________________
મેવાડના બે મહાન વીરોનાં બાવલાં બેસાડેલાં છે. નામો આ વિનયસેનસૂરિ વપIT B. પ્રમાણે લખેલાં વંચાય છે : નયમન, પત્તા, અકબરે ચિત્તોડગઢ ૨. વહિત વિવેકર્ષ રમાન પર સવારી માંડી, ત્યારે આ બે શરા રજપૂતોએ પોતાની સિવસ વરદ. ૩. વેગ
गुंहली करइहइ. ખૂંખાર વીરતા દ્વારા અકબરના દાંત ખાટા કરી નાખેલા. આમ
આ ચિત્ર જોતાં સમજી છતાં તેમની અપૂર્વ વીરતા અને પરાક્રમની એવી ઘેરી અને
શકાય છે કે અમારિપ્રવર્તન અમીટ છાપ અકબર પર પડી કે તે બન્ને વીર પુરુષોનેં મૃત્યુથી
જેવા મહાન ધર્મકૃત્ય માટેના તેને ભારે ઉગ થયો, અને તેમનું સ્મરણ કદી ન વીસરાય તે
ફરમાનનું પણ કેટલું બધું હેતુથી તેણે પોતાના રાજભવનના દ્વારે બે ભવ્ય હાથી
બહુમાન હશે કે વિવેકહર્ષ બનાવડાવી તે ઉપર તે બન્નેની મૂર્તિઓ મુકાવી હતી. તેનું જ
ગણ જાતે તે લઈને આગામી આ દશ્ય છે. આ પછી પાલખી અને હાથી સામસામાં
વિહાર કરીને ગુરુજી પાસે આવતાજતાં જોવાય છે. (ચિત્ર-૫), અને તેની નીચે શરૂ થાય
(દેવકા પાટણ) પહોંચ્યા છે! છે – બજાર. એક તરફ
અને ફરમાન પણ પોટલામાં નાનાર છે, અને તેની
બાંધીને નહિ, પણ ખાસ સેવકના શિરે ઉપડાવીને લાવે છે અને શ્રી સામી તરફ છે વઘુ .
ગુરુજીને પોતાના હાથે સોંપે છે! વાનાર ઢોલ-ત્રાસા
શ્રાવિકાઓ દ્વારા લાલ કંકુના સાથિયારૂપ ગહુલી (ચિત્ર-૭) સાથે હાથમાં
નોંધપાત્ર છે. માત્ર સાથિયો છે. ત્રણ ઢગલી કે સિદ્ધશિલા વગેરે કાંઈ ફરમાનનો રૂક્કો
જ નથી. નંદાવર્ત પણ નહિ. લઈને ચાલતા વાચક
પડખે કંકાવટીની થાળી છે. વિવેકહર્ષ છે. તેમની
અક્ષત (ચોખા) હાથમાં છે, પાછળ તેમના શિષ્ય
તેનાથી તે વધાવે છે. (ઉદાહર્ષ) તથા
ઉછળતા અક્ષત આલેખી શ્રાવ પણ છે. તે
બનાવીને ઉચારે પોતાની સમયનો મુનિવેષ કેવો
કમાલ દશાવી છે . હશે તેનો આ ચિત્રથી
શ્રાવિકાઓના સમૂહની અંદાજ મળી રહે છે.
પાછળ, ચિત્રમાળાની સત્વરે દશ્ય બદલાય છે. મંડપિકા છે, તેમાં વ્યાખ્યાનના
પૂર્ણતા થાય છે ત્યાં, વળી પાટલા પર શ્રી વિજયસેનસૂરિજી બિરાજેલા દેખાય છે. તેઓ
મંગલ વાદ્યો વગાડનારા હાથમાં પોથી લઈને વ્યાખ્યાન કરી રહ્યા છે, ત્યારે જ પંડિત
કલાકારો તથા નૃત્યકારની વિવેકહર્ષગણિ, પોતાના શિષ્ય સાથે, ચાઊસના મસ્તકે
મંડળી જોઈ શકાય છે. ફરમાન ઉપડાવીને ત્યાં પહોંચે છે (ચિત્ર -૬) અને ફરમાન
ઘેરા રંગો, પારદર્શી વસ્ત્રો, ઘેરદાર જામા, નાજુક ખોલીને વિજયસેનસૂરિગુરુને સમર્પણ કરે છે. તે સમયે ત્યાં મખાકતિઓ. પાતળપેટી નારીઓ અને તેમના બન્ને હાથમાં કાળો ઉપસ્થિત સાધુઓ, શ્રાવકો તથા સાધ્વીજી તેમજ ગહુલી કાઢતી કમતાવાળાં દોરા - આ બધાં મુગલ ચિત્રશૈલીમાં પણ ઉસ્તાદ શ્રાવિકાઓ-એ ચતુર્વિધ સંઘની વિવિધ ક્રિયાઓ તથા મુદ્રાઓ શાલિવાહનની કલમનાં આગવાં લક્ષણો છે. ખૂબ જ હૃદયાલાદકારી લાગે છે. ભ. વિજયસેનસૂરિજીની
ચિત્રમાળા પૂર્ણ થાય છે કે તરત જ વિજ્ઞપ્તિપત્રનું લખાણ શરૂ મુખાકૃતિ, ચિત્રપટને લાગી ગયેલા પાણીને લીધે જરા બગડી થા છે (ચિત્ર- ૮,૯), તેનો મૂળ પાઠ તથા તેનું લોકભોગ્ય સંસ્કરણ ગઈ જણાય છે, તો પણ તેઓનું સ્વરૂપ/આકૃતિ કેવાં હશે તેનો આ સાથે જ આપવામાં આવે છે, જે ઉપરથી વિજ્ઞપ્તિપત્રના આછો અણસાર તો આ ચિત્રાંકન થકી અવશ્ય સાંપડે છે. સ્વરૂપનો આછો પણ અંદાજ જિજ્ઞાસુઓને મળી શકશે. સમગ્ર ચિત્રમાં વંચાતા અક્ષરો આવા છે: ૧. ભટ્ટાર છીપૂ શ્રી
પ્રબુદ્ધ જીવન
'જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ- ૨૦૧૮ | ૩૭
