________________
चवले में देखना no ni s>
चोथा देवलोक मे देव बता
ભારતના શિલ્પ-સ્થાપત્ય અને ચિત્રકળાના વિકાસમાં રાજસ્થાનનો બહુ મોટો ફાળો છે. રાજસ્થાની ચિત્રકારોએ પોતાની આગવી ચિત્રશૈલીઓ દ્વારા પોતાની સ્વતંત્ર ઓળખ ઉભી કરી છે. વિશિષ્ટ દેહાકૃતિ, આકર્ષક વેશભૂષા, નયનાભિરામ રંગવિન્યાસ તેમજ તદનુરૂપ આભૂષણાદિના ચિત્રણ દ્વારા તે ચિત્રકારોએ જાણેઅજાણે પણ પોતની પ્રાંતિય સંસ્કૃતિનું પરિવહન કર્યું હોય તેવું તે ચિત્રોમાં અનુભવી શકાય છે. જોધપુરી, જયપુરી, મેવાડી, બુંદી, કોટા, નાથ દ્વારી વિગેરે ચિત્રશૈલીઓની જેમ બીકાનેરની પણ ‘ઉસ્તા’ નામે ઓળખાતી એક વિશિષ્ટ ચિત્રશૈલી છે. પ્રસ્તુતી લેખમાં આપણે તે ઉસ્તા ચિત્રશૈલીનો સંક્ષિપ્તમાં પરિચય જોઈશું. ઉસ્તા કળાનો ઈતિહાસ
नगरी में भारद्वाज नामक POLISH
બિકાનેરની ‘ઉસ્તા' ચિત્ર શૈલી
મુનિ શ્રી સંચમચંદ્ર મહારાજ
મૂળે આ કળાનો ઉદ્ભવ કયાં થયો? ક્યારે થયો? તેની અમોને જાણકારી પ્રાપ્ત થઈ શકી નથી. પરંતુ પ્રાયઃ વિક્રમની ૧૬મી સદી આસપાસ ઈરાન, મુલતાન, અફઘાનસ્થાન થઈ તે કળા ભારતમાં આવી તેવી નોંધ મળે છે. ત્યારપછી સમ્રાટ અકબરના શાસનકાળમાં બિકાનેરના રાજવી રાયસિંઘજી દ્વારા ‘શાહી ચિત્રકાર'ના બિરૂદનું પ્રલોભન આપી દિલ્હીથી ચિત્રકારોને બોલાવી અહીં બીકાનેરમાં તેમનો વસવાટ કરાવાયો. તે ચિત્રકારો પોતાના કાર્યમાં અતિ નિપુણ હોઈ ‘ઉસ્તાદ’ તરીકે ઓળખાતા જે સમય જતા ‘ઉસ્તા' એવા અપભ્રષ્ટ નામથી ઓળખાવા લાગ્યા. અંતે સમય જતા તે ઉસ્તા શબ્દ જ તેમની ચિત્રકળાની ઓળખ બન્યો.
તે ચિત્રકારોમાં ઉસ્તા અલિરાજ, શાહ મુહમ્મદ, મુહમ્મદ રુકાનુદ્દિન જેવા અનેક ખ્યાતનામ ચિત્રકારો થયા. વેલ-બુટ્ટા જેવા ૫૨ | ઓગસ્ટ – ૨૦૧૮
तीजा देवलोक में देव ह ।
DG ET
CCC+
पर नगर में दिन वा प Com
પ્રાકૃતિક ચિત્રણ ઉપર સુવર્ણના વરખથી કરાતી નકશી કરવામાં તેમની હથરોટી હતી. તેમણે વૈભવનું પ્રતિક ગણાતી આ કળાને રાજમહેલની છતો પર, દિવાલો પર, સ્થંભો પર તેમજ દરવાજાદિ સ્થાનો પર ચિત્રીત કરી. જેમાંની કેટલીક નકશીઓ આજે પણ બીકાનેરના અનુપ મહેલ, દરબાર હોલ, શીશા મહેલ, ડુંગર નિવાસ, સુરત વિલાસ જેવા પ્રાચીન ઐતિહાસિક સ્થાનો પર સચવાયેલી છે.
મહેલાદિના સુશોભન બાદ રાજા કર્ણસિંહ વડે સૌ પ્રથમ લક્ષ્મી નારાયણપ્રભુનું મંદિર આ ચિત્રકળાથી શણગારાયું ત્યારબાદ આ
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
પ્રબુદ્ધ જીવન
