________________
એ પછી ત્રીજું ચિત્ર “સચિત્ર શ્રી કલ્પસૂત્ર' ગ્રંથમાંથી મળે છે. ઉપપ્રવર્તક શ્રી અમર મુનિના મુખ્ય સંપાદન તેમજ શ્રીચંદ સુરાણા
સરસ’ અને સુરેન્દ્ર કુમાર બોઘરાના સંપાદન સાથે ‘પદમ પ્રકાશન’ દિલ્હીથી પ્રગટ થયેલા આ ગ્રંથમાં ‘તીર્થકરો કી સમવસરણ રચના : એક દશ્ય' નામનું ચિત્ર મળે છે. ભગવાન ઋષભદેવના સમવસરણના આ ચિત્ર ઉપરના ભાગે સૂર્ય અને ચંદ્રની આકૃતિ દર્શાવી છે. જે અન્યત્ર જોવા મળતી નથી. આ ચિત્ર સરદાર પુરુષોત્તમસિંહ અને સરદાર હરવિંદરસિંહે દોરેલું છે. આમાં બહુ ઓછા માણસો જોવા મળે છે અને વળી વ્યક્તિઓના હાવભાવ પણ દર્શાવવામાં આવ્યા નથી.
ભગવાન શ્રી ઋષભદેવને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. આ સમયે દેવોએ સમવસરણની રચના કરી અને એમાં બેસીને ભગવાન ઋષભદેવે દેશના આપી. આ ચિત્રમાં ત્રણ ગઢ ધરાવતું સમવસરણ છે. તેની મધ્યમાં શ્રી ઋષભદેવ ભગવાન બિરાજમાન છે. આ સમવસરણના ચાર દ્વાર છે. એની આકૃતિ જોઈએ તો ઉપરના ડાબા ખૂણે વૃષભ અને જમણા ખૂણે સિંહની આકૃતિ બનાવી છે. જયારે સમવસરણમાં પરસ્પર વેર ધરાવતા પ્રાણીઓ એકબીજાનું વેર ભૂલીને પ્રભુની દેશના સાંભળે છે, તે દર્શાવવા માટે નીચેના ડાબા ખૂણે નાગ અને જમણા ખૂણે મોરની આકૃતિ બતાવી છે, તે અત્યંત સૂચક છે.
બીજા ચિત્રમાં સમવસરણ વિશે પ્રાચીન ગ્રંથોમાં થયેલું આલેખન જોવા મળે છે. જેમાં ઉપરના ભાગે એક ડિઝાઈન કરવામાં આવી છે. સમવસરણના ગઢ બતાવ્યા છે. સામાન્ય કક્ષાની ચિત્રકલા દાખવતું આ ચિત્ર છે.
i
[L |
ના થાક 1
એ પછી ચોથું ચિત્ર “તેવીસ તીર્થંકરો કા ચિત્રસંપુટ' માં પ્રાપ્ત થાય છે. પરમ પૂજ્ય સાહિત્યકલારત્ન આચાર્ય શ્રી વિજયયશોદેવસૂરીશ્વરજી મ.સા.ના લેખન અને સંયોજન સાથે સંપાદક પ. પૂ. મુનિશ્રી જયભદ્રવિજયજી મ.સા. દ્વારા પ્રથમ તીર્થકર શ્રી આદિનાથથી તેવીસમાં તીર્થકર શ્રી પાર્શ્વનાથ સુધીના ચિત્રોનો આ સંપુટ સિદ્ધહસ્ત ચિત્રકાર શ્રી ગોકુળદાસ કાપડિયાએ કર્યો છે. આ ચિત્રોના સર્જન માટે પૂજ્ય આચાર્યશ્રી ચિત્રકાર ગોકુળદાસ કાપડિયાને પહેલાં તીર્થકરોના ચરિત્ર વાંચવા આપતા પછી એ પ્રસંગનું વર્ણન વાંચ્યા બાદ પૂજ્ય આચાર્યશ્રી ગોકુળદાસભાઈને એને સમગ્રતયા સમજાવતા અને ત્યારબાદ એનું ડ્રોઈગ કરાવતા. પછી એમાં જે કોઈ જરૂરી ફેરફાર લાગે તે કરાવતા
૨૬ ઓગસ્ટ- ૨૦૧૮
જૈન ધર્મમાં ચિત્રકળા વૈવિધ્ય વિરોષાંક
પ્રબુદ્ધ જીવન
