________________
ભક્તામર રહી ઉપરથી પણ તેઓ છઠ્ઠ—સાતમી સદીના હેવાનું જ સિદ્ધ થાય છે, કારણ કે દિગમ્બર સંપ્રદાયમાં આવાં નામે બહુ પ્રાચીન કાલમાં અપાતાં ન હતાં. તાત્પર્ય કે ભક્તામરસ્તેત્રના રચયિતા. શ્રી માનતુંગસૂરિ વિક્રમની સાતમી સદીમાં શ્રી હર્ષદેવના સચયમાં વારાણસીમાં થયા એમ માનવું સુસંગત છે.”
આ હર્ષદેવ કે હર્ષવર્ધ્વનને સમય વિ. સં. ૬૬૪ થી (૭૦૦ ને નિણત થયેલ છે. કેટલાકના કહેવા મુજબ બાણ
અને મયૂર પછીથી વૃદ્ધજની સેવામાં ઉજ્જયિની જઈને રહ્યા હતા. પણ વૃદ્ધજે વિ. સં. ૭૩૧માં ઉજ્જયિની વસાવેલી છે, એટલે આ કથન શી રીતે સંગત થઈ શકે? તાત્પર્ય કે બાણુ-મયૂરવાળી ઘટના ઉજાજયિનીમાં રાજા વૃદ્ધ ભેજના સમયમાં નહિ, પણ વારાણસીમાં શ્રી હર્ષદેવના સમયમાં જ સંભવે છે. દિગમ્બર સંપ્રદાયમાં આ ઘટના ભેજ અને કાલિદાસના સમયમાં બન્યાની અનુકૃતિ પ્રચલિત છે. એ રીતે તેઓ માનતુસૂરિને સમય વિક્રમની અગિયારમી સદીને માને છે. વળી માનતુંગસૂરિને તેઓ માનતુંગમુનિ માને છે અને સૂરિપદ માનાથે લખ્યાનું સૂચવે છે, પણ આ અનુકૃતિમાં ઐતિહાસિક તથ્ય નથી.
પ્રભાવક ચરિતના ઉલ્લેખથી એ સ્પષ્ટ છે કે શ્રી માનતંગસૂરિ બ્રહ્નક્ષત્રિય જાતિમાં જન્મ્યા હતા, પણ ભક્તામર સ્તોત્રને ઊંડો અભ્યાસ કરનાર વિદ્વાનેને એમ લાગે છે કે કદાચ તે બ્રાહણે જાતિમાં જ જન્મ્યા હોય,
છે. હીરાલાલ રસિકલાલ કાપડિયાએ દેવચંદ લાલભાઈ
