________________
श्री बाह बली स्वामी ने उपसी
શાંતિનાથ ચરિત્રમાં દસમાભવમાં મેધરથરાજાના ભવમાં એક કથા, તો પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષના મનના આવર્તનોની કથા પણ પારેવા માટે પોતાના પ્રાણનું બલિદાન દેવા તત્પર થયેલા ચિત્રરૂપે ઉપલબ્ધ થાય છે. મેઘરથરાજાનો શાંતવીરરસ ના ધર્મમાં અહિંસાધર્મ અને આવાં કથાચિત્રોમાં નવપદખારાધક શ્રીપાળ મયાશાના પણ શરણાગતના રાણા ધર્મની અપૂર્વ પ્રતિષ્ઠા કરે છે. અનેક ચિત્રો જોવા મળે છે. રજપૂતાના રૌઢીનો પ્રભાવ ચહન્ન કરતી પાર્શ્વનાથચરિત્રમાં બીજા ભવમાં હાથીના રૂપમાં કરાયેલી અપ્રમત્ત જૈનચિત્રકામાં મનોહર શૃંગાર ધારણ કરેલા આ ચિત્રોમાં પણ ધર્મસાધના અને ક્ષમાધર્મનો અલૌકિક ગુણ દર્શકચિત્તને 'તિયચની મુખમુદ્રની અલૌકિક શાંતિનું લણસ મોટેભાગે જોવા મળે છે. પણ આવી સમાલિ’ એવા વિસ્મય તરફ લઈ જાય છે,
બપ્રસિદ્ધ કશ્ચિકચાર્યકળામાં કર્તવ્યભાનથી પ્રેરિત વીર રસનો તીર્થકરચારિત્રોની સાથે
અનુભવ પણ જૈન પરંપરા જ પ્રભાવક મહાપુરૂષોના
માટે થોડો વિલક્ષણ બોધ ચિત્રો પણ જૈન મંદિરોમાં
જગાવે છે. સમાદિત્યચરિત્ર પામ્યા છે. પ્રથમ
ની '
અંતર્ગત યશીધરકથાના તીર્થકર ઋષભદેવના પુત્રો
ચિત્રો પણ અહિંસા ધર્મનો ભરત અને બાહુબલિના
બોધ જગાવે છે. રચય માટેનું ભયાનક યુદ્ધ
આવા તીઈ કરો, વીર, રૌદ્ર અને ભયાનક
મહાપુરુષોના ચિત્રોની સાથે રસની ભૂમિકા ઊભી કરે છે.
જ અનેક યંત્રો, સુમિત્રપરંતુ આ યુદ્ધની પ્રણે પોતાના
વર્ધમાનવિધાતા થશે તેમ જ જ મસ્તકનો લોચ કરતા
અધિષ્ઠાયક દેવી-દેવતાઓના બાહુબલિનું આંતરિક વીરત્વ
મનોહર ચિત્રોની પણ વ્યાપક ગદ્દ કરે છેએક વર્ષની
શુંખલા જૈનભંડારોમાં અતિ ગાય સાધના અને
ઉપલબ્ધ થાય છે. પરંતુ, આ વેલીથી વીટાયે બાહુબલિનું
ચિત્રશૃંખલાઓનું નિમિત્ત ચિત્ર સાધનાના મેરૂને
વિશિષ્ટ સાધનાપરક છે. અભિવ્યક્તિ કરે છે. આ
એમ છતાં, ચરિત્રના કેન્દ્રસાધનાના મેરમાં પ્રવેશેલી
સ્થાનમાં રહેલ ગૌતમસ્વામીની. અહંની કડકાઈનું માર્દવથી
મુખમુદ્રા ધર્મશાંતિનો બોધ પરિમાર્જન કરતી પ્રભુની
કરાવે છે, સંદેશવાહિકા તપસ્વી
વિવિધ તીર્થોના સાધ્વીઓ જાળી અને
પટચિત્રો પણ ભૌગોલિક રીતે સુંદરીના મધુર ભોંધ 'વીરા
દૂર રહેલા તીર્થનું સામીપ્ય મોરા ગજ થકી હેઠા ઉતરો' નો સંદેશ અનોખા દાશિલ્પાનો પરિચય પ્રેરે છે. આવા પદચિત્રો સાધકોને નિત્ય શત્રુંજય, સમેતશિખર કરાવે છે. આ શબ્દનો વિચારપરામર્શ કરતી બાહુબલિની મુખ આદિ તીર્થોનું ભાવભીનું સાનિધ્ય બક્ષે છે, તો જ્યાં જવું શક્ય નથી મુદ્રાને ક્યાંક કાળ ચિત્રકારોએ સુંદર રીતે આલેખી છે. અનેક એવા અષ્ટાપદ, નંદીશ્વરપ્લીપ આદિની ભાવયાત્રાનું પ્રબળ નિમિત્ત ઉપસર્ગો છતાં નિજસાધનામાં દૃઢ રહેતા દેઢપ્રહારી અનેક પ્રકારો બને છે. વચ્ચે પણ ઉપશમરસસાધક ચંડરૂદ્રાચાર્યના શિષ્ય, સોની દ્વારા જૈન ભંડારોમાં ચૌદ રાજલોના ચિત્રો પણ વ્યાપકપણે ઉપસર્ગ પામતા મેતારમુનિ આદિની ક્યાઓ વિવિધ સ્થળે ઉપલુબ્ધ થાય છે. પુરુષાકાર એવું ચૌદ રાજલોકનું ચિત્ર કે ચિત્રરૂપે યા પટરૂપે ઉપલબ્ધ થાય છે. સ્થૂલિભદ્રની કામવિજયની અઢીદ્વીપનું ચિત્ર વિદ્યાર્થીઓને જૈન ભૂગોળ ભણવામાં સહાયક બને
પશુષ્ક જીવન
જિન ધર્મમાં ચાકળા વષિષ વિËષાંહ
ઓગસર - gaષk[n
