________________
સંપ્રતિએ પોતાના જીવનકાળમાં જે સવા કરોડ જિનપ્રતિમાજીઓ ઉપકરણો, હાથમાં પુષ્પપુજાર્થે તાજાં પુષ્પોની કાષ્ટની ટોકરી, ભરાવી, તેમાં સુંદર મંત્રોચ્ચાર સાથે શલાકા વડે પ્રતિમાજીમાં પ્રાણ તેઓનાં વૈવિધ્યપૂર્ણ, આભૂષણો-કંદોરો, ટીકો, દામણી, પાયલ, પૂરતાં આર્યસુહસ્તિસૂરિજી અને પાછળ તેઓનાં સહાયક મુદ્રિકાઓ, કંઠાભરણ, કર્ણફૂલો તથા વસ્ત્રસજ્જામાં ચિત્રકારે મહાત્માનાં મુખ ઉપર પણ છવાયેલી પરમ આનંદની લ્હેરીઓ! રાખેલા બંનેના દરજ્જાના સ્તર પ્રમાણેનાં સૂક્ષ્મ ફેરફારો પણ
ઘણીવાર વિચાર આવે કે તે સમયનાં ચિતારાઓ કેટલા બધા ભાવકની નજરમાં નોંધાયા વગર રહેતા નથી. સામે જ મહાતેજસ્વી નિપુણ હશે કે જૈન શ્રેષ્ઠીઓ કે મુનિભગવંતો સમીપેથી પ્રસંગની નાના બાળકનું સ્વરૂપ ધરીને દેવલોકથી ધરિત્રી ઉપર પધારેલ, કથા સુણીને તે કથાને યથાતથ ચિત્રોમાં અવતરિત કરી, ભાવકે પોતાના હવે પછીનાં જન્મમાં થનાર માતારૂપે વામાદેવીનાં દર્શન અનુપમ ભાવોન્માદ જગાવી શકવા સમર્થ બનતા હતા!
કરી પુલકિત થઈ વિસ્મય પામતા અને ધન્યતા અનુભવતા. ચિત્રહ્મક ૨:
પ્રભુપાર્શ્વનાં મુખ ઉપરનાં વિભિન્ન ભાવો ઉપસાવતી રંગપીંછીને ધન્ય છે! બાળકની કુતુહલભરી દ્રષ્ટિમાં જ કેટકેટલાં અરમાન ઉતરી જાય તેવું ઉત્તમ ચિત્રકામ છે આ. ચિત્ર ક્રમાંક ૩:
લીલોછમ્મ મેરુ પર્વત, શિખર ઉપર ઈન્દ્રનું સિંહાસન, તેમાં આરુઢ થયેલ કેન્દ્રનાં હીરાજડિત મુગટ-કર્ણકુંડળો-બાજુબંધકંઠહાર. ઈન્દ્ર તરીકેના વિશેષાધિકાર તરીકે પોતાના કરદ્વયહસ્તસંપૂટમાં બિરાજીત તાજાં જ જન્મેલા, ત્રણ જ્ઞાનનાં ધણી શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા, બાલીવયનું એ ભોળું સ્મિત, તેઓની કુમળી ત્રીજા ચિત્રનું ટૂંકાણમાં નિરૂપણ સમજીએ તો પ્રથમ ભાગમાં આખી પલાંઠી તથા ઈન્દ્રમહારાજાની અર્ધપલાંઠી, પાછળ રહેલ
નજરે ચડે છે શ્રી નાભિરાજા દ્વારા ઈક્વાંકુ વંશની સ્થાપના, બીજાઆભાવલય, તેઓનાં અલંકારો, પ્રભુજીને સ્નાન કરાવવા ઉત્સુક ત્રીજા નાનકડા ભાગોમાં દર્શાવાયું છે ત્રીજા આરાનાં એ કાળે થયેલા અનેક દેવો, તેઓનાં વસ્ત્રાભૂષણો, હાથમાં કળશો, તેમાંથી વહી
નર યુગલિકનું અકાળ મૃત્યુ અને ‘યુગલિકમાંની આ એકલી નારી રહેલી જળધારાની શિકરો... ઉપરથી ઉતરી રહેલા અનેક
સુનંદાનું હવે શું થશે?' તે પ્રશ્ન લઈને નાભિરાજા સમક્ષ દેવવિમાનો અને તેમાં વિરાજીત કળશાધારી દેવો, પોતાનો ક્રમ
રાજ્યસભામાં ઉપસ્થિત નગરજનો અને ચિત્રનાં અંતિમ ક્યારે આવે તેની વાટ જોતાં અન્ય દેવો, પરિસરમાં ઉગેલાં રક્ત
ચોથાભાગમાં પુત્ર ઋષભ સાથે સુનંદા અને સુમંગલા એમ બંનેનાં અને શ્વેત રંગી કમળપુષ્પો, નભના વાદળો, દૂરની ગિરિમાળાઓ વિવાહ કરાવતા નાભિરાજા તથા બાહ્મણો, અતિથિઓ, અને દેવવિમાનોનાં આવાગમનથી થઈ રહેલું વિવિધરંગી
નગરજનોનું આબેહૂબ ચિત્રિકરણ થયેલું છે. પ્રસન્નતાચ્છાદિત આકાશ...
ચિત્રો આપણને ઘણું કહી દેતાં હોય છે. અને આમ ચર્મચક્ષુ આ જ ચિત્રનાં અન્ય ભાગમાં દૂર રહેલ નાનકડાં જિનાલયમાં
દ્વારા ચિત્રો જોતાં જોતાં દ્રષ્ટિ ખૂલતી જાય અને ભાવવાહી રસદર્શન શોભતું ધવલ જિનબિંબ, પ્રભુજીની અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરવા જઈ
કરતાં આંતરચક્ષુ ખૂલી જાય તો આપણું જીવન ધન્ય બની જાય! રાગ રહેલાં અશ્વસેન રાજાનાં મહારાણીશ્રી અને અનાગત જન્મનાં માતા પીતીને તિગમાં પરિવર્તિત થઈ જાય! વામાદેવી, રાજસેવિકા, બંનેનાં હસ્તમાં રહેલ પૂજાની સામગ્રીના
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ - ૨૦૧૮ | ૭૭
