________________
( ૧૧ )
પૂજ્યતા વગરની બાહ્ય ક્રિયાઓ નિષ્ફળ છે, શ્રાદ્ધાદિક ક્રિયાઓને કેટલાક ઉપેક્ષિત કરવા લાગ્યા છે એ પ્રકાર નિંદ્ય છે, પ્રાચીન કાળના દીર્ધદશી તત્વજ્ઞાનીઓએ અતિ વિવેકબુદ્ધિ વાપરીને એ નિશ્ચય કરે છે કે માબાપ અને પુત્રનો સંબંધ અતિ વિશાળ, ગઢ અને અખલિત છે અને તેથી જ માતાપિતાના મરણ પશ્ચાત્ તેઓનાં સ્મરણને વિશેષ વજન આપવાના હેતુથી શ્રાદ્ધાદિક પ્રશંસનીય પ્રકારની પ્રણાલિકા પ્રચલિત છે. શ્રાદ્ધ એ શબ્દજ કહી બતાવે છે કે તેમાં શ્રદ્ધાનું સર્વ મુખ્ય છે અને શ્રદ્ધા પ્રેમવગર ઉત્પન્ન થવી અશકય. આથી જન્મજન્મના પ્રેમનું કંઈક ગણુ અંશમાં દર્શન કરાવવા શ્રદ્ધાની શુભ સરણિ સાર્થક છે.
प्रेतं पितुंश्च निर्दिश्य भोज्यं यत्मियमात्मनः ।
श्रद्धया दीयते यत्र तच्छाद्धं परिकीर्तितम् ॥ મૃત અને માતપિતાને નિર્દેશીને, આત્માને પ્રિય એવું જે યોગ્ય ભોજન યોગ્ય જનને દેવાય એ શ્રાદ્ધ ગણાય છે. વળી,
यत्रैतच्छ्रद्धया दीयते तदेव कर्म श्राशब्दाभिधेयम् ।
જ્યાં શ્રદ્ધાથી જે દેવાય તેજ કર્મ શ્રાદ્ધ શબ્દ નામે છે. “દિલદિલ” જેને કહે છે એ વાતમાં પ્રેમની એક સળંગ દેરી જાણે બે સ્નેહીના રસપૂર્ણ હદો વચ્ચે આશ્રિત હોય એવી કલ્પના કરી શકાય છે. સ્મૃતિ, પ્રેમ તથા શ્રદ્ધાની અતિ દીર્ધ રજુ માબાપ અને પુત્ર વચ્ચે અવલંબિત છે અને તેજ શ્રાહાદિક સંપ્રદાય વડે સર્વાશે શાભિત છે. આ લઘુ ગ્રંથ જો કે એ વિષયના પ્રતિપાદનોર્થ રચાયેલો નથી તદપિ માતાપિતા તથા પુત્રના સંબંધમાં એ વિષે લગાર પ્રસાર કરવાનું સાહસ અસ્થાને નથી. સંસ્કૃત ભાષાથી સુવિજ્ઞાત થઇ આવા સંદિગ્ધ વિષયના સમાધાન શંકિત મનુષ્યએ કરી લેવાં અવશ્ય છે; કારણ કે અન્ય દેશોના વિદ્વાને પણ એ વાતનું સત્ય જાણવા યોગ્ય બનવા લાગ્યા છે. અધુના એક બે વાક્ય ભટ્ટ મોક્ષમૂલરના અહિં અમે ઉતારીએ છીએ.
"Almost every religion recognises them (Sraddhas ) as tokens of a loving memory offered to a father, to a mother or even to a child, and though in many countries, they may have proved a source of superstition there runs through them a deep well of living human faith that ought never to be allowed to perish.”
Max-Muller's India, What ean it teach us?
લગભગ સર્વ ધર્મો તેઓ (શ્રાદ્ધ)ને પિતા, માતા કે એક બાળકને અર્પિત પ્રેમમય સ્મૃતિના ચિન્હ તરીકે માને છે; અને જે કે ઘણા ખરા દેશમાં તેઓ કદાચ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
