________________
૩૫૮
વ્યાખ્યાન સાહિત્ય સંગ્રહ
પંચમ
જે ગુણહીન એવા લેકને પ્રણામ કરે છે. ગુણવાન પુરૂષને દેખી અક્કડ રહે છે. પિતાના બધુઓનો દ્વેષ કરે છે અને બીન મનુષ્યનાં દયાથી બધુભાવ ધારણ કરે છે. તેવા કીર્તિના અર્થવાળા લક્ષણ વૃત પુરૂષને દંલી જાણ ૩ *
સ્વાર્થસાધક દંભીઓ. कार्योपयोगकाले प्रणतशिराश्चादृशतवनकारी।
सभ्रूभङ्गो मौनी, कृतकार्यो दाम्भिकः क्रूरः ।। ४।। દંભીપુરૂષ કાર્યના હેતુથી ( ગરજે), મસ્તક નમાવનાર તથા સૈકડે ચાટુ (મીઠાં) વચનને બેલનાર થાય છે. અને કાર્ય સિદ્ધ થયા પછી ભ્રકુટી વાંકી કરી મનવ્રત ધારણ કરનાર અને ક્રૂર ( નિર્દય) થઈ જાય છે. ૪
દંભી દેય. स्तम्भितविबुधसमृद्धिदैत्यों योऽभूत् पुरा जम्भः ।
दम्भः सोऽयं निवसति भूमितले भूतदेहेषु ॥ ५॥ દેવતાઓની સમૃદ્ધિને રોકનાર એ “જભ” નામને દત્ય જે પહેલાં થયે હતે. તે આ દંભરૂપે થઈ ભૂતલમાં ભૂત-પ્રાણી માત્રના શરીરમાં નિવાસ કરી રહ્યો છે. ૫
દંભી ક્રિયા ઉપર નિસ્પૃહતાનું સામ્રાજ્ય. शुचिदम्भः शमदम्भः स्नातकदम्भः समाधिदम्भश्च ।
निःस्पृहदम्भस्य तुलां यान्ति तु नैते शतांशेन ॥ ६ ॥ પવિત્રતાના દંભને રાખનાર, શમ (ઈન્દ્રિય નિગ્રહ પણ) ના દંભને રાખનાર નાતક (વિદ્યાસ્નાતક, વ્રતસ્નાતક અને વિદ્યાવ્રતસ્નાતક) આમ ત્રણ પ્રકારના સ્નાતકના અભિમાનને ધારણ કરનાર અને સમાધિ (યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણ યામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ આમ અષ્ટાંગ યેગ) ને જાણું છું, એમ દંભ રાખનારે આ ચાર પ્રકારના દંભીઓ નિસ્પૃહી દંભી પુરૂષની સ્પર્ધામાં પણ ટકી શકે તેમ નથી. એટલે નિસ્પૃહતાને દંભી સર્વોપરિ છે. ૬
શચનાં દંભ. शौचाचारविवादी मृत्क्षयकारी स्वबान्धवस्पर्शी ।
शुचिदम्भेन जनोऽयम् विश्वामित्रत्वमायाति ॥ ७॥ જ ૩ થી ૨૧ કાવ્યમાલા પ્રથમ ગુચ્છક.