Siddhi Vinischay Tika Part 01

Author(s): Anantviryacharya
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 622

४१२२
३०७
अमूर्तचेतनस्यापि आवरणम् ननु यदुक्तमत्रैव प्रस्तावे प्रथमकारिकायाम् 'मिथ्याज्ञानं स्वतः सतो ज्ञातुः आवरणोद्भूतेः' इत्यादि; तदयुक्तम् ; अमूर्तस्य आत्मनो मुक्तस्येव मूर्तेन आवरणाभिमतेने सम्बन्धाऽभावात् । न चासम्बद्धम् आवरणम् ; अतिप्रसङ्गात् । एतदेवाह-[कथमित्यादि]
[कथं पुनरमूर्तस्य सम्बन्धः कर्मणेति चेत् । माणिक्यादिर्न वै मूर्तिः मलसम्बन्धकारणम् ॥२२॥
मलैनिसर्गाद् बध्येत जीवोऽमूर्तिः स्वदोषतः ।। जीवस्य मूर्ति कल्पयित्वापि कर्मबन्धनिमित्तं स्वदोषान्तरं कल्पितव्यं माणिक्यादिवत् । ततः पुनरमूर्तस्य चेतनस्य नैसर्गिका मिथ्यादर्शनादयो बन्धहेतवः ।]
कथं न कथञ्चित् पुनः अमूर्तस्य कर्मणा मूर्तेन सम्बन्धः। ननु 'मूर्तेन' इत्यत्र न श्रूयते तत् कथं लभ्यमिति चेत् ? 'अमूर्तस्य' इति वचनात् । यदि कर्माऽपि अमूर्त १० स्यात् तद्वचनमनर्थकं स्यात् , अमूर्तयोः [२५१क सम्बन्धाऽविरोधात् । 'कर्मणा' इति वचनाद् ईतरस्य कर्मत्वाऽयोगात् । न च मूर्ताऽमूर्तयोः विरुद्धः संयोग इति; अतः प्रस्तुतत्वाद्वा । चेद् इति पराभिप्रायद्योतकः । अत्र उत्तरमाह-मलैनिसर्गाद इति ।
नन्वेतत् 'परस्परविलक्षणांवपि' इत्यादिना ग्रन्थेन प्रतिपादितम् , 'शुभैः' इत्यादिनी च तद्वन्धकारणम्, तत् किमर्थं पुनरप्युच्यते इति चेत् ? तस्यैव प्रकारान्तरेण समर्थनार्थम् । १५ तथाहि-'मनोवाकायकर्मभिः' इत्यादि 'न कश्चिद् विप्रतिपत्तुमर्हति' इति पर्यन्तवचनेऽपि 'पश्चस्कन्धवत्' इत्यादिकमुल्लङ्घध्य कश्चिद् वदति मूर्ती एव हेमादयः मूतैः श्यामादिकाभिः सम्बन्ध्य (म्बद्ध्य)माना दृष्टा इति मूतिरेव बन्धकारणम् , अत्मनि तेदभावान्न तद्वन्धः इति; तं प्रति उच्यते-मलैः इत्यादि । नवै नैव मूर्तिः मूल (मल)संबन्धकारणम् । किं कारणम् ? इत्याह-माणिक्यादिः बध्येत । कैः ? इत्याह-मलैः किटकालिकादिभिः । 'मूत्तैः' २० इति विभक्तिपरिणामेन सम्बन्धः । न चैवम् , अन्यथापि तस्य दर्शनादिति मन्यते ।
अत्राह परश्च (परः-स्व) दोषतः इति । स्वस्य स्वो वा दोषः "दुष्टाकरप्रभवत्वादिलक्षणः तेन ततो बध्येत माणिक्यादिः 'इति' वा अनुवर्तते । कुतः ? निसर्गात् स्वभावतः । एवमन्वयः- सदोषो माणिक्यादिः सम्बध्यते मणैः (मलैः) नेतरः, तथैव तस्य स्वाभाव्यात् तथा दर्शनादिति । तस्य उत्तरमाह-जीवोऽमूर्तिः इति । लुप्तः 'अपि' शब्दः अत्र द्रष्टव्यः २५ ततो जीवोऽपि न केवले (लं) माणिक्यादिरेव । किंभूतः ? इत्याह-अमूर्तिः अविद्यमानमूर्तिः। मलैः कर्मभिः निसर्गात् स्वभावतः [२५१ख] स्वदोषतः आत्मीयेन मिथ्यात्वादिदोषेण ।
प्रकृत (तं) संभाव्य कारिकां विवृण्वन्नाह-जीवस्य इत्यादि । जीवस्य मूर्ति कल्पयित्वापि कर्मबन्धनिमित्तं स्वदोषान्तरं भावकर्मलक्षणं कल्पितव्यम् माणिक्यादेरिव तद्वद् ३०
(१) पृ. ३२१ । (२) कर्मणा । (३) अमूर्तवचनम् । (४) अविद्यादेः। (५) पृ० २५४ । (६) पृ० २५५ । (७) पृ० २५५ । (८) कालिमादिभिः। (९) मूर्त्यभावात् । (१०) मलयुक्तखानिजन्यत्वात् ।