________________
( ૫ )
गुरुणा चैव सर्वेषां माता परमको गुरुः ।
સર્વે પૂજ્યેામાં માતા પરમ પૂજ્ય સ્મૃતા છે. આવી રીતે માતાપિતાના જીવન સુધી તેને માન અને સાષ આપવા એ પુત્રને ધર્મ છે અને માબાપના અવસાન પછી પણ તેના સ્મરણને મનમાંથી અળગું કરવુ નહિ; પરન્તુ યાવજીવ તેના યશસ્વી કાર્યો સ્મૃતિમાં રાખવાં; તેની રહી ગયલી ઇચ્છાઓ સપૂણૅ કરવી ( A dutiful son should carry out his parents' dying wishes ). અને તેઓના આષ્ટિ તથા સંમત પથે વિચરવું; કારણકે પુત્રને ધર્મ ભાખાપના ભરણુથી કઇ પણ અંશમાં એછે! થતા નથી પરંતુ ઉલટા વધે છે. તેના મરણ પછી પણ પુત્રને માથે ઘણી ફરજો રહી જાય છે. પુત્રનું પુત્રત્વ પ્રસિદ્ધ કરતાં એક સાઁસ્કૃત કવિ વધે છે કેઃ—
जीवतो वाक्यकरणात् मृताहे भूरिभोजनात् । गयायां पिण्डदानेन त्रिभिः पुत्रस्य पुत्रता ॥
માબાપ જીવતા હોય ત્યારે તેઓની આજ્ઞાનુસાર વર્તન કરવાથી, મરણુ દિવસે બહુ બ્રાહ્માદિને ભાજન કરાવવાથી અને શ્રી ગયાજીમાં પિંડદાનથી એમ ત્રણ વડે પુત્રની પુત્રતા જળવાય છે. માબાપને પશ્ચિમ વિધિ પણ પુત્ર વડે તિરસ્કરણીય નથી. આ ઉપરથી એમ નથી સમજવાનું કે માબાપ જીવતા હૈાય ત્યારે તેને અનેક પ્રકારે દુઃખ દેઇ શકાય અને તેઓના મરણ પાછળ બ્રાહ્મણેાને જમાડવાથી, જ્ઞાતિ ભાજન કરાવવાથી અને શ્રાદ્દાદિક આચરવાથી તેના આત્માને શાન્તિ આપી શકાશે. શ્રાદ્ધ એ માત્ર માબાપના સ્મરણુને લંબાવવા અને તેઓના ઉપકાર તથા સુચરિતનું સ્ફુરણ કરાવવા માટેજ વિહિત છે. મામાપ જીવતા હાય ત્યારે તેનું મુખ પણ દીઠું ન ગમે અને તેઓના ગત થવા પછી લેાકાને દેખાડવા માટે શ્રાદ્ધાદિક ક્રિયા કરવી એ કેવળ નિરર્થકજ છે. એથી ઉભયને લાલ શા? કાઇ માણસને ખૂબ માર મારી અધમુઓ કરી નાંખી છેલ્લે તેની સામે એ હાથ જોડી ક્ષમા માગવી એથી શા ફાયદા હાંસલ થઈ શકે તેમ છે? આવા બાહ્યાચારથી માર મારનારા પાપથી મુક્ત થતા નથી કે માર ખાનારાની પીડા ઓછી થતી નથી. તે તે માત્ર ધા ઉપર મીઠું ભભરાવવા જેવુ થાય છે. માખાપના જીવનને દુઃખેાથી કલુષિત કરનારા કુપુત્ર તેા એ પવિત્ર ક્રિયા કરવાની મહેનત ન ઉઠાવે કે ઉઠાવે તે બધું સરખું જ છે; માબાપની જિજીવિષાને ક્લેશમયી કરવાનું પાપ વદ્મહેવું મણિતિ એના જેવું થાય છે. મહર્ષિ સ્વામી શ્રીદયાનન્દ પેાતાના સત્યાર્થપ્રકાશમાં, જીવતા માબાપની અવગણના કરનારા અને પાછળથી શ્રાદ્ધ જેવી પવિત્ર ક્રિયાની મશ્કરી કરવા જેવુ સાહસ કરનારા પુત્રામાટે આવા ભાવાર્થમાં કહે छे लोगो अपना जीते हुवे मातापिताकी सेवा नहि करते; और मरे पीछे श्राद्ध क्रिया करके, उन्का श्रेय चाहते हैं ! सच तो यही है कि वैसे धूर्त જોગ માત્ર મિષ્ટાન્ન પડાનેજે લિયે યર્થે જામ તે હૈં. વાત ખરી છે. અંતરની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
