kAMIka judI dizAe rAta. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI karasanadAse A kesano puro hevAla aMgrejImAM prasiddha karI dareke dareka vartamAna patra upara mokalyA. vaLI vartamAna patroe pote paNa A kesa upara sapapa TIkAo karI. karasanadAse 21 patromAMnI TIkAo hevAlane aMte utArI paNa che. A rIte AthI lokajAgRti bahu sArI thaI. A rIte 28 varSanA yuvake A mahAbhArata kArya karyuM. karasanadAsanI jIvAI kAMI "satya prakAza" mAMthI nIkaLe tema hatuM nahi. peTane mATe to teo hajI keTanI brAMca skulamAM nekara ja hatA. A brAMca skula elaphInasTana InsTITayuTanI zAkhA hatI. 1859mAM temaNe "nItivacana " nAme pustaka prasiddha karyuM. temAM temaNe judA judA patromAM lekha lakhyA hatA teno saMgraha karyo hato. tenI bhASA saraLa ane sacoTa hatI. temaja temAMnA lekhe dharma tathA nItine poSaka hatA. A uparAMta temaNe gujarAtI aMgrejI koSa paNa racavA mAMDe. mahArAja sAthenA jhagaDA samaye te kAma adhuruM rahyuM hatuM. paNa tyAra pachI tarata ja te kAma pUruM karIne te ke temaNe prasiddha karyo. (I. sa. 186 0 ) A samaya pachI karasanadAsanI vRtti paradeza gamana karavAnI thaI. paradeza janArAne hajI nAtA taraphane trAsa hato. vaLI rA. mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha vilAyata jaI AvyA hatA. temane temanI nAte nAta bahAra mUkyA hatA. temane te nAta joDe raMTa paNa nahota; paraMtu mahArAja sAthenA kajIyAne lIdhe karasanadAsanA te ghaNAye verI banyA hatA. Ama chatAM karasanadAsa tethI Dare tema na hatA. zeTha karasanadAsa mAdhavadAsa taraphathI pote nokarI laIne IgleMDa javA nIkaLyA (13 mI mArca, 1863). A prasaMge seMkaDe kahevAtA sudhArake temane vaLAvavA baMdara upara gayA ane moTA AnaMdanA SothI vilAyata janArane zAbAzI ApI. karasanadAsa vilAyata gayA to kharA paNa temane phephasAMnuM darada hatuM. sAta mAsamAM tyAM temanI tabiyata sudharI, paNa dAktaree ema jaNAvyuM ke ziyALAmAM vilAyatamAM rahevAthI temanI tabiyata bagaDaze, tethI teo pAchA pharyA. teo pAchA pharyA te vakhate emane hIMmate ApanAra vIra sudhArakemAMnA keInI hIMmata temanI sAthe besIne bhojana levAnI hatI nahIM. prathama te temanI nAte temane nAtabahAra mUkyA. phakta eka bahAdura mitra-karasanadAsa mAdhavadAsa-vacanane sAce rahyA. te ati dhanavAna hovAthI 205 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLa tene nAta kAMI karI zakI nahi. tethI muMbAIne moTA vaNika mahAjanamAM hAhATa thaI rahyo. ane aMte vIsA nAgaranI AkhI kemane mahAjana bahAra mukI, vaNika jevI vahepArI kema-jene paradeza gamanathI cokkasa lAbha je hatA-te paNa A lAbha na samajatAM paradeza gamana karanArane tathA tenA mitrone paDe, te batAvI Ape che ke lokonAM mana rUDhithI kevAM aMdha thaI jAya che. 1864mAM muMbAImAM zeronuM ghelapaNuM AvyuM. AmAM karasanadAsa mULajI ane karasanadAsa mAdhavadAsa bane sapaDAyA. karasanadAsa mULajI mahA mahenate pitAnI AMTa AbarU jALavI zakyA. karasanadAsa mAdhavadAsa pAyamAla thayA eTale emanI nAtavALA jAgrata thayA. nAte mahAjanamAM dAkhala thavA yAcanA karI, ane kaDaka zarate mahAjane te svIkArI. AkhI nAta vAlakezvara bANagaMgA upara jAya, strI purUSa bALaka sau, prAyazcita kare, ane purUSo mucha baDAve te nAta mahAjanamAM dAkhala thaI zake A sarva zarato kabulAI, te pramANe prAyazcita thayAM, ane nAta mahAjanamAM AvI. A sarva prAyazcita zene mATe hatuM ? paradezagamana karanAra sAthe bhojana lenArane nAta bahAra nA mUkavAnA bhayaMkara gunha mATe ! ! karasanadAsa mAdhavadAsa paMDe paNa pAchaLathI lAcArIye tema karI nAtanI joDe pAchA mahAjanamAM dAkhala thayA. vilAyatathI pAchA pharyA pachI karasanadAsa mULajI te nAta bahAra ja hatA. temaNe have jAtibheda saMbaMdhI paNa carcA karavA mAMDI hatI. 1865 mAM temaNe puSTimArgane itihAsa aMgrejImAM prasiddha karyo. tenA aMta bhAgamAM lAyabala kesanI agatyanI sAkSIetathA keTalAMka vartamAna patronI TIkAo dAkhala karI. A pustaka tenA prakaTa karanAranuM aMgrejI bhASAnuM jJAna, tenI buddhi ane tenI mahenata batAvI Ape che. vaLI A varSamAM nIti vacana'nI bIjI AvRtti paNa sudhArI vadhArIne bahAra pADI. 1866 mAM "veda dharma ane vedadharma pachInAM dharma pustaka" e nAme nAnI 31 pAnAMnI cApaDI karasanadAse prasiddha karI. A pustakamAM hiMdudharmane Aryadharma ema nAma ApavAnI bhalAmaNa karIne teo lakhe che ke tenuM kharuM svarU5 vedamAM che. tyAra pachI brAhmaNoe pitAnA svArthanI khAtara ja anya varNone vedanAM pustakothI ajJAna rAkhyA che e vagere carcA karI che. A graMthanI bhASA praDha che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI paraMtu je moTA graMthathI karasanadAsa mULajInI kIrti vadhI te te temane "IgleMDamAM pravAsa" che. A pustaka 1866mAM prakaTa thayuM. te pustakamAM citra mukelA hovAthI te ghaNuM AkarSaka banyuM hatuM. A graMtha karasanadAsanI avalokana zakti ane lakhavAnI chaTAnA namunA rUpa che. A pustakane Azraya paNa sAro maLyo hato. tenuM marAThImAM bhASAMtara paNa thayuM che. A pustakamAM paradezagamananI jarUriyAta viSe-rAjakIya, saMsArI ane vepAra dhaMdhAnI svAdhInatA viSe carcA karI che. temaja je guNothI aMgreja prajA AgaLa vadhI che, te guNonuM vivecana paNa temAM sAruM karyuM che. pustaka evI khubIthI lakhyuM che ke vAMcanArane vilAyata javAnuM mana thaI jAya. 1867nI sAlamAM "kuTuMba mitra" nAmanuM pustaka temaNe prasiddha karyuM. AnaMda sAthe jJAna maLe te hetuthI nAnI nAnI vArtAo rUpe, judA judA viSayo upara temaNe avAranavAra, "satya prakAza" Adi patromAM lekho lakhelA teno A saMgraha che. emAM kurUDhionI ghaNI mazkarI karI che tathA Adarza gRhajIvananAM citra paNa ApyAM che. A samayamAM pAlItANAnAM jene maMdira saMbaMdhI tyAMnA rAjA tathA jene vacce kAMIka matabheda paDayA ane kajIye thayo. jainoe te saMbaMdhI dAda meLavavA vilAyata arajI karavA nizcaya karyo, ane te kAma sArU amadAvAdanA nagarazeTha premAbhAI hImAbhAI mAraphate karasanadAsa mULaane vilAyata mokalavAnuM karyuM. zeTha premAbhAIye jene taraphathI vacana ApyuM ke teo temanI sAthe jamaNa vyavahAra toDaze nahi. 1867 nA mArca mAsamAM karasanadAsa bIjI vAra vilAyata gayA ane ziyALo besatAM te pAchA paNa pharyA. zeTha premAbhAIe pitAnuM vacana pALyuM hatuM ane pote temanI joDe bhojana levAmAM vAMdho letA na hatA. bIjIvAra vilAyatathI pAchA pharyA bAda karasanadAse kAThiyAvADamAM karI lIdhI. tenuM eka kAraNa ema kahevAya che ke teo nAtabahAra hatA tenuM duHkha temane potAne te nahotuM paNa temanAM strIne te bahu sAlatuM hatuM. tethI je badhAM kAThiyAvADa hoya to A duHkha ochuM lAge. pAlItANAnA kAmasara teo vilAyata jatA pahelAM polITIkala ejaMTane maLavA rAjakoTa gayA hatA, ane tyAM eka mAsa rahyA hatA. A samaya darami Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI yAna tyAMnA lokone temane sAro paricaya thayo hato. te vakhate rAjakoTanI "vidyA guNa prakAzaka sabhA"mAM "kAThiyAvADane sudhAravAne zA zA upAya karavAnI jarUra che" e viSaya upara temaNe bhASaNa paNa ApyuM hatuM. A rIte temane tyAM thoDI ghaNI oLakhANa thaI hatI. rAjakoTane rAjA bALavayamAM hovAthI badhe kArabhAra polITIkala ejaTanA hAthamAM mUkAyo hate. karasanadAsa mULajI tyAM AgaLa AsisTaMTa suparinTeDaTa nimAyA. (DiseMbara, 1867). rAjakoTane kArabhAra temaNe bahu sArI rIte calAvyo hato. prathama lAMcIyA mANasane dUra karyA. pachI upajanI aMdaraja kharca thAya tevI vyavasthA karI. pilisano baMdobasta karyo. rAjakoTa gAmamAM tathA parAmAM bhAkaTa baMdhAvyAM. pustakAlaya ane vAcanagraha sthApyAM. nizALa mATe makAno baMdhAvyAM. A sAthe gAmanI vidyAvRttine paNa pivI. vaLI "vidyAguNa prakAzaka sabhAmAM bhASaNa ane carcAo karavA uparAMta eka copAnIyuM kADhavAnI vyavasthA paNa karI. 1869mAM "pAkhaMDa dharmakhaMDana nATaka" tathA saMsAra sukha " e be pustako emaNe muMbAImAM chapAvI prakaTa karyo. "pAkhaMDa dharmakhaMDana nATaka" revAkAMThe rahenAra kaI dAmodara bhaTTa mULa 163 mAM saMskRtamAM lakhyuM hatuM. emAM vallabhAcAryanA paMthanI anItino citAra che. "saMsAra sukha" mAM "strIbedha" mAsikamAM karasanadAse je lekha lakhyA hatA te sudhArI vadhArIne chapAvyA hatA. te 1860 mAM prathama chapAveluM te khapI javAthI A tenI bIjI AvRtti kADhI. emAM gharagag vAtothI saMsAranA rivAjone tAdaza citAra ApI temAM sudhAro karavA tarapha lokenuM dhyAna doravA yatna karyo hate. 1870 mAM karasanadAsa lImaDInI vadhAre pagAranI jagA upara gayA. hoddo te tyAM paNa te ja hato. ahIM paNa temaNe rAjyane baMdobasta sAre karyo ane ghaNuM lokapriya thayA. vaLI kelavaNane uttejananAM kAryo karyA, nizALone madada karI tathA pustakAlayone paNa madada ApI. lImaDImAM AvyA pachI temaNe phakta ekaja pustaka pragaTa karyuM. judAM judAM vartamAnapatro ane copAnIyAmAM temaNe je nibaMdha lakhelA tene saMgraha A pustakamAM che. 1860 nI sAla sudhInAM temanAM lakhANone AmAM samAveza thayela che. cheteo lImaDImAM hatA te daramiyAna saMsArasudhArAnA eka moTA kAryamAM Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI A teoe bahu sArI madada karI. karasanadAsanA mULathI abhiprAya evA hatA ke brAhmaNa, vANIA vagere jJAtimAM vidhavAne karI paraNavAnI manA che te geravAjabI che. ethI anIti, garbhapAta, ane bALahatyA thAya che. vaLI hiMduzAstrAmAM vidhavApunagnanI chuTa che. mATe atyAranI vidhavAlagnanI baMdhI nyAya, viveka, ane zAstra virUddha che. prathama temaNe tathA temanA mitroe eka brAhmaNa vidhavAnuM punarlagna karAvyuM hatuM. temAM punaHlagna karanAra mUrkha nIkaLavAthI temanI hAMsI thaI hatI; chatAM te kAMI nirAza thayA nahAtA. kapoLa vANIyAnA zeTha ane muMbainA nagarazeThanA dharatI kanyA bAi dhanakAra paraNyA pachI gheADA vakhatamAM vidhavA thai. meTA vaibhavamAM ucharelI bALAne, tethI ghaNuM ja duHkha paDayuM. ane pharajIyAta vairAgya pALavAthI tenI mAnasika ane zArIrika sthiti bahuja kharAba thaI gaI. temanAM badhAM oLakhItAMe A bAinI dayA khAtAM hatAM; paNa duSTa rUDhinA trAsamAMthI tene cheDavavAnI koInI hiMmata nahetI. temanI A sthiti joine zeDha mAdhavadAsa rUganAthadAsanA manamAM dayA uttpanna thAM. temanI strI gujarI gaI hatI. eTale temaNe nizcaya karyo ke game teTaluM duHkha paDe te sahIne paNa dhanakAra sAthe punaHgna karavuM. karasanadAsanI tene purI huMpha hatI. tene madada karavA karasanadAsa khAsa lIMmaDIthI muMbAI AvyA hatA. prathama mAdhavadAse dhanakArane sAkhIta karI ApyuM ke punarlagna zAstra viruddhu nathI. mahAmahenate A vAta te duHkhI khAInA lakSamAM utarI. tyAra pachI teee lagna karavAnuM nakkI karyu. karasanadAse te mATe badhI geAThavaNa karI. leAka tAphAna nA kare teTalA baMdobasta karI lagna jAheramAM ja karyAM. A banAvathI muMbaInA vANIyAmAM hAhAkAra thaI gayA, ane karasanadAsane mAravAnI tajavIja paNa thai. paraMtu sadbhAgye karasanadAsane kAMI ja naDatara thayuM nahi. A joDAne karasanadAse bahu ja hiMmata ane salAha ApavA mATe lIMmaDIthI kAgaLA lakhyA hatA. te maraNu paryaMta temanA sAcA mitra rahyA hatA. temanI nyAte A joDAne nAta bahAra karyuM hatuM; paNa karasanadAsanI temane jabarI etha hatI. punarvivAhanA sabaLathI mAdhavadAse vepAramAM nANAM saMbaMdhI harakata paDavAneA saMbhava jaNAyAthI karasanadAsane temane rUpiyA cAra hajAra dhIryAM hatA. A rIte A leAkeAne temaNe tana, mana ane dhanathI pUrNa madada karI hatI. saMsAra sudhArAnI bAbatamAM karasanadAsanuM A chelluM kArya hatuM. 27 209 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI chevaTa 66 karasanadAsane harasanuM darada hatuM, A darada 1871 nA ogasTamAM upayu. lIMmaDInA vaidyadAkatarAnAM esaDa temaNe karyAM; paNa koi rIte phAyadA thayA nahi. tethI temaNe rAganI hakIkata muMbaInA dAkatara AtmArAma pAMDuraMga upara mAkalI ane peAtAnA mitra zeTha sArAbajI zApurajI baMgALI upara kAgaLa lakhyA. A kAgaLamAM lakhyuM che keH " paramezvaranI khuzI mane tenA hajuramAM khelAvI levAnI haze te mane nakkI che ke tame mArA kuTuMbane saMbhALazeA. temanI jJAti saMbaMdhI aDacaNA dUra karavAnuM kArya paNa huM tamane sAMpuMchuM; paramezvara tamane emAM sAhe karaze. mArI zarIranI nabaLAi upara najara karIne Ama lakhavuM paDe che. ' A uparathI ema lAge che ke karasanadAsa cetI gayA hatA ke maMdavADa bhayaMkara che. dAkatara AtmArAma lIMbaDI jaI zakyA nahi tethI zeThe sArAe khIjA kAmela dAkatara pAMDura'ga gApALane mAkalyA. te lIMbaDI pahoMcyA tyAre rAga ja vadhI gayeA hateA ane kAMi upAya thaI zake tema hatuM nahIM, karasanadAsane tAtkALika jarA hIMmata AvI; paNa potAnA aMtakALa najadIka che ema to jANI gayA. temaNe lIMbaDInA pArasI dAkatara tathA keTalAeka mitrAne najadIka kheAlAvI kahyuM ke, " bhAi, mArA maraNanI kriyA mArAM sagAM je pramANe karavA mAge te pramANe karavAmAM tame vAMdhA leze mAM. mAre gusAMI mahArAjo tathA vaiSNuvA sAthe kAMi paNa vera nathI. me temanA bhalA sArU tathA sudhArA sArU mahenata karI. mArA sAmAvaLIAne huM mApha karUM chuM. mArA maraNu pachavADe A tame jAhera karajo." tyArabAda bIje divase vaLI takhIyata vadhAre bagaDI. A uparathI dAkatara pADuraMgane pAse khelAvI kahyuM ke, "meM mArUM vasiyatanAmuM karyuM che, ane mArI mIlakata sabaMdhI TharAva karyAM che. have huM eTaluM ja icchuM chuM ke mArA mitrAne mArI chellI salAma kahejo. huM dhAruM chuM ke me mArA echA jJAnavALA dezIbhAI e prati mArI pharaja bajAvI che. ema karavAmAM me kASThane mArA duzmana karyAM hoya te tema karavAne mArA hetu nahAtA. sArUM ane parApakArI kAma karatAM tema thayuM e mATe paramezvara pAse huM jJAna ane dayA mAguM chuM. mArA mitra ane zatru ene mATe huM prArthanA karUM chuM ke temanA upara kRpA kare." A pachI khIje divase eTale tA. 28 mI ogasta 11. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karasanadAsa mULajI 1871 ne divase savAre temane prANu gayo. A samaye temanI uMmara phakta 38 varSanI hatI. emanA maraNanI khabara thatAM ja AkhuM lImaDI gAma zoka karavA lAgyuM ane jANe koI pitIkuM ja mANasa marI gayuM hoya evI lAgaNI dareka jaNane thaI kAThIyAvADanA pilITIkala ejaMTe tathA sarakAre jaNAvI emane chelluM mAna ApyuM. emanA mRtyubAda bhalA zeTha sorAbajI zApurajI baMgALIe emanA kuTuMbanI saMbhALa lIdhI ane emanAM patnInI ghaNIja marajI hovAthI emanA kuTuMbane temanI nAtamAM levAnI paNa goThavaNa karI ApI. karasanadAsa te jIvatAM sudhI nAta bahAra ja hatA. joke rAjakoTa ane lIMbaDiImAM vaNike ane zrAvake ughADI rIte temanI sAthe jamatA hatA, ane varAmAM paNa temane notaratA hatA. karasanadAsanA smAraka mATe muMbAImAM TIpa paNa thaI hatI. temanAM nANuM muMbaI yunivasITIne soMpAyAM che, ane temAMthI daravarSe grejyueTa pAse sudhArAne lagatA viSaya upara nibaMdha lakhAvI uttama nibaMdha lakhanArane " karasanadAsa mULajI smAraka InAma" ApavAmAM Ave che. paraMtu emanuM kharuM smAraka te emaNe karelAM kAma tathA lakhelAM pustaka che. sudhArA mATe emaNe mahenata karI Atmabhoga ApyA hatA, tenI kadara karI temaNe zarU karelA sudhArAo ApaNe purA karavA joIye tathA temanAM lakhelAM pustake pharI prasiddha karI lekamAM phelAvavAM joIye. upasaMhAra 183ra thI 1871 sudhI karasanadAsane jIvana samaya hato temAM 1857 thI 1871 eTale phakta vIsa varSa temaNe kartavya jIvana gALyuM, chatAMye teo khaMta, udyoga, Atmaga ane sAcA dilane lIdhe keTaluM badhuM kArya karI zakyA !! vidyArthI avasthAthI ja teo jAhera prazno vicAratA thayA hatA. sAmAjIka duSTa rUDhi pratye te samayathI ja temane tiraskAra utpanna thayo hato, ane tenI sAme temaNe laData AraMbhI hatI dezATana viSenA temanA te samayanA nibaMdhathI te pratye lokarUcI utpanna thaI hatI. vaLI balavA pramANe karavA mATe teo haMmezAM taiyAra hatA, te temane eka khAsa anukaraNIya guNa hatA. dezATananA guNa gAyA ane pite dezATana karyuM. vidhavA punarlagnano aprasiddha lekha lakhavA mATe Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI teo kuTuMbamAMthI bahiSkAra thayA. chatAMye vakhata Avye teo punarlagna karanAra yugala sAthe ubhA rahyA, ane chevaTa sudhI te yugalane madada karI. Ama kahevA pramANe karavAnI taikArI sarva sudhArakomAM hoya te ja sudhArAnuM kArya suMdara rIte AgaLa vadhe. kelavaNI, vartamAnapatra, pustaka, bhASaNa, ane vyavahArU dAkhalA; A emanI kArya sAdhavAnI uttama rIte hatI. adyApi paryata ethI bIjI rIte ApaNe jANatAM nathI. zarUAtanA sudhArAnA pramANamAM atyAre ; sudhArAnAM viSayamAM khaMta tathA Agraha ulaTAM kamatI jovAmAM Ave che, te bahu ja zocanIya che. jAte duHkha veThayA vinA samAjane AgaLa laI javo muzkela che. "mahArAja lAyabala kesamAM phakta 28 varSanI uMmare AkhA samAja sAme karasanadAse baMDa karI, bahu bahu zatruo karyA; te paNa te DaryA nahi. Avo Agraha, ane sAcuM dila hoya te ja saphaLa kArya karI zakAya. A uparAMta nIti ane cAritrya uttama hatAM tethI ja karasanadAsa vijayI nivaDayA. ApaNA AgevAno cAritryavAna hovA ja joIe. sAhitya sevA sudhArAnAM uttama kAryo karavA uparAMta, te samayamAM gujarAtI sAhityanI sevA paNa karasanadAse jevI tevI karI nathI. temaNe racelAM pustakonI nIcenI yAdI uparathI temanuM te viSayanuM kArya joI zakAze. 1. IglAMDamAM pravAsa, 2. pravAsapravezaka, 3. nItivacana, 4. saMsAra sukha, 5. kuTuMbamitra, 6. gujarAtI aMgrejI koSa, 7. mahArAja lAyabala kesane havAla, 8. veda dharma, 9. dezATana vize nibaMdha, 10. nIti saMgraha, 11. nIti bedhaka (patrikA), 12. rAmamohanarAya (patrikA), 13. sudhAre ane mahArAja (patrikA),14. amUlya vANa-sara cAsabArTala kAyaranuM bhASaNa, 15. nibaMdha mALA. A uparAMta "satya prakAza "nA adhipati 1855 thI 1860; rAstageDaphatAranA adhipati 1860 thI 1862; "strIbodha'nA adhipati 1859 thI 1861. vaLI mahArAja lAyabala kesa aMgrejImAM paNa temaNe prasiddha karyo hato. AvI dIrgha sevA sAhityanI temanI hatI. kezavaprasAda choTAlAla desAI 212 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narmadajIvananI rUparekhA narmadajIvananI sparekhA [ I. sa. 1833-1886 ] madhyakAlIna yugamAM padya sAhityanA sarjana dvArA gujarAtI bhASAne sthira svarUpa ApI je akSaya kIrti premAnaMda prApta karI che tevIja akSaya kIrti ApaNA navIna gadya sAhityanI zailIne rUDha svarUpa ApI kavi narmadAzaMkara lAlazaMkara davee prApta karI che. prAcIna gujarAtI sAhityane yuga dayArAmane hAthe pUro thatAM, navIna yugane AMkanAra ne ghaDanAra narmadAzaMkarano janma i. sa. 1833mAM suratamAM thayo hate. emanI jJAti vaDanagarA nAgara brAhmaNanI. emanA pitAnuM nAma lAlazaMkara purUSotama dave. emanI mAtAnuM nAma navadurgA. lAlazaMkara lahIAno dhaMdho karatA hatA. muMbAInI sadara adAlatamAM emaNe kArakunI karI hatI. pAMca varSanA nAnA narmade suratamAM gAmaThI nizALamAM prAthamika abhyAsa zarU karyo. 1844mAM emanI mAtAnuM maraNa thayuM. Aja varSamAM gulAba nAmanI kanyA joDe emanuM prathama lagna thayuM. 45mAM e muMbAI jaI mAdhyamika keLavaNI mATe elphinsTana insTiTayuTamAM dAkhala thayA. narmadanuM vidyAthI jIvana tejasvI hatuM. svargastha vidvAna ane bhASAzAstrI DaoN. rAmakRSNa bhAMDArakara enA sahAdhyAyI hatA. emaNe kaeNlejanI pravezaka parIkSA pasAra karI. bhASA upara emaNe sabaLa prabhutA meLavI. 51 mAM juvAna narmade surata pAchA AvI ghara mAMDayuM. Aja varSathI amadAvAdanA kavIzvara dalapatarAma sAthe ene ALakha thavA mAMDI, para mAM e rAMderamAM mAstara thayA. bIje varSe emanI patni gulAbane svargavAsa thayo. A vakhate surata nAnapurAmAM paMdara rUpIAnI mAstaranI nokarI e karatA hatA. narmadanI mahattvAkAMkSAne Aro nahato. pharIthI e muMbAI gayo. aDhAra varSanA e yuvake tyAM "buddhi vardhaka sabhA" sthApI. svadeza, prema, dharma, sAhasa, udyoga hunnara ane vidyAkaLA uparanAM enAM protsAhaka bhASaNoe sabhAne gajavI mUkI. pharI eka vAra kolejano abhyAsa jArI rAkhavA eNe kammara bAMdhI, paNa varSa pUruM thAya te pahelAM te tene chellI salAma ene karavI paDI. 213 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI jJAna meLavavAnI enI hasane kadI thAka lAgate nahIM. ApaNuM gadya sAhityanA A pitAe ApaNA ugatA gadyane vividha pere lakhavA ane vikasAvavA mAMDayuM. | narmada janmathI kavi hatA. dhIrA bhaktanA be padoe enA kAvya saMskAronA satArane jhajhaNAvI mUke. dAdupathI eka lAladAsa sAdhue ene danA prathama pATha zikhavyA hatA. eNe mahAna thavAnI taiyArIo karavA mAMDI. eNe saMkhyAbaMdha aMgrejI, saMskRta, vraja vagere bhASAnAM pustaka vAMcavA vicAravA mAMDyAM. 1855 thI 1858 sudhInAM cAra varSe narmadanI mahAna taiyArIonA prayatnonAM varSo hatAM. enuM bIjuM lagna "51 mAM thayuM. 57mAM eNe "piMgala praveza" prasiddha karI pitAne arpaNa karyo." 58 mAM "rasapraveza" ane "ala. kAra praveza" eNe racI dIdhAM. Aja arasAmAM vaLI e "laghukaumudI'nA vyAkaraNa graMthamAM ne kAlidAsanA "vikramorvazIya" nATakanA abhyAsamAM guMthAye hate. 1856 thI 1866 sudhIno dasako e enA vicAronA mahAmaMthanamAM gALe che. 58 sudhImAM graMthakAra thavAnuM bhAthuM pUruM taiyAra karI rahyA. narmadamAM nakkI karelA jIvana dhyeya mATe svArpaNa karavAnI ajaba ane pArAvAra zakti hatI. nokarI karavI ke svataMtra ja rahevuM e nirNaya ene karavAnuM hatuM. potAnI AtmakathA mArI hakIkatamAM pacIsame varSe karelI pratijJA e nedhe che. meM ghera AvI kalamanA sAmuM joI AMkhamAM jhaLajhaLIo sAthe tene araja karI ke have huM tyAre khoLe chauM." "narmakavitA" nA lokapriya TA bhAge have bahAra paDavA lAgyA. kavi lokapriya kavi ba. kAvya rasikee narmadadalapatanI kAvyazailIone sarakhAvavA mAMDI. baMne kavi vaccenI spardhAnAM bIja ahIM ropAyAM, narmadanI vAgdhArA A kALe jozathI phUTI rahI. "siDIA" mAsika dvArA eNe aMgrejI josapha Disane "spekaTeTara" mAM karyA hatA tenA vAkaprahAre ApaNA samAja para karavA mAMDayA. 57 mAM emanA gadyalekhano amara saMgraha "narmagadya' nAmathI bahAra paDe. emAMne "rAjyaraMga" lakhavA 214 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narmadajIvananI ruparekhA mATe eNe khasA pustakAnuM vAcanane tAraNa kADhayuM kahevAya che. Ama vinI kArtine sU 56 thI 58 sudhImAM pUrNa teje tapI rahyA. 4 mAM peAtAnA kuladIpaka putranI sAkSarakIrti dharaDI AMkhe joi lAlazaMkara devazaraNa thayA. paNa sAhityadevIne utsAhI jIvananuM samarpaNa karanAra narmadanI garIbAie paNa ene tAvavAmAM jarAe bAkI rAkhI nathI. peAte pATA bAMdhI, mamarA, pauvA kAkI A udAra, laherI ane sAce| kAvyAtmA garIbAi sAme maraNa sudhI jhajhumyA. 6 mAM eNe enA amara graMtha 'narmakoza' zarU karyAM. A bhAre graMthane 73 mAM samApta karI sAthe "jaya ! jaya ! garavI gujarAta ! e amara rASTragIta gAI ene chapAvavAnA sAhasamAM paNa eNe jhaMpalAvyuM. pariNAme devAneA DuMgara vadhI gayA. kharcane pahoMcI vaLavA mATe, devAne haTAvavA mATe eNe 76 mAM nATayAlekhana zarU karyuM paNa emAMthI thayelI brUja AvakamAMthI enA khADA na pUrAI zakayA. 82 mAM premabhaktinA A virala vIragAyake jIMdagI bharanA Teka mUkyA. raDatI AMkhe te bhAgale page "zeTha geAkaLadAsa tejapALa dAnakhAtA" mAM eNe nAkarI lIdhI. sADA traNa varSa te khAtAmAM keTalAka sudhArA karI temAMthI kragata thayA.' 85 mA emanA mAnasamAM rivana sUcavatA "dharmavicAra" graMtha pragaTa thayA. 86 mAM kavinuM mRtyu thayuM. nada eTale gujarAta ane gujarAtIonI jIvanabhAvanAenI sAkSAta mUrti. amara raho e nada ane enuM-ApaNuM-priya gujarAta ! zakaraprasAda che. rAvaLa 1 3 4 5 6 7 :: emanI kRtio :: maMDaLI maLavAthI thatA lAbha vyabhicAra niSedhaka muAM pachavADe rAvA kuTavAnI ghelAi svadezAbhimAna nirAzrita pratye zrImatanA dharma piMgaLapraveza strInA dharma 15 1850-51 1556 ,, "" ,, 1857 37 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI 19 gurU ane strI narmakavitA aMka 1-2 1858 10 alaMkArapraveza rasapraveza garIbAI viSe bhIkhArI dAsane saMvAda kavi ane kavitA. saM5 1859 viSayI gurU gurUnI sattA narmakavitA aMka 4-5-6-7-8 | narmakavitA aMka 9-10 1860 dayArAmakRta kavyasaMgraha 20 punarvivAha lagna tathA punalagna bhakti sAkAra 24 manaharapada (manohara svAmInAM pada) tulacha-vaidhavyacitra (saMvAdarUpe) 1859-63 namakeza aMka 1 1861 RtuvarNana narmakavitA pustaka 1 (sAta varSanI kavitAne saMgraha) 1862 namaMkeza aMka 2 narmakavitA pustaka 2 1863 hinduonI paDatI. 1864 32 narmakavitA (sAmaTI prasiddha karI) DAMDiye (patra) zarU karyo. 1864 namakeza aMka 3 raNamAM pAchAM pagalAM na karavA viSe narmagadya 1865 37 kavicaritra. 1865 28 34 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 para 53 54 55 p 57 58 59 60 61 22 ra 63 64 pa narmadajIvananI ruparekhA dayArAmakRta kAvyasaMgraha. navyAkaraNa bhA. 1. suratanI mukhtasara hakIkata, navyAkaraNa bhA-ra, khaMDa 1 nakAza aMka 4 nAyikAviSaya praveza mevADanI hakIkata sajIvArApaNa strI keLavaNI gujarAtIenI sthiti keLavaNI viSe kuLameTapa udyoga tathA vRddhi sukha rAmAyaNanA sAra mahAbhAratane sAra ilIyaDanA sAra mahApurUSanAM caritra na kathAkAza nAgara strIomAM gavAtAM gIta premAnaMda kRta dazamaskaMdha na kAza (meTA) mahAdana 1 (gujarAtanA prAcIna rAjyaraMga pu. 1luM (jagatanA prAcIna tathA arvAcIna itihAsa ) premAnaMdakRta naLAkhyAna rAmajAnakI daIna 1865 zrI draupadigdarzananATaka sItAharaNa nATaka ( asiddha ) 217 ,, ,, .. 99 1866 1867 1868 1868 1868-1869 1869 1869 "" 22 1870 "" ,, "" "" itihAsanuM samagradarzana) 1874 "" 1872 1873 ,, 1875 1876 1878 1878 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI 67 1881 1885 1886 1887 zrI sAra zAkuntala dharmavicAra bALakRSNavijaya nATaka kAThiyAvaDa sarvasaMgraha bIna sAlanA graMthe. rAjyaraMga pu. 2 Aryadarzana kRSNAkumArI nATaka zrImad bhagavadagItA. gujarAta sarva saMgraha dezavyavahAra vyavasthA 74 75 jyotIndra ha. dave * narmadazatAbdI smAraka graMthamAMthI udbhUta. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAne naMdazaMkara ane temane jamAne pravAsamAM AgaLa vadhanArane hamezAM vanarAja siMhanI jema pAchaLa paNa avalokana karavAnI jarUra paDe che, ke majala keTale AvI ? cIlo te bhUlyA nathI ? bIjA sAthIo kayAM che ? e sau keTale AvyA che ? AvA AvA prazno varSe varSe ke sike saMke vicArI zakAya evA uddezathI jIvananA aneka pradezomAM pravAsa kheDatA purUSasiMhonI jayaMtio tathA zatAbadIo UjavavAnI skUtidAyaka prathA, duniyAnA badhA sudharelA dezomAM astitvamAM AvI che. ApaNe tyAM paNa lokanAyake, dezasevaka, AcAryo vagerenI jayaMtio UjavIne vIrapUjA vyakta karavAnI paddhati ItihAsanI che. kAraNa ke IzvaranI sRSTimAM asaMkhya mANase janme che. e badhAnI jayaMti ApaNe nathI ujavatA; paraMtu jemanA jIvana hasyane ApaNuM hadayamAM udaya thayo hoya temanI ja jayaMti ApaNe ujaviye chiye. kema ke karoDo lokonuM jIvana to Avelo divasa jema tema karIne pUro karavAmAM ja vIte che. tethI, mAnava jAtinA vikAsamAM ADe AvatA asaMkhya aMtarAya sAme jhajhanAra, ane viSama paristhiti upara vijaya meLavanAra mAnava vIronI saMkhyA bahu ja alpa hoya che. ApaNe evA lokonI ja jayaMti ujaviye chiye. athavA bIjI rIte kahiye to ApaNI jayaMtio AvA mahAna purUSonA zrAddhane divasa cheH zrAddha eTale zraddhA vaDe bhUtakALane jIvate rAkhavAno eka apUrva upAya. e purUSottamone thaI gaye Aje aneka varSo vityA chatAM, hajI ApaNe temanI pAsethI preraNA laIye chiye, skUrti laIye chIeH akhaMDa sevAnI dIkSA laIye chiye. ane A rIte tevA mahAna purUSone ApaNe ApaNAmAM jIvatA rAkhiye chiyeH A zrAddha kriyA mRta vyaktine amara kare che tene devakeTimAM mUke che : ane evA amara mahAjana pAsethI ApaNane AzIrvAda meLavI Ape che. AvI jayaMtio dvArA vIrapUjA eTale saMsAranA game te kSetramAM vijaya meLavanAra vIra purUSa pAse preraNA meLavavAnI je vRtti tene sAruM piSaNa maLI zake che. ane tethI vIranAM vIrakarmamAMthI preraNA, utsAha ane 219 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI prANa meLavavAnI ApaNane sUjha paDe che. pariNAme evA vIranI upAsanA karI, svayaM vIra banI javAnI dhagaza paNa ApaNAmAM pragaTI zake che. vaLI AvI jayaMtio dvArA aneka varSonA gALAmAM thayelI judI judI pravRttionuM saravaiyuM athavA "huMDI" paNa kADhI zakiye chiye. kAraNa ke koIpaNa jIvanta vyakti ke samAjanuM jIvana juvo, te temAM pheraphAra thatA ja jAya che. ane jIvana eTale ja parivartana. jIvana eTale ja pragati. prativarSe, prati divase ane prati kSaNe mANasane anubhava vadhatuM jAya che : mANasanI dRSTi vizALa thatI jAya che. ane mANasanuM jIvana vikasatuM jAya che jemAM mANasanuM tema sAhityanuM paNa Aje je gujarAtInI jayaMti ApaNe ujavavA bhegAM thayAM tryi temane jamAne ane AjanA divasa vacce eka saiku vItI gayuM che. baLavA pahelAMnuM gujarAta baLavA pachI rahyuM na hotuM; ane kegresa tathA svadezInI caLavaLa vakhatanuM gujarAta hatuM te ApaNuM AjanA mahAsabhAvAdIonA vakhatanuM paNa rahyuM nathI. A gujarAtInI ekala sAhitya kRti te "karaNaghelo' tenI, Aja sudhImAM lagabhaga sIttera varSamAM ATha AvRttio4 thatAM, lagabhaga paMdarathI vIseka hajAra nakalane pracAra gujarAtamAM thayo haze ema aTakaLI zakAya che. sAhityamAM eka ja pustaka lakhI amara thanAra dhanya lekhake virala hoya che. zrIyuta naMdazaMkaranA pustakanI kiMmata temanAmAM ja aMkAI hatI teTalA e vizeSa bhAgyazALI gaNAvA joIe : ane temanuM pustaka prakaTa thaye lagabhaga paNuM saiku vItyA chatAM temanI kRtinI kIrti jhAMkhI paDI nathI e temane mATe gaurava levA jevI vAta che. kAraNa ke ema paNa bane che ke amuka pustaka prasiddha thatAM ja prajAne tene meha lAge che. tathApi kALe karIne ene ubhare zamI jatAM, meha paNa utarI jAya che athavA ocho thAya che ? * pahelI AvRtti : 1866; AThamI AvRtti : hamaNAM pragaTa thaelI sara manubhAI tathA zrIyuta vinAyakarAva saMpAdita AvRtti : 1934. karaNaghelAnI pahelI AvRtti mATenI sAla jude jude ThekANe judI judI beMdhAI che. paraMtu zrI hIrAlAla pArekha mane lakhI jaNAve che tema, sesAyaTImAM 1866mAM chapAyelI nakala mejuda che. tethI te praznanuM nirAkaraNa thaI jAya che. 220 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temano jamAne pANImAM paDelA padArtha uMcA nIcA thaI jhelAM khAI, Akhare pitAnA gurUtvanA pramANamAM amuka sthaLe sthira thAya che. keTalAka taLiye bese che ? keTalAka adhavaca rahe che : ane keTalAka sapATI para taratA rahe che : pustakonI bAbatamAM paNa Avo ja kaIka niyama hoya ema jaNAya che. keTalAMka pustako cheDo kALa "vAha vAha' bolAI, pachIthI visarI javAya che. tyAre keTalAMka prajAnI dRSTi AgaLa sarvadA rahIne vAMcanArane AnaMda Ape che keTalAMkane pharI pharI vAMcatAM temAM navo navo AnaMda skure che. eTale jema padArtha mATe tema pustaka mATe : te kaI jagAe sthira thaze, kiyuM pada prApta karaze teno nirNaya samayane AdhIna che. kyAM kayAM pustake kALarUpI agninI AMcamAMthI bacI zake che ane tenA upara vartamAnakALanI ziSTatAnI classicalnI mahora-chApa paDe che te paNa, ApaNe temanA jamAnAnA rAga dveSathI khUba dUra hovAthI AvI jayaMtio dvArA vicArI zakiye chiye. eka sAmAnya niyama che ke manuSya jIvananuM baMdhAraNa tenA janma vakhatanI paristhiti tathA vAtAvaraNa upara ghaNe AdhAra rAkhe che. ghaNA aMze mAnavI pitAnA jamAnAnuM ja nikhAlasa pariNAma hoya che. tethI graMthakArane samaya, kauTuMbika saMskAra, temanA samakAlIna, vagere jJAna temanAM lakhANo samajavAmAM tenA bahu upakAraka thAya che. gujarAtamAM aMgrejI amalanI zarUAtamAM ane mareThI, navAbI tathA mogalAInA saMpUrNa astakALamAM navAM yuga baLo gujarAtIonA jIvanane hacamacAvI rahyAM hatAM, tevA vakhatamAM-e paNa eka Akasmika yoga hato. ke navAM navAM kSetromAM prAraMbhanuM khodakAma karavA mATe, keTalAka khAsa mANasoe janma lIdho hate. ogaNIsamI sadI zarU thatAM ja pezavAIne sUrya Athame ane sane 1818mAM pezavAnA sIdhA vArasa tarIke aMgrejoe gujarAtane kabaje lIdhe ane gujarAtanA itihAsamAM eka navo yuga zarU thayo. prAraMbhanA be dasakAnA gALAmAM janmelA nizALa khAtAnA zrIgaNeza besavA sAthe joDAyelA raNachoDadAsa giradharabhAI 1803mAM, prAthamika keLavaNI tathA vahema khaMDananA agraNI durgArAma mahetAjI 1809mAM, DepyuTI rA. sA. bhogIlAla 1818 mAM, gujarAtamAM zAstrIya saMgItanA abhyAsanI pahela karAvanAra saMgItazAstrI 221 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI AdityarAma 1819mAM, ane lagabhaga AkhA saikAnI samayamUrti gaNAyalA saMsArasudhArA viSayaka tathA bIjI sAhityanI pravRttinA zAMta tathA aDaga agraNI kavIzvara dalapatarAma 1820mAM janmyA hatA. gujarAtI bhASAnuM paheluM vyAkaraNa racanAra Telara sAheba paNa A ja varSamAM janmyA hatA. 19mI sadIne trIjo dasake! vaLI A be dasakA karatAM vadhAre krAntikAraka purUSonA janmathI vibhUSita che. tattvajJAna, zodhakhoLa tathA rAjaprakaraNanAM kSetramAM viharanAra maNizaMkara kIkANI 1822mAM, jJAna ane bhaktine sumeLa sAdhavA mATe gujarAtamAM prArthanA samAjanI sthApanA karanAra tathA saMgItapUrNa prAthanAonuM sAhitya utpanna karanAra rA. bA. bheALAnAtha sArAbhAi paNa 1822 mAM; kApaDa vaNavAnuM kArakhAnuM kADhavAnuM sAhasa karavAmAM pahela karanAra tathA amadAvAdanA Arthika itihAsanuM parivartana karanAra rA. bA. rADalAla reMTiyAvALA 1823mAM, janmyAH dharmanA viSayamAM asala Aryadharmane uddASa karanAra tathA prAcIna vedyamAMthI navA yuga mATenA 'Arya samAja' sarjavA mATe jhaMDAdhArI bananAra svAmI dayAnaMde 1824mAM janma lIdhA hatA; lAkapriya DepyuTI tathA hApa vAMcanamALAmAM bhAga lenAra keLavaNIkAra pitAnA putra rA. bA. mehanalAla, ane prasiddha (1870) sudhAraka, prArthanA samAjanA staMbha ane paradezagamananI pahela karanAra rA. sA. mahIpatarAma-banne eka varSImAM 1829mAM janmyA. sahajAnaMda svAmI peAtAnuM kAryAM A dasakAnA aMtaramAMja arthAM saikAnA jIvana kALamAM karI gayA, 1830, A badhAye, gujarAtIonA jIvananAM aneka kSetrAmAM krAntikAraka ghaTanAe ubhI karanAra mahAjane, trIjA dasakAmAM janmI gayA che. 19 mI sadInA cothA dasakAmAM gujarAtamAM janma lenAra AtmAe trIjA dasakAnA AtmAeka karatAM echA gauravavantA nahAtA. 1832 mAM juvAna sudhAraka karasanadAsa mULajI-jemanuM smaraNa ApaNe gaye mahIne ja karI gayA te janmyA. pachI eTale 1833 nA varSamAM vIra narmadanA janma thayo. A premazaurya aMkita navayuganA kavinI zatAbdI paNa ApaNe gaye varSe ujavI. Aja varSamAM gujarAtamAM vasavATa karIne rahelA ane vaDodarAmAM kadara pAmelA prasiddha sa'gItAcAya preA. mAlAbakSaneA paNa janma thayA hatA. A pachI be varSa eTale 1835 mAM gujarAtI sAhityamAM navaluM 222 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAnA kathAnAM pagaraNa mAMDanAra AjanI jayaMtinA nAyaka rA. bA. naMdazaMkarane janma thayeA. dezamAM vyApelA utsAhane pariNAme, pustako sArA pramANamAM lakhAvA mAMDe; eTale pachI e pustakAnA phAlanI parIkSA karanAra tathA tenA aucityanI tulanA karanAra vivecakanI paNa jarUra paDaze ja ema mAnIne 1836 mAM eTale naMdazaMkaranA janma pachI bIje ja varSe paramAtmAe navalarAmane gujarAtamAM janma karAvyA. navuM sAhitya sarjavA mATe, bhUtakAlamAMthI preraNAnAM pAna karavAM paDe che, teTalA mATe saMskRta zAkuMtalanA gujarAtI anuvAda karanAra eN. jhaverIlAla yAjJikanA janma paNa 1836 mAM ja thayA hatA. samAjanI aniSTa rUDhi tathA AcAravicArane hasI kADhavA mATe dRzya nATaka jevuM asarakAraka sAdhana khIjuM nathI. tethI gujarAtIone nATaya sAhityanuM saphaLa darzana karAvanAra 'lalitAduHkhadarzaka' nA kartA dI. bA. raNacheADabhAi 1838 mAM janmyA hatA. gujarAtamAM Ama je vakhate jIvananAM sarva kSetrAmAM navajIvanane utsAha vyApI rahyA hatA, te vakhate prAcIna gauravanuM bhAna thavA mATe itihAsa tarapha keTalAka lokonuM dhyAna gayuM hatuM. paraMtu kevala da takathAone itihAsa kahI zakAya nahIM. tethI e daMtakathAone jo prAcIna avazeSAnA astitva uparathI samarthana maLe teA ja tene itihAsa tarIke svIkArI zakAya. teTalA mATe purAtatvanI zeAdhakheALanI agatya jaNAvA lAgI. A kSetramAM gujarAtIonuM nAma uMce lAvanAra DaoN. bhagavAnalAla IMdrajI 1838mAM ane AcArya vallabhajI haridatta 1840 mAM esa e e sama zeAdhakAnA janma paNa A ceAthA dasakAmAM thayA hatA. sudhArAnA tAkAnI pavanamAM prAcIna matAnuM saMrakSaNa karanAra vanuM AgevAnapaNuM lenAra sama sAkSara tathA prasiddha mutsadI evA manaHsukhabhAinA janma paNa A cothA dasakAnA aMtamAM (1840 mAM) thayA hato. Ama ApaNe joI zakIye chiye ke 19 mI sadInA ceAthe dasake! javalaMta nAmeAthI dIpI uThe che, ane emAM khAsa karIne Izvare traNa pratibhAzALI "nA" ne suratamAM meAkalyA hatA. navA yuganA prAraMbha thatI vakhate, atyAra sudhI nahI thayelI tevI, 23 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI ane hiMdu saMskRtithI bhinna evI pAzcAtya saMskRtinuM saMgharSaNa thayuM. navAM dRSTibiMduo jIvananA lagabhaga pratyeka kSetramAM AvIne khaDAM thaI gayAM. nirmAlya ane nirUdyamI banI gayelA gujarAtIoe acaMbAmAM AMkha caLavA mAMDI. | gujarAtIonA jIvanamAM eka e kALa Avyo je veLA temanA cittasAgaramAM kSobha ubho , prazAnta jaLa DahoLAI gayAM, mojAM moTAM thaI, phINa urADatAM kinArA sAthe aphaLAyAM. prAcIna jIvana saritAnAM jaLane vega jUnA sAMkaDA kinArAmAM rokAI zakAya nahI. kinArAnI mATI aMdara paDI. pANImAM malInatA sthaLe sthaLe jaNAvA lAgI. AvA DaheLAyelAM jaLamAM paDelA mANasathI mAtra caMcupAta karI nikaLAya ja kema ? je koI jaLapAna karavAne temAM paDeluM te vamaLa tathA vaLiyAnA jhapATAmAM sapaDAI viphaLa thayA vinA bahAra nikaLI zakatuM nahI. AvI sthiti aMgreja lokanA saMparka tathA, temanA vividha saMskRtimaya zikSaNe dAkhala karI. hamaNAM gaNAvyA te agresaroe je jamAnAmAM janma lIdhe te samayanuM vAtAvaraNa kevuM hatuM te jarA joIye. aMgrejone amala e mogalAI ane mareThI amala karatAM tenI asaramAM bahu judo paDI jAya che. aMgreja pahelAMnA rAjAo dezanA AMtara jIvana para asara karatA nahetA; ane tema karavAne temane khyAla sarakho paNa rahe nahIM. teo to Ave, deza jIte, rAjya meLave, pUjAya ane mahArAjA5da pAme-eTaluM ja emane mATe basa hatuM; athavA dhana ane kArIgaranI kRtio lUMTI jhUMTI laI javI eja temane uddeza hato. temane potAnA dezanI samRddhi arthe, jItelA rAjyane pitAnA para jIvanAre banAva nahoto. jItelA rAjyanI samRddhithIja teo potAne bhAgyazALI banelA gaNatA; ane tethI dezanA AMtara jIvana para, temanI najara sarakhI ye jatI nahIM. eTale pachI dezanI AMtara pravRttio para temanI jhAjhI asara kayAMthI thAya ? AnAthI ulaTuM aMgrejoe dezanA sAmAjika, dhArmika temaja kauTumbika jIvana para na avagaNI zakAya tevI asara, temanI keLavaNI ApavAnI paddhatidvArA karI che. A arasAmAM ApaNA dezamAM ane sAhityamAM aMgrejI sAhitya saMskRtinuM jesabhera AkramaNa thayuM. A AkramaNanA vidyuttejathI ApaNe 224 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jemAne deza ane dezIe aMjAyA. ApaNuM svatva-ApaNI asmitA-zaMkAnI jholAe hIMcavA lAgyAM. pariNAme ApaNuM ghaNuMka ApaNe gumAvI beThA. ApaNo jIvanapravAha kevI rIte pheravo, ApaNuM sAhityamAM zuM che ane zuM nathI-e sarvane pATha ApaNe pazrima pAsethI ja levA zarU karyA. Ama karavAmAM ApaNe prAcIna satyothI vegaLI gayA ane kaMIka avaLI dizAmAM dorAyA. aMgrejI sAhityanA navA saMskAre gujarAtI bhUmimAM ropAvA lAgyA. gujarAtanuM navajIvana tIvra jJAnatRpAthI talasI rahyuM. emAM pustake, vAcanamALAo ane pustakAlayo ubharAvA lAgyAM. mAsika, bhASAMtare ane sabhAoe janma lIdhA. maMDaLa, pravAso ane paradezagamanAe navAM prasthAna AraMbhyAM. jIvanamAM, zikSaNamAM, AdarzomAM, sAhitya pradezamAM, ane sarvamAM Ama pazcimanA AdarzonI bharatI caDhI. UMghatuM ane mUguM baneluM gujarAta jAgyuM. ene vAcA phUTI gujarAtanA saMskArasAgaranuM maMthana thavA lAgyuM. temAMthI navanItanAM phINa upara tarI AvavA lAgyAM. kadI kadI mAMhethI ratna paNa nikaLatAM. Ama keTalAka kALa sudhI gujarAtIonuM AtmamaMthana cAlu rahyuM. ane Akho samAjasAgara ja saMkSubdha thayelo eTale temAM saMyama pAmelI dareka manuSyanI jIvanasaritAmAM paNa meDI vahelI tenI asara pahoMcyA vagara rahI nahIM, A navayuganAM AMdolane sahasramukhe vyakta thayAM. chApakhAnAMonI zodhathI vAMcana sIdhuM ane saraLa banyuM, yAMtrika zodhakhoLathI hunnaraudyoganA itihAsamAM aNaciMtavelAM parivartana thayAM. padya sAthe gadya vizeSa vaparAzamAM AvavA lAgyuM. chApAMonA vAMcanathI jijJAsA ane kutUhalavRtti jAgrata thaI. " maMDaLIo maLavAthI thatA lAbha " lokoe joyA, ane kaMpanI sarakAranA vyavasthita rAjyavahIva-- TathI jIvananA game te kSetramAM vyavasthA ane tAlImadvArA maLatI siddhi ene sAkSAtkAra thayo. lokone lakhatAM vAMcatAM zIkhavavA mATe gAmaThI zALAonuM sthAna rAjya sthApelI zALAoe lIdhuM. bhASAnA prAntika bhede TALanArI vAMcanamALAono gujarAtImAM pracAra thayo. e rIte eka saMgaThita gujarAta banAvavAno A keLavaNIkArano prayoga kaMIka aMze saphaLa tha. zALAo ane kolejamAM aMgreja lekanI svAtaMtrya priyatAnI bhAvanA 225 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - graMthakAra caritrAvaLI ' aMgrejI graMthakAkArA abhyAsIonA dhyAnamAM AvavA lAgI ane tema thavAthI, dezanA lokenI macAyelI AMkhe kaMIka UghaDI. temanI daSTi maryAdA vadhI. e AMkhamAM navAM teja praveza pAmyAM. tenI magaja para asara thaI. pazcimanI eke eka vastu mATe moha vadhyo. eka jAtane nize caDyo. pitAnuM prAcInava bhUlAvA lAgyuM. najara eka tarapha ja lAMbe pahoMcavA lAgI. Ama navI jAtanA prakAzathI aMjAI gayelI AMkhoe magajane bhamAvyuM. bIjI Ikrione uzkerIH zarIra dhamapachADA karavA lAgyuM. AkhA jIvanamAM eka prakArane tanamanATa vyApI gayo. tene pariNAme navAyuganI kavitA ane navuM gadya lakhAvA lAgyuM. nava keLavaNInA saMskAra jhIlanAra thoDuMka aMgrejI bhaNelo ane padavI levA sudhI nahI pahoMcelo e lekhakone pahelo varga AgaLa Avyo. narmada, naMdazaMkara, navalarAma, suratamAM ane dalapatarAma,mahIpatarAma,bhoLAnAtha, choTAlAla-vagere amadAvAdamAM-navI keLavaNIno prakAzadIvaDe samAjane doravA dharI rahyA. A lekhake navagujarAtane pitApitAne saMdeze kavitA dvArA, nibaMdhakAra, bhASaNoddhArA, chApAMkArA, vArtAo dvArA, raMgabhUmidvArA ane dharma pravacanaThArA pahoMcADyo. je kALanI hakIkatano ApaNe vicAra kariye chiye te kALane utsAhaja kAMI vilakSaNa prakArane hato. navuM cAlavA zIkheluM bALaka, jema vadhAre cAlavAne paDatAM AkhaDatAM paNa prayatna karyA ja kare tema, AkhI gujarAtI prajA karI rahI hatI. navI maLelI zakti vAparavAne badhAMnAM manamAM utsAha uchaLI rahyo hate. - saMkrAMtikALanI skUraNAne lIdhe, judAM judAM sAhitya svarUpanAM pagaraNa A ja samayamAM maMDAyAM hatAM. sabhAo ane maMDaLIonI sthApanA cAra mukhya zaheramAM muMbaImAM gujarAtI jJAnapracAraka sabhA, suratamAM mAnavadharma sabhA, bharUcamAM buddhivardhaka hiMdu sabhA ane amadAvAdamAM gujarAta varnAkayulara sosAyaTI; ema thavA pAmI hatI. - prAcInakAvyanA saMpAdananA kSetramAM dalapatarAme 1862 mAM "kAvyadohana" taiyAra karyA. narmade 1860 mAM " dayArAmakRta kAvyasaMgraha) bhego karyo, ane pachI premanaMdane " dazamaskaMdha" paNa saMzodho. * - 8 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAne navI kavitA racavAne mATe rasa tathA alaMkAra zAstrane abhyAsa, tathA piMgaLanuM jJAna Avazyaka jaNAtAM narmade tathA dalapate rasapraveza" alaMkArapraveza " tathA " piMgaLapraveza" racyAM. | nATakanA kSetramAM raNachoDabhAIe 1864 mAM lalitA duHkhadarzakane apUrva tathA saphaLa nATaya prayoga racI, nATakanuM prasthAna zarU karI ApyuM. jhaverIlAle 1866-67 mAM zAkuMtalano anuvAda karI, saMskRtanA sAhityabhaMDAra tarapha gujarAtIonuM dhyAna kheMcyuM. pahelA gaghanibaMdha paNa dalapata tathA narmade lakhyA. pahele gujarAtI koza, pahelo gujarAtI bhASAno itihAsa, pahelAM jIvanacaritro, pahelAM hAsyarasanAM pustako "mithyAbhimAna nATaka" ane "bhaTTanuM bhopALuM" paNa A arasAmAM lakhAyAM. pravAsavarNananA vibhAgamAM karasanadAsane "IgleMDane pravAsa" 1866mAM, ane mahIpatarAmanI " iMglaMDanI musApharI" 1874mAM lakhAI. pahelAM mAsika "buddhiprakAza" 1850mAM, "buddhivardhaka' 1856mAM ane " gujarAta zALApatra" 1862 mAM zarU thayAM. itihAsanA kSetramAM phArbasa sAhebe saMskRta, prAkRta tathA gujarAtI rAsAo uparathI upajAvI kADhelo gujarAtanA madhyakALane ItihAsa 1856mAM aMgrejImAM prakaTa thayo; tene gujarAtI anuvAda 1870 mAM raNachoDabhAIe karyo. narmadAzaMkare " rAjaraMga" lakhyo. A uparAMta, bIjA pracAraka sAhityanA alpajIvI phAla paNa A samayamAM khUba thayo hato -e badhI pioneer pravRttio pravartamAna yuganA AMdolanane ja AbhArI che. ciMtanAtmaka tathA bodhaka sAhitya tarapha sau koIne sarakhI rUci na rahe e svAbhAvika che. tethI manoraMjaka vArtAo tathA vArtAne miSTa rasadhAra sabodha ApanAra "navalakathA " ne janma paNa A yugamAM thayo. ApaNI jayaMtinA nAyaka naMdazaMkara " karaNaghelo " e A yugamAM, A vibhAganuM eka pustaka hoI, enI vArtA sAhityamAM pahela tathA navInatAne lIdhe e jamAnAmAM-paMcamahAlanA vizALa medAnamAM ekalA ubhelA pAvAgaDha jevI sthiti bhogave che; ane AgAmI zuddha navIna yugane DaMkA vagADanAra agresara savAranuM sthAna le che. . . 227 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI naMdazaMkarano janma saM. 1891 nA caitra vada cothe thayo hato. ane saM. 1990 nA citra vada cothane divase emanA janmanuM samuM varSa che. naMdazaMkaranA sIttera varSanA jIvanano pUrvArdha suratamAM vItyuM hatuMane te vakhate keLavaNIkhAtA sAthenA temanA nikaTa saMbaMdhane lIdhe temanA saMbaMdhI thoDI vIgate temanA samakAlInanAM caritro uparathI ApaNane jANavA maLe che; paraMtu pachInAM ejansI tathA dezI rAjyanI nokarInAM vIsa varSa ane nivRttikALanAM paMdara varSanI vIgata-naMdazaMkara suratanI sudhAraka duniyAmAMthI khasI javAne lIdhe-ApaNe bahuja ochI jANIe chIe. chatAM, temanA jIvananI ane temanA jamAnAnI rasamaya vIgata temanA ciraMjIva vinAyakarAve " naMdazaMkarajIvana caritra" mAM seMdhI che. tethI ApaNane sAruM sAdhana prApta thayuM che. naMdazaMkaranI jIvanakathA ApaNe saMkSepamAM joI jaIe; ane mahattvanA prasaMge mAtra saMbhArIne saMtoSa mAniye. ghaNA moTA mANasonI peThe, naMdazaMkara sAdhAraNa sthitimAM janmyA hatA. temanA janma pachI, temanI trIjI varasagAMThane divase ja eTale 1837 mAM suratanI bhayaMkara Aga thaI hatI. surata badasurata thaI gayuM. purANa AcAravicArane bALI nAkhanAra je sudhArake suratamAM janmyA hatAH tenI AgAhIrUpa hoya tema, suratanI AgathI "senAnI sUrata" kahevAtuM surata " trAMbAnI surata" thaI gayuM. suratanA pApanI bhasma na rahI jAya mATe Aga pachI tarata ja eka meTI rela AvI ane AkhA suratane joI gaI. khAlI khIse moTAI rAkhavAvALAno mada paNa UtarI gayo. te pachI sAmAnya varganuM te pUchavuM ja zuM ? A banAvo pachI suratanI sthiti bahu dIna thaI gaI. vepAradhaMdha muMbAI gayo hato. chatAM prAcIna vepAranI jAhojalAlIne pariNAme, tathA adhama dazAe pahoMcelA navAbanA ThAThamAThane pariNAme suMdara, nAjuka loka vicikSaNaH zokhI, saphAI karanArA "--AvI rIte varNavelI suratI prajAmAM ja laherIpaNuM pesI gayuM hatuM te cheka gayuM nahetuM navalarAmabhAIe gujarAtanI musApharImAM suratIo mATe lakhyuM che ke meLA, meLAne varaghoDA, nAneraMga ThAmaThAmareH hasatAM ramatAM dIse sadA sauH karatA haze zuM kAma?--" ramiye gujarAte. e suratI lAlAone sAmAnya vyavasAya-miSTAnno uDAvavAM, nAca raMga karAvavAM, nATaka ceTaka 228 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na'za'kara ane temaneA jamAne jovAM, ane ujANIe ujavavI - e badhAne pariNAme devAmAM tameLa rahevuM; chatAM mithyA kuLa meTapanuM abhimAna rAkhavuM--e gayuM naheAtuM. trIseka varSanI vaye naMdazaMkare karaNaghelA lakhyA tyAre bhAgalANanI AganuM varNana, meTI honArata pachI thayelI pATaNanI kharAbI, AgamAM gharamAM ne gharamAM baLI marelAM mANasAnAM avagatiyAM mRtyune lIdhe vhemIlA leAkeAnA manamAM udbhavelI hajAra tarehanI bhUta, preta, vagerenI vAte cAlavA mAMDelI--tenuMja AchuM pratibiMba - karaNaghelAnA lekhake pATaNanuM varNana karatAM UtAryuM cheH kezava marAyA, ane guNasuMdarI satI thaI tyAra pachI je pATaNanI kharAkhI thaI, tenuM Abehuba varNana bALapaNAnA saMskArAne lIdheja e cItarI zakAya che. bAlamAnasa upara chapAi jatI asara meTapaNe jaga rUpa dhareluM navAM janavAM '-tenI peThe navAM navAM rUpa dhAraNa kare che tenuM A dRSTAMta che. << daza varSanA thatA sudhI naMdazaMkara gopIparAnI gujarAtI je zALA 1826 mAM khelavAmAM AvI hatI temAM zIkhyA. te vakhate gujarAtI zALAomAM gaNitanuM UMcuM jJAna-meTrIka karatAM paNa vadhAre apAtuM; ane te gujarAtI bhASAdvArA zIkhavAtuM. bhUmiti zIkhavA mATe paNa aMgrejInuM jJAna Avazyaka gaNAyuM nahatuM. nAmuM ane akSara teA pAkAM ja thavAM joke evA Agraha rahetA. mAtRbhASAdrArA ja zikSaNa ApavAmAM Ave to bALakone keTaleA amUlya kALa bacI zake, tenuM A samayanI zALAo uttama dRSTAMta che. A zALAo mATeja trikANamitinA tarajumA naMdazaMkare gujarAtImAM karelA-tenI vAta AgaLa Avaze. 1845 mAM eTale potAnI dasa varSanI umare traNa varSa upareja sthapAyalI aMgrejI zALAmAM e dAkhala thayA. jema gujarAtI zALAmAM mAtRbhASAdvArA zikSaNa meLavavAneA lAbha hato tema A vakhatanI aMgrejI zALAmAM IMgrejI bhASAne abhyAsa karavA mATe aMgrejI zikSako meLavavAne lAbha paNa sahaja hatA. A kAraNathI naMdazaMkara meTrIkayuleTa na heAvA chatAM, mukhya aMgrejI kavie ane lekhakonAM pustakA emaNe vAMcelAM ane samajedyAM. emanA samayanA abhyAsakramamAM bIjI eka vizeSatA e hatI ke, ItihAsane sAhityanA abhyAsathI chUTA pADavAmAM AvatA nahIM, tema thavAthI vistRta aitihAsika graMthAja vidyArthIe vAMcatA ane te dvArA sAhityanA jJAnamAM 229 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI vadhArA karatA. vaLI te samayamAM smaraNa zaktine kasavA mATe sArA lekhakonAM lakhANa mADhe karAvavAnA bahu rivAja hatA. nAnapaNamAM karAvavAmAM AvatI A prakAranI gokhaNapaTTI sAme ghaNuM ghaNuM kahevAvAM Ave cheH chatAM nAnapaNamAM pUruM samajAyA vagara paNa meADhe thaI gayeluM evuM sAhitya saMgraha karI rAkhelA dANAnI mAphaka moTI umare bahu upayogamAM Ave che. A samayamAM Thera Thera aMgreja amaladArI jovAmAM AvatI; tethI temane kAma Ave tevA aMgrejI bhaNelA dezI kArakuneAnI jarUra jaNAtAM, keLavaNInI tAlIma te dRSTie apAtI hatI. A vakhatanA aMgreja amaladArA khAnadAnIvALA bheALA, ane sadbhAva zIla tathA ghaNe bhAge pheAjamAMthI levAmAM AvatA hatA. naMdaza'karane grIna sAhebanA svabhAva uparathI aMgrejonA jAtisadguNa saMbaMdhI bhAre asara thayelI. " 1849mAM 14 varSanI vaye abhyAsanI sAthe sAthe nIcalAM dheAraNAmAM ApaNA prAcIna vaDA nizALiyA " jevA mAnITara tarIke zIkhavavAnuM kAma temane seAMpavAmAM AveluM. A pramANe abhyAsa cAlI rahyA hatA. eTalAmAM 1851mAM temane vivAha seALa varSanI vaye thayeA. A vakhate nadagaurInI temanAM patnInI vaya pAMca varSanI hatI ! 1852mAM pete menITara maTI, uttara vibhAganI zALAnA supri. nA kArakuna thayA. tethI pratiSThA vadhI tathA pagAra paNa vadhyA. pote sAheba sAthe DIsTrIkaTamAM jatA; ane dhoDesvArI karatA. temanA sAheba grehAme temane dheDe besatAM zIkhaveluM. vIsame vadhe eTale 1855mAM temanAM lagna thayAM: pramANamAM A meTI vaye thayelAM lagna kahevAya; kAraNa ke A jamAnAnA navalarAmanuM paheluM lagna 11me varSe ane bIjuM lagna 14me varSe thayeluM. "bALa lagna khatrIzI''nI garakhIe lakhanAra ApaNA sAhitya vivecakane A prazne kema asara karI haze te jANavAnI have vizeSa jarUra rahetI nathI. 1856mAM eka banAva evA banyA jenAthI gujarAtIone temanI asmitAnuM bhAna jagADanArI vRttine TakAra thaI, a. ki. phAsa sAheba gujarAtanA madhyakAlIna itihAsanI rasabharI kathA prAcIna rAsA uparathI 230 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na'dazaMkara ane temanA jamAnA rAsamALA' nAmathI aMgrejImAM upajAvI kADhI prakaTa karI. AnuM prakAzana gujarAtI lekhakonA jIvanamAM keTaluM upakAraka thayuM che te AgaLa upara joizuM. lagna pachI be varSe, pezvAnI ane sikha saltanatanI UnI rAkhamAMthI eka javALAmukhI phATI nIkaLyA. sIpAI enA baLavA tarIke 1857 mAM jAgelA A tophAna vakhate naMdazaMkaranI umara samajaNI hatI. te vakhate baLavAnA samAcArathI suratamAM kevI asara thaI hatI tenuM javalaMta citra temanA kahevA uparathI ApaNe Aje kalpI zakiye chiyeH "uttara hiMdustAnamAM jAgelA baLavAnI khabara suratavAsIe jANI tyAre enDrujha lAyabrerI upara khUba ja dhamAla paDavA mAMDI. zALAmAMthI chUTayA ke lAgalA ja tyAM akhabArAmAMthI tAjA hevAla jANavA sa vidyArthIe javA lAgyA. turkI ane mareThA-bannethI gujarAtane bhAre hAni pahoMcelI, tethI bannenI rAjanIti upara ghaNA lokone kaMTALeA hateA. A aLavAmAM rajapUtAe bhAga lIdhA nahAtA. kuTuMbanI meTAineA jemane khyAla hatA te saghaLA baLavAkhorothI dUra ja rahelA. e teA peTanA bhUkhyA mAtra pukArI rahelA. zivAjIe hiMdupata pAdazAhI sthApavA mATe sAdhu rAmadAsanI AnAthI laDhAi calAvelI. gurU gAviMde trAsane mATeja musalamAna virUddha nave kSAtra dharma sthApI, zIkha lokone hastImAM ANelAH eke peAtAnuM AkhuM rAjya sAdhune arpaNa karyuM ane tene hAthethI mAtra thApaNa tarIke peAte svIkAyuM: khIjAe mulka khAlasAne arpaNa karyAM hatA. paraMtu 1857nA temanA vArasadAra baLavA AgevAnAmAM AvA ucca Azaya naheAtA. Ama hovAthI pararAjya te pararAjyaH paNa saDelA meAgalA ane luMTArA marAThA karatAM temAM vadhAre sukha jaNAtuM hatuM. tethI navI keLavaNI pAmelAmAMthI te sAe paMcANuM TakA baLavAkhorAnI virUddha rahyA hatA. keTalAka teAphAnI vAne te uthalapAthalanuM krAnti-nAmaja svAdiSTa ! eTale te harakhAvA lAgyA ke have luMTavAneA samaya Avyo. keTalAka aNusamajI leAkeA marAThI pustakA magAvI 'kasA kAma" zIkhavA, tathA meADI lakhavA lAgyA. musalamAna kAmamAM gaNa gaNATa thavA mAMDayA ke have "dIna" bhagavAne ! jevuM saiyada enDrusane tyAM DhAlaka vAgyuM ke hullaDa thavAnuM ! mIyAMbhAie bhegA maLI temanA bApadAdAnI bahAdurInI baDAI hAMkavA lAgyA. mAlamatAvALAone bhAre prIkara paDI. preAmIsarI naTe te| najIvI kIMmatamAM javA mAMDI. DAhyA kharIdanArAo nyahAla thaI gayA. leAkeA sunA 231 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI rUpAnI lagaDI kharIdI jamInamAM dATavA lAgyA-eTalAmAM baLavAkheArAnI hAranI khabara AvI. A baLavA vakhate leAka matanI asthiratA sAthe kaMIka sarakhAvI zakAya evA vIsamI sadInA be traNa prasaMge ahIM saMbhAravA mana thAya che. 1914mAM AkhA jagate jyAre jaMgamAM jhUkAvyuM tyAre sAmrAjyane madada karanAra hiMdamAM, AvI ja rIte leAkeAnA jIva paDIke baMdhAi gayA hatA. tyAra pachI 1921mAM amadAvAdamAM koMgresa bharAI; svarAjanA vAvaTA uDavAnI vAta sAMbhaLI tyAre koI ajaba prakArane utsAha lokavAtAvaraNamAM vyApI rahyA hatA. te pachInuM cheka tAjuM smaraNa mIThA satyAgraha ane nA-kara laDatanAM prasaMgAnuM che. leAkeAmAM rAja prakaraNI viSaya saMbaMdhI ajaba vicAra parivartana thayuM hatuM; A prasaMgeAe noMdhavuM joie ke, leAkeAnA pIThabaLamAM bhAre aMtara hatuM: baLavA vakhate aMgrejI bhaNelA ja baLavAkhorAthI virUddha hatA. tyAre A prasaMgeAe aMgrejI bhaNelAee ja mukhyatve karIne A azastra yuddAnA meAracA mAMDayA hatA. naMdazaMkara 1854thI 1858 sudhI aMgrejI zALAmAM esisTaMTa mAstara rahyA ane pachI pote je zALAmAM bhaNelA teja zALAnA mukhya adhyApaka thavAne bhAgyazALI thayA hatA. A vakhate temane pagAra aDhIseA hateA. peAte pahelA ja dezI 'heDamAstara' hatA. 1862mAM zALA pahita jovA mATe temane muMbaInA elaz2InsTana kAleja jovA mekalavAmAM AvyA. te vakhate kAlejamAM rAnaDe, pIrAjazAha, vikAjI, vAgale jevA AgaLa upara prasiddha thanAra vidyArthIe kAlejamAM hatA. muMbaithI pUnA ane paMDharapura paNa e jaI AvyA. sara thIeDAra hApa tathA mI. arkInanI mamatAne lIdhe temane sarakArI paise navA pradeza, navA leAkeA tathA judA judA sthAnanI zikSaNa paddhati jovAne temane avasara maLyA hatA. A prasaMge ja temane lAgyuM hatuM ke mahArASTrInuM gadya te vakhate jeTalI ziSTatA pAmyuM hatuM teTalI ziSTatA gujarAtI gadye prApta karI nahotI. lagabhaga A ja arasAmAM askIMna sAhebe temane vilAyatanI zikSaNa pati joi AvavA sUcanA karelIH paraMtu pote kahyuM che tema mArA vRd pitAe rAvA mAMDayu ke tane vikhUTA nahIM mRtyu. sAsarAvALAM paNa jUnA 232 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAne vicAranA;, gharamAM kaMI dravya nahIM: kaMInuM kaMI thAya ane bhaviSyamAM sAsarAvALA joDe TaTo rAkhiye te kema paravaDe ? tethI pitAnA vRddha pitAnI khAtara pite paradeza gamana karavAnI nA pADI hatI. enA e naMdazaMkarane 1907mAM lagabhaga be vIzI pachI pitAnA putra vinAyakarAvane vilAyata mokalavAno prasaMga Avyo tyAre potAnI vRddha vaye e tema karavA taiyAra thayA hatA eTalA uparathI temane pradezagamana pratyeno aMgata mata jaNAI Ave che. eTaluM ja nahIM, paraMtu jyAre thoDAMka varSo pachI mahIpatarAma vilAyata jaI AvyA ane pachI nyAte temane paMkita bahAra mUkyA, te vakhate temane jamavA notarI temanI sAthe eka paMkitae besI, e jamyA hatA. ane nAtathI judA paDavA rUpI prAyazcittane rU. 2700) daMDa mahIpatarAma pAse bharAvavAnuM kabUlAvI, temane nyAtamAM levarAvavAnI naMdazaMkare ja jahemata uThAvI hatI. lagabhaga 1867 nA me sudhImAM aMgrejI skulanA esisTaMTa mAstara, heDamAstara, ane TrenIMga kolejanA heDamAstara -ema caDhatA darajAnI zikSakanI nokarImAM temaNe samaya gALyo hato. heDamAstara hovAnI sAthe, hopa sAheba suratamAM jyAre kalekaTara thaIne AvyA tyAre temaNe naMdazaMkarane zALA uparAMta myunisipAliTInA kAmamAM rokyA hatA. te vakhatanA kAmakAjamAM Aje saMbhAravA jevAM be mahatvanAM lokapayogI kAryo najare paDe che eja rAMdera ane sUrata : rannAde ane sUrya purane : jeDanAre hopa brIja ane bIjuM dIlhIgeTano dhorI rasto : A samayanuM zahera sudharAInA kAmakAjanuM jJAna naMdazaMkarane lagabhaga trIsa varSa vAnaprastha thaIne rahyA pachI, sudharAInA upa-pramukha tathA pramukha tarIke kAma AvyuM hatuM. te daSTie A vakhatane anubhava mahatvano gaNavA jevo che. hAlamAM sAmAnya gaNAtA aMgrejI zALAnA mukhya adhyApakanI te samayanI kalekaTarImAM keTalI Ijajata tathA keTaluM vajana hatuM te paNa ApaNane jANavAne maLe che. 1863-64 no rUnA saTTAna pavana tathA lokonI thayelI pAyamAlI ane prasiddha zeTha premacaMda rAyacaMdanI saTTAnA nepoliyana tarIkenI khyAti enAthI A vakhate suratamAM paNa asara thayA vagara rahI nahotI. 233 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI amerIkAnI laDhAIne lIdhe hIMdanuM rU, meMcesTarane teja bhAve kharIdavuM paDayuM; eTale bhAva vadhI gayA. vyApArIonA lobhane bha na rahyo; paraMtu eTalAmAM laDAI dhAryA karatAM vahelI baMdha paDI : rUnA bhAva beThA : ane saTTo karanAra mAryA gayA. sAthe lAgAM beMkee, ane peDhIoe devALAM kADhayAM. hajAre rAMDarAMDanI pUMcha saTTAnI relamAM taNAI gaI. devALiyAone aMgrejI vyApArI kAyadAno lAbha maLyo : eTale apramANika vepArIone hajAro dagalabAjI sujhI. dezI rAjya heta te devALiyAone avaLI ghANIe pIlata ane lokene seLe seLa AnA apAvata : paraMtu yUrepanI vyApAra-anIti muMbaImAM jAmatI gaI. ane tyAMthI hiMdabharamAM prasarI. A Arthika uthalapAthalane lIdhe jUnI peDhIo TUTI gaI ane navI tarehanI nANAMnI vahecaNI thavA pAmI. jUnAM jALAM khaMkherAI gayAM ane navAM baMdhAyAM. mAkhI jevA bhoLA lokone mATe, karoLiyAnI jema, vyApArIo jALa pAtharatAM zIkhyA. - premacaMda rAyacaMda tUTayA te pahelAM traNa mahinA upara ja naMdazaMkaranI juja thApaNa temaNe mokalI ApI hatI. eTale A akasmAtamAMthI temane paramezvare bacAvyA hatA. A arasAmAM naMdazaMkarane keTalAka mitronA paricayane lAbha thayo. rA, bA. bheLAnAtha sArAbhAI sadara amIna tarIke surata AvyA. saMsAra tathA dharmanI sudhAraNA mATe AgrahavALA A amadAvAdI nAgara gRhastha. Adi brahmasamAjanuM gujarAtI rUpAMtara zodhavAmAM te vakhate mazagula hatAH zuddha zAstrIya saMgItanA paNa e khUba zokhIna hatA. ahIM sahaja jaNAvI laIe ke naMdazaMkaranuM valaNa temanA laherI jamAnAmAM kaMIka aMze Puritan "cokhaliyA" jevuM hatuM. tethI gAnArIonA kRtrima ane azlIla saMgItane tyAga karavA jatAM temaNe saMgItanI kalAne ja varjita karelI. [ auraMgajhebanA yurITana jhanane jema sItAra, sAraMgI vagere saMgIta sAdhanone citApara caDAvyAM hatAM ema kahevAya che tema, A jamAnAmAM guNakAnuM gAyana sAMbhaLavAnuM nItivirUddha gaNAvA lAgyuM hatuM. ] jethI temanI mitramaMDaLImAMnA lagabhaga badhA sabhyo ustAdI gAyananA zokhIna hovA chatAM, naMdazaMkara tenAthI alipta rahyA hatA. vinAyakarAva lakhe cheH "temane koIpaNa jAtanuM vyasana nahotuM. na 234 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - naMdazaMkara ane temane jamAno khAya pAna, na pIye bIDI, na khAya tamAku : bhAMga zarAba to bIlakulaja dUra. mAtra " e jamAnAnA chAMTA mane A UyA che ''--ema kahI - emanI tapakhIranI dAbaDI hasatAM hasatAM e batAvatA." zrI. narasiMharAva pitAnA smaraNamukaramAM, (pR. 107) " mAstara sAheba" eTale naMdazaMkaranuM rekhAcitra Ama dore cheH "roja sAMje pAMca dasa mitronI beThaka thAya. temAM naMdazaMkara mAstara takiye beThelA, tapakhIranI DabbImAMthI vAraMvAra tapakhIra sUMghatA, thoDuM bolatA paNa ramUjanA prasaMge mAthAnA chUTA mUkelA vALa sAthe Deku be bAju dhUNAvIne khUba hasatA, bAlavAmAM temaja hasavAmAM paNa anunAsika-evA mAstara sAhebanI nikhAlasa mUrti..smaraNamAM prakaTa thAya che." zikSaNa khAtAmAM naMdazaMkara hatA te samayamAM temaNe "gujarAtamitra"mAM saMsAra-sudhAre tathA vahema khaMDana vize aMgrejImAM lekho lakhI, tathA bhASaNo karI suratamAM sudhArA pakSane potAnAthI banatI madada ApatA hatA. phulArANImAM bharAyeluM bhUta kADhavA mATeno bhuvAone je citAra pote Ape che te Aja jamAnAnAM durgArAma mahetAjInAM bhASaNonuM bhAna karAve che. Aja "gujarAtamitra mAM navalarAme "karaNaghelA' uparanuM vArtika lakhyuM hatuM; ane naMdazaMkare navalarAmanA vIramatI nATakanuM avalokana lakhyuM hatuM. naMdazaMkaranAM keLavaNI khAtAnAM chellAM traNa cAra varSonI pravRttionI ApaNe upara noMdha lIdhI. paraMtu te uparAMta A arasAmAM eka evI pravRtti temaNe AdarI jene lIdhe temanA jIvanabhara temaja jIvana pachI paNa temanuM nAma ghaNAnA jANavAmAM rahyuM. - naMdazaMkaranA uparI adhikArI rasala sAhebe temane sUcanA karI ke " gujarAtI gadyamAM vArtAnuM eka pustaka nathI tethI tame te lakho." aMgrejI ephIsarane pitAne dezI bhASAno paricaya karavAnuM saheluM paDe tethI temaNe uttarahiMdamAM hiMdImAM tathA udumAM gadya kathAo lakhAvavAnA akhatarA karyA hatA. tevI ja rIte gujarAtImAM vAMcavI saraLa paDe tevI vArtA lakhavAnI preraNA naMdazaMkarane maLI. AvI rIte bIjAnI preraNAthI lakhAyelAM pustakonI tAtkAlika . khyAti te thAya che ja paraMtu te khyAti lAMbo kALa TakatI nathI ? paraMtu " karaNaghelA"nA kartAnA cittamAM gujarAtane madhyakAlIna iti 235 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI hAsa, phArbasa sAhebe 1856 mAM prakaTa karelI rAsamALAnA paricayathI ramI rahyA hatA; rajapUta kALane gujarAtanAM AchAM svanAM vAMcanAranA manamAM khaDAM thaI jAya evI rasALa vANImAM A " rAsamALA" ne ItihAsa lakhAye hato. eTale, vinAyakarAva lakhe che tema " eka jAdugara AvyA ane pitAnA daMDano zilA upara maMtra bhaNI prahAra karyo. prahAra thatAM ja te zilA phATIne mAMhethI gadyasarita relAtI nikaLI. " rasala sAhebe sUcanA karyA pachI nadazaMkaranA manamAM vArtAne viSaya pasaMda karavAnA vicAro ghoLAvA lAgyA. AvI vArtA lakhavAnuM bIDuM jhaDapatA pahelAM, naMdazaMkaranI keTalIka prAthamika taiyArI hoya ema jaNAya che. aitihAsika vArtA lakhavA mATe aitihAsika navalakathA vAMcavAne temane bhAre zokha hate. skoTa, lITana, DIkansa tathA thekere-e cAra ane khAsa karIne pahelA be-ItihAsanA pAyAvALI saMkhyAbaMdha navalakathAo lakhanAra prasiddha-navalakathAkArane-temane paricaya vizeSa gADha hato. khAsa karIne ucita etihAsika samayanI pasaMdagI karavAmAM temane DI ghaDabhAMga thayelI jaNAya che. lITananI traNa navalakathAo : "Last of the Barons", " Last days of Pompi " 24 "Last of Tribunes" tathA skoTanAM "Lay of the Last Minstrel" jevAM pustakomAMnA Last-eTale "chelle" e zabda temanA mananuM nirAkaraNa karyuM. jUnIasta thatI peDhInA pratinidhine lagatI koka ghaTanA pasaMda karavAnuM temane A uparathI ApoApa sUjhayuM hoya ema kahevAnuM mana thAya che. rAsamALAnAM pAnAM khUba AturatAthI emaNe pheravavA mAMDyAM. TeDane "rAjasthAna" no graMtha emaNe upayogamAM lIdhuM hoya ema jaNAtuM nathI. tethI emanI AMkha gujarAtanA ItihAsa upara ja karIH ane "cAMpAneranI paDatI" "somanAthane nAza" athavA "aNahilavADanuM patana" athavA " gujarAtanI rAjapUta sattAne aMta"--e traNa- nATayakRtine mATe paNa ucita gaNAya tevI ghaTanAo upara pasaMdagIne kaLaza DhaLyo. traNe viSaya gujarAtanA rajapUtakALanA itihAsane lagatA hatA ? 236 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAne paraMtu Akhare tenuM game te kAraNa hoya; temane nirNaya "aNahilavADanA patana" mATe thayo. emanI navalakathAnuM gujarAtI peTA mathALuM-- karaNagheloH gujarAtano chelle rajapUta rAjA " ane aMgrejI Sub-title= Karan Ghelo-The Last of the Rajput Kings of Gujarat"--e pramANe chApeluM che te-lITananI navalakathAonI sIddhI asaranA sUcaka purAvArUpa che. vArtAnuM hADapiMjara athavA khokhuM rAma, grIsa tathA eMgleseksana prajAnI paDatInA samayanI vArtAo vAMcyA pachI emaNe ghaDI rAkheluM-te A pramANe hatuM : "eka jamAno asta pAmato, bIjo udaya giri upara Dolate : magarUbIne mAra : vyabhicAranI hAra : dharmane jaya, pApane kSaya"+ A khokhAmAM temane mAtra gujarAtanA itihAsamAMthI prasaMga ane nAma bharI devAnA bAkI hatAM. lokonA rItarivAja, temanuM sAmAjika, rAjakIya tathA dhArmika vAtAvaraNa-e prakAranI bheya upara vArtAnuM citra khaDuM karavAnuM hatuM. rajapUta kALane aMta cItaravAmAM, naMdazaMkarane suratanI navAbInA astakALa saMbaMdhanI aneka vAte paNa kAma lAgI hoya te navAI nathI. A vArtA jema jema lakhAtI gaI tema tema naMdazaMkara temanA mitramaMDaLamAM te vAMcI batAvatA hatA. jema jema prakaraNo lakhAtAM gayAM tema tema sAyaMkALe bheLAnAthabhAI vidyArAma pitAnA sasarA tathA mitra munasapha delatarAmajI-temanI samakSa potAnA makAnamAM te vAMcI saMbhaLAvatA. + juo " jIvanacitra" pAnuM 166. * zrI. vinAyakarAvanA A vidhAnathI kaMIka virUddha evuM bIjuM vidhAna zrI. narasiMharAve smaraNamukara (pRSTha 108)mAM mUkyuM che: " karaNaghelo e vArtAgraMtha prakaTa thaye te vakhate mAstaranA badhA mitre-mArA pitA sahita-Azcarya pAmyA hatA ke A zAnta, thoDAbolA mAstare A uttama graMtha kayAre, zI rIte, chAnAmAnA lakhe ! A bhAva darzAvanArA udgAra mAstaranI samakSa mArA pitAe kADhayA, te sAMbhaLI mAstara sAhebe mAtra anunAsika hAsa potAnuM karIne basa rAkhyuM hatuM. ATalo vArtA graMtha lakhIne pachI mAstara baMdha ja paDayA te ajaba jevuM lAge che. ane keTalAka anudAra purUSa eTale sudhI jAya che ke e graMtha naMdazaMkarane racele che ja nahIM-ema kahe che: mAstara sAhebanA nikaTa paricayamAM AvelA ame sarve A Apane anudAratAnI ja duSTatA gaNiye chiye." 237 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI naMdazaMkara kema lakhatA te mATe naMdazaMkaranAM patnI lakhe che: "peAtAne lakhatAM lakhatAM vicAra eTalA ubharAtA ke ghaNIvAra e aTakI jatA. kadAcita ja emane chekavuM paDatuM. gharamAM eka lIMpelI kAThI hatI temAM lakhelAM kAgaLiyAM rAkhatA; jamIna upara besI dhuMTaNa upara kAgaLa mUkI saDasaDATa lakhyo jatA: na maLe meja ke na maLe khurazI, pAte bhalA ne peAtAnI caTAI bhalI: lakhavAmAM eTalA tallIna thaI jatA ke zALAmAM javAnA vakhata thai jato tyAre mAre upara AvIne temane dhUnamAMthI jagADavA paDatA. peAtAnuM lakheluM mitrAmAM vAMcI sa`bhaLAvatA, te AgaLa lakhatA." vArtA lakhAtI jatI hatI te samayanA, peAtAnI mAtuzrInA vizeSa udgAra vinAyakarAva TAMke cheH ke "zaramane lIdhe huM bahAra na AvuM ne pAchaLanA oraDAmAM ekalI esI sAMbhaLuM: paNa kAI karUNArasamaya varNana sAMbhaLatI tyAre mArAthI rAI jatuM. tethI mArAM DasamAM sAMbhaLI bheLAnAthabhAi mane AgalA eraDAmAM meAlAvatA.--' karaNaghelA e nadazaMkaranI ciraMjIva kRti che: TIkAkArane tenI nyUnatAe jaNAya, tenI bhASAmAM doSo dekhAya, aMgrejInI cekhkhI asaranI gaMdha Ave, saMvAdonI nyUnatA ane kacita dIsUtrI tathA aprAsaMgika lAgatAM varNatAthI nIrasatA paNa AvatI jaNAya chatAM eTaluM te sA kAI svIkAre che ke prAraMbhadazAnI apakatA anivArya hAvA chatAM naMdazaMkaranI varSoMna zakti adbhuta che. je vastunuM e varNana kare che te ApaNI AMkha AgaLa taravA mAMDe che:-A guNa skoTanI prasiddha navalakathAonA vAMcanathI vikasyA hAya ema aTakaLI zakAya che. paraMtu skATanA je navalakathAkAra tarIke guNu che tenI guNa sImA paNa sAthe sAthe che te sAme AMkhamIcAmaNAM na thaI zake. bahudhA bAhya kudaratanuM ane prasaMgAnuM varNana kaika aMze zAmaLabhaTTanI padya leAkavArtAomAM Ave che tevuM temAM dekhAya che. paraMtu premAnaMdanAM AkhyAnAnAM mukhya pAtrAnA jevAM mAnasika pRthakkaraNa ane lAgaNIemAM yuddhanuM mAnuSI varNana ApI, pAtrAnI jIvaMta mUrtie sarjI zakavAmAM kalAnI nyUnatA jAya che. 'karaNaghelA' vAMcatAM AjanA vAMcanArane bahu nirAzA lAgaze--ema kahyA vagara cAle tema nathI. A vArtAmAM ekake evuM pAtra nathI ke jenA cAritra upara ApaNe mAhI piye. kanaiyAlAla munazInAM e ja rajapUta 238 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazakare ane temanA jamAnA kALanI jAheAjalAlInI traNa vArtAonAM kheAlatAM cAlatAM bhavya pAtrA AM prasaMge saMbhAravAnuM mana thAya che. guNasuMdarInuM cAritra vAMcakane rUce evuM che; paNa tenI te vAta zarU thAya che ane tyAMja pUrI thAya che. mAdhavanI pahelAM dayA Ave che, paNa e dezadrohI nivaDayeA eTale dayA karatAM enA vizenA tiraskAra vadhI jAya che. karaNaghelAnI pAchaLathI dayA Ave che; paNa eNe te kayuM tevuM pAmyA eTale ene mATe dayA AvavA chatAM enA upara prema utpanna thatA nathI. rUpasuMdarI, kamalArANI ane devaLadevIne te cAritryavAna gaNe ja kANu ? allAuddIna khIlajI, maleka kAkura-e te ApaNA gujarAtanA duzmana eTale emane mATe Adara kevA ? zaMkaradeva, bhImadeva ThIka cheH paNa e kAMi mukhya pAtrA nathI. "karaNaghelA'"nA aitihAsika taMtuonI yathArthatA saMbaMdhI kaMIka joiye. laghukaNuM athavA kaNuM khIjAnA nAmathI vaMzAvaLIemAM batAvelA karNa deva saM. 1353mAM gAdIe AvyA hatA ane saM. 1363mAM teneA kALa thayA hatA. Aja samayamAM racAyalA jinaprabhasUrinAmAM ApyA pramANe alAuddInanA lazkare saM. 1356mAM-eTale i. sa. 1300nI sAlamAM gujarAta upara AkramaNa karyuM hatuM. te lazkara ulughakhAna nAmanA saradAranI saradArI nIce AzApallI-AgaLa AvyuMx caDhAinA kAraNa tarIke-maMtI mAdhavaperiomaMtrI mAdhavanI preraNAne gaNAvelI che. emAM maMtrI kai nAtaneA hatA te jaNAvyuM nathI. meruttuMgAcAnI 'virAvala" athavA "vicArazreNI"mAM saM. 1360 yavanAH mAdhava nAgara vipreNa AnItAH ema ullekha che: paraMtu ahIM AkramaNanI saMvata khoTI cheH eTale mAtra sAMbhaLIne A hakIkata mUkavAnuM spaSTa jaNAya che. padmanAbhe " mAdhava mahinu sAthei mekahyu pAsAtu paradhAna ema mAtra mAdhavanuM nAma ApyuM cheH tenI nAtajAta ApI nathI. navalarAma .. ' * vizeSa mATe jIe: " purAtattva pu 4. ' gujarAnA pahelA sukhe': * jaina sAhitya sa`zeAdhaka khaDa 1, aMka 7. (sa', 1977)nA pariziSTamAM 'vIra vaMzAvali' athavA 'tapAgaccha vRddha paTTAvali' ( pR. 43) upara nIcenA ullekha cheH "ahevaI-gujajarAti vIsalanagarA vADava maMtrI mAdhavabhAI kezava thakI rAjA zrI kaNa laDI nai. tUkANI rAjya huA......puna: vi. sa'. 1364 varSi siddhapura-nayari siddharAyakRta sTrAlayanA cheda .. -ema mAdhavane vIsalanagarA nAgara tarIke oLakhAvyA che. 239 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI bhAI e " itihAsanI ArasI " mAM-dhipha nAgara nagurA ema daMtakathAne-AdhAre-athavA rAsamALAmAM bhATacAraNee musalamAnonI caDAIne vAstavika banAvavA je prasaMga je che tene AdhAre ja emaNe e vAkya lakhyuM jaNAya che.+ allAuddInanuM lazkara amadAvAdathI seraThamAM somanAtha upara caDhAI karavA vaLyuM. ane zetrujAnAM maMdirane teDyAM. eTale karNa, mAtra lazkara AvavAthI nAsI chUTayo jaNAya che. padmanAbhanA kathana pramANe ulughakhAna pahelAM pATaNa AvyA hataH tyAMja karNadevane parAjaya karI te zaherane lUMTI, pachI AzAvalI AvyA hato. paraMtu jinaprabhe ApyA pramANe meDAsAthI pasatAM paheluM AsAvalI Ave che. chatAM karNa je nAsI chUTaye te pATaNathI ke AsAvalIthI te bAbata, hajI paNa saMdigdha ja rahe che. karNadevanI aneka rANuomAMnI kamalArANI-athavA musalamAne kahe che tema kavalA-kalArANI-pakaDAI-te bAbata paNa atihAsika AdhAra nathI: bhATacAraNanI vAta sivAya. tenI putrI devaLadevI alAuddInanA putra khIjarakhAM sAthe paraNAvI hatI. te vAta paNa teTalI ja galata che emaH "nAgarI pracAriNa patrikA"nA 1931nA mAgha aMkamAM bAbu jaganalAla gupta majabUta zaMkA uThAvI che te tarapha Apa saunuM dhyAna kheMcavA huM rajA lauM chuM A vidvAna lakhe che ke kalArANI tathA devaladevInI ghaTanAne aMtihAsika banAvanAra kevala amIra khusarU cheH " davalAnI va khijakhAM e nAmanA phArazI " " AzikI " kAvyanI racanA kalpita ane ardha- atihAsika che. amIra khusarU rAjakavi hatA ane hiMduo tarapha tene ghaNu hatI. tethIja teNe hiMdu rAjAnI niMdA karavAnA AzayathI A kalpita kathAnakane pitAnA kAvyamAM dAkhala karyuM che: kAvyanuM vastu saMkSepamAM nIce pramANe che - + juvo "rAsamALA" nuM vAkya bhA. 1, pR. 380 " rAjya meLavavAnA lobha AgaLa, musalamAna hallA karanArAone eka karatAM bIjA kAraNanI jarUra hoya nahI. paNa hiMdanA bhATe, rAjya saMbaMdhI moTI vAtane ghara vizenuM khAnagI kAraNa lAgu pADI devAmAM AnaMda pAme che. teoe hAlanA prasaMgane mATe paNa nIcenI vAta lakhI rAkhI che. 240 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAne kAvyanI zarUAtamAM alAuddIna khIlajIne digvijaya ane te dvArA hiMdamAMthI hiMdu dharma nAbuda karavAnA prayAsonuM varNana che. pachI alAudInanuM gAdInazIna thavuM, gujarAtanA rAjAne keda pakaDavo ane saMpUrNa gujarAtane AgathI tArAja karavuM, gujarAta para pharI caDhAI, te pachI gujarAtanA rAjAnI strI kamalAdevIne pakaDIne alAudInanI begama banAvavAmAM Ave che. kamalAdevInI be putrIo jemAMnI eka marI gaI che, bIjI putrI cha mahinAnI che, tene teDAvI khijIkhAM sAthe tenAM lagna kare che. rAjA A mAgaNI AnaMdathI svIkAre che. devagirine rAjA zaMkhaladeva karaNanI putrI devaLadevInuM potAnA bhAI bhimadeva mATe mAguM kare che, je anicchApUrvaka karaNa svIkAre che, ane devaLadevIne devagiri mokale che. rastAmAMthI ulughakhAMnA sainike tene pakaDI potAnA senApati pAse laI jAyaM che, ane tyAMthI tene rAjadhAnImAM mokale che. tyAM khijIkhAM ane devaLadevI vacce AkarSaNa thAya che. A vakhate khijIkhAMnI vaya 10 ane devaLadevInI 8 batAvI che ! khijIkhAM, te pachI alapakhAMnI chokarI sAthe paraNe che, ane pAchaLathI devaLadevI ane khijIkhAM vacce prema jAmatAM chevaTe banne paraNI jAya che. khijIkhAnA uttarajIvananI vAta kahI kAvya pUruM thAya che. A kAvya ekaMdara 4519 lIMTInuM che.* A mahAkAvyanA vastune AdhAra laIne ja pharistAe pitAnA itihAsamAM A kAvyanI hakIkatane aitihAsika hovA badalanI mahora chApa ApyA jevuM karyuM che. ane A svarUpamAM Ama pracAra pAmelI A ja AkhI ghaTanA, hiMdI kAvyathI eTale "bhASA"thI paricita evA bhATa cAraNoe, phArbasa sAhebane pUrI pADI hoya ema bahu saMbhavita che. tene lIdhe rAsamALAno AdhAra levAI lakhAyelI naMdazaMkaranI vArtAmAM te ghaTanA have cekakasa jAmI gaI che ane ApaNuM magajamAM ghara karI beThI che. kharuM jotAM, karNanI putrI tarIke devaLadevI" evuM nAma ja kevala kalpita che. te e nAma amIra khusarUne maLyuM kyAMthI ? citaDa pAse raNuNyabharano prasiddha gaDha che. tene rAjA te vakhate hamIradeva ha. AnA * A saMbaMdhI "gujarAtI" aThavADikanA julAI 1931 nA eka aMkamAM "gujarAtanA ItihAsa upara navo prakAza" nAmathI bAbu jaganalAla guNanA prastuta lekhanI nedha prakaTa thaI hatI. 241 ha1 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI saMbaMdhI saMskRta sumIramArtha nayacaMdrasUrie raceluM che. raNasthabharanA patananuM varNana te sivAya bIjA ghaNAM kAvyomAM maLI Ave che e pustake pramANe hamIradevanI eka putrInuM nAma devalarANI hatuM. ane, jevI rIte satI padminIne pitAnI strI banAvavAnI alAuddInanI murAda bara AvI nahotI, tema raNasthabhoranI rAjakuMvarI devalarANIne paNa potAnA putra sAthe paraNAvavAnI tenI lAlasA pAra paDI nahotI. AvI bevaDI nirAzAmAMthI pAdazAhanuM mana bahelAvavA, ane karNanAM tathA devaLadevInAM nAma badanAma karavA mATe amIra khusarUe A "IkyiA " nI racanA karI hatI-ema mAnavAnI tarapheNamAM majabUta vahema ubho thAya che. itihAsanI daSTie " karaNaghelA 'mAM dekhAtA eka kAlAtikrama deSa (anachronism) tarapha, dhyAna kheMcyA vagara abhyAsIne cAle tema nathI. karaNaghelAmAM ApelI harapALanI vAta tathA tenI rANI kUlAdevIne vaLagelA bhUtanI vAta-e banne karNanA thaI gayA pahelAMnI ghaNAM varSo uparanI vAta che. harapALa makavANA ( rAjyakALa I. sa. 1090-1130 ) karNa bIjAna-karaNa vAghelAno samakAlIna nahIM, paraMtu siddharAjanA pitA karNadeva solaMkInA samayamAM hato ane harapALane AzrayadAtA A karNa selaMkI hato. (I. sa. 1772-1094) kesaradevane mAranAra hamIra sumarAne, siMdhanA samA jAmahAlAjInA kuMvara hiMgaLajI ane hothIjIe I. sa. 1147mAM mAryo hate. A harapALathI ja jhAlAvaMza ane rANAonI utpatti thaI che. tethI karaNaghelAmAM ApelI harapALanI vAta-e etihAsika virodha che phUlAdevIne vaLageluM bhUta-vagere vAta paNa karNa solaMkInA samayanI che. bAbaro bhUta teja varSa : tene jItavAthI siddharAjane zilAlekhamAM karavAnu kahIne oLakhAvelo cheH harapALe A bAbarA bhUtane vaza karI, tenI chUpI madadathI 2300 gAme toraNa bAMdhyAM hatAM ane phUlAdevI -karNa selaMkInI rANIe tene pitAno bhAI gaNyo hato vagere vAta karNa 1 lo ( solaMkI ) ane "laghukarNa"nA nAmathI oLakhAvAto karNa 2. - (vAghela) -e bannenA nAmasAmyathI ekanA samayanI vAta bIjAnA . .. * juve "rAyasiMhajInI hathelI " ( gujarAtInI 1931 nI bheTa ) mAM jhAlAvaMza sthApaka harapALane itihAsa prakaraNa 1 pAdanoMdha pR. 4, pR. 5. .. - 242 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temane jamAne samayanI tarIke bhramathI gUMcavAI gayelI rAsamALAmAM pracalita thaI cheH tenI te bhUla 'karaNaghelA"mAM UtarI AvelI jaNAya che. paraMtu naMdazaMkara itihAsa lakhavA beThA nahotA. e teA itihAsanA pAyAvALI navalakathA lakhavA mAgatA hatA. eTale emane A doSa mATe jokhamadAra gaNavA ThIka nathI. karaNaghelAnuM vastu jema rAsamALAmAMthI maLyuM hatuM tema navalarAme 1869mAM lakheluM "vIramatI nATaka" paNa eja Akara graMthanI madadathI lakhAyuM hatuM. mahIpatarAmane vanarAja cAvaDA" ane "siddharAja jayasiMha" temAMnI vArtAo mATe 'rAsamALA'nAM ja RNI che. 'karaNaghelA'nI eka viziSTa mahattA gaNAvI, naMdazaMkaranI jIvana kathAnuM sUtra ApaNe hAthamAM laiye. karaNaghelAnI leAkapriyatA eTalI adhI thavA pAmI ke tenA anukaraNamAM mahIpatarAmanAM upara gaNAvI gayA te vanarAja cAvaDA ane siddharAja jayasiMha e madhyakAlIna rajapUta vaMzanA cAvaDA tathA solaMkI vaMzanA pratihAsanAM navala pustakA lakhAyAM hatAM: "karaNaghelo" jema samAjopayeAgI tathA zALApayeAgI ghaNAM varSo sudhI rahyA tema vanarAja cAvaDA' paNa zALApayeAgI rahyA che. tApaNu "karaNaghelAnuM'saphaLa anukaraNa te anaMtaprasAdanuM 'rANakadevInuM pustaka je 1884mAM chapAyuM te hatuM:Ama je pustaka anukaraNu karavA lAyaka gaNAya tenI kIrti Aja sudhI cAlI Ave temAM navAi nathI. 6 1868nI sAla naMdazaMkaranA jIvanamAM krAntikAraka gaNAvI joiye. hApa sAhebe temanI zaktinA vikAsa mATe temane keLavaNI khAtAmAMthI revanyu khAtAmAM kheMcyA ane naMdazaMkara mAstara mAstara' maTI jatAM, gujarAte eka sArA zikSaka khAyeA. temanA putra sara manubhAI--je A ja jIvanakrAntinI sAlamAM janmyA hatA temanA jIvanamAM paNa kAlejanA adhyApakapadamAMthI rAjyanA mahAmAtyapada para AvavA rUpI parivartana thayuM hatuM : eka rasika prazna khaDA thAya cheH mAstara sAheba mAstara rahyA hota, ane preAphesara manubhAI gujarAtanA bhAvi vidyApIThanA AcArya tarIke kulapati thayA hAta te| ? gujarAtane keTalIka preraNA temanA saMskRta tathA saMskArI jIvanamAMthI maLata-te prazna Aje anuttaraja rahe che. keLavaNIkhAtAne lagatI temanI chellI kAmagIrI 1868mAM e hatI ke hapa vAMcanamALA tathA khIjAM pAya pustakAnI A sAlamAM bIjI AvRtti kADhavA 243 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra caritrAvaLI prasaMga AvatAM, joDaNInA niyameA pharIthI tapAsI javA mATe hepa sAheba, meAhanalAla raNacheADadAsa, mahIpatarAma tathA naMdazaMkaranI samiti nImAI hatI. pAchaLathI temAM durgArAma mahetAjI, kavizvara dalapatarAma, kavi narmAMda ane zAstrI vRjalAla kAlIdAsanAM nAma umeravAmAM AvyAM hatAM. A kamiTInuM kAma lAMmA vakhata mAnya rahyuM jaNAtuM nathI. 1869 mAM noMdazaMkare surata cheDayuM: ane aMkalezvara mAmalatadAra tarIke temanI nImaNuMka thaI. A vakhate temane satimAM 7 varSanI putrI harasidyAgaurI, pAMca varSanA mArkaMDarAva ane eka varSanA manubhAI eTalAM hatAM. vinAyakarAva, naMdazaMkaranA prasthAnane uddezIne lakhe che " nada, navala ane naMdazaMkara--traNe suratanAM paMkherU pukhta thatAM, potapAtAnA mALA khAMdhavA surata bahAra UDI gayAM. A mAMdhAM ratnA suratathI nikaLI dUra ajAramAM gayAM tyAre kIMmata thaI '', 1870-71mAM aMkalezvarathI dhaMdhuke mAmalatadAra tarIke badalI thaI. te vakhate amadAvAda lagI relagADI hatI. dhaMdhukAnAM havApANI vakhADAtA chatAM naMdazaMkarane haravApharavAnuM vadhAre maLyuM tethI tabiyata sArI thaI. dheALakA-dhaMdhukAnI emanI neAkarI daramyAna, eka prasaMgamAM temanI satyaniSThA, svataMtratA ityAdi vIranaranAM lakSaNa jaNAI AvyAnuM 'smaraNamukura' kAre noMdhyuM che. te vakhate hAlanA InakamaTekSanuM pUrvAzramanuM rUpa lAisensa Tekasa hatA. te karanI AkAraNI mAstare karelIH te kalekaTarane AchI lAgI ane mAstarate hukama karyo ke vadhAre AkAranuM patraka banAvI lAvA. mAstare tarata gUjhAmAMthI nekarInuM rAjInAmuM lakhI rAkheluM te kADhIne mUkayuM: ane kahyuM, 'mArAthI geravAjI AkAraNI nahIM thAyaH kalekaTara sAheba A himmasanuM vartana joI aprasanna nA thayA" (smaraNamukara pR. 110) dhaMdhukethI temanI badalI devagaDha bArIe " AsIsTaMTa polITIkala ejanTa tarIke thai. bArIAnAM pANI pAliyAM gaNAya che. tyAMthI temane kharajavAne vyAdhi vaLagyA hatA. ene peAte khuzamijAjathI kahetA ke " e teA khArIAnuM maDu vaLagyuM che ". ,, 1875mAM devagaDha bAriyethI luNAvADe badalI thaI. luNAvADA sAthe saMtha rAmapuranI vyavasthA paNa karavAnI hatI. ahIM chekarAone bhaNAvAnI savaDa nahIM hAvAthI, temane bhAvanagara, chekarAMnAM mAtAmaha vidyArAmabhAi je saranyAyAdhIza hatA temane tyAM rAkhyAH ane te1882 sudhI tyAM rahyA hatA. 244 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdazaMkara ane temano jamAne 1877mAM be mahinA kAmacalAu polITIkala ejanTa tarIke vaDodare rahevAnuM thayuM hatuM. kAraNa ke dIlhI darabAramAM revAkAMThA saMsthAnanA rAjAene teDIne bArTana sAheba gayA hatA. A sAlamAM ja pate "rAva bahAdura' thayA. 1880mAM luNAvADethI eDaminisTrezana uThatAM stha javAnuM nakkI thayuM. paraMtu eTalAmAM ja temanI mAgaNI kacchamAM dIvAna tarIke thaI. A vakhate kacchamAM dI. bA. maNIbhAI hatA. temane mejara pIjha jeDe na banatAM vaDodare pAchA AvyA. eTale naMdazaMkara traNa varSa mATe nImAyA. kacchamAM rahI temaNe nizALe sthApI. lokone nyAya meLavI Ape. rAjyanA hitanI khAtara aMgreja amaladAre sAthe laData calAvatAM DaryA nahi. 1883mAM maNIbhAI pAchA kacchamAM nImAyAH ane naMdazaMkarane mudata purI thatAM pahelAM mULa jagAe javuM paDayuM. temanA kAmanI kadara tarIke rU. 10) hajAranuM inAma temane kaccha sTeTe ApyuM. 1883mAM godharA mULa jagAe AvyA. ahIM paMcamahAla mevAsamAM pharatAM pharatAM itihAso pharIpharI, gejheTiyaramAMnAM lakhANane vistAra karI gejheTiyaranA vyavasthApaka upara mokalI ApyuM hatuM. 1884mAM rAjapIpaLAmAM joInTa eDaminisTara nImAyA. 1889mAM nAzakatraMbakanI yAtrA karI. 1890mAM AMkha nabaLI paDavAthI nAMdoda choDI, surata AvyA. bAvIsa varSanA paryaTana pachI jijJAsu musAphara kRtakRtya thaI janmanagaramAM pAcho pharyo. temane "vana " mAM praveza thaI cUkyo hato. 1890 thI 1905 sudhI paMdara varSe nivRtti nivAsamAM gALyo. A vakhate sudharAImAM cuMTaNIthI sabhya thayA, ane tenA upapramukha cuMTAyA. suratamAM naLa lAvavAnA prazna mATe khUba mathyA. emane vAnaprastha samaya gaNitanA dAkhalA gaNavAmAM ane bhUsavAmAM te gALatA hatA, jethI bekAra magaja khavAI nahI. 1905mAM A zAMta prakRtinA gRhasthanuM avasAna thayuM. temanA jamAnAnA samovaDiyA purUSonI sarakhAmaNImAM dI. bA. raNachoDabhAInA apavAda sivAya emanuM jIvana lAMbuM hatuM. naMdazaMkara gayAH paNa emane karaNaghele jIve che ane jyAM sudhI gujarAtI bhASA vaMcAze tyAM sudhI jIvaze. maMjulAla raNachoDalAla majamudAra 245 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 = thI zasor: zAstroccAraparizuddha joDaNunA TUMkA ane helA niyama 1. bhASAmAM tatsama ane tabhava banne rUpane samAna rIte svIkAravA jemake, kaThina-kaThaNa, Azcarya--acaraja vagere. 2. mULa arabI, phArasI, agrejI vagere videzIya zabda gujarAtI bhASAmAM ! karDa na dekhAya tema mULane anusaratA lakhavA. jemake, arajI, ! khuzabo, daradI, sipAI vagere. 3. svarAnta tatsama zabdo mULa pramANe lakhavA. jemake, mati, guru, kAbU, bAjU vagere. 4. gUjarAtImAM AvelA vya-janAnta tatsama zabdonI joDaNI svarAnta (= A UmerI) karavI. jemake, pariSada, akasmAta, karvAcata, akabara, insApha, sTezana, pensila, blaTIMga vagere. 5. ziSTajananA uccAra judA judA hoya tyAM badhA uccAra svIkAravA ane te pramANe joDaNI karavI. jemake, DozI-DesI; daza-dasa; bhAyAlu--mAyALu; (vibhaktinA pratyaya lAgI-) nadI-nadI-nadi, lIMbuo-lIMbuodaDiye-daDio, ghaDiyuM-ghaDipha, dariya-darie, ghaDiyALa-ghaDiALa, kAThiyAvADa-kAThiAvADa, kariye-karie; AMkhyaAMkha, Avya-Ava, diye-die-de-ghe, diyo-dio-da-dho, liyelie-le-bheM, liya-li-lo ; (eja pramANe pI-bahInAM rUpo); juvo-juo-jeva, juve-jue-jeya, jAva-jAo, kamAva-kamAo, gayelU-gaelU vagere. 6. eka svaravALA ke aneka svaravALA tabhava zabdomAM anya niranu nAsika ane anya ke ananya sAnunAsika I-U dIrgha che. jemake, ghI, chI, vIMchI, tahIM, ahIM, nahIM, vinantI-vInatI; huM, zaM; hatuM, badhuM; karuM, pharuM; hasuMbolavuM, cUiM; ja, lU; cAlU, rajU , lAge; sIMcaNiyuM, Ta, UMcuM, UMdhuM; lIMbu, Adu, jAMbu vagere. 246 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joDaNInA TUMkA ane shelA niyame apavAda--jyAM svara bhAra upAttva svara Upara che, tevA chUTA i--u mAtra hasva che. jemake, kAMi, janeAi, bhAi; joi, rAi; kamAu, temaja thAM, jAu, kamAM ( thA, jAUM, kamAU~, te sthaLe madhyakAlIna gUjarAtImAM dItA che, te mAtra tatsama lekhe svIkAravI hAya tA vikalpe svIkAravI. ) 7. aneka svaravALA tadbhava zabdonI joDaNI karavAmAM ziSTa uccAra Upara ane jyAM vyutpattine AdhAra maLI zakatA hoya tyAM vizeSa karIne vyutpatti Upara dhyAna rAkhavuM. jemake, dUdha, zIkhavavuM, UThavuM, nIvaDavU; gUjarAta-gujarAta; Upara-upara vagere. 8. dI I-kAravALA prAthamika zabdo UparathI ghaDAtA zabdomAM prAthamika zabdonI joDaNI kAyama rAkhavI. jemake, dUdha, dUdhapAka, dUdhALI; bhUla, bhUlathApa, bhUlAmaNa, bhUlAvA; vU', UThADavuM, UThAva; zIkhavuM, zIkhavavuM, zIkhavADavuM, zIkhAmaNa; pIvra, pIvaDAvavuM, mIThUM, mITAi, mIThAza; jU hUM', jUThANu' vagere. 9. zabdamAM AvatA joDAkSarathI jyAM AgalA svarane thaDako lAgatA hoya tyAM i-u hasva karavA. jemake, Dukkara, hissA, kissA, khullU vagere. 10. je zabdomAM 'ai' ane 'au' ema eka svaravALA uccAra hoya tyAM 'e' ane 'au' thI joDaNI karavI. jemake, paisA, khaibara, caudra, kausa; jai (jI~ paNa, teja rIte daa-N, lau-laN; vagere) haiM, hai, haiM, heM (sAtheAsAtha nahi-nahIM, ahIM, tahIM, jahIM paNa kharA.) 11. (1) tatsama--tadbhava zabdamAM anusvAra ane parasavanA vikalpa rAkhaveA. anusvAra rAkhavA tyAre pelA mIMDAthI batAvavA. jemake, gandha-gaMdha, kaYNa-kaMkaNa, aSTasa-aMTasa sayyama-saMyama, saMnvAdasavAda, saMllApa, saMllApa, vaMza, mAMsa vagere. (T) sAnunAsika uccAraNa eTale ke anusvAranuM khevAtu. poc uccAraNa cAlU binduthIja batAvavuM. jemake, lakhavuM, khAvuM, U~cUM, kAMtavuM, mAMDavuM vagere. 247 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 12. tadbhava zabdomAM mahAprANan dvitya vikalpe rAkhavuM, jemake, cemmU- cAkhU', ciThThI-ciThThI, paththara-patthara. parantu -%0, ca-ch mAM phr batAvavA. jemake, ahara, acchera vagere. 13. mUrdhanyatara :-%0 joDaNImAM muktAvALA !- thI batAvavA. jemake, ghoDo, vahUM, hADakuM; kAllU, cavu, lerdU, medna, vavuM vagere. 14. (4) jyAM jyAM laghuprayatna hakAranuM spaSTa uccAraNa che, tevA tadbhava zabdomAM hakAra pUrvanA vya-jana akAra rahita athavA akAra sahita ema banne rIte lakhavA. jemake herA-cahere, hera-nahera, nhAranahAra, phADa-pahADu, he,-kahe, he-rahe vagere. (T) ziSTa uccAramAM keTalAka sthaLamAM laghuprayatna hakAra che ane keTalAkamAM nathI, tyAM vibhASA svIkAravI. jemake, nahAra-nAra, khAtu- khA, cAha-cA, jeha-je, teha-te, eha-e, kuhADA-kahAr3o vagere. (4) gujarAtanA keTalAka bhAgamAM vyutpatti siddha laghu pratyaya hakAranuM keTalAka zabdomAM astitva che, parantu keTalAka bhAgamAM enuM zravaNa nathI, tyAM hakAra vikalpe batAvavA. jemake, nhAnuM-nAnU, hAnI-pAnI, hAnA-pAto, Ana-kAna, hrANA-parANA, vheta-veta, mhAT-me, vhAlama-vAlama vagere. mAMgaroLa: tA. 15-4-34 } kezavarAma kAzIrAma zAstrI. 248 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _'T 'T ( 1, 2, 3 4 5 Goozrathee PRIXTED - jIjAja ke ke kukAnuM amArA mAM hira rarara mArI mara ja BOMBYSUNWACHAR PREKS. BOMBAY ISPL mAnIe jIvAra che vaza bahu mArI bIjA ra ra % dArA - T HE cA 5 bI mAM na and - phA = 21 thI 4 zAjana ja che. vikAsa | mI jubaLA vaidha - bhAdarayara kArakatA ja H je ja che ? bA mane. * aa gumarAnI (2 Mar # ET 6 sudhI 11 8 ga. za4) $ 1 ja kahe che ki . le girAvI Tii ? 're mAM ja gamI che teDa hoya cheghaNIvAra nArAja zubarAnImA jAjacyAuraNa. muMbaInI jarIkSAmaMDarnanA tarapha rapInerunAnAnAMgIna gaMgAparI svIDojojerInecurAnI RTEAnI cheTfRtvone 2 rAjama para grAma nuM nAma "jImAM naasriintRsthaa| nA A 10aa | vyApAramA gA2 jAnI majA ja kAma pramANamAM che. A rIte satra 8 5 'citrapleTa naM. 1-AjathI lagabhaga se savAso varSa paranA gujarAtI mudraNanA namUnAo mathALethI : AjathI lagabhaga savA se varSa upara I. sa. 1808mAM chapAelo gujarAtI bIbAMchApane AjasudhImAM maLI AvelA jUnAmAM nAno namUno 'phUmaMDa kRta vyAkaraNanA eka pRSThamAMthI; muMbaI samAcAra presamAM 1824mAM chapAeluM paMcepAkhyAna; gaNitakRti (1826); gaNitavahevAranI copaDI (1828); gujarAtI bAlamitra (1833); gujarAtI bedhavacana (1826); zikSAmAlA (1828); mevarsa peliMga buka (1837) gujarAtI bhASAnuM bAlavyAkaraNa (1838). Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * GOOJRATEE TRANAGATION ESOP'S FABLES. rupanIti kathAgo bApUdhAsopA rAyakarA po marATho uparathI gujarAtI bhASAmA karIyo subAInA zikSAmaMDaLInA lAmAmA za cavama 1558 * Ana 1050 purAnI MAN WAREN DER KROMAN grAma amadAvAda anupamA u gulamaprApatI bhoparApAzA manapAmArA zarIra gaMgarAre jainolAnA Anama - za zarata 9847 Cheng AMdhAra pepAranI yopaDI harekalI jAtakAMma jAjatanI jamApAha puddhimanAra maMDala chapAsuH gogarI jamIpI chAppu saMpata +3 847 nImarAnA MCCULLOCH'S FIRST RE mAmanIgamo narakumInarAjInAmA mazanamAmapaNatI mukAmamASAha na ya REMISJing Tou Qi Dao ame nAma ava MEROL apn nItidarpaNa Agneya mukhamarAThI bhASAnutenugujarAtInI ch a sage eka jagaha madhya meM upasthI mehetAjI tuma nAnA chokarAne mI jJAnA enIme parame pare sabhI deva si punara yA mala viduranIti mULa saMskRtaupara bhI gujarAti bhA pAmI mI kA amadAvAda sana 194 Ai Ai saMvat 1907 sana 1951 citrapleTa naM. 2-jUnAmAM jUnAM gaNI zakAya tevAM gheADAM vadhu pustakonAM agrapRSTha IsapanItisthAo (1828); saMsAravaDevArI the|pddii (1847); nIti:rpaNa (1847); DAsInI vAtAnuM lASAMtara, bhanI rADiMga (1847); viduranIti (1851); gujhamaMDAvalI (1847); odhasthA (1848); DIrtanAvasi (1897); sapanAtinI vAta (1854). Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - TRAmahAlakSIya ' ja nAka cha ke ravaMtarApabIgAnI yAranA jA jA jA ja | jIvana 000 hajAra jarUra jI. ja jaad , kA hara kadI : ja 2 vAra jo zarIramAM thaze da rada dara ra ra ra che garabA | che. jIvana jAnA jaNAvyA . A najIkanA jIrA jArI jIra jazarA jAradAra che ja ja e kArAvAra jAhera kahe che A kAma karI , A masAja -armtrANA jora. amadAvAdamadhya. ripara pAra karI ja rAjaats 4 karI do jIjAjarA nAma ane jAta jANavAmAM hatI thaI , rAjA ja nata Rii kema che ? ziza karI che ke rajata ja kI, epa) banAvALA jAtA II ,IvAnInA . (pAnIcopaDI madhenunI cAratA mAyA lApuranavA rinAra monIlaraphapI mI-1 jaLarAja ja vAkANA hAirakAzaTER parva hjyothaabaaer'iir'aam ( jamavAnA thI chevI jaamaallaagaamiikaaliin hA anudaaphijii maajhaal IL amarAvatI , "emadAvAda anija paga tbaaey'aalmaarmaathaay' jika viE ; poNApA che ke iDalI CARO 3 kharALIno vAlA saphara. sniiy'tulmaalii vArtA ghaTanAghoganI kkhnndaay'daay'iibhjr' pnthkaar'aadaabpkej kapAI mArA dAdA ( dI para citrapleTa naM. 3-agrapRSTha para suzobhanonI paddhatio 'vivekasAgara'nA zobhananI pramANabaddha, sAdI, nirADaMbarI zailI, "bhadrAbAmanI" tathA "garabAvaLI'mAM khUNA bhAMgelI borDaronI tathA bIjI pazcimanI asara, batrIsa putaLInI vArtAmAM Adhunika DhabanI borDara ane blaeNkano thaelo praveza, tathA bAkInAMmAMnA, hAsa pAmatI jatI prAcIna paraMparAnA avazeSo,-e zobhanonA abhyAsa mATe sArI sAmagrI pUrI pADe che. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta je ne hIro jaakr' jlaa jaastt| okaat o naa * so so ne je ja ke cheka ? citrapleTa naM. 4-jUnA pustakamAM AlekhAtAM kathAcitronI paddhatino namUno zarUAtanA be namUnAomAM jaLavAelA prAcIna graMthacitraNAnA vizuddha avazeSone mukAbale trIjA citramAMnuM bhUluM thatuM jatuM ne avanI dazAne pAmatuM Alekhana tathA madanamohanA'mAMnI vikta dazAe pahoMcelI salATI AlekhananI paddhati ApaNA prAcIna citrAlekhananA thaelA hAsanAM pagathiyAM batAve che. DAbI bAjunA nIcalA moTA citranuM Alekhana prAcIna citrazailInI vizuddha lAkSaNikatA dhAratuM na hovA chatAM tenA ghaNA aMze sAcavI rAkhavuM jaNAya che ane temAM karAelAM pakSIo tathA prANIonAM Alekhana dhyAnapUrvaka dhArIne jevAM jevAM che. | (sAmenA pRSTha para) citrapleTa naM. pa-agrapRSThAnI racanAnI vividha paddhatio jAnI praNAlInA vadhAremAM vadhAre aMzo dhAratuM tathA agrapRthvI upara ja kathAbadhanAM sUcaka citro darzAvatuM 'bALabodha tathA gujarAtI lipIne bheda'nuM, praratAvanArUpa vivecanavALuM 'bALakane upadeza'nuM tathA kavi narmadanA vikhyAta 'DAMDiyA'nuM--ema traNa agrapRSTho dhyAna kheMce tevAM che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' hAMDiyo, 6 che. tArIkha 1 lI juna sana 2826, sAru ja kivIno che ke baI : . P) . C) (phalANA---jAga siMdhuDo. ) dhIra para thI 12 dhIra dhara siMha zujA, dhIra dharavAthI hIra raheze ? hAlamAM to devAya nahiM te vaLI, hiMsase ane sukha deze.dhI harIya urI hune lALane lAgiyuM, hahAya uThI zahIM roja zame ? pI ema kahe paNa A mana nI to zANA mota e.dhIza 1 AvI javAnI che hIrathI nA zune, re buja jo chUTe maeNga jemA 1 dhIe paNa jANe ene, jamAla jhAya lAtha tobA.dhIraka lemane dubhine chAza thA zrI , phoma jhAjhI hu bhAvaze re. | rabArI tenI mAM ana che. bhagati ne mATe ema nIma che je dhIraja devo deza ho cho che, jIvanA che jethI magana vAya ? dhIrathI jhaTama ne A gAmane aTake, zakSita ke tuM hIna sAdhi.dhIra " hoya heTA zahu sananA vyAdhi pati, hAra khAe saMgAthAmAM re hAri ziva zo samaja malakSaNA, bakSaNamAM tuM che nIti bhAre. pIra jANyuM ke A pahayo te same dhIra dhara, jaTalI te samaye dhAma "kAma saMkelAM beTheluM ani zake, mAna mte na bharAI La , dhIru . davano e hoM mananA baMga e, madhyama mAM zoka zA jaizanA rAI zuranA saMgamAM, hema husa,cATatA te havA che. dhIraNa 2 zikI vArtana magaja gaI rAta te, vAdaLI krANI mA UtarI ne mitra sAco lAkha patra tune kejo, vAMcaja tAMNini mAM prIte dhIraja che bunI zI mAthA ! purA- dila mAM manuba 25 manasara thatI homAM rAkSasa vagerenI mAyA vize nahIM-kaviyonI atirAvAti sama, naTu e ja uSaNa Apa mA jato-paNa zera jaranA caDavA saalmaane jIvatA 1. dIkarIne taalnyogiichdd'aabei - 1 6 ka.1 11, NITI BODH KATHA -=-. T4 nItijopajyA ne pustanurAvA raNachoDadAsa giradharabhAIne uSathI sujArIja jAgane po maka , . jAnaMSaghumAnInIzAnamA tInA choka mAnIne jANIne nA mAna ja mAMTe karo tenI "japanuM upanlApAmAranAmammInemaNyo stonnanusaMskanalASAMtarabhaMgAmA mAMsAmAnApaMtojerIne varalIdhu karI tenuM mArI nAM jame mada bIna vAvAnuM sAdhana T1 nakhanA para pIsarAyarImerpNchetenusuraaniilaassaamaaN sosATInomunyamehatAkamuSa maTajamAnAmAMtara guMjaneM nRngcmaajaar'jnebhthbii, jagAranA lokone amamapAmAM. bana, jamIdanA. saaenaajy' kR114 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyadohana banarAja cAvaTI | TR jAva ta gujarI vasA, gajarAta nu vAnI vinAmAM mAse, sagA , Ajalaja, ane cArA vize vana kathA | mIvatarAma rAma rada zarIra mAdarA jo ke jAvA nI , - jagA jamu kApI nA mAlikI kare che 205Na rAme thavA bAi mAM sAravAra bAvAdamAM ke bhAI . jI. vI ja rIte, rahI mAruSa ja makara kAja jeva, 4 DI banI javA pAmI jI karI ka2Na che lo. juvAnane jALa ja jUja thA, samajAzAMkare mAlacaMdara naMdakara kuLubhava kera. ApI che. zaradI mi. jona mAM ijhajhU. na citrapleTa naM. 6-jANItA kapriya graMthAnI prathamavRttionAM agrapRSTha gujarAtanA vADamayavikAsanA sabhAna ane khaMtIlA prayatno zarU thayA te kALanI cAra lokapriya ane saMskArI kRtio: kavi dalapatarAme sAroddhAra kareluM pahelavaheluM kAvyadohana (1862); mahIpatarAma kRta janatApriya 'vanarAja cAvaDo' (1876); gujarAtanI pahelI saMskArI navalakathAno caza pAmelo naMdazaMkarano 'karaNaghelo' (1876); tathA kavi narmade pahelAM chuTAchuTA ekarUpe bahAra pADelA, tenA lekavizrata ane mahAbhArata kArya 'narmakoza'nA pahelA bhAga(1861).A prathamavRttio Aje lagabhaga dudhaprApya che, e daSTie enuM mUlya ghaNuM che. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purA-graMtha-saMgraha purA-graMtha-sa'graha jUnAM pustako saMgharavAnA zokha A Abki graMthamAM chellAM cAra varSathI pustakanA utpAdanane lagatI mAhitI ApatA lekhAnI je mALA AvyA karI che. tenA viSayanI sAthe uparanuM mathALu pahelI najare jarA asaMgata lAgaze. vaLI, gayA varSanA lekhane anusaMdhAne ApavAne 'graMthazeAlane ane citrAlekhanA'nA viSaya AkI rAkhIne A navI bAbata upADelI joI Azcaya paNa thaze. paraMtu, hamaNAM tAjetaramAM ja seAsAeTI taraphathI bharAelI pahelI gujarAta pustakAlaya pariSane prasaMge sAsAeTIe bharelA jUnAMnavAM pustakAnA pradarzanane aMge je keTalIka sAdhanasAmagrI prakAzamAM AvI tathA upalabdha thaI tenA vahelA upayAga karavA ucita lAgyA; ane graMthakArA tathA pustaka premIone rasadAyI A viSaya A lekhamALA sAthe asaMgata nathI e paNa lekha AgaLa vAMcatAM lAgaze. purA-graMtha-saMgraha, eTale prAcIna pustakA saMgharavAnA zAkha pradhAnataH pazcimamAM ja che. tyAM ene Book-collecting kahe che, ane evA zAkha dharAvanAra mAsa collector kalekTara kahevAya che,--je zabda ApaNe tyAM 'prAMtanA sarakArI sume!' e ja arthAMmAM samajAya. tyAM kalekaeNTara eTale 'buka-kalekTara.' pazcimanA saMskAravAMchuono e priya nAda che. prAcIna hastalikhita graMthA, chApakaLAnI bAlyAvasthA samayanAM athavA ati jUnA kALanAM zIlAchApanAM temaja prAthamika bIbAM vaDe chUpAelAM pustakA, nAmacIna graMthAnI duSprApya thaI paDelI pahelI AvRttie vagere purANA graMthA, guTakA ke pustaka-pustikA zeAdhavAne ne saMdharavAnA e zAkha ApaNe tyAM nahivat che. pazcimanA dezeAmAM to ghaNA kharA saMskArasvAmIe tathA vidyAsevI zrImAne e jJAkha dharAve che. ane e zAkha te kevaLa nANAM ke samaya veDaphavAnI nirUddeza dhUna mAtra nathI, paNa dezanI prAcIna saMskArasamRddhinA mAMdhA avazeSo sAcavavAnuM eka ati mahattvanuM sevAkA che. prajAnI vikAsayAtrAnA agatyanA sImAstaMbhA jevA e avazeSo dezanAM samAjajIvana, saMskAritA ane prajAdhaDataranA itihAsanAM ati mUlyavAna sAdhaneA thaI paDe che. 249 3ra Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 udubhava ghaNIkharI pravRttionA saMbaMdhamAM banyuM che tema A zAkhanI zarUAta paNa virodha ane damanamAMthI, iMglaMDamAM AThamA hajInA vakhatamAM jyAre dharmaguruonA maTha vikherI naMkhAyA ane pustakanAzanuM satra maMDAyuM tyArathI, thaI. e veLAe te vidyArzokhInoe vilAI jatA e jJAnadhanane bacAvavAne mATe ja zarUAta karelI. Aje yuropa-amerikAnAM ghaNAMkharAM samRddha prajAkIya pustakAlayomAMnAM pustakono moTo bhAga A zekhane ja AbhArI che. ApaNe tyAM paNa evAM AkramaNe (je judI rIte paNa asaMkhya vAra AvI gayAM tenI sAme jonAnA bhaMDAree e ja prakAranuM graMthasaMrakSaNa karyuM che. paraMtu have A vidyAkha ane kadarazanAsIne jamAnAmAM hajI paNa teo e jUnA cIlAne aMdha mAnyatAthI vaLagI rahIne graMthane goMdhI rAkhe che tenI prazaMsA thaI zake tema nathI. ApaNuM e purAtana jJAnadhana emaNe je kALajI ane premathI sAcavI rAkhI tenuM rakSaNa karyuM tenI kharI ulaTabharI kadara te prajAnA upayoga mATe e khullAM mUkAya tyAre ja thAya. prakAra purA-graMtha-saMgrahanA A zAkhanI pAchaLa kAraNarUpe judI judI dRSTi, ke vRtti rahelI hoya cheH (1) pitAne kaI priya vidyAzaMkha; (2) saMskArasAdhanA saMrakSaNanI daSTi; (3) virala vastuonuM svAmitva dharAvavAnI manavRtti; (4) saundaryadRSTi; (5) vicitra vastusaMgrahano nAda. A zaikha dharAvanArAonA lagabhaga sitterathI eMzI TakA bhAgano mukhya muddo te meTe bhAge pitAnI priya evI koI amuka vidyAzAkhAne vikasAvavAne hoya che. jJAnanI je amuka zAkhA (ItihAsa, purANa, tatvajJAna, kalA, sAhitya, kAvya ke evI kaI) mATe pitAne zaMkha hoya tenA vizALa ne UMDA abhyAsa mATe banI zake teTalAM jUnAM ane maLI zake teTalA vividha prakAranAM pustaka khoLavAM ane saMgrahavA e udeza. ApaNe tyAM ApaNA vidyApremI sAkSare vagere mATe bhAge A ja uddezathI purA-graMtha-saMgraha kare che. bIjo muddo sAMskRtika itihAsanAM sAdhana tarIke temane saMgharavAne. A dRSTibiMdu vadhAre vizALa, agatyanuM, rasabharyuM ane upayogI che. emAM koIpaNa eka vidyAzAkhAnA nahi, paNa badhA viSaya ane prakAranA graMne 250 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purA-graMtha-saMgraha saMgraha thAya che, ane jAte dahADe e prajAne aNamolo bhaMDAra banI rahe che. prajAnAM jJAna ane vicAraNuM, ItihAsa ane jIvana, rAha-rasama ane rasavRtti, sukhaduHkha ane caDatI paDatI, dharmapalaTA ane udyoga-kArIgarInA vArApherA-e badhAMnuM darzana chuTA chuTA cheDA rUpe prAcIna pustakomAMthI ApaNane jANavA maLe che. jyAM e saMgraha eTale vipula tyAM e sAMskRtika darzana eTaluM kaDIbaMdha ane samRddha. A dRSTie amerikA jevA dezamAM A zakha atighaNe vistare e kevaLa svAbhAvika che. tyAMnI prajAne potAnA prAcIna itihAsa gauravanAM sAdhanonI achata; kemake e dezanI vasAhata sattaramI sadInI zarUAtamAM hajI mAtra traNaso varasa para ja thaI. ane vasAhatIo AvelA badhA IMglaMDayuropathI, eTale emanI potAnI pAse te purANuM aitihAsika gauravanA smRti-avazeSa ke sAMskRtika sImAcihnarUpa kazuM hoya ja nahi. AthI emane e badhuM bahArathI kharIdI lAvIne potAnA deza mATe vasAvavuM rahyuM. ane udyogadhaMdhAnI pragati tathA rasakasavaMtA dezane kAraNe kamAyA khUba; eTale amerikano A zokha khIlya paNa bahu ane tene mATe paisA paNa emaNe lakhalUTa kharacyA. dhanADhayoe te AvA saMgraho karI karIne potapotAnA gAma ke prAMtane bheTa ApI dIdhA, ane evA eka nahi paNa aneka pariNAme amerikAnI e samRddhi Aje yuropanI barobarI karatI thaI gaI che. amerikanonA khaMta ane utsAhanI A jhalaka ApaNe mATe anukaraNIya che. Aje tyAM A zekha prajAvyApI thaI gayo che. paraMtu ati prAcIna pustake to kevaLa zrImAno ja kharIdI zake eTalAM meMghAM hoya, eTale sAmAnya sthitinA mANasomAM have pustakonI pahelI AvRttio saMgharavAno nAda lAgyo che. keTalAka prakAzako vaLI amuka viziSTa ane pratibhAzALI lekhakanAM pustakonI gaNatarInI khAsa AvRttio (limited editions) kADhe che. te UMcA, suMdara, majabUta kAgaLa para, baDA zaikha ane rasa vRttithI chApIne kADhelI hoya che. emAMnI moTA bhAganI AvRttiomAM kartAnI sahI paNa hoya che. AvI AvRtti mAtra 750, 500, 250, ke koIvAra 100 nakalanI ja hoya che, ane te para manameMdhI kImata rAkhavAmAM AvI hoya che. A prakAranI AvRttie saMdharavAne zokha paNa e dezamAM Aje ghaNo ja che. A rIte trIjA prakAranA saMgrAhakono varga Ubhe thaye. 251 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 saundaryadaSTithI pustaka saMgharanArAone moTo bhAga paNa A prakAranI AvRttio saMghare e svAbhAvika che. paNa eno mULa tAra te paraMparAthI prajAnI sauMdaryadaSTi kevA prakAre keLavAtI AvI tene rekhAutAra ItihAsa rAkhavAnuM hoya che. cheka mudraNakalAnA prAraMbhakALe pRSTharacanA kema thatI, prathamAkSara kema mUkatA, agrapRSTho kema racAtAM, bIbAMnA mareDa kevA hatA ane tene vikAsa uttarottara kema thato gaye, temAM navI jAto keTalI umerAI, suzobhane kevAkevA prakAre kUlyAMphAlyAM ke vikRta thayAM, citraNAnI paddhatie kevA kevA palaTA lIdhA, pustakanI bAMdhaNInAM svarUpa kevAkevA ghaDataramAMthI pasAra thayAM, enA zaNagAra ne majabUta kevAM hatA ne Aja kevAM che, A ane AvA asaMkhya muddAono kramika, kaDIbaMdha ItihAsa graMtha-saMgraha vaDe ja maLI zake ane maLe che. vividha namUnAomAM sacavAelI graMtha-dehanA baMdhAraNanI e sauMdarya yAtrA eTalI rasabharI ane manegrAhI hoya che ke e jotAM Azcarya gdha ja thaI jaIe, ane graMthamAM saMgharAelA mahAmelA jJAna ane purA-vidyA karatAM A muddo paNa koI rIte Utarate na lAge. ghaNAne kevaLa koI eka viziSTa ane vicitra prakAranA ja graMthane saMgraha karavAno nAda hoya che. keTalAke paMcAMge ja saMgharyA kare che,-te pracInatamamAM prAcInatama maLe te kALathI ane citravicitra svarUpa temaja prakAranAM. keTalAka zikArane lagatAM, keTalAka vahANavaTAne lagatAM, kaI pAkazAstranAM te kaI vaLI madhamAkhI ucheravAnAM ja, maLI zake teTalAM ne tyAMthI pustaka saMdhare che. A nAda paNa viziSTha vidyAzAkhanuM AgaLa laMbAeluM ja svarUpa che. ApaNe tyAM ApaNe tyAM, ( hiMdustAnanI vAta karavAnI kadAca hiMmata na karIe, paNa gujarAtamAM te) evA purA-graMtha-saMgrahanA zokhIno AMgaLIne veDhe gaNI zakAya eTalA mAMDa haze. phebsa sAhebanAM preraNA ane uttejanathI kavIzvara dalapatarAme e kAryanI gujarAtamAM prathama zarUAta karI; ane te pachI Aja sudhImAM e dizAmAM sahadaya ne sabhAna prayatana karanArAomAM sauthI AgaLapaDatuM sthAna kadAca gujarAta varnAkayulara sosAeTInA Asi. sekreTarI zrI hIrAlAla pArekhanuM che;-AgaLapaDatuM eTalA mATe ke bIjA ghaNA vidyApremIo pitapatAnI viziSTa manapasaMda vidyA ane 252 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purA--graMtha--saMgraha zAkhAne aMgenAM ja prAcIna pustakA saMgrahavAnA zAkhIna haze, paraMtu zrI pArekhanI dRSTi vadhu sandezIya, vizALa ane zAstrIya buddhithI prerita che; ane tethI ja prajAnA saMskAra-avazeSonA eka agatyanA aMgane mUlyavAna phALA ekaThA karavAnuM bahumAna emanuM che. paDadA pAchaLanA emane e zAkha Aja sudhI vaNaprIchAyA hatA. i. sa. 1932mAM sAsAeTI taraphathI kavi dalapatarAma hastalikhita graMthAnI sUci' bahAra paDI tyAre ja jANa thaI ke Aja varSothI teoe zAkha dharAve che. ane peAtAnI lAMbA samayanI zodha, mahenata, kha` ane umaMgathI ekaThA karelA zumAre chaseA pratA jevaDA e saMgraha, kavi dalapatarAma samA e kAnA Adi purUSanA nAma sAthe joDI emaNe sAsAeTIne arpaNa karyAM che e hakIkatathI teA emanA pratyenA ApaNA AdarabhAva vadhe che; kemake, dhaNA nahi jANatA hAya ke e pratasaMgrahanuM mUlya purA--graMtha-saMgrAhakonI dRSTie seMkaDA nahi paNa hajAranI saMkhyAnA rUpiyAmAM aMkAya evuM che. peAtAnA e rAkhane viSe zrI pArekha kavi dalapatarAma hastalikhita graMthAnI sUci'nA pravezaka-lekhamAM noMdhe che ke "amadAvAda hAIskUlamAM sAtamA dhAraNamAM zIkhatA hatA te vakhate heDamAstara sva edalajI deArAbajI talATIe upadeza karelA ke, dareke cAlu vyavasAya-abhyAsanI sAthe bIjo ekAda zAkhanA viSaya pasaMda - grahaNa karavA, tene khIlavavA, ane temAMthI AnaMda temaja jJAna prApta karavAM. e sUcanAthI prerAIne meM jUnA zikkAene saMgraha karavA mAMDayA hatA. e kAmAM sadgata reva. DaeNA. jyArja pI. Telare mane bahu preAsArana ApyuM hatuM; paNa gujarAta saltanatanA ziznAene meTA saMgraha, ane te ghaNAkharA saMpUrNa, emanI pAse ekaTho thaelA hatA, eTale, zukravAranI gujarImAM jatAM, kaiAI virala nave! zizno, ane te paNa tAMbAnA, kavacata ja maLI AvatA. paNa te pachI sosAeTInI neAkarImAM joDAtAM, junA zikkAnI tapAsa sAthe jUnI lakhelI hAthapratA (manuscripts) saMgharavA prati lakSa javA mAMDayuM; ane cArapAMca hAthapratA, bhAlaNu-bhImanA graMthAnI, traNase cArase' va para lakhAelI prAcIna, zarUAtamAM maLI AvatAM mane atyaMta AnaMda thayA tathA ekAmAM utsAha paNa khUba vadhyA. sAsaeTInA mAjI pramukha sva. dI. kha. aMbAlAlabhAI te samayamAM AphsimAM sAMje kalAka--aradhA kalAka gujarAta keLavaNI ma`DaLanA kAma sArUM AvIne besatA. temane e matA batAvatAM, 253 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 ane te viSe vAta karatAM, eoe mane tene sAro saMgraha thavA daI pachI te Akho sasAeTIne seMpavAnuM sUcavyuM. te sUcanA pramANe vartatAM sana 1924 sudhImAM lagabhaga 450 prate bhegI karavAne huM zaktimAna thaye; pachI te sAcavavA-saMgrahavAnuM paNa agharuM thaI paDayuM tethI e varSamAM sasAeTIne sadarahu hAthapratane Akho saMgraha sopI devAnI vyavasthA karI. te sabaMdhI kamiTine patra lakhyo temAM eka sarata e mUkI hatI ke saMgrahanI sAthe kavIzvara dalapatarAmanuM nAma joDavuM. e mahApuruSanA sthAne besavAnuM sadbhAgya mane prApta thaeluM che e mArA mATe gauravanuM kAraNa che; paNa emanA jevAM buddhisAmarthya ane kAryazakti mArAmAM nathI enuM mane satata bhAna rahe che ja. tethI je kAryanI-hastalikhita pustaka saMgrahanI zarUAta emanA haste thaI hatI tenI sAthe emanuM nAma kAyama aMkita thaI rahe e sarvathA ucita ane mAnAspada lAgyuM; tema mane te saMtoSa ane AzvAsana ApanAruM che. sATIne saMgraha gayA eprila mAsamAM amadAvAdamAM bharAelI gujarAta samastanI pahelI pustakAlaya pariSadanA saMmelananA prasaMge, dezamAM pustaka prakAzananA cheka AraMbhakALathI e dizAmAM kevA kevA prayatno thayA tenA namUnAo darzAvatuM je pradarzana yojAyuM hatuM temAM zrI pArekhanA.(have bhale sasAeTInA) e saMgrahamAMnA keTalAka cUMTelA namUnAo rajU thayA hatA. mudraNakalA, prakAzanakArya, vADabhayavikAsa tathA citrAlekhana ane mudraNanAM rUpavidyAnanI daSTie e saMgrahamAM ghaNA agatyanA muddAo jevA jANavAnA che. pradarzana jovAne lAbha na maLyo hoya temane darzanIya thaI paDe (temaja pradarzana joyuM hoya temanI pAse paNa e maghA saMgrahanI pratikRtio sacavAI rahe) e udezathI A sAthe temAMnA keTalAka graMthanA leTegrApha, tene viSenI TUMkI neMdha sAthe ApyA che. | gujarAtI bIbAne Adi vaDa prAcIna pustakanA A AkhAye saMgrahamAM sauthI paheluM dhyAna kheMce te, tathA purA-graMtha-saMgraha ane mudraNakalAnA ItihAsanI daSTie ati mUlyavAna ane upayogI namUne te naM. 1nI citraleTanA mathALAno pahela namUno che. te aMgrejI, marAThI ane gujarAtI traNe bhASAnAM bIbAM vaDe cheka I. sa. 1808mAM muMbaImAMthI bahAra paDelA "maMDa kRta vyAka 254 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purA-graMtha-saMgraha raNuM nA pAnAne eka bhAga che. e mUlyavAna eTalA mATe che ke Aja lagImAM maLI AvelAM gujarAtI bhASAnAM jUnAmAM jUnAM bIbAMnI chApane e namUno che. muMbaInA jANItA pArasI patra " jAme jamazeda " nI zatAbdI hamaNAM thoDA vakhata para ujavAI te prasaMge eNe kADhelA senTInarI vaeNlyuma mAM mi. rU. ba. pemAstare meM pahelAM gujarAtI bIbAM " viSe eka lekha lakhelo che. temAM sau prathama gujarAtI bIbAM jIjIbhAI baherAmajI chApagara nAmanA koI pArasIe pADelAM hovAnuM vidhAna karyuM che, ane e bIbAM vaDe I. sa. 1811 mAM " e kurIara ' nAmanA chApAmAM chapAelI jAhera khabarane tAdaza namUne paNa e vaeNlyumamAM chApelo che. paraMtu sasAeTI to tenAthI traNa varasa pahelAMnuM jUnuM, I. 1808 nuM pustaka praratuta saMgrahamAM dharAve che, ane AjasudhI maLI AvelI hakIkatone AdhAre to gujarAtI bIbAM chApano te jUnAmAM jUno avazeSa che. sosAeTIne mATe A jevAtevA abhimAnano viSaya nathI. uparanA lekhamAM mi. pemAstare utArelA eka vyAkhyAnanA avataraNamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke " bAe kurIara mAM cheka i. sa. 1797 thI gujarAtI bhASAmAM jAherakhabara chapAtI AvI che. paNa teTale jUne koI namUno hAtha na lAge tyAM sudhI te upara jaNAvelo I. 1808 vALe namUno te jUnAmAM jUno hayAta namUno che. - I. sa. 1912 nA " gujarAtI "nA dIvALInA aMkane pahele pAne gujarAtI mudraNakalAnI zatavarSa " nAmane eka upayogIne mAhitIpUrNa lekha che. temAM lekhakanuM nAma ApeluM nathI; paraMtu jANakAre tarata jANI zake ke arvAcIna gujarAtI mudraNakaLAnA kSetramAM rasapUrvaka ne pragatikAraka prathama pagalAM mAMDanAra zrI maNilAla IcchArAma desAIne e lakhelo che. emaNe gujarAtI mudraNakalAne janma I. sa. 1812 mAM gaNuM I. 1912 mAM tenI zatavarSa hovAnuM gaNAvyuM che te na samajAya evuM che. e lekhamAM prathama gujarAtI bIbAM viSe evI mAhitI che ke " I. sa. 1780mAM bAe kurIara ' chApuM pragaTa thayuM......... baeNbe kurIara chApakhAnAmAM rahelA koI pArasI, ke jenuM nAma Aje prasiddhimAM nathI, teNe I. 1797 mAM keTalAka gujarAtI akSara banAvI " bombe kurIara " patranA eka aMkamAM jAhera khabaramAM teno upayoga kIdheluM jaNAya che. e lekhe I. 1797 e gUjarAtI bIbAMnuM janmavarSa gaNI zakAya." " e kurIara" 255 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 vALAM e bIbAM kyAM, A " maMDa kRta vyAkaraNa' emAM ja chapAyuM haze ke kema, nahi te e bIbAMnI chApano namUno Aje hayAta haze ke kema e badhI jijJAsApreraka bAbate mATe Aje ApaNe mAtra kalpanA ja karavAnI rahe che. ema paNa kema na hoya ke e " khe kurIara ' nI pahelAM paNa koI gujarAtI bIbAM karAyAM hoya ! mudraNakalA viSe ApaNe rasa Aje keLavAte jAya che e zubha cihna AzA Ape che ke bhaviSyamAM e viSayanI zodhakhoLa koI jUnA upayogI namUnA ane bIbAMnA mULanI bAbatamAM vadhu prakAza pADaze. tyAMsudhI, kalpanAvihAra choDI daIne atyAre najara AgaLa paDelI I. 1808 nI sAlanI-AjathI lagabhaga savAsa varSa pahelAM chapAelI A chApanAM bIbAne ja gUjarAtI bIbAMnA Agha vaDavA gaNIe te khoTuM nathI. khAsa dhyAna kheMce e muddo te e che ke A bIbAne maroya ghATIlo, ekadhAre, ceko ne suMdara che. AjanA karatAM e veLAnAM zarUAtanAM bIbAM ghATa tathA maroDamAM keTalAM judAM paDatAM te sarakhAvI jevA mATe citraleTa naM. 7 upara I. 18raramAM e ja muMbaI samAcAra presamAM chapAelA "aMgrejI vyAkaraNa' nA agrapRSThano moTA kadano namUne chA che, te jevo rasadAyaka thaI paDaze. 1808nA vyAkaraNa ane tenI ja joDe chApelA 1824nA paMcopAkhyAna pachI dhyAna kheMce tevo namUne 1826mAM bahAra paDelI "gaNita kRti athavA gaNitamArganI bIjI AvRttine che. tenI pahelI AvRtti ethI paNa vahelI bahAra paDI haze. zikSaNano pracAra e jamAnAmAM kevI jhaDape AgaLa vo haze te keLavaNInAM vidhavidha vibhAgonAM maLI AvatAM pustako uparathI jaNAya che. A namUnAomAM bArAkhaDInAM ne speliMga-bukanAM pustako che; vyAkaraNane gaNita che; vAcanane mATe makalakha (maeNka kullakaMac Cullockne e veLAne gujarAtI uccAra)nI "pharsTa rIDiMgane tarajumo ane DAUInI keTalIeka vAtanuM bhASAMtara che; temaja paMcopAkhyAna (1924) gujarAtI bodhavacana (1826), isapanItinI kathAo (1828), gujarAtI bAlamitra (1833), nItidarpaNa (1847) tathA garabAvaLI paNa che. gaNitanAM eka nahi paNa vadhAre prakAranAM pustaka pragaTa thayAM haze te A saMgrahamAMnA traNa namUnA-gaNita kRti (1826), gaNitahevAranI copaDI (1828) tathA zikSAmAla (1828)-uparathI jaNAya che. zikSA mAlAmAM bIjagaNita, 256 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purA-graMtha-saMgraha AdikAraNa bhUmiti, trikeNamiti ane lAgratama (leMgeridhamsa) suddhAMne samAveza thAya che. janasAmAnyane upayogI vAcana paNa ghaNuM che. te veLAnI vyavahAranI haeNnDabuka jevI, sarva jJAnanA sArarUpI "zaMzAravahevAranI viyAta copaDI ane gulabaMkAvalI tathA sadevaMta sAvaLIMgAnI vAte jema eka vargane rUcatI, tethI bIjA vargane uddhavagItA, viduranIti, akhAnA chappA tathA kIrtanAvali rUcatI. bhadrAbhAmanI, batrIsa putaLI, kAmadhenu ane udyamakarma saMvAda e sAmAnya vAcananI kakSA batAve che. caMtharacanAmAM saudayadaSTi upara bIbAM viSe jene khAsa nirdeza karyo che te sivAyanAM bAkInAM upalAM pustaka zilAchApanAM che bIbAM chApanAM pustakamAM sAdhanAnI maryAdAne lIdhe eka cokkasa prakAranuM je dhoraNa racAga che temaja daimitika cokasAIvALAM rUparaMga racAya che tenuM saudarya eka prakAranuM che; jyAre zilAchApamAM lakhavA AlekhavAnuM lahI Ane hAtha vaDe karavAnuM hovAthI temAM mAnava kaLAne vihAra karavAne je avakAza rahe che tene lIdhe AvatuM sAMdaya judA prakAranuM hoya che. bIbAMnA mareDa eka ke be cokkasa prakAranA hoya che, jyAre zilAchApamAM vyaktigata Alekha thatA hovAne lIdhe judA judA mareDa jovA maLe che. zobhane mUkavAmAM bIbAchApanAM sAdhano hAtha bAMdhI rAkhe che, jyAre lahIAnI lekhinI, phalavatI hoya te, cAhe teTalI lIlA batAvI zake che. A dASTae A badhA namUnA avalokavAthI, tenAM agrapRSThonAM rUpavidhAna ane pRSTharacanAnI paddhatiomAM ghaNI vividhatA jovA maLaze. upara jaNAvyuM tema namUnAone moTo bhAga zIlAchApathI chapAelAM pustakane ja che. bIbAM chApanA namUnAomAM prAcInatAnI dRSTie citrapleTa - 1 mAMnuM DramaMDa kRta vyAkaraNa (1808) pleTa naM. 7 mAMnuM aMgrejI vyAkaraNa (1822), pleTa naM. 1 nAM paMcepAkhyAna (1924), tathA mevara speliMga buka (1837) eTalAmAM bIbAne mareDa jovA jevo che. AjanAM bIbAMno e Adi pUrvaja zIlAlekhananI Dhabane maLato chatAM bIbAM paddhatinI dhoraNabaMdhIthI nizcita svarUpa pAmela che. te pachI ketarAelI tenI bIjI peDhIo vacce lAkSaNiktAne eTalo bheda jaNAtuM nathI, e be dhakathA' (1948) ane DAMDiye (1866)nAM bIbAM tapAsavAthI jaNAze. DAMDiye nIkaLyo tyAre te mudraNakalA ThIka vikAsa pAmI gaI hatI. tAjetaramAM ujavAelI narmada zatAbdIne aMge kavi narmadAzaMkaranA e lokamAnya pAkSikanA aprApya aMke jovA viSe lokonI je jijJAsA jAgRta thaelI te tenI pratikRtinI A rajuAthI tRpta thaze. 257 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 graMthamAM suzobhana ane citronuM Alekhana paNa graMthalekhananI sAthe sAthe ja jUnA kALathI ApaNe tyAM cAlatuM AveluM che,-balka ghaNA kissAomAM te citrAlekhana ja graMthanuM agatyanuM aMga baneluM che, e ghaNAM prAcIna eLiyAM tathA hastalikhita prata parathI jaNAya che; eTale upara jaNAvelA mudrita graMthomAM te paNa Utare e svAbhAvika che. je pustake A saMgrahamAM che te uparathI jeke tenI vipulatA jaNAtI nathI, temaja gujarAtanI lAkSaNika AlekhanapaddhatinI prAcIna praNAli paNa moTe bhAge luptaprAyaH thaelI temAM jaNAya che ane pazcimanI asarane pAza dhIme dhIme vadhato ne vadhato lAga Avelo spaSTa joI zakAya che, Seal (Book-Illustrations)ai aula vald 24014114 graMthazebhana (Decoration) nA namUnA paNa prastuta saMgrahamAM che. prAcIna hastalikhita graMthomAM moTe bhAge kinAro ane velapattIonAM zobhane je pAne pAne thatAM tene badale have mAtra agravRe (Title Page) ne ja zaNagAravAmAM e zobhananI parisamApti thAya che. tenuM kAraNa mudraNamAM zobhanonI vipulatA kadAca pisAtI nahi hoya e hoI zake. jeTalAM thayAM che teTalAM zIlAchIpamAM ja; bIbAMvALA mudraNamAM te ene saMbhava nathI; kemake engaviga ke blekanI paddhati mukaNamAM dAkhala thavAne hajI ghaNI vAra che. uparAMta citrAlekhananI paraMparA paNa AthamavA AvI haze ema tenA UtaratI dazAne pAmatA jatA Alekhana parathI jaNAya che. gujarAtanA vADmayavikAsanA sabhAna ane khaMtIlA prayatna zarU thayA te kALanI cAra kapriya ane saMskArI kRtionI pahelI AvRttienAM agrapRSThonI pratikRtio citra pleTa . 6 mAM ApelI che. kavi dalapatarAme sAroddhAra kareluM pahelavaheluM "kAvyadehana', mahIpatarAmane janatApriya "vanarAja cAvaDe", gujarAtanI pahelI saMskArI navalakathAne yaza pAmela naMdazaMkarane "karaNa ghelo', tathA kavi narmadAzaMkare pustakAkAre prakaTa karyA pahelAM chuTA chuTA aMka (bhAga) rUpe bahAra pADelA tenA lokavizrata ane mahAbhArata kA "narmakoza'ne pahelo bhAga - e cAre pustakonI prathamavRttio je Aje duprAya jevI che tenuM svarUpadarzana A saMgrahamAM ApaNane jovA maLe che, e yaza paNa purA-graMtha-saMgrahanA zekhane ja che. kALanA vizALa paTa para veravikhera paDelA, prajAsaMskAranA ItihAsanA ratnakaNa samA avazeSo saMgharavAnA zokha viSene A aMgulinirdeza e pratye koIne paNa preravAmAM nimitta rU5 thaze te A lekha saphaLa thayo lekhIza. bacubhAI rAvata 258 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcI paheluM sUcI graMthakAra caritrAvaLI ( graMtha ane graMthakAra pustaka 1-2-3-4-5 ). graMthakAranuM nAma pustaka naMbara pRSTha naMbara 1 atisukhazaMkara kamaLAzaMkara trivedI paheluM 3 2 aradezara pharAmajI khabaradAra - paheluM 5 3 amRtalAla ratanajI trivedI (dijakumAra) trIjuM 4 amRtalAla metIlAla zAha cothuM 5 AtmArAma matIrAma divAnajI 6 AnaMdazaMkara bApubhAI dhruva paheluM 7 aMbAlAla bAlakRNu purANI paheluM 8 aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI paheluM 9 aMbAlAla nRsiMhalAla zAha trIjuM 10 ucharaMgarAya kezavalAla ojhA 11 ibrAhIma dAdAbhAI paTela (bekAra') bIjuM 12 ImAmazAha lAlazAha bAnavA bIjuM 13 rA. sA. IzvaralAla prANalAla khAnasAheba trIjuM 14 indirAnaMda lalitAnaMda paMDita trIjuM 15 IndulAla phUlacaMda gAMdhI cothuM 16 ImAmuddIna daragAhavAlA bIjuM 17 ImAmakhAna kayasarakhAna khAna pAMcamuM 18 umAzaMkara jeThAlAla joSI 19 eca jahAMgIra tArAporavAlA bIjuM 20 kalyANarAya nathubhAI jozI paheluM 21 kalyANajI viThThalabhAI mahetA 22 kanaiyAlAla mANekalAla munazI paheluM 23 karIma mahamada mAstara bIjuM 24 kanubhAI hakumatarAya desAI 25 kamaLAzaMkara prANazaMkara trivedI videhI). 259 cethuM trIjuM cethuM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 pAMcamuM bIjuM paheluM bIjuM 193 118 20 bIjuM 11 paheluM rara 151 pAMcamuM paheluM paheluM 43 bIjuM 26 karasanadAsa mULajI [videhI] 27 kAlidAsa bhagavAnadAsa kavi 28 kAntilAla chaganalAla paMDayA 29 kAzIrAma bhAIzaMkara ojhA (premI) 30 kAzIbahena becaradAsa jaDIyA 31 kizoralAla ghanazyAma mazarUvALA 32 kisanasiMha goviMdasiMha cAvaDA 33 kezavaprasAda choTAlAla desAI 34 kezavalAla haragoviMdadAsa zeTha 35 dI. bA. kezavalAla harSadarAya dhruva 36 kezavalAla hiMmatarAma kAmadAra 37 kauzikarAma vinahararAma mahetA 38 dI. bA. kRSNalAla mehanalAla jhaverI 39 kRSNalAla jeThAlAla zrIdharANI 40 khuzavadana caMdulAla ThAkora 41 gajendrazaMkara lAlazaMkara paMDayA 42 gaganavihArI lallubhAI mahetA 43 gaTulAla gopIlAla dhru 44 gaNapatarAma rAjArAma bhaTTa (videhI) 45 gijubhAI bhagavAnajI badhekA 46 girajAzaMkara vallabhajI AcArya 47 guNavaMtarAya AcArya 48 rA. bA. geviMdabhAI hAthIbhAI desAI 49 gokaLadAsa dvArakAMdAsa rAyacurA 50 gokaLadAsa kuberadAsa mahetA 51 gavardhanadAsa kahAnadAsa amIna para goradhanadAsa DAhyAbhAI enajInIyara 53 gaurIzaMkara govardhanarAma jozI 54 caturbhuja mANakezvara bhaTTa 55 caturabhAI zaMkarabhAI paTela paheluM paheluM trIjuM cothuM 74 paheluM 155 16 pAMcamuM trIjuM bIjuM trIjuM cethuM pAMcamuM 17 121 156 158 50 paheluM paheluM trIjuM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUcI , paheluM 53 58 59 bIjuM bIjuM trIjuM cothuM 141 21 123 124 cothuM 136 bIjuM paheluM paheluM paheluM paheluM 64 56 caMdrazaMkara narmadAzaMkara paMDayA pa7 caMdrazaMkara amRtalAla buca 58 caMpakalAla lAlabhAI mahetA 59 caMdrazaMkara maNizaMkara bhaTTa 6. caMdrazaMkara prANazaMkara zukala 61 caMdulAla maNilAla desAI 62 caMdravadana cunIlAla zAha 63 rA. bA. caMdravidyAnaMda zrIkRSNAnaMda paMDayA 64 caMdulAla jeThAlAla vyAsa 65 DaoN. cArlATe kaujha, urphe (subhadrAdevI) 66 cAMpazI viThThaladAsa udezI 67 cimanalAla dAmodaradAsa tripAThI 68 cunIlAla vardhamAna zAha 69 chaganalAla vidyArAma rAvaLa 70 chaganalAla harilAla paMDayA 71 chaganalAla ThAkoradAsa medI 72 choTAlAla narabherAma bhaTTa 73 choTAlAla DAhyAbhAI jAgIradAra 74 choTAlAla bAlakRSNa purANa 75 jayakRSNa nAgaradAsa varmA 76 janmazaMkara mahAzaMkara buca 77 janArdana hAnAbhAI prabhAskara 78 jayendrarAya bhagavAnalAla dUrakALa 79 jayarAmadAsa jeThAbhAI nayagAMdhI 80 jagannAtha dAmodaradAsa tripAThI ("sAgara") jayasukharAya purUSottamarAya joSIpurA 82 jagajIvanadAsa trikamajI ke ThArI 83 jadurAya durlabhajI baMdhaDIA 84 zrImatI jayamanagaurI vyomezacandra pAThakajI 85 jayanta vijayajI 86 jayasukhalAla kRSNalAla mahetA bIjuM paheluM trIjuM 132 70 22 - 24 122 bIjuM paheluM 72 73. 74 120 22 28 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 159 77 25 (5 trIjI pAMcamuM 87 rA. sA. janubhAI acaratalAla saiyada cothuM 126 88 rA. bA. jamIyatarAma gaurIzaMkara zAstrI (videhI) cothuM 69 89 jaTAzaMkara jayacaMda AdilazAha pAMcamuM 90 jIvanalAla amarazI mahetA paheluM 91 che. sara jIvanacha jamazedajI meMdI paheluM 79 92 jIvAbhAI revAbhAI paTela bIjuM 93 munizrI jinavijayajI pAMcamuM 160 94 jeThAlAla govardhanadAsa zAha paheluM 95 jeThAlAla nArAyaNa trivedI 35 96 jeThAlAla jIvaNalAla gAMdhI 162 97 jatIndra harizaMkara dave paheluM 98 jhaveracaMda kALIdAsa meghANI trIjuM 99 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI paheluM 100 DolararAya raMgIladAsa mAMkaDa paheluM 101 zrImatI tArAblena moDaka paheluM 102 tArAcaMda popaTalAla aDAlajA bIjuM 103 trikamalAlajI mahArAja bAju 123 104 tribhuvana gaurIzaMkara vyAsa bIjuM 105 tribhuvanadAsa jamanAdAsa zeTha 106 tribhuvanadAsa purUSottamadAsa luhAra 'sundarama) cothuM 127 107 dattAtreya bAlakRSNa kAlelakara (kAkA sAheba) bIjuM 33 108 sau. dIpakabA desAI bIjuM 109 durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI paheluM 110 dulerAya cheTAlAla aMjArIA trIjuM 111 durlabhajI tribhuvanadAsa jhaverI cethuM 112 dezaLajI kahAnajI paramAra 113 dhanazaMkare hIrAzaMkara tripAThI paheluM 114 dhanasukhalAla kRSNalAla mahetA ka 100 115 dhanaprasAda caMdAlAla munazI trIjuM 116 dhIrajalAla amRtalAla bhaTTa bIjuM 117 dhIrajalAla karazI zAha 31 trIjuM 36 paheluM cethuM 262 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcI 118 dhIrasiMha vherAbhAi gAhila 119 narasiMhabhAi izvarabhAi paTela 120 narasiMharAva bhoLAnAtha dIveTIA 121 nadAzaMkara devaza'kara mahetA 122 na dAzaMkara bAlAzaMkara paMDayA 123 na dAzaMkara vallabhajI dvivedI navalarAma jagannAtha trivedI 125 narahira dvArakAdAsa parikha 126 naTavaralAla icchArAma desAi 124 127 mahAtmAzrI nathurAma zarmA 128 paMDita narahira khI. zA~ 129 naTavaralAla kanaiyAlAla vaiSNava 130 naTavaralAla mUlacaMda vImAvALA 131 na dAzaMkara lAlazaMkara vi 132 nagInadAsa nAraNadAsa pArekha 133 nAgaradAsa IzvarabhAi paTela 134 nAgaradAsa amarajI paDayA 135 136 137 nhAnAlAla camanalAla mahetA 138 nRsiMhaprasAda kAlIprasAda bhaTTa nAjukalAla naMdalAla cokazI nhAnAlAla dalapatarAma kavi 139 pAlanajI arajorajI desAi 140 puruSottama zivarAma bhaTTa 141 pe! paTalAla puMjAbhAi zAha 142 popaTalAla goviMdalAla zAha 143 prabhudAsa lAdhAbhAI medI 144 prANajIvana vizvanAtha pAThaka 145 prANalAla kIrapArAma desAI 146 prItamarAya vRjarAya desAi 147 phulacaMda jhaveradAsa zAha bahubhAi lAlabhAi umaravADiyA 148 263 caithu paheluM .. ,, ,, "" 29 khIjAM 29 ,, trIjuM 39 cothu pAMcamuM pAMcamuM khIjAM trIjuM "" paheluM ceAthu paheluM paheluM trIjAM khIjAM paheluM trIjuM paheluM trIjuM ceAthu trIjAM paheluM 131 102 104 108 112 114 115 37 40 42 41 45 134 213 16 6 49 42 43 116 137 120 122 51 49 127 49 125 49 138 129 para Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 131 52 paheluM bIjuM bIjuM trIjuM bIjuM bIjuM 54 56 58 trIjuM 135 paheluM bIjuM 0 12 139 pa7 cothuM trIjuM pAMcamuM pAMcamuM 168 paheluM 149 baLavaMtarAya kalyANarAya ThAkora 150 bacubhAI popaTalAla rAvata 151 bApAlAla garabaDadAsa zAha 15ra bAlakRSNa cunIlAla jozI ("ti') 153 paMDita becaradAsa jIvarAja dezI 154 bharatarAma bhAnusukharAma mahetA 155 bhagavAnalAla larmizaMkara mAMkaDa 156 bhAnasukharAma nirguNarAma mahetA 157 bhAIcaMda pUjAdAsa zAha 158 bhAIzaMkara kuberajI zukala 159 bhIkhAbhAI puruSottama vyAsa' 16 bhogIlAla kezavalAla paTavA 161 bhoLAzaMkara premajI vyAsa 162 bhogIlAla jayacaMda sAMDesarA 163 maganalAla caturabhAI paTela 164 mahamada sAdIkA 165 maTubhAI haragoviMdadAsa kAMTAvALA 166 maNilAla nathubhAI dezI 167 maNilAla chabArAma bhaTTa 168 manahararAma harihararAma mahetA 169 mahAdeva haribhAI dezAI 170 mahAzaMkara indra dave 171 maganalAla zaMkarabhAI paTela 17ra manamohanabhAI puruSottama gAMdhI 173 maNilAla IcchArAma desAI 174 maNilAla jagajIvanabhAI dvivedI 175 maganalAla dalapatarAma khakhara 176 De. maNilAla mohanalAla jhaverI 177 maNilAla mehanalAla pAdarAkara 178 maganalAla gaNapatirAma zAstrI 179 manu ha. dave (kAvyatIrtha) 180 manubhAI lallubhAI jodhANI 264 19 1 39 141 143 145 148 : : 3, : : 39. : : 70 : 7 3 : : 75 124 trIjuM 59 63 cothuM = = 140 142 = 144 = Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcI 184 185 181 mahAsukhabhAI cunIlAla zeTha 182 mayArAma zaMbhunAtha (videhI) mAnazaMkara pItAMbaradAsa mahetA 183 mAdhavalAla tribhuvana rAvaLa mAvajI dAmajI zAha 186 mANekalAla goviMdalAla jozI 187 mULazaMkara mANekalAla yAjJika pAMcamuM trIjAM khA. bA. mehabubamiyAM ImAmabakSa kAdarI cothu 188 189 meherajIbhAi mANekajI raturA 190 meAhanalAla pAtIzakara dave 194 majIlAla jamanArAma dave 195 maMjulAla raNacheADalAla majamuMdAra 196 munIzrI maMgalavijayajI 197 yajJeza harihara zukala 198 199 cothuM khIjuM trIjuM bIjuM 191 meAhanadAsa karamacaMda gAMdhI (mahAbhAjI) 192 meAtIlAla ravizaMkara gheADA 193 rA. bA. mehanalAla raNacheADadAsa jhaverI(videhI) cothu paheluM yazavaMta savAIlAla paMDayA ramaNalAla vasantalAla desAI 200 rameza raMganAtha ghArekhAna 201 ravizaMkara gaNezajI aMjArIA 202 ramaNalAla nAnAlAla zAha 203 ramaNikalAla jayacaMda dalAla 204 ramaNikarAya amRtalAla mahetA 205 ravizaMkara mahAzaMkara rAvaLa 206 munizrI ratnacaMdra svAmI 207 ratnamaNirAva bhImarAva 208 ratilAla meAhanalAla trivedI 209 raNuDoDadAsa gIradharadAsa (videhI) 210 ramaNalAla narahiralAla vakIla 211 ramaNalAla pI. seAnI 212 ramaNalAla kanaiyAlAla yAjJika 265 "" paheluM khIjuM "" pAMcamuM paheluM khIjuM paheluM khI "" "" "" ', "" ,, d trIjuM ceAthu pAMcamuM pAMcamuM pAMcamu 146 62 76 65 120 170 67 148 151 151 79 84 27 152 156 171 159 8 6 160 162 16 3 87 89 91 93 95 96 69 1 178 176 174 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha ane graMthakAra pu. 5 217 rAjendra sAmanArAyaNa dalAla 214 rAmalAla cunIlAla modI 215 rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThaka 216 rAmameAhanarAya jasavaMtarAya desAI 217 rAmacaMdra dAmeAdara zukala 218 rAmaprasAda kAzIprasAda dezAI 219 rAmaprasAda meAhanalAla zukala rUstamajI arorajI pemAstara 220 222 221 revAzaMkara AdhaDabhAI sAmapurA ratalAla hiralAla paMDayA 223 raMgIladAsa lakSmidAsa sutarIA 224 zrI lakSmIbahena geAkaLadAsa DeAsANI 225 lakSmaNarAma kAzIrAma rAmI lalitameAhana cunIlAla gAMdhI 22 227 sau. lIlAvatI munazI 228 vallabhajI bhANajI mahetA 229. vasaMtarAma harikRSNa zAstrI 230 vAsudeva rAmacaMdra zelata 231 vijayarAya kalyANarAya vaidya 232 vizvanAtha prabhurAma vaidya 233 vizvanAtha maganalAla bhaTTa 234. leDI vidyAgaurI ramaNabhAI nIlakaMda 235 sau. vimaLAgaurI meAtilAla setalavADa 236 vidyAzaMkara karUNAzakara AcAya 237 viThThalarAya geAvanaprasAda vyAsa 238 muni vidyAvijaya 239 vijayalAla kanaiyAlAla dhruva 240 zrI. vinedinI ramaNabhAi nIlaka 241 viSNuprasAda raNachoDalAla trivedI 242 vijayendrasurI AcArya 243 vyeAmezacaMdra janArdana pAkatha 244 sau. zAradAmhena sunnata mahetA 26 paheluM ,, "" 29 trIjuM cothu pAMcamuM bIjuM paheluM cothu khIjAM trIjuM 32 khIjuM khIjuM cothu trIjuM paheluM ,, ,, , "" bIjuM 29 ,, trIjI ,, "" pAMcamuM trIjuM paheluM 166 168 170 173 70 73 152 163 87 175 153 99 26 64 100 102 155 75 176 178 180 182 184 103 104 128 77 79 80 139 81 185 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcI 245 zAMtilAla gulAbadAsa talATa 246 zaMkaraprasAda chaganalAla rAvaLa 247 zaMbhuprasAda chelazaMkara joSIpurA zaMkaralAla maganalAla vi 248 249 zivaprasAda dalapatarAma paMDita sau. sareAjitI mahetA satyendraprasAda sAMkaLezvara mahetA 250 251 252 sAkaralAla amRtalAla dave 253 sAMkaLezvara AzArAma (videhI) 254 sItArAma jesIMgabhAI zarmA 256 255 sureza caturalAla dIkSita suMdarajI geAkaLadAsa beTAI suMdaralAla nAthAlAla jezI 257 258 mIsa merI semyuala sAla ka 259 saiyada meTAmIyAM 260 saiyada sadarUddIna daragAhavAlA 261 sArAbajI ma. dezAI 262 263 harabhAI durlabhajI trivedI 264 DaoN. hariprasAda vRjarAya desAI 265 hirarAya bhagavatarAya buca 266 hariprasAda gaurIza'kara bhaTTa (' mastaphakIra ' ) 267 hasamukhalAla maNilAla kAjI 268 harisaMhabhAI vajubhA dIveTIA 26 9 harilAla narasiMharAma vyAsa hirazaMkara eghaDabhAI TAkara 270 201 hiMmatalAla gaNezajI aMjArIA 272 hiMmatalAla cunIlAla zAha himAMzuvijayajI 273 274 hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha 275 sau. haMsA mahetA pAMcamuM paheluM 267 "" AjuM paheluM bIjuM pAMcamuM paheluM ceAthuM paheluM trIjuM pAMcamuM 27 paheluM rA.bA. rAjaratna haragoviMdadAsa dvArakAMdAsa kAMTAvALA paheluM 29 trIjuM khIjAM , 27 39 trIjuM 29 ceAthu 22 pAMcamuM paheluM khIjuM pAMcamuM khIjuM khIjuM 181 187 193 106 190 107 182 194 72 195 24 185 184 85 109 110 197 202 205 206 29 89 156 157 187 260 111 188 112 115 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ENTERY, AHMEDABAD