________________
( ૨ ). તેજ પુત્ર એ તેના પિતાને પુત્ર છે કે જે પિતાના અકર્તવ્ય તથા અવર્તનથી ખિન થતાં તેના પ્રત્યે સોદિત પૂજ્ય વૃત્તિ ધારણ કરી રહે છે અને મનમાં મા બાપ માટે કદિ પણ તિરસ્કારને અવકાશ નથી આપતે, કારણ કે પુત્ર મહા દુષ્ટ થયો હોય તોપણ પોતાના પુત્રનું માતાપિતા અનિષ્ટ ઇચ્છતાં નથી. આ ઉપદેશ કેટલો બધે આદરણીય છે? આજે સરલ આચરણ કરીને રહેનારા મા બાપને પણ પુત્ર તરફથી જ્યારે તિરસ્કાર મળે છે ત્યારે અતિ ધી અને હઠી માબાપના હુકમ ઉઠાવવામાં અને તેને સંતોષ પમાડવામાં ઉદ્યત પુત્ર દુર્લભજ હશે!* આજે કઈ માતા છાતી ઠોકીને કહી શકશે કે હું શ્રવણ, રામ કે એવા પુત્રરત્નને પેદા કરવા સમર્થ છું? આપણે વિવાહપદ્ધતિ તથા સંતતિ ઉત્પન્ન કરવાના પ્રકારે વેદવિધાનથી એટલા બધા વેગળા ગયા છે કે તેને પાછા વેદ આદેશની સીમામાં લાવી મૂકવા એ બહુ કઠિન છે. માત્ર કામવાસનાથી થયેલ દંપતી સંગ કમી પ્રજાને જ ઉત્પન્ન કરે છે અને ભક્તિ, શ્રદ્ધા, વીરતા, કીર્તિ, શ્રી, વાચા, સ્મૃતિ, મેધા, ધતિ, ક્ષમા ઈત્યાદિ ગુણે જે પુરૂષોમાં સ્વભાવસિદ્ધ રીતે ઝળકી રહેલા છે તેનાં રૂડાં ચરિતાની કલ્પના સુપુત્ર કે સુપુત્રની ઇચ્છા રાખનાર માબાપોએ કરવામાં આરૂઢ રહેવું. આ હેતુ કે ઉદેશને પ્રધાનતા આપી વર વધૂએ પિતાની કામવૃત્તિને એવી ગુણસંપન્ન સંતતિ લભ્ય કરવામાં ખેરવી, ને તેમને અવશ્ય ખાત્રી થશે કે એ પ્રકાર સદૈવ વિજયી નિવડે છે. પોતાના બાપના કે માના પોષણ નીચે રહીને જે પુત્રે વિદ્યા અને સગુણ સમ્પાદન કરેલા હોય છે અને પોતે જ્યારે વય થતાં કમાવા માંડે છે ત્યારે જે પુત્ર પિતાના માબાપને વિસ્મરી જાય છે અને એમ માને છે કે મારે ઉદય મેં પિતેજ કરેલ છે, તે પુત્ર અતિ ગંભીર પાપને ભાગી થાય છે. અરે એક પળી પણ પાણી પાનારના ઉપકારમાં આપણે તેને શતધા ઉપકાર કરવા જોઈએ એવું શાસ્ત્રનું વચન છે તે માબાપ કે જેના ઉપકારે અસંખ્ય છે તેની પ્રત્યુપકૃતિ કેટલી મોટી હોવી જોઈએ? જે પુત્ર પોતાના સારા થવા પછી માતાપિતાની મહત્તા ઘટી ગઈ એમ માને છે તે સ્વરક્તજ + ધિક્કાર કરે છે. એક નોકર પિતાના ભર્તાની થોડા વર્ષમાત્ર ચાકરી કરે છે પણ તે સંકટના સમયમાં પોતાનું જીવન અપ ઋણમુક્ત થાય છે. એક શ્વાન એક રોટલાને કટકો ખાઈને દાતાનો ઉપકાર ભૂલતો નથી, ત્યારે મનુષ્ય લકમાં જન્મ, વિદ્યા, પિષણ, બુદ્ધિ, એ સર્વના
*તના માતુ પિતુ પનારા, દુર્રમ કરની ચણા1 તુલસીદાસ. + અંજાિત રમવતિ મિાયા आत्मा वै पुत्र नामासि संजीव शरदः शतं ॥
ભાવાર્થ –હે પુત્ર, તું મારા પ્રત્યેક અવયવ તથા હૃદયથી ઉત્પન્ન થાય છે. પુત્રનામથી મારું સ્વરૂપ છે. તે તું સો વર્ષ જીવ.અંગ્રેજીમાં પણ આવી કલ્પના છે કે
The child is Father to the man. પુત્ર એ પિતાનું સ્વરૂપ છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
