________________
શાન્તિનાથ ભગવાન પૂર્વભવ આચાર્ય શ્રી શીલચંદ્ર સૂરિજી મહારાજ
શ્રી શાતિનાથ ભગવાનના ચોથા ભવના કશાનક-ચિત્રો શ્રી શાન્તિનાથ ભગવાનના ચોથા ભવમાં વૈતાઢ્ય ગિરિના રથનુપૂર ચક્રવાલ નગરમાં અર્કકિર્તી રાજાની જ્યોતિર્માલારાણીની કુક્ષિએ પુત્ર તરીકે અવતર્યા, અમિતતેજ તેમનું નામ પાડવામાં આવ્યું. સત્યભામા દેવલોકમાંથી ચ્યવન પામી જ્યોતિર્માલાની જ કુક્ષિએ સુતારા નામે પુત્રી તરીકે આવતરી. સુતારાના લગ્ન ત્રિપુષ્ટ વાસુદેવના પુત્ર વિજય સાથે થયા. તે વિજય અભિનંદિતા રાણીનો જીવ હતો. અને કપિલ બ્રાહ્મણ વૈતાઢ્ય ગિરિમાં અશનિઘોષ વિદ્યાધર તરીકે થયેલો.
અશનિદોષ વિદ્યારે પોતાના પૂર્વભવની પ્રિયા સત્યભામા જે હાલમાં સુતારા તરીકે છે તેને નિહાળા તેના પ્રત્યે આસક્ત બની વિદ્યાના પ્રભાવે માયાવી હરણનું નિર્માણ કર્યું. સુતારાનો પતિ જ્યારે આ હરણને પકડવા દોડ્યો ત્યારે અશનિઘોષે સુતારાનું અપહરણ કરી એને સ્થાને કૃત્રિમ સુતારાને અસલની જગ્યાએ ગોઠવી દીધી.
શ્રી શાન્તિનાથચક્ઝિચિત્રપફ્રિકા
આચાર્યશ્રી શીલચન્દ્રસૂરીશ્વર લઘુચિત્રપટ્ટિકાના ચિત્રો થોડામાં ઘણું કહી દેતા હોય છે. તેમાં કથા અને કલાનો સંગમ હોય છે. શાન્તિનાથ ભગવાનના ભવોના નાના ચિત્રોમાં ગાગરમાં સાગર'ની જેમ અનેક કથા-રત્નો છુપાયેલાં છે, તે શોધવા માટે મંથન કરતાં આવડી જાય પછી મથવું પડે નહીં. આચાર્ય મહારાજશ્રીએ જે રીતે આસ્વાદ કરાવ્યો છે તે, વાચક માટે અભ્યાસ-પાઠ સમો બને છે. આ પ્રકાશન થયું ત્યારે આચાર્યશ્રીની કલા દૃષ્ટિની રસિક વાચકોએ ખૂબ પ્રસંશા કરી હતી. કલા પારખવાની આવી દૃષ્ટિ કેળવાયા પછી આવા વિશિષ્ટ ચિત્રો અને તેમાં ચિત્રકારોએ આરોપેલી ખૂબીઓ ઓળખવા-પરખવા તેમજ સમજવા-માણવા સામાન્ય દર્શકને પણ આસાન બની જશે. અહીં સંપુટનાં ૩૩ ચિત્રોમાંથી અહીં આઠ ચિત્રો આચાર્યશ્રીએ કરાવેલા આસ્વાદ-સહ રજુ થયા છે. - સંપાદક
ચિત્રખંડ-૬- ચિત્રખંડ-૬માં, સૌ પ્રથમ બેઠેલા દેખાય છે તે રાજા શ્રીવિજય અને રાણી સુતારા છે. તે પછી સોનેરી ટપકાંવાળું હરણ છે, જેના પસ સુતારાની નજર મંડાયેલી છે. ત્યાર પછી ક્રમશઃ, તે ભાગતાં હરણને પકડવા દોડતો શ્રીવિજય; તેની પીઠ પાછળ સુતારાનું અપહરણ કરીને તેને વિમાનમાં લઈ જતો વિદ્યાધર રાજા અશનિઘોષ; સુતારાને થતો સર્પદંશ; મૃત સુતારાની સાથે ચિતામાં પ્રવેશવા જતો શ્રી વિજય અને ચિતાને કળશજળ વડે ઠારતા બે મનુષ્યો ચિતરેલા છે.
અહીં ચિત્રકારે રાણી અને હરણની મધ્યમાં એક વૃક્ષ દર્શાવીને ઉપવનનો ખ્યાલ આપ્યો છે. હરણ અને તેની પાછળ પડેલા શ્રીવિજયને જોઈને, દર્શક. તે બન્ને હરણવેગે દોડી રહ્યા હોવાનું માનવા લાગે છે, અને તેમાં પણ, હરણના પગ આગળ નાનામોટા વૃક્ષ આલેખવાનો આશય “હરણનો ઈરાદો રાજાને ઊંડા જંગલમાં ઉપવનથી દૂર દૂર, લઈ જવાનો છે' એવો હોવાનો સમજાતા જ, ચિત્રકારના અભિવ્યક્તિનૈપુણ્ય પ્રતીકોના સંકેતથી ઘણું બધું કહી દેવાની આવડતને દાદ આપવા મન નથી રોકી શકાતું. સુતારાને અપહરી જતા અશનિઘોષના વિમાનને ભૂમિથી અધ્ધર દેખાડીને વિમાનની વેગીલી ગતિને પણ જાણે કે વાચા આપી છે.
લીલો ઊડતો પક્ષિસર્પ (યા કુફ્ફટ સર્પ) પુરાણકથાઓનું વિશિષ્ટ પ્રાણી-પાત્ર છે. એના શરીરનો આગળનો ભાગ કૂકડો કે એવા પંખી જેવો અને પાછળનો ભાગ સર્પાકાર હોય છે.
અહીં તો સર્ષે ય કૃત્રિમ હતો અને તેના દંશથી મરણ પામનાર સુતારાય કૃત્રિમ હતી. શ્રીવિજયને છેતરવાનો માત્ર કીમિયો જ હતો.
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ - ૨૦૧૮ | ૧૯
