________________
કાવ્યસમીક્ષા
૩૯
વાળા પદની ચેજના તે અન્યત્ર બબ્બે ત્રણ-ત્રણ વર્ણના શબ્દો કવિવરની વિદગ્ધતા સ્પષ્ટ કરી આપે છે.
રસપરિપાક
કાવ્યશાસ્ત્રમાં આચાર્યોએ રસને જ આત્મા બતાવે છે, પણ આ રસરુષ્ટિ કેઈ પ્રયત્નજન્ય ક્રિયા નથી. એટલે કાવ્યકત ભાવધારામાં તલ્લીન થઈ જે શબ્દો ઉચ્ચારે છે, તે માનવીના હૃદયની સાથે તાદામ્ય સ્થાપિત કરે છે. સ્તોત્રસાહિત્યમાં આ વાત વધારે સરળ હોય છે, તેનું કારણ એ છે કે તેત્રમાં સ્તુતિકારને કહેવાની છૂટ હોય છે તેની આગળ વિશ્વની મૂર્વ કે અમૂર્ત જે કંઈ વસ્તુ હોય, તે ઈષ્ટની સમક્ષ તુચ્છ હોય છે અથવા તે તે ઈષ્ટને જ અધીન હોય છે આ દષ્ટિએ પ્રતિબંધ વગર કહેવામાં આવતા ભાવે પ્રભાવપૂર્ણ તે હેય જ, સાથે જ તેમના વડે હૃદયનું એકાગ્રપણું સહાયક બને છે. સ્તુતિઓમાં દેવાદિવિષયક રતિ હોય છે. તે રતિ નિવેદન પ્રધાન હોવાને લીધે અમને સ્થાયીભાવમાં પરિણત કરતી શાંતરસને પિષે છે. અથવા આવાં તેને ભક્તિરસનાં કાવ્ય પણ કહી શકીએ, કેમકે પ્રાચીન આચાર્યો ભક્તિરસને સ્થાયીભાવ અનુરાગને માને છે અને શ્રી મધુસૂદનસરસ્વતી ભગવદાકારતાને સ્થાયીભાવ સ્વીકારે છે. પ્રધ, વિરક્તિ, ધ્યાનજન્ય-તન્મયતા, ઉદાસીનતા, પરમાત્મા પ્રત્યેની પરમ અનુરક્તિ વગેરેના કારણે તથા શ્રવણ, કીર્તન, સેવન, અર્ચન આદિ રતિભાવના પ્રવર્તક
