________________
(૩૫)
સર્વ અર્થને સંપાદન કરી શકનારો આ દેહ જેણે ઉત્પન્ન કર્યો છે અને પિગે છે તેવા માબાપને બદલે કોઈ પણ મનુષ્ય સો વર્ષ જીવીને પણ વાળવા સમર્થ નથી. કદિ આ સંસારમાં એવા પ્રસંગે બની આવે કે માબાપોથી પુત્રાદિક દુઃખી થાય વા તેની આજ્ઞા પાળવાથી પુત્રને અલાભ કે અવિજ્ય પ્રાપ્ત થાય તો પણ ખરા પુત્રને એજ ધર્મ છે કે તેણે મા બાપના હિતકર કે અહિતકર, ખોટા કે સાચા વચનનું, પસંદ પડે કે ન પડે તે પણ પાલન કરવું. આના દાખલાઓ પ્રાચીન પુસ્તકોમાંથી અસંખ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. રામચંદ્રજીએ પિતા તરફથી વનવાસને હુકમ થતાં તે કેવી રીતે પાળ્યો હતે તેનું નિવેધક ચિત્ર સુપ્રસિદ્ધ આદિભૂત કવિ શ્રીમદ્ભાભીકિકૃત રામાયણમાં બરાબર દર્શાવવામાં આવ્યું છે. એ કથા આપણને શે ઉપદેશ કરે છે ? માત્ર એકજ કે માબાપની ગમે તેવી આજ્ઞાને વશ થઈ તેને સંતોષ સંપાદન કરવા એજ પુત્રને અનન્ય પરમ ધર્મ છે. માતૃભક્તિ, પિતૃભકિત, જ્યેષ્ઠબંધુ ભકિત, પતિભક્તિ ઈત્યાદિ ધર્મોનું વર્ણન રામાયણમાં બહુજ આકર્ષક અને સ્પષ્ટ રીતે કરવામાં આવેલું છે અને દરેક યુવકે હલકાળમાં પોતાના ધર્મના ઉચ્ચ સિદ્ધાન્તોથી વિનાત થવાને અને પોતાનું અખિલ જીવન સદ્દગુણોથી વિભૂષિત કરવાને એ અત્યુતમ પુસ્તકનું માત્ર વાચનજ કિન્તુ અધ્યયન પણ કરવાનું ચૂકવું નહિ જોઈએ. પિતા એ પ્રજાપતિની મૂર્તિ છે. માતા પૃથ્વીની મૂર્તિ છે અને તેઓને પ્રિય એવા કાર્ય આચરવાથી એક પુત્રનું વાસ્તવિક તપ ત્યાં જ સંપૂર્ણ થાય છે. એક પુત્રને માટે માબાપની સેવા સિવાય બીજી કોઈ વિદ્યા નથી, બીજું કોઈ તપ નથી, બીજું કઈ કર્તવ્ય નથી, એ બસની સેવામાં સર્વ કર્મની સમાપ્તિ થઈ જાય છે એવું શાસ્ત્રનું વચન છે. હર કોઈ પ્રાણીની સેવા કરવી એ પણ કાંઈ ઓછો ધર્મ નથી.
सेवाधर्मः परमगहनो योगिनामप्यगम्यः । સેવા ધર્મ બહુ ગહન. ગિઓ પણ તેનું યથાક્રમ પાલન કરી શકતા નથી. આ માત્ર એક નીતિનું તત્વ છે અને ઋષિમુનિયે આટલાજ કારણથી - સેવાધર્મ વડે અન્ય મનુષ્ય પાસેથી સંતોષ સંપાદન કરવાના ગુણને ઇશ્વર પૂજનની સાથે સરખાવે છે.
येन केनाप्युपायेन यस्य कस्यापि देहिनः । - संतोषं जनयेद्राम तदेवेश्वरपूजनम् ।।
ભાવાર્થ-હે રામ, કોઈ પણ ઉપાય કરીને કોઈપણ દેહધારીને સંતોષ ઉપજાવે એજ પરમેશ્વરનું પૂજન છે.
કોઈ પણ દેહધારીને સંતોષ ઉપજાવે એ એક સામાન્ય અને સાધારણ નીતિની વાર્તા છે તે પછી અમુક ઉપકારક અને તેથી પણ અધિક માબાપ જેવા ઉપકારક તરફથી સંતોષ મેળવવાની ફરજ સવશે એક પુત્રપર અવલંબે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
