________________
( ૩૧ ).
આ ક્રમ સર્વત્ર ચાલુ છે. કર્મને પ્રભાવ એ જ છે. જે જેવું કરે છે તેને તેવું વિધાતવશ થઈ ભોગવવું પડે છે. દશરથે એક દંપતીને તેના પ્રાણ સમાન પુત્રને વિયાગ કરાવ્યો તો પિતાને પણ પુત્રવિયોગ સહન કરે પડ્યો. એ કથા સર્વથી સુવિદિત છે, તેમ જે પુત્ર પિતાના માતાપિતાને ખેદ કરાવે છે, તે પુત્રને તેના પુત્ર ખેદ ઉપજાવશે, એ નિશંક છે. આ નીચ શ્લેક આપણને કે એને ભેદ ખુલે કરે છે!
अपुष्ट्वा पितरौ पुत्रो भवेद् वन्ध्यो जरान्वितौ । संततिर्यदि हीनायुः शत्रुवद् वर्ततेऽथवा ॥
જાગ્રસ્ત માબાપનું પિષણન કરનાર પુત્ર વધ્ય થાય. જે તેને સન્તાન ઉત્પન્ન થાય તો તે અલ્પાયુ રહે અને જે તે જીવે તો શત્રુસમાન વર્તન કરે.
કુદરતી નિયમોથી આ કની સત્યતા પ્રતીત થઈ શકે એવી છે. માબાપનું જે પાલન ન કરે તે પુત્ર વધ્ધ થવો જ જોઈએ, કારણ કે તે પોતાના માબાપને સંતતિસુખ આપી શક્યો નથી, તેથી તે પણ સંતતિનું સુખ લેવાને યોગ્ય નથી. કદાચ તેને પુત્રાદિક જન્મે છે તે છેડે કાલાજ છે અને સંતતિ વિયેગના દુ:ખનું તેને ભાન કરાવે, કારણ કે તે પુત્રે પિતાના માબાપને પણ દુખને અનુભવ કરાવ્યો છે. જે તેના સંતાને લાંબું આયુષ્ય કાઢે તો તે તેની સાથે દુશ્મનની પેઠે ચાલ ચલાવે, કારણ કે તે પુત્ર પોતાના માબાપને લવલેશ સુખ નથી આપ્યું પણ શત્રુની પેઠે રાવરાવ્યા છે. આ શ્લેક કાલ્પનિક નથી, તેને પ્રત્યક્ષ અનુભવ આપણે સંસારમાં લઈ શકીએ તેમ છીએ. પુત્રના સંતાપથી દગ્ધ થયેલા માતાપિતાઓને પૂછી જુઓ, વાંઝીઆ સ્ત્રી પુરૂષોને પૂછી જુઓ, જે દંપતીના છોકરાં ઝાઝું જીવતાં ન હોય તેને પૂછી જુઓ–તમને જણશે કે આવા મા બાપ કે દંપતી પોતે જ પોતાના માબાપ પ્રત્યે તિરસ્કાર ધરાવનારા છે. જેવી ઈચ્છા આપણે બીજા તરફથી રાખીએ તેવું જ આચરણ આપણે આપણું પ્રથમ કરવું જોઈએ. જો તમે ઈશ્વર પાસેથી માયા અને પ્રેમ ઇચ્છે તે તમારે ઈશ્વર પ્રત્યે પ્રેમ અને માયા રાખવા જોઇશે. જો તમે તમારા બંધુ તરફથી સારા આચરણની આશા રાખે તે તમારે પ્રથમ તેઓ તરફ સારી વર્તણુક ચલાવવી જોઇશે; તેમજ જે તમે એમ ઇચ્છે કે અમારી સંતતિ અમારા હુકમ મુજબ ચાલે ને અમારું કહ્યું કરે તે તમારે તમારા માબાપના હુકમ પ્રમાણે ચાલવાની અને તેઓનું કહ્યું કરવાની પ્રથમ ફરજ છે. જો કે તેથી એમ હું કહેવા નથી માગતો કે જેટલા લોકે આ પૃથ્વીની પીઠપર વધ્યા છે, જેટલાનાં છોકરાં જીવતાં નથી અને જેટલાઓનાં સંતાને શત્રુ સમાન વર્તે છે તે બધા જ માતપિતૃહી છે, પરંતુ એટલું તો ખરું કે માતૃપિતૃહી પોતે માતા પિતા તરીકે કદિપણ સંતોષ અને આનંદ મેળવી શકતા નથી.
“Do unto others as you would wish them to do to you” આને અંગ્રેજીમાં The golden rule સોનેરી સિદ્ધાન્ત કહે છે. એનો
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
