Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ no Deba jayabhikhkhu
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bUro devaLa jayabhikhkhuM 'Iv, zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhuM mArga, pAlaDI, amadAvAda-380 007
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jaybhikhkhu Janmashatabdi Granthavali Buro Deval A Gujarati Historical Novel by Jaybhikhkhu Published by Shri Jaybhikhkhu Sahitya Trust, Ahmedabad-380007 0 sarva hakka prakAzakanA ISBN tRtIya : jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali Disembara, 2014 * pR. 14 + 178 kiMmata : rU. ? arpaNa priya suhRdaya DaoN. dhIrubhAI ThAkarane ! sAdara - jayabhikhkhuM MARLS kumArapALa desAI (mAnad maMtrI) zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhuM mArga, pAlaDI, amadAvAda-380009 mukhya vitA gUrjara ejansIjha ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-380001 phona : 2214 9660 gujarAta vizvakoza TrasTa 51/2, ramezapArka sosAyaTI vizvakoza mArga, usmAnapurA, amadAvAda-380013 phona : 2755 1703 | AvaraNacitra : mudraka : krinA grAphiksa, 966, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadAvAda-380013
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali 1. vikmAditya hemu 3. dilhIzvara 5. premabhakta kavi jayadeva 7. cakravartI bharatadeva 9. lokhaMDI khAkhanAM phUla 1-2 navalakathA 11. zatru ke ajAtazatru 1-2 13. premAvatAra- 1-2 1. bhagavAna mahAvIra 3. mahAmaMtrI udayana 1. phUlanI khuzabo 3. vIra dharmanI vAto bhAga - 1 5. mAdare vatana 1. hiMmate mardA 3. mAIno lAla navalikAsaMgraha 2. bhAgyanirmANa 4. kAmavijetA 6. bhagavAna RSabhadeva 8. bharata-bAhubalI 10. premanuM maMdira 12. saMsArasen 14. bUro devaLa caritra 1. bAra hAthanuM cIbhaDuM 3. prANI mAro parama mitra-1-2 2. phUla navaraMga 4. vIra dharmanI vAto bhAga - 2 kizora sAhitya 2. jayasiMha siddharAja 4. maMtrIzvara vimala 'ka bALakizora sAhitya 2. yajJa ane IMdhaNa 4. jayabhikhkhu vArtAsaurabha 2. tera hAthanuM bI 4. nItikathAo - 1-2 bALasAhitya 1. dIvA zreNI (5 pustikAno seTa) 2. phUlaparI zreNI (5 pustikAno seTa) jaina bALagraMthAvali 1. jaina bALagraMthAvila bhAga - 1 (10 pustikAno seTa) 2. jaina bALagraMthAvali bhAga - 2 (10 pustikAno seTa) prakAzakIya jhiMdAdilIne jIvana mANanAra ane mAnavatAno madhura saMdeza ApatuM sAhitya sarjanAra zrI jayabhikhkhunA janmazatAbdI varSe 'zrI jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali'nA upakse A graMtha pragaTa karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. emanA jIvanakALamAM muMbaI ane kaoNlakAtA jevAM zaheromAM emanI SaSTipUrti nimitte sanmAnanA kAryakrmo yojAyA hatA. emaNe sanmAna svIkAryuM paNa ekaThI thayelI rakamanI thelIno asvIkAra karyo. Ayojakone e rakama savinaya parata karI. AthI sahu mitroe maLIne prajAne jJAna sAthe sAhitya dvArA mAnavatAno saMdeza maLe te hetune lakSamAM rAkhIne 'zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa'nI sthApanA karI. Ama emanA samayamAM sthapAyela jayabhikhkhu sAhitya TrasTa satata sAhityika ane sAMskRtika pravRttio karatuM rahyuM che. A TrasTa dvArA samAjamAM mAnavatAnA ucca saMskAra prere tevAM ekaso jeTalAM pustakonuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. jayabhikhkhunA avasAnanI prathama puNyatithie prAraMbhAyelI jayabhikhkhu smRti vyAkhyAnanI paraMparA amadAvAda uparAMta muMbaI ane bhAvanagaramAM cAlI rahI che. A zaheromAM sAhityakAro ane ciMtakoe jayabhikhkhunA sarjananuM smaraNa karavAnI sAthosAtha koI sAhityika viSaya para vaktavyo ApyAM che. mAnavatAnAM mUlyone jagADatI sAhityika kRtine ke mAnavakalyANanI pravRtti karanArane jayabhikhkhu eNvaoNrDa enAyata karavAmAM Ave che. caMdravadana mahetA jevA sAhityakAra ke zrI araviMda maphatalAla jevA sevAparAyaNa vyaktine A eNvaoNrDa arpaNa karavAmAM AvyA che. pUrvasnAtaka kakSA, anusnAtaka kakSA ane sAhityarasiko mATe prativarSa yojAtI nibaMdhaspardhAmAM sarerAza traNeka hajAra nibaMdho Ave che. tejasvI vidyArthIone jayabhikhkhu smRti caMdraka ApavAmAM Ave che. gujarAta yunivarsiTImAM ane bhAvanagara yunivarsiTImAM snAtaka kakSAe gujarAtI viSayamAM prathama sthAna meLavanAra tathA uttara gujarAta hemacaMdrAcArya yunivarsiTImAM anusnAtaka kakSAe 'bhAratIya sAhitya' viSayamAM prathama AvanAra vidyArthIne jayabhikhkhu caMdraka enAyata karavAmAM Ave che. vRddha, apaMga ane azakta lekhakane emanuM svamAna ane gaurava jALavIne Arthika sahayoga ApavAmAM Ave che. AvI rIte zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa dvArA anekavidha pravRttio thAya che. 1991mAM A TrasTanA rajatajayaMti varSanI paNa moTe pAye ujavaNI karavAmAM AvI hatI ane atyAre jayabhikhkhu janmazatAbdI varSa nimitte gujarAtI sAhitya pariSade zrI rAjasobhAga satsaMga maMDaLa, sAyalAmAM yojelA sAhitya-satra samaye e sthaLane 'jayabhikhkhu nagara' nAma ApavAmAM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvyuM temaja jayabhikhkhanA jIvana ane kavanane anulakSIne eka beThakamAM judA judA vidvAnoe vaktavyo ApyAM hatAM. amadAvAdanA yagora thiyeTaramAM, bhAvanagaranA zrI yazavaMtarAya nATaTyagRhamAM tathA muMbaInA zrI biralA mAtuzrI sabhAgRha mAM jayabhikhanuM janmazatAbdI utsavanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. A prasaMge jayabhikhkhanA pa7 graMthonuM prakAzana, jayabhikhkhanA sarjana vize vidvAnonAM vaktavyo temaja jayabhikhu likhita 'baMdhana ane mukti' nATaka prastuta karavAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM. | 'jayabhikhunI janmazatAbdI' nimitte 'jayabhikhu : vyaktitva ane vAlmaya' aMgeno pri. naTubhAI Thakkare lakhelo graMtha uparAMta 'jIvanadharmI sAhityakAra jayabhikhkhuM' e vize zrI praphulla rAvala likhita pustikA paNa prakAzita karavAmAM AvI. e pachI sAhitya akAdemI ane vaDodarAnI sAhitya saMsthA "akSarA'nA saMyukta upakrame 2009nI 27mI jUne mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTInA phekalTI oNpha ArTsanA seminAra khaMDamAM jayabhikhkhanI janmazatAbdI nimite parisaMvAda yojavAmAM Avyo hato ane emAM prastuta thayelA vaktavyonuM zrI varSA aDAlajAe 'zIlabhadra sArasvata jayabhikhkhuM' nAme kareluM saMpAdana sAhitya akAdamI dvArA 2012mAM pragaTa thayuM hatuM. janmazatAbdInA saMdarbhamAM 2014mAM punaH eka vizeSa Ayojana karavAmAM AvyuM, jemAM jayabhikhUnI navalakathAo 'lokhaMDI khAkhanAM phUla' (bhAga-1-2), 'premAvatAra' (bhA. 1-2), 'bUro devaLa', 'zatru ke ajAtazatru' (bhA. 1-2), 'premanuM maMdira ane 'saMsArasetu' ema kula cha navalakathAo punaH pragaTa thaI rahI che. jayabhikhunI prasiddha navala kathA 'premabhakta kavi jayadeva' parathI zrI dhanavaMta zAhe "kRSNabhakta kavi jayadeva' nAmanuM zrI dhanavaMta zAhe kareluM nATyarUpAMtara pragaTa karyuM ane amadAvAdamAM enA keTalAka nATyAMzo prastuta karyA. A saMdarbhamAM 23mI Disembare muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM zrI kumArapALa desAIe lakhelAM jayabhikhkhanA jIvanacaritranuM vimocana karavAmAM Avaze. jayabhikhu zatAbdI graMthAvali dvArA jayabhikhkhanI maulika sAhityasRSTi ane tejasvI kalamano AsvAda bhAvakone mANavA maLaze. Disembara, 2014 TrasTImaMDaLa zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa prastAvanA loka-krAntinI A navalakathA che. satata, ekadhAruM pacIsa varSa sudhI rAjA vinA rAja kevuM cAle, eno javAba ApatI A surAjya-saMcAlananI kathA che. sAthe auraMgajheba jevA bAdazAhanI sAme, enA ja putra akabare sthApelI sarvadharmapremI zahenazAhatanA tavArIkhI prayoganI, sAva bhulAyelI kahANI paNa che. mULamAM rAjA rAme, bhagavAna vRSabhadhvaje ke bAdazAha nauzeravAne je saMsthAno pAyo nAkhyo, e rAjakAraNanI pavitra devamaMdira jevI saMsthAnuM keTaluM jhaDapI adhaHpatana thayuM. ne pachI emAM svArthI, takabAjo, lobhI, luccA ne duHzIla lokoe aDaMgA jamAvI, ene kevuM 'bUro devaLa' banAvI nAkhyuM, eno AmAM Acho citAra ApavA prayatna karyo che ! sarjananI pAchaLa jema abhyAsa, anubhava ane avalokana hoya che, tema koI ne koI jIvanaghaDatI dRSTi paNa ramatI hoya che, to ja tenI sArthakatA lekhAya. mArA lekhana pAchaLa mArA dilamAM paNa koI ne koI evI AchI-pAtaLI vicAra-zreNI ramatI ja rahI che. saMskRtionA samanvayane lakSamAM rAkhI 'kAmavijetA' racyuM. aspRzyoddhArane 'maharSi metAraja'mAM gUMcyo. mahAna mumukSu paNa bIjI rIte khUba rIte khUba ja sarAga mAnavInuM jIvana 'nara kesarImAM rajU karyuM. sabaLuM nabaLAMne khAya e pAyA para UbhI thatI vizvanI masya galAgala samasyAne 'premanuM maMdira mAM AkAra Apyo. binamajahabI hiMdu-muslima sAmrAjyanA eka mahAna prayogane khAmI ne khUbI sAthe 'vikramAditya hemunA traNa bhAgomAM spaSTa karyo, ne mAnavasaMskRtinA prAraMbhika vikAsane rajU karavA 'bhagavAna RSabhadeva' traNa bhAgamAM ApyuM. Ama mArI ghaNIkharI navala ke navalikAo koI Adarza, hetu ke dhyeyane najara sAme rAkhIne janmI che ! kathayitavya vagaranuM kathana sAmAnya rIte manane rucyuM nathI. A 'bUro devaLa' paNa eka evI ja navalakathA che. e mULe aitihAsika che : mAravADa, mevADa ne aMbara rAjanA tribheTA para, sUkI nadIne kAMThe Aje paNa A "bUro devaLa'ne nAme oLakhAtI ja gAnuM khaMDera mojUda che. e devaLa ane e bhUmi rAja kIya hatyAo ne bhayaMkara banAvo mATe suprasiddha che. sagA be bhAI paNa tyAM AvIne harIpha banI jAya, evo e bhUmino pratApa lekhAya che. A bUrA devaLane kendramAM rAkhI, A navala gUMthI che. e pAtro ne e sthaLonAM varNano bALako itihAsa-bhUgoLamAM roja vAMce che ! emanA jayaparAjaya, khUbI-khAmI,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA duMdubhinAdo paNa jANItA che. auraMgajheba ne durgAdAsa paNa kaMI ajANI vyaktio nathI. paNa huM to ghaTanAonA hArdamAM Utaryo chuM ! tyAMthI mArAM pAtro mATe vizleSaNa zodhI lAvyo chuM. sarovaranI sapATI karatAM enA taLiye meM gothuM mAryuM che. motI lAvyo ke kAMkarA e vAcake nakkI karavAnuM che. meM AmAM varNana mATe karnala ToDanA rAjasthAnano, ne itihAsa mATe rA. rA. ojhAjI ne zrI saradesAInA graMthono mukhyatve AdhAra lIdho che. ema to bIjA graMthoe paNa sAmAnya chatAM kImatI mAhitIo mane ApI che. sahuno RNI chuM. 13-bI, caMdranagara sosAyaTI, sarakheja roDa, amadAvAda-7 jayabhikhkhu bIjI AvRtti samaye jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali nimitte mAnavasRSTinA bhalAI ane burAInA aMjAmane samajAvatI kRti bUro devaLa eka mahattvanI aitihAsika ghaTanA para AdhArita navalakathA che. sacoTa ane pravAhI kathanazailIne kAraNe bhASAzailInA hRdayasparzI mAdhuryano anubhava karAvatI A kRti bhAvakone sArvatrika ane sarvAzleSI ciraMjIvI mUlyonI jhAMkhI karAvaze. ' TrasTImaMDaLa jayabhikhkhu sAhitya TrasTa savAI sAhityakAra jayabhikhkhu keTalAka lekhako evA hoya che jemanAM lakhANomAMthI jIvananAM mUlyo ApoApa UpasI Ave che. keTalAka lekhako evA paNa hoya che je potAnA vaktavyamAMthI jIvananAM mUlyo upasAvI Ape che ane bIjA keTalAka evA paNa hoya che jemanI kRti pote ja mUlyarUpa hoya che. 'jayabhikhkhu' prathama prakAranA lekhaka hatA. te jIvanadharmI sAhityakAra hatA. teo gaLathUthImAM dharma ane tenAM mUlyo laIne AvyA hatA paNa temanI dharmanI vyAkhyA vizALa hatI. jIvanane TakAvI rAkhanAra baLa tarIke temaNe dharmane joyo hato ane tethI emanI vArtAo, navalakathAo ane anya sAhityano viSaya dharma ke dharmakathA rahela che. tAttvika rIte joIe to koI dharma mAnavatAthI vimukha hoto nathI. mANasa teno upayoga ke arthaghaTana potAnI anukULatA mujaba mAnavaghAtaka siddhAMta tarIke karIne kleza vahore che. 'jayabhikhkhu' jaina dharmanA lekhaka che ane nathI. che eTalA mATe ke zramaNa bhagavAna mahAvIranA upadezane ahiMsAnI vyApaka bhUmikA upara samajAve che ane teo jaina dharmanA lekhaka nathI tenuM kAraNa e ke jaina kathAvastumAMthI sAMpradAyika tattva gALI nAkhIne teo mAnavatAnI sarvamAnya bhUmikA upara tene mUkI Ape che. dA.ta., 'bhagavAna RSabhadeva mAM mAnavadharmanuM Alekhana samAjane zreyaskara mArge dore tevuM che ane 'kAmavijetA sthUlibhadra'mAM jaina dharmanuM svArasya pragaTa karI batAvyuM che. te ja rIte 'vikmAditya hemu'mAM islAma ane "premabhakta kavi jayadeva'mAM vaiSNava dharmanuM hArda samajAvyuM che. A prakArano abhigama gujarAtI lekhakomAM 'jayabhikhkhu 'e darzAvyo che te AjanA binasAMpradAyika mAholamAM khAsa noMdhapAtra che. 'jayabhikhkhu'nI vArtAonAM zIrSaka vAMcIne koIne ema lAge ke te dharma-upadezaka che; paraMtu temanI kalamamAM joza che eTalI ja citrAtmakatA che. AthI temanI vArtAo bALako, kizoro ane prauDhone paNa game che. sarasa ane sacoTa kathanazailI bhAvakone suMdara rasabharyuM sAhitya vAMcyAno AnaMda Ape che. temaNe lakhelI 'vikmAditya hemu', 'bhAgyanirmANa', 'dilhIzvara' vagere aitihAsika navalomAM vakhaNAyelI 'premabhakta kavi jayadeva' che. vaiSNava saMpradAyane bAdhaka na nIvaDe ane premalakSaNA bhaktine pUro nyAya maLe e dRSTie emaNe kavi jayadevanuM pAtrAlekhana karyuM che . jayadeva ane padmAnA premanuM temAM kareluM nirUpaNa temanI sarjanazaktinA viziSTa unmeSarUpa che. temaNe kizorone masta jIvanarasa pAya evI 'javAMmarda' zreNInI sAhasakathAo ApI che, je ApaNA kizorasAhityamAM kImatI umerArUpa che. temanA saMkhyAbaMdha vArtAsaMgrahomAM 'mAdare vatana', 'kaMcana ane kAminI', 'yAdavAsthaLI',
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamArA rAja dvAronA, khUnI bhabhakA nathI gamatA, matalabanI muravata jyAM, khuzAmatanA khajAnA jyAM. - kSApI pArakA gharanI lakSmI', 'premapaMtha pAvakanI vAlA', 'zUlI para seja hamArI' vagere saMgraho dhyAnapAtra che. je mAMnI utkRSTa vArtAono saMcaya have prasiddha thaI rahyo che. temanI TUMkI vArtA lakhavAnI paddhati sIdhI, sacoTa ane kathanapradhAna hoya che. vArtAkAra tarIkenI temanI bIjI viziSTatA jUnI paMcataMtra zailImAM temaNe lakhelI jaina, bauddha ane hiMdu dharmanI prANIkathAomAM pratIta thAya che. dIpakazreNI ane ratnazreNI paNa lokapriya thayelI che. jaththo ane guNavattA baMnemAM 'jayabhikhu'nuM bALasAhityakSetre pradAna mAtabara che. sacoTa saMvAdo, suMdara takhtAlAyakI ane ucca bhAvanAdarzanane kAraNe emaNe lakhelAM nATako reDiyo ane raMgabhUmi upara saphaLa prayoga pAmela che. temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM 'nigraMtha bhagavAna mahAvIra' nAmanuM caritra ApeluM che. zailInI saraLatA, vigatonI pramANabhUtatA ane vastunI bhavyodAtta prerakatAne kAraNe e kRti ucca koTinI sAhityika pratiSThA pAmelI che. jayabhikhkhanA vipula sAhityasarjanamAMthI cayana karIne emanuM utkRSTa sAhitya navA rUpe prakAzita thAya che, teno AnaMda che. dharma jIvanavyApI havA che. tene kalAnI moralImAMthI phUMkavAnI phAvaTa bahu thoDA lekhakomAM hoya che. 'jayabhikhanuM' e kArya prazasya rIte bajAvI zakyA hatA. aneka sAMpradAyika saMketone temaNe potAnI sUjhathI buddhigamya banAvI ApyA che. dharmakathAnA khokhAmAMthI lekhakanI dIptimaMta sauSThavabharI kalpanA vRttionA saMgharSathI bharapUra prANavaMtI vArtA sarje che ane vividharaMgI pAtrasRSTi UbhI kare che , ApaNuM dharmakathAsAhitya preraka ane rasika navalakathA mATe keTalA moTA pramANamAM kAco mAla ApI zake tema che tenuM nidarzana munazInI navalakathAonI mAphaka jayabhikhunI paurANika navalakathAo paNa karI rahI che. 'jayabhikhu'nuM vyaktitva lohacuMbaka jevuM ane svabhAva TekIlo hatAM. te narmadanI paraMparAnA lekhaka hatA. vArasAmAM maLatI paitRka saMpatti na levI, nokarI na karavI ane lekhanakAryamAMthI je maLe temAMthI gujarAna calAvavuM e nirNayo temaNe e jamAnAmAM jyAre lekhakanAM lekha ke vArtAne puraskAra ApavAnI prathA baMdhAI na hatI tyAre karyA hatA. sAhasa, jhiMdAdilI, nekI ane vaphAdArInI vAto emanI pAsethI kadI khUTe nahi. temanA vyaktitvamAM paNa e guNo hovAthI temanuM snehI vartuLa moTuM hatuM. temano svabhAva paragaju hato. dukhiyAMnAM AMsu lUchavAmAM temane AnaMda Avato. mAnavatAnA hAmI jayabhikhu samartha sAhityakAra hatA paNa vyakti tarIke savAI sAhityakAra hatA. 2008 - dhIrubhAI ThAkara cokhkhAM jenAM citta, varaNa kAu vicArIe; prahalAdeya pavitra, dAnava hRto dAdavA. - kavi Isara dAnajI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bUro devaLa 10. 11, anukramaNikA 1, jaya ne vijaya bUro devaLa 3. rAma-lakhamaNanI joDa bAla-suMdarI 5. suMdarIe vAta zarU karI rAjiyo DholI cataro gahalota 8. kAgA kA bAga durga ke daragAha deva ane rAjA enAthe svataMtra mAravADa 12. zaThaM prati zAThazcam TIpaNAmAMthI TapakeluM AganuM TIpuM pUta kapUta ne pUta sapUta svapnabhaMga 16. navI pAdazAhInI lAza zerane mAthe durgAdAsanI ekAdazI ekanuM maraNa-bIjAnuM jamaNa 20. satanI dhajA bUrA devaLanA baMdAo tape so rAjA 23. mahAna bali 24. huM koNa chuM ? 14. 15. 17, 18. 19 143 21. 153 160
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jaya ne vijaya jyAM rAjapATanI tamAma dhanadolata eka pANInA pyAlA sAthe paNa sATavI zakAya nahi, evuM mAravADanuM e bhUkharuM raNa hatuM. enA parathI vaizAkha mahinAnI eka dhusara saMdhyA dhIre dhIre AthamatI hatI. dUra, dUra, khera ne bAvaLanAM vana pAchaLa sUryanArAyaNa mera besatA hatA. eve samaye uMmarasumarAnAM ujjaDa bhUkharAM medAno parathI be ghoDesavAro tIrane vege vahI jatA hatA. dharatIne mahAmahenate chabatA azvonA dAbalA tyAM Thera Thera verAyalA koI paththaranI zilAo ke khaMDeranA TukaDAo sAthe athaDAtA, tyAre emAMthI tArAmaMDaLanA taNakhA jharatA. ekadhArA vegathI vahI jatA ao koI vAra dhIrA paDatA, ke baMne azvArohIo tarata cAbukano upayoga karatA. are ! AvAM pRthvInAM vimAna jevAM jAtavaMta ghoDAM para te cAbukano prahAra hoya ? paNa asavAronA manano vega azvonA vega karatAM pracaMDa hoya ema lAgato hato. saMdhyA UtarI AvI hatI, paNa tapelI dharatI hajI UnI UnI varALo kADhI rahI hatI. cAre tarapha patharAnA Dhaga verAyelA hatA. koI ThekANe zUrApurAnA pALiyA ke satImAtAnA paMjA kotarelA paththaranA TukaDA verAyelA hatA. ahIMnI samRddhimAM bhagna maMdiro ne khaMDera mahelonA e avazeSo hatA. e khaMDerone ane pravAsIonAM netrone eka sAthe bharI detI retI pavananI laharIo sAthe ghUmarI khAtI UDatI hatI. A badhI sRSTi para soMsaravI najara nAkhatA, ne mananA dora para kaMI manasUbA racatA baMne asavAro mUMgA vahyA jatA hatA. baMne jaNA lUkhA paDatA hoThane sUkI jIbhathI palALavAno vAraMvAra prayatna karatA. bemAMthI kaMIka nAnA lAgatA asavAranI kamara para ThaMDA pANInI surAhI laTakatI hatI. eNe moTA asavAranA grISmanI sUkI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdaLI jevA moM sAme joyuM ne ghoDo thobhAvyo; surAhI para rahelA nakazIdAra pyAlAmAM pANI kADhI moTA asavArane ApyuM. 'jayasiMha ! teM dara vakhate ardho ardho pyAlo pANI lIdhuM, ne mane pyAlo bharI bharIne Apyo. A kaMI rAjapATanI vaheMcaNI nathI ! retanA raNamAM jaLano pyAlo rANAnA rAjapATa karatAMya moMgho hoya che!' bemAMthI moTA lAgatA asavAre pANIno pyAlo letAM kahyuM. 'moTA bhAI ! eka vAra dharAIne pANI pI lIdhuM, pachI vAraMvAra pIvAnI mane jarUra paDatI nathI !' 'mAravADanA UMTa jevuM tAruM peTa haze kAM !' moTA bhAIe hasatAM hasatAM kahyuM ne pANI pIne pyAlo pAcho Apyo. nAnA asavAre bhAI pAsethI khAlI pyAluM laI surAhIne bharAvatAM kahyuM : 'sAMja to paDI gaI ne paMtha hajI ghaNo kheDavo bAkI che !' 'kaMI marIne mALavo levAze nahi, jayasi~ha ! ghoDAMnI dazA to jo !' moTA asavAre kahyuM, 'moMmAMthI phINanA Dhaga chUTe che ! abola jAnavarane zuM mArI nAkhavuM ?' 'paNa ghera bApu tamArA nAmanI mALA laIne beThA haze !' nAnA asavAre kahyuM. A zabdo kaMI bIjA bhAvArthathI to bolAyA nathI ne, e jovA moTA bhAIe nAnA bhAInA moM sAme joyuM; paNa tyAM e ja saraLa sAdI saumyatA nItaratI hatI. 'bApu to pahelethI dhohavALA che, je manamAM AvyuM e karyuM chUTako. jayasiMha, bhaIlA, eka rAtamAM kaMI khATuM-moLuM thavAnuM nathI !' moTA bhAIe beparavAIthI kahyuM . 'moTA bhAI ! bApu to jANe maraNasajjAmAM beThA hoya ema varte che. kahe che ke mArI to paLa lAkheNI jAya che. risAyela dIkarAne manAvI lauM ane sage hAthe eno rAjyAbhiSeka UjavI lauM, pachI bhale mota Ave. are, mota bApaDuM mane kSatriyane zodhatuM zuM Ave ? huM ja pANIno kaLaziyo laI sAme pagale ene vadhAvavA jaIza.' "bApu to bApu che ! je tarapha vaLyA e tarapha vaLyA !' ne moTA bhAIe ghoDAne eDa mArI. nAnA bhAIe tenuM anukaraNa karyuM ! retALa dharatI parathI saMdhyA potAnI tamAma bhavyatA sAthe karamAtI hatI. pAsenI kheranI jhADImAM ramatA naratatare mALAmAM AvI mAdAnA khoLAmAM visAmo lIdho hato, AsamAnI AkAzamAM mAravADanuM zuniyALa paMkhI mAlelI ekaladokala UDatuM hatuM. tIravege vahI jatA azvoe AkAzanA paTa para saratI saMdhyA sAthe jANe hoDa 2 D bUro devaLa bakI hatI : re koNa vaheluM ghera pahoMce che ! salUNI saMdhyA ke svAmibhakta azva ! gharanI mohinI ajaba che. saMdhyA ane azva to ghera pahoMce tyAre, paNa asavAronAM mana to zIghra gatithI kyAranAM ghera pahoMcI gayAM hatAM, ne dhIre dhIre vaTAvI rahyA hatA - e gAmajhAMpo, e daravAjo, e mALa, e meDI, e bApunI DelI, ne A AvyuM bApunuM besaNuM. ne sahune sahu haLavAmaLavA lAgI gayAM hatAM ! ThIka ThIka gAmonA jAgIradAra jaipha pitA. emanA A be putro -- vijaya ne jaya. moTo putra varSothI risAmaNe hato. nAno putra AjJAMkita hato, mAbApanI sevAmAM hato. pitA vRddha thayA. mota ozike joyuM. moTA dIkarAnI mamatA jAgI. maratA pahelAM moDhuM na jouM to sadgatie nahi jAuM, ema kahyuM. nAno bhAI pitAnI icchAne mAna ApI moTA bhAIne manAvavA nIkaLyo hato; Aje manAvIne pAcho vaLato hato. are ! hajI pUrA gaDhanA daravAje na pahoMcyA ke mahelanA jharUkhe AvIne AI UbhAM. baMne dIkarAne AvatA joI, bheTI paDavA ekadama nIce dhasI AvyAM. ne e ThekANe be suMdarIo cAMdA-surajanI joDa jevI-AvIne UbhI rahI ane racAyuM tArAmaitraka ! re dRSTimilanamAM paNa kevo rasAsvAda che, e te vakhate jaNAyo. soLe zaNagAra sajelI suMdarIonI chAtI AzleSanI AturatAmAM nagAre dAMDI paDe ema dhrUjatI hatI ! rajapUtANI to AjanI rAtamAM mAnanArI hoya che, kAlanI rAtamAM ene bharoso nathI. kAla vaLI na jANe kevI Uge ! rajapUtanuM jIvana to pAkA phaLa jevuM ! vAyuno jhapATo Avyo ke kharI paDatAM vAra kevI ! dharama sAru, dhenu sAru, pata sAruM prANavisarjana e to rajapUtane mana chokarAMnI ramata. mA doDatI AMgaNAmAM AvI, paNa dIkarA-vahunuM tArAmaitraka joI thaMbhI gaI ! A juvAniyAMnI duniyAmAM dakhala karatAM dila na cAlyuM, paNa Akhare eya putrane khoLAmAM levA talasI rahelI mA ja hatI ne ! badhuM jotI chatAM na jotI hoya ema bUma pADatI sAmI dhAyI : 'Ava mArA bApa ! AvI mArI rAmalakhamaNanI joDa !' juvAna dIkarAe tarata AMkho corI lIdhI. gorI gorI rajapUtANIo zaramAI gaI. e veLA emanA gulAbanA goTA jevA moM para kevI lAlacaTaka cumakIo UpaDI AvI haze !re ! e camakIone dUra sudUrathI cUmI levA UMTa jevI lAMbI Doka na maLyAnA durbhAgyano juvAnane kharekhara kheda rahyo ! tyAM bApuno khoMkhAro ! kabUtara para jhapaTa mAratA bAja jevo ! sajAvelI sirohInI talavAranA vAra jevo ! asatyanA aMdhakAramAM satyanI cokIdArI jevo ! bApuno khoMkhAro ! bApunA khoMkhArAnI bIka to janma sAthe maLelI ! e bIke AkhI jaya ne vijaya C 3
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapnasRSTi vilIna thaI gaI, ne sAme najara nAkhI to e ja anaMta agAdha marubhUmino vistAra ! pharI azvane eDa ! pharI ghoDAnI doDa ! na acAnaka moTA bhAI vijayano ghoDo aTakI Ubho. na kaMI kAraNa, na kaMI IzAro ane aTakyo kema ? ke Akhare to lAkhamUluM paNa jAnavara ne ! samaya" kasamayanI ene zI samaja ? asavAre nirdaya rIte be cAbuka coDI kADhI, paNa ghoDo AgaLa vadhavAne badale jhADa thavA lAgyo. lagAma vadhu ne vadhu kheMcatAM e goLakuMDALe pharavA lAgyo. 'are ! sara5, nAgadeva !' jayasiMha potAnA AgaLa vadhI gayela ghoDAne pAcho vALato bolyo. sApa ! kyAM che ? lAva, batAva !' ne moTo bhAI ghoDA parathI chalAMga mArIne dUra kUdho. dUra UbhA rahIne eNe joyuM to mAravADanA raNano rahenAro khacitro nAga ghoDAnA pagamAM vIMTaLAI vaLyo hato. ghoDo jema jema ene pUMchaDInI jhApaTa mArato hato tema tema e uzkerAIne enA DilamAM kAtIla DaMkha bhoMkI rahyo hato. vijaye jhaDapa karI kamara parathI kaTArI kheMcI. 'jaya ekaliMgajIkI' kahI tAkIne ghA karyo. pharI pharIne DaMkha mAravA UMcuM thayeluM sarpanuM DokuM AbAda siphatathI UDIne Dapha karatuM nIce paDyuM - jANe dUdhI parathI DIMTuM kharI paDyuM. nizAnabAja zAbAzI ApavA yogya lAgyo. nAganAM judAM thayelAM DokuM ne dhaDa thoDI vAra taraphaDIne zAMta thaI gayAM. asavAra potAnA ghoDAne AsAyeza ApavA AgaLa vadhe, tyAM jema pahADanuM koI zikhara gabaDI paDe ema ghoDo paNa jamIna para gabaDI paDyo. eno deha lIlo kAca banI gayo hato. e nimakahalAla prANI moTI moTI AMkho cAre tarapha ghumAvavA lAgyuM. thoDI thoDI vAre eno deha tANa anubhavavA lAgyo, ne ghaDIvAramAM to moDhAmAMthI phINanA phuvArA choDatuM e vaphAdAra prANI rAmazaraNa thayuM. rAha lAMbI hatI. rAta gherAtI hatI. nAnA bhAI jayasiMhe moTA bhAIne kahyuM : 'AvI jAo mArA ghoDA para. pravAsa lAMbo che !' 'vijaya ! have ema jhaDapa nahi thaI zake. mArage sApa sAmo maLyo, apazukana kahevAya. vaLI ApaNuM pyAruM prANI ApaNI khAtara maryuM. enI dehane vagaDAnAM rAnI pazuone cUMthavA na devAya; to to pazu ane mANasamAM taphAvata ja kyAM rahyo ! vaLI sApa devayonino jIva kahevAya, koI hiMdu enI dehane dena dIdhA vagara AgaLa na vadhe. pAsenA gAmamAMthI ghoDA mATe mIThuM ane sApa arthe ghI mAgI lAvavuM paDaze.' jayasiMha upara A vAte asara karI. rajapUtane gaLathUthImAM ja ghoDA parano 4] bUro devaLa premabhAva ne sarpa taraphano daivIbhAva maLelAM hoya che. eNe kahyuM : 'moTA bhAI ! baMne jaNAM mIThuM ne ghI levA jaIzuM to rAta paDI che, gaMdhe gaMdhe koI rAnI pazu AvI pahoMcaze. azvanuM mAMsa vanecarone ne sarpanuM bhojana varune miSTAnnanI garaja sAre che. Apa ahIM tapAsa rAkho. huM ghI ne mIThuM laIne abaghaDI Avyo samajo.' 'sAcavIne jaje jayasiMha | raNanI vATa che,' moTA bhAIe nAnAne vidAya ApatAM kahyuM, 'surAhImAM thoDuM pANI haze ke ? dUdhanuM jamaNa ja nakAmuM. dariyo Akho pI jaIe toya gaLuM sukAyeluM ne sukAyeluM rahe !' 'eTale ja to gharaDAMo dUdha pIne gAmatare javAnI nA kahe che ne ! gharaDAMnI vAto ghelI lAge; paNa bhAre DahApaNabharI hoya che.' nAnA bhAI e TUMko javAba ApatAM surAhI kholI, ne pyAlo bharIne sAme dharyo. moTA bhAIe vaLI nAnA bhAI sAme joyuM : nAno bhAI vyaMgamAM to bolato nahoto ne ! paNa nA, zaMkA asthAne hatI. 'mane surAhI Apa to !' vijayasiMha AgaLa vadhI surAhI mAgI. surAhI have sAva khAlI hatI. mane Akho pyAlo Apyo ne potAne mATe... 'meM na kahyuM tamane ? mAravADanA UMTanI jema mane vATamAM tarasa lAgatI ja nathI.'ne moTA bhAInA hAthamAMthI surAhI letAM eNe ghoDAne eDa mArI. vijayanA hAthamAM pANIno chalochala bharelo pyAlo rahI gayo, nai jayasiMha gADha thatA aMdhakAramAM adRzya thaI gayo ! 'kaivo bhAI mAro ! jANe lakhamaNa !' vijayasiMhathI bolAI gayuM. enI AMkhonA khUNA bhInA thayA. aMdhakAramAM adRzya thayelA bhAInI dizAmAM e premabharI mITa mAMDI rahyo. nirmegha vyomamAM tAralAo ThagArI AzA jevA caLakatA hatA. pavananA sapATA dhULanA vaMToLa jagavatA hatA. varSo sudhI IrSAnA raNamAM rahelo vijayasiMha-Aje premanI harI bharI sRSTimAM viharI rahyo. thoDI vAramAM jayasiMha pAcho pharyo. e potAnI sAthe mIThuM temaja ghI ja mAtra lAvyo nahoto, eka mANasane paNa leto Avyo hato. jayasiMha pAse Avyo eTale vijayasiMhe pyAluM enA moM AgaLa dharatAM kahyuM : 'le, ATaluM tuM pI jA !' 'vaLI bAkI rAkhyuM ? bhAI, jaLanI to ajaba kiMmata che. A pradezamAM. mIThuM ne ghI sAva maphata maLyAM, dAma ApavA mAMDyA to koIe na lIdhAM. paNa sAmethI moM mAgyA dAma dharatAM pANInuM pAvaLuM paNa koIe na ApyuM !-re ! A mAro hAra ApavA mAMDyo toya nahi !' jayasiMhe Ama bolatAM pyAluM hAthamAM lIdhuM ne sukAyelA jaya ne vijaya D_5
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hajUra ! amane emAM vadhu ThA (khabara) na paDe." 'vAru vAru ! ApaNe to dUdha sAthe kAma che, pADApADInI paMcAta nathI.' 'ahIM rAtanI rAta kADhavI che, kyAM janmAro gALavo che ?' vijayasiMhe vAtano upasaMhAra karyo. ne jayasiMhe ghoDAne eDI mArI. eka adhe babe azvArohInAM vajana sAthe zakya teTalo vega vadhAryo. bhomiyAnI jhaDapa azvane AMTe tevI hatI. hoThane utAvaLe aDADyuM. paNa tene tarata ja khabara paDI ke pyAluM to hatuM teTaluM ja bhareluM hatuM ! bhAIe biMdu paNa ochuM karyuM nahotuM. paNa have to e jUThuM* thayuM hatuM. moTA bhAInuM boTeluM jaLa nAno bhAI pIve, nAnA bhAInuM eThuM jaLa moTA bhAIne na apAya ! vivekasAgare paNa mAnavajIvanane kevI kevI maryAdAthI bAMdhyuM che ? | 'moTA bhAI ! Avo dago ?' jayasiMhe mamatAthI kahyuM. | 'hA, dago, daza vAra dago. Avo dago harahaMmeza thaze. e khamavAnI tAkAta na hoya to hajI ahIMthI rAmarAma karI laIe. hajI dUdhanuM dahIM nathI thayuM, meLavaNa nAkhavuM bAkI che.' vijayasiMhanA zabdomAM vAtsalyanA raNakAra hatA. 'to to bApanuM kamota thAya. mAre emanuM mota sudhAravuM che. moTA bhAI ! mArgamAM bhagavAne A mANasane meLavI Apyo. mAravADano mINo che. e kahe che ke pAse eka devaLa che, ne eka sArI dharmazALA paNa che. rAtavAsAnI sArI soI che. e ApaNo bhomiyo thavA taiyAra che. vaLI tyAMthI savArI mATe ghoDo ke UMTa paNa maLI raheze." A bhUkhaDI bArasa rAjavaMzIkhono bhomiyo ?' | 'hA ja to. ApaNe rAjavaMzIoe ja ApaNA dinapratidina vadhatA moja zokha mATe emane nAgA bhUkhyA karyA che ne ! moTA bhAI ! ApaNA rUpALA alaMkAronI bhItaramAM enI bhUkhanAM gIta bharyA che.' are ! A to jJAnavArtA thaI, e to dare-devaLe ja Ie tyAre karIe athavA koI janakavidehI mATe rAkhI mUkIe. e maLyo te ThIka thayuM. A to rotI hatI ne piyariyAM maLyAM jevuM. cAlo pahelAM dena devAnuM kAma patAvI laIe.' traNe jaNAe maLIne marelAM jIvane dena dIdhAM, pachI baMne bhAI eka ghoDA para caDyA. pelo bhomiyo emane pagapALo anusarI rahyo, ajANyA raste ATalA bhAra sAthe thoDo joIto vega karI zakato nahoto. dUra dUra jhAMkhA dIvA tabakyA. vijayasiMhe bhomiyAne pUchavuM ; 'pelA AkAzanA tArA che ke koI gAmanA dIvA ?" 'dIvA, hajUra ! AjanI rAta ApaNe tyAM ja gALavAnI che !' 'tyAM zuM che ?" 'ziva bhagavAnanuM devaLa che. ene loko bUro devaLa kahe che, hajUra !' bhomiyAe kahyuM; 'devaLa ne vaLI bUro devaLa ! alyA; jemAM deva vase e to sAruM kahevAya ke bhUruM ! 6 n bUro devaLa jaya ne vijaya 7
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bUro devaLa mevADa, mAravADa ane aMbara rAjyanI sImAo jyAM AvI maLe che, e tribheTA para, sUkI nadIne kinAre, eka devaLa AveluM che. loko ene 'bUro devaLa'ne nAme oLakhe che. Aja to e jIrNazIrNa ne vidI dazAmAM hatuM, bhagavAna nIla kaMThanA bANa sivAya ane enI pUjA karanAra brAhmaNa sivAya, ne parva nimitte AvanArA yAtrIo sivAya tyAM koI vasatI nahotI. hA, enI lagolaga AvelI dharmazALAmAM avAranavAra pravAsIo, vepArIo, rAja karmacArIo, bAvAbhabhUto AvatA, beeka divasa rahetA ne cAlyA jatA. Ave TANe maravAnA vAMke jIvI rahelAM paDakhenA gAmaDAnAM mANaso dAna, dakSiNA ke annapAnanI lAlace ahIM doDyAM AvatAM, pravAsInI khoTI khuzAmata karatAM, pravAsInI sevA sarabharA karatAM. koI vAra yAtrALuo taraphathI jamaNa thatAM, bhoganaivedya caDhatAM, e vakhate kaMgAla lokone svAdiSTa eMThanAM jamaNa maLatAM. A eMTha khAvA dUradUrathI potAnAM sagAvahAlAMne teo teDAvatAM. koI vAra koI asUryo rAjavaMzI atithi AvI caDhato, tyAre paNa teone ThIka dhananI prApti thatI. chatAMya A devaLa nirjana hatuM. e nirjana haze tethI koI svacchaMdI loko ahIM TANe kaTANe AvatA haze, ne potAnI anicchanIya pravRttio calAvatA haze, ethI paNa kadAca A devaLa bUro devaLa kahevAtuM haze. sAcI vAtano koIne khyAla nahoto. keTalAka bhATa-cAraNo jeonI AjIvikA camatkArI kathA-vArtAo para rahetI, teo A devaLa vize kaMI kaMI kathAo joDI kADhatA, jo ke sAMbhaLanAra enA satyAMza vize bhArobhAra azraddhA dharAvato, chatAM ghaNI zraddhAthI bheTa sogAda Apato. ghaNA mAnatA, ghaNA na mAnatA; paNa kathAkAranI AjIvikA cAlatI. A devaLa kyAre baMdhAyuM, koNe bAMdhyuM, e vize koI mAhitI nahotI. AvyuM'tuM paNa ene ThekANe ke varSo sudhI e upekSaNIya rahyuM. eka dahADo bhagavAna pinAkapANinA A maMdiranA jIrNoddhAranI AjJA mevADanA rAtavAso rahelA koI senApatie ApelI, paNa rAjapATa to vAdaLa jevAM. varasyAM e sAcAM; varasavAnI AzA khoTI ! devaLanA samArakAmanuM thoDuM ghaNuM kAma e vakhate thaI gayuM e thaI gayuM ! devaLano thoDo ghaNo jIrNoddhAra thayo, ne kAma tyAM aTakI gayuM. tAkaDe eka vedapAThI pUjArI, potAnAM bALabaccAM kAlagrasta thavAthI chellI jiMdagI sudhAravA ahIM AvI rahyo. koI kasadAra yajamAna bheTI jatAM e homahavana, rudrI, pUjApATha karAvato. gAmegAma nimaMtraNa pAThavato, e veLA A tribheTo mAnavamedanIthI chalakAI jato. A pachI to becAra sAdhusaMnyAsIo, becAra emanA celAcApaTo ahIM paDyA pAtharyA rahevA lAgyA. deva-sevA mATe A devaLanA pAchaLanA bhAgamAM eka nAno bAga paNa thayo. kALacakra vegIluM che. vaLI, UThatI ne besatI bAdazAhIno vakhata Avyo. A tribheTA para ekAda dazako bahAravaTiyAno upadrava rahyo. bahAravaTiyA potAne gaubrAhmaNa-pratipALa kahevarAvatA. pUjArI, tapodhano ne mAgaNone teo ThIka ThIka dAna karatA. A vakhate A varga AjubAju AvIne vasyo. A pachI dilhI, pUnA ne jodhapura-udepura vacce saMdhi-vigrahonA banAva banyA. tribheTAnuM A maMdira avAranavAra bhUlA paDelA ke moDA thayelA rAjakIya puruSonA rAtavAsAnuM ke vizrAmanuM sthaLa banyuM. koI paNa devaLa maMtra-taMtra ke camatkAra vinA na jAme, e vAta pUjArI barAbara jANato hato. e vAtAvaraNa paNa dhIme dhIme ahIM jAmatuM jatuM hatuM. ne ApaNA be asUryA asavAro - jayasiMha ne vijayasiMha mArate ghoDe jyAre A tarapha AvatA hatA, tyAre pelA emanA bhomiyAe AvI ghaNI ghaNI vAto karI. koIne baLabaLatA vAMsAvALI cuDela maLyAnI. koI bhUlA paDelA musApharane lIluDI ghoDI ne kALAM kapaDAMvALo bhAlALo asavAra maLyAnI, tarasyAne jaLAzaya batAvyAnI ! sAthe sAthe eka vAta jarA mArmika paNa kahI, koI vAra soLa zaNagAra sajelAM suMdarI-mAtA paNa avAranavAra dekhA de che ! zuM rUpa zuM teja ! ApaNI to AMkho ja mIMcAI jAya, ne mIMcAyelI AMkho ughADIe eTalI vAramAM adRzya thaI jAya. bUro devaLa 9.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhomiyo laherI lAgyo, eNe vaLI eka duho lalakAryo : 'soraThiyo doho bhalo, bhalI maravaNarI vAta; 'jobana chAI dhaNa bhalI, bhalI tArA chAI rAta 1 baMne bhAI bolI UThyA : "vAha, mArU vAha !' Ama vAto karatA ne vAha vAha uccAratA baMne bhAI bUro devaLa pAse pahoMcyA, tyAre rAtano pahelo prahara pUro thato hato. pUjArI AratI, devazayana vagerethI nivRtta thaI, potAnI oraDImAM beTho beTho tulasIkRta rAmAyaNa vAMcato hato. Aja no prasaMga suMdara lAdhyo haze, tethI ja vAMcatA vAMcatA te Dolato hato. prasaMga hato mArIcano. rAvaNa ene kanakamRga banIne rAma pAse javAnuM samajAvato hato. mArIca bicAro DarathI dhrujato hato. rAvaNa samajAvato hato : 'mUrakhA ! rAja karaNamAM mArIcanI ja jarUra ! mArIca vagara amArAthI kAMI na thAya !' bhomiyAe asavArane dharmazALAnI AgaLa UbhA rAkhyA, ne pote doDato pUjArI pAse Avyo. pUjArIjIne vAcanamAM magna thaI DolatA joI be ghaDI e Ubho rahyo, paNa pachI dhIraja na rahevAthI bolyo : "namaH zivAya.' 'namaH zivAya. baccA !' pUjArIe jANe parANe netra ughADyAM ne pelA tarapha joI bolyo, "baccA ! sonAnA mRgano prasaMga adbhuta che." bApajI, mAruM to tame jANo ja cho. AlA baMce na Apasu-sukhA baMce na bApasu ?2 kAgaLanA mRgane zuM karavA che ? pUjArIjI, sAva sonAnA-eka nahi paNa be mRgalA jhAlI lAvyo chuM. hAlo bahAra UbhA che. aDadho aDadha hoM ke.' 'lobhe lakSaNa jAya, alyA ! emAM devaLanI AbarU nahIM." 'paNa kyAM roja roja che, bAre mahine be dI !' 'huM to kahevAno adhikArI, pachI tuM tAruM jANa, zAntam pApamuM,' karatA pUjArI rAmAyaNa baMdha karI UbhA thayA, cAkhaDIe caDyo, ne cAkhaDIono tAlabaddha avAja karatA cAlyA. e avAjamAM paNa asara che, tema teo mAnatA. aMdhArAmAM UbhelA AgaMtuka mahemAnone dUrathI svastivAcanathI navAjyA ne bolyA : 'Avo, bhagavAna bam bholAnAM darzana karo, mahAzayo !' ne baMdha karelA devaLanAM dvAra kholI darzana karAvyAM, ne pachI vAto karatA karatA dharmazALA tarapha cAlyA. becAra bAvA-laMgoTA sivAya ahIM vasatI dekhAtI nahotI. dharmazALAnA prAMta bhAgamAM AvelA eka thoDI vadhu sagavaDavALA khaMDamAM baMnene utAro Apyo. pANIno bharelo eka ghaDo tyAM hato ja. 'lo, jaLa lezo ke ?" 'rajapUto ajANyuM jaLa letA nathI, pUjArIjI !' dhanya dhanya !" pUjArIjIe dhanyavAda ApyA. kaI vAtane e dhanyavAda Ape che, te na samajAyuM. paNa temaNe AgaLa hAMkyuM, pahelAM huM pIuM ! brAhmaNa chuM. avizvAsa na rAkhazo, tamAruM rAjapATa to amAre brAhmaNane zivanirmAlya che. chatAM tamArI vAta paNa kharI che. hamaNAM ja dharmAdharma vize vAMcato hato. zuM lakhanArA lakhI gayA che ! koInA bApanI zarama rAkhI nathI. satyayuganI vAta to ThIka, paNa kuMvarasAheba ! tretAmAMthI ja hiMsA, asatya, asaMtoSa ne vigraha - ema cAra lakSaNavALA adharme eka paga pRthvI para mUkyo : ane dvAparamAM to eNe be page mUkyA, ne Aje kalimAM to pUchavuM ja zuM ? cAre tarapha adharma ja doDAdoDa kare che. tame zaMkA karo te vAjabI che mArA maherabAna !' pUjArIjIe javAba Apyo, sAthe sAthe potAnI vidvattAnuM pradarzana paNa karyuM. mahemAno thAkelA hatA, kaMTALelA hatA. teoe khaMDanI pAchaLanA vizALa medAna para paDatI bArI khullI mUkI laMbAvyuM. e bArI vATe vagaDAno vAyu khaMDamAM pravezato hato, ne cAMdaraNAMno Acho prakAza aMdara DokiyAM karato hato. vijayasiMhe potAno khaDiyo phaMphoLavA mAMDyo. thoDI vAre emAMthI dAbalI jevuM kaMI kADhyuM. pUjArIjIe e joyuM. eka pavitra brAhmaNa tarIke tyAM UbhA rahevAmAM potAnuM mAhAbhya na samajI eNe kahyuM : 'lo, kuMvara sAhebo ! bhagavAna zaMbhu tamane sukhanidrA' Ape, savAre maLIzuM. nizcita thaIne sujo ! kaMI bho jevuM nathI. mArA bhoLAnAthanI cokI che.' pUjArInA zabdo tarapha lakSa na ApatAM vijayasiMhe dAbalImAMthI goLI jevuM kADhI moMmAM mUkyuM. pachI nAno Dabaro kADhI sukhaDInuM baTakuM lIdhuM. 'jayasiMha laIza ke ?" nA, mane to nAnapaNathI ja sUga che aphINa tarapha !' 'suga !' vijayasiMhe moM kaTANuM karI kahyuM, 'alyA rAjavaMzInI e cIja che. rAjavaMzIne mAthe duniyAnI ciMtA, ne ciMtAmAtra A cIjathI dUra haTI jAya ! are pUjArIjI ! o devatA !' vijayasiMhe jatA pUjArIne pAchA bolAvavA hAka mArI. pUjArI pAcho vaLyo. vijayasiMhe UThI sAme pagale jaIne kaMIka pUchavuM pUjArIe moM bagADIne kaMIka javAba Apyo. vijayasiMhe pathArImAM paDatuM mUkatAM kahyuM : "pravAsamAM strI jevI anya koI zramahara cIja nathI !' 1. bhalo to soraThiyo duko che, bhalI to DholA maravaNanI vAta che. bhalI to yauvanabharI patnI che, ne bhalI to tAraliyALI rAta che. 10 bUro devaLa bUro devaLa I
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayasiMhe moTA bhAInI vAtacIta sAMbhaLI hatI, paNa na sAMbhaLI karI. nAnapaNathI AjJAMkitatAno guNa keLavelo eTale ene AvuM keTaluMka kaDavuM gaLatAM AvaDatuM. baMnee bArInA havAmArgamAM laMbAvyuM. nidrA parI potAnI sukhada pAMkho emanA para DhoLavA lAgI. pUjArI zivakavaca bhaNato bahAra nIkaLyo. bahAra nIkaLatAM eNe daravAjA pAsethI koI paDachAyo sarakato joyo. e sarIne jhaDapathI bahAra nIkaLI gayo. pUjArIe hathelIe zaMkhAkAra banAvI moM para mUkI, ane ziyALanI bhASAmAM daravAjA pAsethI e dizA tarapha moM karIne bolatAM kahyuM. alyA bhUta ! kAmathI kAma rAkhaje . ghA - bA nA karato." sarato paDachAyo thaMbhyo. dUra dUrathI ghuvaDa bolatuM hoya evI bhASAmAM eNe javAba Apyo : naciMta raho, bApajI ! mAre to kAmathI kAma che.' vaLI thoDI vAre ghuvaDa pAchuM bolyuM : 'mahemAna poDhI gayA ke ?' ghuvaDanA javAbamAM ziyALa royuM : "hA, ghasaghasATa UMghe che, moTo ghenamAM paDyo che. vaLI ghuvaDa bolyuM : 'cIbarInA zakana laIne kAme caDhavuM che. bApajI ! A varasamAM A pahelI vAra che.' pUjArIe kaMI javAba na vALyo. eNe potAnuM dvAra majabUta rIte ThAMsI, tulasIdAsajInI eka copAI gAtAM pathArImAM jhukAvyuM : 'Dhola, gamAra, zUdra, pazu, nArI e saba tADana ke adhikArI !' vAha vAha, zuM sAcuM bharyuM !' jaMgalamAM pharI zAnti vyApI rahI. dUra dUra ziyALanI lArI saMbhaLAtI hatI. ghuvaDa paNa mALAmAMthI tAjAM ANelAM baccAMno nAsto karatuM, potAnuM sukhada gAna avirata gAtuM hatuM. Aje cIbarI jarA moDI bolI. cIbarInA avAja sAthe, aMdhakAramAMthI koI preta nIkaLI Ave ema, eka UMTa nIkaLI AvyuM. mAravADanuM e asala jAkhoDA UMTa hatuM. potAnA svAmIne eka rAtamAM baso mAIla dUra laI janAro jIva hato. e khaMDanI khullI bArI pAse paLa vAra thoLyuM, ne pachI cUpacApa AgaLa cAlyuM gayuM. enI pITha parathI kUdIne koI bArInA nIcenA kaTheDAne vaLagI gayuM. vAnara paNa ATalI suMdara phALa bharI na zake ! 12 bUro devaLa AgaMtuka vAnarano bhAI lAgyo. e be hAtha ne be page dhIre dhIre bArInI lagolaga AvI gayo, ne enI thAMbhalI pakaDI siphatathI khaMDamAM pravezI gayo. pUjArI adhUro bharelo dIpaka mUkI gayelo, te have bujhAI gayo hato. aghora karma mATe anukUla aMdhakAra vyApta hato. e aMdhakArane vIMdhato pelo AgaMtuka vIjaLInI jhaDape AgaLa vadhyo, ne bharanidrAmAM paDelA be bhAImAMthI ekanI chAtI para caDI beTho. zrama ne kheda bharI nidrAmAM paDelo nAno bhAI jayasiMha saphALo jAgI gayo. eNe paravaza dazAmAM AMkho kholI, to chAtI para ja ma jevo koI beThelo joyo ! are ! mA kAlino jANe bIjo avatAra ! enA hAthamAM kALajAnuM phaLaphaLatuM khUna pIvA talapApaDa thaI rahelI charI toLAI rahI hatI ! moM para lAla ne kALI mazanuM citarAmaNa hatuM. A cItarelA caherAmAM varu jevI AMkho bhAre bihAmaNI lAgatI hatI. e khUnI magaranI jema dAMta kacakacAvato izArAthI kaheto hato : cUpacApa je hoya te dharI de, nahi to A charI tArI sagI nathI." vagaDAnI vATa. ghora aMdhArI rAta. madada mATe paDakhe sUtelA moTA bhAIne paNa DhaMDhoLI zakAya tevI sthiti nahi. bhAIe paNa aphINa sArA pramANamAM lIdheluM. jarA paNa avAja karatAM kAtila charI kALajuM cIrI nAkhavA taiyAra ! vakhata vartIne jayasiMhe hAthanA veDha, gaLAno hAra ne bAjubaMdha kADhI levA tene sUcavyuM. pachI paDayA paDayA izArAthI ene samajAvyuM ke pagamAM nakkara sonAno loDo che, jora hoya to kADhI le ! nakkara sonAno loDo !2, sonA khAtara to e cora banyo hato, ne have coravA joga cIja mUkI de kharo ? vaLI Aja jevA mahemAna ne Aja jevI taka kAle lAdhe paNa kharI ne na paNa lAdhe. AgaMtuke pakaDa DhIlI karI; mAtra charI sAme dharI rAkhI. e dhIre dhIre paga tarapha saryo. eka hAthe charIe rokyo hato, bIjA hAthe beDI kADhavA yatna karavA lAgyo. paNa nakkara sonAnI beDI, ema eka hAthe jaladI kema nIkaLe ? jayasiMhe dhIrethI kahyuM : "mane beTho thavA de, huM tane madada karuM. bhale tArI sonAnI bhUkha pUrI thAya. mAre tyAM to sonAno mera che.' lobhe lakSaNa jAya. pelAe charI halAvIne izArAthI saMmati ApI. jayasiMha beTho thayo. eNe be hAthe beDI kADhavAmAM madada karavA mAMDI, beDI majabUta hatI. baMne jaNA mathavA lAgyA, paNa e macaka ApatI nahotI. jayasiMhe khuba jora vAparavA mAMDavuM, paNa beDI macaka Ape tyAre ne !jayasiMhe AkharI prayatna karavA jorathI hAtha UMco ryo ne mUThI vALI, paNa 2 rajapUtano polAdI paMjo beDI para paDavAne badale bUro devaLa 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIjaLInI jema AgaMtuka cora para paDyo; jevo eka paDyo tevo ja bIjo paDyo, dhamma ! sAmAnya mANasa hota to, prahAra eTalo prabaLa hato ke bhoMya bhego thaI jAta. paNa A to mAravADanI sUkI bhUmino agavaDo veThIne khaDatala banelo mANasa hato. e paNa dareka jokhama mATe taiyAra hato. eNe kunehathI hAthamAM rahelI kaTArI jayasiMhanA DAbA hAthamAM parovI dIdhI, ne hAthamAM hatuM e laIne bArI tarapha dhasyo. atyAra sudhI mUMguM nATaka bhajavAtuM hatuM. baMne eka prakAranA bhaya heThaLa mUMgA hatA. jayasiMhane hatuM ke rakhene bUma mAruM ne A coranA AgaLa-pAchaLa UbhelA sAthIdAro enI madade AvI pahoMce. corane ema hatuM ke kaMIka avAja thAya to paDakhe ghenamAM paDelo moTo bhAI jAgI jAya, paNa have to jayasiMhe sphuTa svare cIsa pADI ne nAsatA corane pakaDavA jhAvuM nAkhyuM. bArI vATe nIce kUdatA corane ajaba kunehathI barAbara kamarathI pakaDI adhara toLI lIdho. mRga mAravA gayelA rAmanI cIsathI jema lakSmaNa madade dhAyo, ema ahIM nAnA bhAInI cIsathI moTA bhAI . Akhare jAgI gayA. ghena to bharapUra hatuM, chatAM cIsa kALajuM kaMpAvanArI hatI. e nAnA bhAInI madade dhAyA. baMne bhAI pADA jevA corane pakaDIne khaMDanI vaccovacca lAvyA, ne bIjuM kaMI tAtkAlika hAtha na lAgyuM to mAthAnI pAghaDIthI ane thAMbhalA sAthe muzkeTATa bAMdhyo, thoDI pUjA paNa karI ! AgaMtukano cahero sAva badalAI gayo. ajagaranuM jANe aLaziyAmAM rUpAMtara thayuM. atyAra sudhI je vAghanA khunnasathI vartato hato, e tame mAro to maravuM che, jivADo to jIvavuM che, evI namratAthI Ubho hato. kasAInI AgaLa gheTAnI jema eNe garadana namAvI dIdhI. jayasiMhe raNanA corane bAMdhIne prathama potAnA ghAnI saMbhALa lIdhI. bIjuM kaMI na maLatAM bhInA pANIno pATo potAnA ghA para bAMdhyo. vijayasiMha potAnI mIThI nidrAno bhaMga thayo e mATe ciDAI rahyo hato. baMne jaNA gunegArane kevI zikSA karavI, eno vicAra karatA hatA, tyAM cAkhaDIne tAlabaddha khakhaDAvatA pUjArI AvI pahoMcyA. emanA hAthamAM jhAMkho dIvo hato. emaNe AvatAMnI sAthe ja durvAsAnA jevo krodha karIne, pagamAMthI cAkhaDI kADhI cora para chuTTo prahAra karyo, ne pAse jaI kAna AMbaLIne kahyuM : 'haramajAdA ! ahIM maMdiramAM paNa corI ? devanI paNa tane bIka nathI ? bhagavAna zaMkaranA trizULano paNa tane bho nathI ?' ne A sAthe bIjI becAra cAkhaDInA ghA karyA. jorathI eka mukko enA moM para mAryo. mukkAnI sAthe coranA moMmAMthI lohI tUTI paDyuM. 14 D bUro devaLa 'hAM, hAM, pUjArIjI ! have vadhu na mArazo. savAre ene bAMdhIne sAthe laI jaIzuM. beTo vagara bhADAnI koTaDImAM mIThAnI rAba pIne saDI saDIne maraze.' 'kuMvarajI ! pravAsamAM A balAne kyAM veMDhArazo ? ene to ahIM pUro karI, retamAM dATI devo. na dekhavuM na dAjhavuM !' pUjArI kSatriyanI bhASAmAM bolatA hatA, "sAheba ! zAstramAM kahyuM che ke cora, bALaka, rAjA ne brAhmaNa parapIDAne pichANatA nathI. e to game te rIte pArakuM levA mAge che. alyA jaMgalI ! sonA-rUpAno moha hato to laI javAM hatAM, ahIM kyAM tUTo hato, paNa A ghA ?' ne pUjArIe vaLI cAkhaDIno ghA karavA hAtha upADyo. 'rahevA do, pujArI ! ghaNuM thayuM ane jayasi~ha ! tuM paNa hajI nAdAna che,' vijayasiMhe ghenanA bhArathI mIMcAtI AMkhone sthira rAkhIne kahyuM, 'ene sonuM joItuM hatuM--to bALavuM hatuM, nAhakanuM tane vAgI gayuM !' jayasiMhane A zabdo ghA para mIThuM bhabharAvavA jevA lAgyA. e zabdomAM Thapako hato, hamadardI nahotI. 'thobho mArA sAheba ! A badamAzane laI jaIne maMdiranA khaMDamAM pUrI AvuM. juo ne, lohI okI okIne Akho khaMDa bagADI rahyo che.' Ama bolatAM pUjArIe ene baMdhanamukta karI dhakko mArI daravAjA bahAra pheMkyo. 'A Avyo, kuMvara sAheba ! eka vAra beTAne ThekANe karI AvuM !' ne pUjArIe vaLI cAkhaDIne ghA karyo, ne ghAMTAghAMTa karatA, corane gaLe pakaDI laI gayA. jatAM jatAM e dhIrethI corane kahetA hatA : 'sAlA anADI ! meM nahotuM kahyuM ke kAmathI kAma rAkhaje ! koI dahADo tamArA jevA maMdiranI AbarU pADI nAkhaze.' ATaluM kahyA pachI vaLI jorathI garjya, 'kAla savAre tAruM mota bhALIza, sAlA cora !' vijayasiMhane A vAtAvaraNa akaLAvatuM hatuM, moTA bhAI tarIkenI javAbadArI adA karavA e bolyA : 'jayasiMha ! pATo barAbara bAMdhyo ne ! kaLatara to UpaDyuM nathI ne ! have zAntithI sUvA deje ! lAkha TakAnI UMgha bagADI. vagaDAnI vATamAM jarA akkala vAparIe !' vijayasiMha Ama bolatA palaMgamAM ADA paDyA, ne thoDI vAramAM poDhI gayA. khijAyelA vAgha jevo jayasiMha besI rahyo. ghAnI vedanA karatAM enA manane moTA bhAIe kahelAM veNanI vedanA vadhu vyAkuLa karI rahI hatI. bUro devaLa D 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAma-lakhamaNanI joDa che cheDAyelA sarpa jevo jayasiMha ema ne ema besI rahyo. mananA karaMDiyAmAM kaMI kaMI viSadhara jAgI rahyA hatA. vakhata vItato cAlyo. A bUrA vicAro bhUlavA e nidrAmAM bebhAna banI javA icchato hato, paNa enI AMkhomAM nIMdaraparI ramavA na AvI te na AvI. rAta vadhu gADha banatI cAlI. retanAM medAnonI uSNa havA kaMIka zItaLa banatI jatI hatI. tamarAMno guMjArava vAtAvaraNane bharI rahyo hato. avirata pokAra pADato ghuvaDa paNa zramita thayo dekhAto hato, rahI rahIne e dhIre dhIruM guMjato hato. pUjArI thoDI vAre moTI zaga baLato dIvo laIne Avyo. eNe kahyuM : 'rAjAsAheba ! e nAlAyakane devaLamAM ja, bhagavAnanA garbhagRhamAM ja pUryo che. bhagavAna bhoLAnAtha ene sabuddhi Ape ! ghaNA corane meM A rIte sIdhA karyA che. have nirAMte nIMda lejo, huM jAgato pharuM chuM. ApanA jevA lAkheNA mANasone AvA nAlAya ko herAna kare, ethI mArA manane bahu lAge che. khoTuM kaheto houM to mane bhoLAnAtha dekhe.' pUjArInI AMkhamAM AMsu dekhAyAM. pAkA musadInI 'dhAre tyAre raDe ne dhAre tyAre hase'nI vidyAmAM e niSNAta lAgyo. pUjArI gayo. rAta ThaMDI thavA lAgI. jayasiMhanA ghAmAM bhAre kaLatara pedA thayuM hatuM ane ethI vadhu kaLatara thatuM hatuM aMtaramAM nAnA bhAIe moTA bhAIne jagADavA eka vAra prayatna karyo-jo kaMI AsAyeza Ape evo upacAra zodhI Ape to 'ardhanidrAmAM ja. vijayasiMhe e ja rIte Thapako ApatAM kahyuM: 'cho karI che ke zuM ? A te kyAM samazerano janoIvaDha ghA paDyo che ? rAtanI rAta kADhI nAkha. savAre badhuM thaI raheze. nAdAnanI dostI ne jIvanAM jokhama : khoTI vAta nathI ! tane kaMI thayuM hota to huM zuM moM batAvata bApune !" | 'nAdAnanI dostI kevI ?' nAnA bhAIe ciDAIne prazna karyo. ene moTA bhAIno sUra na gamyo. 'nahi to zuM ? A to eka jaNa hato, cAra hota to ApaNA TukaDeTukaDA karI nAkhata. pachI bApu, bA, tArAM bhAbhI badhAM rAha jotAM besI raheta ke nahi ? vakhata joIne vartIe !' moTA bhAIe khulAso karatAM pITha pheravI ne pharI zAMta nidrAnI godamAM sarI gayA, aphINacInA mAyAvI svarganI apsarAo sAthe e premasaMvanana sAdhI rahyA. | 'are ! bhAI kSatriyabacco thaI vANiyA jevI vAta kAM kare ! kSatriyane eka zuM ne cAra zuM ? e to eke hajArAM !' jayasiMhane ghAnI pIDA sAthe bhAInA zabdonI pIDA vyagra karI rahI ! re ! 2jhaLapATe loDhAne mINa banAvyuM lAge che ! AkhA mArge kevo prema dekhADyo. ne have kAle ghera pahoMcIe chIe, tyAM chellI paLe sAva palaTAI gayo ! nAnA bhAInA manamAM zaMkAno kIDo sajIva banyo. eNe dUra dUra AkAza sAme joyuM. AkAzamAM rahelo nAnakaDo tAro paNa ene adhUkaDI AMkhe kaMI kaheto lAgyo. jANe e potAnI nAnI AMkho maTamaTAvato marmamAM samajAvato hato : 'e to ema ja ! garaja sarI eTale vaida verI ! ghelA juvAna ! jUnI vAto sAva bhUlI gayo ? tArI bhAbhI phUlakuMvara; AmeranA rAjAe tArA mATe kaheNa mUkeluM ! phUlakuMvara jovA A tAro moTo bhAI tyAM gayo ! phUlakuMvaranI phUlagulAbI juvAnI ne rezama jevI dehayaSTi ene gamI gaI ! eNe potAnA mATe ja mAguM mUkyuM ! e pote paraNyo ! pahelI rAte ja badho bheda khUlyo. vRddha pitAe ene Thapako Apyo. e vakhate to e gaLI gayo ane pachI tArA para ja tahomata mUkyuM-phUlakuMvara sAthe jUnI prItanuM ! tama be bhAIonuM to kaMI na bagaDavuM, paNa e bicArI jhera ghoLI rezamanI taLAImAM soLe zaNagAra sajI poDhI gaI ! e lakhaNavaMtA bhAIne tuM Aje manAvI pAcho laI javA nIkaLyo che ? mUrkha ! potAnA paga para pote ja kuhADo mAravA taiyAra thayo che ?" nAno bhAI hAthanA jakhamanI pIDA bhUlI, bhUtakALanAM popaDAM ukheLavA besI gayo. e popaDAmAMthI pAra vinAnA sApa-vIMchI nIkaLI AvyA ! dUra dUra eka nAnA TIMbA para AvelA sUkA lImaDAnA TUMThA para besIne kAgaDAnAM IMDAMno AhAra karato ghuvaDa paNa jANe emAM sAda pUrI rahyo hato. e kaheto hato ke, barAbara che. AgaLa pAchaLanI saMbhAryA vinA, saMbhArIne sAra tAravyA vagara, AgaLa vadhavAmAM sAra nahi. nAno bhAI vaLI yAda karI rahyo : pote eka ja mAnA be dIkarA ! joDake jamyA ! paLa-vipaLano phera, emAM eka AkhA rAjano mAlika - bIjAne nasIba tAbedArIne lAcArIno roTalo ! mane vahema ja hato, mULamAM kaMI gaDabaDa thayAno. rAma-lakhamaNanI joDa | I7.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ suyANIne zodhI kADhI. e vRddha suyANIne paisA ApI rIjhavI. eNe kahyuM ke bhaIlA ! tuM mAtra eka paLa-vipaLa vahelo janmelo ! tArA moTA bhAIno janma pachI ! paNa moTo nAno nakkI karatI vakhate tAruM nAka jarA pahoLuM ne beTheluM dIThahyuM, tArA bhAInI nAsikA aNIdAra joI. badhAe kahyuM : 'A rUDuM popaTiyuM nAka, siMhAsane e zobhe, e pATavI !' kahenArane to kaMI gumAvavA jevuM nahotuM. bApune, bAne paNa kAMI khovAnuM nahotuM. sagAMvahAlAMne emAM kaMI lAbha hAni nahotI. e ayogya nirNayathI jo koI bhavanI bAjI hAryo hoya to huM ! huM parvatamAMthI rAI banI gayo, siMhAsanahIna phaTAyo banI gayo. tAjano hakadAra e banI gayo, enI oziyALa para mAruM jIvanasukha laTakI rahyuM ! cIbarI jANe pokAra karI rahI : 'tuM phaTAyo ! are phaTAyAno artha to vicAra ! phaTa-tuM Avyo ! vyartha tuM janmyo ! AvAM apamAna sahIne jIvavuM, enA karatAM maravuM zuM khoTuM ?" nAno bhAI vyagra banI gayo. vaLI bhUtakALanA popaDAmAMthI eka navo sApa vIMchI nIkaLyo. ane eka bIjI bhayaMkara vAta yAda AvI gaI. jamInadAranI dIkarI sonabAIne eNe eka rAte garabe ghUmatI joyelI, sonAnI mUrata jevI enI sUrata. potAnI AMkhamAM vasI gaI. ene paNa huM tarAne abhimanyu lAgyo hato tevo lAgyo. ame netrapallavI karatAM thayAM, pachI to khAnagImAM eka be vAra maLyAM, prItabharI goThaDI karI. eNe kahyuM ke huM mArA pitAne kahIza, tuM mAro rAma, huM tArI sItA ! ApaNe mAMDavaDo bAMdhI vivAha racIzuM, paraNIzuM, premanI duniyAmAM mahAlIzuM. huM tane mArA hRdaya siMhAsana para rAjA banAvI besADIza. eNe potAnA pitAne kahyuM, enA pitAnA manane ema ke huM ja pATavI haIza. gora mahArAjane kaheNa mUkavA darabAramAM mokalyA. e vakhate moTA bhAInI phUlakuMvara tAjI ja gujarI gayelI. e koI tAjA phUlanI zodhamAM hatA. pitAjIe gora mahArAjane kahyuM ke mAre to beya AMkha sarakhI. baMne kuMvara suMdara ne suyogya che. tamane ThIka lAge tene zrIphaLa Apo ! gora hoziyAra hatA. duniyAmAM to sattA ne vaibhava ja sarvasva che. phaTAyA karatAM pATavIne emaNe pasaMda karyo. emaNe moTAbhAIne zrIphaLa ApyuM ne cAMllo karyo. meM sAMbhaLyuM tyAre dharatI ne Abha ekAkAra thaI rahyAM. zarama choDI bhAIne vinaMtI karI, to bhAI hasyo ne bolyo : 'mArI kyAM nA che ? kaheNa laI AvanArane pUcho !' paNa kaheNa lAvanAra badhA siMhAsananA lobhI hatA, samRddhinA pUjArI hatA. emaNe to kahyuM : 'have emAM pheraphAra na thAya, e to loDhe lITI thaI. kSatriyanI 18 D bUro devaLa talavAra ne brAhmaNanuM kaMku paDyuM tyAMthI pAchuM na phare. vidhAtAnA lekha ! dIkarI icche to paNa na bane. mA-bApanI AjJA bahAra hoya e dIkarI zA kAmanI ! ene to jIvatI bhoMmAM bhaMDArI devI joIe. pote jaDa jevo asahAya Ubho rahyo ne vAta veDaphAI gaI. eka nAnuM taNakhaluM pahADone zI rIte pheravI zake ? lagna levAyAM. hoMzabhera bhAInuM khAMDuM paraNavA gayuM - paNa sonabAI te sonabAI ! veMtabharanI kumaLI kaLI jevI chokarIe lAMbI lAMbI dADhIvALAne banAvI dIdhA. eNe zuM kamAla karI ! sahune bevakULa banAvyA. potAne badale mAyarAmAM dAsIne besADI dIdhI. khAMDA sAthe dAsI pherA pharI. lagna patI gayAM. kanyAno* Dolo ghera Avyo. lUgaDe gAMTho paDI gaI. sahue jANyuM tyAre hasavuM ne hANa sAthe thayAM. bhAInI khUba mazkarI thaI. paNa bhAInI mazkarI mane ja bhAre paDI gaI. meM mAnyuM ke have to sonabAI mane ja paraNaze. bA ne bApune kahyuM to emaNe kahyuM : 'jeNe kuLanI mazkarI karI, e ApaNI kuLavadhu thaI zake nahi ! ApaNe AMgaNe eno paDachAyo paNa hoya nahi.' pelI nimakahalAla dAsI paNa rAjadarabAranA krodhano bhoga banI. ene cIrIne mIThuM bharyuM. bhayaMkara mote e marI ! strIhatyA ! re evI hatyA to rAjavaMzIone sahelI thaI paDI che. mAkhI ane mANasamAM emane phera rahyo nathI ! sonabAI bicArI mArI rAha jotI kuMvArI besI rahI, ne huM ? bA-bApuno namra sevaka banI rahyo. A badhAM aniSTonuM mULa kAraNa zuM ? nAnA ne moTAno A vibheda ! potAnA jarA beThelA nAkano pratApa ! jayasiMhane kSaNavAra potAnA nAkane zikSA karavAno vicAra Avyo. charIthI samULa chedIne pheMkI devuM ! paNa bIjI paLe tene khyAla Avyo ke tame thatAM to pachI ene nakaTAne sonabAI to zuM, koI DAkaNa paNa pasaMda nahi kare. ghuvaDe bhAre citkAra karyo, eNe koI sarpano zikAra karyo jaNAto hato. 'kaMI phikara nahi, vidhAtAno e phera Aje huM miTAvI daIza ! vAMsa raheze nahi, vAMsaLI bajaze nahi.' ne nAnA bhAIe kamara parathI charI kADhI. DAbA hAthamAM jakhamanI vedanA cAlu ja hatI. e vedanAe ene vadhu ugra banAvI mUkyo. enA aMtaramAM koI paDaghA pADIne kahI rahyuM : 'vAha re marda ! sarva anarthanA mULane ja teM pakaDyuM, moTA bhAIne ja miTAvI de ! ene mArIne A retanA peTALamAM gArada karI de, ne caDI jA siMhAsane ! duniyAmAM koI sAdhu janmyuM nathI ! Ama ja cAle !' * rAjavaMzI rajapUtomAM varane badale khAMDuM-khaga jAna laI paraNavA jAya che. kanyA khAMDA sAthe pherA pharIne sAsare DolImAM Ave che. e 'Dolo' kahevAya che. khAMDAnI talavAra bedhArI hoya che. rAma-lakhamaNanI joDa - 19
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'miTAvI dauM ?' aMtaramAM chupAyeluM koI bolyuM, ne nAnA bhAIe ghasaghasATa UMghatA bhAIne haNavA kadama baDhAvyA. aMdhArI rAta vadhu bhayaMkara lAgI. jaMgalamAM nirAMte sUtelA koI vanecara para varue humalo karyo haze, enI mRtyucIsa jayasiMhane kAne AvI ! kAramI e cIsa hatI. e thaMbhI gayo. charI hAthamAM rahI gaI. vicAre caDI gayo. 'mota ? moTA bhAInuM mota ! bApu jene jhaMkhe che tenuM mota ? jayasiMha ! pitRdharmane yAda kara ! pitRpUjaka parazurAmanuM smaraNa kara ! pAcho phara, o baMdhuhatyArA ! rAjapATa to be ghaDInAM coghaDiyAM che.' AgaLa vadhato jayasiMha thaMbhI gayo, e be hAthe mastaka dabAvI tyAM ne tyAM besI gayo : 'bhAtRpremamAM bharata hovAnuM potAnuM abhimAna ! arere ! AvA bUrA vicAro mArA dilamAM kyAMthI AvyA ? rAjapATa karatAM paNa moMghuM pANInuM pyAluM AkheAkhuM ApatAM jIva acakAyo nahi, ne Aje A manodazA !' nAnA bhAIe potAnA moM para pote tamAca mArI ! re juvAna ! je pitA ne mAtA khAtara tArI priyatamAne teM jIvatI kabaramAM gArada karI, e mAtA ne pitAnI sAme A prakopa ? tAro snehabaMdha, tArA sadguNo kyAM gayA ? tArI mAnavatA kyAM cAlI gaI ! zuM khoTuM po rAmAyaNa ? 'mAtA ne pitA ?' ziyALa rotuM hoya tema lAgyuM. e kahetuM hatuM ke rAjakAraNamAM koNa saguM ne koNa sAgavuM ! 'bhAI bhAI !' ghuvaDa jANe cALA pADato lAgyo, ne TIkA karato jaNAyo ke rAjavaMzIomAM AvAM heta kyAMthI-kyArathI UbharAyAM ? 'nAno ne moTo !' tAjI vIMyAyelI sApaNa baccAMne bharakhatI lAgI. mUrkha ! dharma bIjo karyo ? sAmarthya e ja dharma ! samarathako nahIM doSa, guMsAI, e vAta kAM bhUlI jA ? jayasiMha pharI vicAronI aTavImAM aTavAI gayo. je bApunI sevA khAtara pote mAna-apamAna, sukhaduHkha, rAta divasa eka karyAM, e bApune Akhara veLAe koNa sAMbharyo ? moTo bhAI ! emane mRtyuzayyA para jIvanabhara sevA karanAra putrane kaMI ApavAnuM na sUjhyuM; ne sUjhyuM tyAre moTA bhAInI AjIvana tAbedArI ApavAnI sUjhI. moTA bhAIne rAjapATa maLe, pachI mAruM sthAna kyAM ? rAjAne moTI bIka potAnA mAjaNyAnI. kAnanA kAcAne koI bharamAve ke khela khalAsa ! bhAI koNa ne pote koNa ! mAtA-pitAnA khoTA vAtsalyane khAtara potAnI jiMdagI, potAnAM aramAna, potAnI mahattvAkAMkSAo zuM khAkhamAM milAvavAM ? re ! pitAe-mAtAe janma ApatAM ja je anyAya karyo, e anyAyano nyAya koNa toLaze ? 20 D bUro devaLa ne sUrajagaDhamAM beThelI pelI-chate patie vidhavAnuM jIvana jIvanAra priyatamA sonabAIne A rIte huM kyAre bolAvI zakIza ? jayasiMha ! tuM jayasiMha nahi, tArI phoIe tAruM nAma khoTuM pADyuM, tuM parAjayasiMha ! nirbaLa lAgaNIonA pUramAM teM tArI duniyA khalAsa karI. lAgaNIveDA te kevA ? Adarza te kevA ? samastA jIvananI barabAdI notare tevA. pharI vAra tAre paDakhe koNa caDaze ? tAro paDachAyo paNa koNa leze ? moTo bhAI bA-bApune have IzvaranA avatAra mAnI pUjaze. samaje che ke A thoDA dinanA mahemAna che. goLathI maratAM hoya to viSathI zA mATe mAravAM ? risAyelA dIkarAne AjJAMkita joI bA-bApu ghelAM banI jaze, ene mAthe tAja mUkaze, ene siMhAsane besADaze, enA hAthamAM rAjadaMDa Apaze. sAruM jeTaluM haze eTaluM ene Apaze. ane mAre mATe zuM bAkI mUkaze ? jeNe jIvanabhara emanI sevA karI tene mATe zuM mUkI jaze ? mAtra moTA bhAInI tAbedArI ! nAmozI ! nAmaradAI ! rAjadaMDa e jhAlaze, cAmara DhoLavAnuM mane soMpaze ! re vaMkAyela vidhAtA ! nAno bhAI vyAkuLa banI gayo. aMdara koI ene cUMTI khAtuM lAgyuM. nAmarda, kamajora, vicAraghelaDo ! tArAthI AcAramAM kaMI nahi mukAya ! rAjakAja to ziranAM sATAM ! zira levAnAM ke zira devAnAM ! ekAeka cIbarI bolI : jANe e kahetI hatI : "tArAthI zekyo pApaDa paNa nahi bhAMge namAlA ! pRthvIne jItanArA bIjA. mahAbhAratanAM pArAyaNa sAMbhaLyAM che ke nahi ? veranI vasUlAta mATe pAMcAlInA pAMce putrone UMghatA ThAra mAranAra azvatthAmAne yAda kara, juvAna !' nAno bhAI eka vAra jhanunathI dhrujI UThyo. eNe hAthamAM charI jorathI sAhI. vidhAtAnI bhUla e Aja miTAvI devA mAgato hato. re ! rAjavaibhava te raktapAta vagara kevAM ! e khUnI vAghanI jema talapyo. moTA bhAInA kalejAmAM kALI nAgaNanI jIbha jevI kaTArI khUMtavAnI vAra hatI ke moTA bhAIe paDakhuM pheravyuM. e hasyo, UMghamAM ne UMghamAM bolyo : 'mAro vahAlo nAno bhAI kahe ema ! ame to rAmalakhamaNanI joDa !' 'rAma-lakhamaNanI joDa ?' jayasiMhano hAtha pAcho haThI gayo. are ! huM A kevuM adhama kArya karI rahyo chuM ? rAmanI pAdukA pUjanAra bharatane yAda karo jayasiMha ! lohiyALa hAtha na kara, rAjapATa Aja che ne kAla nathI. bhAI e to sadA bhAI che ! samrATa akabaranA zabdo yAda kara ! putra to bIjo maLaze, bhAI bIjo nahi maLe ! jayasiMhe hAthamAM toLAI rahelI charI bArI vATe dUra pheMkI dIdhI. e jyAM paDI tyAM kaThora caTTAna hatI. enA sAthe athaDAvAthI khaNakhaNa avAja thayo. e sAthe rAma-lakhamaNanI joDa ] 21
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla-suMdarI vAtAvaraNane bharato hasavAno avAja Avyo ! vagaDAmAM AvuM rahasyabharyuM hAsya koI preta vinA koNa kare ? bheMkAra dharatI para hasavuM to preta-pizAcane ja bhAve ! nAnA bhAIe camakIne joyuM. bArI vATe dUra dekhAtA medAna para eka strI UbhI hatI. enA hAsyanA A paDaghA hatA, thoDI vAre enuM hAsya baMdha thaI gayuM ne avAja Avyo; 'kamajora bhalA juvAna ! rAjAnI rIta nyArI che. koI sAdhunI jamAtamAM bhaLI jA, tuM jIvanamAM kAMI paNa karI zakIza nahIM ! 'kamajora ane bhalo ! be kevI viparIta vAta ?' nAnA bhAIe najIka AvI rahelI strIne uddezIne kahyuM. 'hA, duniyAmAM kamajora hoya te ja bhalA hoya che, bAkI bhalAInI duniyA kyAM bhALI ? suMdarI dhIre dhIre najIka AvI rahI hatI. e jAjaramAna rUpa dharAvatI hatI. enI umara kaLI zakavI muzkela hatI, sauMdarya hajIya enI dehayaSTi para purabahAramAM beTheluM hatuM. 'bhalAInI duniyA kyAM bhALI ? oha ! A zuM kaho cho tame ? marmabharI suMdarI ! Avo ! vicAronI bhUtAvaLa karatAM tamArI bhUtAvaLa sahya lAge che, paNa pretanI bhASA AvI na hoya ! enI bhASAmAM vikaLatA hoya, vyaMga nahi. tame laMgamAM bolo cho, suMdarI !' | 'samajavuM hoya to mArI pAchaLa cAlyo Ava, tArI nasenasamAM mardAInuM lohI vahetuM hoya to nirbhaya thaI mArI najI ke, pAse Ava ! 'tame koNa cho ?' 'tArA jevA juvAnone khoja nArI retasuMdarI ! khAlI khapparavAlI maiyA ! Darato hoya to Age kadama karato nA ! moMe oDhIne bichAnAmAM leTI jA ! bhagavAna tAruM bhaluM karaze ane vAghanuM haiyuM hoya to cAlyo Ava !' - "AvuM ! ahIM moTA bhAInI pAse kSaNa mATe paNa thobhI zakuM tema nathI. kaMI kaMI vicArataraMgo mane vyAkuLa banAvI rahyA che. A khaMDa paNa mane bahAvaro banAvI rahyo che. AvuM chuM ! tame je ho te-preta, pizAca, DAkaNa ke zAkaNa ! mArA vyagra manane tame vadhu sAMtvana ApI zakazo !' ne kaMI paNa vicAryA vinA e bArIe gayo. tyAMthI e jhaDapabhera nIce UtarI gayo. enI aDhAra gaja lAMbI pAghaDIe nisaraNInI garaja sArI. lagnanA mAMyarAmAM ja Azu vaidhavya pAmanArI strInA lalATamAM jema kaMkunI ADa zobhe, ema aMdhArI caudazanI kRSNa kAyAmAM pAchalI rAtano kSINakAya caMdra zobhato hato. jayasiMha doDIne pelI strI pAse pahoMcyo, tyAre rAtano chello prahara cAlu thayo hato. thoDuM cAlIne nAnakaDA retanA TIlA nIce AvIne e suMdarI UbhI rahI. TIlA para jIrNa caMpAnuM vRkSa sUkI DALo prasArIne khaDuM hatuM. upara eka gIdha, mAnavabhASA sAMbhaLI svabhASAno moha chAMDIne cUpacApa beThuM hatuM ! pelI suMdarI bhUta, preta ke pizAcanA varganI nathI, eno khyAla jayasiMhane tarata AvI gayo, chatAM bhUta bhale na ho, bhedI jarUra hatI : e paNa enA lakSamAM AvI gayuM. e suMdara jAjaramAna strIno Akho deha bhasmathI chavAyelo hato chatAM enI UMcI dehayaSTi, bharAvadAra khullI bhujAo ne vizALa mastaka draSTAnA manane koI bhavya bhUtakALamAM kheMcI jatAM hatAM. mAnIto prItama na maLatAM vairAgyanA mArge vaLelI ko rAjayoginI jevI e dekhAtI hatI. enA kapALa para 2ktanA jevA lAla kaMkunI moTI ADa hatI. enA hAthamAM ajANyA vRkSanI DALIno eka vAMkocUko daMDa hato. ghuvaDanuM eka nAnuM baccuM mAMjarI AMkho maTamaTAvatuM enI AsapAsa UDatuM hatuM. koI vAra khabhe besI TahukatuM hatuM. strInI jAta, vagaDAnI vATa, aMdhArI rAta, chatAM enA mukha para yoginIne zobhe tevuM nirbhayatAnuM teja hatuM. e maMdamaMda hasI rahI hatI, enI detapaMkti surekha hatI, paNa enI vaya hajI jayasiMha nakkI karI zakyo nahoto. kyAreka e navoDhA 22 D bUro devaLa
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgatI, kyAreka navayauvanA lAgatI, to kyAreka proDhA bhAtI. kadIka phUlanI jema upADI levAnuM mana thAya tevI, to kadI jalatI jvAlAnI jema dUra pheMkI devAnuM dila kare tevI bhAsatI. juvAnI jene mAthe kaMku DhoLatI hatI, e jayasiMha jarA paNa bhaya vagara, enI sAme sIno phulAvIne Ubho rahyo. rajapUta juvAna AchA aMdhAre paNa rUDo lAgyo. enI juvAnInA gulAbanI maheka bhedI strIne sparzI hoya, ema e jarAka smita karIne bolI : Darato nathI ne juvAna ?' 'Dare e pUta rajapUta nahi !' 'to pachI bhAI para kaTArI calAvatAM tAruM haiyuM kAM thatharyuM ? tArI bhujAo bhayathI kAM kaMpI ?' 'suMdarI, mArI bhujAo jarUra kaMpI, paNa bhayathI nahi.' 'to ?' bhedI suMdarIe pharI prazna karyo. 'lAgaNIthI, bhrAtRpremathI mArI bhujAo kaMpI. 'rAjakAraNamAM premanuM bhUta zA khapanuM ? lAgaNIveDA sAthe vaLI ceDAM kevAM ? dharmamAM sabaLamAM sabaLa prema che, tema rAjakAraNamAM nirbaLamAM nirbaLa prema che, juvAna ! bharatharI ke gopIcaMda thavA tuM sarjAyo lAge che ! rAjapATa tArA lalATe lakhAyuM nathI, bhasma coLavA tuM sarajAyo che.' suMdarInA zabdomAM naranA hRdayane vIMdhe tevo marma hato. 'raNadevI ! pharI vyaMganI bhASA zarU karI ke ? mAre gopIcaMda nathI thavuM. rAjataMtra calAvanAranAM gharataMtra aMdhAre cAle che. bhartRharI eno namUno che. mAre evA paNa thavuM nathI, rAjapATanAM game te mUla cUkavavA huM taiyAra chuM, devI ! jayasiMhe kahyuM. 'A devaLanuM nAma bUro devaLa che. rAjakAraNI jIvonI rAkha ahIM paDI che. ahIMno sadAkALano itihAsa judo che. ahIM jyAre paNa be jaNa AvyA che, tyAre bee be pAchA gayA nathI. eka marAyo che. eka ahIM taLa rahyo che, ne je bIjo jIvato gayo hoya che, te paNa TUMka samayamAM marAyo saMbhaLAyo che. Aja e itihAsane palaTavA teM mahenata karI ! paNa tuM jANe che ? tArA jevA zUroe ja mArA bhUkhyA khapparane bharyuM che ! uThAva khaMjara ! varSAva dhArA ! chalAchala bharI de rakta tarasI A dharatIne ! bhoga de kalaha bhUkhyA A devaLane ! Apa AnaMda mRtyubhUkhyA mArA kalejAne !' 'ATaATalA roja mare che, chatAM tuM bhUkhI ! re suMdarI ! 4 D bUro devaLa 'kAgaDAM-kUtarAM mare, ene kaMI mota kahevAya ? marakInA rogathI koI mare ene kaMI mRtyunuM UjaLuM nAma apAya ? sAtha re sUI zvAsozvAsa pUrA kare, ene koI mRtyu na kahe ! koI Ana khAtara, koI zAna khAtara, koI rAjapATa mATe, koI 2NajaMge mare enuM nAma mRtyu kahevAya.' 'suMdarI ! tArA moMmAM kALavANI che, pUruM samajAtuM nathI !' 'juvAna ! rAjA gayA ne rAjapATa gayAM. Aje to badhe vANiyA beThA che vepAra karavA ! maratAM ne jIvatAM lAbha-hAninI gaNatarIe baMne pallAM jokhyA karavAnA-- rakhene eka UMcuM ke nIcuM thaI jAya nahi ! tArA hAtha dhrUje che bhAInA vAtathI ? pachI rAjadaMDa zI rIte jhAlIza ? mastakamAM cakkara Ave che gotrahatyAthI ? to e mastaka para mugaTa zI rIte dharIza ? kalejuM kaMpI jAya che nirarthaka hatyAothI ? to chatra zI rIte dhArIza ? saMsAranA sadguNo rAjakAraNanA durguNo che.' 'zuM tame mane baMdhuhatyA karavA prero cho ? tame koI AsurI sRSTinAM jIva lAgo cho !' 'huM tane e samajAvavA mAguM chuM, ke rAjanItimAM nathI koI bhAI, nathI koI bApa ! nathI koI dIkarI ke nathI koI mA ! nathI koI sevaka ke nathI koI sevya ! nathI koI sasaro ke nathI koI jamAI ! emAM nathI koma, nathI dharma ne nathI emAM jIvananAM satkarma ke duSkarma ! emAM che eka mAtra siMhAsana ane e khAtara game te karma karavAnI hAma !' strIe spaSTa uttara vALyo. 'rAja to Aja che ne kAla nathI. mANasanI mANasAIno kaMI khyAla to karavo joIe ne !' 'bhoLo che tuM juvAna ! rAja amara che. tuM ke tAro bhAI Aja cho ne kAla nathI. je koInA lalATe siMhAsananA lekha lakhAyA che, e lohIthI, dagalabAjIthI, tabAjIthI lakhAyA che ane badhAMthI tuM Dare che ?' strInA zabdomAM joza hatuM. 'badanAmIthI DaruM chuM, AtmAnA dezathI DaruM chuM !' 'jayasiMha, nekanAmI ne badanAmI parapoTA che. Aje phUTyA, kAle khIlaze, badanAmIno vicAra na kara. duniyAnI yAdadAsta bahu TUMkI che !' strIe juvAnane enA nAmathI bolAvyo. juvAna potAnuM nAma A ajANI suMdarIne moMe sAMbhaLI AzcaryamAM paDI gayo. ene lAgyuM ke bhUta ke bhAvinA bheda jANanArI asura lokanI A koI mAyAvI strI hovI joIe ! strI AgaLa vadhIne bolI : 'hAthanAM pApa hIrA-motI DhAMkaze, ne aMtaranAM pApa A devaLa DhAMkaze. Aja tane huM A devaLano itihAsa kahIza. ghaNA juvAnone kahyo che ne mAro yatna nirarthaka gayo che. Aja tane kahIza-jo sArthaka thAya to.' bAla suMdarI - 25
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA, huM to sArathinuM saMtAna chuM.' karNa vizvAsathI bolyo, mAbApamAM vaLI avizvAsa kevo ? vatsa, rAdhA tArI janetA nathI.' 'zuM rAjavaMzIonI duniyAmAM mA paNa chaLanI vastu banI che ?' karNo pokAra pADavo. hA beTA ! huM tArI sAcI mAtA chuM !' 'tame koNa ?' karNa pichAna mAgI. suMdarI ! A devaLane loko bUro devaLa kahe che ! ahIM AkhI rAta mane bUrA vicAra AvyA kare che. A dharatI kaMI zApita lAge che !' 'jayasiMha ! ghaNA vakhate vAta karavA mATe tArA jevo manabhAvato juvAna mane maLyo che. tArI juvAnInA gulAbanI sugaMdha, ne ethIya vadhIne tArA aMtaranA pArijAtano parimala mane mugdha karI rahyo che. jeNe potAnuM aMtara koI divasa kholyuM nathI, kholavAmAM mAnyuM nathI, e aMtaranAM kamADa Aja ApoApa khUlatAM hoya tema lAge che ! suMdarI vAta karatI thobhI. jayasiMha manamAM vicAra karI rahyo hato ke A strI para vizvAsa rAkhavo ke avizvAsa ! suMdarI AgaLa bolI : 'A dharatI raNajaMganI che. ahIM lohI apAyAM che, ne lohI levAyAM che. saubhAgyavatIonA cUDA ne kumArikAonI AzAo ahIM chinnabhinna thayAM che. haNe sUkI nadIne kinAre paDelA patharA, pahaNe asurA pravAsIoe traNa pANa kA mUkI karelA cUlA, pelA dhusara TIMbA ne TekarI nIce paDelA pALiyA, jhADaghaTAonI nIce nAnI derIomAM rahelA satInA paMjA, A veDAI gayelAM caMpAnA vananAM nirjIva ThUMThAM, A ketakI ne mogarAnI nAnI vADIo, pelI gupta parvata-guphAo, ne guphAnI pAse thaIne vahetAM sUkAM jharaNa-badhAM-bhayaMkara-lohI thIjI jAya tevA naramedha yajJanA itihAsa saMgharIne beThAM che. e itihAsanI huM sAkSI chuM ! dArU dharabelI baMdUka jevI mArI dazA che ! chUTe to bhAre dhaDAko che, ne na chUTe to bhAre ajaMpo che !' ' jayasiMha strIne ekacitte sAMbhaLI rahyo. eNe phUlanA daDA jevI aneka strIo nIrakhI hatI : paNa vaja jevI suMdarIno saMsarga Aje sAdhato hato. | 'ahIM rAjanIti sAkAra banI che. mahAbhAratanA jamAnAmAM jema bhAIe bhAIne haNyA, kAkAe bhatrIjAne haNyA, sALAe banevIne hasyA, ziSya gurune haNyA; evo sarpasaMpradAya pravaryo che ahIM, yAda che mahAbhAratanI e karNa kuMtInI ghaTanA ?" "kaI kathA, suMdarI ? mane sAMbharatI hoya ke na paNa sAMbharatI hoya, paNa tamArA moMe e kathA kaho ! tame to koI raNadevInAM avatAra bhAso cho.' | 'juvAna ! e divasanI A vAta che, jyAre mahAbhArata yuddha khelAtuM hatuM ne karNa AvatI kAle yuddhano senApati banavAno hato ! chellI sAMja AbhamAM AthamatI hatI ! mahArathI karNa yamunAne kinAre sUrajadevane artha Apato hato. aMdhAruM therAtuM AvatuM hatuM. e veLA eka strI AvI, karNano vAMso paMpALIne bolI : vatsa ! tuM sArathi adhirathanuM saMtAna nathI ho !' 26 bUro devaLa 'arjunanI mAtA ?' karthe Azcarya anubhavyuM. 'ekalA arjunanI nahi, pAMca pAMDavonI ane chaThThI tArI ema cha putronI janetA !' AgaMtuka strIe kahyuM. karSe potAnI moTI mUchone vaLa caDAvatAM kahyuM: 'ajANyA AbhamAMthI janetA banIne bhale tame AvyAM. tamAruM sanmAna karuM chuM. yoddho strInA sanmAnano pUjArI hoya che, kAraNa ke strInuM vadhumAM vadhu bUre ene hAthe thAya che, paNa o nArI ! rAjanItimAM mA ke bhAI e mA ke bhAI nathI, paNa nItizAstramAM jarUra mAM e mA ane bhAI e bhAI che. strI mAtra mAM che, e rIte tamane vaMdana karuM chuM : paNa mA, eka vAta pUchuM : jIvanabhara Ama halako karIne sArathiputra rAkhyo ne Aje ATaluM UMcuM besaNuM ApavA zA mATe AvyAM ?' kAle yuddha thaze. pAMDavo tArI sAme medAne paDaze. tArI dhanurdharanI kIrti paNa sAMbhaLI che ! bhAInA hAthe bhAI na haNAya, baMdhuhatyA, gotrahatyA tamAre koIne hAthe na thAya, e mATe cetavavA AvI chuM . 'mA, rAjanIti to sarpanIti jevI banI che. emAM to bhAI bhAIne nukasAna kare, bhAIne bhAIthI ja saMbhALavAnuM, ane emAM bhAI bhAIno ja zatru bane ane emAM bhAIthI ja bhAI haNAya. sabaLa nirbaLane haNe e rAjanItino dharma. nItidharmanI mA thaIne AvyAM hota, to AvakAra Apata. paNa Aja tame rAjadharmanI mA thaIne AvyAM cho ! chatAM strI cho, laDavaiyo strI jAtano bhAre apakArI, mATe mAgyuM ApIza. mAgo ! tamane sAva nirAza to pAchAM nahi pheravuM ! mArA jevA naranA puruSArthane kalaMka lAge.' kAle yuddhamAM tArA bhAIonI hatyA tAre hAthe nA thAya, baMdhuhatyAnuM pApa tAre mAthe na coMTe eTaluM icchuM chuM !' kuntIe kahyuM. 'rAjanItimAM mA, hAranI kiMmata che, hatyAnI nathI ! hatyA game teTalI thAya bAla-suMdarI 1 27,
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa vijaya maLe to, koI senApatine dile saMtApa thato nathI. chatAM eTaluM sAMbhaLatAM jAo ke arjuna sivAya bIjA koIne nahi haNuM " bhedI suMdarIe ADa kathA pUrI karatAM potAnI vAta kahevI zarU karI. 'jayasiMha ! rAjanItinI mA e dahADe pAchI pharI ! evI ja rAjanItino hAtho eka dahADo huM banI ! AkhuM jIvatara bALI nAkhyuM. paNa re ! huM ADA raste UtarI gaI. dilanuM joza che. mAre to tane A bUrA devaLanI kathA kahevI che. tane batAvavuM che ke rAjanItimAM na koI bhAI che, na koI bApa che, na koI mitra che ! tyAM prapaMca e prapaMca nathI, hatyA e hatyA nathI. tyAM hAra e hAra che, jIta e jIta che. nItizAstrIone e tyAM jUThA lekhave che. tyAM senA e zaktino sAra che, chalaprapaMca e siddhino sAra che, ne vijaya e tamAma satkarmano sAra che.' suMdarI thoDIvAra thobhI, enA hRdayakapATamAM na jANe eNe zuM zuM saMgharyuM hatuM. jayasiMhane zuM bolavuM tenI ja sUjha na paDI. thoDIvAre vaLI strIe bolavuM zarU karyuM : 'vagara marye huM preta sarajANI chuM, lazkare lakaramAM ghUmI chuM. cakravartIone suMvALI soDa ApI saMhAryo che. coMkI UThIza nA, huM e ke eka charI, kaTArI ne baMdUkavALA zUrA sainikone maLI chuM. meM temane pUchavuM che, ke bhaIlA ! tame raNamAM hatyA zA mATe karo cho ? e kahe che ke peTa khAtara. meM pUchyuM tame kone haNo cho ? eNe kahyuM, amArA senApati kahe tene ame haNIe chIe. meM pUchyuM tame zatru kone gaNo cho ? emaNe kahyuM, ema to amAruM koIe bagADyuM nathI, ame sAmA pakSane oLakhatA nathI, eno vAMkagunoya jANatA nathI. amane pagAra maLe che, laDavuM e amAro dhaMdho che, carcA karavI, sArA-bUrAno vicAra karavo amAruM sipAhInuM kAma nathI ! meM pUchyuM 'tamane AmAM kaMI lobha-lAlaca !' emaNe kahyuM ke brAhmaNa paMDito kahe che ke Ama yuddhamAM parane haNatAM marazo to svarga maLaze. tyAM bulabula jevI asarA maLaze. jIvazo to zatrunI suMdara strIo ne lUMTanuM sonuM ne uparathI vijayanI kalagI maLaze.' 'paNa suMdarI ! rAjA to prajAkalyANa mATe laDe che ne ?" juvAna ! rAmarAjyanI vAMcelI vAta tuM kahe che. Aje prajA rAjA mATe che. vAgha kahe che ke ame gheTAMnA rakSaNa mATe chIe, jyAre gheTAM vAghathI haMmezAM bItAM rahe che.' "badhuMya jANatAM lAgo cho, devI ! bUro devaLanuM rahasya jANavA mana vyagra che. paNa ethIya vadhu huM tamArI pichAna cAhuM chuM ! pahelAM tamArI oLakha Apo !' | 'je vAta tane kahevAnI chuM : e mArI ja che. paravItI paNa che ane ApavItI paNa che. juvAna, emAMthI mane zodhI leje ! mArA aMtarano visAmo A vArtA ja che. ghaNAne kahI che, Aje tane kahuM chuM. koka jAge ! koka mAruM khappara bhare ! koI 28 n bUro devaLa rAjanItine samaje ! koka dharmanItine pichANe ane moTuM mAchaluM nAnA mAchalAne gaLee matsyagalAgala nyAya aTake ! sAthare sUIne maranAranI, svArthe maranAranI yuddha jaMtu jevI mRtyu paraMparAo aTake, dharama sAru, dhenu sAru, satI sAru, devaLa sAru, puruSArtha sAru, bharajuvAnImAM prANa kADhI denArA koka nIkaLe !' 'je kaho te sAMbhaLavA taiyAra chuM, paNa iSTadevanA sogana ApuM chuM ke koI vAta UNI ke adhUrI na mUkazo.' 'ema che, jayasiMha ? to cAlyo Ava pelI caMpA guphAmAM ! zaMkA paDatI hoya to kadama na bharIza, nizaMka thaIne AvI zake to Avaje ! A AMkha ne haiyuM jenAM sAkSI che, e tamAma vAto tane kahIza.' 'AvuM chuM. je kaho te sAcuM kahejo, suMdarI ! paNa mane tamAruM nAma...!" 'vaLI zaMkA ? jayasiMha ! tane dhakko mArI kADhI mUkavAnuM mana thAya che. tArA moTA bhAIne jagADIne tArI bhAvanAnuM bhAna karAvavAnuM dila thaI jAya che. pachI ahIM ja tamane baMnene sAmasAmA talavAre jhATakA uDADatA jouM ! hatyArasiyuM mAruM haiyuM be rAjavaMzIonAM lohI joI zAnta thAya, paNa tamAro doSa kAM kADhavo ? A bhUmi ja evI che. ahIM jyAM be dila maLyAM ke parasparanA dilamAM dago, dhokhAbAjI ne svArthI bhAvanA jAgI UThe che ! paNa nA, mAruM haiyuM tane jotAM ja mahera khAI gayuM che. tArI juvAnInI sugaMdha mane sparze che. cAlyo Ava ! zaMkA na dharIza. narasiMhanI adAthI cAlyo Ava !' juvAna jayasiMhanuM moTuM ja baMdha thaI gayuM. kaMI paNa savAlajavAba karyA vagara e ane bhedabharI strI AgaLa-pAchaLa cAlatAM thoDA retanA TIlA vaTAvI caMpAnAM vRkSonI ghaTAmAM AvelI guphA najIka AvI pahoMcyAM. rastAmAM kSaNe kSaNe e bhedabharI strI palaTAtI jatI hatI. enA hAthano berakho kaMkaNa banI gayo hato, jaTA jevo lAgato kezapAza kaMDorelA aMboDA jevo lAgato hato. guphA vizALa hatI, paNa ahIM mATI sivAya kaMI nahotuM. eka tuMbIpAtramAM jaLa bharyuM hatuM ! jayasiMha AzcaryamAM paDI gayo hato. pAtALa phoDIne sphaTika jaLanuM jharaNa bahAra nIkaLe, ema suMdarInI bhasma coLelI dehamAMthI rUpanuM jharaNa vahI rahyuM hatuM ! enA jharaNamAM harakoI juvAnane ghaDIbhara khelavAnuM dila thAya tevuM hatuM. vastrothI AcchAdita e suMdarI dhIre dhIre najAkatabharI dekhAtI hatI. enA pratyeka aMgamAM puruSanI manovRttine jagADavAnuM AkarSaNa hatuM. jayasiha jema jema najIka jato gayo, ema ema ene suMdarInA sauMdaryano kepha caDavA lAgyo. manane jema jema saMyamamAM rAkhavA prayatna karyo, tema tema bAla-suMdarI [ 29
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ e khIlo choDIne nAsavA mAMDyuM. 'suMdarI ! tuM mane zuM svargamAM laI javA mAge che ?' jayasiMhathI ApoApa kAvya racAI gayuM. nara jANe mAdA para dhasavA mAgato hato. 'juvAna, svargamAM javA mATe maravuM paDe che, e jANe che ? huM samajI gaI ke mArAM aMgo tane ghelAM karI rahyAM che. aneka ghelA thayA che, mArAM aMgone sparzavA AvyA che, ne jAna khoI beThA che ! sAvadhAna raheje ! najIka na Avato. nArIne game evo saMyamI nara raheje. nArI evAnA caraNe name che.' suMdarI guphAnA nAke thaMbhI gaI. eNe deha parano aDadho UDato aMcaLo sAva phagAvI dIdho ! Aha ! jANe vastranAM vAdaLo cIrIne sauMdaryano sUrya sahasa kaLAe prakAzI rahyo ! enuM eka eka aMga khuda sajIva kAvya banI rahyuM ! e kAvya kaTArInI dhAra karatAM vadhu khunI hatuM. ekAMta rAta, nIrava guphA, mIThI mIThI vahetI havA ! jayasiMhanA aMtaramAM sUtelo strIlAlasAno narasarpa jAgIne phUMphADA mAravA lAgyo. puruSa bhogI, strI bhogya, enA aMtaramAM paDachaMdA paDavA. jayasiMhe vyagratAthI kahyuM; 'suMdarIo ghaNI joI, paNa tAruM rUpa to gajaba che. puruSanI AMkho, dila, mana kSaNavAra paNa e joIne svastha rahI zake tevuM A rUpa nathI. suMdarI ! jo tuM maLe to eka zuM lAkha lAkha jAna kurabAna che !' jayasiMha sthaLa, sthiti ne saMjoga badhuM bhUlI gayo. nara badhuM bhUle evI nArInI mohinI hatI.. 'e ja mATI, ne e ja mINano banelo tuM juvAna che. sauMdaryavatI strI maLI eTale soDa pahoLI karI ! sattA suMdarI sAme AvI ke vahAlAMnI garadana para charI pheravI ! sattA ne suMdarI sivAya bIjI koI AkAMkSA ja nahi ! paNa juvAna ! na jANe kema, tArI phUla- gulAbI juvAnI para mane rahama Ave che ! mATe kahuM chuM, mArAthI dUra raheje ! mArI vAta sAMbhaLaje ; mane sparza karavAnI jhaMkhanA choDI deje ! mAruM nAma bAlu (rata) suMdarI che. mane sparzanAra Akhare mAtra bAlu ja - retI ja meLave che." Ama bolatI suMdarI guphAmAM pravezI, ne paththaranAM be virAmAsanamAMthI eka para pote beThI, bIjA para jayasiMhane besavA sUcanA karI. suMdarInuM rUpa jayasiMha para jAdu varasAvI rahyuM hatuM. e enAM eka eka aMgane nihALI nihALIne, enI rUpasudhA pI unmatta thaI rahyo hato. suMdarIe jayasiMhanI sthiti joI, paNa ene Azcarya ke bhaya jevuM kaMI na lAgyuM. AvA ekAMtamAM juvAna puruSano Dara harakoI suMdara strIne lAge, tyAre A suMdarI sAva niHzaMka hatI, hara koI rUpavatI strInuM sauMdarya AvI paLe jokhama bane, tyAre enuM rUpa ene joma ApatuM hatuM. e dhIrethI ALasa maraDatI aMgabhaMga racatI 30 D bUro devaLa UbhI thaI, ne pAse paDelI eka vAMsanI piTArI laI AvI. piTArI majabUta hatI. suMdarIe dhIrethI e kholI, paNa kholatAMnI sAthe bhayaMkara phUMkAra sAthe be veMtanuM DokuM kADhIne nAgarAja bahAra jhUmI rahyo : yamarAja jANe sadehe AvyA ! suMdarInI rUpasudhA pIto jayasiMha bhayaMkara nAgarAjane joI virAmAsana parathI kudIne bahAra jaI paDyo. eNe salAmata ThekANe UbhA rahI, sApane haNavA kamara parathI khaMjara kheMcyuM. khaMjara pAchuM mUka, jayasiMha ! A haNavA yogya sarparAja nathI, A to mAruM vAjIkaraNa che !' 'vAjIkaraNa ? zaktivardhaka auSadha ! o suMdarI ! cakravartInuM citta DolAve tevuM rUpa Izvare tane ApyuM che, paNa sAthe sAdI samaja thI sAva aLagI rAkhI lAge che ! dUra khasI jA ! sAvadhAna ! jo eka ghA ne sApanAM so varSa pUrAM !' jayasiMhe salAmata jagAe UbhA UbhA khaMjara tAkyuM. suMdarIe ADo hAtha dharatAM kahyuM : jayasiMha ! sAva sAcuM kahuM chuM, e viSadhara nathI, mAruM vAjIkaraNa che." ne suMdarIe sarpane UMcakyo. UMcakatAnI sAthe eNe suMdarIne bacakuM bharavA moM laMbAvyuM ! suMdarIe enuM mo hAthathI pakaDI lIdhuM. sApa mUMjhAya, ne suMdarInA kamaLanALa jevA hAtha para vIMTAI gayo. 'suMdarI ! mota sAthe khelavuM baMdha kara ! vakhanAM pArakhAM na hoya. motanI ramata na hoya, enA eka ghA ne be kaTakA ja karavAnA hoya.' jayasiMha vyAkuLa banI beTho hato. enA AkhA zarIra para parasevo vaLI gayo hato, zabdo paNa pUrA moMmAMthI nIkaLatA nahotA. 'huM paNa mota jevI ja chuM ! vAha re mArA zAlIMgarAma ! Avo, ApaNe pyAra karIe ! UnAM UnAM cuMbana coDIe !' suMdarIe sApane moMthI pakaDIne Akho UMco karyo. sApanI be jIbha labakArA laI rahI hatI. Akho deha jhanUnamAM UchaLI UchaLIne gUMcaLuM vaLI rahyo hato. je mRdu gulAbI adharoSTha para jayasiMha sudhApAnanI jhaMkhanA sevato hato, e oSTha para nAgacuMbana ! cuMbana te kevuM ? gADha cuMbana !' jayasiMhane mUrchA AvavA jevuM thaI gayuM. enI AMkhe paLavAra aMdhArAM AvI gayAM. keTalIka paLo ema ne ema vItI, paNa jyAre jayasiMha sAvadha thayo, tyAre eNe sApane suMdarInA paga pAse ardhamRta avasthAmAM paDelo joyo; ne suMdarIne hatI enAthI cAra ghaNI camakatI joI ! enAM tamAma aMgo puSTa banI gayAM hatAM, ne bAla-suMdarI 31
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdarIe vAta zarU karI snigdhatAthI opatAM hatAM. rUpa talavAranI dhAra jevuM kAtila banI gayuM hatuM. puruSane mATe-koI paNa avasthAmAM e suMdarI sAme nirvikAra bhAve joI rahevuM zakya nahotuM ! jayasiMhane lAgyuM ke vizvAmitra jevA RSine caLAvanAra menakA paNa AnI pAse kaMI visAtamAM nahi hoya ! suMdarIe ardhamRta jevA sarpane upADIne eka bhejavALI guphAmAM mUkyo. ThaMDakamAM paDelAM deDakAM cIsa pADI UThyAM ! joyuM ne mAruM vAjIkaraNa !" suMdarIe AvIne virAmAsana para besatAM kahyuM. jayasiMhe AMkha ardhamIMcIne kahyuM : 'joyuM, paNa e bhoriMgane have piTArImAM mukI de ! 'zA mATe ? bhale maNidhara cAro care ! mane cuMbana karIne enI tAkAta evI haNAI gaI che, ke kadAca pAMca-paMdara dahADe e pAcho svastha thaze, kadAca yamadhAma paNa sidhAvI jAya, paNa mane enI ciMtA nathI. A retanA TIlAmAM enAthI paNa vadhu jherI viSadhara maLI raheze, paNa mane tArA sasalInI jema dhakadhaka thatA haiyAnI ciMtA che ! have huM svastha chuM. A bUrA devaLanI vAta mAMDuM chuM !' paNa huM svastha nathI, suMdarI !' 'jANuM chuM, tArI juvAnI eka taraphathI mArA sauMdaryane gADha AzleSamAM levA pharamAvI rahI che, bIjI tarapha jAna zaMkAkuzaMkAmAM phasAI gaI che. trIjI tarapha vAtanuM kutUhala tane kheMcI rahyuM che ! trividha tApamAM taraphaDatA juvAna ! nizcita rahe, mArI vAta pUrepUrI sAMbhaLyA bAda tArA manane aMdezo nahi rahe ! bAkI mArA sparzanI jhaMkhanA paNa na karato, jo batAvuM enuM pariNAma !' suMdarI UbhI thaI, pAsenA caMpAnA vRkSa parathI eka phUla toDyuM. nAka para mUkI be vAra jorathI suMbuM, phUla cImaLAI gayuM ! 'joyuM ne !' joyuM !" basa, mArI jAta tarapha nahi. mArI vAta para lakSa Apaje, tAruM kalyANa thaze. juvAna ! dilanI dugdhA vAma ne vAta sAMbhaLa !' juvAne kaMI javAba na vALyo, enI mati mUMjhAI gaI hatI. suMdarInI vAtano svIkAra karato hoya tema teNe mAthuM namAvyuM ! jayasiMha ! suvarNa ane strI pAchaLa ghelo bananAra mAtra tuM ekalo ja nathI, saMsAranA sarvazreSTha camarabaMdhIo ane cakravartIoe paNa e bAbatamAM saMyama svIkAryo nathI, je rAjA thayo, sattA pAmyo, eNe mAnyuM ke saMsAranuM jeTaluM suvarNa ane strInuM jeTaluM sauMdarya, e tamAma bhogavavAno eno e kalAno amara ijAro ! "je mAtRbhomanI huM vAta karavAnI chuM, e mabhomano janma paNa eka evA ijArAmAMthI ja thayo che. Aja kAlanI vAta karatI nathI. tretA ne dvApara vaTAvI satyayuganI vAta karuM chuM. mANasa koIpaNa yugamAM mANasa ja che, ane itihAsa e sarvayugomAM sadA kALa eka sarakho ja racAto rahyo che. je vakhatanI vAta karuM chuM, e vakhate ApaNI mAtRbhUmi marubhUminA paga mahAsAgara pakhALato hato. e vakhate laMkAmAM tribhuvanavijayI rAjA dazagrIva rAvaNa rAja karato hato. pratyeka mAnavI karatAM dazagaNI zakti, dazagaNI buddhi, dazagaNuM baLa 'svAbhAvika che ke jenI pAse ATalI buddhi ane ATaluM baLa hoya ene AkhI duniyA jhUkatI rahe, pote paNa duniyAne potAnAM kadamomAM jhukAvavAmAM rAce. eka vAra vanajaMgalamAM eka suMdara strI pharatI jovAI. cAMdanInI ujvaLatA ne keLanI nAju katA, kesaranI lAlI ne kumakumanI raktimAnI banelI e hatI ! tapAsa karI, to e eka tApasanI strI nIkaLI ! re, rAMkane ghera ratana na zobhe ! rAjAnI lAlasAne sadA sateja rAkhanArA enA anucaro hoya che. eka dahADo e anucaro rAjA dazagrIvanI pAse khabara lAvyA, ke vanajaMgalamAM hamaNAM eka nAjuka strI phare che. cAMdanInI ujjavaLatA ne keLanI nAju katA, kesaranI sugaMdhI ne kumakumanI raktimAnI e banelI che. sarvathA Apane ja yogya che ?' 32 D bUro devaLa
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ to pachI ene kema ahIM na lAvyA ?' rAjA dazagrIve sAmAnya vAta hoya tema pUchyuM. 'ajaba che e suMdarI. e kahe che, huM to eka tApasane varI chuM, ane enI ja chuM, ane enI pAse ja rahIza.' "kevI mUrkha strI ! laMkAno rAjA dazagrIva ne eka tApasa zuM baMne sarakhA ! are ! e rUpavatI paNa kamaakala strInI pAse tame mArI ane tApasanI sarakhAmaNI karI mArI mahattA na samajAvI ?' rAjAe prazna karyo. 'samajAvavA jatAM to mAra khAdho. e kahe che, ke tAro rAjA mAre mana kaMI nahi, taNakhalAnA tole. mAro pati ja mAruM sarvasva ! tAro rAjA dazagrIva che, to mAro pati dazarathano putra che." anucaroe javAba vALyo. AvI jiddI strIone samajAvavAmAM sAra nahi, ene to upADI lAvavI joItI'tI ! strInI buddhi paganI pAnIe. laMkApatinI apAra samRddhi ne amApa vaibhava joIne pachI enuM mana khuza thaI jAta ! strIne bahu moDhe caDhAvavI sArI nahi !' rAjA dazagrIve anucarone strIcaritranI sAthe temanuM kartavya cIMdhatAM kahyuM. 'svAmI ! e paNa karyuM, paNa emAM ame nAka-kAna khoyAM. tApasa bhAre baLavAna lAgyo. enI sAthe bIjo paNa che, e to vaLI mijAjanuM dhoyuM che.' 'vAru, tamArA jevA kamajora anucarothI retIno kUbo paNa nahi bhAMge. svAmIne khAtara motane bheTanAranuM kalyANa thAya che. svAmIbhakti samajo. astu. kAle huM jaIza, jouM chuM, koNa che e be mAthALo ! dazagrIvanI sAme bAkarI ? dazA ja bagaDelI samajo. are ! senApatine bolAvo.' dazagrIva garjyo. 'mahArAja ! A baLanuM kAma nathI, kaLanuM che. be mArthA ne daza mArthAnI gaNatarI na karo. strI tAbe thaI to ApathI, nahi to koIthI tAbe nahIM thAya. emAM senApatinuM kAma nathI.' 'zAbAza ! tame kharI yAda ApI. baLathI to huM AkhI pRthvI jItI lauM, paNa kadAca tamAma baLathI eka strInuM hRdaya jItavuM azakya che. bhale mAyAvI mArIcane mokalo. huM ane e maLIne kAma patAvI laIzuM !' rAjAne to bIjAM hajAra kAma hoya, pachI AvAM kAma patAvavAmAM vilaMba kevo ? rAjA dazagrIva ne kalAkAra mArIca. e be jaNA jaIne kAma patAvI AvyA. tApasanI sauMdaryavatI strIne upADI lAvyA. strIne vadhu samajAvaTa zI ? lAvIne aMtaHpuramAM besADI dIdhI. emane mana sAva sAmAnya A ghaTanA hatI. mAninI strIne rIjhavavA sivAya have vizeSa kaMI karavAnuM rahetuM nahotuM, ane rUpavatI mAnunIne 34 bUro devaLa manAvavI e to mananI bhAre moja paNa hatI. rAjakAraNanI kuTilatA vIsaravA mATe e AnaMdajanaka ramata paNa hatI ! Aje banI ne kAle vIsarAI gaI evI A ghaTanA ! rAjakAraNamAM to AvA banAvo banyA ja karatA. strI, azva ke hastI, e to rAjakhelanI cIjo hatI. paNa pelI strInA pati tApasa rAme gaMbhIra rUpa lIdhuM. vAtanuM vatesara karyuM. eNe potAnI strI sItAnI bhALa meLavavA traNa brahmAMDa pheMdI nAkhyAM ! e vakhatanI rAjakAraNI prajAne mana A bInA nAnI vAtamAM moTA tophAna jevI hatI. zatrunA ghera rahelI suMdara strI kadI svastha na rahI zake ! gaI e gaI. have ene mATe laDIne zuM karavAnuM ? ekalA cena paDatuM na hoya to ethI adhika suMdara strI paraNI ! lAvavAnI ! vAta thaI tyAM pUrI. khAdhuM ne rAja karyuM paNa dazarathano putra tApasa rAma potAnI vAtano khUba pArkA nIkaLyo. eNe A anyAya sAme jaMgalo jagAvyAM, A adharma sAme nagaranI nahi to jaMgalanI jAtione jagADI. jaMgalanA e yoddhAone mana strInI kiMmata hatI. strIpradhAna saMskRtinA e pUjArI hatA. temaNe jaMgamAM joDAvAnuM tApasane vacana ApyuM ! svarga, pRthvI ke pAtALamAMthI sItAnI bhALa laI AvavAnuM mAthe lIdhuM. mahAmahenate bhALa maLI ke laMkAno rAjA dazagrIva sItAne upADI gayo che ! paNa laMkA kyAM ! tyAM pahoMcavAnuM zakya nahotuM. temAMya zatru thaIne pahoMcavuM to sAva azakya hatuM. dizAone AvarIne paDelo dakSiNa mahAsAgara enI rakSA karI rahyo hato. dakSiNa mahAsAgara pAsethI mAga meLavavo ja joIe, to ja laMkA para kUca karI javAya !' tApasa rAme paDakAra karyo. ane jAte UbhA karelA vAnara, rUkSa ne jAMbuvAnanA sainyane dakSiNasAgara para doryuM ! ane sAgarane mAga ApavA paDakAra karyo. paNa sAgara to laMkApatino sevaka hato. e sAMbhaLe zA mATe ? nAnA evA tApase ugra rUpa dhAraNa karyuM. eNe bhAthAmAMthI amodha bANa kADhyuM. cApa para caDAvyuM caDAvIne pratyaMcAne jarA AMgaLIno AghAta ApI dhrujAvI.bhayaMkara avAjo UThyA. ethI pAtALa bharAI gayuM. AkAza tharathara kAMpavA lAgyuM. bANa hamaNAM chUTyuM ke chUTaze ? mahAsAgaronA mahAsAgara pI jaze. mahAsAgaranAM mojAM khaLabhaLI UThyAM. sAgaradeva zaraNAgati yAcato sAme AvIne Ubho rahyo, paNa tApasa kRtanizcaya hato. cApa para caDheluM amogha bANa have pAchuM bhAthAmAM na phare, paNa bIjI tarapha sAgaradeva zaraNe AvI paDyo hato. zaraNAgatane saMhArAya paNa kaI rIte ? suMdarIe vAta zarU karI D 35
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa A to rAmabANa ! je kAje eNe zarasaMdhAna karyuM, e kAja karyA vinA e pAchuM na phare ! zaraNAgata sAgare vinaMtI karI : *ApanuM amogha bANa bIje choDo. laMkA pahoMcavA mATeno setubaMdha ame racI ApIzuM." bANa bIje choDavuM anivArya thayuM. tApasa rAme AkAzamAM ene vahetuM mUkyuM ! nabhomaMDaLa bhayaMkara ulkAothI gAjI UThayuM sAgarasAgara ane samasta pRthvI hAtha joDI e cApamAMthI jatA bANane nihALI rahyAM ! bANa seMkaDo yojana kApatuM cAlyuM ! jyAM jyAM gayuM tyAM tyAM kaMpatI pRthvI ne dhrujatA sAgaro joyA. trAhimAm ! trAhimAm ! re, marelAne mAravA zA ! rAmabANa nabaLAne ne vIMdhe, zaraNe AvelAne na vIMdhe ! bANanA teja pAse sUrya paNa jhAMkho paDI gayo. e rAmabANa cAlatuM cAlatuM rAjabhoma pAse AvyuM. tyAMnA ghUghavatA maherAmaNa para AMTo devA lAgyuM. paNa maherAmaNanuM eka mojuM paNa na khaLabhaLyuM ! jANe e maherAmaNe kahyuM : "AvI jA mArA haiyAmAM. garbhavatInI jema tane garbhamAM rAkhI sadAkALa sevavAnI hAma dhAruM chuM ! bANa rAjabhomanA A sAgara haiyAmAM pravezI gayuM. sAgaravaiyuM vIMdhI pAtALamAM pravezya. pRthvI cirAvAno eka bhayaMkara ghoSa jAgyo. dharatInA baMdha AMcakA khAvA lAgyA. kANA thayelA ghaDAmAM bhareluM jaLa jema vahI jAya, ema rAjasAgaranAM anaMta jaLa pAtALamAM alopa thaI gayAM. UMcA parvato bahAra nIkaLI AvyA. sukI retIno virATa pradeza prasarI rahyo. rAjabhoma makAMtAra banI gaI. jhADapAna khalAsa thaI gayAM. cAre tarapha retInAM raNa DekA devA lAgyAM. jyAM jahAja pravAsa kheDatAM tyAM ratanAM jahAja jevI UMTonI vaNajhAra paMtha kApatI najare paDavA lAgI ! zrIrAme mA~nI A bhomakAne bhALI ! eNe kahyuM : "bhale tamArI dharatImAMthI pANI cAlyuM gayuM, paNa A bhUminAM mAnavIomAM pANI abhare bharAze. pANIdAra mAnavI, AbadAra oratono A deza sarjAze.' pelI tarapha jIvanayAcaka dakSiNa mahAsAgare setu bAMdhyo, ne tApasa rAma sItA nArane laI AvyA, paNa e divasathI A mabhUmi balidAnanI bhUmi lekhAI ! A bhUmi para paMjAba, siMdhu ne himAcalathI aneka kSatriya rAjAo AvyA. e dharatIe emane Azaro Apyo. sahue eka avAje A bhUminA mAnavIne biradAvyA. mANasa marudharIA, mANeka sama gUMthA.' e A mabhUmi ! bAlusuMdarIe eka zvAse kahevAtI potAnI vAtano aMta ANatAM kahyuM : "A vAta ane ApaNI vAta vacce lAkho varSonuM aMtara che. meM je bhUminI vAta karI, e kevI che enI tane samaja ApavA meM A kahyuM che ! mArI vAtanI kiMmata ochI na AMkato. vyAsanuM lakheluM mahAbhArata jevuM ja A madhyakAlanuM mahAbhArata che. | 'have e marabhUmino mahAna gaDhe ane e gaDhanA mahAna mAliko : jeono A bUrA devaLanI vAta sAthe saMbaMdha che, teonI kathA kahIza." 'jenI vAta huM karavAnI chuM, e vIro paNa eka vakhata bhIDa paDatAM A dharatIne Azare AvyA. A dharatIe e zurApUrAone AdaramAna ApyAM. kanojanI itra ane tAMbulanI manohAriNI bhUminA e bAliMdA hatA. emanA kanojane yavanoe kabaje karyuM hatuM. tyAMnA gaharavAla rajapUtoe hijarata karI. cAlatA cAlatA rAjapUtAnAnA A mAravADa pradezamAM AvI vasyA. ahIM rAThoDa kahevAyA. rAThoDoe jodhapura vasAvyuM : emAM paNa pahelo amUlakha mAnavabali apAyo ! suMdarIe ahIM potAnI vAta thaMbhAvI. jayasiMha citravat sthira besIne sAMbhaLI rahyo hato. rAta vItatI jatI hatI. vIra rAThoDanI jUnI rAjadhAnI maMDora(madhyapura)mAM hatI. 4thI sadIthI enuM astitva manAya che. kanoja thI gAIDavAla rajapUto ahIM AvI rAThoDa tarIke oLakhAyA, e vAtane mAnanIya purAtattvavida zrI jhAju bhrama mAne che. A jAti dakSiNamAMthI AvelI che, ne tenuM prAcIna rUpa ' Ta' che : jema citrakUTa parathI cittoDa thayuM tema rASTrakUTanuM rAThoDa thayuM. rAjapUtAnAnA vartamAna rAThoDonA mUla puruSa rAva sIMhAnA mRtyulekhamAM paNa rAThoDa zabda che. rAThoDa caMdravaMzI che. rAva sIMhA (vi. saM. 1553) kannojathI rajapUtAnAmAM AvelA. dvArakAnI yAtrAe jatAM gujarAtanA solaMkI rAjAnI putrI paraNelA. suMdarIe vAta zarU karI D 37 36 B bUro devaLa
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjiyo DholI. sudarIe pharI vArtAno prAraMbha karyo. e pahelAM eNe potAno kezapAza choDI emAMthI eka sonAnI DabbI kADhI, e nAnI DabbImAM rahelo kAdaviyo vIMchI laIne potAnI jIbha para laTakAvyo. vIMchIe to enA svabhAva mujaba DaMkha mAryo, lIlA raMganuM cakAmuM paDI gayuM. zramita dekhAtI suMdarInA deha para thoDI vAramAM tAjagInI lAlI jhagI rahI. vIMchI thoDI vAre nizcata thaI bhUmi para paDyo. suMdarIe ene upADIne DabImAM mUkI punaH vAtano dora sAMdhyo. eNe kathA kahevI zarU karI, | 'bUro devaLa je bhUmi para baMdhAyuM, e bhUminI kathA teM sAMbhaLI have enA rAjavIonI ne enA killAnI kathA sAMbhaLI le ! kahevata che ke rAjA kALanuM kAraNa che." | 'gujarAtamAM navuM varSa kArataka mAse bese. mahArASTramAM caitra mahine navasaMvatsarano tahevAra UjavAya, paNa mAravADamAM to zrAvaNiyuM varasa bese !' 'evA eka varSanA prAraMbhe jyAre AkAza jharamara jharamara motI varasAvatuM hatuM, tyAre jodhAjI rAThoDa mAravADanI rAjadhAnIno pAyo nAkhI rahyA hatA, ne joradAra gaDha caNAvI rahyA hatA.' rAva jodho eTale e kALano aNanama yoddhAM. ene zatrune sahelAIthI paDakArI zakAya tevo aNanama killo bAMdhavAnI mahecchA jAgI. muhUrtamAM maMgala karavA mAravADanA mahAna siddha jogI harabhamajI padhAryA. A siddha jogI vize aneka lokavAyakAo hatI. e pANI para cAlatA. AkAzamAM vicaratA. mana cAhe tyAre pratyaya thatA. mana cAhe tyAre adRzya thaI jatA. A mahAna yogIe AMkho baMdha karI samAdhi caDhAvI. paLa-vipaLamAM agamanigamamAM pharI AvyA, AkhA brahmAMDane AMTo daI AvyA. thoDI vAre emaNe netra kholyAM. teo kaMIka kahevA mAgatA hatA. emanA hoTha halyA na halyA ke rAva jodhAjI hAthanI be aMjali racI sAme natamastake UbhA rahyA : 'hukama pharamAvo siddhanAtha !' *rAva jodhA siddha jogInA mukhamAMthI nIkaLatA pratyeka zabdarUpI svAtinA biMdune cAtakanI jema jhIlI levA mAgatA hatA. yogIrAja bolyA : 'bhAIo ! Aja eka evA mANasanI jarUra paDI che, jodhAjInA koTa mATe, je mANasa rAjIkhuzIthI potAnA prANano bali Ape : pAyAno paththara banI jAya.' rAva jodhA A mAgaNI sAMbhaLIne manamAM samasamI rahyA. yuddhamAM prANa ApanAra seMkaDo madhariyA yoddhA emanI pAse hatA; paNa ahIM patharAmAM jIvatA prANa dharabI denAra koI maLe paNa kharo, ne na paNa maLe ! thoDI vAra koI na bolyuM. sau ekabIjA sAme AMkho phADIne joI rahyA. A mUMguM nATaka keTalIka vAra cAlyuM, pachI e mRtazAMtine yogIrAje bhedI : 'gAmamAM notarAM pheravo !' siddhajogI harabhama bolyA : "prANa ane pAyAnA dharmavivAhanI kaMkotarI pheravo. potAnA rAjA mATe, potAnA deza mATe, potAnA bhAIo mATe koNa prANa ApavA taiyAra che ? prANamaya rAjanA vAvetara mATe mahAprANanAM khAtara koI Apaze kharo ?" nagAre ghAva thayo, ne gAma dhaNIdhaNI UThaDyuM. core ne cauTe loka ekaThuM maLyuM. kSatriyo kahevA lAgyA : "Ama kamote te marAya ? ghAva daIe ne ghAva jhIlIe, emAM kSatriyanI zobhA : brAhmaNo kahe : 'ApaNuM kAma to zAstra jovAnuM ! zAstra to dIvo che. e dIvo dharavAnuM kAma ApaNuM ! Ama pANA heThaLa koNa pilAI mare ?" vaizya vicAravA lAgyA : "dhana joItuM hoya eTaluM laI jAya, bAkI to dhULe mATImAM dharabAI javuM, e to vaLI kyAMno prajAdharama ?" zUdrone to AnI kaMI gatAgama ja na paDI. emaNe kahyuM ke chAzavAre ne chAzavAre ujaLiyAta loko AvA ne AvAM kaMI tUta zodhI kADhe che ! emane to jIvananA AnaMda utsava joIe; motanAya AnaMda utsava joIe. A vakhate rAjiyo nAmano DholI paragAmathI pAcho cAlyo Ave, potAnI juvAna patnIne suvAvaDe mUkIne Ave. eNe gAmamAM buMgiyo Dhola TipAto sAMbhaLyo. saDapa laIne Ubho rahyo, ne pUchavA lAgyo : 'bhAI ! Dhola zeno TipAya che ?" rAjIyo DholI D 39
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ koIe uttara vALyo : 'rAva jodhAjI gaDha caNAve che. siddha jogI harabhamajIe bhAkhyuM che, ke pAyAnA pANA tarIke koI nara jIvato caNAya, to A gaDha, A rAjya calAvanAranA vaMzamAM yAvacaMdradivAkarauM rahe !' 'te evo nara nathI maLyo ?' rAjiyAe prazna karyo. "ema evo nara kaMI rastAmAM paDyo che ? che tArI marajI ?' bUMgiyo vagADanAre jarA ToLamAM kahyuM. 'alyA, emAM te vaLI marajI zI ne vaLI arajI zI ! ApaNA vinA te zuM rAjapATa sUnAM paDI javAnAM hatAM ! mANasa mANasane kAmamAM Ave enAthI rUDuM zuM ?' rAjiyAe kahyuM. 'jhAjhI vAtanAM gADAM bharAya. TUMkuM kara ! to tuM che taiyAra ?' DholI muddAno prazna karI rahyo. 'ahIM kyo bhAI nA kahe che ? mANasa mANasanA khapamAM Ave enAthI rUDuM zuM ?' 'alyA, bairIne to sImaMte mokalI che !' 'te kaMdorAbaMdha dIkaro jaNaze. rAja to prajAnuM mAbApa che. rAja ene pALaze. kSatriyaputro rAjanI rakSA mATe roja mare che, ko'ka dI ApaNe paNa sATuM vALavuM ghaTe ne ! bhAI, rAjamAM khabara karo ke huM rAjI chuM.' 'kaMI paiso-Tako joIto hoya to mAgI leje alyA ! rAjAjIe moMmAMgyuM dhana ApavA kahyuM che.' 'bhAI ! A to ApaNo prajAdharama ! dhanathI dharma na vecAya. paiso to mANasanA hAthano mela che. taka maLe to jhaTa laIne dAnanA pANIthI hAtha dhoI nAkhavA.' 'alyA ! vicArIne vAta karaje, pachI pastAIza. boleluM pachI pALavuM paDaze.' 'pastAvAnuM zuM che ? rAjane mATe ne lokane mATe maravuM emAM vicAravAnuM zuM ne pastAvAnuM zuM ?' rAjadarabAre khabara pahoMcyA. rAva jodhAjI manamAM mUMjhAtA beThA hatA. A gaDha to caNAya tyAre sAco, paNa emanA AtmAbhimAnarUpI gaDhanA cUrecUrA thaI rahyA hatA. tyAM A samAcAra maLyA. emanA haiyAmAM harSa na mAyo. e doDyA ne rAjiyAne bAthamAM ghAlIne bheTI paDyA. gadgada kaMThe bolyA : 'rAjiyA ! mArA rAjyamAM tuM kSatriyaputra ke brAhmaNaputrathI paNa savAyo ! dhanya tane, dhanya tArI jananIne !' majUro kAme lAgyA, dhaDAdhaDa pAyo khodAyo. rAjiyAne haiye harakha mAto nathI, kSatriya yoddhAonI zaramano pAra nathI ! 40 D bUro devaLa are, mAthe maradAInAM cAra cAra chogAM ghAlIne pharanArA lAkha lAkha mAnavIomAM marI jANyuM eka rAjiyAe. rAjiyAne siddhajogI harabhame AvI AzIrvAda ApyA. pUjArIe pavitra maMtro uccArI kapALamAM tilaka karyuM. zarIre caMdana aryuM. gaLAmAM phUlonI mALA paherAvI ! pAyo khodAI gayo hato. rUpALI beThaka racAI gaI hatI. harakhAto harakhAto rAjiyo tyAM jaIne beTho. mAnavamedanIno sumAra nathI. loko 'jaya aMbe, jaya aMbe' kahI rahyA che, hAtha joDIne praNamI rahyA che, puSponI varSA karI rahyA che ! rAva jodhAjI karatAM DholI rAjiyo vadhu mAna pAmI rahyo che ! rAjA to nirjIva sonAnA siMhAsane bese, rAjiyo prajAnA hRdayasiMhAsane caDhI beTho che. vAha rAjiyA vAha ! vAha tArI janetA ! 'sau bhAIone rAma rAma !' rAjiyAe be hAtha UMcA karI cAre tarapha najara pheravatAM jorathI uccAra karyo, ne lAMbI soDa tANI brAhmaNone maMtroccAra zarU karavA kahyuM, kaDiyAone kAma zarU karavA izAro karyo, sUto sUto rAjiyo AkAza sAme hAtha joDI rahyo, aMtarajAmIne yAda karI rahyo. patharA mUkanAranA hAtha kaMpyA, paNa rAjaAjJA hatI. tarata caNatarakAma zarU thayuM ! rAjiyAnA paga DhAMkyA. peTa sudhI caNatara AvyuM. have phakta AkAza sAme UThelA be hAtha ne hasatuM moM dekhAtuM hatuM. kaDiyAe devane puSpa dhare ema paththaranI zilA mUkI. eka mUkI, bIjI mUkI, trIjI mUkI ! pAyo purAI gayo ! rAjiyAnI jayathI ne jaya aMbenA nAdathI AkAza guMjI UThyuM. siddhajogI harabhamajIe AzIrvAda ApatAM kahyuM : 'AtmatyAgI rAjiyAnI samAdhi para khajAno ane nakkArakhAnuM caNAvajo. khajAne khoTa nahi Ave, nagAre coTa nahi Ave ! rAva jodhAjIe mastaka namAvyuM. tarata pradhAnane bolAvyA ne rAjapharamAna kADhI rAjiyAnA vaMzavArasone caMdra camake ne dinakara tape tyAM sudhI kheDavA jamIna kADhI ApI ! jAdugaranI sAdaDInI jema rAva jodhAjIno rAThoDI killo jotajotAmAM caNAI gayo. killAnI pAse nagara paNa vasyuM. mAravADanI e rAjadhAnI, marukAntAranuM e pATanagara ! enuM nAma jodhapura ! n rAjIyo DholI C 41
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ cataro gahalota "jayasiMha !" suMdarIe juvAnanI jarA vadhu pAse jatAM kahyuM : "kevI A bhUmi ! strInI zIlarathAmAMthI sarajAyelI ! ne kevuM A nagara ! eka adanA reka mANasa paNa haiyAnA amIra AdamInA hADa para caNAyeluM ! | 'e pachI vakhata vakhatanA vAyarA vAI gayA, jodhapuranA killAvALI ghaTanA banI vikramanA 1515mA varSamAM, ane have tane huM jyAM laI jAuM chuM, e vAta banI vikramanA 173pamAM varSamAM.' cAlyo Ava ! huM tane rAjiyAnA Atmabhoge caNAyelA jodhapuriyA gaDhanI pAse, regIstAnanA dhULanA bavaMDara vacce AvelI, nAnIzI bagiyAmAM laI jAuM chuM ! enuM nAma che "kAgAkA bAga.' baso-savA baso varSono gALo vaTAvI ApaNe A bagiyAmAM pravezIe chIe !' suMdarI vAta karatI karatI vadhu najIka sarI. jayasihanuM mana duvidhAmAM paDyuM hatuM. ene devaLanI dharmazALAmAM sUtelo bhAI bhulAI gayo hato, sUranI yAda vIsarAI gaI hatI, dIna ne duniyAnI koI yAda tenI pAse rahI nahotI. mAtra be ja vAto enA mastiSkamAM guMjI rahI hatI : eka bhUro devaLanI rasabharI chatAM vicitra kahANI ne bIjI vilakSaNa chatAM manane lobhAvanArI A bhedI suMdara strI ! suMdarI najIka AvatAM, jayasiMha enA rUpane barAbara vilokI rahyo. priyatamAnI soDamAM chupAvA jatI navoDhAnI lAlI enA mukhAraviMda para hatI. koI anAghAta kusuma kanyakAnA jevAM caMpAnI DALa samAM komaLa enAM avayavo hatAM. tAjI hoLI ramIne AvelI navavadhUnA jevI enA paganI pAnIo hatI. jayasiMha rAjavaMzI hato. rAjavaMzIone bIjuM zikSaNa maLe ke nahi paNa nArIrUpanA parIkSaNanuM zikSaNa gaLathUthImAMthI maLyuM hoya che. sattA ne saMpattivAna lokono svabhAva raMgaraMganAM rUpakaDAM phUlo para pataMganI jema pharavAnone rasa cUsavAno paDI jAya che. e jIvananA anubhavI jayasiMhane koI vAra ema thatuM ke doDIne A suMdarIne gADha AzleSamAM laI lauM ! kacaDI nAkhuM ! suMdarIo e ja rIte prasanna thAya, moMe nA hoya, aMtaramAM hA hoya, paNa suMdarInI ajaba vAto tenI A hiMmatane toDI nAkhatI hatI, e vicArato ke jIvanamAM mANasane mAtra strI sAthe ja jIvavAnuM nathI, hajAro anya pharajo bajAvavAnI hoya che. bhUro devaLanI vAtamAM rAjanItinI samaja che. bhAvinAM rAjakIya vamaLomAM e kathA upayogamAM Ave ! ane aMte A strIno bheda paNa emAM ja kaLAze ! utAvaLa sArI nathI ! duvidhAmAM paDelA jayasiMhane aMtaramAM koI pokArIne kahetuM: 'are yAra, "na idhara ke rahe, na udhara ke rahe : na khudAhI milA, na bisAke sanama" Aha ! UTha jayasiMha ! tArA rAThoDI paMjAmAM A khuzabodAra phUlane dabAvI de ! jIvananI moja mANI le ! jayasiMhanI AMkhomAM bhUkha camakavA lAgatI. e suMdarI tarapha zikArInI najare nihALI raheto. pahelI paLe e mugdhA jevI lAgatI, godamAM laI zakAya tevI phUladaDA jevI bhAsatI, bIjI paLe koI yoginI maiyA samI lAgatI. vikArathI enI sAme jovAmAMya enI nayanavAlA jANe dajhADatI. jayasiMhanuM mana vAre vAre kANA ghaDAmAM rahelA pANInI jema hiMmata hArI besatuM. je mana ema kahetuM ke suMdarI e kalI che, bhAre ekAMta che : e mana bIjI paLe cetavaNIno ghaMTa vagADIne kahetuM ke te pote ekAkI che, suMdarI zetAna che. ekAMta bhayaMkara che ! nAnA zvAnebALane ramADatI hoya, paTAvatI hoya ema suMdarIe AgaLa bolavuM zarU karyuM : 'rAva jodhAno koTa ne rAva jodho. duniyAnI bharatIoTanuM A nagara jodhapura. eNe thoDA vakhatamAM moTI UthalapAthalo joI. hiMdupada pAdazAhI sthApI zake, evA mahAna rAjAo enI pATe thayA, musalamAna saltanatane majabUta karanArA vIranaro paNa enA siMhAsane AvyA. kadIka emanA bhAgyamAMthI jodhapuranA rAja mahela asta thayA, ne vanajaMgala emanAM vAsasthAna banyAM. bUro devaLanI kathAno mULa pravAha jyAMthI zarU thAya che, e vakhate mahArANA jasavaMtasiMha rAja kare . mogala saltananatA e thAMbhalA-chatrapati cataro gahelota | 43
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivAjI sAme caDhelA, paNa zAhajahAM ne auraMgajheba vacce e pula banelA, ne pula khaLabhaLyo tyAre emaNe paNa 'jIsake taDameM laDuM usake taDameM hama'nI nIti ajamAvelI. AlamagIra bAdazAha gAdIe Avyo, paNa e A jodhapurarAjane chaMcheDI paNa na zakyo, ne emanAthI kadI nirbhaya paNa na rahyo ! 'rAjaramatanA mahArathIo haMmezAM hAthInI jema dekhADavAnA ne cAvavAnA dAMta judA judA rAkhe che ! mahArAjA jasavaMtanuM paNa evuM, je bAgamAM ApaNe pravezIe chIe, e mahArAjA jazavantasiMhano racelo bAga che. nAma kAgA kA bAga. 'gaI kAlanA zahenazAha zAhajahAM, ne AjanA bAdazAha AlamagIra auraMgajhebanA pratyakSa sevaka ne aMtarathI hiMdupada pAdazAhInA sthApaka zivAjInA pUja ka e mahArAjA ! mAravADanA A vIra adamya sAhasI rAjavInA nAmathI kAbulanA khUMkhAra paThANanAM chokarAM raDatAM chAnAM rahe che ! che rajapUta paNa mogalomAM eno rUAba vakhaNAya che. bhAratabharamAM jyAre bhAratasamrATa zAhajahAMne potAnA putra dArAthI paNa dahezata jAgI, varSothI potAnuM namaka khAtI, samAna dharmI, potAnI muslima senAno paDachAyo paNa harAma karyo tyAre vizvAsa Avyo eka mahArathI jasavaMtasiMha para ! killAnA dvAre emane cokIe niyukta karyA. rAjanItinipuNa auraMgajhebe paNa A bahAdura mAnavInA hAthe eka be vAra sAmAM moMnI thapATa khAdhI hatI, chatAM jIvanabhara zAhI maherabAnInAM vAdaLa ene mAthe varasatAM rAkhyAM hatAM. ene potAno rAkhavAmAM sAra hato, pArako karavAmAM prANanI ciMtA hatI. mevADamAM rANA rAjasiMha hatA, mahArASTramAM zivAjI hatA, buMdelakhaMDamAM chatrasAla hatA, paMjAbamAM zIkha guru hatA. mathurAmAM jATa hatA. sahu bAhya ne aMtarathI mogalonA virodhI banI rahyA hatA, tyAre A mAravADapati jazavaMtasiMha bahArathI bAdazAhanA hatA, aMtarathI vaLI sAva aLagA hatA. 'phisala paDe para haragaMgA' jevuM emanuM valaNa hatuM ! marAThA jAgyA, buMdelA jAgyA, tyAre jAgatA rajapUto ne raNabaMkA rAThoDo soDa tANatA hatA sUvA mATe ! talavAronAM teja enAM e hatAM, paNa paradezIonI sevAmAM arpita hatAM :rAjA jasavaMtasiMha emAMnA eka ! A rAjAe yavanasaraparastI svIkArI kAbulanA vIromAM jema potAnI vIratAnAM gIta guMjatAM karyAM hatAM, ema kAbulanI vADIomAM paNa potAnI dhIratAnAM gIta guMjatAM karyA hatAM. emaNe tana, mana ne dhana kharcIne kAbulanI vADIomAM UgatAM rasabharyA anAra lAvIne potAnI mabhUmimAM vAvyAM hatAM. A B bUro devaLa je pradezanI nadIomAM eke nadI sajIvana nathI vahetI, e pradezamAM kAbulanI vADIonAM mIThAM anAra vAvavAnI kalpanA paNa kema thaI zake ! paNa jasavaMtasiMha konuM nAma ! jo kAbula jevA ujjaDa, khUMkhAra ne bhayaMkara pradezamAM potAnI vIratAnAM vRkSa vAvI zakAyAM, to marubhUmimAM anAranAM vRkSa vAvavAM ene mana ramata hatI ! A jodhapuranA jAme eka kuzaLa mALI zodhI kADhyo. enuM nAma cataro gahalota ! cataro mALI vanaspationo jIva hato. dareka vRkSa enI sAthe vAto karatuM. dareka vela potAnuM darda enI pAse pragaTa karatI, haraeka gula enI pAse thanaganatuM mahArAja jasavaMtasiMhe catarAne kAbula teDAvI kahyuM : 'catarA ! mAruM eka kAma karIza ?" 'hajUra ema kema pUchavuM paDyuM ? mAravADanA dhaNIne cAmaDInA joDA sivaDAvuM toya ochA che !' mane tArI cAmaDInI jarUra nathI, tArI caturAInI jarUra che." 'emAM ATaluM badhuM mane pUcho cho zuM ? je hukama hoya te kaho. jodhapuravAsIo jagatapitA pachI bIjuM nAma jodhapurapatinuM le che ! Ape to ahIM paNa-ATale dUra mAravADanuM nAma UjaLuM karyuM che !' | hukama kahe to hukama, vinaMtI samaja to vinaMtI, mAravADarAjanI manasA e che ke A anAra ahIMthI laI jA ! jodhapuramAM ene vAvI de ! e mAruM smAraka thaze. bhAI catarA ! yoddhAnuM jIvana keTaluM ? paLa be paLanuM. eka sAmAnya gaphalata, paThANanI eka chUrI ! eka ghA ! ne jIvanano badho saravALo paLabharamAM pUro thaI jAya.' rAjA jasavajonA zabdomAM rAjA-prajAnuM heta-prIta nItaratuM hatuM. bApa-dIkaro jANe vAte vaLagyA hatA, ne vAta hatI baMnenI mAtRbhUminI ! 'hajUra, mArAthI kaMI samajAtuM nathI. anAra ApanuM smAraka ? eka tuccha phaLa ?" 'hA, catarA ! tane to mArA jIvana sAthe kaMI saMbaMdha nathI. tame to mAtra sevA karatAM zIkhyA cho, TIkA nahi ! rAjA game tevo hoya ane tame rAma mAno cho ne enuM rAja game tevuM hoya toya rAmarAjya mAno cho.' 'paNa tane mArA dilanI A tamannA pAchaLa rahelo thoDo itihAsa jaNAvuM. e jANIza to tane paNa umaMga Avaze. mArA pitAne anArakalI nAme eka upapatnI hatI. jevuM nAma tevA guNa ! pitAjI to e phUlanI pAchaLa bhramara thaIne UDatA hatA, huM to hato phaTAyo. pATavI to hatA moTA bhAI amarasiMha ! paNa bApa-dIkaro vacce khaTarAga cAlyA kare.' 'rAja kAjamAM to catura hoya e phAve. eka vAra huM anArakalInA mahele jaI cataro gahalota D 45
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ caDyo. pitAjI ane anAradevI vArtAvinodamAM magna hatAM. mane joIne baMne UThIne mArI sAme AvyAM. meM tarata ja bAjumAM paDelI emanI baMnenI nakazIdAra mojaDIo laIne teonA paga AgaLa dharI dIdhI, huM samaya varto. anArakalI to AzcaryamAM paDI gaI. e yavanI hovAthI rajapUto eno tiraskAra karatA hatA; ne huM khuda rAjakuMvara thaIne A rIte varte ? eNe kahyuM : 'kuMvara ! A zuM karo cho ? mArI mojaDI upADo cho ?' 'meM kahyuM : tame to mArAM mA cho. tamArI mojaDI upADavAmAM mane zarama kevI !' 'anArakalI mArA para phidA thaI gaI. eNe e vakhate ja manamAM nizcaya karyo ke jasavaMtane ja mAravADano svAmI banAvavo.' mAre mATe eNe Abha-pAtALa eka karyAM. mArI preraNA mUrti paNa e banI ! 'pitAjI to enI pAchaLa laTTu hatA. e potAnA irAdA mATe sAvadha hatI. pitAjI mRtyu pAmyA, tyAre gAdI mATe bhayaMkara vAvaMToLa jAgyA. mane aMdhakAra gherI vaLyo tyAre e anAradevI mAre mATe dIpaka banI. eNe mane doryo. pote jhajhUmI, ne e anArakalInA ja pratApe mane phaTAyAne jodhapuranuM rAja maLyuM. huM e mAtAnI bane teTalI sevA karavA cAhato hato. paNa temanI sevA huM lAMbo samaya na karI zakyo. rAjakAjamAM DUbelA mane eka divasa bhALa maLI ke saradAroe ene viSa ApI dIdhuM che ! enuM tarpaNa koIka rIte karavuM, enI mAnavatAne mAre mAravADamAM ropavI, e icchA ghaNA vakhatathI mArA dilamAM che, ane e mATe kAbulathI anAra laI jaIne tyAM vAvI de ! anArAdevInuM e rIte tyAM smAraka thaze. patharAnAM smAraka Aja che, ne kAle nahi rahe. A smAraka amiTa raheze. catarA ApaNe e devIne A rIte eMjila ApIe ! cataro gahalota kuzaLa mALI hato, paNa kAbulanI attara jevI soDama ApatI mATI kyAM ne marubhUminI sUkI reta kyAM ? kAbulanAM ThaMDAM mIThAM havA-pANI kyAM ne marubhUminAM garama Aga varasAvatAM havA-pANI kyAM ? rAjA jasavaMtasiMhe e vakhate catarAne kahyuM : 'pelA kAgaDAnI vAta jANe che ne ! kAgaDo tarasyo hato. kUMjAmAM pANI hatuM, paNa pANI ghaNuM UMDuM hatuM - potAnAthI pahoMcAya tema nahotuM. chatAM dhIre dhIre eka eka kAMkaro nAkhI pANI upara AvyuM. dhIraja ne khaMtathI dareka kAma thAya che ! vakhata, mANasa ne dravya - traNanI ciMtA na karIza. mAruM kAma karI de, catarA ! mane RNamukta banAva ! mArI sAthe tAruM nAma paNa amara thaI jaze !' catarAnI hiMmata cAlatI nahotI, paNa potAnA rAjAnI vinaMtIne e pAchI ThelI na zakyo. eNe kahyuM : "mArA hADanuM khAtara karIza, paNa anAranI vADIo 46 D bUro devaLa ucherIza. rAjan ! mArA dehanAM hADa, cAma ne mAMsa paNa zuM jodhapuranI mATIne pheravI nahi zake ? phaLadrupa nahi banAvI zake ?' mahArAja jasavanta UThyA. dhULabharyAM vastravALA catarAne bheTI paDyA. cataro bIja laIne jodhapura Avyo. bI vAvyAM ne vADIo karI, paNa dhULanA Dammaro, pANInI taMgI ne dhagadhagatuM AkAza enA zramane vyartha karatAM hatAM. catarAne ghera cAra bALako ramatAM thayAM, paNa enA bAgamAM eka jhADane phaLa na AvyAM paNa cataro to pRthvIno jIva ! vanaspati mAtrano mitra ! Akhare bhUmidevatA jAgyA. vRkSadevatA rIjhyA ne anAranAM jhADa khIlyAM, phaLaphUlathI lacI paDyAM. kAgAno bhAga dezadezamAM paMkAI gayo. are ! AkaDA, khera ne bAvaLanI A bhUmimAM anAravRkSonI madhura chabI kyAMthI ? ane te paNa kAbulI anAranI !jenA eka phaLamAM badhe jAma bharAya eTalo rasa chalakAto hoya che ! koI svapnadraSTAnuM svapna to A retabhUmimAM pAgaryuM nathI ! ke marubhUminI mRgamarIcikA jevuM A koInuM kalpanAudhAna to nathI ne ! nA, nA, pelo sAdhu paNa e ja gIta guMjato A kAgAnA bhAga tarapha ja Ave che ! gAnAranA svaramAM madhuratA sAthe AchI Ardra karuNatA paNa ghUMTAI rahI che. re ! saMsAramAM jyAM sahu potapotAnI pIDamAM paDyAM hoya, tyAM pArakAnA AvA karuNAbhAva tarapha koNa lakSa Ape ! kAgAno bAga ! nAma bhale vicitra hoya, paNa e rAjabAga che; jenA nAmano jaza bAgamAM vyApta che, evA raNabaMkA rAThoDa rAjavI ne gujarAtanA eka vakhatanA sUbedAra rAya jasavantasiMhano e bhAga che ! A sAdhunA mukhe e bhAganAM, e catarA gahalotanAM, e anArAdevInAM ne e rAjiyA DholInAM gIta che ! e evA arthanuM gAya che, ke jyAre jyAre mANasane mAthe upAdhi AvI che, tyAre hIrA-mANeka vyartha thayAM che ne rastAnI dhULe enuM rakSaNa karyuM che : mATe ja mATIne sahu koI mAtRpade sthApe che, hIrAne koI pitRpade sthApatuM nathI ! e gAya che, ke moTAnI moTAI jyAre jIvanadharma adA karavAmAM aphaLa nIvaDe che, tyAre nAnAzA mAnavInI nAnIzI AtmadIvaDI ghora aMdhakAramAM ajavALAM vere che ! mATe AbhanA sUraja jeTalAM, mATInA koDiyAnAM saMsAramAM mAna che. koI divasano dIvo che. koI rAtano dIvo che. baMne samAna che. baMne aMdhArAM ulecavAnuM ane pathapradarzakanuM kAma kare che. cataro gahalota | 47
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAgA phA bAga bagiyAM harI rahelI ! sAdho, bagiyAM harI rahegI ! prAtaHkAlanI khuzanumA havAmAM eka sAdhu gIta guMjato cAlyo jato hato. enI sUrAvali jodhapura nagaranA mahAna gaDhane mAthe paDachaMdA pADatI hatI. sUtelAM mAnavIne ja gavato, sUtelAM ja Lane jagavato e jAnasAgara ane kalyANasAgarane kAMThe kAMThe thaI rAInA bAganA raste vaLyo. e bAga vaTAvI rAva jasavaMtasiMhe vasAvelA *jazavaMtapurA'mAMthI e sAdhu gIta gAto AgaLa vadhyo. bagiyAM harI rahelI ! sAdho, bagiyAM harI rahegI ! paMkhIoe hamaNAM ja gAna AraMbhyAM hatAM. e gAnanI sAthe potAnI sUrAvali joDato sAdhu AgaLa ne AgaLa vadhyo. mAdhukarI ApavA dvAra para AvelI gRhavadhUonAM AmaMtraNane Thelavato sAdhu, khAlI hAthe ne khAlI pAtre AgaLa ne AgaLa vadhyo. re ajaba sAdhu ! tane zuM khape ? paNa koInI vAta para laya ApyA vinA e sAdhu kAgAnA bAga tarapha cAlyo jato jovAyo. mahAna zahIda rAjiyAnI zahAdatane Aje baso varSa vItI gayAM hatAM. kALanI cakkImAM mUThI bAjarAnA kaNa jevAM varSono hisAba kevo ! jodhAjIno e 'gaDha jodhapurIo' bhAre bhAre duzmanono ghA khAIne lIlI keLanA vana jevo khIlI beTho hato. lIlI keLanA vanane varSe vADho to ja e lIluM rahe, ema jodha-puriyo gaDha paNa varasovarasanA jakhama veThato aNanama joddhA jevo khaDo hato. e gaDhanI pAse, regIstAnanA dhULanA bavaMDara vacce 'kAgAno bAga' Avelo hato. IrAnI kavio jenA phaLane mAzukAnA vakSasthaLanI upamA Ape che, bhAratIya bhATacAraNo jenAM bIja sAthe padminIonI daMtapaMktione sarakhAve che, e anAranAM vRkSono A bAga hato. Aje e ja bAgamAM eka puruSa anAravRkSanI DALI pakaDIne Ubho hato. enI hAjarI ja udyAnane bharI detI hatI. eno cahero kaDaka; mukhamudrA prabhAvazALI ne dehayaSTi pracaMDa hatI. zarIra para khAsa alaMkAro nahotA, paNa nAnA nAnA asaMkhya ghAva alaMkAranI suzrI khaDI karatA hatA. e puruSa vAraMvAra nAnA-moTA ghAva tarapha joto, ne enI dRSTi ApoApa prasanna thaIne pAchI pharatI. mANasa potAnA mAnacAMdane jue, ne jema AnaMda anubhave evI e puruSanI dazA hatI. enI dADhI bharAvadAra ne mUcho thobhiyAvALI hatI. ene jotAM ema lAge ke mANasa lAge che suzIla paNa vakhata Ave yamarAja sAthe bAkarI bAMdhe evo narasiha che ! e puruSanA zravaNapaTa para, prabhAtanI vAyulaharIo sAthe AvatuM pelA sAdhunuM gIta AvyuM. jaMgalamAM ajANya 20 sAMbhaLato ezvanA kAnanI TIziyo jema khaDI thaI jAya, tema puruSanA kAna saravA thayA. eNe gIta gAnAra tarapha kadama baDhAvyA. gAnAra sAva najIka AvI gayo. ene jotAM ja anAravRkSanI DALa pakaDIne UbhelA puruSe utAvaLA chatAM dabAyelA svare koIkane uddezIne kahyuM : 're jagarAma ! teM paNa kharo veza bhajavyo. rAja kAraNamAM pUjanIya vezano A upayoga ? bUrA rAja kAraNe pUjyanI paNa pratiSThA na rAkhI ! soniMga ! jagarAma dilahIthI Avyo che." soniMga, bolAvanAra yoddhA karatAM uMmare kaMIka nAno hato. e anAravRkSonA kyArAmAM pANI pItAM kabUtaro sAthe ramI rahyo hato. jagarAmanA AvavAnA samAcAra sAMbhaLI e doDato Avyo. baMnenI mukhamudrA samAna hatI. bAMdho, dADhImUchanA thobhiyA sarakhA hatA. phakta ekane jotAM ema lAge ke A khullI talavAra che, bIjAne jotAM ema lAge ke A talavAra myAnamAM che. baMne jaNAe sAdhu tarapha joIne kahyuM: 'sAdhurAja ! susvAgatam ! aMdara padhAro !" kAgAnA bhAgamAM jodhapurI caMpAnI ghaTA vacce borasallInAM jhuMDamAM eka latAmaMDapa banAvelo hato. aMdara pANIno kuMDa hato, ne enI AjubAju saMgemaramaranAM virAmAsano hatAM. tripuTI latAmaMDapamAM pravezI. kAgo kI bAga 3 49
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ praveza karatAM ja pelA mukhya mANase prazna karyo : jagarAma ! pravAsa to sukharUpa ! kaho, zA samAcAra che ?" 'rAva durgAdAsa ! dilhImAM kumAra pRthvIsiMhanA mRtyunA samAcAra to Apane pahoMcADI cUkyo chuM. hajI e nakkI thaI zakyuM nathI ke teo jherI pozAkanI asarathI maryA ke zItaLAnI bImArIthI ! hajUra, Akhe zarIre rUpiyA rUpiyA jevaDAM cAMdAM thayAM hatAM. pAsa-parunAM ThekANAM nahi. dilhI darabAramAMthI zahenazAha auraMgajheba pAsethI AvIne sUtA e sUtA. oha ! zuM darda ! zuM pokAra ! he prabho ! duzamanane paNa evuM mota na maLajo !' 'vAru e vAta jUnI thaI, AgaLa ' rAva durgAdAse kahyuM. 'A anAranI vADIonA nirmAtA, hiMdu kulabhUSaNa mAravADarAja jazavaMtasiMha kAbulamAM ekAeka mRtyu pAmyA. tame AvyA tyAre narama-garama jarUra hatA : kAbulanAM havApANI mAphaka nahotAM AvatAM, kumAra pRthvIsiMhanuM mRtyu sAlatuM hatuM, paNa Ama banaze, evI kalpanA koIne paNa nahotI. koI kahe che, ke AlamagIra bAdazAhane A rAThoDa rAjAno manamAM haraNa phaDako raheto, mevADa-mAravADa eka thaI jAya, ne rANA rAjasiMha ne rAva jasavaMta jo dostInAM kAMDAM kApe, to mogala siMhAsana DolavA lAge, e mATe mAravADa rAjano kAMTo kADhaco kahevAya che ! jayapuranA jayasiMhanuM paNa ema kahevAya che !' be ghaDI A samAcAra sAMbhaLI badhA avAka thaI gayA. thoDIvAra svastha thatAM durgAdAse kahyuM : 'Abha phATayuM tyAM thIgaDuM kyAM daIzuM ? daivanI jevI icchA ! Aja ApaNe mAthe duHkhanA dariyA pharI vaLyA che, paNa duHkhamAM hiMmata na hAravI, e vIra ane dhIra puruSanuM lakSaNa che. astu ! bItI tAhe bisAra de, Age kI sudha le,* e nyAye AgaLa kaho. kAbulanA zA samAcAra che ?' 'mahArAjAnA mRtyu pachI huM ahIM AvavA nIkaLyAM. tyAM lAhoramAM be rANIoe eka ja divase-keTalIka kSaNonA aMtare be putrone janma Apyo.' "vAha kismata ! mahArAjA jasavaMta saMtAnanI hAyamAM maryA ne maryA, pachI baLe putra ! rAva durgAdAse jarAka smita karIne kahyuM : emAM zokanI vikarALa chAyA bhaLelI hatI. 'emAMthI eka kuMvara to mArgamAM marI gayo.' 'paNa eka to che ne ! jodhapuranI gAdIno bhANa tape eTale basa, svargastha mahArAjAne meM vacana ApeluM che, ke jIvamAM jIva haze tyAM sudhI jodhapurane jALavIza, jodhapuranI gAdIne jALavIza. soniMga ! mAre batAvavuM che ke rAThoDa saradAronI svAmIbhakti pativratA hiMdu strInI svAmIbhaktithI koI rIte UtaratI nathI.' hareka raNabaMkA rAThoDa e nItino himAyatI che.' soniMge kahyuM. 'duzmananA hAthIne Avato khALavA rAThoDoe haMmezAM vagara AnAkAnIe dehanA durga racyA che." 'vAru, jagarAma ! pachI navA kuMvara keTale dUra che ? ene bAdazAha taraphathI maMjUrInI mahora maLI ke ?" 'hajUra ! bAdazAhane A samAcAra maLyA tyAre eNe hasIne kahyuM : "baMdA kyA cAhatA hai, aura khudA kyA karatA hai, vadhArAmAM umeryuM ke e jodhapurarAjano kumAra dilhI darabAramAM raheze ne zAhI rItarasamathI eno uchera thaze. 'poThiyA pALavAno zokhIna che. bAdazAha ! chatrapati zivAjInA pautrane paNa eNe ema ja rAkhyo che. pachI ?' durgAdAse prazna karyo. | hajUra ! eka tarapha kuvarane teDI lAvavA mogala sipAIo lAhora tarapha ravAnA karyA, bIjI tarapha ApaNA rAThoDa saradArone kahevarAvyuM ke tame tyAMthI khasazo nahi, kAbulIo pAchA tophAna Adaraze.' vAha re auraMgajheba ! AkhI duniyAnAM baLa ane kaLanI tane bheTa maLI che. dharama ane karamabaMnenI gata tane AvaDe che. aMtaramAM mAravADarAjanA sarvanAzanI AkAMkSA ne jabAna para keTaluM premajAdu ! vAha re aja bogajaba AdamI !' durgAdAsathI bolAI gayuM. | 'ane e mATe mulatAnathI zAhajAdA e kabarane jodhapura para javA, AgarAthI mahAna vIra zAistakhAMne jodhapura AvavA, gujarAtathI mahammada amInakhAMne ne ujjainathI asadakhAne baMdobasta mATe ahIM pahoMcI javA pharamAna jArI thayAM che !' 'soniMga ! jema khoLiyuM ne prANa tema nagara ne rAjA, nagaranI rakSA ne rAjAnI rakSA-bemAMthI rAjAnI rakSA pahelI jarUrI che. rAjAne bacAvavA paDaze. game tema karIne ene tyAMthI kADhI lAvavA paDaze. nagaranI rakSA harine hAtha soMpI, ApaNe dilhI pahoMcI javuM paDaze. dilhImAM badhAM kyAM UtaravAnAM che.' 'kizanagaDhanA rAjA rUpasiMhanI havelImAM !' mArA vIra saradAro !' rAva durgAdAse soniMgane jagarAma sAme joI, jANe tamAma rAThoDI vIrone saMbodhatA hoya tema kahyuM : 'rAThoDane mAthe bhagIratha kArya AvI pahoMcyuM. AsamAna ne auraMgajheba be akaLa che. eno bheda pAmavo bhArI che ! paNa rAThoDone rAjA joIe che. mAthA * gaI gujarI bhUlI jA, bhAvinI ciMtA kara ! 50 g bUro devaLa kAgA kA bAga 51
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinAno mANasa khavIsa lAge. rAjA vinAnuM rAjya bhUtiyuM rAja lAge. rAjA joIe ! soniMga ! rAjA laI AvIe ! mastakane zrIphaLanI jema vadherIne paNa rAjAne lIle toraNe laI AvIe." 'jI, sevako taiyAra che. hukama Apo !' calo dilhI !' e dahADe rAThoDa vIronA ghoDA dilhI tarapha UpaDI gayo. kAgAnA bAganAM anAra e joIne nirAzAmAM jhUlI rahyAM, jANe kahetAM na hoya ke amArA dilamAMthI raktano rAto raMga kADhI dUdha jevo ujaLo raMga dhAraNa karatAM zIkhyAM, paNa mAnavahaiyAMmAM jANe mAtAnAM dUdha nahi paNa mAtAnAM rakta siMcAyAM hoya ema hajI lAlamalAla rahyAM , thoDA vakhatamAM jhATakAnAM jhuMDa UDaze, ne talavAronI tALI bAja ze. loDhe loDhuM TakarAya, pachI zuM thAya ? 'pUta rajapUta motathI haMmezAM mahobbata bAMdhe. ahIM marIza. maruM to dena devAnI takalIpha paNa nA lezo; kAgaDA-kUtarAne mAro deha pheMkI dejo. saptAhanA jamaNano AnaMda e prANIone maLaze, toya mArA dehanuM sArthaka mAnIza." "vAha re phUlavAnI ! jayasiMha ! je haiyAnI bhUmine mahobbatanA aMkura phUTI na zake evI rIte ukhara karavAmAM AvI che, tyAM Aja aMkuro phUTavAnI gudagudI thAya che. javAnuM nahi kahuM. jayasiMha ! paNa javuM hoya tyAre khuzIthI cAlyo jaje ! suMdarI vAta karatI virAmAsana para ADI paDI. jayasiMhe paNa laMbAvyuM. thoDI vAra baMne nidrAnA bhujapAzamAM lapeTAI gayAM. vAta karatAM karatAM suMdarIe bagAsuM khAdhuM. prabhAtanI kiraNAvali dUradUra AbhamAM pragaTatI hatI. mALA choDIne devacakalI ne tetara dhULamAM ramavA AvyAM hatAM suMdarIe kahyuM : "jayasiMha ! vAta mArI lAMbI che, ne vakhata atyAre thoDo che. sukhethI jA, juvAna ! pharI koI vAra Avaje . caMpAnI guphA tane AdarabhAva Apaze, paNa mAro bheda koI pAse pragaTa karato nahi." suMdarI ? kyAM jAuM ? kema karIne jAuM ? mana-prANIne pahelAM khIle bAMdhIne bhAvato cAro nIrI pachI kahevuM ke jA, evuM karo cho. javAnuM mana nathI, dhakko mArIne parANe mokalazo, to pAcho ahIM ne ahIM AvIza. khoTuM nahi boluM. tame mane AdarabhAva aryo che eTale kahuM chuM. tamArI vAtanuM kutUhala ne tamArA dehanuM AkarSaNa mane mArI dIna-duniyA bhulAvI rahyAM che. javAnI vAta na karazo.' 'tamArA moTA bhAI savAre UThIne tane nahi jue to ?" 'to rAjA naLane alopa thayelo joI damayaMtInI mAphaka mAthuM nahi kUTe ! thoDI tapAsa karaze, hohA karaze, pachI ghera jaze. khAdhuM, pIdhuM ne lahera karI !? 'emanuM mana azAnta nahi thAya ?" 'samartha peDhInA bhAgIdArane bhAMgI gayelo joI, koI bahArathI duHkha bhale dekhADe, paNa aMtaramAM to AnaMdadhArA vahelA lAge ane rAjanIti to tame hamaNAM samajAvI. javAnI vAta karo to tamane mArA sogana che. jaIza tyAre mArI meLe cAlyo jaIza, suMdarI ! huM to A caMpAnI guphAmAM khovAI javA mAguM chuM ?" A guphAmAM sApa che, vIMchI che, jhera che, bIka che, mota che.' 52 D bUro devaLa kAgA kA bAga 53
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ durga ke daragAha sAmasAmAM virAmAsana para sUtelAM nara ane nAra lAMbo vakhata sUtAM rahyAM. bAlusuMdarIe potAnA kezakalApa chuTTA mUkyA hatA, ne pUrNa caMdra jevuM moM emAM, vAdaLonI vacce camaktA cAMda jevuM bhAre AkarSaka lAgatuM hatuM. snigdha eno kapola pradeza ne zukasamI suDoLa nAsikA draSTAnA manane AkarSaNanA dora para nacAvatAM hatAM. sUrajanArAyaNa madhyAkAze AvyA hatA, paNa guphAmAM prabhAta jevo komaLa prakAza hato. bahAra retanA TIlA tapatA hatA, paNa na jANe koI akaLa raste havAnI ThaMDI pharaphara ahIM AvyA karatI hatI. mabhUminA vaMToLa ahIM nahotA sUsUvatA. guphAnA cheDe caMpAnA vRkSa para cAra che madhapUDA hatA. madhanA pUDA sahaja rIte beThA hoya tevuM lAgatuM nahotuM, paNa irAdApUrvaka potAnA upayoga mATe banAvyA hoya tema bhAsatuM hatuM. nIce mUkelAM vAsaNomAM madhanAM biMduo TapakIne ekatra thatAM hatAM. A madhapUDAmAMthI keTalIka reDhiyALa madhamAkhIo Ama tema UDyA karatI hatI. eka madhamAkhI jayasiMhanA nAka para jaIne beThI. rajapUtInI zAna jevA caMpakakoraka jevA gauravarNA nAkane e jaMgalanA jIve phUla mAnI lIdhuM, ne tyAMthI madhu cUsavA potAno DaMkha mAryo. DaMkha ThIka ThIka beTho, jayasiMha vedanAthI ekAeka jAgI gayo ! mAkhI hajI tyAM ja beThI hatI. potAnuM Asana calAyamAna thatAM. eNe phUla biDAI javAnI dahezatathI rasano chello ghUMTaDo pIvA pharI DaMkha mAryo. be paThANo sAthe ekalo bAkhaDI zake evo jayasiMha A DaMkhathI saphALo beTho thaI gayo. eNe hAthavatI nAka masaLyuM. mAkhI hAthamAM dabAI, dabAtI mAkhIe hatheLImAM DaMkha mAryo. jayasiMha beTho thayo, nIce paDelI mAkhIne paga nIce kacaDI nAkhI. nAno evo duzmana paNa enI mIThI UMghane A rIte bagADI gayo ethI mana nArAja thayuM. eka mAkhIne kacaDI nAkhI e svastha thavA jato hato, tyAM bIjI be AvI pahoMcI ! benI. pAchaLa bIjI be hatI. humalA karavAnA irAde AvatI hoya ema jhUna jhUna karatI hatI ! jayasiMhane laDAInA A AvAhanane svIkAravuM paDyuM. mAkhI ane jayasiMha thoDI vAra arasaparasanAM yuddhamAM gUMthAI gayAM, paNa khUbI to juo pelI bharaniMdamAM sUtelI suMdarIne sparza karatAM jayasiMha to Darato ja hato, paNa A nagurI mAkhIo paNa jANe e suMdarIthI DaratI hatI, eka paNa mAkhI bharelA madhapUDA jevI A suMdarInI najIka sarakatI paNa na hatI ! cha paThANone pahoMcI vaLavAnI tAkAta rAkhanAra A juvAna, mAkhIo pAse herAna thaI gayo. eNe kaTArI kADhI mAkhIo para vAra karavA mAMDyA. mANasane mArI zakanArI kaTArI A mAkhIone mAravAmAM lAcAra nIvaDI. Ama karatAM kaTArI hAthamAMthI chaTakI gaI. khaNaNa karato avAja thayo. sUtelI suMdarI saphALI jAgrata thaI. eNe kaTArIne bhUmi para paDatI joI. zuM moTA bhAI AvI pahoMcyA ? Akhare charI-kaTArI para vAta pahoMcI gaI" suMdarIe ALasa maraDatAM kahyuM. enAM suDoLa aMga jayasiMha para kAmaNa karI rahyAM. nA, nA, A madhamAkhIoe mAro jIva lIdho.' jayasiMhe kahyuM. 'je madhamAkhanA mohamAM paDe ene enA DaMkha paNa veThavA paDe. kaho, tame koI madhamAkhanA mohamAM paDyA cho ?' suMdarI potAnI DhIlI kaMcukI ThIka karatAM bolI, suMdarInuM sauMdarya anupama hatuM. e harapaLe navI ne navI lAgatI, jANe rati svayaM avatAra laIne janmI na hoya !" koI gaMdharvanagarImAM bhUlo paDyo houM, tema lAge che, ke kAmaru dezanuM A thANuM to nathI ne ?' jayasiMhe vyAkuLatAthI kahyuM. 'mArA praznano javAba na uDAvo. koI madhamAkhanA mohamAM to paDyA nathI ne ?" madhapUDAnA mohamAM chuM.' 'to madhamAkhanA DaMkha veThavA paDaze." | 'mUko enI vAta. have A mAkhIone ahIMthI TALo. jayasiMhe AjIjI jevA svare kahyuM. suMdarI UThIne jayasiMhanA virAmAsana para beThI. na jANe kevI sugaMdha AvI ke mAkhIo jhaTapaTa cAlI gaI. jayasiMhe hAzakArAno dama mUkyo. paNa tyAM suMdarInI samIpatA enI nasonA lohIne vegathI pheravavA lAgI." madhamAkhIo gaIne ?' "strIne strInI zarama ?" moTI madhamAkha Ave, eTale bicArI nAnI madhamAkhIo bhAgI ja chUTe ne !' durga ke daragAha 55
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ madha to maLe tyAre, atyAre to DaMkha veThavAnA che.' jayasiMhanI juvAnIe A rUpamaNinA darabAramAM lAcArInI arajI peza karI.' meM kaheluM e bhUlI gayo, juvAna ! bahu bhula kaNo !' 'A rUpa pAse koI bAra varasano giranAro jogI paNa bhUlo paDe pachI mArI zI vAta ! paNa, have pelI vAta zarU karo.' jayasiMhe kahyuM, 'huM sAme besuM. beThA vagara vAtanI majA nahi jAme." ene suMdarInI samIpatAno kepha caDato hato. A paLe to e kephathI dUra rahevA mAgato hato. jo ke sAthe sAthe eka divasa kepha karavAno e nirNaya paNa karI rahyo hato. | 'mAruM paDakhuM sevavuM sAruM nathI, e to meM tane kahyuM ja che.' suMdarIe vyaMga karatAM kahyuM, 'paNa mArI vAta lAMbI che.' | 'jIvananI rAhanA divaso lAMbA che ne rAto ethI paNa lAMbI che. nirAMte vAta karo. UNI ke adhUrI na rAkhazo.' | 'hAM... to...' suMdarI jANe vAtano dora sAdhavA mAMDI. 'meM vAta kyAM adhUrI choDI hatI, yAda che, juvAna ?' 'hA, durgAdAsanA ghoDA dilhI tarapha UpaDI gayA, tyAMthI--* | 'barAbara !" suMdarIe jayasiMhane vAtamAM dattacitta jANI utsAhathI vAta zarU karI. 'jayasiMha, maru kesarI dargAdAsanA ghoDAo dilhInA daravAjAne potAnA DAbalAthI dabAvI rahyA hatA, tyAre bhAratabhomano cakravartI AlamagIra auraMgajheba mUchone vaLa Apato rajapUta-rAThoDa ne marAThAone A madhamAkhI jema jera karavA talasI rahyo hato ane tAjetaramAM pote pheMkelA navA pAsAonA pariNAmanuM, ajamerathI dilhI bhaNInI kUcamAM, dalabhaMjana hAthI para beTho beTho vihaMgAvalokana karI rahyo hato. mogalonA jAnisAra duzmano marAThA ne rajapUto. emAM paNa chellAM so varSathI zaraNe AvelA 2japUto Treka vakhatathI mAthAbhAre thaI paDyA hatA. jayapura ne jodhapura tAbedArI svIkArI lIdhI hatI, paNa aMtaramAM emanuM mana mevADa tarapha DhaLeluM rahetuM ! marato UMTa mAravADa bhaNI jue, ema jyAre ne tyAre teo mevADa bhaNI jotA rahetA. Ama 2japUtAnAmAM jayapura, jodhapura ne cittoDa AganAM mathaka thaI gayAM hatAM. dekhItI rIte jodhapure potAnI putrIo dilhI darabAramAM ApI hatI, ne potAnI hiMdu samazera mogala saltanatanI sevAmAM supurda karI hatI, paNa e ja rAjAoe emanA vaMzajoe AlamagIra bAdazAhanA dilamAM emanI vaphAdArI pratye zaMkA pedA karI hatI. bAdazAha emanI mAnato hato ke A badhA bagabhagato che, rAjabhakti taka zodhe che. talavAra to taiyAra ja che ! vAra karavAnI vAra che. zaMkAnA bIjane sajIvana rahevA na devuM, e AlamagIrano siddhAMta hato. eNe gujarAta jevA pradezanI sUbedArImAMthI uThAvIne kAbUla jevA bhayAnaka pradezanA niyAmaka tarIke jodhapurarAja jazavaMtasiMhane niyukta karyA : kAMTAthI kAMTo nIkaLI jaze, evI dhAraNA hatI, paNa jodhapurarAje e bhayaMkara lokone jotajotAmAM kabaje karI lIdhA. khUnakhAra paThANa loko jazavaMtasihanI talavArathI dhrujavA lAgyA. A pAso niSphaLa jatAM, be jheranA pozAka taiyAra thayA. eka dilhImAM bolAvIne jodhapuranA kuMvara pRthvIsiMhane bheTa karyo, bIjo TheTha kAbulamAM mokalI rAjA jazavaMtasiMhano prANa haryo, khelakhalAsa ! rAjA gayo. rAja no vArasa gayo. na vAMsa raheze, na vAMsaLI bajaze. pote e vakhate ajameramAM khvAjA muInudIna cistInI jiyArate Avyo hato. vAha, jiyArata keTalI jaladI phaLI. jodhapurarAja niHsaMtAna maryA hatA, AlamagIranA kAsado tAbaDatoba jodhapurano kabajo levAnA pharamAna sAthe ravAnA thAya, paNa hajI emanA ghoDA jamanAnA jaLane AMbe , e pahelAM dUta samAcAra lAvyo ke jasavaMtasiMhanI be rANIoe be putrono janma Apyo che. 'be putrono janma ?" 'hI hajUra." 'vAha khudA ! tArI karAmata : acchA jAo, e kuMvarone dilhI lAvo ! zAhI rItarasamathI eno uchera thaze ! anAthano nAtha mogala darabAra che." kAsadanA ghoDA pAchA ajamera, dilhI vacce jhapaTa karavA lAgyA, e sAthe bIjA dUto jodhapura tarapha paNa kharItA laIne ravAnA thayA. e kharItAmAM zAhI maherabAnInAM vAdaLa nAgoranA svAmI iMdrasiMha para varasavAnI AgAhI hatI. sva. jodhapuranareza jazavaMtasiMhanA e bhatrIjAne mATe bAdazAha AlamagIranI mogala saradArone bhalAmaNa hatI, ke tAbaDatoba mahArAjA indrasiMhane jodhapuranI gAdInA saranazIna banAvavA, rAjAno khitAba Apavo, khilaata ApavI. dilhI darabAra taraphathI hAthI, jhaMDA ne nagAruM bathavuM ! sAthe e paNa hukama hato ke kAbulamAM rahelA rAThoDa saradAroe tyAM ja rahevuM, ne baMdobasta jALavavo ne jodhapura khAtenA rAjA jasavaMtasiMhanA vaphAdAra saradArone cUMTI cUMTIne dilhI darabAramAM mokalavA. khuda AlamagIra bAdazAhe temane hodA Apaze. chellA samAcAra evA maLyA ke rAjA jasavaMtasiMhano eka putra marI gayo, mAtra eka bacyo che. AlamagIre e paNa ThIka mAnyuM, enI ciMtAne badale have ekanI ciMtA karavAnI rahI ! AlamagIrane manomana potAnI hoziyArI para hasavuM AvI gayuM. vAha re ! durga ke daragAha 1 57. 56 B bUro devaLa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAraNI zetaraMja para kevA pAsA DhALyA che ! marAThAno eka rAja kumAra mogala darabAranI kedamAM hato. e ja pAMjarAmAM A navo popaTa purAze. AlamagIrane potAnA zetaraMja-khelanI ustAdI para potAne zAbAzI ApavAnuM mana thaI AvyuM. pote paNa dilhI AvI gayo ne kAbulathI e popaTa paNa AvI gayo. phakta enI sAthe AvelA ne jodhapurathI AvatA saradArone khuza karavAnA bAkI hatA. e kAma Aje patI jaze ! AlamagIra bAdazAhanA mukha para vismayasUcaka smita pharakI rahyuM. enI sAthe e rAThoDono sarvanAza nIrakhI rahyo. rAThoDa gayA, eTale pachI sisodiyAno vAro ! marAThAone pakaDamAM to lIdhA ja che, jATanuM thoDA vakhatamAM ja DAbITa nIkaLI jaze. Ama AlamagIra bAdazAha potAnA pheMkelA pAsAnuM siMhAvalokana karI rahyo hato, tyAre jodhapurathI potAnA sAthIo sAthe AvatA. vIra durgAdAse dilhImAM praveza karyo. rAjA rUpasihanI havelImAM pahoMcI rAja mAtAne maLyA. emane maLatAMnI sAthe durgAdAsanI AMkhamAMthI zrAvaNa-bhAdaravo vahI rahyA. rAjamAtAe kahyuM : 'durgAdAsa ! patinI pAchaLa satI na thavAno adharma, A bALakone khAtara ja meM sevyo che. meM ene janma Apyo, have tame jALavajo. jALavIne ene siMhAsana para besADajo.' durgAdAse gadgada kaMThe kahyuM : 'satImA ! A dehamAM rakta ne zvAsa haze, tyAM sudhI amArA rAjAne AMca AvavA nahi daIe : paNa Ape emane sadA sAtha ApavAno che. mabhUminI mAtAo satI thaI jANe che, tema zatrune satAvI paNa jANe che, e batAvI ApavuM paDaze. ApaNe bhayaMkara prapaMcajALamAM gherAI gayAM chIe. jodhapuranI gAdI indrasiMha rAThoDane ApavAmAM AvI che. rAThoDe rAThoDane laDAvI mAravAnuM bhayaMkara kAvataruM racAyuM che. zeSa rahelA saradArone manasabanI mohinImAM phasAvyo che. AlamagIra bALarAjAne ahIM keda karI rAkhaze. satImA bolyAM : 'durgAdAsa ! rajapUtANI chuM. lAvo, mane talavAra baMdhAvo. huM paNa tamArI sAthe laDatI laDatI maravA mAguM chuM.' 'mA ! maravAmAM to rajapUtIne moja Ave che, paNa Aje to jIvavAmAM kartavyadharma sacavAya tema che. duzmana baLano nathI, kaLano che, khIcI mukaMdadAsa !" durgAdAse jarA jorathI avAja karyo. avAjanI sAthe eka lAMbo, sUko pracaMDa yoddho khaDo thaI gayo. enI dADhInA thobhiyA vIkharAI rahyA hatA. enI Arakta AMkhomAM hIMgaLo purAI rahyo hato. eNe kahyuM : avAja karo, durgAdAsa ! deva ane dezanI pUjA mATe zizakamaLa taiyAra che.' "jAo, pelA khaMDamAM eka madArI beTho che. tamArI ja UMcAIno, tamArA ja jevo sUko, khela batAvavA rastAmAMthI pakaDI lAvyo chuM.' *khela batAvavA ?" rANI mAyAvatIthI du:khamAM paNa hasI paDAyuM. 'satImA ! A paNa khela ja che ne ! phera eTalo che, ke madArI raste jatAM baccAMone khela batAve che, ApaNe AlamagIra jevA ustAdane khela batAvavAno che ! mukuMdadAsa ! khela tamAre karavAno che.' 'te zuM mAre gAruDI banIne sApane ramADavo paDaze ?' mukuMdadAse jarA khinnatAthI kahyuM. mane to lAgyuM ke tame kAMI khAMDAnA khela khelavA mATe mane sAda karyo ? 'khAMDAnA khelamAM to kaMI bahAdurI nathI rahI. Aja buddhibaLanI laDAI jAgI che. buddhino betAja bAdazAha AlamagIra eka tarapha che, eka tarapha anAtha rAThoDo che. koNa konI dADhImAM dhULa nAMkhI zakaze, e jovAnuM che. mukuMdadAsa, tamAro veza madArIne Apo. madArIno tame pahero. enI pAsethI jarA DugaDugI vagADatAM zIkhI lo. pachI madArInA be karaMDiyAmAMthI AgaLanA ekamAM bhale nAgadevatA birAjelA rahe. koI tapAsa karavA Ave to TokarI kholIne darzana karAvajo . bIjo karaMDiyo mane Apo. emAM saMpetaruM mUkI dauM chuM. mukuMdadAsa ! jAna jAya toya saMpetaruM jarAya na jokhamAya, hoM ! rAThoDonI zAna emAM che.' 'saMpetaruM ?" 'hA, savAlAkhanuM saMpetaruM ! jAo, taiyAra thaIne Avo. madArI AnAkAnI kare to khokharo karajo, paNa bicArAnA hAtha-paga na bhAMgazo.' durgAdAse karaMDiyo lIdho. nIce makhamalI kAlIna bichAvI, upara navA janmelA rAjakuMvarane rAjamAtA pAsethI laIne suvADI dIdho. upara bhagavuM madArInuM vastra DhAMkI dIdhuM. karaMDiyo taiyAra thaI rahyo. tyAM mukuMdadAsa* khIcI madArInA vezamAM bahAra AvyA. baMne karaMDiyA kAvaDamAM bheravI khabhe lIdhA, ne sAthe DugaDugI vagADI ! | 'zAbAza ustAdajI ! ustAdane kamAla batAvavAnI che, e na bhUlazo. na utAvaLA-na dhImA, kavacit DugaDugI vagADatA dilhInI bahAra cAlyA jAo ! pachI arabI ghoDAnI cAle jajo. vAhana maLe tyAM vAhana. ADabheTe calAya tyAM sudhI dhorI mArga na lezo. sirohInI sarahadamAM prabhuicchA haze to bheTIzuM, nahi to jIvyAmuvAnA juhAra ! nAkanI dAMDIe sirohInI sarahada sudhI cAlyA jajo. jaya ekaliMga bhagavAnanI !' * mahAna pannAdAI paNa khIcI rajapUta kuLanI hatI. durga ke daragAha D 59. 58 D bUro devaLa
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ are ! rAjA to baccA thA. sAthe enI mA paNa haze ne ! koI oratane meM ahIMthI jatAM paNa joI nathI !' nAyake kahyuM. A to rajapUta orata ! marada karatAM bhUMDI, bhAI miyAM ! puruSanA veza laI, tamArI AMkhamAM dhULa nAkhI cAlI gaI.' mogalonI cAkarImAM rahelA eka rajapUta sipAIe kahyuM. enAmAM ApoApa rajapUtI gaurava pragaTa thaI gayuM hatuM. "ThIka vAta che. nAga karatAM nAgina bhayaMkara hoya che.' bIjA sipAIe kahyuM. 'tamArI DAhI DAhI vAto baMdha karo. jAo, jaladI ghoDesavAra thaI dumanano pIcho pakaDo. huM AlamagIra bAdazAhane nivedana karI AvI pahoMcuM chuM. baDAkAphara hai daragAhadAsa !" thoDI vAramAM to dilhI AkhuM khaLabhaLI UThyuM. arabI, ghoDAo pUrapATa doDI rahyA. bAdazAhI Adeza sarvatra prasarI gayo; jIvatA yA marelA e rAThoDone, enA rAjAne, enI rANIne dilhInA durgamAM hAjara karo ! emane mATe have Azaro che, kAM dilhInA durgano, kAM koI paNa daragAhano ! jaya bAbA madArazAhanI !' ema bolI madArInA svAMgamAM mukuMdadAsa nIkaLyA, ne dilhInI zerIo vIMdhI rahyA. e vakhate ja mogala sipAIo bALarAjAne panAhamAM laI javA AvI pahoMcyA. 'daragAhadAsa kIdhara hai ' mogala sipAInA vaDAe durgAdAsanA nAmanuM arabIkaraNa karatAM kahyuM. | 'DelIe beso. durgAdAsa aMdara mahArANI pAse beThA che. darabAramAM AvavA mATe pAlakhInI ja rAha jue che.' 'amArI sAthe pAlakhI lAvyA ja chIe ! hajUra hukama che." eka nahi cAle, miyAMsAheba, bIjI cAra joIze. daragAhadAsa paNa potAnAM bIbIbaccAM sAthe AvavAnA che !' | 'acchA ' sipAInA nAyake darabAramAM bIjI pAlakhIo mATe khabara ApI ane daravAje beThA. emane A cAlAka rajapUto para cAMpatI najara rAkhavI evo sara kArI hukama maLyo hato. daravAjAmAMthI thoDI thoDI vAre ekAda be jaNa bahAra AvatA ne becAra jaNa aMdara jatA, be jaNA bahAra jatA, emAMthI eka pAcho Avato eka kema na Avyo enI pRcchAnI jarUra nahotI. vAraMvAra nAyaka pUchato. 'kyAM jAo cho, janAba ?' janAra kaheto : 'rAjAsAheba mATe pAna levA !' bIjo nIkaLato, e vaLI attara levA javAnI vAta karato, koI vaLI phUla levA javAnI vAta karato. nAyaka A jA--AvathI kaMTALI gayo. eka vAra ene A jA-Ava baMdha karavAnI icchA thaI AvI, paNa A rajapUtonA caherA evA karaDA hatA, ke e nirarthaka jhaghaDAmAM UtaravA mAgato nahoto. vaLI hajI pAlakhIo AvI nahotI, eTale kaMI utAvaLa thaI zake tema paNa nahotuM. thoDI vAre pAlakhIo AvI. nAyake khabara ApavA ne jaladI nIkaLavA becAra bUmo pADI. cAra pAMca bUmo pADI chatAM aMdarathI koIno avAja na Avyo eTale e babaDato babaDato aMdara dAkhala thayo. paNa Akho mahAlaya sAva zUnya hato. nAyaka mUMjhavaNamAM paDI gayo. pAMjarAnAM tamAma paMkhI UDI gayAM hatAM. eNe AsamAna sAme joyuM, paNa UDatAM paMkhImAM kayuM rAThoDa paMkhI e na samajAyuM ! ene potAnI gaphalata tarata samajAI. potAnA hAthe bhayaMkara guno thaI gayo hato. sAme AlamagIra jevo kaDaka bAdazAha hato. A gunAnI sajA enAM rUMvADAMne kaMpAvI rahI ! 0 bUro devaLa durga ke daragAha D 61
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 deva ane rAjA anAtha bharI bharI marubhUmimAM, je vakhatanI vAta karIe chIe, e vakhate lagabhaga be jaNA nirAdhAra bhaTakatA hatA : eka bhagavAna ne bIjo rAjA. eka trilokanA svAmI bhagavAnanI mUrti ne bIjo jodhapurano navajAta rAjA ! mANasonI deva ane rAjA pratyenI bhaktimAM kaMI UNapa AvI nahotI, chatAM maravAno Dara sahune pAmara banAvI beTho hato. vAta evI banI hatI, ke mathurAnI pAse AvelA girirAja parvata paranA gosAMIne AlamagIra bAdazAhano kharIto maLyo hato : emAM spaSTa zabdomAM tAkIda karI hatI, ke jo tamArA deva sAcA hoya to ApelI mudatamAM kaMI karAmAta batAvo, nahi to tamArAM maMdirane masjida banAvavAmAM Avaze, jethI khudAnA baMdAo emAM baMdagI karI zake. kaLiyugamAM karAmAta kevI ? devanI sAcI karAmAta to mAnavanAM paththarahaiyAM suvALAM kare, eTalI ja. paNa A to AlamagIra bAdazAha, enAthI bane to sRSTi para enA mAnelA dharma sivAya bIjA koI dharmane UbhavA paNa na de ! mudata to pUrI thavA AvI, camatkAra jevuM kaMI na thaI zakyuM. rakSaNano paNa koI baMdobasta thaI na zakyo. Abha sAme koNa bAtha bhIDe ? yama sAme koNa bAkarI bAMdhe ? nAnIzI bhaktamaMDaLIe niradhAra karyo ke khoLiyuM bhale jAya, paNa prANa rakSavo rahyo. rAva durgAdAsa jema navajAta rAjAne laIne nIkaLI paDyA ema Akhare goviMdajI gosAMI paNa bhAre haiye rathamAM devane laIne mathurA choDI cAlI nIkaLyA ! rathanA dhorI bhAre utAvaLA hatA, eka gAmathI UpaDyA ke jhaTa bIjuM gAma, paNa koI gAmamAM devane besaNuM maLatuM nahi. sahu eka avAje kahetAM : eka ja vAta kahetAM--bhAre DahApaNanI vAta ke dhana joIe to dhana laI jAo, vAhana joIe to vAhana laI jAo, bAkI AlamagI2nI tAkAta sAthe aDapaluM karavuM amArI tAkAtanI bahAra che. gAmanA ja devanI ciMtA che, to pachI A navA devanA besaNAnI vAta kevI ! sattA AgaLa zANapaNa zA kAmanuM ? rathanA dhIMgA dhorInI ghUgharamALa AgaLa ne AgaLa vAgatI jAya che, paNa koI ene thaMbhAvatuM nathI ! bhakto udAsa che. gosAMIjI govardhanadhArInI raTaNA karyA kare che : re nAthano nAtha, Aja anAtha ! ratha AgaLa ne AgaLa vadhe che ! e jamanAno kAMTho ne AgrA vaTAve che. koI mADIjAyo vaiSNava enA dhUlidhusara pravAsano anna lAvato nathI ! rathanA dhorI vega kare che. buMdI ne koTAnA pradezamAM Ave che. tyAMya yamarAjathI bAkarI bAMdhanArA vIro paNa enI vATa khatama karI zakatA nathI. caMbalanuM kotarekotara e devane rakSaNa ApavA kamatAkAta nIvaDe che. dhIMgA dhorI pAchA phare che, ne AgaLa vadhe che. bhayanA ochAyA to patharAyelA ja che ! thoDA marajIvAno saMgha AgaLa kadama baDhAve che. nAthanA nAthano saMgha kisanagaDha (kRSNagaDha)mAM Ave che, paNa koInA haiyAmAM kRSNaprema saLavaLato nathI ! najara sAme AlamagIranI nagna talavAra sahune mAthe toLAI rahI hoya, ema zaraNuM ApatAM sahunAM dila kaMpe che ! vAha re jamAnA ! puSkara sarovaranA tIre rathanAM paiDAM khUMpI gayAM. bhAvika lokoe mahAmahenate bahAra kADhI, jaladI jaladI cAlI javA salAha ApI. dhorI na cAlI zakyA to mANasoe Teko Apyo, ne jhaTa jhaTa ravAnA karyA. uparathI zANI zikhAmaNa ApI ke devamUrti sAthe che. ahIMnA mogalo jhanUnI che. vadhu vAra rahevAmAM jokhama che ! vAha re vAha hiMdu dharma ! prANa gayo che, khoLiyuM rahyuM che, kadAca AlamagIrane hAthe ene dena apAya to duHkha lagADavA jevuM to nathI ja ! goviMdajI gosAMI mAnava haiyAmAMthI rAma cAlyA gayelA joI, bhAre nisAsA nAkhe che, ne kadama baDhAve jAya che. emano devaratha cAlato cAlato jodhapurarAjanA cAMpAsaNI gAme visAmo levA thobhyo. jodhapura pote anAtha jevuM hatuM, to bIjAne zuM sanAtha kare ? gosAMIjInuM dila hArI gayuM hatuM. devarakSAno prasaMga Ubho thaI jAya, to devarakSA karatAM zizakamaLanI pUjA karavAnI emane jhaMkhanA jAgI hatI. re ! nAtha jevo nAtha, Aja anAtha ! eka rAte mAravADano eka dasoMdI maLI gayo. kIrtinI ane kastUrInI sugaMdha deva ane rAjA anAtha D 63
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadI rokI rokAtI nathI. eNe gosAMIjIne kahyuM : "Aja badhA rajapUto mogala darabAranA cAkara banyA che. beTIo ApI mogalonA sasarA ne sALA banyA che. sUraja to sonAcAMdInA chAbaDA pAchaLa chupAI gayo che, ne cAMdanAM mAna vadhI gayAM che. paNa taLAvanI A jaLaDoDIonI vacce eka kamaLa jaLakamaLavata rahyuM che, ane e che rANo rAjasiMha, mevADano dhaNI ! mahAna mogalo sAme muThThIbharanuM mevADa" dANo paNa rAIno, e kahevata caritArtha karI rahyuM che. deva, dharma, strI, bALaka ne gaubrAhmaNano pratipALa hoya to e eka ja che.' dasoMdInI dADhInA kAtarA dhIre dhIre pezolA sarovaranA poyaNAnI jema khIlI rahyA hatA. goviMdajI gosAMIne A vAtamAM rasa paDyo. emaNe dhyAnathI sAMbhaLavA mAMDyuM. dasoMdI khIlyo hato, 'rAjasthAna Aja ATha bhAgamAM vaheMcAyuM che. ema to sahu sahune mana savAzera che, koI adhavAla paNa ochA tolAvA taiyAra nathI ! paNa emAM aMbaranA rAjA jayasiMha, mAravADanA jasavaMtasiMha, buMdI koTAnA hADA rAjA, bikAneranA rAThoDa, orachA ne datiyAnA rajapUtoe badhAmAM mevADanA rANo rAjasiMha zirachatrasamo che. mevADa Aja rajapUtono mugaTamaNi che. paNa mevADanI ne rAjasthAnanI AjanI dazA kALajAne kaMpAve tevI che. jahAMgIra ne zAhajahAM to mAravADarAjanI putrIonA putra hatA, emane mATe rAjasthAna mosALa hatuM, paNa AlamagIre to ADo AMka vALyo che ! bhISaNa atyAcArothI zahero smazAna banyAM che. jyAM jobanamAM jhUmatI kanyAo rUmajhUmatI, tyAM karAla kAla jogaNIonAM khappara pharatAM jovAya che. nagaro, grAma, kasbAo ujjaDa thaI gayAM che. nAsabhAga ne lUMTAlUMTathI nAgariko adhamUo thaI gayA che. sukomaLa strIo ane dekhAvaDA 'kizoranI AtmahatyAothI kUvAne vAva purAI gayA che. kheDUto nAsI gayA che, ne khetaro jaMgalamAM pariNata thaI gayAM che. AvI bhUkhaDI bArasa prajA rAjane zuM Ape ? kaMI na ApI zake to potAno prANa Ape. e prANa levA AlamagIre jajiyAvero nAkhyo ane virodha karanArAone kacaDI nAkhavA mATe gAMDA hAthIone dArU pivaDAvI taiyAra rAkhyA." dasoMdI thobhyo. eka khoMkhAro khAdho, ne eNe vAta AgaLa calAvI : 'e bhUMDA verA sAme prajA kakaLI UThI, paNa motano sAmano koNa kare ? e vakhate rANA rAjasiMhe patra lakhyo : kAgaLa zuM lakhyo, gosAMIjI ! kalejuM kADhIne mUkI dIdhuM ! AlamagIrane samajAvI dIdhuM ke tuM je kare che, e badhuM hiMduonA kALajAmAM kaTAra mAravA jevuM kare che. dehanA ghA kALe rUjhAze, paNa dilanA jakhamanI rUjha AkarI che.' ba D bUro devaLa nirAza goviMdajI gosAMInA dilamAM dasoMdInA zabdoe kaMIka utsAha preryo. emaNe kahyuM : "dasoMdI ! Aja sAMbhaLelI vAta paNa sAMbhaLavI che. nirAzAnA raNamAM pANInI paraba jevI e zItaLa lAge che. kaho, tamArI bAnImAM kaho, ke kevo patra lakhyo, e hiMdukulabhUSaNa rANAjIe !!' dasoMdIe bheTachuM eka vAra choDIne pharI bAMdhyuM, mUche hAtha pheravyo, khoMkhAro khAdho, ne bolavuM zarU karyuM, 'he AlamagIra bAdazAha, 'sarva prakAranI prazaMsA to sarva zaktimAna paramezvarane ja ucita che, paNa Apano mahimA paNa prazaMsA yogya che. ApanI udAratA ne samaSTi caMdra ne sUryanI jema prakAzamAna raho. hAlamAM huM ApanAthI kaMIka alaga thayo che, paNa mArAthI je yatkiMcit paNa ApanI sevA bane te karavA taiyAra chuM. mArI haMmezAM evI bhAvanA rahI che, ke hiMdustAnanA pAdazAho, amIro, mIrajhAM tathA rAjA ane IrAna, turAna, rUma ane zAmanA pAdazAho, saradAro ane sAta pAdazAhatanA nivAsIo jaLa ne sthaLanA pravAsIo sahu koI mArI samAna bhAvathI karelI sevAno lAbha le. 'A vakhate huM ApanI uttama sevA karavA tatpara thayo chuM, jemAM Apane kiMcita paNa doSa jaNAze nahi. mArA pUrvajoe ApanI sevA karI che, te parathI nIcenI bAbata para ApanuM lakSa doravA prerAyo chuM. e kArya mane agatyanuM lAgyuM che, emAM rAjA prajAnuM hita che. meM sAMbhaLyuM che ke mArA jevA ApanA zubhaciMtakanI viruddha , Ape eka senA taiyAra karavA, kharcanA khADA pUravA rAja mAM nAnA prakAranA kara, lagADavI che. | 'e jaNAvavuM yogya thaze ke, ApanA prapitAmaha jalAludIna ekabara ke jemanuM siMhAsana hAla svargamAM che, temaNe potAnuM zAsana para varSa paryata evI sAvadhAnI ane uttamatAthI calAvyuM ke tamAma jAtanA lokone sukha-zAMtino lAbha hAMsala thayo. temanA rAjyamAM IsAI, musAI, yahUdI, musalamAna, brAhmaNa ke nAstikane e kasarakho insApha maLato. teoe pote paNa e kasarakhI zAMti ne sukha bhogavyuM. sarva lokoe khuzI thaIne emane 'jagadguru nI padavI ApI. 'e pachI ApanA pitAmaha zahenazAha nUrU dIna jahAMgIra AvyA ke jeo amarApurImAM birAje che, temaNe paNa e ja rAhe bAvIsa varSa sudhI rAja karyuM. temaNe zAsananI zItaLa chAyA nIce sarva ramatane sukhI karI hatI, mAMDalika rAjAone prasanna rAkhyA hatA, zatruonuM bAhubaLathI damana karyuM hatuM. 'e mahAna bAdazAhanA putra ane ApanA parama pratApI pitA zAhajahAMe paNa A prakAre batrIsa varSa rAja karI potAnuM nAma amara karyuM. ApanA pUrvajonI deva ane rAjA anAtha [ 65
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI kIrti che. temanA vicAro eTalA udAra ane mahAna hatA, ke teo jyAM paga mukatA, tyAM vijayalakSmI temanI sAme hAtha joDIne khaDI rahetI. temaNe ghaNA dezo ne puSkaLa lakSmI prApta karI che : paNa e badhuM ApanA vakhatamAM hRAsa pAmI rahyuM che. Aje prajA atyAcArathI pIDita che. vastIo ujjaDa thaI gaI che. prajA durbaLa banI gaI che. zaurya jivAmAM AvI rahyuM che. vepArIo rudana karI rahyA che. musalamAno avyavasthita che. hiMdu prajA duHkhI che. dAridra to eTaluM vadhI gayuM che, ke ghaNA lokone saMdhyAkALe bhUkhyA sUI rahevuM paDe che, eka TANuM paNa jamavA maLatuM nathI ! | 'pAdazAha ! jarA vicAro. AvA pAdazAhanuM rAja kyAM sudhI sthira rahI zake ? jeNe bhAre karathI prajAnI kamara toDI nAkhI che, enuM zAsana kyAM sudhI sthira raheze ? pUrvathI pazcima sudhInA mulakanA sarva loko kahe che ke Ajano hiMdustAnano pAdazAha hiMduono dveSI che. e raMka, brAhmaNa, yogI verAgI ne saMnyAsI pAsethI paNa kara le che : ane dhanahIna, nirupadravI ne udAsIna lokone du:kha daIne potAnA mahAna taimura vaMzane badanAma kare che. "he mahAna rAjA ! jene tame IzvarapraNIta kitAba kaho cho, emAM tamane zraddhA hoya to temAM juo, emAM Izvarane manuSya mAtrano svAmI kahyo che, na ke phakta musalamAnono ja . tenI samakSa hiMdu-musalamAna samAna che. eNe mANasane jIvana ApyuM che, ne eNe ja kisama kisamanI vyaktione pedA karI che. ApanI masjidamAM enA ja nAmanI bAMga pokArAya che. hiMduonAM maMdiromAM enA nAmano ja ghaMTArava thAya che. sarva mANaso eka yA bIjI rIte tene ja yAda kare che, mATe koI paNa jAtine duHkha devuM e pAka paravaradigArane, jeNe A khulka pedA karI tene nAkhuza karavA barAbara che. 'he bAdazAha ! ApaNe koI citra joIe chIe, tyAre ApaNane enA citArAnI yAda Ave che. have jo ApaNe e citra bagADIe, to e mahAna citAro ApaNA para nArAja thAya. eka kavi paNa kahe che, ke ApaNe jyAre puSyanI sugaMdha laIe chIe, tyAre ApaNane enA sarja kanuM smaraNa thAya che. mATe koI citra ke koI puSpane raphedaphe karavuM munAsaMba nathI. sArAMzamAM A kara, je tame hiMduo para nAkhavAno irAdo karyo che, te insAphathI dUra che, rAja prabaMdhano nAza karanAro che. A karma mahAna rAjyAdhIzvarane mATe zobhItuM nathI. surAjAnuM lakSaNa paNa nathI, hiMdustAnanI nItithI viruddha che. ethI tamArA sAmarthyano nAza thaze. A kara prajApIDake che. vIradharma ne udAratAnI zarama che. ApanA maMtrIoe Apane A kAryathI na vAryA, e ajaba jevI bInA che ! 'chatAM Apano Agraha ja hoya to, hiMduonA agresara rANA rAjasiMha 66 bUro devaLa pAsethI e kara vasUla karo ! ane ApanA zubhaciMtakonI vANIne samajo.' dA~dIe vAta pUrI karatAM pharI khoMkhAro khAdho. gosAMIjIe kahyuM : 'kuzaLa dasoMdI ! A patra to gItA samAna pavitra che. Arya ke yavana koI paNa rAjA mATe AmAM hitopadeza che. dhanya che rANAjIne ! AvAM vacana kADhanAranI chAtI vaja jevI ja hoya ! | 'vacana nathI, mahArAja ! vartana paNa che. phakta kaheNI nathI, karaNI paNa che. siMhaNanA dUdhanI vAto nathI, siMhaNanA dUdhane dohIne pI janArA paNa che. mogalo have to rajapUta kanyAonA zokhIna banI gayA che. emAM emane be hAthamAM lADavA jevo lahAva lAge che. bhAratIya sauMdaryano moha ne 2japUtI paranA adhikArano nazo ! AlamagIra bAdazAhe potAnA mATe rUpanagaranI rAja kanyA nakkI karI hatI. kanyAe potAnuM hiMdutva bacAvavA rANAjIne patra lakhyo. rANAjI talavAronI tALI vacce kanyA laI AvyA. mahArAja , upara bhagavAna jevo svAmI che, enI nA nathI, paNa pRthvI para to Aja jati-satI, deva-daherAM, gAya-brAhmaNano rakhevALa rANA rAjasiMha sivAya bIjo koI nathI !' 'to rANAjI amane rakSaNa Apaze ? re, amane amArA rANAnI paNa jarUra nathI, A anAthanA nAtha devane ThAma besADe eTale ghaNuM.' 'zA mATe nahi ? deva, guru ne dharmanI rakSA khAtara to eno janma thayo che. lakhI Apo patra ! huM ja darabAramAM jaI hukama laI AvuM ! are, rANo rAjasiMha je divasa Teka cUkaze, e dahADe dasoMdI, bhATa, cAraNanI jIbha sivAI jaze, emane bolavA karatAM jhera ghoLavuM vadhu gamaze.' gosAMIjI darabadaranA rajhaLapATathI thAkyA hatA. temaNe patra lakhyo. dasoMdI e patra laIne, dAbalImAM aphINa bharI UpaDyo. zurApurA ne jatisatInA biradAvanAranI jIbhamAM to jora hatuM ja, paNa Aja pagamAM paNa jora AvyuM hatuM ! gosAMIjI kaMIka nirAzA-kaMIka AzA sAthe rAha jotA divaso nirgamatA hatA, tyAM to dasoMdI AvI pahoMcyo. hato to pagapALo, paNa arabI ghoDAne jhAMkho pADe tevA jhanUnamAM hato. e rANAjIno saMdeza lAvyo hato. eka lAkha rajapUtonAM mastaka sATe devane saMrakuM chuM, padhAro ! gosAMIjI ! dharA parathI dharma rasAtALa javA beTho hoya, satI karatAM nAyakA pUjAtI hoya, dhenu gheTAMnI jema halAla thatI hoya, tyAre zUrAno dharma devanI cokI besADavAno che. mevADa zivapUjaka che, paNa zrInAthajInI pUjAno ene vAMdho nathI. anAthanA e nAthanI caraNasevA svIkAratAM ene AnaMda thaze, Avo ! Avo !' deva ane rAjA anAtha L 67
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ rathanA dhorI e dahADe chellI vAra joDAyA, e dahADe rathamAM chellI vAra mUrti padharAvavAmAM AvI, ne udayapurathI dasa kosa dUra, banAsa nadIne kAMThe sihADa gAmamAM anAtha banelo nAthano nAtha pharI sanAtha banyo ! deva herAmAM besI gayA. gosAMIjI kRSNakIrtanamAM lAgI gayA. mevADI rajapUto nAgI talavAre dezanI rakSA karI rahyA ! 11. svataMtra mAravADa jayasiMha!' vAta karatI suMdarI have aTakI. eno rUpALo cahero tejathI bhabhUkI rahyo hato. jati-satIno parAkramaraMga jANe tene paNa lAgI gayo hato. eNe TANavAra thobhIne vAta AgaLa calAvI. AkAza para saMdhyAnI vAdaLIo ramatI hatI, ne cakavo-cakavI viyoganI paLa pAse joI vyAkuLa rAga gAI rahyAM hatAM. jayasiMha mUrtinI jema nizcala beTho hato, cakSunuM ne karNanuM sArthakya Aje e mANI rahyo hato. suMdarI bolI : | 'vidhAtA je rIte Dhola vagADe che, jayasiMha ! mANasane e rIte nAcavuM paDe che. kyAM kAbulanI khUnakhAra prajAne vaza karanAra rAjA jasavantasiMhano pratApa ane kyAM Aja enA putranI darabadara bhaTakatI hAlata ! jodhapuranA nAthano putra Aja anAtha jevI hAlatamAM AvI gayo hato. kAM dilhIno durga kAM raNanI koI daragAhe e sivAya eno koI ArovAro nahoto. khAvAnAM ThekANAM nahi, sUvAnAM nirAMtavAM sthAna nahi, dhIMgANAno padapada para Dara ! zAhI senAmAM mAravADarAja hatA, tyAre sevaka-anucarono sumAra nahoto. Aja mUThIbhara rAThoDono nAnozo kAphalo ahIMthI tahIM Azaro zodhato nAsabhAga kare che. nirAza emanI saMginI banI che. dagoTako emano cira sAthI banyo che. dazya to juo ! rANI mAyAvatIe-sUrya sAme jotAM jenI najara jhaMkhavAI jAya evI asUrya pazyA abaLAe-zastra sajyAM che, kamare talavAra laTakAvI che. aMboDAmAM kaTAra chupAvI che. hAtha para vAgha nakha caDhAvyA che. dayAnI devI Aje mA caMDikA banI che. hAthamAM nAgaurI azvanI lagAma che, ne khoLAmAM putrane lIdho che. eka tarapha 68 D bura devaLa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pukhathIya komaLa banI putrane jALave che, bIjI tarapha vaja thIya kaThora banI duzmana sAthe loDheloDhuM aphaLAve che ! AlamagIra bAdazAhe herAna karavAmAM kaMI maNA rAkhI nathI. jAtidroha karIne rAjA jazavaMtasiMhe mogala siMhAsananI je sevA karelI, enI Aja avanavI rIte kadara thaI rahI hatI. mRtarAjAnA bhatrIjA indrasiMhane jodhapura bhaLAvyuM. rAThoDonejeo zAhI hukamane tAbe thayA, teone jodhapura rAjanA TukaDA karI sopArInA TukaDAnI jema vaheMcI dIdhA, ethI paNa saMtoSa na thayo : eTale rastAnA bhikhArI banelA jodhapurapatinA poTAne pakaDavA bhAre senA ravAnA karI : ne sAthe jAhera karyuM ke sAco kumAra to zAhI mahelano mahemAna banelo che : rAva durgAdAsa ne rANI mAyAvatI koI nakalI chokarAne laIne phare che ! A nakala ane asalano bhAra jene mAthe hato, e rAThoDavIra durgAdAsane mAthe Aje jANe pRthvIno bhAra paDI gayo. vAyarA vicitra vAtA hatA. eka tarapha sAcA mAravADapatinuM rakSaNa, bIjI tarapha pAdazAhanI kuTila zetaraMja-cAlathI cetatA cAlavAnuM ne trIjI tarapha gayeluM rAja pAchuM meLavavAno puruSArtha ! emane upara Abha che ne nIce dharatI che. keTalIka vAra durgAdAsane lAgatuM ke jANe dharatI ane Abha paNa AlamagIra bAdazAha sAthe saMdhi karI beThAM che, ne nirNAyaka rAThoDone upara ne nIcethI dabAvavAno kAraso racyo che. paNa keTalAMka vajjara ghA khAIne aNanama bane che, ema duHkha ne dAridra veThIne durgAdAsa durganI jema aDola banyA hatA. emanA puruSArthI paga bevaphA dharatIne dAbI rahyA hatA, ne vaphAdArIbhareluM mastaka dayAhIna Abhane thobha ApI rahyuM hatuM. vAyarA tophAnanA vAya che. zaMkha azAntinA phUMkAya che. zatrunA ghoDAnA dAbalA dUra dUrathI saMbhaLAya che. bAdazAhI hukama chUTyA che ke rANI ne kuMvarane keda karI nuragaDhanA killAmAM mokalo. nUragaDhanA killA para A zAhI atithionA sanmAna mATe kaDaka baMdobasta thaI gayo che. AlamagIra bAdazAhano zAhajAdo akabarazAha kALajhALa jevo dhasI Avyo. pada pada para humalA zarU thayA. khuda AlamagIra bAdazAhe to A mAmalAmAM kamAla karI. rojAno mahino hato. divase jaLanuM buMda paNa moMmAM mUkavAnI baMdhI ne khudAno A baMdo dilhIthI tera divasamAM ajamera AvIne Ubho rahyo. AnAsAgara para mogala chAvaNInA taMbU taNAI gayA. ramajAnanA divaso cAlatA hatA. dInaparasta bAdazAhe zAhajAdA ekabarane rAThoDo sAme caDhAI karavA pharamAna karyuM, puSkara tIrthanI najIka ja rAThoDo sAthe 70 | bUro devaLa mogalono mukAbalo thayo. talavAronA jhagamagATe eka vAra AkAzanI AsADI vIjaLIne zaramAvI dIdhI, ne rAThoDonI raNahAke vAdaLonI garjanAne phikkI pADI dIdhI : paNa asamAna yuddha kyAM sudhI cAle ? eka tarapha AkhA hiMdustAnano zahenazAha, bIjI tarapha dInahIna rAThoDavIro ! mogalonI phateha thaI. jodhapurarAja temanA hAthamAM gayuM. vIra durgAdAse A yuddhamAMthI eka bodhapATha lIdho. AlamanA zahenazAha sAme sAmA mano mukAbalo azakya che. marAThAvIra zivAjInI jema pahADI yuddha-gorIlA laDAI-yuddha jArI rAkhavAno ekamAtra mArga che. e sivAya koI moTA rAjanI madadanI paNa jarUra che ! madadanI rAhamAM pharatA vIra durgAdAsane eka dahADo pelA goviMdajI gosAMIne bheTI gayelo dasoMdI bheTI gayo. eNe durgAdAsane biradAvyA : 'eha mAtA esA putra jaNa, jaisA durgAdAsa ! durga to ghaNA namIA dIThA. na namIA durgAdAsa. DhaMba ka Dhabaka Dhola bAje, de de Thora nagArAM kI ! Ase ghara durgA nahIM hoto, - sunnata hotI sArAM kI !' durgAdAsa potAnI prazaMsA sAMbhaLI bolyA : "dasoMdI ! durgAdAsane enA dehanI mamatA nathI, ene vakhANaza mA. bhaMDo lAgIza. Aja ene kartavyabharyA dehano khapa che. rAThoDa nirAdhAra banyo che ! emano velo vADa vagara caDe tevo lAgato nathI. amane vADa khape !' oho vIra durgAdAsa ! emAM mUMjhAvAnuM zuM ? vADa jevI sadhdhara vADa Aja mevADapati rANA rAjasiMhanI che ! du:khiyAno belI, saMtiyAMno chAMyo, rANo rAjasiMha che." - 'dasoMdIbhAI ! koI DAhyo mANasa hAthe karIne vagara levAdevAe AlamagIra jevAnI gho gharamAM ghAle kharo ?" durgAdAse kahyuM. 'evAya satIyA pRthvI para che, ke pArakAnA du:khane nivAravA potAnA kaTakA karI nAkhe, dhana, dolata, rAjapATa to Aja che, kAla nathI. nAmachA to narabaMkAnI pRthvI para sadA rahe che ! zuM AlamagIra amarapaTo lAvyo che ane rAja siMhane zuM mote pakaDyo che ? eka dahADo sahune javAnuM che : paNa kartavyane khAtara maryA e svataMtra mAravADa | 71
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ amara thaI gayA. senApatijI ! A to tamAruM dharmayuddha che ! mevADapatine hAkala Apo. lAvo, lakhI Apo patra ! tamArI viSTi huM calAvIza.' | durgAdAse tarata ja eka vinaMtIpatra lakhI dasoMdIne Apyo. jenI jIbha para svayaM sarasvatI vase che, e dasoMdI haiyAmAM hAma bharI mevADanA darabAramAM jaI pahAcyo. rANA rAjasiMhanI pAse lAMbI-TUMkI vAta nahotI. eNe dasoMdI mAraphata tarata kahevarAvyuM : 'sisodIe ne rAThoDa ekatra thAya to, jhakha mAre che. AvA ATha AlamagIra ! Avo, mevADa tamAruM che. ene mAno khoLo mAnajo. savArano bhUlelo bhAI sAMje ghera Ave toya kaMI khoTuM nathI !' dasoMdIe kahyuM: 'mahArAja ! chelluM veNa ThapakAnuM che. du:khiyAro bhAI ghera Avato hoya, tyAre bAraNAmAM ja Thapako na zobhe. pachI khAnagI khUNe rAThoDonA kAna AmaLajo ne !' mevADapati UDyA ne dasoMdIne bheTI paDyA : kahyuM : "vAha dasoMdI ! rAjAnI bhUla tame na batAvo to koNa batAvaze ? sAcI vAta che, duHkhiyArA bhAIne atyAre dile lagAvavAnI vAta che ! paNa dasoMdI ! mananI vAta che ! tamane kahI rAkhI sArI. mANasa Aja che ne kAla nathI. tamArA copaDe lakhANI e ciraMjIva thaI. A raja pUta, A marAThA, A zIkha, A jATa ekavAra bhegA thaI jAya to AlamagIra jevA AThane capaTImAM bhagADI mUkuM hoM !' 'Aja to e vAta pUrava ne pazcimane bhegA karavA jevI lAge che, paNa rANAjI ! bhAvanA che to koI vAra siddhi thaze, nirAza thavAnI jarUra nathI ! Aja to itihAsamAM tame nAma rAkhI dIdhuM che.' dasoMdI ravAnA thayo. rAThoDanI chAvaNImAM pahoMcI gayo. marajIvA rAThoDo mevADano sadhiyAro pAmI, pharI jANe jIvatA thaI gayA. mevADa ne mAravADanuM joDANa thayuM ! bALa rANo ajita mevADanI panAha pAmyo. paNa A joDANe dIrghadRSTi AlamagIrane ukerI mUkyo. eNe mevADa para hallo ryo, paNa rajapUtI vyuharacanA judI hatI. sAme moMe laDavAmAM sAra nahoto. citoDa khAlI karavAmAM AvyuM, bAdazAhe citoDa jItyuM ne emAM praveza karyo. citoDamAM koI nahotuM-khAlI maMdironAM khaMDera karI eNe mana vALyuM. udayapurane paNa mogalasenAe kabaje karyuM, paNa tyAMya sUnAM ghara ne sUnAM maMdira maLyAM. devanA pUjArI hAtha na AvyA, to khuda deva sahI ! ahIM paNa maMdiro toDI mananI zAnti ne svarganuM puNya bAdazAhe hAMsala karyuM ! mevADI ne rAThoDa sainiko na jANe kyAMnA kyAM adRzya thaI gayA hatA. kAphara ne kAyara jANe be paryAyavAcI zabdo banI gayA hatA. koI ThekANe sAmI chAtInI laDAI ja nahi ! bAdazAha badhuM patAvI ajamera Avyo. zAhajAdA akabarane ahIMnuM sukAna soMpI didhI cAlyo gayo. paNa jevI enI pITha pharI, ke bhaDakAmaNA bhUta jevA, rAThoDa ne mevADI vIro bhoMmAMthI nIkaLI AvyA. kyAMka lUMTaphATa, kyAMka mArAmAra, kyAMka bhAgaMbhAga macI gaI. zAhajAdA akabare sAmano karyo, paNa enAM aramAna UtarI gayAM. enA nAkamAM dama AvI gayo. eNe pitAne lakhyuM : 'durgAdAse to ApaNA lokonI kabaro khodI nAkhI che. koIka ja divasa evo jato haze, jyAre pAMca-pacAsa mogalo kabaramAM sUtA na hoya ! mogala senAne maLatAM rasada-cArApANI paNa rokAI gayAM che.' A hatAzAnA samAcArathI bAdazAha nAkhuza thayo. eNe traNa taraphathI mevADa para humalAno nirNaya karyo. citoDanI bAjuthI zAhajAdo Ajama laDe. uttara taraphathI zAhajAdo moAjima laDe . pazcimamAMthI zAhajAdo akabara laDe, akabaranI sAthe nAmacIna senApati tahavyarakhAM madadamAM rahe. tahevarakhAM nAmacIna laDavaiyo hato, paNa mevADIne rAThoDa yoddhAoe jotajotAmAM Ajama ne moAjimane to UbhI pUchaDIe bhagADI mUkyA. akabara tavarakhAMnI madadathI mukAbalo karato rahyo, paNa ene Akhare citoDa choDavuM paDyuM. A tarapha durgAdAsa ane rANA rAjasiha uparAMta rAja kumAra bhImasiMhe atula parAkrama batAvyuM. A pahADI yuddha mogalone mUMjhavI mAryA. paNa AlamagIranA kismatanI karAmatanI juo ! duniyAnA anAthone sanAtha karanAra, bhArataprasiddha vIra rANA rAjasiMhano ekAeka dehAMta thayo. emanA para viSaprayoga karavAmAM Avyo hato. eka vAra A cheDethI bIjA cheDA sudhI nirAzAno aMdhakAra prasarI rahyo. hAya re ! bhArata ravinuM zuM Ama bujhAI javAnuM nirmANa hatuM ! rANA rAjasiMhanI gAdIe rANA jayasiMha AvyA. rajapUto AlamagIranA nasIbanI prazaMsA karatA kahevA lAgyA : AlamagIrane allA madadagAra che. gaI kAle hajI chatrapati zivAjIno svargavAsa tAjo che, tyAM rANA rAjasiha gayA. mANasa mANasathI laDI zake, bhAgyathI nahi !' 72 D bUro devaLa svataMtra mAravADa 0 73
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 durgAdAsa du:khI najare banAvonuM avalokana karI rahyA. have rAja-rANI karatAM AmajanatAnA baLa para krAnti karavAno temaNe nirAdhAra karyA. TUMka samayamAM eka evo camatkAra karyo. nirAza saradAro AzAnI cinagArIthI pharI garama thaI gayA. eka rAte bALakonI ramata jevI ramata ramavAmAM AvI. pakaDAyelAM pa00 UMTone taiyAra karyA, ne badhAnI pITha para saLagatI mazAlo goThavI. A pachI akabaranI senAmAM sahune hAMkI mUkyAM ! UMTa to potAnA jAtisvabhAva mujaba bhaDakIne kUdAkUda karI rahyAM. taMbUo saLagyA. mogalasenA samajI ke rajapUto AvyA. badhA nAsavA mAMDyA. AkhI senA avyavasthita banI ke pAchaLathI rAThoDo ne mevADI vIra tUTI paDyA. khetaramAM pAkanuM laNIlaNIne jANe khaLuM karavA mAMDyuM. mogalo parAjita thayA. akabara enA dIvAna tahavvarakhAM sAthe rajapUtonA hAthamAM keda pakaDAyo. mevADa amara thayuM. mAravADa svataMtra thayuM. divaso sudhI prajAe khuzIno utsava Ujavyo. paNa e harSamAM babe bhArataravinA astano zoka samAyelo hato. anAthe jodhapura sanAthe thayuM, paNa e enAthatA zaradaRtunAM vAdaLo jevI caMcaLa hatI, te sahu jANatA hatA. AjanI ghaDI raLiyAmaNI karI sahu harSa manAvI rahyAM. rANA rAjasiMha, rAjiyo DholI, cataro gahalota, rAva jasavaMta, anArAdevI ane rAva durgAnAM gIta galIe galIe gAjI rahyAM. zaThaM prati zAkyam dhodhamAra varSa pachI, vAdaLonuM kalejuM cIrIne bahAra AvelA sUryanAM sonerI kiraNo mANasane AhvAda Ape che. mAthe chatra rAkhIne pharato, gharanAM dvAra baMdha rAkhIne beThelo janasamudAya sarva rIte mukta thaI sonerI taDakIno AsvAda levA bahAra nIkaLI paDe che ! ghaDIbhara gaIkAlanI pracaMDa helIne ghaTATopa e bhUlI jAya che ! bhAvinI khevanA e karato nathI, mAtra vartamAnano AnaMda mANe che ! A prasaMge bhAvinI ciMtA karanArA ne bhUtane saMbhAranArA dIrghasUtrI TharI, upahAsane pAtra bane che ! rajapUta vIro vize evuM banyuM. lAMbI jehAda pachI meLavelA vijayanA utsavaraMgane e AnaMdathI UjavI rahyA. dIrghasUtrI thavuM emane pasaMda nahotuM ! kAlanI vAta kAle. e to jevA lAgaze tevA devAze. kahyuM che, ne yavananake mukha sahasa nahi ! ene paNa be hAtha che, ApaNane paNa be hAtha che, jevA paDaze evA daIzuM. paNa rANo jayasiMha ne rAva durgAdAsa jANatA hatA, ke sipAhInA AnaMdamAM ne senApatinA AnaMdamAM phera che, jema javAbadArImAM phera che tema. e bhale dIrghasUtrI na bane, paNa dIrghadRSTi jarUra rahe. svaccha dekhAtA AkAzamAM kayo khUNo kALAM vAdaLothI zyAma banavA lAgyo che, ne jhaLahaLatA sUrya para caDhAI karI, havAnA eka AMdhI ke vaMToLamAM paristhiti palaTI zakAya tema che, enI pUrI takedArI senApatie rAkhavI ghaTe. Aje auraMgajheba jevuM mahAna vipatti-vAdaLa haTI gayuM hatuM, enI garjanA paNa kyAMya dRSTigocara thatI nahotI, paNa ulkAno e mahAna avatAra kaI paLe garjanAnAM nagArAM ne vIjaLInA utpAta laIne AvI pahoMcaze, te kahevAya tema nahotuM ! jAgarUkatA e Ajano jIvanasaMdeza hato. AlamagIra bAdazAha irAdAmAM 74 D bUro devaLa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAvalInI TekarIo jeTalo aNanama hato. jaMgano e jAdugara, rAja kIya zataraMjano e bAhoza khelADI kyAre jItanI bAjI hAramAM palaTI nAkhe, e kaMI kahevAya tema nahotuM ! atyAcAra suSupta prajAne jagADe che. prANavAna paNa sutelI prajA para atyAcAra eka krAntinI lahara sthApI jAya che. vIra AlamagIranA hiMdudveSI vartanathI dezadeza jAgrata thaI gayo hato. maDadAmAM saMjIvanI purAI rahI hatI. gaI kAlanI priya paNa Aja AMkhanuM kazuM banelI mogala sattAnI sAme TheraThera vanakesarI garjatA thayA hatA, paNa kIDI jevA jaMtumAM saMpano je guNa che, e prajAmAM Avyo nahoto. sahu potapotAnA prAMta-dezane jALavIne beThA hatA. bIjI tarapha mogala sattAnA pAyA so varSanA purANA banyA hatA. e pAyAne kema kamajora karavA, e AjanA musaddIonI vicAraNAno viSaya hato. sApa mare ne lAThI bhAMge nahi, evo ghATa racavAno hato. talavAranA vArane badale tarkanuM ghamasANa calAvavAnuM hatuM. page kamADa vAsavAno navo prayoga karavAno hato. rAThoDa ne mevADI musadIo Aja e vicAraNA mATe ekaThA maLyA hatA. teoe eka navIna rUparekhA paNa ghaDI kADhI. have teno amala keTalo thAya che te jovAnuM hatuM. teoe laDAImAM pakaDAyelA zAhajAdA akabarane teDuM mokalyuM hatuM. thoDIvAramAM zAhajAdo akabarazAha potAnA senApati tavarakhAM sAthe hAjara thayo. 2japUtoe mogala zAhajAdAnuM mAna sAthe svAgata karyuM, ne Adara sAthe UMcuM Asana ApyuM. thoDI vAre rAThoDa vIra durgAdAse kahyuM : "zAhajAdA sAheba, Aja eka gaMbhIra vicAraNA mATe ApaNe ekatra thayA chIe. bhAratamAM rajapUta ne mogalo gaI kAle bhAIbhAInI jema rahetA, Aja e be vacce vera vAvavAnA yatna thAya che. emanI vacce pharI ekhavAsa sthApavAno Aja no amAro yatna che. Apa nAmadArano ame Teko icchIe chIe.' "e ekhalAsane mAro Teko che, rAvajI ! zAhajAdA akabare laDavaiyAnA svabhAva mujaba spaSTa kahyuM : ne tahavyarakhAM tarapha joI bolyo : " kema khAnasAheba !' 'jarUra ! jarUra ! Aja hiMdustAnamAM laDAI, laDAI ne laDAI rahI che ane laDAI paNa gaI kAle jeo dUdha-pANInI misAla jIvatA hatA, temanI vacce cAle che. amArA jevA senApatione to ezoArAma sapanAmAM paNa harAma thaI gayAM che.' tahavvarakhAMe zAhajAdA akabarane Teko Apyo. e cAlatI gADIe caDI janAro mANasa hato. 'akabarazAha !traNa traNa bAju sAgaranAM nIlAM nIlAM jaLathI gherAyelA ne eka bAju gaganacuMbI karAla kALa pahADIthI rakSita hiMdustAnanI bhUmi para tamArA vaDavo bAbarazAhe sthApelI ne tamArA ja nAmadhArI samrATa akabarazAhe UbhI karelI imArata Aja DolI rahI che ! enA pAyAmAM bhUkaMpanA AMcakA jAgyA che, jvALAmukhI enI lohadIvAlone khaLabhaLAvI rahyA che. e vAta tame kabUla karo cho ke nahi ? rAva durgAdAse jarA kavitvamAM kahyuM. talavArano khelADI Aja vacanano jhaverI banyo hato. jANe e bolato nahoto, koI kuzaLa jhaverI motInI mALA gUMthato hato. ' kabUla karuM chuM, rAvajI !' zAhajAdAe javAba vALyo. 'paNa vAlidasAheba (pitA)nuM aramAna che, ke emanI tAtI talavAra ne emanuM satarka haiyuM game tevA sakhta bhUkaMpane paNa miTAvI zakaze.' * e vAta pachI, zAhajAdAsAheba; mANasano garva eka cIja che. janatAnI hAya bIjI cIja che. e to khudAne je maMjUra haze, te thaze, paNa mogalone prabhuprerita mAnI je rAThoDI ne mevADI rajapUto dilhI darabAranI sevAmAM paDyo hato, ane jemanI sevAo tamArA pratApI pUrvajonA samayamAM haMmezAM inAma, akarAma ne ijjata pAmatI, ene Aja apamAna ne mota maLe che, e vAtanI to tame nA pADazo nahi, ne !' 'jI !' zAhajAdAe phakta mastaka halAvyuM. 'zAhajAdAsAheba ! hiMdustAnanA nakazA para to najara nAkho. kyAMka utpAta, kyAMka dhamAla, kyAMka chalaprapaMca ne kyAMka laDAI vinA bIjuM zuM che ? zAMti, amanacamananuM kyAMya nAmonizAne che ? rAphaDe rAphaDe navA bhoriMga jAmyo che. e takanI rAhamAM beThA che. gAruDI baLavAna jarUra che, chatAM insAna che. najara cUka thaI, AMkhonI zarama gaI, e dahADe sarvanAza veratAM vAra nahi lAge.' "khUba kahI rAvajI ! nAga ane gAruDI ! khela barAbara evo ja jAmyo che." tahevarakhAM A upamA para ApharIna pokArI rahyo. 'tamArA dilodimAgamAM mArI vAta ThasAvavA mATe khoTI vAta nathI rajU karato. avinaya lAge to hajAra hajAra vAra mAphI mAguM chuM, paNa ApanA vAlidanA pratApe ja zIkho jevo Izvarabhajana karanAro samudAya Aja yoddhAgaMNamAM palaTAto jAya che, tasbI mUkI talavAra pakaDato jAya che. koInA divasa sadAkALa sarakhA jatA nathI, Aje UbhA thayelA nAnA nAnA paNe ghaNA badhA virodhIo mogalone bhAre nahi paDe ? navI talavAra ne jUnI talavAramAM ghaNo phera che, hoM ! insAphanA trAjavA pAse zuM bApa ke zuM beTo ! barAbara toLavA joIe !' durgAdAse zAhajAdA akabaranA moM sAme joyuM ane potAnA pitAnA kRtyano insApha karavA paDakAra karatAM AgaLa zaThaM prati zAzcam | 77 76 bUro devaLa
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahyuM : 'A jATonuM zuM ? A marAThAonuM zuM ? are ! pelA buMdelA to juo !' rAva durgAdAse AgaLa calAvyuM : "ne ahIM rajapUtAnAmAM paNa mAravADa, aMbara badhAM aMtarathI bAdazAhanAM na samajatA, e to samayanI lAcArI che. mevADanI dharmadhajA to haMmezAMthI khulle khullI virodhamAM che ! zAhajAdAsAheba eka nAnI zI vArtA kahuM ?' 'jarUra kaho, mogalonA pratApI siMhAsananA, bhArata samrATanA pratApI vArasadAre badhuM samajavuM ja paDaze ne ! ekanI bhUle Akho mALo vIMkhAvA devAmAM DahApaNa nathI ja.' tahavvarakhAMe kahyuM. eNe je kahyuM te ja ene moMe kaDhAvavAnI durgAdAsanI peravI hatI. rAva durgAdAse vAta mAMDI : 'eka bhayaMkara nAga hato. taLAvane kAMThe pIpaLAnI nIce raheto hato. mijAja evo ke je bheTyo ene karaDyA vagara na choDe ! bhalabhalA enAthI bIe, enuM nAma paNa na le ! ene to zuM, enA paDachAyAne paNa nava garjanA namaskAra kare. | 'eka vAra daramAM jatAM sApanuM zarIra cholAyuM. lohI nIkaLyuM. lohInI gaMdha kIDIo AvI pahoMcI. sApa ghaNI pheNa pachADe, thoDI ghaNI kIDIone chuMdI nAkhe, paNa A to kIDIonuM kaTaka ! Akhare sApa phaNA pachADato maryo, kIDIo sApane pholI khAdho. e vakhate DAhyA mANase kahyuM : "jhAjhA nabaLA lokathI, kadIya na karIe vira ! kIDI kALA nAgano, prANa ja le A pera.' "kIDI ne sApano kisso samajavA jevo che. paNa vAlidasAhebano irAdo kaLavo haMmezAM muzkela hoya che.' zAhajAdAe kahyuM, | 'bolavAmAM guno thato hoya to mApha karazo. pitAjIne rAja karatAM dharma pahelo che. dharma pracAra mATe phakIra thavuM paDe to e phakIra thavA taiyAra che. A guNa prazaMsanIya che. ame badhA kabUla karIe chIe ke pitAjI jevA parAkramI pratibhAzALI, kartavyaparAyaNa, saMyamI, sajAga mANasa atyAre duniyAmAM bIjA koI nathI ! phakIra tarIke e umadA che, mANasa tarIke e sanmAnane pAtra che; paNa bAdazAha tarIke e sAva nAkAmayAba che. zAhajAdA sAheba ! sonAnA thALamAM loDhAnI mekha jema, AkhA jahAjamAM eka nAnA kaNAnI jema, emano dharmadreSa Aja tabAhIno-sarvanAzano saMdeza banyo che.' | 'pitAjI majahabanI bAbatamAM vadhu kaDaka che, e huM kabUla karuM chuM.' zAhajAdAe kahyuM. 'kaDaka te kevA ? emane hiMduone kacaDI nAkhavA che. AkhuM bhArata islAmI karavuM che ! khudAe je nathI karyuM. e emane karI batAvavuM che ! khudAnI icchA mAtra musalamAna ja pedA karavAnI hota, to duniyAmAM geramuslima mAtAone e olAdathI 78 bUro devaLa ja vaMcita rAkhata ! paNa khudAtAlAe ema nathI karyuM ! have e vAta bAdazAha karavA mAge che !" bhATI saradAra raghunAthasiMhe jarA jozamAM AvIne vacce kahyuM. jesalameranA A bhATI saradAro 'bhA jhUMbhanA parama pUjArI hatA, ne durgAdAsanI lokakrAntimAM bhaLyA hatA. emanA parAkramathI mAravADanA mogala sUbedAro dhrujatA. ema kahevAtuM ke sUryAsta pachI mogalarAja phakta thANAomAM rahetuM. bAkI medAna para rAThoDo ne bhATI saradAronuM rAja cAlatuM ! 'raghunAthasiMhajI ! ApaNe sipAI chIe, eka ghA ne be kaTakA karatAM ApaNane phAve, paNa zAhajAdA sAheba samaju ne udAra mANasa che. emanAmAM nAma tevA guNa che. ApaNe Aja navA akabarazAhanAM temanAmAM darzana karIe chIe !" durgAdAse jANe bhATI saradArane Thapako ApatA hoya tema kahyuM. joke e to loDhuM garama karavAno ne pachI ghATa ghaDavAno eka prakAra mAtra hato. mAphI mAgatA hoya tema rAva durgAdAse zAhajAdAne kahyuM : 'zAhajAdA sAheba ! mAThuM na lagADazo. dUdha garama thaIne UkaLI rahyuM hoya, tyAre enA para game tevuM vAsaNa DhAMkIe toya UbharAyA vagara na rahe ! Aja amArI hAlata evI che. haiyuM khAlI karavA beThA chIe, to enA para DhAMkaNa mUkavA mAgatA nathI." nA, nA. mane leza paNa mAThuM lAgatuM nathI. huM paNa manuSya pArakhuM chuM. kaDaka rIte kahetA ho, to te tamArI amArA taraphanI lAgaNI ja bole che !' zAhajAdAe kahyuM. 'tahavvarakhAM ! rajapUtonI mogala darabAra sAthenI dostI itihAsanuM eka sonerI pAnuM che." "mogala darabAramAM rajapUtonI haMmezAM zAna sacavAtI, hiMduonAM AdaramAna thatAM. pitAjI gAdIe AvyA, ne hiMduo zuM inAma pAmyA ? nAmozI bharyo jajiyA vero !' durgAdAse kahyuM. - "jajiyA mane haMmezAM khaTakyo che, bhale huM musalamAna chuM to paNa. bAdazAhe koI cIja evI na karavI joIe ke jethI mANasane haMmezA judAIno khyAla AvyA kare ! e bhUlavA jevuM nathI ke paThANa ne mogalonA asthiveramAM hiMduoe ja mogalonI rakSA karI che !' ekabaranA zabdomAM saccAI hatI. durgAdAse AgaLa calAvyuM : 'jIvatA raho. mArA zAhajAdA ! Aja carcA karavA beThA chIe to kahIe chIe, ke, mathurAnAM maMdira toDI emaNe zuM hAMsala karyuM ? gokaLA jATane duzmana tarIke khaDo karyo, ujjainanAM maMdiro toDI zuM hAMsala karyuM ? khudAnA baMdAonAM lohI vahyAM. orachAmAM buMdelo sAthe e ja vAtamAM bagADyuM ! guru tegabahAduranI hatyA karI zaThaM prati zAkyam D 79.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ veranI jaDa UMDI ghAlI. satanAmIno saMhAra ne sarahada sUphInI phAMsIe prajAnA haiyAmAMthI AlamagIra pratyeno AdarabhAva kADhI nAkhyo che. hiMdu to duzmana gaNAya, paNa ziyA, sUphI e badhA paNa duzamano ? Aje sunnI musalamAna sivAya koIno jayavAro nathI. gaI kAle mogala sattA ajeya gaNAtI, paNa chatrapati zivAjIe mogalonuM kedakhAnuM toDI emano rUAba kacaDI nAkhyo e jANItI vAta che ! holI, divAlI ne mahoramanA tahevAro baMdha karAvI bAdazAhe mAtra sunnI musalamAna sivAya sahune mATe salAmatInA daravAjA baMdha karI dIdhA che !' 'rAjAe to hiMdu ke musalamAna-koI paNa prajAne potAnI be AMkhonI jema barAbara lekhavI joIe. e rAjA che, kaMI maulavI ke sAMI nathI ! sAMI icche ke sahu koI eno dharma pALe e zobhe. rAjA mAtra eTaluM ja icche ke sau koI potAno dharma zAMtithI pALe.' zAhajAdA akabare kahyuM. ghaDIbhara sahune lAgyuM ke so varSa pahelAMnA enA pUrvaja ekabarazAha enAmAM bolatA hatA. durgAdAse kahyuM : "Aja ame jANe akabarazAha bIjAne bolatA sAMbhaLIe chIe. gaI kAla sudhI sarakhI ja kAtathI hiMdu-musalamAna vepAra karatA, Aja AlamagIranA rAja mAM hiMduone mATe rA/ TakAthI vadhIne 5 TakA jakAta, musalamAna mATe ja kAta ja nahi ! saltanata mATe zuM musalamAna sivAya bIjAoe lohI nathI ApyAM ?' 'sarAsara gerainsApha che, rAvajI ! paNa siMhane koNa kahe ke tAruM moM gaMdhAya che !' zAhajAdAe kahyuM. 'siMhane moDhAmoDha kahenAra ame rajapUto chIe !' vacce paMcolI kesarIsiMhanA putra samudrasiMhe siMhagarjanA karatAM kahyuM. kArtikeyanA bIjA avatAra jevo A yoddho hato. ghoDe caDelo A rajapUta daza-vIsa dahADA sudhI ghoDA para ja raheto : ghoDA upara suto, ghoDA upara khAto. enA pitAe mogala darabAramAMthI rAThoDono chUTakAro karavA mATe motane mIThuM kareluM. AlamagIre kAbulano hisAba mAgyo, e vinA rAThoDa saradArone dilhImAMthI javA nahi daIe ema kahyuM. kesarIsihe bAdazAhane kahyuM ke hisAba mArI pAse che, bIjAne zA mATe roko cho ? hisAba huM ApuM chuM. bAdazAhe hisAba tapAsavA mAMDyo. e daramiyAna rAThoDo dilhImAMthI chaTakI gayA. kesarIsiMha rAThoDone kaheluM ke mArI ciMtA na karatA. mahinAmAM AvI pahoMcuM chuM. pAchaLa kesarIsiMhe 35 divase kedakhAnAmAMthI viSapAna karI mukti meLavI. e vIra pitAnA putre AgaLa calAvyuM : 'akabarazAha ! amane jhAjhuM bolatAM AvaDatuM nathI. juo, rajapUtANIo rajapUtane janma ApatI nathI. rajapUtInI khAkhamAMthI rajapUta pedA thAya che. tame 80 D bUro devaLa rajapUtane haNI zakazo, paNa rajapUtane haNya rajapUtI nahi haNAya. mAtRbhUmino sAda paDatAM, jaya ekaliMgajInA eka nAda sAthe khAkhanAM poyaNAM jevA vI smazAnamAMthI khaDA thaze. zira paDe ne dhaDa laDe e ahIMnI vAta che. marI khUTIzuM, paNa mamata nahi mUkIe. ame sukhe sUIzuM nahi, koIne sukhe sUvA daIzuM nahi !' | 'paMcolijI ! huM badhuM samajuM chuM, paNa pitAjIne putra para paNe bharoso nathI. avizvAsa e emano rAja kAraNano AtmA che. kaho huM zuM karI zakuM ?" zAhajAdA akabare aMtaranI varALa kADhI. 'huM zuM karuM, ema kema kaho cho ? Aja tamArI pharaja bApa sAme jovAnI nathI, bApadAdAnI pavitra gAdI sAme jovAnI che ke mevADanA rANA jayasiMha jeo atyAra sudhI mauna hatA, temaNe have bolavAnuM zarU karyuM. 'zAhajAdA sAheba ! mevADa ne mogala darabAra Aja sudhI zatru rahyA che, ne sahue khAnadAnIthI zatrutA nabhAvI che. amArA bApadAdAe vakhata Ave maitrIno hAtha paNa laMbAvyo, ne maitrI nabhAvI paNa kharI. paNa Aja to nAdAna bAdazAha gAdI para che. kahyuM che ke nAdAna kI dostI, jAnanuM jokhama. emanI dostI karanArane zuM hAMsala thayuM ? emanI doratI jodhapurapati jasavaMtasiMhe karI, badalAmAM bhUMDuM mota maLyuM ! emanI dostI jayapurarAja jayasiMhe karI, pariNAme jIvanA gayA. baMnenI hatyAnA paDachAyA bAdazAhanA nAma para gherAyA che, sAcuM-khoTuM Izvara jANe ! mATe kahuM chuM ke tame khuda bAdazAha bano ! bApadAdAnA pavitra siMhAsananI zAna jALavo." huM bAdazAha banuM ?" zAhajAdAthI AzcaryamAM bolAI gayuM. 'jarUra, tame bAdazAha bano ! rAThoDa tamArA vaphAdAra sAthI banaze." durgAdAse kahyuM. 'bAdazAha kevI rIte bane ? siMhAsana levuM e kaMI ramata che ! ane bAbA bAdazAha che, enuM zuM ?" 'siMhAsana e ramata che. mApha karajo, ApanA pitAe bAdazAha banatAM je ramata khelI hatI, e Apa kyAM jANatA nathI ! Apano dharma Aje bApadAdAnuM pavitra siMhAsana rakSavAno che ! AlamagIra rahe ke jAya, mogala siMhAsana rahevuM joIe ! pitA-putranA dharma paLAya ke na paLAya, pUrvajonI gAdI tapavI joIe. kIDI ne sApavALo ghATa che. ghaNI kIDIo vaLagI pachI koI rasto nahi rahe." rAva durgAdAse kahyuM. 'bhAvi dilhIsamrATa akabarazAhane mevADa potAnI aNanama mitratAnI khAtarI Ape che !' rANA jayasiMhe kahyuM. 'mArAthI A vAta samajAtI nathI." akabara muMjhAI gayo. zaThaM prati zAThazcam 81.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'eka vakhata tame hA kaho. bAbarazAhanA pavitra kasama khAIne kaho ke jalatI jvALAmAM gherAyelA mogala siMhAsanane bacAvavA huM zahenazAha banIza. pachI juo bhAratanI Ana ne zAna ! pUrvathI pazcima, uttarathI dakSiNa, mAtra dilhIzvaranuM ja rAja haze. hiMdu-musalamAna bhAI bhAI haze ! na laDAI haze, na tophAna haze. AkhA dezamAM pharI rAjA nauzeravAna ne paraduHkhabhaMjaka rAjA vikramanuM rAjya prasaraze ! vAghabakarI eka Are pANI pIze. phakta tame hA bhaNo, bAkInI vAta rajapUtonI khAnadAnI para choDo !' zAhajAdo bhAre vicAramAM paDI gayo hato. eno dilAvara AtmA bApadAdAnA siMhAsana mATe AlamagIra jevA bhayaMkara pitAnI sAme thavA pokAra karI rahyo. ekabenA ahitamAM AkhA hiMdanuM hita hatuM, mogala vaMzanI bhalAI hatI. rANAjIe AgaLa calAvyuM : *nAmadAra ! eka vAra hA kaho, saMdhi to juo, Aja rAThoDa sisodiyA ne ApanuM lazkara ekaThuM maLe to sittera hajAranI senA khaDI thAya tema che. AlamagIrInI senA citoDanI laDAImAM ghaNI khatama thaI che ! Aja hA kaho, kAle bAdazAhanI khabara laI nAkhIe !" 'rAThoDa vIra ! sisodIA rANA ! Aja huM peTachUTI vAta karuM chuM, bAdazAhanI nItino huM haMmezAM virodhI rahyo chuM. ne ethI ja bAdazAha potAnA putro para paNa bharoso nathI rAkhatA. pitAjI zikSaka tarIke barAbara, senApatinI rIte bejoDa, dharmavettA tarIke viziSTa, paNa manuSyonA aMtaHkaraNa para rAja karavAnI emane AvaData nathI ! kAzI vizvanAthanuM maMdira, somanAthanuM maMdira, mathurAnuM maMdira toDI pitAjIe dharmanI dhajA nathI bAMdhI, paNa baMDanAM pharamAna jArI karyA che." zAhajAdAnI jabAna sAcI vAta bolatI hatI. 'e bAdazAha che, maulavI nathI, e vAta vAraMvAra bhUlI jAya che. vyAghacarma para bhale sUe, jAte bhale majUrI kare, bhale gaMgAjaLa pIe, paNa e badhI mANasanA vyaktigata cAritryanI vAta che, bAdazAhInI nahi, bAdazAhane gAvuM bajAvuM paNa hoya, attara - gulAba paNa hoya, kalAkArIgarI paNa hoya !' durgAdAse kahyuM. 'pitAjI dIrghadraSTi jarUra che, paNa pote karelAM karmonA paDachAyA temane DarAve che. ame temanI sevAmAM rahevA mAgIe tyAre vAraMvAra lakhe che : 'havAne bagADanArI mahattvAkAMkSAnA dhumADA jevI bIjI koI kharAba cIja nathI !" teone Dara che ke potAne pagale potAnA putro to nahi cAle ne !' zAhajAdo akabara have khIlyo hato. | 'are, temaNe to rAjanAM kAma lakhanArA lahiyAone paNa dUra* karyA che. koIe pUchyuM to kahyuM ke "mANase paramezvaranuM saMkIrtana lakhavuM sAruM. mArA jevA 82 D bUro devaLa sAdhAraNanAM kAma lakhavAM ThIka nahi." ema karIne emane duniyAnA moMe dATo mAravo che ! paNa goLAnA moMe garaNuM bAMdhI zakAze. duniyAnA moMe garaNuM baMdhAze nahi, bhAIsAheba !" 'huM to eka vAta mAnuM. emaNe baMne prajAne ekabhAve jovI joIe. teo dhAratA hoya to paNa traNa caturthAza hiMdu prajAne kadI islAmI nahi banAvI zake." ekabare spaSTa abhiprAya Apyo. 'kurAnanAM vacano bhAle bAMdhI, eka vAra musalamAnone umerI zakAya, paNa haravakhata ema na bane !' 'billIbAI roja thI cATI na zake. kaho. nAmavara, pharI akabarI surAjya jamAvavA Apa taiyAra thAo cho ne ? tamAma AkAzI balAo paNa Apane pAchA nahi pheravI zake !" 'tame kaho cho, to pavitra pUrvajonA pratApI siMhAsananI rakSA khAtara huM zahenazAha thavA taiyAra chuM. A kAMTALo tAja dhAraNa karavAnI hA kahuM chuM. pratApI mogala siMhAsanane bacAvavA jatAM mane koIno Dara lAgavAno nathI, koInI zeha ke zarama naDavAnI nathI. kartavya pAse, huM pitAnI paNa paravA karato nathI !' zAhajAdA akabare dRDha rIte kahyuM. enA mukha para pratijJAnuM daivI teja camakatuM hatuM. | 'paNa eka vAta, rAva durgAdAsa ! iSTadevanA sogana khAI ne kaho ke tame mane kadI nahi choDo ne ! A to pitAjI jevA baLiyA sAme bokarI bAMdhavAnI vAta che. takhta paNa maLe, takhto (phAMsI) paNa maLe. rAva durgAdAsa, tame, rANAjI ne sahu rajapUto mArA sukhadu:khanA sAthI banI raho, ema huM icchuM chuM.' | 'iSTadevanI sAkhe zapatha lauM chuM. durgAdAsa tamane nahi choDe. sukhamAM ke duHkhamAM, jIvanamAM ke mRtyumAM.' rAva durgAdAse kahyuM : ne pachI UbhA thaIne sahune uddezIne bolyA : 'pitAnI ciMtA na karazo. ApanA pitAe potAnA bhalA ne vayovRddha pitA mATe zuM karyuM? tuM ? nAmadAra ! ApaNe bhUMDA thaIzuM, to paNa eTalA bhUMDA nahi thaI zakIe. sahu saradAro eka vAra UbhA thaIne kaho : 'have ame zAhajAdA akabarane mogala zahenazAha tarIke mAna ApIe chIe, vaphAdArI ApIe chIe, ijjata bakSIe chIe.' sarva saradAro talavAra myAna bahAra karI, be hAthamAM pakaDI, chAtI para ADI dharI, mastaka namAvI rahyA ! itihAsa eka navuM sonerI pAnuM cItarI rahyo. zaThaM prati zAThacam 83
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 TIpaNAmAMthI TapakeluM AganuM TIpuM hAya re bharAmaNa ! tane TIpaNuM jotAM, graha-nakSatro gaNatAM A zuM sUjhayuM ke hiMduonA bAramA caMdra sAthe teM tAro meLa besAryo ! re asuraguru zukrAcAryanA potarA ! tArI AMgaLInA veDhA para, suvarNa ane rauNa sikkAonI dAnadakSiNAnI gaNatarI karatAM tane A svArthanI gaNatarI kyAMthI sUjhI ! ke akabara ne auraMgajhebanA grahayoga nIrakhatAM tAruM mana bhamI gayuM, jethI UgatA sUrajane pUjavA nIkaLyo ! are ! itihAsanA eka palaTAtA tavArIkhI pAnAne teM Ama ekAeka kyA lobhe palaTI nAkhyuM ? be bAjunI DholakI kayA kAraNe teM vagADI ? A tarapha to teM rAjA vikramanI 1737nI sAlanA mAtha kRSNA saptamInuM zAhajAdA e kabarane zahenazAha banavAnuM muhUta kADhI ApyuM. ne A tarapha ghoDA para savArI karI eja mera tarapha prayANa karyuM ! zA mATe bhalA ? ' kho bhUdeva ! khAssI ekaso vIsa mAIlanI bhUmi ghoDA para kApatAM tane thAka paNa na lAgyo ! tArI kamara paNa tUTI na gaI ! ajameramAM zahenazAha auraMgajheba beTho hato. ekabara ne auraMgajheba hatA to pitA-putra paNa rAjakAraNamAM koNa pitA ne koNa putra ! chellA vakhatathI siMhAsana svajanonI hatyA mAgatuM thayuM hatuM. sattAnA prAthamika svAgatamAM zuLInA mAMcaDA ropAtA hatA. AlamagIra bAdazAhe temAM ADo AMka vALyo hato. coranI dADhImAM taNakho, e kahevata pramANe e potAnAM sagAMvahAlAMthI sadA sAzaMka ne dUra raheto. hetaprItanA kaTorA eNe haiyAthI alaga karyA hatA. koI tene hRdayanA premathI pUjatuM nahotuM. pUjA mAtra bhayanI hatI. putrothI sAzaMka pitAnI zaMkA Aja kharekhara sAcI paDatI hatI. zAhajAdA akabare pitAnuM pada phagAvyuM hatuM : have putranA hAthamAM pitA Ave to enuM mAthuM bhAMgyA vinA rahe kharo ! jUno itihAsa vaLI tAjo thAya ! eka tarapha mAravADanA khoDa gAmamAM zAhI samAroha cAlI rahyo hato. zAhajAdA e kabarane siMhAsana suparata thatuM hatuM. emAMya jUno itihAsa tAjo thato hato. eka dahADo bhUtakALamAM mogala samrATa akabarazAhano rAjyAbhiSeka paNa paMjAbanA eka gAmaDA kalAnoramAM AvI rIte ja thayo hato ne ! AjanA durgAdAsa jevA, e divase khAnakhAnA baherAmakhAna hatA.* rAThoDa ne sisodInA bharata rAjAnI bhUmi para sarvadharma samanvayamAM mAnanAra bhAratanA abhinava samrATane nirmANa karI rahyA hatA. jenI kacerImAM adala insAphanAM nagArAM ne jyAMnA medAna para cAMda-sUrajanA bhAIcArAnA dhvaja ropAvAnA hatA. AlamagIra jevA jhanUnI bAdazAhane vagara laDace harAvavAnI A rajapUtI tarakIba AjanA itihAsamAM apUrva AkAra laI rahI hatI. hiMdu-muslima Aja rAja kAraNanA medAnamAM bhAIbhAI thaIne bheTavAnA hatA. navIbhAratanA navA zahenazAha e kabarazAhe inAma e karAma hodA, khilata, pozAkanI bhAre navAjezo karI mevADane navAM paragaNAM ApyAM. jodhapurane svataMtra jAhera karyuM. zAhI hodAo hiMdu-muslimomAM lAyakAta pramANe vaheMcyA. jajiyA vero dUra karyo. hiMdu ke muslima koI paNa vepArI mATe samAna ja kAtanI jAherAta karI. - senApati tahavvarakhAMne dIvAne Ajhama banAvavAmAM AvyA. saradAro ne amIrone khitAba ApavAmAM AvyA. AtazabAjI phUTavA mAMDI : ne jodhapurajayapuranI sauMdaryavatI gaNikAo thanaka thanaka nAcavA mAMDI. sisodiyA, rAThoDo ne islAmIonI 70 hajAranI vizALa senAno sAgara kUca mATe hiloLA devA lAgyo. Aja jANe bhAratamAM hiMdu ne musalamAna bhAIbhAI banI rajapUta ne mogala jANe kadI laDyA ja nathI ne kadI laDaze paNa nahi, evA sukhadu:khanA sAthI banI gayA. ekabIjAne gaLe lagAvavA mAMDyA. hoLI divALI-Ida mahorama jANe sahunA samAna tahevAra banI gayA. | sittera hajAranI senA ane e sittera hajAranI tAkAta jenA e kalAnA dilodimAgamAM che e narasiMha rAThoDa durgAdAsa, kUca kadama mATe navA bAdazAhanA pharamAnanI rAha jovA lAgyA. Ama hiMdanI dharatIne Aje bhAIcArAthI kheDIne samAna hakanAM vAvetara karavAnI jhuMbeza upADavAnI ghaDIo gaNAI rahI ! * juo Aja lekhakanAM (1) vikramAditya hemU (2) bhAgyanirmANa (3) dilahIyara TIpaNAmAMthI TapakeluM AganuM TIpuM [ 85
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA zahenazAha jarA AnaMda utsavamAM magna che, nAcagAna cAle che. hamaNAM chaDI savArIe harIpha bAdazAha AlamagIrane haMphAvavA prasthAna karyuM samajo ne ! majahabI loko potAno ullu UMdho besato joI nAsabhAga karI rahyA che. ahIM to maMdiramAM ghaMTarAva che, masjidamAM bAMga che. baMnemAM ekamekanuM koI virodhI nathI. ekanAM smazAna jale che, ekanuM kabrastAna daphana pAme che. sahune haiye zoka samAna che. dena ke daphanano vAMdho nathI ! vAta AvI hoya tyAM koNa duzmana ne konI sAthe laDAI ! A pravRttine napharatanI najare joto eka mANasa ajameramAM beThA che, enuM nAma AlamagIra ! paNa havA evI vahetI hatI ke jo AlamagIra jevo AlamagIra na samajya to vA khAto raheze. laDavaiyAnuM jora badhuM lazkara para, enI pAse mAMDa hajAranuM lazkara haze. capaTImAM coLAI ja ze, e majahabI pAgala ! vAha vAha ! Ama Aja dhanya ghaDI ne dhanya bhAgyano samo vartAI rahyo che, tyAM bhAratano A mahAna jyotiSI mahArANI dAsa ghoDA para besIne ajamera bhaNI ghoDApura pANInA vege vahI rahyo che ! jotajotAmAM e puSkaranI ghATI oLaMgI AlamagIranI chAvaNI pAse pahoMcI gayo. pahoMcIne mogala sainikonI samakSa hAjara thaI gayo, kahyuM, 'mane bAdazAha salAmata pAse hAjara karo ! khAsa kAma che.' Thahara re barahIna ! talAsI levA de, senikoe enA vastra ne dehanI tapAsa karI. are jeNe zastradhArIonI sevA haMmezA svIkArI che, paNa zastrano sparza abrahmaNyam mAnyo che, enI jaDatI, enI talAsI ! nirupadravI bhUdevanI jaDatI ! hare ! kaliyuga te AnuM nAma ! paNa yavana kone kahevAya ! ene AryazreSTha brahmadevanI zI pichAna ! A pachI sipAI bhUdevane bAjumAM Ubho rAkhI bAdazAha salAmatane varadhI ApavA cAlyo gayo. bAdazAha taraphathI tarata ja brAhmaNane teDuM AvyuM. brAhmaNa jaIne kuranIza bharIne khaDo rahyo. eNe kahyuM : mahArAja ! AlamagIranA darabAramAM hindustAnanA jozInI karAmata dekhADavA Avyo chuM. brAhmaNa najUmI ! joza jovaDAvavAnI mane phurasada nathI. je kahevuM hoya te sIdhe sIdhuM kahe, lAbhanuM haze to AlamagIra tane nyAla karaze. dagoprapaMca haze to A talavAra ne tArA mAthAnI doratI thaze, jaladI bola, TUMkANamAM bola !' AlamagIrano zAMta paNa ghUghavatA pUra jevo avAja gAjyo. brAhmaNanA dehamAMthI eka vAra bhayanI kaMpArI chUTI gaI ! eNe Aja sudhI AlamagIranuM nAma sAMbhaLyuM hatuM, paNa Aja najare jotAM lAgyuM ke e sAmAnya mATIno ne sAmAnya rItano puruSa nathI. enI sAme UbhA rahevuM mardAnagInI kasoTI che. 86 bUro devaLa 'hajUra ! ApanA zAhajAdA akabara zahenazAhe hiMdostAM banyA ! eka myAnamAM be talavAra thaI !" mArA jIvatAM zahenazAha ?" AlamagIra mUchanA cheDA cAvatAM kahyuM. 'Apa ApanA vAlidanA jIvatAM zahenazAha nahotA banyA ? Apane tyAM to thatuM AvyuM che, ne thayuM che. khudAviMda !' kachaDAbolA brAhmaNe kahyuM. bolatAM to bolAI gayuM, paNa eNe tarata vAta vALI lIdhI : 'rAThoDo ne sisodiyAe emane bhAratanA zahenazAha jAhera karyA che. tahavvarakhAM dIvAne ojhama banyA che. darabAre ekabarInA divaso e pharI punarjIvita karavA mAge che, Apane parAsta karavA chaDI savArIe AvI rahyA che !' | 'vAha re khudA !' AlamagIra bAdazAha ghaDIbhara hoTha para AMgaLI mUkI vicAramAM paDI gayo. AMgaLI paranI graharatnavALI rUpAnI vIMTI teja verI rahI : kharekhara, baMdA kyA cAhatA hai, aura khudA kyA karatA hai, khudAnI marajI haze e thaze ! vAru brAhmaNa ! gAma joIe ke rokaDa ?' 'rokaDa, AlamapanAha !' 'sAruM, je TalI tuM UMcakIne laI jaI zake, eTalI rokaDa tane bakSavAmAM Ave che : paNa eka vAta pUchuM ? sAcuM kaheje ho ! AlamagIranI talavAra gunegAra mATe berahama che, ho !' | 'jANuM chuM jahAMpanAha !' * brAhmaNa ! tuM AlamagIra pAse zA mATe Avyo ? huM to hiMduono duzmana lekhAuM chuM. tane dakSiNAno lobha hato to tuM navA zahenazAha pAse gayo hota, toya tane mAlAmAla karI data 'tuM mArI pAse zA mATe Avyo ?' auraMgajhebe marmano prazna karyo. e mAhitI ApanAranA manane mApI levA mAgato hato ; ne eno upayoga paNa karI levA cAhato hato. | 'peTa chUTI vAta karuM chuM, AlamapanAha ! meM zahenazAha akabaranA yoga joyo, nakSatra nihALyAM, grahanI gatio nIrakhI : paNa kyAMya rAjayoga na dekhAyo ene to darabadara bhaTakatA pharavAnuM nirmANa che, ne hajUra ! ApanA graho hajI UjaLA che. eka koza para jalato dIvo Apa ahIMthI phUMka mArI bUjhavI zako, evo Apano baLavAna bhAgyayoga che ! khoTuM kaheto houM to ApanuM khAsaDuM-mAruM mAthuM ! 'vAta tArI sAcI che. ahIM beThA pUnA ane citoDanA dIvA meM eka ja ke bUjhavyA. rANo rAjasiMha ne chatrapati zivAjI kabranI zAMti pAmyA ! are, paNa mANasanuM emAM zuM gumAna ? khudAnI marajI baLavAna che. zAbAza najU mI ! vaLI tane TIpaNAmAMthI TapakeluM AganuM TIpuM 87
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI vAra bolAvIza, bAkI AlamagIra to eka khudAmAM mAne che ! khudAnI maherabAnI e moTAmAM moTI karAmata ! acchA, to navo zahenazAha kUca paNa karI cUkyo che ?' 'hAM, jahAMpanAha ! huM nIkaLyo tyAre nAca-gAnanA jalasA hatA. have nIkaLyA ja haze.' 'nAcagAna ! vAru !' AlamagIra bAdazAha be paLa vicAramAM paDI gayo. tarata teNe kAMsAnI ghaMTA para traNa ghA karyA. eka vAmanajI kuranIza bajAvato AvI khaDo thayo. 'A brAhmaNane alaga utAro Apo. laI jaI zake eTaluM sonuM-cAMdI, ene javAnI rajA maLe tyAre Apo. jAya tyAre rakSaNano baMdobasta Apo ! vAru senApati InAyatakhAMne jaladI hAjara thavAnuM kaho !' vAmanajI ane brAhmaNadeva cAlyA gayA. bAdazAha e khaMDamAM AMTA mAravA lAgyo. vanakhaMDamAM ekAkI kesarI AMTA mAre evI enI adA hatI. vicAranAM zikharo para caDato hoya, paDato hoya, vaLI caDato hoya, evI enI mukhamudrA hatI, mUchano vALa enA dAMta vacce kacarAI rahyo hato. thoDI vAre senApati InAyatakhAM hAjara thayo. e kuranIza bajAvavA vAMko vaLe, e pahelAM bAdazAhe kahyuM : jUThA adaba kAyadA have mane gamatA nathI, khAMsAheba ! moMmAM khudAnuM nAma ne AstInamAM sAMpa ! khuzInA samAcAra ApuM tamane, 'khAMsAheba ! tamArA jamAI tahavvarakhAM navA zahenazAha AlamanA dIvAne Ajhama banyA !' AlamagIre karaDAkImAM kahyuM. 'navA zahenazAha ? hajUra ! e Ape zuM kahyuM ? navA ne jUnA je gaNo te zahenazAha eka ja che, ne te khuda Apo cho.' 'bhUlo cho. Aja to zahenazAha be che !' 'e vAta 'suraja be che,' ema koI kahe tenA jevI che, hajUra ?' 'te sAMbhaLo khAMsAheba ! zAhajAdA akabarane rAThoDa ne sisodIAe hiMdano zahenazAha banAvyo che ! AlamagIra emane AMkhanA kaNA jevo banyo che. darabAre akabarInA emane oratA jAgyA che. zAhajAdAe zahenazAha banavAnI sAthe hiMduone khuza karavA jiyA paNa rada karyo che.' 'hajUra ! hiMduonI jAta to bhAre bevakUpha che ! nahi to eka khudAne badale so khudAne svIkAre kharA !' bevakUpha e nathI ! bAhoza lokoe ApaNane bevakUpha banAvavAno A 88 D bUro devaLa kImiyo karyo che. kAMTAthI kADhavAnI rAjakAraNI karAmata racI che. ghara phUTe ghara jAya, e rajapUto para sadAkALa ajamAvAto prayoga, Aja ApaNA para ajamAvAya che. ApaNA TAMTiyA ApaNA gaLAmAM paherAvyA : ane e paNa ThIka, akabarane to huM mApha karI zakuM. choruM kachoru thAya. eNe utAvaLa karI eTaluM ja, nahi to bAdazAhano dIkaro Aja nahi to kAla bAdazAha banavAno ja hato, paNa tamArA jamAI tahavvarakhAM emAM bhAga laI takhtanA bAgI banyA che !' AlamagIre je nizAna vIMdhavAnuM hatuM, tenI zarUAta karI. 'hajUra ! guno mApha ! mane maLaze, eTale, huM tahavvarakhAMne samajAvIza.' 'kyAre maLazo ? e to moTuM lazkara laI ApaNA para caDhI Ave che ! khAMsAheba, tamArA jamAIne tarata samajAvo, nahi to emanI bIbIone beAbaru karavAno, ne bALakone zikArI kUtarAonA khorAka banAvavAno hukama choDuM chuM. AlamagIranA zabdakozamAM gunegAra mATe rahama zabda nathI hoM.' 'hajUra ! rahama ! sevaka tAbaDatoba ravAnA thAya che. ne jyAM hoya tyAMthI zodhIne bevakUpha tahavvarakhAMne ApanI sevAmAM rajU kare che ! tyAM sudhI rahama bakSe, AlamapanAha !' 'khAMsAheba ! samAlajo ! hajAro balAo ene gherI beThI haze. leNane badale deza na thaI jAya. bAkI to tame tahavvarakhAM tarapha mArI mahobbata jANo ja cho !' 'hajUra ! baMdenavAja ! mAro jamAI che : paNa kahuM chuM. gadheDAne sAkara na hoya, ThaMDA hoya, to ja tenI akala durasta rahe ! rajA mAguM chuM, jahAMpanAha ! jema bane tema jaladI kadama mubArakamAM hAjara thAuM chuM !' InAyatakhAM salAmo bharato, pAchalA page khaMDa bahAra nIkaLI gayo. evaDA moTA senApatine zarIre parasevo hato. talavAra sAthe 2mavuM sahela hatuM, AlamagIranI AMkha sAme jovuM paNa javAmardInuM kAma hatuM. AlamagIra bAdazAha sAMjanI namAjanI AjAna na saMbhaLAI tyAM sudhI vicAramAM ja besI rahyo ! AjAna sAMbhaLatAM e UThyo. enA mukha para koI mahAyuddhamAM parAjita thayAnI glAni hatI ! zIkha, marAThA, rAThoDa, mevADI ! koIthI pote na Daryo. Dare zA mATe ! allA enI bhere hato ne ! sAMyAse saba kucha hota hai, baMdese kahyu nAhiM ! zIkha gurunI katla to saMsAravidyuta vArtA hatI. rAThoDa rAjA jasavaMtasiMha paNa keTalI jhaDapathI A saMsAramAMthI kUca karI gayo. marAThAnA rAjA zivAjIne kevI TUMkI mAMdagImAM allAe upara kheMcI lIdho. TIpaNAmAMthI TapakeluM AganuM TIpuM - 89
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevADanA rANo moTI bAtha bharato hato. eno ya karuNa aMta Avyo ! paNa vAha re kismata ! jyAre bahAranI Aga ApoApa bujhAI javA AvI, tyAre gharamAM Aga lAgI ! je AgamAM varSo sudhI pote zekAyo hato, e AganAM pharI pagaraNa zarU thayAM hatAM. game te bhoge e miTAvavA ghaTe. bhAre pagale bAdazAha namAja paDhavA cAlyo gayo ! 14 pUta kapUta ne pUta sapUta ajameranI bAdazAhI chAvaNImAM cokIdAro sivAya koI jAgatuM nahotuM. AnAsAgaranAM jaLa paNa jaMpI gayAM hatAM. mAtra eka ja vyakti ajaMpo bhogavI rahI hatI, ne e vyakti hatI bAdazAha auraMgajheba ! bhalA, jene mAthe bhAratanI samasta saltanatano bhAra hoya, jene AvaDI moTI bAdazAhI ne ATalA moTA virodhIone vaza rAkhavA pada pada para chalaprapaMcano Azaro levo paDato hoya, jeNe bhoMmAMthI bhAlAM UbhAM kare ema potAnA vartanathI Thera Thera dumano khaDA karyA hoya, ene nirAMtanI nIMda kevI ! zAhI taMbunI jarI gUMthelI lohabArImAMthI dUra dUra sudhI AkAza dekhAtuM hatuM. AlamagIra kALA AbhanA atala UMDANamAM najara TheravI rahyo hato. udepurI begama hamaNAM ja gaI hatI. bAdazAha eTalo vyagra hato ke ene mATe ekalA rahevuM jarUrI banyuM hatuM. vaLI eno avizvAsI AtmA A prasaMge koInI paNa hAjarI icchanIya na lakhato. e ja eka ane bIjo eno allAha ! AvA ekAMtamAMthI ja AlamagIra apUrva guMca ukelI zakyo hato. kALA AbhamAM mAtra sitArAo TamaTamatA hatA. bAdazAha enA tarapha najara nAkhI manomana bolyo : 'kapUta sapUta, sapUta kapUta !" ane A sAthe mAravADa-mevADano lokakrAntino jhaMDAdhArI durgAdAsa dekhAyo ! AkAzanA vizALa phalakane bharI deto jANe e kaheto hato : Aja mAravADamAM rAjA nathI, paravA nathI. rANA rAjasiMha jevo madadagAra nathI, ciMtA nathI : potAnA ja svajana samA rAThoDo sAmA paDyA che, enI khevanA nathI. durgAdAsa che to mAravADa che-mAravADano aNanama jusso che ! 90 D bUro devaLa
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ e durgAdAsa ! enA bApano pUta kapUta ! vidvAna bAdazAhane eka jUno kisso yAda Avyo. mAravADapati jasavaMta pAse eno bApa AsakaraNa nokarI kare. AsakaraNane durgAdAsa ane enI mA sAthe na bane ! nAno evo durgo mA parano anyAya joI bApa sAme bAkhaDe ! bApe mA-dIkarAne gharamAMthI hAMkI kADhavAM ! mA-dIkaro khobA jevaDA mAravADanA luvANA gAmamAM jaIne rahyAM. dIkare khetI AdarI. mAnI sevA AdarI. AnaMdathI rahevA lAgyo. rAjadarabAranAM ghebara-khAjAM karatAM gAmaDAnA roTalo AcAra mIThAM karyAM. eka vAra eka mAthAbhAre rAyakAnuM kamota thayuM. UbhA mole UMTa carAvato A rAyako na bolavAnAM veNa bolI gayo. emAM paNa potAnA svAmI jodhapu22Aja mATe game tema bakyo. rAva durgA konuM nAma ! chalAMga daI sAMDhaNI upara caDhyo, rAyakAne pachADI nIce nAkhyo. paLa vAramAM enA prANa lIdhA ! rAyakAne rAva durgAnA rUpamAM yamarAja bheTI gayA. phariyAda gaI jodhapuranA darabAramAM. phariyAdIe dhA nAkhI ke "mahArAja ! AsakaraNasUne rAyakAne haNyo !' mAravADarAje AsakaraNane bolAvyA, kahyuM : 'tamArA putra rAjano guno karyo che !' AsakaraNe kahyuM : 'mahArAja ! mArA jeTalA putro che, e tamAma rAjanI sevAmAM che. bAkI bIjo mAre koI putra nathI !' mAravADapatie tarata gunegArane pakaDI lAvavA sipAI mokalyA. gunegAra hAjara thayo. kevo gunegAra ? pahoLA dADhI-mUchanA kAtarA, DhAla jevI chAtI, lAMbA AjAnabAhu, barachInI aNI jevAM netra ne devanI pratimA jevuM dehasauSThava ! A joI mahArAja jasavaMta pahelI take phIdA phIdA thaI gayA. are ! A to duzmananA hAthIne khALavA sAme moMe doDAvavA jevo juvAna ! zatrunI senAne khALavA dehanI dIvAla banAvI zake evo narabaMko !durgAe potAnA gunAnI saphAI rajU karatAM kahyuM : *mahArAja ! mANasa potAnI jAta puratI gALa sAMkhI zake. nabaLo hoya to kadAca mA-bApanI paNa sAMkhI le, paNa deza, deva ane rAjAnI gALa kadI na sAMkhe ! ane sAMkhe to ene mATe e dezanAM annajaLa jhera samAna gaNAya !' na mAravADarAja khuza thayA. emaNe kahyuM : "are ! tuM kono putra che !' 'rAThoDa ! AsakaraNano !' 'A duniyA to juo ! bApa kahe, mAro beTo nathI. beTo kahe mAro bApa che ! re ! AsakaraNane bolAvo, e to kahe che ke mAre rAjanI cAkarI karanAra sivAya bIjo koI dIkaro ja nathI !' 92 D bUro devaLa rAva AsakaraNane tarata hAjara karavAmAM AvyA. emaNe durgA tarapha joI moM pheravI nAkhyuM ! rAjAe prazna karyo : ke rAva AsakaraNa ! khoTuM bolyA ne !' 'mahArAja ! khoTuM nathI bolyo ! kapUtane potAno pUta koNa kahe ?' 'koNa A durgo kapUta ! AsakaraNa ! A durgAmAM huM bhAre daivata nIrakhuM chuM. eno cahero, eno sIno, enI bhASA, enA vicAro, mane kahI rahyA che ke koI vAra mAravADano nabaLo vakhata Avaze, tyAre ene e Teko Apaze, AjathI enuM nAma rAjanI cAkarImAM noMdhavAmAM Ave che !' A rAva durgAdAsa ! mAravADanA koI paNa gaDha karatAM aNanama ! kapUtano sapUta nIkaLyo ! bhale e duzmana hoya, paNa duzmana to medAnamAM ! jyAre mAro putra akabara ! sapUta kapUta ! meM enA para keTa-keTalI AzAo rAkhelI ! sarva phogaTa gaI ! AlamagIra thoDI vAra thobhI rahyo ! AbhanA sitArA sAme joI rahyo. ene tyAM durgAdAsane badale jANe potAno pitA zAhajahAM dekhAyo ! sarayU nadInA pravAha para, tAjamahelanA guMbajo para caDhIne enuM bhUta pokAra karatuM kahetuM hoya tema lAgyuM - 'tuM kone kapUta kahe che ! tuM pote ja pUta kapUta che !' 'huM kapUta chuM ?" AlamagIra pharI vicAramAM paDI gayo. e vicAravA lAgyo ke meM evuM zuM kharAba karyuM, jethI mane kapUta kahevAmAM Ave. huM eka musalamAna chuM. eka khudA ne eka kitAbamAM mAnanAro chuM. huM eka sAco musalamAna varte ema varto chuM. meM evuM zuM karyuM, je mAre mATe ayogya hatuM ! jethI huM pUta kapUta kahevAuM ?' bAdazAha jariyAnI jALIne thobhIne UMDA vicAramAM UtarI gayo : e jANe allAnA darabAramAM potAnA gunAnI saphAI rajU karato hoya tema manomana kahevA lAgyo : 'AlamagIrane mATe khudA pahelo che, khalka pachI che. majahaba pahelo che, duniyAnI niyAmato pachI che. AlamagIre je duniyA joI e kevI hatI, e koNa jANe che ? e duniyAmAM dInaparasta lokone mATe ThAma ke ThekANuM nahotuM. ImAna para kunuM jora hatuM. zahenazAha akabaranA vakhatathI hiMduo UMcA hoddA para gayA hatA, eno paNa vAMdho nahoto paNa, teoe musalamAnone dabAvavA zarU karyA hatA. temane mATe zukravAranI namAja ne jamAata durasta nahotI rahI. zahenazAha jahAMgIranI naramI ane ezaArAme musalamAnonA virodhIone baLavAna banAvyA hatA. khuda bAdazAhe narasIMga buMdelAne--abulaphajalane mAravAnA inAma tarIke mathurAmAM maMdira bAMdhavAnI rajA ApI hatI ane e maMdira abulaphajalanA kAphalAnI lUMTanA paisAthI baMdhAyuM hatuM ! ane pachI to e pravAha prabaLa banyo hato. e maMdiromAM musalamAno pUta kapUta ne pUta sapUta D 93
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ para julama thavA lAgyA hatA. muslima ramaNIo para tyAM baLAtkAra thavA lAgyA hatA. islAma khatarAmAM paDI gayo hato. are ! kyAMya to majidonAM maMdira paNa banI gayAM hatAM ! butaparastonI zahanAI ne DholakanA avAja AkAzanA guMbajane bhedatA hatA.' 'zahenazAha zAhajahAM ! emanI pAse phariyAda AvI, emaNe je maMdiro masjidomAMthI baMdhAyAM hatAM, te toDI naMkhAvyAM : je strIo keda hatI, tene mukta karI. paNa teo A kAma karanArane barAbara nasiyata ApI na zakyA ! evI nasiyata ke pachI e nApAka kAma tarapha jue paNa nahi. bAbA rAja karatA hatA tyAM sudhI to ThIka paNa moTA bhAI dArA e to pachI hada karI nAkhI. eNe khullI rIte hiMdupaNuM jAhera karyuM. eNe kahyuM : "kharI rIte jotAM kurAnezarIpha upaniSadomAM ja che !' eTale zuM musalamAnoe kurAnezarIpha choDI, upaniSada vAMcavAM ? eka khudAne choDI hajAra deva-devalAMne bhajavAM ? zuM e vakhate mArA jevA khudAI baMdAnI majahabI pharaja nahotI ke khudAnA duzmanothI khudAI rAha sApha karavo ?" AlamagIra jarA TaTTara thayo, gauravamAM enuM mastaka UMcuM thayuM. eNe potAnI saphAI rajU karatAM AgaLa kahevA mAMDyuM : are ! ajaba jevI vAta to juo. hiMduonI pAThazALA che, ne emAM musalamAna bALako bhaNe che ! ane A lokoe evI lAlaco ApI che ke dUradUrathI bhoLA musalamAno AvIne emAM dAkhala thatA jAya che. dharma musalamAnono ane hiMdu zikSako zIkhave ! agara AlamagIre A vastuo baMdha karI to emAM zuM anyAya karyo ! 'kahevAya che, ke bAdazAhe zAhI nokarImAMthI hiMduone bAtala karyA. beImAna, lAMciyA ne julamI hiMdu amaladArone dUra karavA e zuM eka bAdazAhe mATe guno che ? subedAro, tAlukadAronA pezakAro, dIvAno ne kholasAnI Upaja vasUla karanAra mAtra musalamAna joIe, eTalo ja mAro Agraha che, bAkI laDAImAM-savArIomAM hiMduo kyAM ochA che ?" AlamagIranuM mastaka TaTTAra thayuM, jANe AkAzane bhedavA na mAgatuM hoya ! eNe potAnA kahevAtA gunAnI saphAI AgaLa rajU karatAM kahyuM : 'jUnA bAdazAho kahetA : "jevI rIte AkAza para eka khudA che, evI rIte jamIna para paNa eka khudA joIe. A rIta islAmanI sAva khilApha che. savAramAM khudAne badale moTuM ToLuM bAdazAhane darzane Ave, ne ene IbAdata gaNe, e sAva garamajahabI rivAja che. khoTo rivAja baMdha karyo, emAM zuM khoTuM thayuM ? paNa jamAno to juo ! AlamagIra je kare, e badhuM hiMduvirodhI lekhAya ! AlamagIranA darabAramAM mAkhI UDe to te paNa jANe majahabI irAdAthI UDe che !' 94 n bUro devaLa eka bAdazAha mATe jarUrI lekhAya, eTalo bhapako rAkhavo, e pAka kitAbanuM pharamAna. jo darabAre akabarIno raMga cAlu rahyo hato to Aje o rAjya hiMdurAjya banI gayuM hota. islAmI dastUro nAza pAmyA hota. A mATe meM cAMdInA khaDiyAne ThekANe cInI mATIno khaDiyo dAkhala karyo, inAmanI rakamo cAMdInI rakAbIne badale DhAlamAM ApavAnuM nakkI karyuM. kasabI pozAko ApavA baMdha karyA. zAyaro, kavio je bAdazAhane khudAnI barAbara banAvI detA, temane dUra karyA. prajAnA paisA pANIne mUle vahAvanAra jazana ne najarANAM baMdha karyA. sAraMgI vagere sAja sAthe gAvuM, e musalamAnI zaremAM manA che, e gAnatAna ne nAcatAna baMdha karyo. madyapAna keTalI bhayaMkara cIja che, e baMdha karI, emAM AlamagIre kayo guno karyo ! 'he khudA ! Avo che AlamagIra ! e majahabano nAcIja baMdo che ! svadharmarakSaNa mATe bApa-beTAno paNa lihAja na rAkhanAra pUta che ! duniyAnI vAha vAha ke nArAjagInI ene tamA nathI. duniyAno kAyado che ke mANasa pAse je prakAranAM jovAnAM cazamAM hoya, e prakArano mANasa dekhAya. hiMdu camAMthI jozo to AlamagIra kapUta, islAmI camAMthI jozo to sapUta !' AlamagIre moDe moDe UgatI caMdrarekhA sAme joyuM. pitAjIne aMtarIkSamAM samajAvato hoya tema bolyo : 'pitAjI ! khoTuM nathI kaheto. sAva sAcuM kahuM chuM. jo svadharmarakSAno savAla khaDo thayo na hota, majahaba khatarAmAM na hota to, auraMgajheba Aja phakIra hota !' - allAnA bharAyelA darabAramAM pote potAnI saphAI karanAra AropInI jema vizALa khaMDamAM AMTA mAratAM mAratAM pharI bAdazAhe tArAo sAme joIne kahyuM; 'AlamagIra pote potAnAM camAMthI jue che. jo e madyapI hota to jarUra kapUta kahevAta. e moja zokhI hota, ALasuM ne tana manano ezaArAmI hota to e jarU2 kapUta kahevAta. jo e zaremAM manA karelI vastu vAparato hota, potAne dharatIno khudA kahevarAvato hota, nAcagAna joto hota, khudAthI paNa vizeSa vaDAI karanArI Apa-prazaMsAnI kavitA sAMbhaLato hota ne e mATe inAma Apato hota, to jarUra ene kapUta kahI zakAta !' bAdazAhe potAnI mUThIo bhIDI ne vaLI manomana kahevA mAMDyuM : 'dInadAra mANasa mATe, emAMya eka islAmaparasta zahenazAha mATe bhArata jevA hiMdu pradezamAM tAja kAMTALo ne rAha bhAlAMothI bharelo hoya ja. huM jo cAlu duniyAdArIno mANasa banI jAuM, be taraphanI DholakI vagADavA besuM to mArA rAha para phUlonAM bichAnAM taiyAra che : paNa je mATe mAro janma thayo che, e kAma mArAthI koI paNa bhoge paDatuM mUkI na zakAya. allAnI marajI che to bhalabhalA duzmana khAMDa pUta kapUta ne pUta saMpUta D 95
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAya che. are, enI ja rahemata che ke kALajhALa hajAra hajAra duzmano vaccethI ekalo AlamagIra bahAra AvI zake che. allAnI marajI haze tyAre mane motane bheTatAM mAruM sainya paNa nahi bacAvI zake. 'ne akabara ! beTA ! teM paNa ApaNA pUrvajonI jema tela ane pANIne eka karavAnI karAmata hAtha dharI ! tane musalamAnonI unnati na rUcI. hiMduo parano kaDa5 tane na rucyo ! gAMDA, A jAtane jarA AgaLa vadhAro to kAbAmAM jaI tyAM maMdira bAMdhe tevI utsAhI che ! beTA ! gAdIno moha hato to sAmA moMe hAjara thAta to koNa nA pADavAnuM hatuM, paNa kevA khudagaraja lokonA hAthanuM tuM ramakaDuM thaI gayo ? ane A rAThoDo ? koInA thayA che ke thaze ? rAva jasavaMtasiMhane zivAjIne pakaDavA mokalyo, to pote ja vaza thaIne Avyo ! eNe kadI moTA bhAInI vatI, kadI bAbAnI vatI, kadI mArA vatI, jenA pakSamAM lAbha joyo tenA pakSanI vatI talavAra calAvI. rajapUto para bharoso karavo, e potAnI jAtane pote ThagavA barAbara che ! rAva durgAdAsa zivAjIno maLatiyo che. zivAjI gayo, paNa cinagArIo mUkato gayo che, eNe hiMduone hiMdupata pAdazAhInuM gheluM lagADyuM che ! sakhata hAthe kAma nahi levAya, to e ghelachA vadhaze. A badhA che, tyAM sudhI islAmI rAjya surakSita nathI ! majahaba khatarAthI khAlI nathI." * rAThoDo !' A zabdo sAthe AlamagIrane jUno itihAsa yAda Avyo. A rAThoDano pUrvaja rAva mAladeva. zerazAha sUrIno jabaradasta pratispardhI. eNe harAvyo zerazAha surIe eka kAgaLanA kaTakAthI ! sAma, dAma, daMDa ane bheda ! emAM bhedanIti rajapUtonI tabiyata para jaladI asara karI jAya che. AlamagIranA moM para hAsya AvyuM ! jANe aMdhArA mArgamAM allAe eno mAraga cIMdhyo. e aMdara gayo. kalamadAna laIne beTho. aDadhI rAte kurAnezarIphanA pATho lakhanAra bAdazAha potAnA putra para vahAlabharyo patra lakhavA lAgyo. vAha vAha AlamagIra ! kAgaLanA zabdezabdamAM mamatAnA, mahobbatanA phuvArA chUTatA hatA. vidrohIputra para-mAthAnA kApanAra kuputra para ATaluM vahAla ! AlamagIra, evuM heta tArA jevA phakIra sivAya koNa varasAvI zake ? laIne kapALe, bhujAe ne chAtIe coLI. bhagavo aMcaLo oDhI, pelI vAMkIcUkI lAkaDI lIdhI. koI agatyanuM kAma yAda AvyuM hoya, ema eNe jhaDapa karI. pharIthI eNe sUtelA jayasiMha tarapha joyuM, e juvAna nirAMtanI niMda mANato hato, suMdarIe aMcaLAmAM rahelo eka rUmAla kADhI enI havA nAkhI. rUmAlanI havA maLatAM jayasiMha jorathI nasakorAM bolAvavA lAgyo. suMdarIe enI sukhada nidrA joI jarA hAsya karyuM, ane pachI dhIrethI potAnI vAMkI lAkaDInA mAthAnI khoLI ughADI. aMdarathI nAno kaNA zo, lIlo sApa e polI lAkaDImAMthI bahAra DokuM kADhI rahyo. strIe enA moMmAM potAnI rUpALI TacalI AMgaLI mUkI dIdhI. nAnuM bALaka mAtAne dhAve ema e lIlo sApa AMgaLIne vaLagI rahyo. thoDI vAre jhADa uparathI pAkuM phaLa kharI paDe, ema e zithila thaIne nIce paDyo. suMdarIe potAnI lohIluhANa AMgaLI laI lIdhI, ne potAnI pAsenA rUmAlathI ene bAMdhI dIdhI. sApane upADI lAkaDImAM mUkI, upara khoLI baMdha karI. have e kaMIka tAjagI mANI rahI hatI. pachI e jyAM madhapUDAo laTakatA hatA, e bhAga tarapha gaI. madhanAM vAsaNo bharelAM ja hatAM. eka khAlI moTuM vAsaNa laI enuM moM vastrathI bAMdhI, traNa cAra madhanAM pAtro emAM ThAlavI dIdhAM. kapaDAthI madha A rIte gALIne pachI e dUdhanI jema gaTagaTAvI gaI. have e caMpAguphAnA mukhadvAra pAse AvI. pharI jayasiMha tarapha eka UDatI najara nAkhI, dvArane jherI velaDIonA banAvelo kAMTALA daravAjAthI DhAMkI dIdhuM. e dhIre dhIre pelA bUrA devaLa tarapha cAlI nIkaLI !sUryanArAyaNa pazcimAkAzamAM DhaLI paDyA hatA, ne tapatI retI hajI varALa kADhatI hatI. suMdarIe potAnI vAta khUba jhaDapathI kahI hatI. keTalo vakhata gayo, enI koIne khabara nahotI rahI. paNa vAta sAMbhaLato sAMbhaLato rajapUta juvAna sUI gayo ane enAM nasakorAM gAjavA lAgyAM, tyAre suMdarIne bhAna AvyuM ke vAtanI hadamAM e behada AgaLa vadhI gaI hatI. saMdhyAkALa thaI gayo hato. suMdarI UThI. eNe pAsenA cUlAmAMthI thoDI rAkha 96 B bUro devaLa pUta kapUta ne pUta sapUta D 97
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 svapnabhaMga mAru juvAna jayasiMha ghora nidrAmAMthI lAMbe vakhate jAgyo. eNe aradhI AMkho ughADI, paNa popacAM para ghenano boja ladAyelo hato. pharIthI eNe AMkho mIMcI dIdhI. pharI vAra UMghamAM paDyo. nasakorAM pharI vAra paDaghama vAjAMnI gata vagADI rahyAM. guphAmAM zItaLa havA vAtI hatI. mAkhIo DAhI banI gaI hatI. teoe A tarapha AvavAnuM sAva choDI dIdhuM hatuM. latAonAM chidromAMthI Avato pavana mIThI baMsarI bajAvato hato. mAru juvAna mIThAM soNalAMnI nIMdamAM hato. hRdayezvarI banelI madabharI mAnunI bAlusuMdarI, sAme zarAbano jAma laIne UbhI hatI, enuM jodhapurI anAra jevuM vAsthaLa ne keLanI kAntine jhAMkhA pADe tevA bAhuo jayadevanI najaramAM ramI rahyAM. magha karatAM mAnunInAM aMgomAM vadhu nazo hato. bemAMthI kayo AsvAda pahelo levo, enI mUMjhavaNamAM e hato. Ama vakhata vItato cAlyo. rajapUta kumAronA jIvanamAM nAnI vAtamAM moTI laDAI, dArUnI lata ne navanavI suMdarIno AzleSa e cAlu rUDhi jevAM banI gayAM hatAM. e jIvanano jayasiha svapna dvArA AsvAda laI rahyo. guphAmAM kALanuM cakkara jANe thaMbhI gayuM hatuM. madharAte jyAre guphAne pele pAra koInA hasavAno bhAre avAja thayo, tyAre jayasiMhanI AMkha ekAeka UghaDI gaI. chatAM paDyA rahevAnuM mana thayA karatuM hatuM. sUtAM sUtAM ja jayasiMhe potAnI hRdayezvarI banelI suMdarInA mukhe kamaLane jovAno prayatna karyo, paNa sAmenuM virAmAsana khAlI najara pheravI. guphA sAva zUnya hatI. jherI velaDInAM phaLa khAvAthI taraphaDatAM be cAra paMkhI dvAra pAse paDyAM hatAM, bIjuM koI tyAM na hatuM. jayasiMha saphALo beTho thaI gayo. je suMdarInI hAjarIthI A guphA ramaNIya lAgatI hatI, e have bheMkAra lAgavA mAMDI. suMdarI na hoya to sApa, vIMchI ne ghothI bharelI A guphAmAM paLavAra paNa thobhI zakAya tema nahotuM. jayasiMha Ubho thayo. eNe hAthamAM kaTArI lIdhI. dhIre dhIre guphAmAM pharavA mAMDyuM. guphAnA eka khUNe thoDI khAdyasAmagrI paDI hatI. pAse ja vastronI nAnIzI saMdUka hatI. pAse pelI sarpanI khAlI piTArI hatI. bIjA khUNe thoDAM phaLaphaLAdi hatAM. nAnano sAmAna hato. aMgavilepananAM thoDAM dravyo hatAM, bIjA badhA khUNA khAlI hatA. A guphAmAMthI bahAra javAnA rastA be hatA; eka jherI velonA daravAjAvALo moTo rasto ne bIjo je ThaMDakamAM eNe nAgarAjane chUTo mUkyo hato te nAno rasto. jherI velaDIovALo daravAjo bhiDAyelo hato. jayasiMhe phaNIdharane jyAM cAro caravA chUTo mUkyo hato e pANI bharelA ThaMDakavALA sthaLe ja Ine dUra dUra najara karI. to tyAM pAchaLa nAnI bArI jevuM dekhAyuM. AgaLa nAnozo latAmaMDapa hato. bArImAMthI dUra sudhI dRSTi pharatI hatI. caMdranI adhurekha pUratuM ajavALuM DhoLatI hatI. e prakAzamAM jayasiMhe kaMI joyuM. latAmaMDapane pele cheDe nAnAMzAM be virAmAsano hatAM. maghanA zIzA paDyA hatA, ne koI be jaNAM-strIpuruSa nRtya karatAM hatAM. puruSa ardhanagna hato, strI sAva nagna hatI ! jayasiha kSaNavAra A dRzya utsukatAthI joI rahyo. pachI vicAra Avyo ke bAlasuMdarI Ave to ThIka rahetene paNa A tamAzo jovA maLe ! bUrA devaLanI A jamInano tasue tasu bhAga kevI bUrAIothI bharapUra che ! jayasiMhanuM mana Ama vicAratuM hatuM, paNa netro e dRzya para coMTI gayAM hatAM. thoDI vAre strI puruSanA AzleSamAMthI chUTIne bhAgI. puruSa pAchaLa doDyo. strI doDI doDIne keTalI doDe ! o niHsahAya abaLA ! paNa re, niHsahAya strI hoya to hase kAM ? baMneno ekadhAro hasavAno avAja cAlyo Avato hato. jayasiMhane doDIne madade pahoMcavAnuM mana thaI AvyuM, paNa strInA hAsyanA paDaghA enA manane zaMkAmAM nAkhI rahyA. sAthe tyAM ja pelI suMdarIe sApane cAro caravA mUkyo hato, e sthaLano bhaya paNa ene rokI rahyo hato. jayasiMhe pharIthI bAlusuMdarIne yAda karI, e AvI jAya to ThIka rahe. enI sahAya laIne pelA medAna tarapha paNa dhasI javAya. paNa e Ama vicAre che, tyAM svapnabhaMga D 99 dekhAyuM. 'are ! suMdarI kyAM ?' jayasiMhe manane prazna karyo, ne sUtAM sUtAM eNe cAre tarapha
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ to paNe ajaba jevuM dazya dekhAyuM. puruSa strIne pakaDI pADI hatI ane baMne jAnavaranI jema ekabIjAne moMthI bacakAM bharatAM hatAM ! are, premanI A utkaTa avasthA ! jayasiMha dazya jotAM mUMjhAI gayo ! A te koI vAma vArgIno akhADo ke aghora paMthIonI aghora kriyA ! dhImA dhImA, havAnI laherIo sAthe gItanA svaro paNa AvatA hatA. 'dArU piyo raMga karo, rAtAM rAkho neNa : berI thArA jala mare, sukha pAvelA seNa. dArU dilhI-Agaro dArU bIkAnera. dArU pIo sAhebA, koI sau rUpiyAro phera. dArU to bhakabhaka kare, sIsI kare pukAra : hAtha pyAlo dhana ghaDI, pIo rAjakumAra. soraThiyo doho bhalo, bhalI maravaNI bAta jobana chAI dhana bhalI, bhalI tArA chAMI rAta. chalabalIA ghoDA bhalA, alabalI asavAra, mada chakI mArU bhalA, maravaNa nakharAdAra.' 'hA, hA, maravaNa nakharAdAra !' puruSa tUTaka zabdomAM kahyuM. thoDIvAra bhinna bhinna aMgo para bacakAM bharavAnI rIta cAlu rahI, paNa pachI jayasiMhe puruSane lathaDAto joyo. koI moTuM vRkSa mULathI UkhaDI paDe, ema e DhaLI paDyo. nIce paDyo paDyo hAtha-paga taraphaDAvavA lAgyo. moMe hAtha mUkI pANI mAgavA lAgyo, caMdranA prakAzamAM dekhAtuM e dRzya koI mAyAvI sRSTinuM lAgatuM hatuM. pANI lAvI ApavAne badale strI jorathI hasI, ne guphA tarapha pharI ! kALA kezanI vacce AvatuM enuM goruM goruM mukhaDuM pUrNa caMdranI zobhA dharI beThuM hatuM ! strI guphAnI vadhu najIka AvI ! caMdranA prakAzamAM enuM moM lohInA TaziyAthI vivarNa banyuM hatuM. AkhA deha para jaMgalI jAnavare karyA hoya tevA ujharaDA ne lohInA nAnA nAnA TaziyA hatA ! strI jenI sAthe kSaNa vAra pahelAM ramatI hatI, hasatI hatI, ene tyAM pANI ! pANI ! karato choDI, guphA, tarapha kAM dhasI AvI ! zuM naramuMDadhArI koI yoginI potAnA paNa evA bUrA hAla karavA to AvatI nathI ne ! jayasiMhane kSaNavAra bhayanI kaMpArI chUTI rahI. parastrIne mAtA gaNavAnuM nIma levA enuM mana utsuka thaI gayuM. 'tarasyAne pANI ?' jayasiMhamAM mAnavatA pokAra pADI rahI. ane mana thaI 100 D bUro devaLa AvyuM ke pANI laIne pahoMcI jAuM, kamote maratA mAnavInuM mota sudhAruM, nahi to e A sUkI bhUmimAM bhUta thaI bhaTakaze. bhUMDI bhUmi vadhu bhUMDI thaze. strI najIka ne najIka AvI rahI hatI. enuM mukha pichAnI zakAya teTalI najIka AvI. jayasiMhe ene oLakhI kADhI. e na22ktadhAriNI suMdarI bIjI koI nahi, jene pote hradayezvarI banAvI hatI. e bAlusuMdarI pote hatI ! jayasiMhanuM komaLa mana pelA dazyano bhAra mahAmahenate jIravatuM hatuM. tyAM A Azcaryajanaka satyano AghAta ene vyAkuLa banAvI rahyo. zramita magajamAM cakkara AvavA jevuM lAgyuM. eNe kaTAra uThAvI. doDIne suMdarI para calAvI dIdhI. paNa basa. eka ghA sAthe enA zUrAtanano aMta AvI gayo. e be netra dAbIne nIce besI gayo. thoDI vAra enI sUdhabUdha khovAI gaI. keTalIeka paLo pasAra thaI. havAmAM AvatI sugaMdhe ene pharI svAsthya ApyuM. jayasiMhe AMkho ughADI. suMdarI svastha thaIne virAmAsana para beThI beThI kaMcukInA baMdha bAMdhI rahI hatI. kaTArI enI gauravarNI bhujAmAM thoDo ghasarako karIne cAlI gaI hatI. jakhama sAmAnya hato. suMdarInuM to jANe jakhama para lakSa ja nahotuM. eNe kahyuM : 'jayasiMha ! sAvadha thA ! kaTArInA ghAne bhUlI jA ! mane kaMI nathI. AnAthI paNa bhayaMkara jakhamo nAnapaNathI veThatI AvI chuM.' 'suMdarI ! pharI zaMkA thAya che. tame A duniyAnAM lAgatAM nathI.' 'Aja duniyAnI chuM.' 'to tame A zuM karyuM ?' jayasiMhane asvastha thato joI suMdarI bolI : 'jayasiMha ! strInI tAkAta nIrakhI ? tame je so varSe na karI zako, je tamArI hajAronI senA na karI zake, e ame kSaNa vAramAM karI zakIe chIe.' suMdarIe deha svaccha karyo hato, paNa hajI raktanAM cAThAM dekhAtAM hatAM. enI suvarNakAyAmAM e cAThAM sonAgeru jevI suzrI pedA karatAM hatAM. 'oha ! je dazya mArI AMkhoe joyuM, e huM bhUlI zakato nathI : e yAda AvatAM mAruM dila AMcakA khAya che ! suMdarI tuM ?' jayasiMha bolato nahoto, jANe Artasvare rudana karato hato. 'mane tuM satI na samajIza. satI thavAnA manasUbAya rahyA nathI, vaLI, kahevAtI satIonA narakasaMtApa meM haiyuM bharI bharIne joyA che ! emanA pati amane godamAM svapnabhaMga D 101
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ laIne ramADatA hoya, ne e satIo potAnA asura patinA dIrdhAyunI Izvarane prArthanA karatI hoya !' | 'tuM koNa che ! A zuM che ? Ama zuM karavA karyuM ?" jayasiMha vyAkuLa hato. enuM mana enA vazamAM nahotuM. badhuM kahuM chuM. jayasiMha ! mANasane AMkha jeTalI chetare che, eTaluM koI chetaratuM nathI. meM tane badhuM kahyuM che, kahevA beThI chuM, mArA jIvanano mokSa tane e kahevAmAM ja che, pachI zA mATe AkaLo thAya che ! Aja mArA jevuM puNya koIe karyuM nahi hoya !" puNya, ane te A ? pachI pApa kevuM haze ?" 'A rAjAone, cakavartIone zAhasUbAonA jIvanane jouM chuM, ne puNyapApanI zAstrIya vyAkhyAo mane DhoMga-banAvaTa lAge che : lokonI dekhatI AMkhe aMdha banAvavA rAjAnA Azrita RSimunioe UbhA karelA kALA kImiyA lAge che. tame nIti pALo. nIti paLAvavAnI jemane mAthe javAbadArI che, e anItinA akhADA calAve ! Aja je puNya hAMsala karyAnI huM vAta karuM chuM, e A che ! Aja je nararAkSasane meM saMhAryo, e evo rAkSasa hato ke jene roja rAte navI ne navI navayauvanA khapatI. eNe keTalIya kAcI kaLIone UgatI chuMdI nAkhI hatI ! jayasiMha, kahe meM karyuM puNya ke pApa ?' | 'tuM kyAranI pavitratAnI pUMchaDI thaI ? tArA pApano ghaDo bharelo che, pachI lokonA pApapuNya mUlavavA tuM kyAMthI beThI !' jayasiMhano krodha hajI zamyo na hato. evA atyAcArIono ghaDo lADavo karanArA ghaNA vIramada beThA che." | 'jyAre e vIra mardo A narapizAcane haNavA dharma ke karmathI azaktimAna nIvaDyA, tyAre meM A tADakAsurano vadha karavA bIDuM jhaDapyuM. je vIramardo ene sudhAravA ke haNavA gayA, e ja rAte emanA gharanI vahudI karI UpaDIne e zetAnanI soDamAM paDI. e zetAna viramardInI vATI-lasoTIne caTaNI kare evo pahelavAna hato. pahelavAna te kevo ? cAra cAra vIra mardIne ekalo bhAre paDe. rAjasthAnanA prasiddha vaido na jANe roja kevI kevI bhasma ne rasAyano khavarAve ! jora enuM enI dehamAM na samAya. eTale enuM badhuM jora zikAranAM pazuo ane suMdara strIonA zikAramAM vaparAya ! pApa to meM ghaNAMya karyo che. paNa eka jaNAe mane vInavI ne A puNya meM hAMsala karyuM ! A maDadAnuM zuM have ?' 'laI janArA laI jaze. enA ja sevako phArasa racaze. eka suvarane mArIne pAse mUkaze. zikAra karatAM maryA ema jAhera karaze. devaLa bAMdhaze. daherAmAM e zurApUrAnAM pagalAM pUjAze ! AratIo Utaraze. itihAsamAM parama pUjanIya rAjA 102 bUro devaLa rAmanA avatAra lekhAze.' 'suMdarI ! mane javAnI rajA Apa !' jayasiMha jANe vAtathI dharAI gayo. 'DarI gayo ke !tArI kaTArIthI huM na DarI, ne tuM sAmAnya dRzyathI mUMjhAI gayo ?" 'kalpanAthI paNa satya keTaluM bhayaMkara ! mArI najara sAmethI e dRzya khasatuM nathI. sajAnuM mota ! e maDaduM tophAna macAvaze. mane ne tane..." 'to jIvatuM maDaduM chuM. mane kazo Dara nathI, paNa ATalI vAtamAM DarI gayo ke ! jayasiMha ! Ama DarIne cAlyo jaIza to rajapUtamAtAnuM dUdha lajavAze. pUrepUrI vAta sAMbhaLI jA. mAro pUro paricaya tane emAMthI sAMpaDI jaze." jayasiMha thoDI vAra vicAramAM gupacupa beTho. sAme beThelI e ja rUpajharaNa vahAvatI, nirdoSatAnI mUrti jevI suMdarI, e ja mAnI goda jevI guphA, e ja mIThI havA ne e ja nIrava ekAMta, jayasiMha dhIredhIre pharI utsAhamAM Avyo. suMdarIe madha ane Asavano pyAlo dharyo. suMdarInI caMpakakAraka jevI aMguli para, keLanA thaMbha jevI lIlI bhujA para jayasiMhanuM mana pharI nAcI rahyuM. enA hAtha paranA jakhamano pATo paNa alaMkAra samo zobhato hato. re ! AvI rUpavAdaLI sUkA raNamAM kAM varase ? jayasiMhane suMdarI vize pharI tIvra rasa jAgyo. eNe kahyuM : kaho tamArI vAta, suMdarI !' ne jayasiMhe gItanI eka paMkti lalakArI : "baiThe hai tere darape, kucha karake UDeMge, yA vasla ho jAyagA, yA marake UDeMge." 'zAbAza, jayasiMha ! mArI kathA pUrI thAya, ane tyAM sudhI huM jIvuM toya ghaNuM bhAgya che. mArI baLatarA tuM zuM jANe, juvAna ! basa, icchA eTalI che ke mArI pAsethI je mahAbhArata sAMbhaLIne jA, eno vaizampAyana tuM thAje !' 'suMdarI ! huM svastha chuM. tArA vize je udvignamana hato, te zAMta thayo chuM. chatAM tArA jIvananI vicitratA mane kutUhalapriya banAve che. calAva tArI kahAnI !' 'calAvuM chuM. hajI to pAzerAmAM pahelI pUNI che. vArtAnI pUrvabhUmikA ja che. mArI vArtAno nAyake hajI to bhIlabALAo sAthe rame che : ne kadI durgAdAsanI AMgaLIe vaLagIne doDe che. enuM nAma ajitasiMha !' 'suMdarI ! kevI apUrva tuM che ! tArA para mane azraddhA jAgI ! zaMkA jAgI ! dekhatI AMkhe pApinI tuM lAgI ! are ! e badho bUro devaLanI bhUmino pratApa !" 'puruSe potAnAM pApa chupAvavA strIne sadA pApinI kahI che. niSpApa strIoe 'pApInI strI pApinI' e nyAye potAne paNa gunegAra gaNI lIdhI che. yAda rAkho ke saMsAranAM duHkha e puruSonA karmanA paDaghA che, saMsAranAM sukha e strInI svapnabhaMga 2 103
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapazcaryAnAM phaLa che." 'tane huM pApinI nahi kahuM, pApavimocanI kahIza." mAre mATe koI pavitra nAma na vAparato. mAruM rUMverUMvuM pApabhArathI bhareluM che. mane pApanI pratimA ghaDI, rAjakAraNI puruSoe. huMya pApinI banI, pApI puruSone kAje ! inAmamAM huM sadA jalatuM rahetuM haiyuM ne barabAda karelo A deha pAmI chuM.' je dehamAM cakravartIne bhUlA pADavAnI tAkAta che, e deha barabAda ?' | 'hA, barabAda ! paNa jayasiMha, mArI kathA jANavAnI bahu iMtejArI na rAkhIza. saheje samajAya e samajaje ! kadAca mArI ja vAta karavA besIza, to e vAtanI sAthe A mArA baLelA dehamAM pharI agni bhabhUkI UThaze, ne rAkha mAtra zeSa raheze." "mana vAraMvAra bhramamAM paDI jAya, evuM tAruM bayAna che, suMdarI ! zraddhA sthApuM chuM tArAmAM ! zarU kara tArI vAta !" 'jayasiMha ! jema mArA dehamAM eka senAnI zakti che, e teM hamaNAM joyuM, ema jenA ekalAnA dilodimAgamAM sittera hajAranI senAne harAvavAnI kaLa che, e bAdazAha AlamagIrane have tuM nihALa ! ane zraddhApuruSa varavara durgAdAsane paNa azraddhAvAna banelA ne abI bolyuM abI phoka karatA jo. mANasa kaMI nathI, vidhAtAnuM ramakaDuM mAtra che.' suMdarIe vAtano prAraMbha karatAM kahyuM. jayasiMhe vAtamAM citta parovyuM. vAta AgaLa cAlI : | 'hiMdano navo zahenazAha akabarazAha, A bUro devaLanA tribheTA para pitA auraMgajhebanI sAme vidrohano jhaMDo laIne, sittera hajAranuM lazkara sAbaduM karI paDyo hato. ahIM e rAte bhAre mahephila jAmI. paDakhenAM zaheromAMthI gaurAMga sAkIo AvI. zarAba Avyo. kalAvaMto AvyA, rUpabharI nAcanArIo AvI. rUpALA chokarA AvyA. aDadhI rAta sudhI thanaka thanaka cAlyuM. pachI jevI jevI nAcanArIo ne jevAM jevAM nakharAM ! zokhInonI sabhA bharAI ! AbhamAM tArAo UgIne AthamI gayA, paNa AzakonI saraparastI ahIM vadhu ne vadhu jAmatI rahI. dIvAne Ajhama tahavyarakhAM senAnuM nirIkSaNa karI, tavAyaphonA jalasA joI hamaNAM nIMdamAM paDayo hato. bhAratano navo zahenazAha akabarazAha paNa laDAInA medAnamAM darabArI jalasAno AnaMda laI hajI hamaNAM sUto hato. jaLamAM kamaLavat rAva durgAdAsa senAnuM nirIkSaNa karatA pharI rahyA hatA. jayasiMha !' suMdarIe vAta karatAM vacce kahyuM, 'Aja e bhUmi hatI. A devaLa e vakhate nahotuM baMdhAyuM, paNa ahIMnI dharatI pokAra pADatI hatI, lohI mAMgatI hatI, enI khUnI khAsa ene bheMkAra banAvatI hatI. ghora rAtanI ekAMta gAjavA lAgI, e vakhate dIvAne AjhamanA makAnamAMthI eka vyakti nIkaLI. khUba UMcI, khUba paDachaMda ne aMdhakAramAM paNa bhaya upajAve tevI. enA hAthamAM eka kAgaLa hato. vAraMvAra e vAMcato hato : vAMcIne ene zarIre kaMpArI chUTatI hatI ! pote vAMcIne bIjAne dhIre sAde e saMbhaLAvato hato. sAMbhaLanArane zarIre paNa romAMca thato hato. kAgaLamAM akSaro paDyA hatA; AganI kalame, ne haLAhaLanI zAhIe 'zAhajAdA ekabarane phakIra khavAsanA bAdazAhe takhtanazIna karavAnuM nakkI karyuM che, paNa e sAthe irAdAmAM himAlaya pahADa jevA bAdazAhe tene madada karanAra tamane dehAMtanI sajA, tamArA janAjAne beAbarU karavAno nirNaya ne baccAMone zikArI kUtarAne havAle karavAno hukama chUTyo che. tamArA jAnamAlanI kheriyate cAhatA ho to A ghaDIe ne paLe ravAnA thAo, ne AvIne bAdazAhanA kadama pakaDI lo. lakhanAra tamAro sAsaro InAyatakhAM. kAgaLa vAMcanAra paDachaMda vyaktinuM haiyuM e zabdo vAMcIne seha khAtuM hatuM. enuM rUMve rUMvuM kAMpatuM hatuM. eNe kahyuM : 'bApa e bApa ane dIkaro e dIkaro ! bhAIo huM jAuM chuM. bAdazAhane maLIne tamane jaNAvIza. dhIre dhIre ApaNA lazkarane tAravIne salAmata sthaLe laI jajo ! khabara ApuM eTale AvI maLajo.' pelI vyakti jodhapurI sAMDhaNI para caDhIne adRzya thaI gaI. dharatI bhItarathI koI bhayaMkara rIte hasyuM ! pyAsI dharatInI lohayAsa hasatI hatI. thoDI vAre eka bIjI vyakti AvI ! enI pAchaLa AkhuM ToLuM cAlatuM hatuM ! badhAnA hAthamAM eka eka kAgaLa hato. nAnI nAnI mazAlone ajavALe e sahu vAMcatA hatA. vAMcanAra badhA pUta rajapUta hatA ! paNa emanA caherA bhayathI phikkA paDI gayA hatA. motathI bAkarI bAMdhe tevA dADhI-mUchanA kAtarAvALA A badhA, kAtara mukhamudrAthI ekabIjAnI sAme jotA hatA. eka pracaMDa vyakti potAnA hAthano kAgaLa dhIre dhIre ne pharI pharI vAMcatI hatI : 'beTA ! teM hiMduone chetaravA mATe je karyuM te yogya ja karyuM che, mArI tane zAbAzI che. AlamagIrano dIkaro Avo ja hoya. have bAkInuM kAma tamAma kara. tArA mATe inAma taiyAra che. laDAImAM rajapUtone AgaLa rAkhaje . tuM pAchaLa raheje . cakkInA be paDa vacce AvelA dANAnI jema ApaNAM baMne sainyo sAthe maLIne 104 B bUro devaLa svapnabhaMga D 105
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajapUtone pIsI nAkhIzuM. na rajapUta raheze, na rajapUtAnA haze. kApharone emanA kuphranI (kApharapaNAnI) pUratI sajA maLaze.' AlamagIra bAdazAha." *Akhare yavana e yavana, jAta para gayA vagara na rahe.' eka bhATI saradAre AvezamAM kahyuM. vicAramagna banelI pelI pratibhAzALI vyaktie jarA bojathI kahyuM : "cAlo, ApaNe jaIne zahenazAha banI beThelA e kAvatarAkhorano javAba laIe !' | badhA navA zahenazAhanA taMbU pAse AvyA, paNa paheregIre kahyuM : "hamaNAM ja sUtA che, uThADavAnI manAI che.' ghaNI hohA karI, paNa nirarthaka gaI. khAnagI vAtane tophAnanuM rUpa ApavAnuM koIne dila nahotuM. | 'cAlo, dIvAne Ajhama tahavvarakhAMne maLI khulAso mAgIe." dhIraja rahI na zake evuM vAtAvaraNa hatuM. badhAnAM mana navA vacherAnI jema zaMkAnA khIle hamacI khUdatAM hatAM. aMdhArI rAte paNa dIvAne Ajhamano jariyAnI taMbU oLakhAya tevo hato. tyAM pahoMcyA to enAM dvAra khullAM hatAM. sahu ekadama aMdara pravezyA, paNa jue to khuda dIvAna sAheba ja nahi, gAyaba ! are kyAM gayA, dIvAne Ajhama ?" praznano javAba koI ApI na zakyuM, balake bahAra khIlethI ghoDA choDAtA hoya tevo avAja Avyo ! aMdhArAmAM koI bhUtAvaLa medAna choDIne cAlI jatI dekhAI. - khUNAmAM chupAI rahelAM eka tavAyapha ane tabalacIne sahue hAtha pakaDIne bahAra kheMcI kADhaca. rUpasuMdara tavAyaphanA paganI mIThI ghugharI raNajhaNI rahI. enA ghUMghariyALA vALa baLa khAvA lAgyA. paNa atyAre rAThoDa saradArone koI rUpasuMdarane jovAnI nahi paNa koI gunegAra maLe to khAI javAnI lohatRSA jAgI hatI. teoe baMnene dhamadhamAvIne pUchyuM ke badhA kyAM gayA che. arabastAnanI AnaMdarajani jevI e rUpabALA bicArI bI gaI. kaMI javAba Ape te pahelAM to enA suMvALA gAla para rAThoDI tamAco Avyo. enAthI ekadama bolI javAyuM : 'emanA sasarAno kAgaLa hato. ajamera gayA che.' 'ajameramAM AlamagIra bAdazAhane maLavA ? dago ! phareba ! are, sahu rajapUta sainikone ahIMthI jaladI vidAya thavAnuM moDhAmoDha pharamAna pahoMcADI do ! kSaNano paNa vilaMba prANaghAtaka che.' AgevAne jANe raNazIMguM phUchyuM : 106 bUro devaLa eka sainike bIjAnA kAnamAM kaMI kahyuM. eNe trIjAne kahyuM. trIjAe cothAne ! e cAra jaNAe bIjA caudane, caude vaLI covIsane kahyuM. jotajotAmAM zakti hRdayavALI cAlIsa hajaranI rajapUta senA aMdhArAmAM nIkaLIne aMdhArAmAM gAyaba thaI gaI ! sUkI retImAM mAtra sUkAM pagalAM ja rahyAM ! aDadhI rAtano vaMToLiyo ene paNa miTAvI rahyo. saMdehano zetAna ne zaMkAnI cuDela hAthanA AMkaDe AMkaDA bhIDI rAtano kabajo laI rahyAM hatAM. temane haiye ajaMpo hato, e kaLAmaNa paNa hatI, te vicAratAM hatAM ke arara ! ATaATalAM zaMkita mANasa maLyAM, ne sAmasAmo samazerano eka ghA paNa na thayo ! A bhUmine pAMca-pacIsa raktachAMTaNAM paNa na maLyAM. A hAya-varALamAM rAta ogaLI gaI, ne tribheTAnI A sUkI dharatI para, caMpAnI A vADIo para, caMpakavaraNo sUraja Ugyo. zAhI taMbUomAM sUto sUto, dilhInA takhta para besI, navaratna darabAranAM sapanAM mANI rahelo bhAratano abhinava zahenazAha akabarazAha moDo moDo jAgyo. eNe svapnamAM kaMI kaMI joyuM hatuM. jANe dilhI darabAra bharAyo che. pote sihAsanArU hai thayo che. nyAyanA siMhAsane besI pote eka ja paDakAra karyo che : akabarazAhane be bhujA che, eka hiMdu, bIjI musalamAne.' 'akabarazAhane be AMkho che, eka maMdira, bIjI masjida.' akabarazAhane be kAna che : eka upaniSada, bIjuM kurAne zarIpha !' navI zahenazAha Alame ekabarazAhanI sAme AlamagIra gunegAranA piMjarAmAM khaDo che. putrano pitAne prazna che, ke hiMdanI samanvayapremI dharatI para A bhAgalA zA mATe khaDA karyA ? keNe vAvyAM jhera ? keNe pApa ugADI ! kene Dasiyo kALo nAga ke sukhanAM dhAma ujADI ? jaladI javAba Apo vAlida sAheba ! dUdha-pANI misAla jIvatI prajAne tela-pANI jema alaga alaga kema karI ! zA mATe karI ? ema karIne tame hAMsala zuM karyuM ? tamArA gunAnI saphAI Apo, vAlida sAheba ! insAphanA mAmalAmAM huM zahenazAhone paNa sAmAnya mANasanI jema toLuM chuM.' AlamagIra bAdazAha akkaDa Ubho hato. jANe e javAba ApavA TevAyelo na hoya tevI enI mukhamudrA hatI. enI mahAdevanA trinetra jevI AMkho cAre tarapha pharatI hatI, ne khuda zahenazAha chAno kaMpa anubhavatA. 'hajUra ! gunegAra khAmoza che.' dIvAne Ajhama tahavvarakhAMe zahenazAhane kahyuM. 'khAmozI gunAne raphA nathI karatI, balake gunAne bevaDo kare che, e samajo cho, ne mAjI zahenazAha !' navA zahenazAha garyA, paNa AlamagIra to e ja avicaLa svapnabhaMga D 107
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudrAe Ubho hato, jANe khaibaraghATIno koI khaDaka ! navo bhalo zahenazAha kaMInuM kaMI karI nAkhavA mathato hato, paNa jANe enAthI A avicaLa khaDaka sAme kaMI thaI zakatuM nahotuM. akabarazAha ane lobhAvavA mAgato paNa paisAnI ke rUpanI mohinIthI e para hato. e ene behoza banAvavA mAgato hato, paNa behozI lAvanArI koI paNa vastu ene harAma hatI. sAme UbhelA gunegAra mAjI zahenazAhane kaI rIte parAsta karavo e navA bAdazAha akabarazAha mATe mUMjhavaNano viSaya thaI paDyo. A mUMjhavaNamAM e hAtha pachADavA lAgyo. hAtha anya vastune athaDAtAM e A svapnamAMthI jhabakIne jAgyo, tyAre enuM mana bhAre bhAre hatuM. mastiSkamAM kaMIka dukhAvo hato. eNe mAnyuM ke havApheranA kAraNe ema thayuM hovuM joIe ! navA zahenazAha UThIne sahune darzana ApavA bahAra AvyA, tyAM to aMgata sevAnA amaladAro UtarI gayelA caherA sAthe adaba bhIDIne UbhA hatA. bAdazAhe jarA gussAmAM kahyuM, 'savAranA kUkaDAnI jema zuM kUkaDeka karavA AvyA cho ! zAhI tAjane jarA savAranAM karmothI phArega to thavA do !' akabarazAhe zAhI mijAjathI kahyuM. 'hajUra !sAmAnya bAbata hota to ame AvyA ja na hota ! gajabanI vAta laIne AvyA chIe ! bevaphAInI talavAra ApaNI garadana para paDavAne have jhAjhI vAra nathI !' 'zuM kaho cho ? mArA samajavAmAM kaMI AvatuM nathI !' samaja to amane paNa paDatI nathI, ke A zuM thayuM ? A kharI hakIkata che ke ame koI khvAba dekhIe chIe e paNa samajAtuM nathI !' 'tame kavitA karavA AvyA cho ke kaMI kahevA AvyA cho ? zuM che te jaladI ne spaSTa zabdomAM kaho !' navA bAdazAhe ugra banIne kahyuM. tenA mAnasamAM zahenazAhIno rUAba hato. 'hajUra, dIvAne Ajhama rAtathI taMbUmAM nathI.' 'koI kAme gayA haze. teo saltanatanA dIvAne Ajhama che. bAdazAha nirAMte nIMda laI zake, paNa dIvAna kAMI nirAMte nIMda laI zake nahi. hAthI ne UMTa misAla te baMnenuM jIvana che, paNa hajI tamArA samAcAra adhUrA che.' 'hajUra, samAcAra adhUrA nathI, phakta pUrA kahevAnI hiMmata cAlathI nathI.' 'evI khophanAka vAta che ?' 'hA. hajUra ! te ApanA pitAjI pAse cAlyA gayA che. temanA sipAIo paNa ApaNAthI alaga paDI cAlyA gayA che. 108 D bUro devaLa 'eTale ghInA vAsaNamAM ghI jaIne paDyuM ? kaMI ciMtA nahi ! A zahenazAhI tAja meM evA bevaphA nimakaha2AmonA baLa para nathI paheryo. rAva durgAdAsane A khabara ApyA ?' 'hajUra ? rAva durgAdAsanI paNa e ja rAmakahANI che !' 'zuM kahANI che ! are, tame Aja kharekhara kavitA karavA beThA cho ? khAnakhAnAna rahImakhAnanA potarA banI gayA lAgo cho ? rAva durgAdAsanI zI kahANI che ?' 'hajUra ! eka rAtamAM A kALA AsamAne gajaba vartAvI dIdho che. vAtanI vAta evI che ke Aja rAte vIra durgAdAsanA hAthamAM eka kAgaLa Avyo !' 'kono kAgaLa ?' 'bAbAno lakhelo.' 'zuM hatuM emAM ?' navA bAdazAhanA dilamAMthI bAbAnuM nAma sAMbhaLatAM dhIraja cAlI gaI. tela khUTelA dIpaka jevo enA caherAno prakAza jhAMkho paDato cAlyo. 'hajUra ! A rahI e ciThThI !' amIroe ciThThI bAdazAha sAme rajU karI, eNe laIne utAvaLe vAMcI nAkhI. 'paNa kevI gajaba vAta che ? mArA nAmanI ciThThI che ane hajI mane to maLI nathI : ne tama badhA pAse kyAMthI AvI ?" 'hajUra ! e ja khUbI che ? A to AlamagIranI karAmata che. A kAgaLa vAMcI rAva durgAdAsane ApaNI vaphAdArI vize zaMkA paDI gaI. teo rAte ApanI pAse AvyA. Apa sUtA hatA. sUtelA Apane uThADavAnI manAI hatI, pachI teo tahavvarakhAMnA taMbUmAM gayA. teo tyAM na maLyA, ne samAcAra maLyA ke ajamera gayA che, AlamagIra bAdazAha pAse. basa saMdeha pAko thaI gayo. pachI te jhanUnamAM pAchA pharyA, ne ApaNA sArA ghoDA, khajAnAmAMthI rokaDa rakama vagere laIne rAtorAta cAlyA gayA.' 'vAha pitAjI vAha ! sittera hajAranI mogala-rajapUtonI senAmAM je tAkAta nathI, e tAkAta tamArA ekalAnA dilodimAgamAM che. pitAjIe rajapUtone bhoLavavA A jAlI ciThThI banAvI che. oha itihAsa ! pharI pharIne tuM pragaTa thayo. A rAThoDonA eka pUrvaja rAva mAladevane paNa zerazAha sUrIe AvI rIte jAlI ciThThI lakhIne banAvyA hatA. 'jAlIpatra ? kevo ?' emAM mAladeva ane enA madadagAra saradAro vacce bheda karAvato jAlIpatra lakhyo hato. e parathI saMzaya Ubho karI sahune judA karyA, ane pachI khedAnamedAna karI nAkhyA. Aja amAro vAro Avyo ! vAha re kismata ! belIo !' akabarazAhe svapnabhaMga E 109
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA amIro sAme jotAM kahyuM : 'gaNatarI to karo ke ApaNI 70 hajAranI senAnA 70 hajAra jaNamAMthI keTalA jaNa ahIM bAkI rahyA che ?' 'e paNa gaNatarI karI lIdhI, hajUra ! phakta sADA traNaso jaNa ApaNI bhere rahyA che ?" | 'zAbAza, sittera hajAra gayAno mane gama nathI. mArI sAthe motane kAMDe bAMdhanAra sADA traNaso marda rahyA enuM mane gumAna che.' | 'hajUra ! hukama hoya to pitAjI sAthe sulehanI vATAghATa calAvIe. choruM kachoruM thAya, mAvatara kamAvatara na thAya !" 'pitAjIne jeTalA huM jANuM, eTalA tame zuM jANo ? emanI pAkI mAnyatA che ke choruM kachoruM thAya tyAre mAvatara kamAvatAra thavuM ja rahyuM. bAdazAha AlamagIranA zabdakozamAM gunegAra para rahama jevo zabda nathI. ApaNe ApaNI rakSAno prabaMdha vicAravo joIe ! hoziyAra jAsUsone ajamera taraphanA samAcAra lAvavA ravAnA karo !" zahenazAha akabarazAhanA dilamAMthI jANe takhtano ropha cAlyo gayo hato, ne takhtAnA bhayane najara sAme nihALI rahyA hatA. chatAM e Akhare to AlamagIrano putra hato. bhayathI hAtha dhareluM kartavya choDI de ema nahoto. 'durgAdAsa kaI tarapha ravAnA thayA ! akabarazAhe pUchyuM : 'mAravADa tarapha.' 'ApaNe paNa mAravADa bhaNI cAlI nIkaLo.' 'zuM motanA moMmAM javA ? rAThoDo ApaNane pharI madada karaze ?" 'durgAdAsa judA dilano mANasa che. jANo cho, bIjo koI hota to sAmasAmA talavAronA jhATakA dIdhA vinA ahIMthI cAlyA jAta nahi. ahIM ja ApaNane sutA rAkhyA hota ! paNa A dosta paNa khAnadAna che ne enI duzmanI paNa khAnadAnI che ! rAvasAhebane kImiyAgaranA kImiyAno khyAla AvatAM, badhI vAtanI khAtarI thatAM, e koI rIte ApaNane maLyA vagara nahi rahe. je thayuM eno emane paNa gama thaze !' 'zahenazAhe AlI ! phatavo ApanAra cAra mullAMo paNa nadArada !* ** 'e mullAMoe mAruM moM joIne phatavo nahoto Apyo, teo to takhta tAusanA hIrAmANeka sAme jotA hatA ane dosto ! mane have koI zahenazAha na kahetA !" 'hajUra ! ame kaMI amArA saratAjanI majAka nathI karatA.' 'jANuM chuM. tame sarva dharmapremI zahenazAhInA sevako cho. mane paNa kaMI takhta tAusano moha nahoto. ema hatuM ke pitA majahabanA nAme mogala saltanatanI ghora khodI rahyA che e aTake, ne akabarazAhanI jema huMya mogala saltanatanI imAratane evA pAyA para khaDI karuM, ke bIjAM so varSamAM to enI kAMkarI paNa na khare ! hiMduonA gharamAM rahI, hiMduo sAme bAkarI bAMdhI, hindustAna mogalo nahi bhogavI zake : paNa e to jevI allAvAlAnI marajI ! rahImajIno pelo doho Aje yAda Ave che. 'rahImana aba cUpa vai raho, dekhI dinanako phera. jaba dina nIke AI ho banata lagata na dera !' | 'UTho mArA jaMgamarda juvAno ! nirAza na thazo. itihAsanA AyanAmAM ApaNo prayatna ApaNane zaramAve tevo nathI, balake zobhAve tevo che. allA dayALu che. enI marajI haze to bagaDelI bAjI kAla sudharI jaze ! upADo kAphalo !' thoDI vAramAM navA bAdazAhano nAno zo kAphalo registAnanA dhULanA bavaMDaro vacce adRzya thaI gayo ! * takhto eTale phAMsI. ** nArada eTale guma. T10 bUro devaLa svapnabhaMga | III
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 navI pAdazAhInI lAza rAThoDa vIra durgAdAsanA zocano Aja pAra nathI. soLa varSano sAta khoTano, ekano eka dIkaro aMtariyALa phATI paDe. toya jevo AghAta na lAge tevo AghAta emane lAgyo hato.. dharma mAtrane eka najare jonAra, majahaba to e ke majahaba nahi, ne hoya to majahaba tamAmane sarakhuM mAna, evI navIna pAdazAhInI cUMthAyelI lAza jANe emanA moM AgaLa paDI hatI, ne koDabharI ANuM vaLelI navayauvanA vidhavA jevA rAva durgAdAsanA marasiyA jANe gAyA khUTatA nahotA ! durgAdAsa-vIra durgAdAsa Aja eka rAtamAM pAMca varSa vadhu vRddha thaI gayA hatA. bhAlo jamIna para khoDI, ghoDAnI lagAma eka hAthamAM pakaDI, dharatI bhaNI moM namAvI e vicAramAM paDI gayA hatA. moTI dhamaNa jevA emanA sInAmAMthI bhAre lohanizvAsa nIkaLI rahyA hatA ! ThaMDuM polAda paNa mINa thaI jAya, evA e garama garama nizvAsa hatA. na jANe Ama ne Ama e mahAna krAMtivIra kyAM sudhI Ubho raheta, paNa evAmAM mabhUmi para khabara meLavavA pharato rAThoDa dUta Avyo. eNe praNAma karatAM UDatI retIthI ne koI vAra pAchaLa paDelA AlamagIranA khUnI mArAthI akaLAI jaI kahe che : 'durgAdAsa ! dostInAM kAMDAM kApyAM hatAM, ke dagalabAjInI jALa bichAvI hatI ? kaho ? zuM kaho cho ? rAThoDonI kIrti para kalaMkakAlimA kema DhALI ?' vaLI thoDIvAramAM zAnta paDIne kahe che : "nA, nA, durgAdAsa para zaMkA karavI e potAnA para zaMkA karavA jevuM che. e mANasanA dehamAM to zuM, enA paDachAyAmAM paNa dagalabAjI nathI. mAtra mukaddara amAruM dagalabAjIvALuM che." rAvajI ! AvA zoca karyA kare che e zahenazAha ! koI vAra vaLI potAnA pitAnI karAmatane vakhANe che. satata pAchaLa duzmano dhasI rahyAnA samAcAra maLyA kare che. doDAdoDI karyA kare che, A dizAmAMthI pelI dizAmAM, eka rAta eka ThekANe kADhI nathI. be Teka eka ThekANe jamyA nathI. koI DAghuonuM ToLuM bAdazAhInuM maDaduM laIne nIkaLyuM hoya tevuM temanuM dRzya che. divasothI pUruM khAdhuM nathI, pUruM pIdhuM nathI ! pAchaLa zAhajAdo moAjama caDyo che. jarUra paDe AlamagIra pote paNa A tarapha nIkaLI Ave ! durgAdAsanI AMkho jamIna khotarI rahI. thoDIvAre UMcuM mAthuM karyuM : 'belIo !' durgAdAse karuNa svare kahyuM. emanI eka AMkhamAM vIjaLInI jvAlA hatI, eka AMkhamAM meghanI bhInAza hatI, 'ApaNI AgekUca pUrI thaI. pIchekUca zarU karo. A to sasalIe siMhane haMphAvyA jevuM thayuM. vaLI pAchA." 'pAchA vaLIne zuM karazuM ?' mukhya sAthIdAre kahyuM : | 'bApanuM bAramuM karazuM. dADhI mUMcha mUMDAvI nAkhIzuM. rAja karaze to AlamagIra karaze, ApaNe to maphatanAM dADhImUcha ugADyAM che ?' durgAdAse AtmatiraskArathI kahyuM. 're, zuM rAkhyu durgAdAsa AvAM veNa kaveNa kADhe che ? zuM sAgara maryAdA mUke che ? zuM dharatI bojathI dhrUje che ? zuM siMha khaDe care che ? mANasa hoya te bhUla kare. bhUla DhorathI na thAya." bhATI saradAroe kahyuM. jhAjhI vAto karavAno samaya nathI. siMha to have jyAre thaIe tyAre, atyAre to AlamagIre potAnI kaLathI ApaNane nAsatAM ziyALa banAvI dIdhAM che. vAha re karAmatI puruSa ! tArI hikamata-hoziyArI joI ApharIna pokArI UThavAnuM dila thAya che, paNa atyAre vAta karavAno vakhata nathI. thoDAM pAchAM vALo.' 'zA mATe ? AlamagIranA paMjAmAM paDavA mATe ?' nA. nA. AlamagIranA paMjAmAMthI akabarazAhane choDAvavA mATe ! agnino avatAra AlamagIra, putrane svAhA karatAM leza paNa saMkoca nahi kare ! Aja akabarazAha AlamagIrano potaro nathI, paradezI mogala nathI, rajapUtono ne rAThoDa navI pAdazAhInI lAza | Il3 kahyuM : 'hajUra ! bairAM-chokarAM thoDAM para, mAlasAmAna UMTa para ne bIjA badhA pagapALAnavA zahenazAha akabarazAhanI savArI Ama dara baMdaranI dhULa chANatI phare che ! akabarazAhanA mukha para soLa varSano chokaro phATI paDyA jevI gamagInI che. vAraMvAra e aphasosa kare che, ne tamane yAda kare che. koI vAra tApathI, koI vAra
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtrano mAjaNyo bhAI che.' 'paNa rAvajI !nAkenAkuM dilhInA sainyathI rokAI gayuM che. zAhajAdA mojamanI sAthe bAdazAhe banAvelA jodhapurarAja indrasiMha, jAloranA rAmasiMha ne subedAra kulIcakhAM paNa joDAyA che." rAThoDa dUte kahyuM. 'rAThoDa indrasiMha ne rAThoDa rAmasiMhane zuM kahevuM ? kamanasIbI ApaNI che. bhAratavarSanA naMdanavanane ujjaDa karanAra kuhADAo ghaNA AvyA, paNa jyAM sudhI e kalA kuhADInAM pAnAM ja hatAM, tyAM sudhI kuhADInuM jora ne cAlyuM. paNa jyAre jyAre ApaNI ja vananAM vRkSoe hAthA ApyA tyAre tyAre e kuhADAoe bhAre kera vartAvyo ! paNa phikara nahi ! mArA vaphAdAra rAThoDa vIro ene paNa bharI pIze. Aja eka sonerI svapna naSTabhraSTa karavAnI kalaMkanI bhULI TIlI durgAdAsanA kapALe coTI, e kalekanI kAlimA dhovAnA yatnamAM agara mota maLaze, toya ujjavala mota haze. ghoDAM pAchAM pheravo belIo ! sarvanAza vecanAra vaMToLiyAnI jema dhasI paDo, yamarAjanA hAthamAMthI paNa akabarazAhane lAve chUTako che." rAThoDI ghoDAonI lagAma kheMcAI. vaMToLiyA vege e pAchA pharyA. evA jhanUnathI pAchA pharyA, ke dilhI darabAranI mAkhIne paNa mArga vacce AvavuM muzkela banyuM. maraNanI sAme rajapUtone pAMkho phUTe che. rajapUtI motane joIne jeTalI khIle che, eTalI jIvana joIne khIlatI nathI. eka pachI eka nAkebaMdhI toDatA, bhalabhalA jaMgabahAdura mogalavIrone thApa ApatA chAvaNIone bhedatA raNamAM nirAzrita bhaTakatA akabarazAhane jaI maLyA. | doDIne durgAdAsa ekabarane bheTI paDyA. jorajorathI bolavA lAgyo : mAro zAha ! mAro akabarazAha ! phaTa tane durgAdAsa ! teM abI bolyA, abI phoka karyuM ! tArI mardAImAM dhUDa paDI ! mA~ dostInA baMdha AvA bAMdhatA haze ?' durgAdAsanA zabda zabda DAmanI vedanA hatI. jANe sage hAthe e DAme pote potAne cAMpatA hatA. 'rAvasAheba ! thanAra thaI gayuM. mukaddaranI vAta che. koI vAta manamAM na lAvazo, rAThoDa vIra durgAdAsa mATe bIjuM game te kahIza, paNa dagalabAja kahIza to jahannamamAM paNa mane Azaro nahi maLe.' akabarazAhe kahyuM. zAhanI diladilAvarI joI rAThoDo ApharIna pokArI gayA. Aha ! kevo raMga jAmyo hato ? vAtavAtamAM raMga beraMga thaI gayo. e beraMganI javAbadArI rAThoDonI che, bAdazAha !' durgAdAse kahyuM, 114 D bUro devaLa 'sattA evI cIja che, ke mANasanuM magaja bhamAvI nAkhe che. rAvasAheba ! pahelI bhUla mArI ke meM bAdazAha banyA pachI bAbAne taiyAra thavA mATe paMdara divasano samaya Apyo. nAcatAna ne gAna-tAnamAM gUMthAI gayo. bAbo nAcagAnano virodha kema kare che, e Aja samajAyuM. bAbAnI ATalI zikSA paNa meM mAnI hota to, Aja A ghaDI na Avata.' udAra manano ekabarazAha potAno doSa zodhI rahyo. badhA rAThoDo rAva durgAdAsane akabarazAhanI heta-prIta para oLaghoLa thaI javA lAgyA . 'AlamagIranI phatehano mUla maMtra ja enI sAdAImAM, enA saMyamamAM, enI jAgarU katAmAM che, e jarAka udAra hota to tamAma duniyA para hakUmata calAvavAnI hoziyArI ne hikamata rAkhe che. enI eka eka vAta anokhI che.durgAdAse kahyuM. 'rAva sAheba ! ApaNe siMhanI boDamAM hAtha nAkhyo che. have cetatA rahevAnI jarUra che. mane hAtha karavA teo AkAzapAtALa eka karaze.' | 'AlamagIra AkAzapAtALa eka karaze, toya ekabarazAhane pAmI nahi zake. tamAruM rakSaNa e durgAdAsano jIvanamaMtra banyo che. atyAre ApaNe kAmacalAu Azraya zodhI levAnI jarUra che.' 'Aja ApaNane mota paNa nahi saMghare, ene paNa samartha AlamagIranI zarama aDaze.' 'jene koI na saMghare, ene saMgharanAra mevADa che. cAlo, ApaNe mevADanA rANA jayasiMhanA Azraye ja Ie.' akabarazAha ne durgAdAse ghoDAM mArI mUkyAM. thoDA vakhatamAM mevADamAM praveza karyo, rANA jayasiMhe baMne samartha yoddhAone AvakAra Apyo. mevADa to nAthanA nAthane paNa sanAtha karanAruM ! ene khoLe beThelAne ciMtA karavA jevuM ja zuM hoya ! ane ahIM ja jodhapurano nAno bALarAjA ajita paNa panAha laI rahyo hato. A to rANA pratApa ne rANA rAjasiMhanI bhUmi ! AlamagIra jevo AlamagIra ahIM AvIne aTakI jAya ! enAthI mevADanI mAkhI paNa UDI na zake ! eka tarapha rAThoDo ne akabarazAha mevADanI chatrachAyAmAM besI gayA, bIjI taraphe AlamagIre bhAre kaDaka hAthe kAma levA mAMDyuM. durgAdAsa ane akabarazAhe badhuM jANavA kAna dilhI tarapha doDAvyA, are ! je khabara AvatA e kharAkharInA hatA. bAdazAha mUcha AmaLato kaheto hato ke '70 hajAranA sainyane meM mArI ekalAnI karAmatathI sADA traNasonuM banAvI nAkhyuM, navI pAdazAhInI lAza B 115
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne tame badhA khAM sAhebo ne mIrajhAM sAhebo e sADA traNaso mANasone-re sADA traNaso nahi to-ekane paNa jIvato yA mUelo pakaDI na zakyA ? zaramAvanArI bInA che, bahAduro tamArA mATe !' gho maravAnI thAya tyAre vAgharIvADe jAya, ema dIvAne Ajhama tahavvarakhAM eka rAte AlamagIranI samakSa mAphI mAgavA Avyo. eno sasaro InAyatullAM khAM sAthe hato. baMne jaNA hAtha bAMdhI gunegAranI jema khaDA rahyA hatA. paheregIre aMdara khabara ApI. bAdazAhe mAtra tahavvarakhAMne aMdara bolAvyo ne potAnI sAme Ubho rAkhI hukama karyo : "AlamagIranA zabdakozamAM gunegAra mATe rahema zabda nathI. harIpha zahenazAha akabarazAhanA e mAnavaMtA dIvAne Ajhamane dehAMta daMDanuM ja mAna yogya thaze. paLa vAramAM tahavvarakhAMnuM marataka dhaDathI alaga thaI gayuM. navI zahenazAhIno dIvAno Ajhama IzvaranA darabAramAM insApha mAgavA cAlyo gayo. A banAve cAre tarapha bhayanI lAgaNI prasArI dIdhI. bhayanI prItamAM mAnanArA sevako bevaDA baLathI AlamagIranI AjJAo uThAvavA lAgyA , A pachI roja roja kaThoramAM kaThora hukamo nIkaLavA lAgyA. gunegAronI dharapakaDa karavAmAM sAva nAkAmayAba nIvaDelA jodhapuranA idrasiMhanI tathA jhAloranA rAmasiMhanI jAgIra japta karavAno hukama thayo. baMne jaNA doDacI AlamagIra pAse ! AlamagIra pAse kAmanI kadara hatI, khuzAmatanI nahi ! khuzAmatIA TaTTaone e AMgaNe paNa UbhA rahevA deto nathI. zAhajAdA mojame navo vyuha racyo, eNe lazkara tamAma vikherI nAkhyuM. eNe lazkaranAM mANasone dhorI mArge, ADamArge nadI, nALAM ne pula para goThavI dIdhAM. ekabarazAha ne durgAdAsane pakaDavA, bhoMmAMthI bhUtanI jema pedA thAya, jhADamAMthI pretanI jema TapakI paDe, pANImAMthI pizAcanI adAthI doDI Ave, evI navatara yUharacanA karI. paNa bAhoza bAja paMkhI jALamAM na pakaDANAM te na pakaDANAM. durgAdAsa ne akabarazAha mevADamAM nirAMte divaso gujAratA hatA. du:khanuM osaDa dahADA, e rIte teo hRdayanA ghAne rUjhavatA hatA, tyAM eka divasa acAnaka emanI najare dilhInA kAsado najare paDyA. "are ! mevADanI bhUmi para mogala kAsada ? ene te paNa rAjamahelamAM jatA 116 n bUro devaLa AvatA ? jyAM yavanano paDachAyo paNa azakya, tyAM A zuM ? e divasathI vIracatura durgAdAsa kaMIka sAvadha rahevA lAgyA. rAta to bhAgye ja eka jagAe gALatA. emane pitAnI ciMtA na hatI, paNa potAnI pAse rahelA zAhajAdAnI phikara hatI. kIMmatI hIrAnA hAranI jema teo ene chAtI para ne chAtI para rAkhatA. Ama vicitra vAyarA vAya che. tyAM eka dahADo aMtaHpuranI eka vRddha dAsI AvI. enI DokI bUDhApAne DagamagatI hatI. TaTTara to UbhuM rahevAtuM nahi. bolatAMya hAMphI javAtuM. eNe durgAdAsane ekAMtamAM laI jaIne kahyuM : 'rAvajI ! tame kabaranI ciMtA karo cho ke ekabaranI ?" 'ema kema, mA !" durgAdAse vRddha dAsIne mAnathI bolAvI. rANA pratApanA yuganI e nArI hatI. so varSe to navA dUdhiyA dAMta phUTayA hatA ! | 'sisodIA samazerathI dharAI gayA. suMvALAM bichAnAM, sonArUpAnA thALa ne iMdrabhuvana jevA mahelanA moha have emanAthI chUTatA nathI, rajapUtANIo paNa jogamAyAnI mUrti maTI gaI, ne rUpanAM jharaNa vahAvatI rUpasuMdarIo banI gaI. jUnI AMkhe navA tamAzA jouM chuM. rANA jayasiMha pAse roja AlamagIranA kAsado Ave che. kaMI kaMI kAnAphUsI cAle che. huM adhabaherI pUruM na sAMbhaLuM, paNa kaMIka saMdhinI vAto thAya che ! mogalo sAthe saMdhinI vAta, eTale 2japUtIno ghAta, eTaluM ja huM mUrakhI samajuM ." 're ! miyAM ne mahAdevanI saMdhi te thatI haze ? na banI zake, mA !" 'durgAdAsa ! tame mA durgAno puruSa avatAra cho, tamAruM vrata, tamAruM paNa meM sAMbhaLyuM che ! eTale ja mAthe motanI sajAno bhAra laIne kahevA AvI chuM. vAto sArI nathI, vAyarA sArA nathI. ezaArAmI loko kayuM pApa na kare, te kahevAya tema nathI. cetI jajo, bApA ! satanA hAmI sisodiyAnA dahADA vahI gayA ! have to rAjamahelanI bahAra nIkaLavuMya gamatuM nathI ! mAnA haiyA jevI mabhUminI garamI sahune trAsa pamADe che.' 'vAru mA ! cetatA nara sadAya sukhI ! maneya gaMdha to AvI che. mevADa saMdhi kare to- bAdazAha badalAmAM traNa jaNAnI mAgaNI kare ja kare, eka jodhapuranA bALarAjA ajitanI, bIjA akabarazAhanI ne trIjI mArI ' 'sAcuM samajyo, mAro bApa ! beTA, rAjapATanA lobhe sArA saMsAranuM mana bagADI nAkhyuM che. citoDanuM rAja kAraNa to devanuM devaLa hatuM. have e bUro devaLa banI rahyuM lAge che. ApaNe zuM karazuM, beTA ! e to jevI ekaliMgajInI marajI !' navI pAdazAhInI lAza | II7
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bUro devaLa ? zuM dAsImA sAcuM kahe che ?" durgAdAsa manamAM vicAra karI rahyA. vRddha dAsI AMkhamAM AMsu sAthe cAlI gaI. rAva durgAdAse UMDo nizvAsa nAkhatAM kahyuM : "gharanI dAjhI vanamAM gaI, to tyAMya DuMgariye dava lAgyA ! jevI IzvaranI marajI ! kImiyAgaranI sAme kImiyo karyo chUTako che !' durgAdAsa te durgAdAsa ! eka vAra vidhinA bhulavyA bhUlyA, bIjI vAra koInA bhulavADyA bhUle tevA nahotA. e ja rAte khIcI mukundadAsa sAthe jodhapuranA bALA rAjA ajitane sirohI tarapha ravAnA karyo. dhIre dhIre rAThoDa sainiko mevADamAMthI ochA thavA lAgyA. pharIthI rAThoDo mATe 'ghoDAnI pITha e ghara ne ghoDAnuM jIna e takhta " banyuM, eka dahADo e kabarazAhanAM putra-putrIne bADamera mokalI ApavAmAM AvyAM. daza varSa sudhI cAle eTaluM dravya paNa sAthe ApavAmAM AvyuM. ATalI vyavasthAmAMthI nivRtta thayA eTale durgAdAsa ne akabarazAha aravallInI TekarIomAM pharavA nIkaLyA, nIkaLyA te nIkaLyA, pAchA na AvyA. | durgAdAsa ekabarazAhane sAthe laI mevADanI pavitra bhUmine cuMbIne nIkaLyA. A bhUmi jevI vIra satyanI TekIlI bhUmi bIje kyAM maLavAnI hatI ? pAchaLathI TUMka samayamAM mevADa ane dilhI vaccenI saMdhi jAhera thaI. kharekhara, miyAM ne mahAdeva maLyA ! saMdhimAM mukhya zarata e hatI, ke mevADe rAThoDone madada na karavI. enA badalAmAM jitAyelA pradezo bAdazAha pAchA Ape. rajapUto parathI jajiyA vero uThAvI le ! enI khuzImAM be paragaNAM pAdazAhane bheTa maLe, durgAdAse A sAMbhaLI kahyuM : "kyAM samazerathI potAnI mAgaNIo kabUla karAvanAra rANAnA pratApI pUrvajo, ne kyAM saMdhinI vAtothI icchita meLavanAra A rANo ! bAdazAha saMpanI zakti jANe che. kIDI jevuM jetuM paNa saMpa kare to sApano nAza kare. tyAre A to jodhAramalo. ene Dara che ke rAThoDo ne mevADI rajapUto eka thaze, to bhAre bhaya khaDo thaze !' durgAdAse bolatAM bolatAM akabarazAha sAme joIne kahyuM: 'vAru, akabarazAha ! mevADane mAthe AlamagIrano paMjo patharAI gayo. noMdhArA mAravADa mAthe have vipattinAM vAdaLo gherAze. mAravADane bacAvavA khAtara paNa have ApaNe mevADa-mAravADa choDI devuM paDaze ! navI cAla cAlavI paDaze !' 'ApaNe kyAM jazuM ? motane koNa saMgharaze ?" akabarazAhanA avAjamAM nirAzA hatI. 'dakSiNamAM ! tyAM chatrapati zivAjIe pragaTAvelI lokakrAntino AtmA hajI 118 bUro devaLa jAgato che. teo ApaNane Azraya Apaze ! akabarazAha ! rajapUto ne marAThA AlamagIra bAdazAhanA sarakhA zatru che, ne duniyAno kAyado che ke zatruno zatru saheje mitra ! vaLI rajapUto ne marAThAmAM moTo phera che. rajapUto yuddhamAM maravA mATe jAya che. marAThA jIta maLavAnI hoya to ja yuddhamAM jhukAve che. 2japUtono svabhAve. sIMdarI baLI jAya paNa vaLa na mUke evo hoya che : jyAre marAThAo samayane mAna ApanArA che. AlamagIra bAdazAha have mAravADanuM dhanotapanota vALI nAkhaze. dakSiNano navo moraco kholAze. to AlamagIranuM lakSa tyAM kendrita thaze. ne e kAraNe mArI mAtRbhUmi thoDI ghaNI khedAna medAna thatI bacaze. badhI rIte dakSiNa javuM ApaNA mATe Aje anivArya banyuM che.' 'mane mogalane marAThA Azraya Apaze ?" 'zA mATe nahi ? tame hiMdudveSI mogala nathI, balake hiMdupremI mogala cho. chatrapati zivAjIne kedakhAnAmAMthI mukta thavAmAM madada karanAra musalamAna pharAsa ja hato. hajI e koI bhUlyuM nathI.x komI dveSa ghaNI vAra rAja kIya dhyeya khAtara Ubho karelo hoya che, sAmAnya prajAne enI sAthe vizeSa nisabata hotI nathI.' | 'krodha, dveSa, bevaphAI vagere bUrAIo choDAvavA majahabanI sthApanA thaI, e ja majahabane nAme e ja bUrAIonI pratiSThA ? mANasanuM gaMduM mana duniyAnI pavitra cIjone paNa kevI gaMdI banAve che ? rAvajI ! tamArA para mane itabAra che. tame kahezo to tamArI sAthe jannata maLatuM haze topaNa te choDI jahannamamAM paNa AvIza.' e kabarazAhe kahyuM. | na jANe lokomAM paNa maja habanuM nAma dIdhA vagara jusso Avato nathI. majahabanA nAme pahADa toDI nAkhe, satyanA nAme be pAMdaDAM paNa na toDe. govALane to gA vAgyAthI kAma che. bhalene pachI loDhuM ke lAkaDuM je hoya te, durgAdAse kahyuM : ne bolyA : "cAlo, dakSiNa tarapha, narmadA oLaMgI jaIe.' ekabarazAha durgAdAsane zraddhAthI anusarato hato. rAThoDI dUtonA ghoDA dakSiNa tarapha doDI gayA ! rAtanA ujAgarA ne divasanA * suprasiddha itihAsa kAra zrI saradesAIe potAnA diladInA bhASaNamAM jaNAvyuM hatuM, ke chatrapati zivAjInA khAnagI maMtrI tarIke mullAM haidara nAmanA muslime bAra varSa sudhI kAma kareluM. zivAjInA mRtyu pachI auraMgajhebe potAne tyAM laI jaIne tene nyAyAdhIza banAvela. A rIte auraMgajheba jevA kaTTara bAdazAhane tyAM paNa raghunAtha khatrI karIne vizvAsapAtra nAyaba dIvAna hato. je jagyA mAtra muslimo mATe ja 2hetI. navI pAdazAhInI lAza | II9
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajhaLapATamAM paNa A be mahAna AtmAonA divaso sukhamAM pasAra thavA lAgyA. A tarapha mAravADa para eka sAmaTA bhayanA oLA patharAI gayA. gAmaDe gAmaDe mogala cokIdAro besI gayA. nagare nagare mogala senApatio ne mogala sUbedAra AvI gayA ! mAravADa para meghalI rAta beThI ! AlamagIra have enI AMkha sAme rAThoDane mevADI rajapUtanI ghora khodAtI joI rahyo. emane mATe be ja rastA khullA rahyA hatA : je aNanama haze, e kabaramAM daTAze, je takasAdhu haze, te dilhI darabAramAM cokIpaherAnI cAkarImAM joDAI jaze ! AlamagIre nirAMtano dama kheMcyo ! 17 zerane mAthe vAha re barahamana ! dhanya dhanya suraguru bRhaspatinA potarA ! eka tarapha tArA ja eka jAtibhAIe hiMduone mana asura jevA AlamagIra sAthe maLIne Akho raMga bagADyo, bIjI tarapha teM sura jevA rAThoDone ane ekabarazAhane rAyagaDhanA chatrapati rAjA pAse Azraya apAvI raMga jALavyo ! zerane mAthe savAzera hoya che ! kImiyAgaranI sAme potAno kImiyo ajamAvanAra kImiyAgaro paNa paDyA che. dudaiva naDavuM na hota to durgAdAsanA kImiyo ajaba hatA, rAyagaDhanA killAmAM rAva durgAdAsanA rAThoDI ghoDA khaDA hatA. thAkane lIdhe pUruM ghAsa paNa carI zaktA nahotA. ne A tarapha bhukhyA tarasyA rAThoDI dUto chatrapati mahArAja saMbhAjI bhoMsalenA darabAramAM vinaMtIpatra ApI, pratyuttaranI rAhamAM khaDA hatA ! rAva durgAdAsa ! jevI lokakrAnti mahArAja zivarAje karI, evI ja krAntino karanAro ! mahArAje eka vAra e narane dakSiNamAM darzana ApavA teDAvelo ! e vakhatathI jeno saMbaMdha marAThA darabAra sAthe cAlu rahelo, eno ja Aja vinaMtIpatra ! patra paNa kevo ? bhAre jokhamakAraka ! eNe mAgyuM hatuM ke AlamagIranI sAme thaIne enA baMDakhora putrane Azaro Apo ! eno artha e ke jaMpelI balAne mUcha kheMcI UbhI karavI : ne pachI kahevuM ke "Ava balA, pakaDa merA galA !' nA re bhAI nA, tame vaLI bIje zaraNuM zodho ! duniyAmAM zaraNAgata pratipAla biruda amAruM ekalAnuM nathI. rANA jayasiMha jevI ja suMvALI gAdInA A zokhIno pArakI balAne notaravA taiyAra nahotA, parakAje pIDA bhogavavAnA divaso jANe asta thatA hatA. chatrapati rAjA ane temanuM pradhAnamaMDaLa sahu A mAMgaNI nakAravAnA matamAM AvI UbhA. 120 B bUro devaLa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ A vakhate eka brAhmaNa pradhAne kahyuM : 'hiMdupremI AtmAone Azaro ApavAnI nA pADazo, to tame AlamagIrathI DaryA ema kahevAze. tame jo Aje A be jaNAne nA kahezo to tamArA kapALa para sadAne mATe kALI lITI lAgaze. mahArAja chatrapati zivarAjanA mahAna AtmAne duHkha thaze. jagatanI bajAramAM marAThAo mogalo sAme laDIlaDIne have mINa jevA narama banI gayA che, ema jAhera thaze. huM to ema kahuM chuM ke AlamagIra jevAne paNa khabara paDavA do ke ame hajI mahArAja zivarAjano jusso jALavI rahyA chIe ! huM marAThA, rAThoDa ane mogala rAjakuMvaranA milanamAM bhAvinI ghaNI zubha zakyatAo joI zakuM chuM. sonerI taka che. laDavuM paDaze to laDI laIzuM, paNa Aje AvelI takane vadhAvI lo !' A vaktRtvanI sahu para dhArI asara thaI. thoDI vAramAM durgAdAsa ane akabarazAhane rAyagaDhanA darabAramAM Azraya ApavAnI hA bhaNato patra taiyAra thayo. patra laIne thAkelAM ghoDAM pharI dUra dUranA medAno para jhapaTa karI rahyAM. judI mATInAM ghoDAM ne anokhA khamIranA ghoDesavAro ! jANe kartavya pAse koIne thAka lAgato ja nahoto ! mALAhIna paMkhIo AzarAnA samAcAra maLatAM AnaMdathI killola karI rahyAM : paNa paMkhIno pakaDanAra kaMI nirAMtanI nIMdamAM nahoto paDyo. ene tarata ja bhAna thaI gayuM ke meM kImiyo karI paMkhI pAMjare pUryAM, paNa have mArI sAme navA kImiyAgaro medAne paDyA che : ne pAMjarAnAM paMkhI mArI pahoMcanI bahAra dUra dUra UDI javA mAge che ! are ! A ustAda lokoe mArI mevADanI saMdhi nirarthaka karI ! mevADI rajapUto ane rAThoDanA milanano bhaya to sAdhAraNa hato. eka rIte emanI ghora to khodAI gaI hatI, tyAM rajapUta marAThAnA milanano A bhayaMkara bhaya khaDo thaI gayo. AlamagIre tarata tAkIdanA phatavA kADhyA : "badhe pAko baMdobasta karo. durgAdAsa ane zAhajAdo narmadA oLaMgI na zake, tenI takedArI rAkho ! game tyAMthI pakaDI dilhI mokalI Apo ! jenA paMjAmAMthI chaTakI jaze, ane mAthe motanA pegAma bajaze, ne je potAnA paMjAmAM A paMkhIone dabAvaze, tene mAthe khitAbanI kalagI caDhaze.' pharI dizAo aMdhArI banI gaI. Thera Thera dilhIdAsonAM dhADAM ghUmavA lAgyAM. A tarapha eka zubha divase pAMcaso rAThoDo sAthe vIra durgAdAse dakSiNa tarapha prasthAna AdaryuM ! akabarazAha paNa emanI sAthe hato ! paNa A prasthAna kevuM hatuM ? padapada para kuTila jALa bichAyelI hatI. gujarAtane raste vaLyA. tyAM na phAvyA ! 122 E bUro devaLa ahamadanagara tarapha vaLyA ! tyAM paNa gaja na vAgyo. burahAnapura tarapha cAlyA ! tyAM paNa zatrunI khUnI jALa bichAyelI hatI. Aja jhaDapAyA, kAla jhaDapAyA. Aja dhIMgANe marAyA, kAle marAyA ! paLapaLanAM motanAM nagArAM gaDagaDavA lAgyAM. khaDiyAmAM khAMpaNa laIne A vIro Agekadama karI rahyA. AlamagIra pAse paNa roja roja saMdeza pahoMcatA hatA. saMdeza zubha hatA. lAvanArA kahetA hatA ke ApaNA jaMgamarda saradAronI jALamAM Aja ke kAlamAM banne jaNA sapaDAI gayA samajo ! pAse mANaso rahyAM nathI. bhUkha-tarasanI paNa ApadA che. ghoDAM thAkyAM che. jhaDapAvAne have vAra nathI ! bAdazAha roja roja pratIkSA karato besI raheto ! koI kAsada Ave, ne dharapakaDanA zubha samAcAra lAve. eka vAra e be kApharo hAthamAM Ave, pachI e che ne AlamagIra che ! A samAcAra mATe utsukatAthI beThelA AlamagIra pAse eka dahADo ekAeka samAcAra AvyA, ke mAkhaNamAMthI movALo sarakI jAya ema durgAdAsa ne akabarazAha sarakI gayA che. teo cAlAkIthI narmadA nadI oLaMgI gayA che. rAyagaDhathI 17 kosa dUra chatrapati saMbhAjI bhoMsalee sAmethI AvIne temanuM svAgata karyuM che ! marAThArAje emane Azaro Apyo che. bAdazAha A samAcAra sAMbhaLI UMDA vicAramAM paDI gayo. ene ghaDIbhara lAgyuM ke jo potAnA para allAnI mahera pUrepUrI na hoya to, A be jaNA jarU2 hiMdustAnanuM rAja bhogave, eTalI tadabIra ne tAkAtavALA che. AlamagIre thoDI vAra allAnuM smaraNa karyuM. hArane hAra tarIke svIkAranAra jIva e na hato. thoDI vAre navA kharItA sAthe ghoDesavAro ravAnA thayA. kharItAmAM koInA nAme inAma hatuM. koInA nAme mota hatuM. bAdazAhanI kalama kAgaLa para kaTAra jeTalI ja tIkSNa rahetI. eka kharItAmAM marAThArAjI saMbhAjI para dhamakI hatI. bIjAmAM akabarazAhane samajI jaI pitAnA kadamamAM hAjara thavA pharamAna hatuM. A pachI AlamagIra pote baMdhAvelI motI masjida tarapha gayo. tyAM thoDI vAra baMdagI karato beTho. AjanA samAcAre bAdazAhane varSono zramita banAvyo hato. ene lAgyuM ke A banAve potAnI kamara kamajora karI dIdhI che. bAdazAha ahIM thoDI vAra beTho, ne jANe tAjagI anubhavavA lAgyo. pharI e AzAvaMta thaI zubha samAcAranI rAha jovA lAgyo. zerane mAthe E 123
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa zivAjIno putra ema sasto sodo kare tevo na hato. motano Dara dekhADavAthI kaMI kAma sare tema nahotuM ! sadA motanI sAthe ramanArA marAThA khAlI motanI dhamakIthI Dare kharA ! kharIto khAlI pAcho pharyo. akabarazAha to jaMgamAM jhukAvI beTho hato. bhayathI ke premathI e pitAnI najIka jAya tema nahoto. eNe bApano khIto hAthamAMya na pakaDyo. AlamagIranA bhejAmAM apAra yuktio bharI paDI hatI. eka vAra ekabarazAhanI zetaraMjanuM pyAduM banIne AvI hatI. akabara na mAnyo. 2 kAphara ! dUdhanI sagAInI paNa zarama na rAkhI ! dhAvamA pAchI pharI. akabarazAhe ene vidAya ApatAM kahyuM: 'dago ApaNA rAja kAraNano AtmA banyo che ane dago karavAnI vAta have mane rucatI nathI. bAdazAhI na maLe to kAMI nahi ! phakIra thaI jaIza.' akabarazAhanA gurune eka vAra mokalavAmAM AvyA, gurue ajaba aja ba jJAna ApavA mAMDyuM. ziSya paNa namratAthI sAMbhaLI rahyo. gurue to potAnA jJAnano bhaMDAra Akho ThAlavI dIdho ne kahyuM. | 'bApa Akhare bApa che, potAnI koma e Akhare potAnI koma che, bIjI komanI tarakkI e gadAranuM kAma che. AlamagIrane khudhaI madada che. rANA rAjasiMha ane zivAjInA Akasmika mota para vicAra karo. have islAmI mahArAjya sAme kAMTA tarIke rAva durgAdAsa bAkI che. durgAdAsane pakaDAvI do. kAma pUruM thayuM. tame dilhI cAlo. tAjane tana zobhAvo. tamArA pitAne to phakIrInAM purANAM aramAna che.' guru karatAM celo savAyo nIkaLyo. eNe hA e hA bhaNI kahyuM, 'mArI pAse dhana kyAM che ? Aja to eka pAI mATe paNa marAThAono lAcAra chuM.' Ama akabarazAhe kharca mATe dhana mAgyuM. gurue lAvIne dhana hAjara karyuM. paNa dhana cavAI gayuM. akabarazAha ne durgAdAsa eka rahyA. dilhIdAsa gurujI nArAja thaI dilhI pAchA pharyA. | badhA prayatno niSphaLa jatAM-Apa mUA vinA svarge na javAya, ema mAnI jaMgamarda bAdazAhe pote dakSiNa para caDhAI karI. bhAre senA ! bhayaMkara hAthI ! keTalAya maNanI topo, chAvaNI paDe tyAM zahera vasI jAya. paNa mAkhIne mAravA kaMI talavAra kAma Ave ? dakSiNe to AlamagIranA dAMta khATA karI nAkhyA. rAThoDa ne rajapUta karatAM marAThA sAva judA mijAjanA nIkaLyA. vaMToLiyA jevA, bhUtanA bhAI jevA pahADanA cuhA jevA e AvyA kyAMthI ne gayA kyAM kaMI samaja na paDe , emanuM ghara emanA khabhe, cAra dahADA khAvA na maLe to paNa cAle. AvA loko sAme hAthI, ratha, pAlakhI ne bhAre topovALuM lazkara potAnA bojathI pote thAkI gayuM ! varSo vItatAM cAlyAM, paNa kaMI na thaI zakyuM. Aja jIta maLI. kAle vaLI hAra thaI. vaLI jIta thaI. Ama auraMgajhebanI pAchalI jiMdagInAM aneka varSonI barabAdInA saravALAmAM dakSiNamAM kSaNabhaMgura bAdazAhI sthApI zakAI. vAlAmukhI para jANe sihAsana maMDAyuM. durgAdAsanI dhAraNA sAcI paDI. AlamagIra bAdazAha dakSiNamAM Avyo, to mAravADano baMdobasta kamajora thayo. rAThoDo baLa para AvyA. badhethI cotha ugharAvavA lAgyA. jodhapuranA phojadAra thavuM, e mogalo mATe yamathI laDavA barAbara thaI gayuM. durgAdAse AkhA hiMda para lokakrAntino jhaMDo pharakAvyo. Ama cAlatuM hatuM, tyAM mAravADathI rAThoDa darabArono patra Avyo; "have badhA jodhapuranI gAdInA vArasane jovA talase che. rAja kuMvarane bahAra lAvI rAjyAbhiSeka karavAnI jarUra che, jaladI mAravADa Avo !" durgAdAse dakSiNamAMthI mAravADa javAno nizcaya karyo. sAthe akabarazAhane paNa kahyuM : "cAlo mAravADa !' akabarazAhe kahyuM : have e tarapha AvavAnuM dila nathI, makkAnI haja karI, IrAnamAM chevaTanI jiMdagI gujAravA icchuM chuM. Ape dostI khUba nibhAvI ! ApaNAM svapnAM sAcAM na thayAM, emAM ApaNA prayatnomAM khAmI nahotI, phakta allAnI marajI nahi hoya !" eka dahADo ajaba svapnono rAjA akabarazAha jahAja para besI makkA tarapha cAlyo gayo, durgAdAse mAravADa javA ghoDA para jIna nAkhyuM. be mitro dila bharIne bheTyA ne judA paDyA. A be dosto duniyA para potAnuM sarvadharmapremI sAmrAjya na jamAvI zakyA to na sahI-paNa be dilamAM e premadharmI sAmrAjya niSkaTaka rAjya karyuM, e paNa itihAsakAroe gauravathI gAvA jevI bInA che. koI kALe binamajahabI sAmrAjya sthapAze, tyAre e kabarazAha ne durgAdAsanI joDIne koI nahi vIsare ! akabarazAha makkAnI haje javA vahANamAM caDyA. caDhatAM caDhatAM kahyuM : 'dIkaro ke dIkarI temane soMpyAM !' durgAdAsanA haiye DUmo Avyo hato. emaNe mastake DolAvI hA kahI. emanI najara sAme sevelAM svapnAnI khaMDera imArato hatI. zuM dhAryuM'tuM ne zuM thayuM ! 'tame enA mAbApa !' dilAvara akabarazAhanA haiyAmAM AMcakA hatA. 'huM eno bApa ! durgAdAsa eno bApa paNa kharo, ane eno sevaka paNa kharo. UnI AMca nahIM AvavA dauM, rAThoDo para bharoso che ne !' 124 B bUro devaLa zerane mAthe 125
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAThoDo para bharoso na hota to ATalA UMDA kUvAmAM UtaruM kharo ?' 'amArA kahyAthI tame kUvAmAM UtaryA jarUra, paNa amArI bhUlatI doraDuM kapAI gayuM, e vAtano aphasosa amane harahaMmeza satAvaze !' 'doraDuM mArA hAthe kapAI gayuM. bAbAnI vAta Aja mane samajAya che. phakIra thaIne bAdazAhI sArI rIte thAya, zokhIna thaIne nahi ! bAbAnuM jIvana juone ! nAca-gAna nahi. khoTA kavionA DAyarA nahi, khAvAnA, strInA paheravezanA koI zokha nahi x Avo mANasa rAjA thaI zake. vilAsI ne zokhIna loko nahi ! mArA vilAse mane harAvyo ! je divase tame mane rAjA banAvyo, e divase siMhAsanathI sIdho samarakSetre gayo hota, suMvALA zokhamAM paDyo na hota to...' akabarazAha bhUtakALane yAda karIne duHkha karI rahyA. 'dhAryuM dhaNInuM thAya. aphasosa na karazo. khudA pAka insApha karaze, tyAre jarUra tamane nyAya maLaze. tamAro prayatna kUtarAnI jema laDatI komone bhAIcAro zIkhavavAno hato. eka mahAna prabhu pitAnA hetaprItabharyA saMtAna banAvavAno hato.' durgAdAse akabarazAhane aMjali ApI. jahAja UpaDavAnI taiyArImAM hatuM. pharI baMne bheTyA, AMsu vahAvatA chUTA paDyA. akabarazAhane aMtima vidAya ApI durgAdAsa dakSiNa choDI mAravADamAM AvyA. bALarAjA ajitasiMhane maLyA. rAva durgAdAsa pAse hajI be vastuo hatI. akabarazAhanAM putra ane putrI. akabarazAhanI e thApaNa hatI. putrI uMmaralAyaka thaI hatI. zAhajAdIne yogya varanI ciMtAmAM e hatA. e vakhate AlamagIra bAdazAhe kahevarAvyuM. akabaranI dIkarI zAdI lAyaka thaI che. bAdazAhI janAnAmAM mokalo.' rAva durgAdAsa pAse A saMdezo laIne ajamerano hAkema saphIkhAM Avyo. durgAdAse kahyuM : "dIkarI ApuM, paNa rAThoDono cothano haka kabUla karo.' A bAbatamAM saMdezA cAlu thayA. durgAdAsanA dilamAM zAhajAdA-zAhajAdIne dilhI darabAramAM mokalavAnI icchA hatI ja, e vinA eno yogya mAna maratabo na jaLavAya ema e mAnatA. AlamagIre thoDI hA kahI. thoDI nA kahI. Akhare durgAdAse akabarazAhanI dIkarIne dilhI mokalI ApI AlamagIra bAdazAhe e pautrIne vahAlathI bolAvI, ne kahyuM : 'beTI ! rAThoDonA gharamAM rahIne tane islAmanuM zikSaNa nahi maLyuM hoya. tArA x jaina zAstrakAroe rAjAone ajeya banAvavA mATe sAta vAtano niSedha batAvyo che : jugAra, mAMsa, surA, vezyA, zikAra, corI, parastrI. 126 D bUro devaLa mATe meM zikSikA niyukta karI che. mANasa mATe majahabanuM jJAna pahelI jarUriyAta che.' zAhIjAdI bolI : 'pitAjI ! rAva durgAdAse prathamathI mArA mATe eka musalamAna zikSikA rAkhI hatI. eNe mane tamAma prakAranI islAma dharmanI zikSA ApI che. mArA majahabI zikSaNa vize to rAvajI khUba ciMtA rAkhatA ! Apa mane thoDA savAla pUcho. huM Apane javAba ApuM. e parathI Apane mArA ilamanI khAtarI thaze.' bAdazAhe pautrIne islAma dharmane lagatA prazno pUchavA mAMDyA. pautrIe evA suMdara ne sacoTa javAbo ApyA ke bAdazAha tenA jJAna para mugdha thaI gayo. 'zAbAza beTI ! zAbAza durgAdAsa !' bAdazAhanA moMmAMthI nIkaLI gayuM, 'are che koI hAjara ?' 'hajUra ! hukama !' *jAo. ajameranA hAkemane kaho ke koI sArA mANasane jAmIna rAkhI durgAdAsane ahIM laI Ave. huM ene navAjavA mAguM chuM, mAnamaratabo bakSavA mAguM chuM.' dUta 2vAnA thayA. thoDA divase pAchA AvyA. teoe kahyuM : 'rAva durgAdAse kahevarAvyuM che, ke mAre tamAruM kaMI na joIe. Apo to mArA rAjAne jAgIra Apo. Ama thaze to akabarazAhano putra paNa Apane suparata karIza.' 'bAdazAha pote potAnAM mANasone meLavI levA mAgato hato. e jANato hato ke gharanA dIvAthI je Aga lAge, te bujhAvavI duSkara paDe. eNe rAjA ajitasiMhane jAgIra bakSI, hodo Apyo. khitAba Apyo. sAthe kahevarAvyuM ke rAvajI para huM khuza chuM. emane gujarAtamAM pATaNanA hAkema nImuM chuM ! rAva durgAdAsa A saMdezo sAMbhaLI hasyA. kahyuM : 'AlamagIra Ape toya kaMIka bheda rAkhIne Ape ! mane mAravADathI dUra karavAnuM suMdara kAvataruM karyuM che ! haze, mane nahi ne mArA rAjAne maLyuM, toya mane maLyA barAbara che ! bAkI AvA bAdazAhanI khuzI, nAkhuzIthI paNa bhayaMkara hoya che !' zerane mAthe E 127
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ I8 durgAdAsanI ekAdazI 'jayasiMha !' suMdarIe potAnI vAta thaMbhAvatAM kahyuM. jayasiMha to vAtamAM eTalo tallIna thaI gayo hato, ke jyAre vArtApravAha tUTyo tyAre ene lAgyuM ke are, kayA jamAnAmAM huM hamaNAM jIvato hato, ne have mAre kayA jamAnAmAM jIvavAnuM AvyuM ! enI sAme dilhI darabAra, motI masjida, jodhapura, darabAra, TheraThera bhaTakato abhinava zahenazAha akabarazAha ne koI vaja durganA avatAra jevA durgAdAsa ramatA hatA ! jANe e badhAnI sAthe pote mitra banI, bheru banI, pratispardhI banI bhImI rahyo hato. jayasiMha vArtAmaMgathI akaLAIne bolI UThyo : 'suMdarI ! vaja puruSonA e yugamAMthI mane A vaitiyA yugamAM pAcho na ANazo. tamArI vAta cAlu rAkho. mane e itihAsasRSTimAM pharI kheMcI jAo ! Aha ! kevA e divaso ! kevI e rAjaramata ! e rAjaramate sarjelo kevo e saMsAra !" jayasiMhe potAnAM vizALa aNiyALAM netro suMdarI para TheravatAM kahyuM. | 'jayasiMha, A to mArAM pAlaka mAta-pitA pAsethI anekavAra sAMbhaLelI vAto che. je vAtonI huM sAkSI chuM, e vAta tuM sAMbhaLIza, tyAre to huM jarUra emAM khovAI jaIza.' suMdarIe vAtamAM vadhu moNa nAkhatAM kahyuM. jayasiMhanA vArtAzravaNanA utsAha karatAM eno potAno vArtAkathanano umaMga adako hato. 'suMdarI ! tamArI vAto sAMbhaLato khovAI jAuM to A nAjuka hAthomAM dIvaDo laI mane zodhavA nIkaLajo ! vArtArasamAM nimagna banelAnI AMkho pAchaLathI AvIne dabAvajo !' jayasiMhe hasatAM hasatAM kahyuM : ne suMdarInI suMdara kAyA para potAnAM netrathI sparza karI rahyo. *ekAdazInuM vrata tuM jANe che ?" suMdarIe vAta badalI. e jayasiMhanA chellA vAkyano marma samajI, paNa ene atyAre javAba devAnuM ucita lAgyuM nahi. 'suMdarI ! hiMdu chuM eTale ekAdazInuM vrata jANato ja houM ne ! A caMpAguphAmAM Avyo tyArathI mAre ekAdazInuM ja vrata che ne ! khAvAmAM ANI rAkhelAM kaMdamULa, pAse UgatI bhAjI ne A madhano pUDo ! na jANe kyArathI e khAuM chuM, ne ekAdazI vrata AcaruM chuM. ne hajI kyAM sudhI e khAIza, ne ekAdazI vrata AcarIza, enI khabara nathI. mAre to namAja paDhavA jatAM masIda koTe vaLagI che.' jayasiMhe jarA vyaMgamAM kahyuM. 'e vratanA mAhAtmanI kathA kahevA mAguM chuM !' suMdarI ADIavaLI vAta mATe taiyAra nahotI. 'mAre nathI sAMbhaLavI. madhyakAlIna mahAbhAratanI itihAsa-vArtA kahetAM kahetAM vaLI tuM zAstrI purANI kyAMthI banI beThI ? ApaNe tyAM pelI kahevata che, ke vyAsajI Apa beMgaNa khAve, dusarAne paramoda batAve. ekAdazInA vratanuM mAhAtma sAMbhaLavuM mAruM kAma nathI ! ApaNI vArtA AgaLa calAva !' 'ApaNI vArtA sAthe ja A ekAdazIno saMbaMdha che. jayasiMha ! rAjakAraNamAM sadAkALa dharmano sagavaDiyo upayoga thayo che, paNa koI vAra dharma mANasane kAma paNa Ave che. lokakrAMtinA jhaMDAdhArI rAva durgAdAsa eka vAra ekAdazInA vratanA lIdhe ja motanA moMmAMthI UgarI gayA !' vAha, vAha ! tyAre e vAta ramUjI haze.' jayasiMhe kahyuM ne AgaLa bolyo : 'AlamagIre khuza thaI emane pATaNanA hAkema banAvyA, toya zuM rAva durgAdAsanA nasIbamAM zAMtinA divaso nahotA lakhAyA ? bAdazAha sAthe saMdhi thaI, e kabara zAha haja mATe cAlyA gayA, ajitasiMha paragaNAM laI besI gayA, durgAdAsane pATaNanI hAkemI inAmamAM maLI, pachI vaLI bhaya kono ne bacavAnuM kevuM ? jabarI che A rAja khaTapaTo ! bApaDA mANasane mANasa na rahevA de.' 'A rAjAoe bhAre tophAna jagAvyAM che. koI vAra ema vicAra thAya che, ke rAjA ja na hoya to ? prajA ja prajAnuM phoDI letI hoya to ? paNa A gAMDI vAta che. rAjano AdhAra ja rAjA che. lokone rAjAnuM gheluM lAgyuM che. raiyatane rAjA joIe, strIne jema dhaNI joIe.' suMdarI bolI. 'vaLI ADI vAtomAM kyAM UtarI ? strIne game tevo hoya toya dhaNI mAthe hoya e game, ema prajAne game tevo hoya toya rAjA game, nahi to rAva durgAdAsa karatAM kyo rAjA caDhe ? vAru, pachI zuM thayuM ?jayasiMhe carcAmAM bhAga laI eno aMta ANatAM kahyuM. durgAdAsanI ekAdazI 129.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jayasiMha ! jyAre rAja kAraNanAM maMdiromAM zAMtinA zaMkhanAda ne ekhalAsanA ghaMTa bajatA hoya, tyAre ja mANase kharuM cetavA jevuM che ! rAja kAraNanA bUrA devaLamAM koNa pUjya ne koNa pUjaka e kaMI nakkI hotuM nathI ! deva koI vAra pUjArI thaI jAya che : ne koI vArI pUjArI khuda devane phagAvI pote siMhAsane caDhI bese che, alabatta, AlamagIra bAdazAhe vakhata oLakhIne badhuM ThekANe pADyuM hatuM, dekhItI rIte mevADI ne rAThoDI loko sAthe ene have vera rahyuM nahotuM : paNa bAdazAhanA dilamAM durgAdAsa mATe zaMkA ghara karI beThI hatI !' suMdarIe vAta alita pravAhe kahetAM kahyuM, auraMgajhebane vahema hato ke rAva durgAdAsa che tyAM sudhI tophAnanI saMbhAvanA kharI ! kAraNa ke enA nAma para hajIya dakSiNIo jhumI paDatA, enA nAma para mevADIo ApharIna pokAratA. mAravADavAsIo to enA zabda para jAna kADhavA taiyAra hatA. rAjA vinA rAja nahi, e AlamagIranI kalpanA emaNe khoTI pADI hatI. badde rAjA vinA rAja cAle e jodhapuranA prasaMgathI siddha karI batAvyuM hatuM. pacIsa varSathI je lokyuddha -- rAjA vinAnuM yuddha - laDAtuM hatuM, enA AgevAna durgAdAsa ja hatA. rajapUtAnAmAM enI eka hAke yuddhanAM nagArAM pharI bajI UThe tema hatAM ! nirabhra AkAzamAM durgAdAsa jevo jAdugara paLavAramAM vAdaLa, vIjaLI ne garjanA khaDAM kare tevI karAmatavALo hato. evA mANasane chUTo rAkhavo e ozIke sApa rahevA devA barAbara hatuM ! e veLA ajamera ne gujarAtano sUbo sujAtakhAM hato. e gujarI jatAM zAhajAdo ajamazAha sUbedAra tarIke Avyo. bAdazAhe potAnA A lAyaka putrane saMdezo mokalyo ke beTA ! badhAM tophAnonI jaDa durgAdAsa che. ene kAM to samajAvIne dilhI darabAranI cAkarImAM mokalI Apo, nahi to enuM ThekANuM karI nAkho ! kAma saMbhALathI karavuM ! mANasa mAthAbhAre che. A kAmamAM tamane je dilojAnathI madada kare tene navAjavAmAM pAchI pAnI na karazo.* zAhajAdA mATe paNa, A kaparuM kArya karI AlamagIra jevA sakhta pitAnuM pramANapatra meLavavAno uttama moko hato. eNe badhI taiyArIo karavA mAMDI. pahelAM dilhI darabAranI cAkarI vize rAva durgAdAsa sAthe patravyavahAra karyo. amadAvAda ne pATaNa vacce viSTikAronI chUTathI Ava-jA thaI. paNa durgAdAse dilhIdAsa thavAnI ghasIne nA lukhI. zAhajAdAe vaLato patra lakhyo ke A mATe vadhu maMtraNA karavA tame amadAvAdamAM rUbarU maLo. durgAdAsa zAhajAdAne maLavA sAre divase pATaNathI nIkaLyA, ne dhIre dhIre kUca karatA sAbaramatI kinAre vADaja gAmane pAdare DerA nAkhyA. kAratakI ekAdazIno 130 D bUro devaLa *divasa hato. durgAdAsa ekAdazInuM vrata rAkhatA hatA. bArasanA divase prabhAtamAM amadAvAdI darabAramAM mulAkAta nakkI thaI. zAhajAdAe mulAkAtanA divase jAhera karyuM ke jodhapurapatine jeTaluM mAna chAje, ethI vadhu durgAdAsane ghaTe. phakta potAnA rAjA mATe ja niHsvArthabhAve laDanAra Avo dilera joddho ame joyo nathI ! mATe sainya sajaja thaI salAmI kare. badhA aphasaro potAnA sthAne yathAvata khaDA rahe. rAva durgAdAsanI mulAkAta pachI zikArano kAryakrama nakkI thayelo che. mATe sahue ghoDA sAthe zastra-astrathI sajja thaIne taiyAra rahevuM. sarakAra-savArI tarata ja zikAre UpaDI jaze ! dvAdazIno divasa Ugyo. rAvajI durgAdAsa puNyasalIlA sAbaramatImAM snAna karI, sUryadevane artha ApI, devapUjAmAM beThA. ekAdazInA pAraNAno divasa hato. e iSTadevanI mALA pheravavA lAgyA. A tarapha AkhA zaheramAM mogala senA prasarI gaI. ephasaro potAnA sthAne goThavAI gayA. sahunA hRdayamAM rAva durgAdAsa jevo bhAratabhUmino mahAna vIra Aja nIrakhavA maLaze, eno harakha hato. kAvatarAnI kaDIo bahu ajANI hatI. kAma kharekharI saphAIthI karavAnuM hatuM. e mATe e vakhatano eka suprasiddha vIra pasaMda karavAmAM Avyo hato. zAhajAdAnA darabAranA mahAna vIra saphadarakhAM bAbIjhamAthe durgAdAsanI hatyAnI javAbadArI nAkhavAmAM AvI hatI, saphadarakhAM darabArano nAmI pahelavAna hato, bhalabhalA pADAne talavAranA eka ghAe vADhI nAMkhato. saphadarakhAM savArathI taiyAra thaIne darabAramAM goThavAI gayo hato. madadamAM potAnA putrone tethI vaphAdAra sainikone cAre bAju ADAavaLA UbhA rAkhyA hatA. | mulAkAtano vakhata thayo, paNa rAva durgAdAsa hajI pUjAmAM beThA hatA. mogala saradAra teDA mATe Avyo. rAThoDoe kahyuM : 'gaI kAle ekAdazInuM vrata hatuM. pUjA pUrI thaye pAraNuM karIne turata darabAramAM hAjara thaze." 'pAraNuM zuM, khAnasAheba ? zuM rAva durgAdAsa jevo mANasa hajI pAraNAmAM baccAnI jema sUto haze ?' teDA mATe AvanAra mogala saradAre potAnA sAthIdAra pAse zaMkA rajU karI. * vi. saM. 1762 kArataka suda 12, tA. 18, oNkTobara, 1705. A sthaLa pU. mahAtmA gAMdhIjInA Azrama pAse che. * bAbI vaMzanuM rAja jUnAgaDha, rAdhanapurane vADAsInoramAM hatuM. sattaramI sadImAM aphaghAnistAnathI zAhajahAMnA darabAramAM e AvelA. durgAdAsanI ekAdazI 131
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hindu lokonuM bhaluM pUcho ! mIrajhAM sAheba ! gumarAha koma che. gAya jevA jAnavarane mA, mA karIne nathI cuMbato, eno pezAba pavitra samajI nathI pItA ? A evuM !' bIjA aphaghAna saradAre potAnuM pAMDitya pragaTa karyuM. AvI carcAo karatA baMne saradAro khabara laI pAchA pharyA, paNa darabAramAM jaladI jaladI kAma tamAma karavAnI tAlAvelI hatI. zAhajAdAe potAnA kAmanI khuzakhabarI bAbAne pahoMcADavA mATe bahAra dilhI javA kAsado taiyAra rAkhyo hato. bArI vATe lIlI jhaMDo dekhAtAM temaNe kUca karI javAnI hatI. 'vigatavAra samAcAra pAchaLa Avaze, bAkI kAma tamAma thaI gayuM." eTaluM bAdazAhane kahevAnuM hatuM ! pharI bIjA mogala saradArane durgAdAsane teDavA mokalyo. paNa Aja na jANe, durgAdAsa prabhunAmasmaraNanI dhUnamAM caDI gayA hatA. hajI rudrI pUrI thaI nahotI. AratI-dIvo to bAkI hatAM ane darabAramAM hAjara thavAno vakhata to thaI gayo hato. badhA rAThoDI saradAro prAtaHkarmathI nivRtta thaI, pozAka paherI sajja thaI beThA hatA. durgAdAsanA be putro mehakaraNa ne abhayakaraNa tathA vaDA putra teja karaNano putra anupasiMha bheTa bAMdhI khaDA hatA, bIjA nAmI rAThoDa yoddhAo paNa paravArIne AvI gayo hato. vAra phakta rAva durgAdAsanI hatI. paNa e Aja prabhu nAmasmaraNamAM layalIna thaI gayA hatA. emAM dakhala karavAnI tAkAta koInI nahotI. mogala teDAgIra vaLI pAcho gayo. vaLI bIjo saradAra teDe Avyo. Ama thoDI vAramAM cAra che teDAM AvI gayAM. je AvatA e mIThI mIThI jabAnamAM vAto karatA, rAva durgAdAsane sAtame AsamAne caDhAvatA. rAThoDothI zetAna paNa bAkarI bAMdhatA Dare, to mogala koNa, ema kahetA ! 'paNa durgAdAsa e divase jaladI pUjAmAMthI UDyA nahi ! ne teDAM para teDAM AvatAM thaMbhyAM nahi !' Akhare pUjA pUrI thaI. rAva durgAdAsa ardhavastra bahAra AvyA. rAThoDa saradAroe kahyuM : Apa pUjAmAM hatA, ne A tarapha keTalAMya teDAM AvI gayAM !' 'keTalAM teDAM ?" 'lagabhaga dazeka ! mogalo ApanA para ApharIna che !' 'dazeka teDAM AvI gayAM ?" rAva vicAramAM paDI gayA. thoDIvAre bolyA : 'bhAIo ! emAM khuza thavA jevuM nathI; namana namanameM phera hai. A cittAkamAna jevo ghATa lAge che. ApaNe kaMI emane tyAM toraNe chabavA AvyA nathI, ke teo ATalI utAvaLa kare ! sAmAnya zirasto to evo che, ke ApaNe emane daravAje jaI kahevarAvIe tyAre keTalIya vAre darabAramAM hAjara thavAnI maMjUrI maLe.' rAThoDa saradAroe kahyuM : "AlamagIra e AlamagIra che. kahevuM paDaze. zatru tyAre zatru. ghA karavAmAM pAcho na paDe. mitra tyAre mitra mAna-sanmAnamAM bAkI na rAkhe. rAvajI ! AkhuM zahera zaNagAryuM che. savArathI AkhA zaheramAM senA goThavI che. amaladAra potAnA sthAne salAmI mATe khaDA che. sahune eka najara bharIne rAvajIne jovA che !' zuM badhe sazastra sainiko khaDA che ?" 'jI hA, kAraNa ke pachI zAhajAdo zikAre caDavAno che !' durgAdAsa vaLI UMDA vicAramAM paDI gayAM. pachI bolyA : "bahAduro ! mArI zaMkA sAcI lAge che. mane to A badhuM cittAkamAna jevuM bhAse che. A teDAM yamarAjAnAM che. ne zAhajAdo Aje zikAra ApaNo karavAno che. jhaTa ceto ! lAvo mAro pozAka ! ghoDAM sAbadAM karo, ne cAlI nIkaLo. ApaNI sthAna bhaNI !' "paNa Apa pAraNuM to karI lo.' rAThoDa saradArone durgAdAsanuM zaMkita valaNa na gamyuM. paNa zista evI hatI ke motamAM dore to sahu jAya. jarA dhIrajathI vicAra karI zakAya e mATe teoe pAraNAnI vAta ADe dharI hatI. - 'Aja khAvA rahIzuM to koNa kone khAze enI samaja nahi paDe ! have to jyAM ekAdazInAM pAraNAM karavAM lakhyAM haze, tyAM thaze . cAlI nIkaLo, bhAIo ! rAThoDone gherIne bAMdhI levAno kAraso racAyo che. eka eka paLa kiMmatI jAya che. pachI A dharatIne lAkheNA bhoga dharavA paDaze." rAThoDo kaMI na samajyA, paNa teone eTalI samaja hatI ke rAva durgAdAsa kahe ema karavuM ! thoDIvAramAM taMbUomAM Aga lAgI. thoDI hohA thaI rahI. rAThoDo potAnA ghoDA para savAra thaI pavana vege vahetA thaI gayA ! A tarapha darabAra bharIne beThelo zAhajAdo durgAdAsanI ATalI DhIlAzathI ugra thaI gayo. have enI dhIraja tUTI, eNe hukama karyo 'rAva durgAne je sthitimAM hoya e sthitimAM hAjara karo ! A te mulAkAta ke mazkarI ? sipAIo rAvajIne pakaDavA dhasyA, paNa jaIne jue to navo tamAso ! Akho paDavA AgamAM jhaDapAI gayelo. taMbUo divALInA dArUkhAnAnI jema bhaDabhaDa saLage. mogala darabAranA teDAgaro hasyA ne bolyA : 'mota Ave ene koNa bacAve ? rAva durgA saphadarajaMga bAbInI talavAra nIce na kapANA, to jIvatA maraghAnI jema AgamAM bhUMjANA ! yA allA !? 132 D bUro devaLa durgAdAsanI ekAdazI 1 133
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDI vAra badhA A agnikAMDa jotA AjubAju pharyA. eka savAra sAthe darabAramAM khabara kahAvyA. vakhata vItato cAlyo. 'are, rAThoDo to ApaNane hAthatALI ApI bhAgI chUTyA ! thoDI vAre eka cAlAka mogala saradAranA najaramAM badhI vastusthiti AvI gaI. tarata ja rAThoDonI cAlAkInI darabAramAM jANa karavAmAM AvI. durgAdAsane ThekANe pADavAnI jeNe kabUlAta ApI hatI, e saphadarajaMga bAbI pote ghoDe caDhyo. enA putro, enuM lazkara enI pAchaLa dhAyuM. vAtAvaraNamAM dilhInA zAhajAdAno kAlasaMdezo gAjI rahyo. 'durgAne jIvato yA marelo pakaDo ! mahAna dagAkhora ! lucco ! kAyara ! kAphara !' zAhajAdAnA haiyAmAM je hatuM, e A rIte Akhare hoThe AvyuM. sahune durgAdAsanI agamacetI mATe mAna thayuM. koI kahevA lAgyuM ke rAvajIne koI devI sAdhya che, agamanI vAto AgaLathI bhAkhI jAya che, e divase durgAdAsanA rAThoDI ghoDAMe arabI ghoDAMnAM pANI utArI nAkhyAM. paNa Akhare mogalo AMbI jAya teTalA najIka AvI pahoMcyA. A vakhate durgAdAsanA vIra pautra anupasiMhe kahyuM : dAdAjI ! huM zatrusenAne khALuM chuM. Apa AgaLa vadhI jAo !' durgAdAse ghoDo doDAvatAM aDhAra varSanA e pautra sAme joyuM. potAnA putra tejakaraNano e putra ! amadAvAda nIrakhavAnA umaMgathI gherathI sAthe Avelo. moM para mAtAnuM dUdha paNa sukAyeluM nahi ! kAnti to jhagArA mAre ! 'tuM nahi beTA ! teM hajI duniyAya joI nathI. e to ame chIe ne pahoMcI vaLIzuM.' 'nA dAdA ! tamane UnI AMca Ave to parAdhIna mAravADa parAdhIna ja rahe, chate sUraje aMdhakAra prasare ! mArA kAkAone paNa rokavA nathI. sahune ghera rAha jonAra che. mane kuMvArAne apsarAne varavAnuM mana che. sAta maNanA saphadarakhAMnI mUchono vaLa Aja utAruM to loko kaheze, ke dIvA pAchaLa dIvo ja pragaTe che ! rAmarAma bApu !' vArtAno vakhata nahoto. samajAvaTano samaya nahoto. saphadarakhAM rAThoDanA motane mUThImAM laIne dhasyo Avato hato. AjanI enI nAkAmayAbI ane ghaNA lAbhathI dUra karanArI hatI ! rAThoDonAM ghoDAe vaLAMka lIdho. vaLAMkamAM thoDAM ghoDAM rokAI gayAM, bAkInA AgaLa gayAM ! 134 D bUro devaLa jotajotAmAM saphadarakhAM sAthe bheTo thaI gayo. mokhare aDhAra varSano chokaro AgevAnI laIne Ubho hato. pAchaLa maraNiyA rAThoDo hatA. pahADa jevo saphadarakhAMe ghA karyo, paNa anupasiMhe e barAbara cukAvyo. eNe sAme barachI calAvI. saphadarakhAM to kuzaLa hato, paNa mahammada azarapha dhuranI nAmano vikhyAta yoddho ghAyala thaI heThe paDyo. muThThIbhara rAThoDoe bhayaMkara yuddha jamAvyuM. AkhI mogalasenA tyAM thobhI gaI. mUchALA naronI mUchonA vaLa UtarI jAya, evuM yuddha jAmyuM. durgAdAsanA potarAe to kamAla karI. A tarapha durgAdAsa AbAda chaTakI gayA. UMjhA-unAvAmAM rAta gALI, savAre pATaNa pahoMcI tharAda raste mAravADamAM UtarI gayA ! e dahADe anupasiMha rAThoDonA zauryano anupamamahimA dAkhavyo aDhAra varSanA e kelaiyA kuMvaranI vIra gAthAo mAravADamAM ghera ghera gavAvA lAgI. e deva thaIne zUrApUrAnA devaLamAM besI gayo. enI pUjA mAnatA thavA lAgI. pharI pAchA enA e divaso AvyA. pharI durgAdAsa medAnomAM ghUmavA lAgyA ! mogalathANAM pharI mALAmAM paMkhI thathare ema tharatharavA lAgyAM. mahArAjA ajitasiMha paNa durgAdAsane sAtha ApavA medAne paDyA, tophAnI vAyarA pharI vegathI vAI rahyA ! durgAdAsanI ekAdazI - 135
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 ekanuM maraNa-bIjAnuM jamaNa 'jayasiMha ! vakhata koIne mATe thobhato nathI. samaya pUro thaye, koIthI eka paLa paNa ahIM vadhu vitAvI zakAtI nathI. jema sahune Ave che ema motanA phirastA eka dahADo bhAratanA cakravartI bAdazAha auraMgajhebane DhaMDhatA AvyA.' suMdarIe thoDA vizrAma bAda vAta zarU karatAM kahyuM : | 'e ja karAmata hatI, e ja kauvata hatuM, e ja sadAnuM kismata hatuM; paNa AlamagIra mota pAse badhuM hArI beTho ! nevyAsI varSanuM khudAe boluM sudIrgha AyuSa, kAminI ne kaMcananA rAga vagaranuM tapasvI jevuM jIvana, Aja ene rAja kAraNI gaDamathalomAM vyartha vItyuM lAgatuM hatuM ! phero phogaTa thayo, ema e mAnato thayo hato. rAjapadane majahabanI zAna samajI , e khAtara phakIrInA manobhAvone vegaLA mUkI, saltanatane baMdagInuM pavitra mathaka samajI aMdara paDelA AlamagIrane, rAjakAraNI jiMdagI have bUro devaLa jevI bhAsatI hatI. AvatI kAle jeno mahimA nAmazeSa thavAno che, AvatI parame jenI lAlaca putrone kUtarAne mote mAravAnI che, e mahAna sAmrAjyano garva AlamagIra jevA amIrogarIba AdamIne na chAje ! na khape ! islAmI zAsananI nemathI, cAMdatArAnA hariyALA jhaMDAne dezadeza gADavAnA uddezane laIne e jIvanabhara ghUmyo. eno pratApa pralaya jevo prabaLa nIvaDyo. eka phUMke aneka dIvaDA eNe bujhavyA. khudA potAne bhere che, e tAkAta para eNe koIne na gaNakAryA, khudAnA baMdAone paNa nahi ! eka jhADanI be DALa jevA, eka maganI be phADa jevA ziyAone, sUphIone eNe dabAvyA, bIjApura-govaLakoDA jevAM islAmI rAjyone raphAdA karyo. phakIra thaIne jeNe kalpanAmAM paNa icchavuM na hota, rAjA thaIne eNe e karma hoMzabhera karyuM. musadIvaTa-sAma, dAma daMDa ne bheda, e mahAzAsananA pAyA che, ema e mAnato, ane kamAla to juo ! musadIvaTathI bharelA eka kAgaLanA kaTakAthI eNe rAva durgAdAsa ne zAhajAdA ekabaranA sittera hajAranA sainyane eka rAtamAM hatuM hatuM karI nAkhyuM hatuM ! paNa e musadIvaTanA cirAge jema pArakAM ghara bALyAM, tema potAnAM ghara paNa bALyAM. eNe sANasamAM vasatA zetAnanI ja parakha karI. e parakhe ene zaMkAzIla banAvyo. e zaMkAe gharamAM paNa Aga lagAvI, ene peTanA dIkarAnoya bharoso na rahyo. pitAne peTanA dIkarAno Dara peTho. pariNAme peTanA dIkarAo pitAnA paDachAyAthI paNa DaravA lAgyA. bAbara - humAyuno paraspara nyochAvarIno kuTuMba-prema jANe havA thaIne kyAMno kyAM alopa thaI gayo ane mogala kuLamAM svajanone bharakhanAra sarpakulano saMsAra maMDAI gayo . sagA dIkarA akabare ja emAM pahela karI. saltanatanI sAme saltanata khaDI karI baMDa karyuM. khudAe ene khuvAra karyo, paNa Aje ke kAle, bIjA dIkarAonI kahANI paNa e ja hatI. Aja sudhI bApa ne beTAo saMtAkUkaDI ramatA rahyA. koI koIthI pakaDAI na jAya te rIte. paNa bApanA motanI AgAhI maLatAM-maDA para mota varasAvavA zAhajAdAo cAre taraphathI potapotAnAM lakaro sAthe bApane dabAvavA doDatA AvatA hatA. zAMtithI mRtyu mANavA khAsa huM kema karIne, dIkarAone dUra mokalavA paDyA . sArAMzamAM AlamagIra jevA cakravartInA caraNamAM AkhA bhAratanI dhana-dolata ALoTatI hatI, paNa mAnavI sadA kALa jeno bhUkhyo che : e svajana ke sagAnuM sukha ene na maLyuM, balake sadA teonI bhIti ja rahI ! juvAnInA jozamAM bhAratane islAmanuM ghara karavAnI mahecchA sevI ! A mATe hiMduzAsanane kAjI, muphatI ne bakSIonA hAthamAM soMpI dIdhuM. jajiyA jevA islAmI dhArAono kaDaka amala zarU karyo xniHsaMtAna hiMdu rAjAonAM rAja japta karavA mAMDyAM. hArelA rAjAone islAma dharma svIkAravAnuM pharamAna karyuM. eka tarapha mAna, cAMda ne jAgIranI bakSiso zarU karI, bIjI tarapha samazera ugAmI, paNa jaDa hiMduomAM samazerano svIkAra thayo, mAnacAMdane emaNe phagAvI dIdhA ! pahelo prayoga jodhapuranA bALarAjA para thayo. rAjA vagaranI prajA-nAtha vagarano anAtha lokagaNa tAbedArI svIkAryA vagara zuM kare ? A bhramaNamAM khUba jora karyuM. paNa e vakhate rAva durgAdAse rAjA vagaranuM rAja calAvI batAvyuM ne te paNa pUrAM * Avo prayoga aMgrejI saltanatane hiMdavI rAjyo mATe karelo, badalAmAM 18pa7nuM yuddha maLyuM. tA. 20-ra-1707 ekanuM maraNa-bIjAnuM jamaNa I 137
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacIsa varasa ! mAravADanA jhaMDAne emaNe bhayaMkara jhaMjhAvAtomAM paNa aNanama rAkhyo ? bIjo prayoga karyo-marAThApati saMbhAjI para. chatrapati zivAjInA A saMtAnane dArUnA ghenamAM pakaDI pADyo. pakaDIne kahyuM: 'musalamAna thA, barakata badhI tAre havAle." manamAM dhAraNA hatI ke marAThApati musalamAna thAya to marAThAvADane pachI musalamAna banAvatAM vAra keTalI ? dareka durvyasanothI bharelA A marAThApatie kahyuM : 'o majahabI pAgala ! eka dArU pInArane tArA dharmanI balisa karavAthI tArA dharmanI AbarU vadhaze ke ghaTaze ?" AlamagIre garjanA karI : 'o gumarAha AdamI ! huM islAmanI rozanI pahoMcADI tArA kApharapaNAne miTAvavA mAguM chuM." A vakhate kUkaDAnI jema garadana uThAvIne A marAThApati evAM vacano bolyo ke prajA tenAM purANAM kALAM kAma bhUlI, tene vIra zahIda tarIke pUjavA lAgI. e vacanathI marAThAvADa jAgrata thaI gayuM : saMbhAjIe kahyuM : 'huM tArI darakhAstane Thokare mAruM chuM. jANI le ke mahAna zivAjIno eka durgaNI putra paNa-musalamAna thaI tamAma nyAmato sAthe paNa jIvavuM nApasaMda kare che, balake hindu rahI tamAma barabAdI sAthe maravuM pasaMda kare che !' AlamagIra jevo sUrya vaDavAMgaLA jevA rAjAnI zekhI sahana kare ? saMbhAjIne bhayaMkara mota maLyuM. paNa e khAkhamAMthI poyaNAM jAgyAM. marAThAvADamAM bhrAtRmaMDala sthapAyuM. eka eka marAThA senApati bhAratane dhrujAvavA lAgyo. rAjA vinAnuM rAja -Adarza rAja cAlavA lAgyuM ! prajA potAno kArobAra potAnA parAkramI puruSo dvArA calAvavA lAgI ! durgAdAsanI yAda Ape evA, saMbhAjI, dhanAjI jevA saradAro mahArASTramAM pAkyA. cANakyanI yAda ApatA rAmacaMdra nIlakaMTha bAvaDekara ne zaMkarajI malhAra jevA maMtrIo thayA. tArAbAI jevI strIe AlamagIrane sAta sAta varSa sudhI harAvyo. rAjA vinAnA rAje-lokajAgRtie AlamagIranAM pacAsa varSa pANImAM nAkhyAM. pacIsa varSa mevADa- mAravADa ne uttarahiMda khAI gayuM, ne pacIsa varSa mahArASTra khAI gayuM. pariNAmamAM islAmI tAkAtane haMmezAM paDakAratA rahe evA marAThA, rajapUto, jATa, buMdelA ne zIkhone amara zahAdatanA pAyA para sthira karyA. Ama dakSiNanI caDAIe jenI kamara toDI nAkhI che, e AlamagIra motanA bichAnA para paDIne nAkAmayAbInAM dazya jovA lAgyo, ne phakIra bAdazAhe potAnA hAthe bhAratavarSano camana ujjaDa thayelo joyo. jeone pote cagadI nAkhavA mAgato hato, teone rabaranA daDAnI jema bamaNA vege UchaLatA joyA ! koI suMdara masjida nahi, namUnedAra makabaro nahi, koI vizvavijayI madaraso nahi, pacAsa varSanA jhaghaDALu rAja kALanA aMte phrAhu Na vImA iMbI ghASa-vAvyuM ghaNuM paNa UcuM ghAsa jevuM joIne ravAnA thavAnuM AvyuM ! sakhata mahenata, satata parizrama, sadAkALa zaMkA, covIse kalAka navA bhayanI bhIti-A badhuM auraMgajhebanA hADanA vajane gALI gayuM. sukAIne e hADakAno mALo banI gayo. putronA baMDanI sadAkALa bhIti ene vyagra rAkhI rahI. rAja kAraNanA A bUrA devaLamAM pote pitA ke putranI sagAI rAkhI nahotI. to putro pAsethI e saddaguNonI AzA kevI ! khudAnI ibAdata ke baMdagInA samaya sivAya, zAntino samaya eNe na joyo. sadAnI azAMtithI kaMTALela AlamagIrane ibAdata ke baMdagI ja eka mAtra AzAyeza hatI. motanA bichAnA para paDelo bAdazAha pokArI UThato, oha juo ! A zAhajAdAno mane cAre taraphathI dabAvatA AvI rahyA che. teo maratA bApanuM gaLuM pIsavA mAge che.' vArasadAronI paNa karAmata to juo. hajI to pitAnI dehamAM jIva hato ne aphavA vahetI mUkI ke bAdazAha gujarI gayo ! navAM tophAna, navA vaMToLa ! A to jIvatuM mota AvyuM ! e vakhate kSINakAya samrAya e ja ratnamaMDita tAja ne e ja lAkaDI laI darabAramAM hAjara thayo. be AMkhanI UDI gayelI zarama-cAra AMkha bhegI thatAM vaLI jAmI ! vAha re duniyA ! mANasane jokhavAnAM tArAM trAjavAM kevAM caMcaLa ! ghaDImAM lAkhano, ghaDImAM koDIno ! A mahAna bAdazAhane khudAnI ibAdatane badale rAja kAraNI dAva ramavAmAM potAno vadhu samaya barabAda gayAno aphasosa thaI rahyo. eNe bichAnA para paDyA paDyA ghora hatAzAmAM kahyuM : khudA mArA dilamAM ja hato. paNa mArI baMdha AMkhoe na joyo, have huM ekalo jAuM chuM. sAthe gunAnI gaTharI paDI che." Aha bUrI duniyA ! kaMI keTalI umeda sAthe AvyA, kaMI keTalI nAumeda laIne javuM paDe che ! rAja kAraNanuM bUruM baneluM devaLa mUkIne jAuM chuM ! devaLamAM pUjAvAno haka laI beThelA pAdazAhane potAnA paDachAyAno paNa bhaya hoya che ! Akhare bhAratano mahAnasiMha, ajaba bAdazAha, eka lAMbI jhaghaDAbharI dAstAna khatama karIne kabranI zAMtimAM sUI gayo. eNe chelle chelle kahyuM : 'mArI dehane najIkanA kabrastAnamAM kaphana vinA daphana karajo.' 138 B bUro devaLa ekanuM maraNa-bIjAnuM jamaNa n 139
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka pracaMDa jyota ane jvAlA e divase bujhAI gaI. daulatAbAdanA kabrastAnamAM, adanA musalamAna phakIronI kabara pAse A mahAna phakIra bAdazAhane dATavAmAM Avyo ! kabrastAnanI e kabara para lIluM hariyALuM ghAsa UgI nIkaLe, eTalI vAramAM to mogala siMhAsana bhayaMkara dhaDAkAothI hacamacI UThyuM ! bApe vAveluM, te dIkarAone laNavAnuM AvyuM ! karI kamANI pANImAM javA beThI. mahAna bAdazAhanA traNa mojuda putro-moAjama, Ajama ne kAmabakhta bApanI gAdI mATe laDavA medAne paDyA. devaLamAM evA devanI pratiSThA thavAnI hatI ke je potAnAM lohInAM sagAMonA pUrepUrA lohIthI abhiSeka kare : ane banyuM paNa ema ja. be sagA bhAIone yenakena rIte saMhArI zAhajAdo moAjama 'zAhaAlama bahAdurazAha' nAma dhAraNa karI gAdIe beThA ! duniyAno ghATa to juo. ekanuM maraNa ne bIjAnuM jamaNa ! hajAra hajAra nadIonAM pUrane khALIne beThelo AlamagIra bAdazAharUpI baMdha dUra thatAM, badhI nadIo potapotAnI rIte khaLakhaLa vahI rahI ! na jANe kAle emane koI baMdhana na hatuM ne Aje teo koI baMdhana svIkAratA nathI, evI svecchAcAritA sAthe ! baMdha toDIne vahetAM pANIne-potAnI rIte khALavA navA mogala bAdazAha bahAdurazAhe badhI tarakIbo karI. e paNa pratApI pitAnA hAtha nIce taiyAra thayelo putra hato. eNe rajapUto, marAThA, jATa sAthe yuddha khelyAM hatAM. eNe neka, bahAdura ne musaddIvaTathI bharelA kAbulanA hAkema munImakhAMne potAno vaDo vajIra banAvyo ! potAnA bhAIone khatama karI, eNe mahArASTra tarapha najara karI. rAjA ane dIvAne maLI eka ajaba dAvapeca laDAvavAnI peravI karI. jJAnataMtunAM e yuddha hatAM, page kamADa vAsavAnI e rAjakIya karAmato hatI ! pitAnI kedamAM chatrapati saMbhAjIno putra sAhu hato. mogala zahenazAha bahAdurazAhe ene aneka zubhecchA sAthe mukta karyo ane kahyuM : 'jAo ! bApanuM rAja bhogavo.' A vakhate mahArASTramAM rAjArAma chatrapati gAdI para hato ane mogala bAdazAhano mokalyo sAhu chatrapati thaIne Avyo. eka dezamAM be rAjA ! koI paNa ane kevA paNa rAjakIya AgevAnane bhalA ke bUrA paNa pakSane vipakSa maLI ja rahe che. tarata ja be pakSa paDyA-eka rAjArAmano. bIjo sAhano. marAThA saradAromAM paNa be bhAga paDyA. teo rAjA vinAnuM rAja calAvI zakyA, paNa rAjA AvatAM pharI vikhavAda zarU thayo. A gharanA jhagaDAmAM mogala zAhajAdo akabara potAnA mahAna pitAnA pahelAM traNa varSe IrAnamAM ja svarge saMcaryo hato. 140 D bUro devaLa saltanatanA lohane gALIne mINa karI nAkhavAnI AvelI takane marAThA vIroe gumAvI dIdhI. hindanI pAdazAhI sthApavAnI aNamola taka pharI eka vAra gharanA jhaghaDAmAM hAthamAMthI sarI gaI. bahAdurazAha ne teno bAhoza vajIra munImakhAM potAno pAso saphaLa rIte pheMkAyelo joI rAjI thayA. vadhArAmAM teoe navI navAjeza karatAM kahyuM : 'marAThAone cothano haka raheze.' mahArASTravAsIo khuza khuza thaI gayA. vadhArAmAM mogala darabAre kahyuM : 'A cotha ugharAvavAnuM kAma paNa mogalo karaze.' 'vAha, A to ghera beThAM gaMgA !' marAThA musaddIo mUcho UMcI karIne pharavA lAgyA. paNa A lAbhamAM ja marAThA saradAro mogala musaddIo pAse hAra khAI gayA. e ghera beThA, eTale suMvALA thayA, ALasu thayA. vilAsI thayA. prajA sAthe eno jIvaMta saMparka tUTI gayo. bIjA deza parathI emano prabhAva paNa haTI gayo. pratikULatAo jeno prANa harI na zakI, eno prANa anukULatA kheMcI gaI ! Ama mogala bAdazAha ane vajIre potAnI ajaba cAlathI mahArASTrano bhaya tatkAla pUrato dUra karI dIdho. have mogala mutsaddIoe rajapUtAnA tarapha lakSa pheravyuM. rajapUtAnAmAM udayapura, jodhapura ne jayapuranAM traNa balavAna rAjyo hatAM. bAdazAhane emAM udayapurano moTo Dara hato. eNe varSothI dilhI darabAra sAme potAnuM valaNa aNanama rAkhyuM hatuM. vIra pUjAnA kadaradAna mogala bAdazAha ne mogala vajIre udayapurane svataMtra jAhera karyuM ! jodhapurane paNa svataMtra jAhera karyuM, paNa ene mAthe zAhI phojano kara nAkhyo. jayapura mAthe ethI vadhu bhAre zarato nAkhI eneya AjhAda karyuM, arthAt jeNe jeTaluM miyAMu karyuM teTaluM dUdha tene maLyuM ! A vakhate paMjAbamAM zIkhono baLavo phATyo. bAdazAhane e tarapha lakSa ApavuM paDavuM. A tarapha jodhapura ne jayapure potAnI mAgaNIo moTI karI. joyuM ke atyAre mArate miyAMnuM kAma che. rAjA ajitasiMha vIra rAThoDone laIne jodhapura para caDhI gayA. tyAMno mogala sUbo jIva laIne nAsI gayo. navA rAjAno rAjyAbhiSeka thayo. bhAre utsava ujavAyo. rAThoDa saradAroe ane jodhapuranI prajAe e divase trIsa varSano jaMga kheDyA bAda potAno rAjA meLavyo. mAravADamAM AnaMda prasarI rahyo. sahu kahevA lAgyA : ekanuM maraNa-bIjAnuM jamaNa - 141
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ame anAtha hatA. Aja ame sanAtha thAya !" thoDe divase dilhIthI kharIto Avyo. emAM rAjA ajitasiMhanI rAjapadavI AvakAravAmAM AvI ! jodhapurane sarvataMtra svataMtra rAja tarIke svIkAryuM. jodhapurarAja ne 'mahArAjA'no khitAba baDhyo. baLatuM ghara kRSNArpaNa karavAnI mogalamusaddIonI A karAmata hatI ! mAravADa e divase svataMtra thayuM. mahArAjA ajitasiMha mAravADapati banyA. rAjA, deva ane dezanA baMdA rAThoDoe e divase pANAnAM ozikAM ne pAMdaDAMnI pathArI choDI ! 20 satanI dhajA "DhaMbaka Dhabaka Dhola bAje, de de Thora nagArAMkI, Ase ghara durgA nahi hoto, sunnata hotI sArAM kI." trIsa trIsa varasathI je devaLa deva vagaranuM hatuM, jemAM Aje navA devanI prANapratiSThA thaI gaI hatI. kAbula sudhI potAnI samazeranuM pANI batAvanAra mAru, saradArono Ajano AnaMda apUrva hato. ogaNatrIsa ogaNatrIsa varasanI bhayaMkara jehAda pachI svataMtratAnAM darzana thayAM hatAM, astitvanuM DUbatuM jahAja Aja tarIne kAMThe lAMgaryuM hatuM. badhe AnaMdanI zaraNAIo bajI rahI hatI, paNa kismata to juo ! A prANapratiSThAno AnaMda pUro thAya, e pahelAM pahele pagale devaLanA mahApUjArIne bahiSkRta karyAnA samAcAra badhe phelAI gayA ! loko kahetA hatA ke dhaMdhavAtuM'tuM to lAMbA vakhatathI, Aja anukULa havAno sparza thatAM bhaDako thaI gayo ! ajitasiMha, mAru dezanI gAdI para Avyo. I. sa. 1707mAM ane A banAva banyo barAbara eka varase. I. sa. 1708mAM vIra durgAdAsane ajitasiha potAnI hadamAMthI dezanikAla karyA ! jANe khoLiyAe ja prANane dhakko mArI bahAra ryo ! mAre zo khapa che have tAro ? je samAcAra sAMbhaLIne mAnavAnI koI hA na bhaNe, UlaTuM sAmethI kahe ke kahenAra dIvAno bhale hoya, paNa sAMbhaLanAra dIvAno nathI ! bane ja kevI rIte ? A badhA bhalA pratApa ja rAva durgAdAsanA che. emanI trIsa varSanI ekadhArI ekarAgI sevAnA che. AlamagIra jevA cakravartI rAjAnI sAme ajitasiMha jevA to kyAMyanA kyAMya UDI gayA hota, are durgAdAsa na hota to mabhUminI raja paNa 142 D bUro devaLa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ khoLavI muzkela thAta ! kAM to mogalIA rAja hota ane mogalI pATa hota, maMdirane ThekANe masjida hota, janoIne ThekANe sunnata hota ! vakhANa konAM karIe ! marubhImanAM ke mAru juvAnonAM ? je marUbhUmie bhagavAna rAmacaMdranA amogha bANane sAmI chAtIno paDakAra ApI, chello visAmo Apyo : jene harabhamajI sAMkalA jevA siddha jogIe potAnA caraNAraviMdathI pavitra karI : je jodhapurIA gaDhanA pAyAmAM rAjiyA jevA narabaMkAe lohImAMsanAM caNatara caNyAM : je sUkI dharatImAM catarA gahalota jevA mALIe lohIno parasevo pADI anAranI vADIo racI, jenI svAdhInatA mATe jasavantasiMha jevA rAjAe potAno deha Apyo mogalazAhane, dila ApyuM hiMdupada pAdazAhIne, ane e pramANe sadAkALa jhUjhayo ne jyAM raghunAthadAsa bhATI jevAe jAtabhAIone bacAvavA AlamagIranuM kArAgRha pasaMda karyuM ne jIvatuM mota mANyuM jenA anupasiMha jevA kalaiyA kuMvaro aDhAra varSanI UgatI juvAnImAM mahAna pahelavAno sAthe laDatAM marAyA, AvI AvI vIra, tyAga ne TekIpaNAnI kathAo haraeka rAThoDanA gharamAM guMjatI hatI : ne e sahunA para vIra durgAdAse satanI dhajA caDhAvI, beAbarU banelA rAjakAraNI devamaMdiranI puna:pratiSThA karI : e durgAdAsane, mAru dezanA prANane potAnA vatanamAMthI ja dhakko ! re ! prANa vinAnuM khoLiyuM Takaze zI rIte ? AvatI kAlanI ciMtA kare e ajitasiMha nahi, koI bIjA ! AjanA siMhasenApatino nirNaya hato ke durgAdAse mAravADa choDI devI ! lAjanAM lUgaDAMbhera choDI devI ! kAraNa aneka hatAM, kahevAmAM sAra nahoto. carcAmAM UtaravA jatAM lAkhanAM mANasa traNa TakAnAM thatAM hatAM. nA, nA, toya kaMI vAMkaguno ? saMsAramAM jene vaDhavuM ja hoya ene vAMkagunAno pAra zo ! kahe che, ke pokaraNa gAmamAM jyAre badhA saradAro salAmIe AvyA, tyAre sahu saradAronA bhego rAva durgAdAse taMbu na nAkhyo. alaga taMbU tANyo. Ama karavAnuM kAraNa pUchatAM temaNe jaNAvyuM ke, to have vRddha thayo. badhA bhego taMbU huM to have tANI rahyo, mArA dIkarAo sahu bhego taMbU nAkhaze." rAjanI AjJAnuM A spaSTa apamAna nahi to zuM ? rAja kAjamAM sagA dIkarAno paNa zistabhaMga calAvI na levAya ! nahi to rAja kema cAle ? aMdaba kAyadA konuM nAma 'rAya ke raMka, kAyadA sahue pALavA ghaTe ? bakSisa lAkhanI, hisAba koDIno, chatAM mahArAjA ajitasiMha e vakhate kaDavo ghUMTaDo gaLI gayA. moTuM mana 14 D bUro devaLa te AnuM nAma ! vaLI te vakhatanI vAta judI hatI. apamAna gaLavAnI ghaDI hatI, paNa mahArAjA ajitasiMha Aja sAmAnya mANasa nathI. TheTha dilhI darabAramAMthI "mahArAjAno khitAba emane Avyo che. jodhapurane sarvataMtra svataMtra rAja tarIke mogala bAdazAhe svIkAryuM che. citoDanA rANAnI bhatrIjInAM lagna emanI sAthe thayAM che. mAravADamevADa lohInA saMbaMdha baMdhAyAM che ! AjanI vAta anerI che. mahArAja jUno hisAba Aja cokhkho karI rahyA che. gunegArI rAva durgAdAsane mAthe maDhAI rahI che. rAjakAraNanA bUrA devaLamAM gunegAra tarIke rAva durgAdAsane khaDA karavAnI peravI cAlI rahI che ! rAThoDa saradAroe durgAdAsa jevAno eka guno mApha karavA vinaMtI karI. to mahArAjAe bIjo jUno ghA ukheLyo, 'mogala zAhajAdA akabarazAhanAM putra-putrIne potAnI rajA vagara bAdazAhane parata karyA, bAdazAhI maherabAnI ne zAhIinAma meLavavA ja ne ! mane pUchavuM paNa nahi !' vAMdho to rAMDIrAMDa kADhe evo hato ! gAya potAnuM dUdha pI gaI e A AkSepa hato. paNa vAghane koNa kahe ke tAruM moM gaMdhAya che : mATe tuM bIjAnuM moM gaMdhAya che, ema kahe che ! rAjanA hitasvI mAru saradAroe mahArAjAne samajAvyuM ke e vakhate badho bhAra emanA mAthe hato. e dhArata to thoDoka lAbha zuM AkhI marabhUminA svAmI banI zakata, zAhI maherabAnInAM vAdaLa jyAre icchatA tyAre potAnAM caraNo pAse varasAvI zakata. emaNe mAravADane ane potAnI jAtane judI judI lekhI nathI. A guno guno nathI ! mahArAjA ajitasiMhe A vakhate pokAra karI kahyuM : "mane durgAdAsanuM moM jovuM gamatuM nathI ! emanuM moM jouM chuM tyAre mane mAruM du:khI bALapaNa sAMbhare che !' saradAroe A vAta paNa na mAnI. teoe kahyuM ke durgAdAsa mabhUminA mA ane bApa bane che, mAnI jema mabhUminI rakSA karI che, bApanI jema enuM pAlanapoSaNa karyuM che. eNe kadI potAno svArtha joyo nathI. ane joyo hoya to paNa guno thato nathI, gunegAra ke binagunegAranI vyAkhyAthI e para che, mAravADanI eNe evI sevA karI che, ApanI eNe evI paravarIza (pAlana-poSaNa) karI che, ke ene mATe ApaNI cAmaDInA joDA sivaDAvIe toya ochA che !' mahArAjAe kahyuM : 'tame jUnA mANaso nAnI vAtane moTI karanArA cho. durgAdAsa rAjanA nokara hatA. emaNe je karyuM e nokara tarIkenuM kartavya hatuM ! paNa A phariyAda to mane abUdha samajI nokara zeTha thaIne beTho, tenI che.' satanI dhajA | 145
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ saradAroe kahyuM : "Apa zobhA vagaranuM bolo cho. nokara to hajAra hatA. kema koIe tamArA mATe mAthuM hoDamAM na mUkyuM !' Akhare ogaNatrIsa varSanA A juvAne vivekanI hada chAMDI. e vakhate cUpa rahyo. kahevAya che ke rAva durgAdAsane darabAramAM maLavA bolAvyA, ne AMkhanuM kahyuM sadAne mATe kADhI nAkhavA daravAje mArA taiyAra rAkhyAM. amadAvAdamAM jevuM hatyAnuM kAvataruM racAyuM hatuM, tevuM A kAvataruM hatuM. paNa peluM pArakA mANasoe yojyuM hatuM, tevuM A gharanAM mANasoe niyojyuM hatuM ! peluM bhedavuM saheluM hatuM, A bhedavuM muzkela hatuM ! gharanA dIvA tharane bALavA taiyAra hatA. pALeluM vAghanuM baccuM pAlakane potAnA kAtila thayelA nahora bharAvI phADI khAvA mAgatuM hatuM ! paNa jenI kurabAnIo sAmAnya lokonA dilamAM kIrtimaMdira racIne beThI hoya, enuM loko vagara sevake sevakanuM kAma kare che. A vakhate eka jUnI vAta yAda Ave che. rAva durgAdAsa sarvadharmI saltanatanI lAza sAthe, enA pahelA ne chellA zahenazAha akabarazAhane mevADamAM Azraya daIne paDyA hatA, nizcita mane lAgelA ghAvane rUjhavI rahyA hatA, tyAre mevADanA ja darabAranI eka vRddha dAsI AvIne emane dilahI darabAra ne mevADa darabAra vacce joDAtI payaMtranI kaDIothI vAkepha karI gaI hatI. bokhA moMnI DozIe kaheluM, | 'rAvajI ! tame kabaranI phikara karo cho, ke e kabaranI ?' ne rAvajI cetI gayA, A kozamAMthI vAdaLa sarI jAya ema dhIre dhIre mevADamAMthI sarakI gayA. pAchaLathI mevADa ane dilhI vacce saMdhi jAhera thaI ! kahevAya che, ke itihAsa pharI pharIne bevaDAya che. Aja ema ja banyuM. rAva durgAdAsa ja jodhapuranA darabAramAM javA nIkaLyA hatA. hamaNAM hamaNAM rAjA sAthe ochI mulAkAto thaI hatI. rAja kAjamAM durgAdAsanI dakhala irAdApUrvaka ochI karavAmAM AvI hatI. rAvajI ghaNIvAra kahetA : | 'enuM che ne e sAMbhaLI le, enAthI rUDuM zuM ?' rAvajIe darabAra tarapha jatAM sAthIdArone kahyuM : 'ApaNe phatehapoLamAM thaIne praveza karIe.' kAM, hajUra ?* - "mArA rAjA ajita mogalo pAsethI jodhapura AMcakI lIdhAnI e nizAnI che ! ane enA daravAje mUkelI pelI 'kilakilA' topa, mahArAjanI gujarAtanI sUbedArInI nizAnI che. amadAvAdanA salApasamAM e banAvelI che !' 146 n bUro devaLa Ama rAvajI potAnA rAjAnI kIrtigAthA gAtA AgaLa vadhyA, 'pelI zaMbhubANa ne gajanIkhAM topo joI ? mogalonI laDAImAM ame kheMcI lAvelA." rAva durgAdAsa bhUtakALanI smRtino AnaMda lUMTI rahyA hatA. 'hajUra ! Apane khabara ja haze, ke rAva gAMgAe baMdhAvelA ghanazyAmajInA maMdiranI mogalasubAe masjida banAvelI ! mahArAje hukama Apyo che, ke ene toDIne maMdira banAvI nAkho ! majUro paNa utsAhamAM AvI gayA che. dhaDAdhaDa masjida toDAI rahI che. gaumUtra chaMTAI rahyuM che ! dUdhathI tamAma jamIna dhovAI rahI che !' durgAdAsa kaMI na bolyA. emanA moMthI eka kAvyapaMkti nIkaLI gaI : 'utAvaLA so bahAvarA, dhIrA so gaMbhIra !' ema karatAM durgAdAsa durga pAse AvI pahoMcyA. ekAeka durganI bahAra rahetA eka vRddha rAThoDe AvIne ghoDAnI lagAma pakaDI, ne eka soraTho lalakAratAM kahyuM : "golA ghaNA najIka, rajapUtAM Adara nahi, uNa ThAkararI, ThIka, paNa meM parasI rAjiyA !*** mahArAja ! mArA ghera zirAmaNa karyA vagara AgaLa vadho to gaubrAhmaNanA kasama !' rAThoDa jenuM nAma sAvanasiMga hatuM, teNe kahyuM, | 'are ! paNa bhalA mANasa ! joto nathI ? darabAramAM javA nIkaLyo chuM. ne vagara kAraNe ne vagara nimitte ATalo Agraha kAM ? ane A duhAno marma zo ? aMdara padhAro. pachI badhuM kahIza.' durgAdAsane moDuM thatuM hatuM chatAM A jakkI rAThoDa pAse namatuM toLavuM paDyuM. prajAnA premano bhUkhyo A prajAnAyaka, sadA prajAne khuza rAkhavA yatna karato. sAthIdAroe kahyuM : mahArAja ! rakhApaNane moDuM thaze." - 'thaze kharuM, paNa A rAThoDonuM moM kadI mArAthI toDAtuM nathI, eNe ApaNA dharmayuddhamAM na jANe keTalA dIkarA ApyA haze ? keTaluM sahana karyuM haze ? rUDA pratApa A lokanA che ! e maryA, ApaNe UjaLA thayA ! Ama bolatA bolatA durgAdAsa ghoDA parathI UtarI aMdara gayA. devane padharAvavA je rIte devaLa zaNagArAya, tevA badhA zaNagAra gharamAM sajelA hatA. devanI padharAmaNI thAya, te rIte durgAdAsanuM bhAvabhInuM svAgata thayuM ! durgAdAsa makhamalI siMhAsana para beThA, ke pAsenA oraDAmAMthI eka strI * Aje golA-khavAsa vahAlA banyA che, ne 2jU pUtonA AdarabhAva ochA thayA che. paNa rAjiyo kavi kahe che ke jyAre laDAInI nobato vAgaze tyAre koNa rajapUta ane koNa golA enI khabara paDaze." satanI dhajA p 147
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMdamaMda gatie jhAMjharanA mIThA jhamakAre bahAra AvI. aMdhArA oraDAmAMthI jANe cAMda bahAra Avyo, enI rUpakaumudI cAre tarapha prasarI rahI. 'mAtAjI ' durgAdAse be hAtha joDI namaskAra karyA. e rAjakAraNamAM paDyA pachI khAsa karIne strInA paricayamAM AvatA nahi, ne AvatA to mA-bena kahIne saMbodhatA. 'rAvajI ! e ApanAM patnI che ' sAvanasiMge kahyuM. mArAM patnI ?" durgAdAsane sApa Desyo hoya ema AghAta thayo. teo gAdI parathI aDadhA UbhA thaI gayA , ekAeka talavAra para hAtha gayo. teoe kahyuM : "zuM mane ahIM bolAvI badanAma karavAnuM kAvataruM to racyuM nathIne ! sAvanasiMga ! AgaLa durgAdAsa che hoM !' 'rAvajIne badanAma karavAnuM kAvataruM karavuM, e sUrya sAme dhULa uDADavA barAbara che, satya kathanI che. mahArAja ! mA durgAnI ANa che, utAvaLa karo to, Apa zAMtithI sAMbhaLo ! rAva durgAdAsa eka ajaba herAnagatimAM paDI gayA. pelI mAdhuryanI mUrti samI strI sAme AvIne lajjAvanata beThI hatI. maMdiranI koI pUjAraNa potAnA deva sAme bese, tevI tenI adA hatI. rAThoDa sAvanasiMge kahyuM : 'mahArAja ! A phUlAMde nAnapaNathI ApanA satadharamanI pUjAraNa che. eka vAra ene svapna AvyuM ke enAM lagna ApanI sAthe thayAM, ne Apa ane eNe lagnanI pahelI rAta mabhUminAM raNamedAnamAM ghoDAM para mANI.' - 'bhalA mANaso ! tame koI dIvAnAnI duniyAnAM lAgo cho. AvI bAlIza vAto mATe mArI pAse samaya nathI. totA-menAnA kissA jevI vAta karo cho. eka taraphathI tamArA vize mane zaMkA Ave che, bIjI tarapha tamArA bhoLapaNa mATe mane hasavuM Ave che !' durgAdAse pAse paDelI talavAra hAthamAM lIdhI ne UThavA lAgyA. - "mArI vAta sAMbhaLyA vagara jAo to siddha jogInI ANa che. rAvajI ! jANuM chuM. tame kayA kAme jAo cho. sAmAnya avasara hota to tamane rokata nahi, paNa have to tame pAchA vaLo ke na paNa vaLo !' | 'to zuM tyAM siMhAsana para mAro rAjyAbhiSeka thaze ? dIvAno mANasa ! hAM, pUrI kara tArI vAta !' durgAdAsa jANe nagamatI vAta gamatI karatA hoya tema bolyA. 'mahArAja ! pachI phUlAMdee potAnI mAtAne potAnA jvAbI lagnanI vAta karI, paNa sahue hasI kADhI. 'ghelI chokarI !' mAe kahyuM. tAre durgAdAsa jevo vara joIe che, e ja ne !' eNe cAra juvAna cUMTIne ghera notaryA ne phUlAMdene kahyuM ke je game tenI sAthe vara ! rAvajI ! e cAramAM eka huM hato. jo ke koI rIte mAro joga bese tevo nahoto. nAnapaNathI huM pApathI DaranAro. sasaluM maratAMya saMtApa thAya. bhagavAna zaMkaranA trinetrane pUjanAro, paNa DhIlo DhIlo chatAM khAnadAna bApano dIkaro eTale Ubho karI dIdho. paNa rAvajI ! zuM kahuM ? phUlAMdee badhAne choDI mane pasaMda karyo. sahue kahyuM ke ApaNe tyAM haMmezAM kAgaDo dahIMtharuM laI jAya che, jyAre ahIM to haMsI hoMze hoMze kAgane vare che.' 'rAThoDa ! kharo nasIbadAra tuM !" durgAdAse pelI strI sAme eka UDatI najara nAkhatAM kahyuM. prauDha avasthAbharI e madabharI mohinInuM 35 cAMdaraDAM pAtharatuM hatuM. 'rAvajI ! nasIbadAra to chuM ja , nahi to Ama rAvajI ne nimaMtravAno avasara maLata kharo ? paNa pUrI vAta sAMbhaLyA pachI kahejo ke koNa nasIbadAra che ! lagnanI pahelI rAte ame maLyAM, tyAre phUlAMdee mane AMkhamAM AMsu ne moMmAM AjIjI sAthe kahyuM: 'mArujI ! mA durgAnI sAkSIe kahuM chuM. manathI durgAdAsane varI cUkI chuM. have tame aDazo to mArI pavitra jAta abhaDAvazo. durgAdAsa sivAya bIjA mAre bhAIbApa che ! rAvajI ! phUlAMdenuM rUpa to kAmaNa karatuM hatuM. bIjo koI hota to, enI eka paNa na sAMbhaLata. paNa huM nAnapaNathI pApabhIru ! dharama, AtmA, IzvaramAM AsthAvALo, meM kahyuM ke bAI ! A tuM zuM kahe che ? durgAdAsa to lakhamaNa jatino avatAra che - parastrI sahodara che. e tArI sAme AMkha uThAvIne paNa na jue." phUlAMde kahe : 'huM jANuM chuM. paNa huM rogI ke daradI strI nathI, ke jene darada miTAvavA vaida jevA patinI jarUra paDe. mAre to mIrAMne zAmaLiyo svAmI hato. tema durgAdAsa che. emanuM nAma smaruM chuM, ne aMtaramAM tRpti vaLe che. bAkI have tamAre samajavAnuM. bIjA varane mUkI tamane varI, enuM kAraNa A ja che, mAnuM chuM ke tame, parastrI jevI mArI sAthe saMga karI mane pApI nahi banAvo ane khuda pApI nahi bano. mane mAro dharmabhaMga karI vyabhicAriNI nahi banAvo, kahezo to agnizaraNa sukhethI svIkArIza.' 'rAvajI zuM kahuM ? zuM boluM ? meM enA be hAtha pakaDI, mastake aDADatAM kahyuM : 'tuM mArI benaDI ! huM tAro vIra' e divasethI amArI vacce e nAto rahyo che. mANasa chIe, deva nathI , devane paNa kAma pIDe che, to ame koNa ? paNe devasAkhe kahuM chuM. ke ame pavitra rahyAM chIe, ATalAM varSa e rIte kADhI nAkhyAM che. dararoja tamArI vIragAthAo jANIne ene saMbhaLAvato. e tarata tuSTamAna thaI jatI." 'sAvanasiMha, tamArI vAto nirAMte sAMbhaLavA jevI che. have mane rajA Apo." durgAdAse kaMIka kaMTALA sAthe kahyuM. 'rAvajI, huM jANuM chuM ke darabAramAM tamArI rAha jovAya che. bahAra paNa satanI dhajA p 149 148 B bUro devaLa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthIdAro utAvaLA thaI rahyA haze, paNa je mATe Apane takalIpha ApI, e vAta to have zarU thAya che." 'jaladI kaho, tame evI dIvAnI dIvAnI vAto karo cho ke mane kadAca dIvAno banAvI nAkhazo.' 'rAvajI ! gaI kAle phUlAMdee mane ekAeka kahyuM ke have mAre satI thavAno vakhata najIka che. mane evI vAta sAMbhaLI Azcarya thayuM. ame bhAIbahenanI jema rahetAM hatAM, paNa pUratAM sukhI hatAM. phUlAMdee ghaNIvAra kaheluM ke tame puruSa cho, bIjI paraNo. paNa meM nA pADelI, enI satI thavAnI vAta sAMbhaLI meM kahyuM, vaLI kaMI svapna AvyuM ? phUlAMde bolyAM : "nA, svapna nathI AvyuM. rAjA ajitasiMhe rAva durgAdAsane mAravA mATe kArastAna goThavyuM che. e mATe ahIMnA koI taiyAra na thayA to, TheTha dilhIthI mArA bolAvyA che !' sAvanasiMgane bolato aTakAvI durgAdAsa vacce bolyA : 'o dIvAnA loko ! durgAdAsane mAravAnuM kAvataruM ne te rAjA ajite goThaveluM ? kharekhara tame dIvAnAM ja cho ! bIjAM koI hota to mArI talavAra zarama na karata, paNa tamArI zakala-sUrata evI che ke, temane be kaThora vAkyo kahetAMya dila cAlatuM nathI !' 'mahArAja ! jUThuM bole ene mA durgA khAya. Ama bolavAnuM pariNAma ame gaMbhIrapaNe jANIe chIe. paNa satImA kadI jUThuM nathI bolyAM, pahelAM to meM paNa vAta hasavAmAM uDAvI dIdhI, strInA zakti svabhAvanI TIkA karI, pachI meM paNa tapAsa karI to vAta sAcI nIkaLI. dilhInA mArA evA AvyA che ke kamara para bAMdhelI paTTI jevI talavAra emanI pAse che. eka vAra bhegAM mANasanAM AMtaraDAM bahAra kADhI nAkhe ane e to mArA paNa jANe che, ke bIjA vArano vakhata durgAdAsa na Ape !' | 'koI vAtanI ciMtA na karazo. trIsa varSamAM durgAdAsa ughADe choge laDyo che. Izvara ene bacAvanAro che !' nA mahArAja ! phUlAMdee mane ghaNuM sukha ApyuM che. A to enuM kAma che. eTaluM enA kAje na karuM to, mArA beThAM eno saubhAgya cUDo khaMDita thAya, mAruM jIvyuM najIvyuM sarakhuM thaI jAya. be paLa thobho. juo. hamaNAM huM Avyo !' ne vRddha rAThoDa sAvanasiMha vIjaLInI varAthI bAjunA oraDAmAM sarI gayo. phUlAMde ne durgAdAsa be paLa ekalAM rahyAM, paNa phUlAMdenI nIcI najara UMcI na thaI. enI najara rAvajInA caraNa para ja sthira hatI ! bAhya sauMdarya karatAM jANe e nArI naranAM AMtara sauMdaryanI pipAsu hatI. durgAdAsa paNa evA rUpa-rAzi para najara karyA 150 B bUro devaLa vagara, A pRthvI para AvAM khvAbI loko paNa vase che, eno vicAra karI rahyA. thoDI vAramAM dava durgAdAsano bIjo avatAra hoya tema, nakha-zikha tevA ja pozAkamAM ne tevAM ja zastromAM sajja thaIne sAvanasiMga bahAra Avyo, ne bolyo : 'darabAramAMthI pAchAM pharatAM* cUka thavAnI che, e vakhate ApanI jagyAe huM AvI jaIza. Apa pAchaLanA daravAjethI sarakI jajo.' durgAdAse jiMdagImAM Avo anubhava nahoto karyo. UbhA thatAM emaNe kahyuM : 'ciMtAnI jarUra nathI, dago haze to ya bharI pIza. mane bALaka na samajajo. AlamagIra jevA mahAna bAdazAha sAthe ogaNatrIsa varSa kADhyAM che, to A badhA koNa ? tame jo bahAra paDazo to ajita tamane jIvatA nahi mUke, sAvanasiMga ! mAruM huM phoDI laIza. ciMtA na karazo mArI benano cUDo !' 'satiyAM naranAra cho. tamArI joDa akhaMDa raheze !' ne eTaluM bolatA, potAno pIcho choDAvatA hoya tema, durgAdAsa doDIne bahAra nIkaLyA, pelI gorI phUlAMde to jatA kaMthane jovAne badale enA caraNakamalane nIrakhI rahI hatI ! durgAdAse e rU5 tarapha vidAyanI najara paNa na nAkhI. moDuM thayuM hatuM. darabAramAM rAjAjI rAha jotA haze, ghoDA vegathI UpaDyA. thoDIvAramAM darabAramAM sahu hAjara ! rAvajI ane rAjAjI maLyA, aMtaranA hetaprItathI maLyA. rAjA ajitanI vAtomAM bhAre mIThAza hatI. eNe judAM judAM kAmo bAbata rAvajInI lAMbI lAMbI salAho lIdhI. saradArone saMtoSa thayo ke cAlo, be zaktio vacce jAgelo saMgharSa osarI gayo, ne sukhada milana zakya thayuM ! vidAya paNa khUba premabharI thaI. baMne premabharIne bheTayA. rAjA ajita rAva durgAdAsane thoDe sudhI vaLAvavA gayA. darabAranA jUnA saradAronI AMkhamAM A premavidAya joI AMsu AvyAM. mahArAjanI vidAya letAM rAva durgAdAse kahyuM, 'mahArAja ! ApanA pitAe mane eka gupta khajAno suparata karyo hato. Apa yogya uMmaranA thayA cho, have e dharohara Apa saMbhALI lo. enI cAvIo ghera che ! koIne sAthe mokalo. taratamAM mokalI ApuM." rAjA ajita vicAramAM paDI gayo. gupta khajAno !2, jodhapurarAjane dravyanI khUba jarUra hatI. durgAdAsane kaMI thAya to khajAne khoTa Ave. eNe potAnA * cUka-dago satanI dhajA p 151
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 pAzavAnane izAro karI daravAjA parathI mArAo dUra karavA jaNAvyuM. ne potAne jANe koI salAhasUcanA levAnI bAkI hoya tema durgAdAsane pAchA bolAvyA, ne thoDI vAramAM carcAmAM rokyA. pAsavAnoe thoDI vAre rAjAne saMketathI mArAo dUra thayAnA samAcAra ApyA, eTale rAvane javA dIdhA. mArgamAM sAme ja durgAdAsano pozAka paherelo pelo rAThoDa vIra sAvanasiMga maLyo. badhA paraspara majAka mIThI karatAM AgaLa vadhyA. rAva durgAdAsa sahIsalAmata bahAra nIkaLI gayA. ghera AvyA to badhe mArAo goThavAyAnA samAcAra phelAI gayA hatA. pa00 rAThoDa saradAro ghoDA para jIna nAkhIne taiyAra khaDA hatA, rAva durgAdAsa paNe pharI ghoDe caDI gayA. e dahADe mAtRbhUmine chellA namaskAra karI, eka paNa kaDavo zabda bolyA vinA e cAlI nIkaLyA ! chevaTe sImADe AvelI nAgaNacI mAtAnI mUrti samakSa ghoDA parathI ja mAthuM namAvatAM e bolyA : he mA ! mArAM kRtyonI tuM sAkSI che ! mArA rAjAe eka vAra kahyuM hatuM ke durgo DUbatA mAravADane Teko Apaze. meM trIsa varSa Teko Apyo na je vo AvaDyo tevo Apyo. have rajA lauM chuM, mA !" pote jene rAjA banAvyo, ene vize eka paNa halako zabda kahyA vagara durgAdAsa nIkaLI gayA. paNa lokajijJAsA bAMdhI baMdhAI rahe tevI hotI nathI ! TUMka samayamAM loka samudAya A vikhavAdanA mULane-jevuM maLyuM tevuM - jANI lAvyo ! bUrA devaLanA baMdAo prasaMga evo kahevAto hato, ke A bUro devaLa jyAM baMdhAyuM che- e ja sImamAM mahArAjA ajita eka vAra rAtavAso rokAyA hatA. e rAte sarakhesarakhA mitronI mahephila jAmI gaI. ajitanA mitro vize rAva durgA ghaNI vAra nArAjagI pragaTa karatA. e juvAna rAjAne bodha ApatA ke siMhAsane pavitra vastu che. rAjA Izvarano aMza che. halakA saMskAranA lokonI sobata siMhAsanapatine na zobhe. rAjA ajita rAva durgAnA moM upara to kaMI na kaheto, paNa pAchaLa kaheto ke mAre mArA mitra kevA rAkhavA, e paNa rAvajI nakkI kare, to mane rAjA tarIke rAkhavAnI ja zI jarUra che ? enA karatAM e pote ja rAja calAve to zuM khoTuM ? mitroe kahyuM : "e to kahetA bhalA, ne ApaNe karatA bhalA. bUDhA loko jarA cokhalIA hoya che !' e rAte mahephila pachI zarAbanI zIzIo phUTI. khUba pIdho - khUba pivarAvyo. zarAba pachI suMdarIo joIe ja ! haMmezAM to beeka rANI, cAreka khavAsaNo sAthe rahetI. mahArAjAne strIno khapa lagabhaga haMmezAM raheto. enA mULamAM ema kahevAtuM ke mahArAje koI ajaba rasAyaNa khAdhuM hatuM. e rasAyaNamAM evo guNa hato ke emane zRMgArarasanA adhipati ne vIrarasanA mAlika banAvato. emanI pAse eka vaida hato. vaida eTale tRNa kASTha auSadhino vaida nahi : pUro pAko rasarveda ! abhimAna sAthe e kaheto ke mahArAja mAruM agada laIne so strI sAthe sukha bhogave ! so kosa eka rAtamAM ghoDA para jAya. thAkanuM nAma na maLe ane kharekhara, A bAbatamAM mitromAM ane 152 B bUro devaLa
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIomAM rAjA ajitanI vIratA gavAtI. paNa Aje A jaMgalamAM, suMdarI jaDe kyAMthI ? ne na jaDe to mahArAjanI rAta bagaDe enuM zuM ? Aja sudhI kadI Ubho na thayelo eka mUMjhavato prazna khaDo thaI gayo, paNa hajAronI zatrusenA vacce ArapAra nIkaLavAno mArga zodhanAra A mAru vIrone, A A muzkelImAMthI paNa mArga kADhatAM vAra na lAgI. haDakAyA kUtarA jevA thoDA rAjasevako AjubAjunA gAmaDAmAM jaI pahoMcyA. durgAdAsanI loka krAntinA divaso hatA. janapada nirApada hatAM. rAjasevako TUMDhatA TUMDhatA najIkanA gAmamAM AvyA. ghera ghera pharavA lAgyA, e ka gharamAM emaNe potAnuM isita joyuM. bAra varSanI pUnamanA cAMda jevI kanyA, gharamAM rUpanAM ajavALAM pAtharatI joI. sahue e ghera dhAmA nAkhyA. | bhoLA gRhapatie ne suzIla gRhiNIe rAja sevakone jhAjhAM AdaramAna dIdhAM. paNa A to jenuM anna khAdhuM enuM anna harAma karanArA hatA. thoDI vAre mAbApane gharanA oraDAmAM pUrI kanyAne upADI cAlatA thayA. | bAra varSanI kanyA mRgalInI jema phALa khAI gaI. karmacArIoe jaIne vaidarAjane e kAcI kaLI soMpI. vaidarAje ene kaMIka khavarAvyuM, kaMIka zalAkA jevuM enAM komaLa aMgomAM bhoMkyuM. e pachI e komaLa kanyAne rAjAnA zayanagRhamAM mokalI ApavAmAM AvI ! bUrA devaLanI A bhUmi AkhI rAta asahAya abaLAnI cIsothI kaMpAyamAna rahI. savAre chuMdAyelI e kaLIne vaidarAjane havAle karavAmAM AvI. vaidarAje mahArAjanI prasannatA ne chokarInI durdazA joI potAnA *agadanI saphaLatAno AnaMda mANyo. emaNe chokarIne svastha karavAnA prayatna zarU karatAM rAja sevakone kahyuM : 'kAcI kaLInI majA ora che. mArA auSadhano camatkAra to jojo. atyAre chUMdAyelI cimaLAyelI A komaLa kaLI, sAMje pUnamanA poyaNA jema khIlI UThaze !' sahu yAra dosto A sAMbhaLI hasI paDyA, ne emanA agadanI tArIpha saMbhaLAvavA vAraMvAra Agraha karavA lAgyA. vaidarAja paNa soLe kaLAe khIlyA. temaNe kahyuM : ame ApeluM eka tAMbula, eka zalAkA, e ka guTikA, eka cAvalabhAra bhasma mANasane navayauvana banI zake che ! e khUbI dezI vaidakanI ane emAMya lAkhamAM eka evA amArA rasavaidonI che ! vIjaLIthI vRkSa nAza pAme ema amArA rasAyaNathI agiyAra prakArano thaya, pAMca prakAranI khAMsI, aDhAra prakArano koDha, pAMDu, prameha, zUlazvAsa, harasamasA ne tamAma prakAranA tvacA roga naSTa thAya che : sUryane joI aMdhakAra naSTa thAya tema." 'vaidarAjajI ! khAnagI na hoya to Apa kaI kaI vastuno agada tarIke upayoga karo cho, te paNa kaho. amAre kaMI tamAro dhaMdho paDAvI levo nathI. A to jANavAnA kutUhala khAtara pUchIe chIe.' rAjasevakone vaidarAjanI vAtomAM rasa paDyo. 'huM anya vaido jevo khAnagImAM mAnanAro nathI. atyAre mArI pAse pArada rasano prayoga che." pArada eTale to pAro ne ?' 'hA, paNa pAro kahevAthI cAlatuM nathI. e viSa paNa che. jo ene siddha karatAM na AvaDyuM to, mANasane gAMDo, apaMga banAve che : ne zIdhra mRtyu pamADe che ! lAkha vaidomAM hajAra vaido A pArA vize jANe che. hajAramAM so vado pAradanuM mAraNa jANe che. ne somAM be rasavaido ja e prayogamAM mUkI zake che !' 'somAM be jaNA ja ?' 'hA, mATe ja saMsAramAM rasavaMdanI khyAti che. tRNa-kASTa auSadhanA vaidonI amAre tyAM koI gaNatarI nathI. e mAtra koDI upArjana karanArA vaido che, jyAre rasarveda eka prayoge lAkho rUpiyA kamAI zake che, rasavaMda rAjavaida kyAre thaI zake, enIya amAre tyAM kasoTI che, e jANo cho ?' vaidarAja khIlyA hatA. A vAtamAM emanuM abhimAna poSAtuM hatuM temaja temanI jAherAta paNa thatI hatI. 'nA jI !' 'amArA zAstramAM eka zloka che. emAM kahyuM che, ke jene sAta kaMcukIvALA pArAne svedana AdithI jyAM sudhI zuddha karatAM AvaDavuM na hoya, jyAM sudhI e pArAne mUrjita karatAM zIkhyo na hoya, gaMdhakanI sAthe ene bAMdhavAnI AvaData AvaDI na hoya, hIrA ne abhrakane bhasmasAta karatAM jANyuM na hoya, suvarNa mAlika Adi upadhAtuone zuddha karavAno kasaba pichANyo na hoya, viSane mAratAM, tailapAka karatAM AvaDyuM na hoya, e rasavaMda rAjAonI pAsethI rAjavaidanI padavI prApta karavAnI AzA paNa sevI zakato nathI !' | 'bhAre kasoTI ! A bicArA TaIDakuMjiyA vedonI AmAM kA gati ?" eka vidvAna lekhAtA pAsavAne jarA zabdonI chaTA sAthe kahyuM. 'kavivara kokilajI ! sAhityanA jema aneka prakAra che, tema amAre tyAM cikitsAnA paNa aneka prakAro che. paNa emAM mukhya cikitsA traNa prakAranI hoya che. daivI, mAnavI ne AsurI. daivI cikitsAvALo vaida ja rAjAomAM priya che. asAdhya rogomAM eka cAvalabhAra enI davA ajaba camatkAra sarjI zake che. so mAIla bUrA devaLanA baMdAo [ 155 * agada eTale auSadha, 154 B bUrI devaLa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlelo ghoDo amArI eka goLI letAM, bIjA so mAIla vagara thAke cAlyo jAya che.' vaidarAje ajaba rahasya pragaTa karyuM hoya tema potAnI AMkho phADIne badhAnI sAme jotAM kahyuM. | 'abhuta !' vaidarAjanI vAtothI AzcaryamAM potAnuM DAkaluM phATI gayuM hoya, te ceSTA karatAM rAjasevakoe kahyuM. emAM abhuta kAMI nathI. A to ghoDAnI vAta thaI. kahezo ke jAnavara para tamArI davA kAma kare emAM zI bahAdurI ? paNa, nA, mANasa para paNa e ja camatkAra sarje che. je rAjAne tyAM A pahelAM huM hato, emanI ja vAta kahuM. e rAte rAjAjI sAta navIna rANIo sAthe AkhI rAta aMtaHpuramAM ramyA hatA. savAre banArasathI pAMca gaNikAo laIne temanA anucaro AvI pahoMcyA. gaNikAo paNa kevI ! AkAzanI parIo jevI ! sahu kahe, gajaba thayo. mahenata mAthe paDI. mahArAjathI to pathArImAMthI UThI ke besI zakAtuM nahi ! mane e vakhate mahArAje yAda karyo. meM evI davA ApI ke mahArAja tarata ja svastha thaI gayA, ne gaNikAmaMDaLane laIne UpaDI gayA vanavihAre ! sAMje emaNe mane bolAvI, bharadarabAramAM mAna karI, mukhya rAjavaidanI pAghaDI ne zeluM ApyAM.' 'zAbAza, vaidarAja ! tamArI pAse to alokika siddhi o che.' | 'AmAM kAMI navuM nathI, mArA gharanuM kAMI nathI, zAstromAM badhuM lakhyuM che, paNa koNa bhaNe che ? meM to pUrAM bAra varasa kAzInA ghATa para A zIkhavAmAM gALyAM che ! gurunA caraNa pAse ja paDyo raheto. are ! mArA guru pAse to AnAthI paNa ajaba kImiyA hatA. pahelAMnA vakhatamAM eka rAjA hajAra hajAra strIo sAthe ramaNa karatA, e AvI mahAna vidyAne AbhArI hatuM ! mArA guru pAse eka zreSThIputra Avato. enA gharamAM suMdara strI hatI, paNa kajoDuM hatuM. pelI rasikA patine nimaMtraNa karatI, tyAre patine zarIre kaMpa chUTato. e bhAgIne guru pAse Avato. gurune eka vAra A bhakta para dayA AvI. potAnI pAse pAnanI peTI paDI hatI. eka pAna laIne aMdara jaIne eka zIzImAMthI eka saLI boLIne enA para ghasI. pachI pAna vALIne pelA zreSThIputrane ApyuM ne kahyuM : "A le, ne nirbhIka thaI ghera jA !' zreSThIputra DaratAM Darato ghera gayo, paNa bIje divase savAre rUpiyAnI thelIo sAthe AvIne gurunA pagamAM paDyo, ne gada kaMThe bolyo : 'gurujI ! Apano tAMbula maMtra phaLyo. mArI patnIe kabUla karyuM che, ke have huM satI thaIne rahIza. ApanI bheTa mATe A lAvyo chuM.' - gurue kahyuM: 'mAre e na joIe. so gAyanI eka gauzALA ne mahAdeva tathA mArutinuM eka maMdira banAvI de !' vaidarAja khUba cagyA hatA. rAjasevako vaidarAjane phUlAvatA jatA hatA. bIjI tarapha pelI behoza chokarI bhAnamAM AvatI hatI. 156 B bUro devaLa vaidarAje eka zalAkA lIdhI, komaLa kanyAnA aMgamAM bhoMkI ne garvathI chAtI phulAvI sahunI sAme joIne bolyA : | 'juo, hamaNAM A kanyA UbhI thaze. bhAnamAM AvatAM bhayathI dhrujI UThaze. doDaze, bhAgaze. tame koI tene rokazo nahi, kevI doDe che, e jojo ! keTale dUra jAya che, e jojo. pachI tamArA ghoDAne ene AMbatAM keTalI vAra lAgaze ?" 'vaidarAjajI ! A prayoga to kamAla kahevAya. amane e vize kaMI samajAvazo ?" 'zA mATe nahi ? amArA pUrvajo jevo huM nathI, emanI vighA emanA deha sAthe khAkha thaI jatI, ne ahIM to ughADAM pattAM che. AvaDe e rame. mArI pAse kaMI khAnagI nathI. paNa koI mADI jAyo mArI sAme AvIne rasasiddha to kare ! are ! AnuM to meM kahyuM tema moTuM zAstra che, bhaNatAM jiMdagI pUrI thaI jAya. bhaNyA pachI prayogamAM jarAka cUkyA ke khalAsa. pade pade jokhama che. AvAM agado rAjarajavADAMne jhare, e khAI zake. kaMI keTaluM ghI, dUdha, madha joIe, vaLI emAM carI keTalI sAcavavAnI ! carI cUkyA ke... vaidarAja jarA garvathI sahu sAme joI rahyA. | 'hAM, carI cUkyA ke ?' hajUriyAe vAtano cheDo yAda karI ApI, vAta AgaLa vadhAravA preraNA karI. teo paNa vaidarAjane khuza karI aMgata lAbha sAdhavAnI icchA sevI rahyA hatA. 'carImAM cUka karI ke maryo daradI ne maryo vaida, mArI ja vAta kahuM. amAruM kAma ja rAjarajavADAM sAthe, ane rAja rajavADAMnA khela to tame jANo cho ! eka rAjA sAva napuMsaka. potAnI eba DhAMkavA eka nahi, paNa sAta rANIo paraNelA. | 'acAnaka mAro bheTo rAja mAtA sAthe thayo. bicAroe kahyuM ke dIkaro napuMsaka che. jo ene ghera dIkaro na janme to dIkarA vagara rAja jatuM rahe. jo ke meM dIkaro lAvavAnI jogavAI karI che, paNa bhAI ! khUMdano phera e phera ja ne ! ghAMcI, mocI ne bAvAnA dIkarA Aja rAjA thaI beThA che, emAM rajapUtInI zAna kyAMthI Ave ? kahyuM, 'phikara nahIM ! tame A tamArA peTanA dIkarAthI thayelo dIkaro jozo.' tarata prayoga Adaryo. davA ApI. khAvAmAM sAThI cAvala bhAta ne maganI dALa. rAjAnA dIkarAne A race ?ce to nahi paNa kare zuM ? A to rAjAnuM zarIra ! na jANe mArA pahelAM e zarIra para koNe koNe kevA kevA prayogo nahi karyA hoya ! meM enA zarIrane paMcakarma-pAcana, nehana, vedana, vamana, recanathI zuddha karyuM. nahi to amRta paNa viSa thAya. pachI prAraMbhika abhraka bhasma ApI. have mAre je davA ApavAnI hatI, te phakta traNa ratIbhAra ja ApavAnI hatI, paNa ene pacAvatAM AkhuM varSa nIkaLI javAnuM hatuM. varSabhara mAre temanI darakAra rAkhavAnI hatI. mArA mATe bhAre kasoTI hatI. kahyuM che, ke bUrA devaLanA baMdAo D 157
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArIsaMgAdvinA dehe hyajIrNa tasya jAyate / maithunAccalite zukre jAyate prANasaMzayaH / / 'ghoDAne ghAsa batAvavuM, ghAse batAvI tenuM dilaraMjana karavuM, paNa ghAsa khAvA na devuM, evuM kaparuM kartavya hatuM. e pramANe paLAvato paNa hato. A vakhate rAjAe yogInI jema rahevAnuM hoya che : na adhika khAvuM, na adhika pIvuM, na adhika sUvuM, na adhika jAgavuM. na strIo pAse bahu vAte caDhavuM. jalakrIDA, krodha, harSa, duHkha, ciMtA choDI devI, kapUra ne suMghavuM, aMgavilepana na karavuM. "AvuM AvuM. rAjAe badhuM pAlana karyuM.' 'have prayoga pUrA thavAnA divaso pAse hatA, tyAM rAjA oThamI rANI paraNyA. vyAvahArika rIte kharAba na dekhAya, te mATe eka rAta mArAthI alaga sUvAnI meM chUTa ApI. paNa mAruM bhAgya phUTeluM hatuM. savAre to zayanagRhamAMthI mahArAjanuM prANahIna klevara maLyuM. ne navIna rANI paNa mRtapAyaH maLI, mAro ghaDo lADavo ja thaI jAta, paNa huM mahAmuzkelIe jIva bacAvIne bhAgI chUTyo ! | 'ajaba tamArI vidyA che. jeTalI lAbhanI AzA, eTalI ja hAninI ! rAjAnAM moTAM aMtaHpuro kema nabhatAM haze, e Aja tamArI pAsethI barAbara jANyuM. paNa A zAstra kyuM ne koNe banAvyuM !" | 'A zAstra khuda mahAdevajIe pArvatIjIne kahyuM che. enuM nAma rasazAstra, A rasazAstra evuM che ke vidhipUrvaka prayukta thAya to bhIma-arjuna jevA puruSo Aje paNa pedA thAya. eka puruSa so strI sAthe sukha bhogave, athavA eka strI so saMtAnane janma ApI zake ane chatAM taMdurasta rahe. saMsAranAM sukhamAtra sahaja bhAve bhogave, e A zAstranI karAmata che. reMjIpeMjInAM tyAM kAma nathI. A rasazAstranI racanAno mUlAdhAra pAro che. pArAne mArA zAstramAM mahAdevajInuM vIrya kahevAmAM AvyuM che ! 'bhAre zAstranA jANakAra cho, vaidarAja jI !' 'na hoIe to cAle kema ! ame rAjanA ja vaido. Ama janatA amane jALavI paNa na zake, na amArI davA jIravI zake. ame emane amArA AMgaNe UbhA paNa rahevA na daIe. ame jIvanabhara AvA AvA ajaba nusakhA* zodhyA ja karIe, je paLavAramAM jAdu camatkAra karI batAve. eka vAra dhArIe to maDAne beThuM karI zakIe. DagaluM bharavuM dohyaluM thayuM hoya, ene doDIne DuMgarA Thekato karI daIe, paNa e badhuM rAjA mahArAjAo mATe. sAmAnya lokonuM emAM kAma nahi, emanuM gajuM paNa nahi." vaidarAja ane rAja maMDaLa Ama vAte vaLagyuM hatuM : bIjI tarapha dhIre dhIre pelI bilADInA paMjAmAM pIMkhAyelI kabUtarI jevI kanyA bhAnamAM AvI rahI hatI. enAM khoTAM paDI gayelAM aMgomAM caitanyano Acho pravAha vaheto thayo hato. eNe dhIrethI AMkha ughADI. mRgalInA jevI emAM kAtaratI hatI, enA gaura deha para hajIya lIlAM cakAmAM hatAM, ne kapola ne bIjA sukumAra bhAgo para nAnA nAnA ghA hatA. kanyA ALasa maraDIne beThI thaI. thoDI vAra cAre tarapha joI rahI. vaidarAje pAse jaI eka nAnuM zuM tAMbula tenA moMmAM mUkyuM. enA ghAyala adharoSTha sUjhI gayA hatA. kanyA smRtihIna hatI. e kaMIka saMbhAravA prayatna karI rahI hoya ema jaNAtuM hatuM. thoDIvAramAM ene kaMI kaMI yAda AvavA lAgyuM. ekAeka e dhUNI UThI. vaMToLiyAnI jema UbhI thaI. AMdhInI jema UbhI thaIne nAThI. vaidarAja hasI paDyA, ne bolyA : 'tame to kahetA hatA, ke enI kamara tUTI gaI che, enA paga jaDa thaI gayA che. joI mArA agadanI kamAla ! tamArA rAjA pAsethI lAkhapasAva apAvo toya ochA ! juone eno vega ! haraNIne mAta kare evo che. have to bolo sahu eka avAje : 'vaidarAja rasagaMgAdharanI je ! anucaro bolyA : 'vaidarAja rasagaMgAdharanI je ! vaidarAja ! have kaho to kanyAne pakaDI pADIe !' 'doDavA do. be ghaDI kamAla to juo mArA agadanI !" | 'paNa pachI hAthabahAra jatI rahI, ne Aje rAte ahIM rokavAnuM thayuM to, AvuM phUla A gAmaDAnI dhULamAM maLyuM na maLyuM !' | 'bhale tyAre tamArI marajI ! mUko ghoDAM vahetAM !' ghoDAM vahetAM thayAM. doDatI kanyAnA dilamAM dhIre dhIre rAtanI smRti jAgatI jatI hatI ane jema jema tene badhuM yAda AvatuM jatuM tema tema e jhanUnathI doDatI hatI. * AjanI penIsIlIna jevI zodha. phera phakta bhAvanAno 158 n bUro devaLa bUrA devaLanA baMdAo 159
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 tape so rAjA jayasiMha ! ghAyala haraNInI jema pelI kanyAno vagaDo vIMdhI rahI hatI. vaidarAjanuM agada ene ajaba zakti ApI rahyuM hatuM sAthe sAthe rAtrinI nakalIlA ene marIne mALave pahoMcavA kahetI hatI. mabhUminI caMpAguphA pAsethI jatI e suMdara kanyAne joIne koIne vanaparInI yAda jAgI jatI.' suMdarIe vArtAtaMtune AgaMLa sAMdhyo. thoDI vAre kanyAe pAchaLa ghoDAnI tabaDATI sAMbhaLI. vaLIne joyuM to rAjasevakonA ghoDA pANI vege vahyA AvatA hatA. abudha bALakI mUMjhAI gaI. e jIva bacAvavA ADabheTe doDI, jhADI jhAMkharAmAM enAM ujharaDAyelAM aMgo vadhu ujharaDAvA lAgyAM. kapaDAnA to lIrelIrA UDI gayA, pIcho pakaDI rahelA zikArIone enAM rUpALAM avayavo AvaraNa haTatAM vadhu rUpALAM lAgyAM. rAjasevakanA ghoDAo ekadama jhADImAM pravezI na zakyA, paNa teoe zikAra pakaDatI vakhate jevo bRha goThave tevo sANasA yUha goThavyo. A bRhamAM evI khUbI hatI ke zikAra nAsato bhAgato ApoApa nirdhArita jagyAe AvI Ubho rahe. nAsatI-bhAgatI kanyA jhADImAM deDatI, paDatI, AkhaDatI : A paDakhe ghoDesavAra joI bIje paDakhe, bIje paDakhe savAro joI trIje paDakhe doDavA lAgI. e mAnatI hatI ke e duSTonI pakaDamAMthI dUra thaI gaI che, paNa abhimanyuM cakrAvAmAM vIMTAtI vIMTAtI Akhare rastA para AvI UbhI rahI gaI. rAjasevakoe harSanI kikiyArI sAthe ene bAvaDe pakaDI ghoDA para uThAvI lIdhI. vagaDAne kaMpAvI mUkatI eka cIsa kanyAe pADI. game tevA pASANa dilane pIgaLAve tevI e ArtavANI hatI, paNa A lobhI rAjasevakoe svAmIbhaktinI khoTI vyAkhyA pAchaLa sadguNonI hoLI karI nAkhI hatI. mAlikanuM mana je prakAre rAjI rahe emAM e dharma sarvasva paikhanArA hatA. zikArIne zikAra hAthamAM AvatAM je AnaMda thAya, e AnaMda A sevakone thayo. kanyAe potAnI tamAma zakti ekatrita karI cIsa pADI kahyuM : 'mane koI zetAnonA hAthamAMthI bacAvo, mane koI mArI nAkho. A duHkha mArAthI sahana thatuM nathI !' A sImamAM bIjA koI zetAnano praveza zakya nahoto. eka zetAna bIjA zetAnanI haMmezAM eTalI zarama adaba rAkhe che. eNe yamarAjane sIdhuM notaruM pAThavyuM, paNa A reka bALAne mAravA mATe yamarAja paNa eTalA maherabAna nahotA. zikArIo gabharu bALAno taraphaDATa joIne khaDakhaDa hasI paDyA. haNAtA jIvanA-pachI bhale te siMha hoya-Avo ja taraphaDATa hoya che ! siMha ke muganA AvA taraphaDATa anekavAra joI rAjasevakonuM haiyuM kaThora thaI gayuM hatuM ! jenuM kaThora nahotuM rahyuM, e kyAranA rAja cAkarI choDI sIdhA sAdhu thaI gayA hatA ! 'mane javA do !' e kanyAe raDatAM raDatAM kahyuM. 'kyAM javA de ! are bhoLI ! tane maLyo e koI reMjIpeMjI nathI, AkhI mAravADano dhaNI che. cAra thelI mAgI leje ne ! nyAla thaI jaIza.' 'mAre tamArI thelIo nathI joItI.' aDadho bhAga to amane tAre ApavAno che ja. badhI na joItI hoya to amane ApI deje . A to rAjA ! gAMDI khuza karIza, to bhavanuM bhAthuM bAMdhI jaIza.' mAre bhAthuM nathI joItuM. are ! mane narakamAM na nAkho. tamAre paNa mAdIkarIo haze ! emane mAthe paNa ijjatanuM oDhaNuM haze !' 'DAhyalI ! vadhu jIbha calAvIza to jIbha kheMcI kADhIzuM.' "arere ! mAruM ahIM koI nathI ne A pApIonA dilamAM dayA nathI.' nirAza bALAe AkAza sAme joI raDatA svare kahyuM : 'huM to kahuM chuM ke mArI jema tame, tamAro rAjA rAte pANIe rozo. tamArI mA-benonAM ijjatanAM oDhaNAM ThekANe nahi rahe. re koI bacAvo ! koI mane mArI nAkho !' | 'hA, hA, hA, zApa ApyA !' rAjasevako hasyA : 'alyA, kahevatamAM kahyuM che ke satI zApa de nahi, ne zaMkhaNInA zApa lAge nahi ! alyA, pAchAM vALo ghoDAM ! tape so rAjA | 161
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAMDa e ja lAganI che. jIbha to juo sevA vaitanI che !' ghoDAMnI lagAma kheMcAI. ghoDAo rAjataMbU tarapha vaLe, barAbara e TANe havAmAM sarasara karatuM eka tIra AvyuM. AvIne barAbara sAme caMpAnA jhADamAM khUMpI gayuM. e tIrane cheDe nAnI dhajA hatI. rAjasevako tarata pichAnI gayA ke rAva durgAdAsanuM e tIra che. e ATalAmAM ja che; ne A tIra AgaLa AvIne paDyuM eTale e pharamAve che, ke je hoya eNe jyAM hoya tyAM thobhI javuM ! rAjasevakothI AgaLa eka DagaluM bharAya tema nahotuM. vaLI jue tyAM to ADabheTe rasto kApato durgAdAsano UMco ghoDo dekhAyo. satanI dhajA jevo emano Ubho bhAlo sUryanA prakAzamAM tabakyo. be kSaNamAM to e sAme AvI UbhA rahyA, emanI pAchaLa emanuM sAthImaMDaLa hatuM. AvI rIte ekAeka yamarAja AvIne UbhA rahyA hota, toya sevako DaryA na hota. kAraNa ke yamathI paNa eka vAra choDAve tevA vaidarAja emanI pAse hatA, paNa durgAdAsarUpI yamarAja thI choDAvanAra vaida atyAre mAravADabharamAM koI nahoto. A kanyA konI che ? tame kema laI jAo cho ?" rAjaseva ko vigata kahe e pahelAM, bIjA ghoDA para beThelAM strI-puruSa nIce kUdI paDyAM : 'hAya, hAya, Aja mArI lAlI !' pelI kanyAM, jenuM nAma lAlI hatuM, te paNa chUTIne mAne jaIne bheTI paDI, rotI rotI bolI : 'mA ! tArI lAlI kALI thaI gaI. aphINa daI de, mA !' 'mArI TAbarI ' bApa doDIne pAchaLathI dIkarIne vaLagI paDyo. eNe khIsAmAMthI kaMIka kADhIne dIkarInA moMmAM mUkI dIdhuM. rAva durgAdAsa be ghaDI mA-dIkarInA milananuM karuNa dRzya joI rahyA. dekhAva hRdayabhedaka hato, aDadhI vAtanI khabara potAnI pAse phariyAda karavA AvelAM, ne temane sAthe ghoDA para laIne ajita pAse laI jatAM strI-puruSathI paDI gaI hatI. aDadhI khabara ahIM paDI gaI ! AkhI vAtano tALo maLI gayo, ne durgAdAsanuM rUMverUMvuM krodhathI khaDuM thaI gayuM. 'tamAro mahemAna koNa thayuM hatuM, AmAMthI ?" durgAdAse prazna karyo. 162 bUro devaLa pelo mUchonA thobhiyAvALo.' strIe vaDA rAjasevaka tarapha AMgaLI cIMdhI. 'hAya re ! mogalothI ju dA oLakhAvA rAThoDoe dADhI boDAvI nAkhI. have A vIronA kAraNe mUcho paNa mUMDAvavI paDaze. mUchALA vIra ! Ama Avo ! tamArI mardAnagInI kadara Aja durgAdAsa karaze." rAjasevako dhrujatA dhRjatA, be hAtha joDIne mAphI mAgatA AgaLa AvyA : 'hajUra ! ame to ciThThInA cAkara. mahArAja ajitasiMhanA hukamathI..." mahArAja to bALaka che ane kadAca eNe tamArI bahena-dIkarI mAgI hota to... tame hukamanuM pAlana karata ?" durgAdAse marmano prazna pUchavo. durgAdAsanI sAme najara mAMDavI zakya nahotI, jANe yajJanI jIvaMta jvAlA bhabhUkI UThI hatI. emanA praznano javAba to zuM apAya ? ane have na jANe durgAdAsa zuM sajA karaze ? AtatAyIo mATeno emano krodha paMkAto hato. durgAdAse potAno bhAlo uThAvyo, hAthamAM toLyo. vIMdhI nAkhe eTalI vAra hatI. paNa tyAM vaLI kaMI vicAra Avato hoya tema bhAlo nIco namAvI e bolyA : mAravADanA zatrune haNanAro bhAlo-mAravADanA duzmana chatAM mAravADanA putratamone haNatAM vAra na ja kare, paNa nA, nA, mAre duniyAne batAvavuM che ke trIsa varSanuM yuddha mAtra asatane sata karavA mATe nahotuM. saMtanI pUjA mATe hatuM. sainiko ! devatA cetAvo. koI ghoDAno tAjo nALa kADho ane tapAvIne A sahu sevakonA kapALamAM cAMpo. e jyAM jyAM jaze, tyAM tyAM durgAdAsanA satanI dhajAnI pichAna thaze.' tarata devatA cetAvAyo. eka ghoDAnA pagethI nALa kheMcI kADhavAmAM AvI, ne ene garama karavA mUkI : ne pachI sahu rAja sevakone paMktimAM lAvIne khaDA kya. darekanA hAtha rassIthI bAMdhI levAmAM AvyA. ghaDI pahelAM jemanA caherA magarUrIthI tagatagatA hatA, e caherA para atyAre garIba gAyanI dInatA hatI. samaya balavAna che, mANasa nahi ! 'hAM. loDhuM garama thayuM hoya to kAma zarU kara ! dIkarI lAlI ! Ama jo !" 'mahArAja ! lAlI kSaNa be kSaNanI mahemAna che !' enA bApe be hAtha joDIne kahyuM. lAlI mAtAnA khoLAmAM be hAthe moM DhAMkIne paDI hatI. "kema ?" durgAdAse Azcarya sAthe pUchavuM. 'enA dehamAM aphINanI asara vyApI gaI che.' 'ene aphINa koNe ApyuM ?" rAva durgAdAsano cahero vaLI lAlabuMda banI gayo. tape so rAjA 163
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ , hajUra !' enA bApe kahyuM. 'tame bApa thaIne ene aphINa ApyuM ?' mArA vinA bIjo koNa Ape ? beAbarU thayelI hiMdu beTIne vezyAvADa sivAya koNa saMgharavAnuM hatuM, mahArAja ? mAre eno bhava bALavo nahoto. meM eno uddhAra karyo ! Aja eno jIva jyAM haze tyAMthI bApane AzIrvAda Apato haze." bApa dhIrethI bolyo ne hasyo. e hAsyamAM na jIravAya evI bhayaMkaratA hatI ! na jANe raNamAM keTalIya hatyAo joI, paNa A nAnI lAlInI hatyA joI mAruM mana bhAMgI paDe che ! re durgA ! teM dezano uddhAra karIne paNa zuM karyuM ! asatanAM Asana pAtharyo ke !' durgAdAsa jANe pAtALamAM caMpAtA hoya e rIte bolyA. emanuM mana bhAre bhAre thaI gayuM. sajA karavAno umaMga paNa ocho thato lAgyo. 'tame mA durgAnA avatAra cho, rAvajI ! paNa sAta khoTanI dIkarI jatAM mana bhAre thayuM che ! tamArI rajA mAgIe chIe. mAravADanAM annajaLa harAma karyA hatAM, dIkarIne kSemakuzaLa ghera na lAvIe tyAM sudhI ! dIkarI gaI. ameya jaIe chIe gujarAta tarapha. 2jA Apo, devatA !' rAva durgAdAsa kaMI javAba vALI na zakyA. A prasaMga emanA haiyAne hacamacAvI gayo. pelAM strIpuruSa dIkarInI lAza laIne cAlI nIkaLyAM. bIjI tarapha garamAgarama nALa rAjasevakonA kapALamAM caMpAtI hatI. sevako kAgAroLa karI rahyA hatA. rAvajInAM netro emanA tarapha pharyA, lAlaghUma netro joIne badhA rotA kakaLatA cUpa thaI gayA. 'soniMgajI !' rAva durgAdAse pAsenA prasiddha rAThoDa saradAra tarapha pharIne kahyuM. zuM hukama che, rAvajI !' A eka nALa mArA kapALamAM paNa cAMpI dezo ?' durgAdAse kahyuM. maratA mANasanA Artasvara jevo AmAM pukAra hato. bahu lAgaNIpradhAna na bano, rAvajI ! hAthI cAle tyAre enA pagamAM pAMcapacAsa kIDIo caMpAya paNa kharI ! paNa ethI kIDIne nyAya ApavA nIkaLIe, ne hAthIne sajA karIe e na cAle. A to rAja kAja che !' 'huMya evuM mAnato hato.' 'pachI bALaka jevI vAto kAM karo ?" 'Aja mArI mAnyatA badalAI gaI che.' 14 D bUro devaLa 'have enI vAta pachI ! cAlo, AgaLa !' 'UbhA raho, pAko baMdobasta karI lauM !' durgAdAsa vyavasthAmAM paDyA. soniMga saradAre dhIrethI kahyuM : 'jenI samazerathI bhArata kAMpe che, enuM mana ATaluM AduM-suMvALuM ? vajathI ya kaThora, kusumathI ya komaLa ?" koI zuM jANe ? moTAnI hoLI moTI !" durgAdAse ADakatarI rIte javAba vALatAM kahyuM. emanA mukhamAMthI bhAre lohanizvAsa nIkaLI rahyA. thoDI vAre badhA AgaLa vadhyA. e paLa e ka bhayaMkara tavArIkhanI paLa hatI. durgAdAsa thoDuM AgaLa cAlyA, ne ghoDo pheravI lIdho. saradAroe pUchyuM eTale e bolyA : 'bhAIo, mAruM mana pAchuM paDe che. tame badhA jAo.' durgAdAse ghoDo vALyo. vidAya letAM emaNe kahyuM : 'A rItanA julama sahana karavA lokoe Aja sudhI potAnAM saMtAnonA, sukhanA, saMpattinA mahAmUlA bhoga nahotA ApyA. durgAdAsa jItyo e lokonA baLa para, lokonI sahAnubhUti para, moTA mANasoe bhale durgAnI sAthe dago karyo haze, Ama janatAe to ene sadA sAtha Apyo che. mogala sUbAoe koraDA mArI mArIne lokonI cAmaDI utaraDI nAkhI, toya gAmamAM chupAyela durgAnI bhALa na ApI te na ApI. e lokoe je sahana karyuM hatuM te A AvAM jIvatAM mota jovA sahana karyuM nahotuM ! ajitane kahejo, Nane SI sajA ! rAjA to tapasvI hoya. nahi to jANajo rInA so na !' durgAdAsa pAchA vaLIne cAlyA, sAthImaMDaLa temane anusaryuM. pelA rAjasevako kALo kakaLATa karatA mahArAjA pAse gayA, ne potAnI kathanI kahI, sAthe durgAdAsanI zikhAmaNanA bola mahArAjA ajitasiMha pAse mIThuMmaracuM bhabharAvIne kahyA. moMe caDAvelA pAsavAnoe Agavo mata ApatAM kahyuM : baMdarane adarakhanA (AdunA) svAdanI zI khabara paDe ? bhagavAne ApyuM te rAjA nahi bhogave to koNa bhogavaze ?' vaidarAje kahyuM : "mahArAja ! amArA zAstranA moTA moTA prayogo, rasAyaNo, agado khAsa karIne rAjAo mATe niyojelA che. eka eka agada rAjAne so strIno svAmI TharAvavAnI tAkAta dharAvanAruM che, zuM e agada sAmAnya loka mATe zAstrakAroe tape so rAjA 165
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirmANa karyuM haze ? gharaDAM mUrkha nahi hoya ! dhaNIno dhaNI koNa ? rAjA nahi bhogave to koNa saMnyAsI bhogavaze ? juvAna nahi bhogave, to zuM mota sAthe beThuM che, evA bUDhA bhogavaze ?' mahArAjA ajitasiMhanA dilamAM durgAdAsano Dara hato. e ocho karavAno prayatna karatAM temaNe kahyuM.' 'durgAdAsa mane hajIya puSkaraNA brAhmaNa jayadevanA gharamAM Ucharato loTamaMgo brAhmaNa mAne che, athavA sirohInA pahADomAM paththara sAthe ramato bhIlano bALa kalpa che.' ema jhAjhA nabaLA lokoe haMmezAM ajitasiMhane caDAvyA. teo mAnatA hatA, ke durgAdAsa na hoya to rAjano khajAno hamaNAM khullo mukAya durgAdAsa khajAnA para sApa thaIne beTho che. khAto nathI, khAvA deto nathI ! ! pApane potAnI zarama hoya che. A banAva banyA pachI mahArAjA ajitasiMha durgAdAsane jotAM saMkoca pAmI jatA. A rItano tejovadha asahya banyo. dhIre dhIre maLavAnuM baMdha karyuM. halakA pAsavAno ne marajIdAnonA paDakhAmAM sadA bharAI rahevA lAgyA. siMhe ziyALonI sabhAmAM rahevA mAMDyuM ane ema karI karIne hRdayamAM durgAdAsa sAme thavAnI hiMmata ekatrita karavA lAgyA ! pAsavAnoe vaLI salAha ApI : 'AvA mANasane chUTo mUkavo sAro nahi. kAMTo ja kADhI nAkho !' mArAo goThavAyA, paNa durgAdAsa ekavAra auraMgajhebathI chetarAyA e chetarAyA, pachI chetarAya tevuM rahyuM nahotuM. emaNe khajAnAnI cAvIonuM bahAnuM kADhI e paryaMtrane niSphaLa banAvyuM : ne pAMcaso savAro sAthe jodhapuramAMthI cAlI nIkaLyA. mahArAja ajitasiMhe pAchaLathI dezanikAlano phatavo bahAra pADyo. rAva durgAdAse bhAre dilathI e svIkAryo ne pAghaDIe bAMdhyo ! potAnA sAthIdAro sAme joI hasatA hasatA e mahAvIra bolyA : 'durgAdAsanA dezanikAlanuM duHkha haiye na dharazo. A jIva e mATe TevAyelo che. nAnapaNamAM mane bApe dezavaTo Apyo hato. vRddhAvasthAmAM rAjAe Apyo. bhAIo ! IzvarasevA sugama che, rAjasevA durgama che. rAjasevA karavI te nAgI talavAra para nAcavA jevuM kAma che. rAjA evo agni che. jene so varSa sudhI gharanA AMgaNAmAM premathI sAcavyo hoya : paNa eka divasa bhUlathI paNa AMgaLI aDI jAya to bALyA vagara na rahe ! lokasevA sArI, rAjasevA bhUMDI che !' 166 D bUro devaLa thoDI vAra e cUpa rahyA. pachI vaLI emaNe kahyuM : 'bhAI ! neha bhUMDo che, emAMya mAtAno neha ! A mAtRbhUmi choDatAM mane kaMI kaMI yAda Ave che. mahArAjA jasavaMta sAthe eka vAra zikAre gayelo. kharA bapora hatA. ame jhADa nIce sUtA. paNa sUrya jarA Agho thatAM mArA moM para taDako Avyo. mahArAjA jasavaMta pote UThyA, ne mArA para chAMyo karIne UbhA rahyA. bIjAoe Ama karavAnuM kAraNa pUchyuM tyAre temaNe kahyuM ke Aja huM ene chAMyo karuM chuM, koI dahADo e mArA vaMza para chAMyo karaze. bhAIo, evAM lADa mArA rAjAe mane laDAvyAM che. kadAca eno putra mane be veNa-kaveNa kahe to emAM mAre khoTuM lagADavuM na joIe." mAru dezano prANa e divase dezatyAga karIne cAlI nIkaLyo, khoLiyAmAMthI jema jIva cAlyo jAya tema ! tape sau rAjA - 167
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 mahAna bali rAjA rAma ane bAdazAha nauzeravAna jevAe raceluM pavitra maMdira ne pAka masjida jevuM rAja maMdira halakA lokone pratApe Aja bUro devaLa banI beThuM hatuM ! RSio je zAsananuM araNyamAM rahI saMcAlana karatA : je khalIphAo rAjanA telano bacAva karavA potAnA dIvAo paNa jhAjho vakhata bALatAM DaratA, e khajAnAnI eka pAIno paNa potAne kAje khoTo kharca karatAM DaranArA kyAM, ne AjanI prajA potAnA mATe che, pote prajA mATe ho ke na ho, ema mAnanArA-are ! eka rAtanA ezoArAma pAchaLa dezanI AkhA varSanI mUDI kharcanArA A rAjanabIrAo kyAM ! A devaLanA deva mATe zaMkhanAda thAya che, emAM bevaphAI guMje che, enI AratI Utare che. emAM atyAcAranAM yazogAna che. enI vADIomAM khuzAmada, pApa, anAcAranAM vRkSa UgavA lAgyAM che ! pitAnA vacananI khAtara rAjapATa tajanAra, satIonA zIla khAtara bhalabhalA camarabaMdhIo sAme saMgrAma khelanAra rAjAonA divaso AthamyA. emanI pratimAo e devaLamAMthI ukhADIne pheMkI devAmAM AvI che, ne vadhumAM vadhu luccA, laphaMgA, hatyArA, takabAjone tyAMnA deva banAvavAmAM AvyA che ! devane na jANe kema, duniyAmAM pUjArInI kadI khoTa paDI nathI. TANe kaTANe harahaMmeza kharA ke khoTA pUjArIo maLI ja rahe che. e devaLamAM rUpavatIonAM rU5 salAmata nathI, kulavadhUonI kulInatA sAbUta nathI : zANAonuM zANapaNa ne sAdhunI sAdhutA tyAM jaLavAya tema nathI. vilAsa, khaTapaTa, bhogopabhoganAM tyAM rAja che, khUna, hatyA, kedanAM tyAMnA rojanAM kAranAmAM che. je janagaNe ene mahAna saryo, e janagaNane e mAkhI samAna lekhe che ! sauMdarya. zikAra ne saMgrAma enAM sadA kALanAM zokhanAM sAdhana banyAM che. koInA mRtyumAM enI moja che ! strIrUpa enA kaleje caDhI beThuM che, napuMsakatA enI nAmanA banI che, nirlajjatA enI saMginI banI che. eka duSmANa rUpane paryakazAyI karavA hajAro mAInA lAlane raNAMgaNamAM hoMze mAthuM kapAvavA mokalI zake eTalo e devano mahimA vadhyo che ! cAra khUMTA jamIna mATe hajAro narabaMkAonI kabaro caNAvI zake, evo e jAdugara che ! mANasoe potAne kAje jene devaLamAM padharAvyo, e deva pratiSThA pAmIne mANasono bhoga mAgato banyo ! Aja deva ja sarvasva banyo. ene deva banAvanAra mAnavI to magatarAMthI ya halako lekhAvA lAgyo ! saMsAramAM anarthonuM mUla rAjA banyo. rAjakAraNI puruSoe evI jALa bichAvI ke mANasanuM mana bagADI nAkhyuM ! vahema, zaMkA, vaimanasya roja rojanI kahANI banI. phATelA dUdhanI mIThAI sArI bane, ema vilAsI rAjA prajAne mITho lAgyo. emAM IzvarAMza sthApyo. patinI bevaphAI ne laphaMgAIne satI strI sahI le, bake sAmethI svAmIne bhajatI rahe, enA caraNamAM ja potAno uddhAra kalpe, evuM rAjA vize paNa banyuM ! anekanI kiMmata na aMkANI, aMkAkSaramAM eka egra banyo ! eka eTalo Apakhuda banyo ke eno eka kAmacalAu manataraMga rAja samastane khaDAM karato ke vilIna karato. bUrA devaLano A devatA vyasanI banyo, to ene soLa hajArathI aDatAlIsa hajAra strIo bhogavavAnA hakka ApyA. ene mANasamAMthI ja kADhI nAkhyo. e deva banI gayo, enI mANasAI marI paravArI, ne e deva sara jANo, AvA devanI pUjA, prabhAvanA, zubhecchA, maherabAnI yAcavI e ja mANasanuM kAma ! e ja naradharma ! sAmethI dharmapAlakanI saheja bhUla thaI, ati thaI ke bhayaMkara motano upahAra khaDo ja che ! brAhmaNoe e vilAsIne AzIrvAda ApyA. AtatAyIne haNavAnA paNavALA kSatriyoe e mahAna AtatAyIne rahyA. kavioe enAM gAna karyA. jozIoe enA zubha mATe japa karyA. vaidoe e AtatAyInI tAkAta vadhatI rahe tevAM agado pAchaLa jiMdagI kharcI. duSTonuM damana karanAra khuda duSTa ? strInA zIlano hAmI khuda duHzIla ? pRthvImAM svarga UtaravAnA yatnano AdaranAra khAnagImAM khuda zetAnano baMdo ? acaraja to juo ! chappanabhoga ene caDhe toya e bhUkhyo ! batrIsAnAM balidAna roja ene nAme apAya toya e adhUriyo ! mahAna bali D 169.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahevarAvyuM che, ke Avo rAvajI ! mevADane pAvana karo. vijayapura-sAdarInI jAgIra tamArI. rojanA rUpiyA paLa kharcInA !' 'vAha mevADa vAha !' | 'bhAIo ! huM to mAravADano jIva chuM. mevADa game teTaluM Ape topaNa mane levuM na ruce ! paNa A to Apaddharma che. navanava dIkarIonA vivAha bAkI che. e pUrA thAya eTale ujjainanA mahAkAlezvaranI sevAmAM besI javuM che. tyAM beTho devaLanI pavitratA ne devanI pratiSThA mATe mArA bhoLA zaMbhune prArthIza !' e divase mArate ghoDe pAMcaso sAthIo sAthe durgAdAsa mevADamAM pravezI gayA. e pachI e vIjaLIno avatAra kyAMya na camakyo. e garjanAnA svAmInI garjanA kyAMya na saMbhaLAI ! chellAM daza varSamAM dIkarA-dIkarInAM lagna karyo, te pachI ujjainI jaI mahAkAlezvaranA maMdiramAM besI gayA ! daza varSamAM to dezamAM bhAre UthalapAthala thaI gaI. paNa e to sAva aspRzya rahyA. daza varSa rAjasaMnyAsI banIne jIvyA. bhATacAraNoe ene biradAvyo. kavie ene chApare caDhAvyo. zAstroe ene pUjanIya banAvyo. ene phaTavavAmAM koI vAte koIe bAkI na rAkhI. durgAdAsa AvA ajaba prakAranA AtmamaMthanamAM aTavAI gayA hatA. sAthIdAro emane sAMtvana sAthe salAha ApatA hatA. cAlo, mogala bAdazAhane maLI jaIe.' mogala bAdazAhane have Aja maLuM-sAme pagale jaIne ? ne je vRkSa meM ucherI moTuM karyuM, enA para kuhADo calAvuM ? javuM hota to jyAre AlamagIra sAme pagale Avyo tyAre na jAta ?' 'to A apamAnanuM vera kaI rIte laIzuM ?' 'rAjAnuM bhaluM icchIne, bhagavAnane bhajIne. jene pavitra devamaMdira samajI meM sevA karI, jene kRpALu deva samajI meM sarvasva arpaNa karyuM, enA sudhArA mATe have prayatna to nahi-prArthanA karavAnI manobhAvanA che !' 'prayatna nahi ne prArthanA ? kevI vicitra vAta rAvajI kare che ?" 'vAdaLa evAM gherAyAM che ke prayatna karavA jatAM vadhu gherAya. Aja devane hAMkI kADhI devaLane nabhAvavuM zakya nathI : Aja prayatna nirarthaka che, ne prayatna nirarthaka bane tyAre prArthanA uttama che, tetrIsa koTI devatAone huM ja gADavA icchuM chuM, enuM maMdira nirmANa karavA cAhuM chuM. 'ApanuM kahevuM ame na samajyA.' 'devaLamAM eka devanI pUjA have yogya nathI. mAruM cAle to A devaLamAM rAjA jazavaMtasiMhanI, rAjiyA DholInI, aMtarA gahalotanI, raghunAthasiMha bhATInI, anArA devInI, anupasiMhanI pratimAo padharAvuM. have e ka devanuM nahi, tetrIsa koTi devanuM maMdira sarajavuM che, paNa A to mAruM araNya rudana che. chatAM araNyamAMya Azrama hoya che. emAM koI saMta vasato hoya to bhale sAMbhaLe !' 'e devaLamAM sahuthI vaDerI ApanI pratimA haze !' | 'bhAIo ! 'huM " bhAre bhUMDo che ! ApaNe ApaNI pratiSThA karIe, enA karatAM bhAvi prajA ApaNAM karmonI tulanA karI, ApaNI pratiSThA kare e ucita che, jIvatA mANasano koI bharoso nahi, chellI ghaDIe badhuM bagaDe, mANasanI kiMmata enA mota pachI thavI joIe. 'to kyAM jaIne rahezuM, rAvajI ?" | 'nAthanA paNa nAthane saMgharanAra mevADamAM. kuTuMba to tyAM kyAranuM pahoMcI gayuM che. mArI vinatIno javAba paNa AvI gayo che. mahArANA amarasiMha (bIjA) e 170 3 bUro devaLa durgAdAsano janma : I. sa. 1938 ajitano rAjyAbhiSe ka : I. sa. 1707 durgAdAsane dezanikAla : I. sa. 108 durgAdAsanuM mRtyu : I. sa. 1718 mahAna bali 0 171
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 huM koNa chuM ? . bhedI suMdarIe pAchalI vAto khUba jhaDapathI kahI hatI, eTale zramita thaI hatI. vAta kahetI kahetI e virAmAsana upara lAMbI thaIne vyAghacarmanA Asana upara deha nAkhI dIdhI. thoDIvAramAM ghasaghasATa UMghavA lAgI ! - jayasiha vArtArasamAM evo taraboLa banyo hato, ke thoDIvAra to ene khabara paNa na paDI ke vArtA kahenArI vanitA nidrAnI mIThI godamAM chupAI gaI che ! enA mana-cittamAM to durgAdAsanA aMtima jIvananI zokabharI sitArI guMjI rahI hatI ! pote rajapUta hato, rajapUtIno svapnadraSTA hato, rajapUtI zAnano pUjArI hato. e vicArI rahyo hato ke hAya re hAya rajapUta ! tuM strIsauMdaryano ATalo haDAyo ? hADacAmano ATalo rasiyo ? tuM svArtha pAchaLa pUMcha halAvanAro 'svArthabhraMza thayo, iNita na maLyuM to khUnI dAMtathI karaDavA ghaDanAro ! aphasosa ne dilagIrImAM DUbelo jayasiMha kyAMya sudhI vicAramagna besI rahyo. satayugiyAM phUlAMde ne sAvanasiMga, ajitasiMhe cUMthI nAkhelI kumaLI kaLI lAlI, rAva durgAdAsano dezavaTo enAthI vIsaryo vIsarAto nahoto. jANe lAlInuM zaba enI sAme paDavuM pokAra pADatuM hatuM. durgAdAsano Abhe aDato bhAlo, adharmanA Abhane cIrato, jvAlAo paTAvato AgaLa vadhato hato. phUlAMde jANe jhAMjharano jhamakAre kahetI hatI ke premano rasa dehanA ThIbaDAmAM nahi, dilanA pyAlAmAM pivAya ! Ama ne Ama keTalo vakhata vItI gayo. acAnaka uparathI kaMIka paDavAno avAja thatAM jayasiMhe sAvadha thaI cAre tarapha najara pheravIne joyuM. to eka mumurkha sarpa, suMdarInI soDamAM bharAI beTho hato. e mUMjhAIne suMdarInA dehanI gaMdhathI akaLAIne nIce paDyo hato. eno zvAsa eTalo gUMgaLAI gayo hato ke thoDI vAra niccetana banI paDyo rahyo. jayasiMha caMpAguphAno ThIka ThIka vakhatathI mahemAna banyo hato. e ahIMnAM prANIono paricita banI gayo hato : eTale satarka raheto eTaluM, sabhaya nahoto raheto ! bhedI suMdarI nidrAdhIna banI nirbhayapaNe cattIpATa paDI hatI, jANe marada para rAjya karavA sarjAyelI ratirANI hoya ema niaddha sUtI hatI, enAM manohara popacAM kamaLadaLanI yAda ApatAM ; ne vakSasthaLa sivAyano khullo manorama dehapradeza AMkhane kheMcI rAkhato. hoTha para ne jIbha para sApa ane vIMchI vAraMvAra karaDavAthI paDelA jakhama, adharoSThanI zobhA vadhAratA hatA. sauMdaryanI A pArAzIzIne jayasiMha ekITaze nirakhI rahyo. vyAghacarma para masta vAghaNanI jema sUtelI suMdarInAM eka eka avayava jayasiMhanA mastiSkamAM nazo pedA karavA lAgyAM ! hAMphatuM vakSasthaLa, jakhamathI zobhatA adharoSTha, mRNAladaMDa jevA komaLa bAhu, kasturI samAna kALo tala, kALAM bhamara jhulphAM, kadalIdaLa jevA paga ! jayasiMhanI najara jema jema pharatI gaI tema tema najarabaMdInI jema e aMgomAM ja baMdhAtI gaI ! A utkaTa soMdaryagaMdhe bIjI tamAma UrmigaMdhane mastiSkamAMthI dezavaTo Apyo. jayasiMhanA dila para e ramaNI kabajo karI beThI. thaNa vAra pahelAMnA lAlInA Artasvaro, satyayugI phUlAMdeno sUthamadehI prema ane durgAdAsano dezanikAla bhulAI gayo. mana-cittamAM basa 'tuM hI ! tU hI !' ramI rahyuM. mareluM maDaduM jAgIne ekAeka beThuM thAya tema, manamAM Aveza jAgyo. saMyamano sadA kAco baMdha, bhaNavAramAM tUTI gayo. bAja jema cakalI para jhaDape ema nara nArI para jhaDapyo ! eNe potAnAthI moTI umaranI suMdarIne be hAthamAM phUlanI jema UMcakI lIdhI : ne jorathI chAtI sAthe dAbI dIdhI, gADha nidrAmAM paDelI vanaparI jevI suMdarIe potAnAM ramaNIya popacAM kholyAM ! bIjI strI hota to jAgIne potAnI AvI sthitimAM jotAM bUmAbUma karI mukta, paNa suMdarI na chaLI ke na DarI gaI, ne eNe chUTavAno prayatna karyo ! phakta e ke mRdu kAtila hAsya karyuM ! jayasiMhane lAgyuM ke enI hatheLImAM cAMdanI sarva kaumudIsauMdarya sAthe AvI paDI che. eNe cAMdanInI kaumudIno AsvAda levA moM nIcuM karyuM. suMdarIe potAnuM moM nIcuM DhALI detAM kahyuM : | 'jayasiMha ! gAphela na bana. mane choDI de, nahi to pAMca daza paLa vipaLa pachI tAruM maDaduM ahIM haze, tuM nahi hoya !" 'mAruM maDaduM ?" huM koNa chuM ? | 175
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hA, pelA rAjAnuM maDaduM teM nahotuM joyuM ? evuM ja ! mAro gADha AzleSa, mArAM pAMca-paMdara cuMbana, mArI sAtheno thoDI paLono sahavAsa, tane maDaduM banAvI mUkaze. pachI jagatano koI vaida tane bacAvI zakaze nahi ! jayasiMha ! amArA anubhave amane zIkhavyuM che, ke koI nara para prema na karavo, nara haMmezAM nAlAyaka hoya che. ene hatheLImAM ramADavo, paNa haiyAthI cheTo rAkhavo. meM aneka nara-cakravartIthI laIne zeThazAhukAra ne senApati sudhInA narono sahavAsa karyo che. mAre mana hiMdu muslimano paNa bheda rahyo nathI. vRddha-juvAnano paNa taphAvata rahyo nathI, mAtra sadAkALa mArA pAlakonI AjJA mujaba mArA viSabharyA sauMdaryamAM lubdha karI temane saMhAravAno mane zokha rahyo che. paNa jema DAkaNa duniyA AkhIne khAya toya doDha ghara choDe, ema na jANe tArA para mohano koI taMtu mane vaLagyo che. mane tArA para, tArI bhoLI, nikhAlasa juvAnI para prema jAgyo che !' ane suMdarIe eka beta phaTakArI : zaramase nAma nahIM lete, ke suna le koI ! dila hI dilameM tumeM, hama yAda kiyA karate haiM !" mane paNa suMdarI ! tArA para prema jAgyo che !' 'paNa mAro ne tAro prema cakalA-cakavIno raheze. mora ane DhelanI gati ApaNI samajavI.' 'e huM na samajyo !' mora ane DhelanuM jIvana tuM jANe che ? mora kaLA kare che, dUra UbhI rahIne nIrakhatI Dhelane ethI tRpti thAya che. ApaNuM e ja jIvana che ! dUra rahIzuM tyAM sudhI svastha rahIzuM. bhegAM maLyAM ke sarvanAza verIzuM.' "to pachI ApaNA premano artha kaMI-sAra kaMI ?' sAra saMnyAsIno ! mArA A kSaNabhaMgura dehane nakAmo lekhavAno. mArA AtmAnI cAhanA karavAnI. jANe che pelA saMnyAsI upaguptanI vAta ! vAsavadattA nAmanI rUpajobanamAM chakelI suMdarIe jyAre dehanAM dAna ApavA mAMDyA tyAre na lIdhAM :ne kahyuM ke suMdarI ! mAro samaya Avaze tyAre vagara bolAvye cAlyo AvIza. ne jyAre vAsavadattA rogathI kadarUpI banI gAma bahAra pheMkAI gaI, tyAre yogI prema karavA AvI pahoMcyo ! eNe kahyuM ke tArA AtmasauMdaryano harIpha tane choDI gayo, eTale Avyo. huM chuM AtmasauMdaryano premI ! jayasiMha ! ApaNe jIvavuM haze, premI banIne jIvavuM haze to A yogI ane gaNikAnuM ja ApaNuM nirmANa che !' 'tuM koNa che, suMdarI ? ghaDImAM tuM raMbhA, ghaDImAM paMDitA, ghaDImAM vyavahAradakSA, ghaDImAM utkaTa mohanA ! kaMI samajAtuM nathI, Aja mane kahe ke tuM koNa che ?" "ATalI rAto vizvAsathI kADhI, ne Aje ja pichAnanI ghaDI AvI pahoMcI ?" 'hA, have pichAna vagara, khulAsA vagara mArAthI eka kSaNa paNa nahi rahI zakAya ! koNa che tuM ?* 'mane jANIne zuM karIza ? mArAthI ajANyo tuM, Aja mane godamAM laI ramADavA mAge che. mane pichANyA pachI mArA paDachAyAthI paNa DarIza !' 'nahi DaruM, suMdarI ! rajapUtI buMda chuM. ghAMcI-golAnuM saMtAna nathI.' 'DarIza ! juvAna ! jarUra DarIza. tuM jyAre jANIza ke mArA hoTha para kAlIya nAga karatAM tINa viSa che, mArA nakhamAM vIMchInA DaMkha karatAM vadhu vedanA che, mArA AzleSamAM caMdana ghonI khUnI khaMjavALa che, mArA gAlamAM somalanI lAlI che, mArA kezapAzamAM UMTaDiyuM jhera che, mAruM lohInuM eka eka TIpuM haLAhaLathI bhareluM che : tyAre tuM jarUra DarIza ! iMdravaraNAM jevAM rUpALAM mArAM aMgomAM jIvahatyAnI bhayaMkara jogavAI che. tuM sApathI bacI zake, siMhanA paMjAthI bacI zake, mAro eka nakha ke eka bacakuM tAro prANa harI le !' - "oha! o mAyAvI strI! tuM koNa che? yoginI, zAkinI, DAkinI ! koNa che tuM?" 'yoginI, zAkinI, DAkinI to mArI pAse koI cIja nathI. huM to naravyAdhrone soDamAM laI sahajamAM emano aMta ANanArI pUtanA nArI chuM.' 'ADIavaLI vAto baMdha kara. tuM kharekhara koNa che, e mane kahe.' 'jayasiMha ! to kAna kholIne sAMbhaLI le ! huM viSakanyA che. rAja zetaraMjanI eka moTI sogaThI che. rAjA jevA sogaThAne mahAta karanArI zakti chuM ! A mArA be bAhumAM dilhIpatio, siMhAsanasvAmIo, sipehasAlAra, rAjAo, amAtyo AvyA che ane haMmezAM mane kacaDI nAkhI moja levA e macyA che ! paNa be paLa pachI emanAM maDadAM mArI Thokare caDhayAM che ! mArI jIvana kahANI ajaba che ! mAre e jarUra sAMbhaLavI che ! e pahelAM bIjuM kaMI sAMbhaLavuM nathI.' 'jayasiMha ! tuM che juvAna, paNa tAruM dila bALabhoLuM che. bALaka jevo tAro vArtAzravaNano utsAha che. mArI jIvanakathA kahevA mATe ja, sAthe sAthe tane jIvanasaMdeza ApavA atyAra sudhI badhI kathA kahI. A kathAmAM ja AgaLa mArI jIvanavArtA Avaze, dhIraja dhara, ne mArA sauMdaryanA pAzamAMthI mukti meLavI svastha thA ! iMdravaraNAnAM phaLa jema jovAmAM ja suMdara hoya che, ema huM jovAmAM ja suMdara chuM. mAro eTalo ja upabhoga che ! nahi to iMdravaraNAnAM suMdara phaLathI lobhAIne ene khAnArAnA jevI tArI dazA thaze.' 'mArA thoDA praznonA javAba Apa ! tArA mukhanI badhI kathA sAMbhaLIza, 174 n bUro devaLa huM koNa chuM ? 1 175
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 'jayasiMha ! Apa jANe pApa, ne mA jANe bApa. paNa AzcaryanI vAta to e che, ke mArI mA paNa mArA bApane nizcita rIte jANatI nahotI ! paNa jyAre huM pUchuM tyAre e kahetI ke beTI ! tAruM khamIra rAjavaMzI che, marAThA, mogala ne 2japUta buMdanI tuM che ! 'tArI mAnuM nAma ?" mArI mAnuM nAma azokanayanA ! e kAzmIranI hatI. eka kALa evo hato ke dareka bAdazAha, amIra ke umarAva potAnI pAse kAramIrI patnI ke rakhAta rAkhavAmAM gaurava samajato. A mATe lUMTArAnA ToLA jevA sodAgaro kAzamIramAM ghUmyA karatA. lAga maLatAM suMdara bALAonAM haraNa karatA : ne pachI e kanyAone rAjarajavADA ne amIromAM bhAre dAme vecatA ! mArI mA paNa A rIte rAjapuruSonA khAnagI vilAsane poSanArI ToLInA hAthamAM paDI, ne vecAI. banArasanA eka vayovRddha amIranI e rakhAtI hatI. mArI mA viSakanyA nahotI, paNa narane khAnArI narasaMhAriNI raMbhA hatI. na jANe eNe keTalAya narane e rIte khAdhA haze !' 'tAruM nAma !' sAMbhaLyA pahelAM tArAthI bhayabhIta banIne cAlyo jAuM to mane tetrIsa koTi devanI ANa. paNa kathA to lAMbI haze, ne mArI jijJAsA ati tIvra banI che. tArA vize mAre thoDuM jANI levuM che." | sAruM. pUchI le ! tuM je pUchIza, teno sAco javAba ApIza. nAcavA lAgyA pachI ghUMghaTa kevo ?' 'tuM eTalI caturA ne manojJA che, ke tArI sAthe eka dalIla karavA jatAM, tuM bIjI aneka dalIlono javAba ApI de che. sAruM, dhAruM chuM ke tuM IzvaramAM mAne che ?' - 'dhAruM chuM ema nahi, mAnuM chuM ema kahe. Izvara jevI zaktino amane AdhAra na hota to, na jANe amAruM zuM thAta ! phakta Izvara ja jANe che ke amane pUtanA rAkSasI banAvanAra kyA kaMsa rAjavIo che, ne amArA dehathI je pApa thayAM, emAM ame keTalAM nirdoSa chIe ! 'A phase bhAI, A phase " jevuM che. pApamAM amAro svArtha nathI. pApa e karmamAM pragaTe, jemAM svArtha hoya. koInI svArthanI vedI para amArAM haMmezAM bali apAyAM che. jayasiMha ! saddabhAgI chuM ke e kathA paNa tane kahI zakI chuM, bAkI mArI bIjI bahenone to jIvanabhara moM para tALAM rahyAM che ! darda kharuM, dardanI Aha nahi !' 'ajaba suMdarI che tuM ? thoDuM pUchuM chuM, jhAjho javAba vALe che, vAru, kahe, ke je kahIza, te IzvarasANIe kahIza.' | 'jayasiMha ! janma dharIne jo sAcuM hasI houM, sAcuM 2DI houM, sAcuM bolI houM to tArI sAme ! tArI sAme meM mArAM mana, citta ne deha khullAM mUkI dIdhAM che. mATe nizcita mane pUche ! je kahyuM che e Izvara sAkSIe ja kahyuM che, ne have paNa je kahIza te IzvarasANIe ja kahIza.' 'pharIthI pUchuM chuM, tuM IzvaramAM mAne che ?' 'hA !' 'tArA jevI ghora hatyArI IzvaramAM mAne kharI ?" 'mane to ema lAge che, ke ame ja IzvaramAM mAnIe chIe, ne bIjA badhA mAnavAno DhoMga kare che. duniyAmAM je mANasa harephare che, bole cAle che, japa-tapa kare che e jUThA raMgarogAna lagADelo mANasa che. kharo mANasa to padavI, vidyA, vAgha, ghareNAM, siMhAsana, sattA, vaibhava-e badhAnI pAchaLa chupAyelo hoya che. e mANasa amArI sAme kharA rUpe pragaTa thAya che. eTale kahuM chuM ke bhalabhalA gaubrAhmaNapratipAla rAjAo ane vedavedAMganA saMnyAsIo amArA jeTalA IzvaramAM mAnatA hotA nathI." suMdarI ! tArA bApanuM nAma ?* 'mAruM nAma sAMbhaLIne Azcarya na pAmIza. mAruM nAma lAla kuMvara ! dilhInI eka vakhatanI samrAjJI lAla kuMvara !' 'tuM samAnnI ? dilhInI mahArANI ? lAlakuvara tuM ! tuM mane ullu to banAvatI nathI ne ?" 'to ThAkara lekhAM leze ! jayasiMha ! jANI le ke tane kadI koI vAta khoTI nahi kahuM !" 'tArI sAcI vAta paNa kalpanA jevI lAge che !' | 'jayasiMha ! sAMbhaLI le ! kAna kholIne sAMbhaLI le. Azcaryano AghAta na lAge e rIte sAMbhaLI le, mayUrAsana para besanArI huM chuM. jenA para zAhajahAM ne AlamagIranA pAdapadma paDyo, e siMhAsana para A pAdapadma paNa paDyA che ! lAla killAnI 'nahare e bahista'mAM meM snAna karyuM che ! Abe gulAbanA phuvArA nIce hiMdanA bAdazAhane meM kadamabosI karAvI che ! saMgemaramaranA hamAmakhAnAnA kAca maDhavA kuMDomAM mArI sAthe snAna karavA, bhAratano cakravartI mane roja nimaMtraNa Apato. huM roja e nimaMtraNa ThukarAvI kADhatI !' 'lAlakuMvara ! tArI vAto eTalI adbhuta che, ke satya haze chatAM mAnI zakto nathI ! jiMdagImAM jeNe parastrI sAme joyuM nathI, e AlamagIranA besaNA para tAruM besaNuM ?' 'jI hA !' lAla kuMvare laTako karatAM kahyuM. 176 B bUro devaLa huM koNa chuM ? 1 177
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ e bAdazAhanuM nAma ' jahAMdArazAha ! mAro raphI !' 'AlamagIra bAdazAhano pautra ? zuM siMhanI boDamAM ziyALa ?" 'jIvanamAM bahu sakhtAIthI jIvanAranA gharanI e ja hAlata thAya che ! daDAne jeTalo dabAvIe, eTalo vadhu UchaLe. dhanuSane jeTaluM vadhu kheMcIe, tIra eTaluM vadhu dUra jAya ! bhAratano cakravartI nAme jahAMdArazAha ne mAro premI nAme raphI, enA gaLAmAM tAvIja jevI huM lAla kuMvara ! eka vAra AkhA hindu para jenI ANa cAlatI hatI e huM lAlakuMvara ! dIvAne AmanuM nUra, dIvAne khAsanI malikA lAlakuMvara tArI sAme che !' "oha ! ajaba vAta che tArI ! adbhuta che tuM nArI, mane tArI kathA kahe ! AgaLa vadhAra tArI kathA !' mArI kathA to ADakathA che. kathA have kahevAnI che indrakumAra begamanI ! mahArAjA ajitasiMhanI lADakI beTInI, mArA jevI duHkhiyArInI ! bUro devaLanI adhiSThAtrInI ! paNa e kathA zarU karyuM. te pahelAM, thoDI AsAyeza laI laIe !' jayasiMha stabdha banI gayo hato. e A ajaba nArI vize UMDo vicAra karI rahyo. prathama sAva sAmAnya lAgelI bAlu suMdarI, emAMthI caMpAguphAnI yoginI, emAMthI bhedI suMdarI, emAMthI viSakanyA, ne emAMthI bhAratasamrAjJI lAlakuMvarasaritA jaLamAM moTI zilA paDatAM jalataraMganAM jevAM vartuLo racAya, evAM vartuLo jayasiMhanA magaja mAM vaLI rahyAM ! jayasiMha eka prasiddha zera babaDI rahyo : jamIne camana gula khilAtI hai kyA kayA ? badalatA hai raMga, AsamAM kamase kamase ? * auraMgajhebano putra-bahAdurazAha, ane eno putra-jahAMdArazAha, jahAMdArazAhanuM mULa nAma 2phI ula kAdara hatuM. 178 D bUro devaLa