________________
સાંપ્રત સમય કે આવવા લાગે છે? યુવકે પિતાનું કર્તવ્ય કેટલે અંશે ભૂલી ગયા છે અને કેવા અયોગ્ય પ્રકારને વશ થઈ વર્તે છે એનું દિગ્દર્શન આવે વખતમાં અતિ અવશ્યનું તથા ઉચિત છે. ધર્મના સુખપદ માગેથી લોકોને આ મેહમય જમાનામાં સરી પડવાને જરા પણ સમય લાગતું નથી. વિદ્યાની ગતિ અનેક પ્રકારે અનિષ્ટ દિશામાં વહન કરે છે. શિવરાતિ વિનાવિદ્યા વિનયને આપનારી છેતે તે વિનય આજ કયાં છે? આજે વિદ્યાની વ્યાખ્યા કેણ સમજેને પાળે છે? આજે વિદ્યા મેળવીને કણ ગર્વિષ્ટ નથી થતો વિદ્યા સંપાદન કરવાનું ફળ શું? વિનય. આ વિનયનું અસ્તિત્વ લુપ્તજ થયું છે. હાલકાળમાં વિનયનું શુદ્ધ સ્વરૂપ શું ભૂલાઈ ગયું નથી ? કદાચ કોઈ વિદ્યાવાળો પુરુષ વિનય રાખે છે તે તે શું વિનય અંતઃકરણમાંથી ઉભરાતે વિનય છે ? અને જો તેમ નથી તો માત્ર દેખાડવાનો વિનય પણ કેવા પ્રકારને, કેટલે અને શા કારણથી તે રાખે છે? આ પ્રશ્નો ભણી સૂક્ષ્મદષ્ટિથી ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. આવા પ્રશ્નો ઉઠતાં, તેનું નિરાકરણ કરવાના હેતુથી જે વિચાર આરંભાયે તેનું ફળ પ્રસ્તુત પુસ્તક છે.
સુશિક્ષિત અથવા તે અશિક્ષિત પણ પ્રત્યેક પુત્ર પિતાના માબાપની યોગ્ય આજ્ઞા પાળવાને તથા તેની સેવા કરવા ધર્મથી, નીતિથી તથા સૃષ્ટિના સામાન્ય અને વિશેષ નિયમથી બંધાય છે. આ બંધન પ્રાચીન પરંપરાનું છે અને શાસ્ત્રકારોએ
એ કર્તવ્યને મુખ્ય અગત્ય આપી છે. આપણી અનાથ અવસ્થામાં આપણું બહુ સંભાળ લઈ માબાપ આપણને ઉછેરે છે, અને તે જ માબાપને પાછળથી ભૂલી ‘જવા એ અધમમાં અધમ અનુપારિત્વ છે. આપણે કમાવા જેવી સ્થિતિમાં પ્રવેશ કરીએ ત્યારે માબાપના પરિશ્રમને બદલો વાળવાનું આરંભવું જોઈએ. બાલ્યાવસ્થામાંથી જ એઓ પ્રતિ અનન્ય ભક્તિભાવ રાખવાની વાંછના રાખવી અને મેટપણે શત્રુતા આદિથી ન વર્તવું. માને ઘરનું કાર્ય કરવામાં અશકત થયેલી છે અને બાપને દ્રવ્યોત્પાદક ઉધોગથી વિરામ પામેલો જોઈ જે પુત્ર તેઓની અવગણના કરે છે તે માબાપને સંપૂર્ણ શત્રુ છે. એ માબાપે એ આપણે માટે શું શું કર્યું છે તે ધ્યાનમાં લેતાં આપણું મીંચાઈ ગયેલી આંખ ઉઘડે છે. પ્રથમ તો અપત્યને જન્મ થાય છે ત્યારેજ માબાપ આનંદની પરમ કોટિ પામે છે, ઘરમાં વિવિધ ઉત્સવો કરે છે, સ્નેહિ. વર્ગ તથા પરિજન વર્ગ તરફથી “વધાવ્યા' ના શબ્દો સાંભળી પિતાની અત્યંત પ્રસન્નતા પ્રદર્શિત કરે છે, નિકટના વાસિયોમાં ગોળધાણાં વહેંચાવે છે, પછી યોગ્ય ઉમ્મરે વિદ્યાભ્યાસમાં યોજે છે અને વિદ્યાભ્યાસ પૂર્ણ થયે વ્યાવહારિક નીતિમાં કશળ કરી ગૃહસ્થાશ્રમ મંડાવે છે. આ બધા ઉપકારનું સ્મરણ પુત્રે કાજ કરવું. આ વસ્તુ તેના હૃદયમાં વધારે ને વધારે માબાપ પ્રત્યે ભક્તિ ઉત્પન્ન કરશે. જગતમાં સર્વગુણસંપન્ન કે મનુષ્ય પ્રાણી નથી, તે ગુણ માત્ર વિપનિયામકમાં જ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
