________________
ni In The nhi
, LL
કળા જ નહીં પરંતુ શિલ્પકળા, ચિત્રકળા, કાષ્ઠકળા, લેખનકળાદિ માટી, ગુંદર, ગોળ તથા નૌસાદર ક્ષારનું મિશ્રણ તૈયાર કરી પછીની અન્ય કળાઓને વિકસાવવામાં પણ જૈન શ્રમણોએ તેમજ મદદથી તે ચિત્રમાંના ઈચ્છિત ભાગને ઉપસાવાય છે. પછી શ્રેષ્ઠિઓએ તેવો જ સુંદર પુરુષાર્થ કર્યો. સાંપ્રદાયિકતાના બંધનોને ઉપસાવેલો તે ભાગ સૂકાઈ જતા તેની ઉપર બે વાર પીળા રંગનો દૂર કરી, ઉદારચરિત થઈ તેમણે આ કળાઓને પોષી તેના સર્વોચ્ચ હાથ મારી સોનાના વરખના પાના તેના પર લગાડાય છે. અને શિખર સુધી પહોંચાડી. આબુ-દેલવાડાના દેહરા, ઉસ્તાદ છેલ્લે પીંછીની મદદથી ચિત્રના શેષ ભાગોમાં રંગપૂર્તિ કરી આઉટ શાલિવાહનના ચિત્રો, ખંભાતના પાર્શ્વનાથ પ્રભુના જિનાલયના લાઈન દ્વારા ચિત્રના અંતિમ તબક્કાને પૂર્ણ કરાય છે. વિશેષ કરી કાષ્ઠશિલ્પો તેનો બોલતો પૂરાવો છે.
આ પ્રકારનું કામ વેલ-બુટા કે કૂલ-પાંદડાદિ પ્રાકૃતિક ચિત્રણમાં, ઉતાચિત્ર નિર્માણના તબક્કા
અથવા સ્ત્રી-પુરુષો કે દેવ-દેવીના અલંકારો કે વસ્ત્રાદિતા છેડામાં અન્ય ચિત્રકળાની જેમ આ ચિત્રનું કામ પણ કેટલાક તબક્કામાં વિગેરે તથા સિંહાસન, ચિત્રબોર્ડરાદિમાં જોવા મળે છે. કરવામાં આવે છે. સૌ પ્રથમ તેમાં કુદરતી લેપદ્રવ્યથી કે ઘસીને ચિત્રભૂમિને સપાટ કરવામાં આવે છે. ત્યારપછી ઈચ્છિત ચિત્રનું પ્રમાણ લઈ ચિત્રભૂમિ પર તેનું કાચુ ચિત્ર દોરવામાં આવે છે. ‘અકબરા' નામના ત્યારપછીના સ્તરમાં ચિત્રને અનુરૂપ રંગપૂર્તિ કરી ચિત્ર સુકવી દેવામાં આવે છે. તે સૂકાઈ ગયા બાદ ચીકણી
પ્રાંતે પ્રસ્તુત લેખનનું મૂળ અમારી રાજસ્થાન વિહારયાત્રા છે. પૂ. ગુરુ મ.સા.પુ.આ.શ્રી. વિજયસોમચંદ્રસૂરિજીની નિશ્રામાં અમે પ્રાય: ૭૦ જેટલા સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોએ રાજસ્થાનના કેટલાક તીર્થોની યાત્રા કરી. જિનાલયોથી મંડિત તે ભૂમિની જ્યારે અમે સ્પર્શના કરી ત્યારે અનાયાસ જ તે-તે તીર્થોની, ગામોની કોઈને કોઈ ઐતિહાસિક કે સાંસ્કૃતિક સામગ્રી અમને જડી આવી. તેમાંની કેટલીક સામગ્રીઓનું અમારા વડે સંકલન પણ કરાયું. તે સંકલનમાંની જ એક સામગ્રી તે ઉસ્તા ચિત્રકળાના ચિત્રો. અત્યારે પણ કદાચ સેંકડો ભાવિકો તીર્થયાત્રાએ જતા હશે. હજુય ત્યાં આવી ઘણી સામગ્રી પડી હશે પરંતુ સમયાભાવે કે તદનુરૂપ દૃષ્ટિના વૈકલ્યથી સામગ્રી હોતે છતે યાત્રાળુઓ તે માણી શકતા નથી. પ્રસ્તુત લેખ વાંચી, વિચારી તીર્થયાત્રાએ જતા ભાવિકો રઘવાટને છોડી દઈ તીર્થના બાહ્યાભંતર સૌંદર્યને માણે, તેમજ વડવાઓના દૂરંદેશિતા, ઉદારચરિતાદિગુણોને સમજી, જીવનમાં ઉતારી સ્વ-પરના કલ્યાણને સાધનારા બને એજ શુભેચ્છા.
DT THEાર
પ૪ | ઓગસ્ટ - ૨૦૧૮
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
પ્રબુદ્ધ જીવન
