________________
આ શૈલીના મુખ્ય લક્ષણો ડૉ. મોતીચંદે (કલાનિધિ અંક ૧, વાચસ્પતિ નૈરોલાના મતે જૈન ચિત્ર શૈલિમાં આંખોની વિશિષ્ટ વર્ષ ૧, ૨00૫ વિ.સં.) આ પ્રમાણે જણાવ્યા છે.
રચના જૈન પ્રતિમાઓના ચક્ષુનિર્માણની દેન છે. (૧) રવાની નાદ નિવટની દુરૂં માઁ, (૨) પરવત ભાવારી (જુઓ ભારતીય ચિત્રકલા પ્ર. ૧૩૯-૧૪) જે ક્રિય જૈવનિતા વાળની રેવા (૩) ગુણીની તાડપત્રીય ચિત્રોમાં મુખ્યત્વે પીળો રંગ અને સોનીરી રંગ ના, (૪) રોટરી દુહી (૧) મુદે gઈ હાથ તથાણંડી g ગુનિય (૬) વાપરવામાં આવ્યો છે. મારુતિરુપ સે મરી છાતી (૭) રિવનીને વશ તર૫શુ-પતય પોથી ઉપર રાખવામાં આવતી લાકડાની પાટી ઉપર પણ સુંદર #ા બનેવર (૮) મનોરલેિરવાથી (૧) પ્રાકૃત વ્યૉ વી મf (૧૦) ચિત્રકામ થયું છે. इकट्टा धरातलपर अनेक दृश्यों का अंकन (११) पंदरवी शताब्दी के
પંદરમી સદી પછીની સચિત્ર પોથીઓમાં ચારે બાજુની કિનારો अंतिम चरण को लेकर १६वीं शताब्दी तक हाँसियों का अलंकरण और ।
(બોર્ડર) ઉપર પણ સુંદર ચિત્રો જોવા મળે છે. (१२) चटकदाररंगो तथा सोने का अत्यधिक प्रयोग.
તાડપત્રીય ગ્રંથોમાં દોરો પરોવવાની પદ્ધતિ હોવાથી વચ્ચેની તાડપત્રો અને કાગળ ઉપર ચિત્રકામ સહુથી પહેલાં જૈનગ્રંથોમાં જ મળે છે.
संयशावर इधानविधामलाममनमाध्यलियांयगनासका
જumanકરાઈસમા, ચી || कालिकावार्थकाममाया
jani/artiRTHilliIT IT'/'વરની આ લE!
Thi પીને Tધી | TT TT TT I
सारिमायामानवियन ની ર (TRIFT THRી
જગ્યા કાણા માટે છોડવામાં આવતી પાછળથી કાગળની પ્રતો પર
લેખન શરૂ થયું ત્યારે કાણું પાડવાનું ન હોવા છતાં વચ્ચે જગ્યા શ્વેતાંબર જૈન જ્ઞાનભંડારોમાંથી કલ્પસૂત્ર અને કાલક કથાના
છોડવાની પરંપરા કાયમ રહી અને એ જગ્યા એવી રીતે છોડવામાં સચિત્રગ્રંથો વિપુલ પ્રમાણમાં મળે છે. દિગંબર જૈન જ્ઞાનભંડારોમાં
આવતી કે વચ્ચે છત્ર કે કમળ કે સાથિયાની આકૃતિ ઉભરી આવે. યશોધરચરિત્રની સચિત્ર હસ્તપ્રતો મોટી સંખ્યામાં મળે છે. જૈન
- મુનિ કાંતિસાગરજી એમના લેખ જૈનો દ્વારા પલ્લવિત ચિત્રકલા કલાકારોએ વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના ગ્રંથ આધારિત પ્રસંગોનું પણ ચિત્રણ (તિ
' (વિશાલભારત ડિસે. ૧૯૪૭ ના. ૪૦ અંક ૬ ક. ૩૪૧-૮) માં
જણાવે છે કે - તાડપત્રીય ગ્રંથોની લંબાઈ દોઢ ફુટથી ચાર ફુટ સુધીની હોય છે
___कल्पसूत्र की एक प्रति जो अमदावादमें सुरक्षित है... भारतीय પણ પહોળાઈ બેથી અઢી ઈચ આસપાસ જ હોય છે. આટલી ઓછી
नाट्य, संगीत और चित्रकला, तीनों दृष्टियों से उसका स्थान अपूर्व है। જગ્યામાં ચીતરેલા ચિત્રોની સૂક્ષ્મ રેખાઓ કલાકારના કૌશલને
इन चित्रों में राग-रागीनी, मूर्दना तान आदि की योजना संगीतशास्त्र के ઉજાગર કરે છે.
अनुसार है, और आकाशचारी, पादचारी, भोमचारी वगेरह भरतमुनि के
नाट्यशास्त्र में वर्णितनाट्य के विभिन्नरुपबडे ही भावपूर्ण है, प्रत्येक की flag!dM THIS TILAul
मुखमुद्रा उनके हृदयगत भावों का स्पष्टीकरण करते हुए विविधरुप કામવાવાવાળી સ્ત્રી પર પણ
उत्पन्न कर साधारण मानव को भी अपनी ओर आकृष्ट करती है। यही માધિ પાત્તાપ્રવાસી
उक्तप्रतिकी कुछ विशेषताएँ है।" | નર્મદા પ્રસાદ ઉપાધ્યાય એમના ગ્રંથ જૈન ચિત્રાંકન પરમ્પરા
(પ્ર. ૨૦૨માં) લખે છે કે2 દિકરી ટીકા કgધારેક વESી :
"जैन 'कल्पसूत्र' की सबसे पुरानी सचित्र प्रति का संदर्भ चौथी
शताब्दी ईसापूर्व का है। यह कहा जाता है कि यह प्रति संभवतः अभी बसनेमामधागनियों
किसी नाहर परिवार में है।" सखावहाबीररममा मायामानकामासाहासनमणमामामाकमिलामा
ઇતિહાસ અને કલાના અદ્ભુત સંગમ જેવા વિજ્ઞપ્તિપત્રો જૈન ચિત્રકારોની અદ્ભુત દેન છે. પચ્ચીસ કે પચાસ ફુટ લાંબા અને
mયારેયaria Tw रसायासाबमामासक्ष વિER काश्थिबहानांसमवायखलझाएका रसीयारकणीकामावरमरियाणदिस्थापित निगमगधमहावीराममायनामिछातामा
ની મજા લે-ત્રમ ""
મ માયણ ના કાકાનન, વાડજ વાર મારા મા-
રાક ન જ
lifમ€TMs »Rega 3 BAરિણાWI; ;ામ //IT!Huત્રાઈ જ જરાક
* an at:-ચક્રોકોરિટier Win TaarI/YBતા ને દાદDBIrujlAD / Fri rahસાઢિયા!
मारपेयर पायानाचाकमासमा झामावियाबलमासमान मानिनधाराभिमायोग्णयबरखामानव ममतामणसिलाखम्हहिनिमाविमोनियमलापबारकाईकिमामा-NAMMAR साष्टामसावरक्षनिकालाणात समयमासमा
તથા પn I? - નામ:
જાણો -
પ૬ | ઓગસ્ટ-૨૦૧૮
'જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન
