________________
કિંમત અને મૂલ્ય
ગુણવંત બરવાળિયા
રોજબરોજના જીવનવ્યવહારમાં આપણે કિંમત અને મૂલ્ય શબ્દોને અર્થશાસ્ત્ર અને એકાઉન્ટસની પરિભાષાના સંદર્ભે મૂલવતા હોઈએ છીએ. દા.ત. શેરબજારમાં બજાર ભાવને શેરની કિંમત ગણવામાં આવે છે અને જે કંપનીના શેર હોય તેની બુકવેલ્યુ (ચોપડા પ્રમાણેનું શેરનું મૂલ્યાંકન) એ શેરનું મૂલ્ય કહેવાય છે. બહુધા ક્ષેત્રમાં કિંમત તરફ જ આપણો ખ્યાલ જતો હોય છે. મૂલ્યને નહિવત મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે. પરંતુ કોઈપણ ક્ષેત્રે મૂલ્યને લક્ષમાં રાખવાથી ફાયદો છે.
હઝર હોટલમાં કે કોઈ બૂકે પાર્ટીમાં આપણે રો રૂપિયાવાળી ડીશ જમીએ તો તેની ઊંચી કિંમત આપણે ગણાવીશું પરંતુ ઘરમાં માતા કે પત્ની થાળીમાં શાક – રોટલી પીરસી પ્રેમથી જમાડે તે અમૃતથાળ છે. તેની રૂપિયામાં કિમત કાંઈ પણ હોય પરંતુ મૂલ્યમાં તે કિંમતથી કેટલાય ગણું ચઢિયાતું છે. આમ મૂલ્ય ખરેખર કિંમતથી પર છે. જેની આંકડામાં સરખામણી શક્ય નથી.
ધોડિયાઘરો અને ઘરડાઘરોમાં કિંમત ચૂકવીને સેવા મેળવી શકાય છે. વાત્સલ્ય, હૂંફ અને જીવન માટેનો આત્મવિશ્વાસ મેળવી શકાતો નથી. એક અપેક્ષાએ વિચારીએ તો કિંમતમાં માત્ર ક્રિયા સમાવિષ્ટ છે અને મૂલ્યમાં ભાવ અભિપ્રેત છે.
થોડા સમય પહેલા એક જાહેરખબર વાંચેલી. આપના સ્વર્ગસ્થ વડીલ કે સ્વજનના અસ્થિફૂલોનું, શાસ્ત્રોક્ત વિધિથી, આપની ઈચ્છા પ્રમાણે ખૂબ જ વ્યાજબી કિંમત લઈ પવિત્ર નદીમાં અસ્થિવિસર્જન કરી આપશું. આ આપણી સમયની ખેંચ વાળી સંકુલ જીવનશૈલીનું પરિણામ છે. સ્વજનના અસ્થિફૂલ વિસર્જનનો પણ આપણે કોન્ટેક્ટ કરીએ છીએ. ખૂબ જ દબદબા સાથે આપણી ઈચ્છાનુસાર એ લોકો આપણા સ્વજનના અસ્થિફૂલનું વિસર્જન કરી અને તે વિધિના ફોટોગ્રાફ્સ પણ આપણને મોકલાવે છે. અહીં મોટી કિંમત ચૂકવીને આપણે સાંત્વના, આત્મસંતોષ મેળવીએ છીએ પરંતુ વ્યક્તિ જાતે, પરિવાર કે મિત્રો સાથે નજીકની પવિત્ર નદીમાં અસ્થિ વિસર્જન કરે તેનું પેલી મોટી કિંમત ચૂકવીને કરેલી વિધિ કરતાં ઘણું જ મોટું મૂલ્ય છે.
= ૧૨
વિચારમંથન
