Siddhi Vinischay Tika Part 01

Author(s): Anantviryacharya
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 653

३३८ सिद्धिविनिश्चयटीकायाम्
[५ वादसिद्धिः शिष्याणि (प्यान्) च सिद्धान्तद्वयवेदिनं (नः) प्राश्निकाः। तृतीयविकल्पवार्तापि न युक्ता । चतुर्थे तु वक्तुः असम्बद्धाभिधायित्वम् , साक्षिसमक्षम् आत्मोत्कर्षज्ञापनार्थं तां प्रति यतते प्रतिवादी न तत्परिसमाप्तौ नितराम् आलोक्षाथा (?) ज्ञापितः स्यादिति सैव क्रियताम् । .. अथ ततः तत्परिसमाप्तौ न कश्चित् स्वपक्षसिद्धिं प्रति यतते इति; अत्राह-तन्न इत्यादि। ५ तत् तस्मात् ततः तत्परिसमाप्तेनं सुभाषितम् । किम् ? इत्याह-विजिगीषुणा वादिना प्रतिवादिना वा उभयं कर्त्तव्यम् स्वपक्षसाधनं परपक्षदूषणम् इति । तथाहि-प्रतिवादिना विजिगीषुणा न तावत् तत्कर्त्तव्यम् अपि तु तेन वादी यतः कुतश्चित् निर्मुखः पिशाचो वा विधातव्यः। न तेनापि;' प्रतिवादी तथा विधातव्यः।
___एतेन 'अदोषोद्भावनम्' इत्यपि व्याख्यातम् । ततः स्थितम्-कस्यचित् तूष्णीम्भाव १० इत्यादि । यदि शाब्दो हेतुः शाब्दं प्रमाणं वा; 'अनित्यः शब्दः' इति वचनादेव साध्यसिद्धः किं [२७५क] कृतकत्वादिना, तत्सिद्धौ तद्वचनं निग्रहस्थानमिति । ___ अत्रैव दूषणान्तरमाह-साकल्येन इत्यादि ।
[साकल्येनाविनाभावे सिद्ध हेतोः प्रसिध्यति ।
ततः सत्त्वादिवादीव पक्षधर्मत्ववाद्यपि ॥१२॥ १५ साकल्येन व्याप्तहेतुवचनात् पुनः पक्षधर्मत्ववचनं प्रतिज्ञोपनयवचनेन समानं भवेद्वा
न वेति तथागतरागं परित्यज्य चक्षुषी निमील्य समुन्मील्य वा चिन्तय तावत् तत्तथा साधर्म्यवैधर्म्ययोः सहवचनेन साधनवाक्यं समानं भवेद्वा न वा ? यदि समानमिति किं प्रतिज्ञादिवचनैरेव ? साधनसामर्थ्यपरिज्ञानमुभयत्र समानम् ।]
___ साकल्येन अ [न]वयवेन अविनाभावे सिद्धे निश्चिते सति । कस्य ? हेतोः । २० तत एव हेतोः सकाशात् प्रसिध्यति सति साध्य (ध्ये) सत्त्वादिवादी [व आदि] शब्देन
उपनयादिपरिग्रहः । पक्षधर्मत्ववाद्यपि 'स्यात्' इत्यध्याहारः । पक्षधर्मत्ववादी सत्त्वा[दि] वादीव वत् (तद्वत्) सदृशः सत्त्वा[दि]वादी स्यात् इत्यर्थः । नहि 'अनित्यः शब्दः' इत्यस्मात् 'सन् कृतको वा शब्दः' इत्यादेः विशेषं पश्यामः । अपि शब्दात् 'यत् सत् कृतकं वा तदनित्यं
यथा घटः, सन् कृतकश्च शब्दः' इत्यादिवाक्यवादी गृह्यते। हि उपनयति (यनि)गमन (ने) २५ युगपत् साधर्म्यवैधर्म्यप्रयोगवादिनो न विशिष्यते (ब्येते) इति प्रवृत्तौ (ति वृत्तौ )निरूपयिष्यते।
कारिका व्याख्यातुमाह-'साकल्येन' इत्यादि । साकल्येन व्याप्तस्य हेतोः 'यत् सत् कृतकं वा तदनित्यं यथा घटः' इत्यादि यद्वचनं तस्मात् पुनः पश्चात् पक्षधर्मत्ववचनं समानम् सदृशम् । केन ? इत्याह-प्रतिज्ञोपनय इत्यादि । भवेद्वा नवेति तथागतरागं सुगताग्रहम् अथवा तथा तेन 'प्रतिज्ञादिवचनं निग्रहस्थानम्, पक्षधर्मत्ववचनम्' इति प्रकारेण आगतरागं
(१) वादिनापि, तत्कर्तव्यमिति सम्बन्धः । (२) टीकायाम् । (३) "अथवा तस्यैव साधनस्य यन्नाङ्गं प्रतिज्ञोपनयनिगमनादि, तस्यासाधनाङ्गस्य साधनवाक्ये उपादानं वादिनो निग्रहस्थानं व्यर्थाभिधानादेव।"-वादन्या० पृ०६१ ।