Vimalprabha Tika Part 01

Author(s): Jagannath Upadhyay
Publisher: Kendriya Uccha Tibbati Shiksha Samsthan

Page 211

T299 10 168 विमलप्रभायां - [ अध्यात्म(न्य)रस(स्व)भावो' रसग्रहणात् / चक्षुस्तोयस्वभावम्, तोयजनितरूपग्रहणात् / त्रिभुवननिलये, न निर्वाणे / वायु[स्वभावश्च काय इति कायेन्द्रियं वायुजनितं स्पर्शविषयग्रहणात् / एवमुक्तक्रमेण श्रोत्रादिकं सर्व भवति गुणवशादिति शब्दधर्मधातुगन्धरसरूप स्पर्शवशात् / श्रोत्रं मनो घ्राणो जिह्वा चक्षुः कायः-एते षडिन्द्रियधातवः ज्ञानविज्ञान5 योगाद विज्ञेया इति / षड्धातुवशेन मात्सर्यादयः (दीन्) षट् चित्तविकारानाह मात्सर्यमित्यादिमात्सर्य ज्ञानधातौ भवति वरतनौ चाम्बरे द्वषवज्रं (चित्तम्) ईर्ष्याचित्तं हि वायौ प्रकटितमनले रागचित्तं तथैव / तोये श्रीमानवज्र(चित्तं) प्रकृतिगुणवशान्मोहवज्रं (चित्त) धरण्यां वाग्रहस्तौ पादपायू मरुदनलजलक्ष्मासु सर्वे बभूवुः // 23 // इह शरीरे चित्तस्य मात्सर्य ज्ञानधातो, पञ्चम्यर्थे सप्तमी; ज्ञानधातूवशात्, मात्सर्यचित्तं सत्त्वाना[93a]मित्यर्थः। अम्बरे द्वेषवन(चित्त)मिति आकाशधातुवशात् सत्त्वानां द्वेषचित्तम् / एवं वायुधातुवशादीpचित्तम्, अनलधातुवशाद् रागचित्तम्, तदेव प्रकटितं मुनिना। तथैव तोयधातुवशान्मानचित्तम्, पृथ्वीधातुवशान्मोहचित्तम्, 15 प्रकृतिर्ज्ञानादिधातुधर्मस्तस्य गुणाः स्वभावास्तत्स्वभाववशान्मात्सर्यादयो भवन्ति चित्ते संसारिणाम् / धातुवशेन कर्मेन्द्रियाण्याह-वागित्यादि / इह वागिन्द्रियं वायुधातोर्भवति, पाणोन्द्रियं तेजोधातोः, पादेन्द्रियं तोयधातोः, पृथ्वीधातोः पाय्विन्द्रियम्, अनुक्तत्वात्, आकाशधातोः गुह्येन्द्रियम् / षोडशवर्षान्ते ज्ञानधातौ दिव्येन्द्रियं भवतीति षट्कर्मेन्द्रिय 20 नियमः। षड्धातूभ्योऽपानादयो वायवो भण्यन्ते अपानेऽत्यादिनाआपानो ज्ञानधातौ त्रिविध इति भवेत् प्राणवायुश्च शून्ये वायोमध्ये समानः शिखिनि पुनरुदानोऽम्भसि व्यान एव / भूम्यां नागोऽथ कूर्मोऽपि कृकरपवनो देवदत्तो धनञ्जश्चत्वारो वायुवह्नयोरपि पयसि महो संश्र(भ)वन्ति क्रमेण // 24 / / इह शरीरे अपानवायुर्ज्ञानधातोर्भवति; अत्रापि पञ्चम्यर्थे सप्तमी / स च विण्मूत्रशुक्रकर्षणतस्त्रिविध इति भवेत् प्राणवायुश्च शून्ये, आकाशधातोः, चकारात् सोऽपि त्रिविधो वामदक्षिणमध्यनाडीप्रवाहतः। वायोर्मध्ये वायुधातुस्वभावात् समानो भवति / शिखिन्यग्निधातौ पुनरुवानोऽम्भसि उदकधातौ व्यानः / भूम्यामिति भूधातौ नागः / 1. भो. Rai bSin (स्वभाव)। 1. भो. Yai Dag hGyur (संभवन्ति) /