________________
હિંદુ ધર્મ અને શૈવ સંપ્રદાય મુખલિંગ:
ગુજરાતમાંથી શિવનાં કેટલાંક નોંધપાત્ર સુખલિંગ નીચેના સ્થળેથી મળી આવેલ છેઃ (૧) ભરૂચમાંથી ઈ.સ. ની ૩જી-૪થી સદીનું મનાતું એક મુખલિંગ મળી આવ્યું
છે. વિશાળ છે. જટાની ગૂંથણી સરસ છે. (૨) ખેડબ્રહ્મામાંથી મળેલું મુખલિંગ લગભગ ૫ સે.મી. ઊંચું છે. તેને જટામુકુટ
વિશાળ શૈલીને છે. (૩) ખંભાતમાંથી મળેલું મુખલિંગ વિશાળ અને આકર્ષક છે. કાન લાંબા છે.
કુંડલ છે. માથે જટામુકુટ છે. (૪) શામળાજીની ધર્મશાળાની પાછળના ભાગમાંથી એક મુખલિંગ મળી આવેલ છે. (૫) વડનગર નજીકનું બાણ ગંગાનું ચતુર્મુખ લિંગ મધ્યકાલીન મનાય છે. (૬) સચીનગામ નજીક માંડવીના શિવાલયમાંનું ચતુસ્ખલિંગ મધ્યકાલનું મનાય છે. (૩) ખંડોસણ (વીસનગર) શિવાલયનું ચતુર્મુખલિંગ દસમી સદીનું હોવાનું
મનાય છે. બાણલિંગ:
નર્મદા તટના પ્રદેશમાંથી મળેલા ૧૨, ૧૫, ૧૭, ૨૧ કે ૨૩ આંગળ સધીની લંબાઈના બાણલિંગ અહીંના શિવાલયમાં જોવા મળે છે. ગુજરાતમાં થાન, ગલતેશ્વર, અંબાજી પાસે કુંભારિયા, કોટેશ્વર, આબુ પર અચલગઢ, પ્રભાસપાટણ, વડનગરને હાટકેશ્વર મહાદેવ વગેરેનાં બાણલિંગ મહવનાં છે. ગુજરાતમાં શિવનાં કેટલાંક પ્રચલિત સ્વરૂપે:
ગુજરાતમાં શિવનાં નીચેના સ્વરૂપ ઘણું જાણીતાં છે.
(૧) ગજાસુર સંહારક :
ધોળકાના અંબાજી માતાના મંદિરમાં ગજાસુર સંહારકની એક અષ્ટભૂજ અને ત્રણ મુખવાળી મૂર્તિ આવેલી છે. વચ્ચેનું મુખ રૌદ્ર, જમણી બાજુનું સૌમ્ય અને ડાબી બાજુનું વામ મુખ સ્પષ્ટ દેખાય છે. સાથે જટામુકુટ છે. કંઠહાર, વલયમેખલા, આદિ અલંકારો ધારણ કરેલાં છે. જમણા ઉપરના હાથમાં ગજ-મસ્તક ડાબી બાજુના હાથમાં ગજ-ચર્મના પગ છે, બે હાથ જમણું અને એક ડાબો હાથ ખંડિત છે. બાકીના જમણું હાથમાં ત્રિશલ અને ડાબા હાથમાં ત્રિશલ,
ગુ. ૩
