Book Title: Siddhi Vinischay Tika Part 01
Author(s): Anantviryacharya
Publisher: Bharatiya Gyanpith
View full book text
________________
२२६ सिद्धिविनिश्चयटीकायाम
[४ जीवसिद्धिः स्येव (स्यैव) साक्षाद् वेदनसद्भावात् । कश्चायं नियम:-बुद्धिः तदनुर (भव) मन्तरेण दृश्यते न विषय इति । न च तस्यामज्ञातायाम् आदर्शवन्न (वत्) तत्प्रतिबिम्बवेदनमिति । ननु यदि सत्तामात्रेण स तानु (तान् ) बुध्यते ; तर्हि तदविशेषात् सर्वः सर्वदर्शी स्यादिति चेत् ; अत्राह
अभिज्ञया इति प्रत्यभिज्ञानेन । ५ स्यान्मतम् -'तदेवेदम्' इति [ज्ञान] मभिज्ञा ; तत्र 'तद्' इति स्मरणोल्लेखः, 'इदम्' इति च वर्तमानोल्लेखः, न चापरं ज्ञानमस्ति यत् प्रत्यभिज्ञाभिधानं स्यादिति; तदसारम् ; यतः प्रतिपरमाणुनियतस्य वेदनस्य पूर्वमेव निषेधात् । प्रत्यक्षस्य स्मरणस्य वा उल्लेखः, खरविषाणोल्लेखः, युगपत् चित्रैकसंवेदनाभ्युपगमः, पूर्वापर[१८४ख]पर्यायग्रहणोल्लेखद्वयमुल्लिखन्तीं प्रत्यभि
ज्ञामेका समर्थयते । सापि प्रमाणम् । तथा च प्रयोगः-येन ज्ञानेन आत्मा विषयान बुध्यते [तत् १० प्रमाणम्, यथा घटादिज्ञानम् , बुध्यते] चसँ प्रत्यभिज्ञानेन विषयान् इति । अथ मतं यद्यसौ गताः "तया
बुध्यते, तर्हि अदृष्टपूर्वस्यापि भावस्य पूर्वापरपर्यायैकत्वं प्रथमदर्शन एव तया स बुध्येत इति; तदपि न युक्तम् ; इत्याह-विज्ञातान् इति। कैः ? इत्यत्राह-अशेषकरणः सन्निहिते बीजपूरकादौ यानि रूपरसगन्धस्पर्शविषयाणि अशेषानि समस्तानि करणानि चक्षुरादीनि, ज्ञानानि वा "कार्ये
कारणोपचारात् , यदि वा पूर्व यानि वृत्तानि यानि च पश्चात् प्रवर्त्तन्ते तान्यशेषकरणानि १५ तैः इति । नन्वेवं विज्ञातविज्ञानाद् अभिज्ञा प्रमाणं न स्यादिति चेत् ; अत्राह-न किंते (तर्कित)
इत्यादि । न किंतम् (तर्कितम् ) उहितम् यद् अवग्रहादि तस्य गोचरो विषय इतरो विधिः स्वभावः, 'स्वकारणैर्विधीयते इति विधिः' इति व्युत्पत्तेः तं नीत्वा 'विषयान्' इति वर्त्तते । तथाहि-चक्षुषा बीजपूरादेः एकस्य स्थवीयसो रूपात्मकस्य ग्रहणेऽपि न सोद्याकस्य (रसाद्या
त्मकस्य) ग्रहणम् , रसवा (वे) दिनोऽपि तस्य रसाद्यात्मकस्य वेदनेऽपि न रूपात्मकस्य वेदनम् , २० तथा पूर्वदर्शनेन पूर्वपर्यायविशिष्टस्य अवसायेऽपि नोत्तरपर्यायविशिष्टस्य अवसायः, नापि अपरपर्यायावग्रहेण पूर्वदशाविशिष्टस्य अवग्रह इति, प्रत्यभिज्ञया तु उभयावस्थाविशिष्टो बुध्यते इति नैकान्तेन गृहीतग्राहित्वमिति भावः। ननु यदि पूर्वेण उत्तरेण वा दर्शनेन कस्यचिद् एकत्वं प्रतिपन्नं [१८५क] स्यात् युक्तं प्रत्यभिज्ञया तस्य ग्रहणं दर्शनानुसारित्वादस्याः" । न च पूर्वापरैः
कत्वदर्शनं संभवि। "मा भूत , प्रत्यभिज्ञा च तद्विषया स्यादिति चेत् ; उक्तमत्र-पूर्वदर्शनाभावेऽपि २५ स्यात् । तदर्शने सति इति चेत् ; विस्मृततदर्शनस्य । आशुस्मरणे सतीति चेत् ; पटदर्शनस्मरणात्
घटे तदेकत्वप्रत्यभिज्ञानं भवेत् । “तदेकत्वादर्शनान्नेति चेत् ; तत एव अन्यत्रापि मा भूद् अविशेषादिति चेत् ; अत्राह-अभिननव (अभितः) इति । अभि नवं पूर्वपर्यायपरिहारेण अपरं यन्ति इति अभिमतः (अभितः) निपातत्वादयमस्यार्थ उक्तः । पूर्वत्वं कालान्तरस्थान
___ (१) बुद्धौ । (२) दर्पणवत् । (३) आत्मा । (५) अर्थान् । (५) "तस्मात् स एवायमिति प्रत्ययद्वयमेतत् ।"-प्र. वार्तिकाल० पृ० २२ । (६) प्रत्यक्षस्मरणव्यतिरिक्तम् । (७) आत्मा । (८) आत्मा । (९) अवस्थाः। (१०) अभिज्ञया। (११) इन्द्रियकार्यभूते ज्ञाने। (१२) जातानि । (१३) वस्तुनः । (१४) एकत्वस्य । (१५) प्रत्यभिज्ञायाः । (१६) पूर्वापरैकत्वदर्शनसंभवो मा भूत् तथापि । (१७) पुरुषस्य स्यात् । (१८) घटगतैकत्व ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Page Navigation
1 ... 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686