Siddhi Vinischay Tika Part 01

Author(s): Anantviryacharya
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 649

३३४
सिद्धिविनिश्चयटीकायाम्
[ ५ वादसिद्धिः
तयोश्च 'युगपत् संभवात्' इति सम्बन्धः । एवं मन्यते वादिना [ २७१ख] असिद्धादीनां साधनदोषाणाम् अन्येन्य तस्मित् (अन्यतरस्मिन्) प्रयुक्त तन्नोद्भावयति परः किन्तु अन्यमेव यदा; तदा कस्य जयः पराजयो वा ? न कस्यचित्, अन्यथा द्वयोरपि सकृत् स्यात्, समतैव तु न्याय्या | क एवं व्यवस्थापयति ? 'सभा' इति चेत् ; कुतः ? द्वयोरपि तत्त्वसिद्धेरभावात्, एक दुष्टसाधनवचनाद् अन्यस्यै अन्यदोषप्रकाशनात् । सैव तर्हि तूष्णीम्भावमात्रप्रकाश - नेऽपि, कस्यचिदिष्टसिद्धेरभावात् अन्यथा साधनोपयोगाभावं तयोः समतां व्यवस्थापयितुमर्हति । यदि पुनः वादिनः तद्दोषप्रकाशनाद् इतरो जयवान् इत्युच्यते; तिष्ठतु तावदेतद् 'असाध - नाङ्ग' इत्यादि कारिकया निरूपयिष्यमाणत्वात् ।
५
यदा परस्यै अन्यदोषोद्भावनमुद्भाव्यते तदा वादी जयत्ति इत्येके; तत् केन उद्भाव्यते ? १० वादिनेति चेत्; सकृज्जयेतरौ, परस्येव आत्मनोऽपि दोषस्य तेनैव प्रकाशनात् । एतेन 'सभया' इति निरस्तम् ; सा हि यथा ( यदा) वादिनोऽपि सन्तं दोषं नोपलक्ष्यते (नोपलक्षयति तदा) अमध्यस्थताप्रसङ्गादिति ।
अत्रैव दूषणान्तरं दर्शयन्नाह - असाधनाङ्ग इत्यादि ।
[ असाधनाङ्गवचनमदोषोद्भावनं द्वयोः । निग्रहस्थानमिष्टं चेत् किं पुनः साध्यसाधनैः ॥ १० ॥ वादिनस्तूष्णींभावादसाधनाङ्गवचनाच्च निग्रहस्थानपर्यन्तजल्पपरिसमाप्तौ समम् । ] असाधनाङ्गस्य. (साधनाङ्गस्य अवचनम् ) अनुच्चारणं तूष्णीम्भावः अदोषोद्भावनं दोषस्य सतोsपि अप्रकाशनम् उपेक्षणं द्वयोः याथासङ्केन वादिप्रतिवादिनो: निग्रहस्थानम् इष्टं चेत् यदि [किं न ] किञ्चित् साध्यैः साधनैश्च 'ज्ञातैः' इत्यध्याहारः । ध्यात्र २० ( व्यक्तय) पेक्षया उभयत्र बहुवचनम् । पुनः इति वितर्फे । इदमत्र तात्पर्यम् - तत्परिज्ञानं यदि स्वार्थमेव; परप्रतिपादनाऽसंभवात् कुतः कस्यचित् क [२७२क] कारुणिकत्वं यतः शिष्योपाध्यायव्यवस्था । प्रतिपादकाभावे वा कथं कस्यचित् तत्परिज्ञानम् इत्यपि चिन्त्यम् । स्वत इति चेत् ; सर्वस्य स्यादिति शास्त्रप्रणयनमनर्थकम् । परार्थम् अपै (वै) ति चेत्; किमर्थं तूष्णीम्भूतः कश्चित् निगृह्यते सतावत् प्रतिपादनीयो यावत् तत्त्वं प्रतिपद्यते अन्यथा किमर्थतृरेवा (किमर्थ - मेवम) भिधीयते - -* " तावद् अभिधानीयं यावत् प्रतिपाद्यः प्रतिपद्यते ।" इति सुभाषितं
"
२५
स्यात् ।
१५
कथं परोपन्यस्तमजान [न्] तैः पुनः पुनः प्रतिपाद्यते न पुनः स्वसाधनम् इति कोऽयं नियोगः - अन्यः सर्वः प्रतिपाद्यते न वादी प्रतिबादी वेति च । 'दस्युत्वात्' इति चेत्; कथं
(१) प्रतिवादी । (२) वादिनः । (३) प्रतिवादिनः । ( ४ ) सभा एव । (५) प्रतिवादिनः । (६) पूर्वपक्ष:- " असाधनाङ्गवचनमदोषोद्धावनं द्वयोः । निग्रहस्थानमन्यत्तु न युक्तमिति नेध्यते ॥ " - वादम्या० श्लो० १ ।