________________
પ્રથમ નજરે એ ભગવાન બુધ્ધનું ચિત્ર હોવાનો ભ્રમ થયા વિના ન રહે. બુધ્ધની પ્રાચીન ચિત્રિત મુખાકૃતિઓને ઘણી મળતી આ ચિત્રની મુખાકૃતી છે, કોઈ એમ કહે કે બુધ્ધની આંખો ઢળેલી હોય છે, ને આમાં તો ખુલ્લી આપણી સામે જોતી હોય તેવી આંખો છે. પરંતુ આવું હોવા છતાંય બીજાં કેટલાંક તત્વો એવા હોય છે, જેના આધારે આવો શ્રમ સહજ રીતે થઈ જાય. દા.ત. "The Development of style in Indian Paintings" માં શ્રી કાર્ય ખંડેલવાલે મૂકેલા – ચિત્ર - ''અભિમાની રૂપી હાથી પર ચઢી બેઠેલા બાહુબલીને હાથી ઉપરથી નીચે ઉતારવા માટે સમજાવતી બે બીનો બ્રાહ્મી-સુંદરી નાં ચિત્રને ‘“મરુદેવી’'એવો પરિચય આપીને મૂક્યું છે. એવી જ રીતે ભારતીય જ્ઞાનપીઠે પ્રકાશિત કરેલા જૈન કલા અને સ્થાપત્ય''નાં ત્રીજા ભાગમાં ચિત્ર નં ૨૮ માં ''કલ્પસૂત્ર''માં એક ચિત્ર, સ્થવિરાવલીનો, રોહગુપ્ત મુનિના પરવાહી સાથેના વાદનો અને તે બંનેએ સામસામી પ્રયોજેલી પ્રતિસ્પર્ધીના સાત સાત વિદ્યાઓના પ્રસંગને દર્શાવતું ચિત્ર હોવા છતાં ત્યાં તે ચિત્રને
૧૦) શ્રી મહાવીર સ્વામી કેવળજ્ઞાન પામ્યા ૧૧) શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ
૧૨) પંચસૂત્ર તાડપત્રીય પોથીની પ્રતિકૃતિ - પાટણ ભંડાર બાકીનાં ચિત્રો શ્રી સારાભાઈ નવાબ -Jain PalntingsVolume|માંથી લીધાં છે.
‘‘ગર્દભિલ્લ અને કાલકાચાર્ય''નાં ચિત્ર તરીકે ઓળખાવ્યું છે. આ લેખનાં સંદર્ભ ગ્રંથો નીચે મુજબના છે. જેના આધારે આ માહિતી પ્રાપ્ત થઈ છે.
આમ પાલિતણા-કલ્પસૂત્રનાં ચિત્રોમાં બીજી ઘણી ઘણી વિશેષતાઓ છે. જેમ જેમ એનો અભ્યાસ થતો જશે. તેમ તેમ નવું જાણવા મળશે. આ કલ્પસૂત્ર પાલિતણાના શ્રી નેમિ-દર્શન જ્ઞાનશાળા ભંડારમાં છે.
a V
===
સર
પ્રબુદ્ધ જીવન
EET VIDE
स
|
ર
41 - - - -
Fer
> 'N'
h
૧)
૨)
જૈન ચિત્રકલા - Jain Paintings તસ્વીરો ની સૂચી
હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાન મંદિર - પાટલ ‘‘પંચસૂત્ર પ્રથમ’' –
૧)
સૂરિ પુરંદર
૨)
શ્રી હરિભદ્ર સૂરીશ્વરજી
‘પાઠશાળા પ્રકાશન''
કલ્પસૂત્ર
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
કલ્પસૂત્ર –
૩)
૪)
૫)
૬)
૭)
૮)
૯)
અરિહંત ભગવંતોને નમસ્કાર હો.
માતા-સરસ્વતી – '‘વાએસરી પુત્થયવાગ હત્યા’'
અચિંત્ય ચિંતામણિ સમાન મને અરિહંતનું શરણ હો સિધ્ધ ભગવંતનું શરણ હો.
સિધ્ધશિલા પર બિરાજમાન અરિહંત ભગવંતો
શ્રી વિજયસેનસૂરિ મહારાજ
કલ્યાણમિત્ર ગુરુ ભગવંતો – વાદી દેવસૂરિ મહારાજ ચંડકૌશિક ઉદ્ધાર
સૂત્રનો સારી રીતે પાઠ કરનાર, સાંભળનાર, સ્મરણ કરનાર શ્રાવક શ્રાવિકાઓ
૧) જૈન ચિત્રકલા – નિત્શયરા વિશેષાંક - વર્ષ ૨૫
૨) મધ્યકાલીન જૈન ચિત્રકલા – કુંદકુંદ જ્ઞાન પીઠ – ઈંદૌર-લેખક-કુમકુમ ભારદ્વાજ ૩) શ્રી પાટણ જૈન જ્ઞાનભંડાર – શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જ્ઞાન-મંદિર ગ્રંથો ૪) ‘‘પાલિતન્ના કલ્પસૂત્ર'' – વિશેષ પ્રકાશ – જૈન ચિત્રકળા -મુનિ શીલચદ્ર વિજય non ૯૩૨૪૧૧૫૫૭૫
હસ્તપ્રતોમાં છટાદાર અક્ષરોની આજુબાજુ રચાતા સૂશોભનોમાં વેલબુટ્ટા, અંકચિત્રો વગેરે
આચાર્ય શ્રી રાજહંસસૂરિ મહારાજ
પત્રાંક લખવા માટે બહુધા હાંસિયાની જમણી બાજુ નીચે કે ડાબી બાજુ ઉપર તે એક લખાતો અને તેની બાજુમાં જીવંત અને નાજુક પશુપંખીઓના ચિત્રો દોરાતા. તેમાં એટલું બધું વૈવિધ્ય જોવા મળે : જળચર, હથચર, ભૂચર જીવો, જલચર પશુઓ અને પક્ષીઓ ક્યારેજ માનવ આકૃતિઓ પણ દોરાતા. આ બધુ જોતાં જાણે સચરાસર વિશ્વને પોતાની ળામાં આરોપિત કર્યું ન હોય!
જૈન સાધુઓ તે સમયે ખુબ કળાપ્રેમી હતા. તે સમયમાં કળાપ્રેમ છલકાતો હતો! સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને જુની ગુજરાતી ભાષા પણ પોથીઓને ‘ચિત્રપોથી’ જેવા સજાવતા. એક ચિત્ર હજાર શબ્દોને મહાત કરે તેવી કળા વિકસી હતી. આજે પણ લેખ લખાણને સુશોભિત કરવાની આવી આકર્ષક પ્રથા ચાલુ રહી છે. વેલ, બુઢ્ઢા, બૉર્ડર તેમજ લખાણની આજુબાજુ તથા વચ્ચે પણ લહિયો તેમની નાજુક પીંછીથી (ક્યારેક તો એક જ વાળ હોય તેવી પીંછી!) કલાકારો અદ્ભુત કામો ઉપસાવીને દર્શકને ચકિત કરી દેતાં હોય છે.
ઓગસ્ટ – ૨૦૧૮ | ૬૫
