Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM-nandatAt suciram // dakSiNAyanam vi0 saM0 2068 nandanavanakalpataru: 27 kIrtitrayI saGkalanam
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 27 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvatIpamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM-nandatAt sucirama vi0 saM0 2068 dakSiNAyanam saGkalanam kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 27 saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2068, I.saM. 2011 mUlyam : rU. 100/ jAlapuTasaGketaH prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 darabhASa: 079-26622465, 09408637714 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa: 079-26574981 M.9979852135 email : sheelchandrasuri_darshan@yahoo.com mudraNam : 'kriSnA grAphiksa' nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 dUrabhASa : 079-27494393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam amerikAdeze chAyAcitragrAhakau pitA-putrau nivasataH sma / piturnAma eDavarDavesTanaH (janma I. 1886) putrasya ca breTa-vesTanaH (janma I. 1911) / dvAvapi svakArya prati pUrNatayA samarpitau chAyAcitrakalAyAM ca niSNAtAvAstAm / tayozchAyAcitrANi vaizvikastarIyapatrikAsu prakAzyante sma / atho breTa-vesTano yadA SaSTivarSIyo jAtastadA tena svIye catvAriMzad varSANAM kAryakAle yAnyuttamAni chAyAcitrANi gRhItAnyAsan teSAM saGgrahAt kevalaM zreSThAni zataM rakSitAni, zeSANi ca vinAzitAni / tataH saptativarSavayasi dazasu varSesu yannUtanaM kAryaM kRtaM tataH purAtanAcca zatAt kevalaM zreSThAni zataM rakSitAni zeSANi ca vinAzitAni / evamazItivarSavayasyapi kRtam / vyazItivarSavayasi sa yadA mRtastadA tasya saGgrahe kevalaM dazAdhikaM zataM chAyAcitrANAmAsIt - kintu sarvazreSThAnAm ! kIdRzo vivekaH, kiyAMzca kaThoro mAnadaNDaH svakAryeSvapi ! athA'yameva viveka etAdRzazcaiva mAnadaNDo'dyA'pekSito'sti lekhanakArye'pi / adyatve bahavo lekhakammanyA janAH 'mayA likhitaM sarvazreSThameve'ti manyamAnAH yat kimapi likhitvA prakAzayanti prakAzayituM vA'pIcchanti, vinaiva kenacit parIkSaNena saMzodhanena vA / yadi kazcana dhairyamavalambya tAn niruNaddhi tadA - 'IrSyAlurayaM, jalpatu nAme'ti tasyA'vagaNanaM kriyate / evaM ca nirarthakainiHsAraizca pustakaiH sambhRtAH pustakApaNA granthAlayAzcA'pi driidRshynte| vidvattvaM, lekhakatvaM yazazcA'pi spRhaNIyameva, kintu tatra viveko, mAnadaNDo, jAgRtizcA'pi sarvathA nopekSaNIyAH / anyathA tIvratayA buddhimanto'smAkamAgAminaH santAnA asmAn upahasiSyanti zreSThalekhanaM cA'pi naH kadAcinnA''dariSyante / ato ye ke'pi vayaM yat kiJcidapi likhema tatra sarvathA vivekaM, kaThoraM mAnadaNDaM, jAgRti cA'pi samAzrayema-iti / jJAnapaJcamI, vi.saM. 2068 kIrtitrayI surendranagaram
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anele sniskse: saMpUjyAH, bhavadbhiH kRpayA preSitA nandanavanakalpataroH SaDviMzI zAkhA atra prAptA asti dhanyavAdAH / paJcaviMzIm ahaM zraddhayA paThitavAn / (1) jainadarzanaviSaye aham itaH paryantam ajJa Asam, prAyaH / kalpatarorvAcanena, viziSya tatra nUtanatayA Arabdhasya "jainadarzanasatkatattvavibhAvanAH" ityasya stambhasya paThanena prabodhitaH bhavAmi / paJcaviMzyAM zAkhAyAm agrimA zAkhA kalikAlasarvajJavizeSAGkaH bhaviSyati iti uddhRSTam AsIt / adhunA dIrgha pratIkSyamANAM SaDviMzI prApya aham atIva pramuditaH asmi / (2) patrikAyAM gaye padye ca viziSTaprayogAH dRzyante / teSAM kroDIkaraNena mAmakaM saMskRtajJAnamapi vardhamAnam asti / - iti bhavadIyaH ravIndraH M.A. Ravindran Palghat-678012 (Kcrala) * * * sammAnyAH, sAdaraM namo namaH / akAraNakaruNAvaruNAlayairbhavadbhiH kRpayA saMpreSitau nandanavanakalpataruH kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryavizeSa: iti, zrIhemacandrAcAryaH (jIvanacaritam) iti ca dvau grantharatnau samprAptau / idaM grantharatnadvayaM sahRdayAnAM kRte paramAnandakArakamanusaMdhitsUnAM kRte bahUpakArakaM bhaviSyati tatra nAsti sandehalezaH / - kizoracandraH pAThakaH SaDviMzatitamI zAkhA prAptA / kalikAlasarvajJapratibhAtanmayaM cittaM saJjAtam / kalpatarurvidvajjanasaGke jainamunInAM vidvattAM nitAntaM khyAtAM karoti / bhavatAM prayatnebhyaH zatazo'bhinandanAni.... antata AntaM kalpatarustiSThediti, vidvajjanamanAMsi camatkuryAtsadeti ca vItarAgAya prArthanam.... - munitIrthabodhivijayaH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantaH pUjyAH nandanavanakalpatarusampAdakAH kIrtitrayIsaJjJayA prasiddhAH yatIzvarAH prApyate nandanavanakalpataruH samayAnusAreNA'navaratam / asmi~zca sAmayike jainadharmasya saMskRtasAhityasya vaividhyamavazyaM paThyate zAstravidbhirvidyArthibhizca / bhavanto'bhinandanArhAH / mAnyAH, yAvat gaGgA ca godAM ca yAvad nago himAlayaH / yAvaccandrazca sUryazca tAvajjayatu saMskRtam // 5 // akSaradhAma, gAMdhInagaram sAdaraM praNAmAH / - zrIhemacandrAvizeSAGke - 'prAstAvike' satyaM nigadyate / saMskRtabhASayA sAmprataM samagrajagato mArgadarzanaM kartuM zakyate / prAgapi bhAratasya jagadgurutvaM devavANyA bale pratiSThitaM babhUva / 'kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryasya vizeSe' mahanIya zrIhemacandrAcAryasya viSaye viziSTA lekhAH sarvathA'bhinandyasattvAH santi / vilakSaNapratibhopetasya pUjyAcAryavaryasya pratyekaM kSetreSu kRtAni kAryANi ciraM saMsmaraNIyAni santi / tasyaudAryamidAnImapi na kevalaM bhArate, api tu nikhilajagati vividhadharmeSu sampradAyeSu ca sadbhAvaM saMsthApayituM zaknoti / AcAryavaryasya granthAnAM saMkSiptaH paricayo'smAn prasAdayati, kintu teSAM granthAH kutaH prAkAzyaM nItAH - iti na sUcitam / yadyapi patrikAyAH mudraNaM bhavyaM ramyaM cAsti, tathApi mama lekhe 117tame pRSThe Rgvedamantre tRtIyapaGktau 'bAhU rAjanya: kRta:' iti sthAne 'bAhU saMrakSakaH kRtaH' mudritamasti / - sAdhuH zrutiprakAzadAsaH 'vArtAyAm'-'nandanakalpakarorudbhavo vikAsayAtrA ca' iti lekhato na kevalaM patrikAyAH prakAzanasya samudbhavasya vikAsayAtrAyAH ca vivaraNaM jJAyate, api tu 'kIrtitrayI' iti zabdasya tAtparyamapi vispaSTaM bhavati / mama manasi viSaye'smin kAcid bhrAntirAsIt / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartA sva, pravartakamunizrIyazovijayaH DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgartha' DaoN. vAsudeva vi. pAThaka: 'vAgartha' DaoN. AcAryarAmakizora mizraH prA. abhirAjarAjendramizraH prA. anila dvivedI anukrama: kRtiH zrIgauDIpArzvanAthastotram sArasvatAnAM mAnyaH hemacandraH hemacandrAcAryaH sAdhuH zrIdevavANIstotram galajjalikApaJcakam 1. nanu kIdRzaM jAtaM puram ? 2. kauzeyavAsobhiruNUyate 3. saiva rAjanetRtA'smAkam 4. svIyabhAlaM na bhindhi 5. vepante TrAyoleTa-dvayam 1. sambandhaH 2. sAhityam kalivimarzanazatakam subhASitAni AsvAdaH prANAnapyaviNayya paropakAraM kurvANA jIvinaH patram kAvyAnuvAdaH hRdayabhAvaH adRSTarAgaM vimalaM tavekSaNam anuvAdaH jIvanapAtheyam granthasamIkSA zrIhemacandrAcAryaH saMskRtamadhugItaguJjanam granthaparicayaH marma gabhIram kathA nyAyyAt pathaH pravicalanti padaM na dhIrAH upAyaH viveka eSa pArasamaNiH anullaGghanIyA mAturAjJA dharmaniSThA buddhiryasya balaM tasya bhAgyaM phalati sarvatra zukadvayam vRddho'nubhavadIpaH kulInatvam marma narma prAkRtavibhAga: pAiya-vinnANakahA ec. vi. nAgarAjarAvaH prA. DaoN. kizoracandrapAThakaH munikalyANakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH prA. DaoN.kizoracandrapAThakaH munidharmakIrtivijayaH DA. rUpanArAyaNapANDeyaH DA. rUpanArAyaNapANDeyaH munikalyANakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH munidharmakItivijayaH munidharmakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH muniakSayaratnavijayaH sA. dIprayazAzrIH sA. harSarekhAzrI: sA. zIlandharAzrIH sA. puNyadharAzrI: kIrtitrayI A. vijayakastUrasUrimahArAjaH
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIgauDIpArzvanAthastotram // sva. pravartakamunizrIyazovijayaH (sragdharAcchandaH) lokAlokaprasArodbhavabhavanalayAkrAntakAntArthapaJjAnekAntatvaprabodhAkurajananapaTusphItavAgbIjahetum // ratoSye sendrAmarAliprathitamadhurimodgAravAgdoSamuktA muktArthastotrasArthAnugataguNagaNaM pArzvagauDIzamAptam // 1 // (zArdUlavikrIDitam) vAcA nirmalayA sudhAmadhurayA zikSAkramaprAptayA zuddhAntaHkaraNena zuddhavapuSA mU 'vanamreNa ca //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktyA pApazilAzanipratimayA stotraiH pavitraistathA zrIgauDIpatipArzvanAthamanizaM muktizriye'haM stuve // 2 // kIlAbhirbhuvanaM pratApya sahasA kAmAnalo jRmbhate mohAhirgrasituM jaganti bahudhA rUpANi dhatte muhuH // kirtavyamiheti yAvaditi me cintA samunmIlati tAvatsarvavipannivAraNakarI gauDIzabhaktiH zrutA // 3 // tannetraM vadanaM tadeva caraNau tAveva hastau ca tau| yattvadvaktranirIkSaNena bhavataH stutyA kRtArthaM bhavet // pArzva ! tvatpratibimbadarzanakUte kaNDUyamAnau ca yau yau tvatstotrasumAJjalIviracanAbaddhAdarau sarvadA // 4 // tvAmindapratimadvijAvalivibhAsphItopadezAmRtAsekojjIvitadharmakalpalatikaM ye nA''zrayante janAH // mUDhA ApadudanvataH kathamaho pAraM gamiSyanti te ghoraM mohaviSaM nipIya hRdayaproddAmadAhAturAH // 5 // mA vijJAnamupAsva mA ca bahudhA ghoraM tapaH saJcitu kaSTaM mA bahutIrthaparyaTanataH svAtmAnamAyAsaya // kintvekaM sakalApaduddhatikaraM gauDIzapArzvaprabhoH pAdAmbhojayugaM vicintaya sakRt sarvaM sakhe ! prApsyasi // 6 // yasya dhyAnaparAyaNe jinajane tiSThanti SaT zatrayo / nA''dhivyAdhimukhAstadA pariNatAstairneti kiM brUmahe // nityAnandaghane sudharmavipine'jayaM ramante janArataM vRndArakavRndavanditapadaM gauDIzapAca stuve // 7 // tvatsaundaryanirupaNeSu nipuNe netre mama stAM prabho ! zrotre stAM zravaNAnurAgasike yuSmadguNAkarNane // tvaddhyAnAmRtasindhumajjanaratizcetazcamatkAriNI zrIpArcinacAturIcaraNayorAstAM ca te hastayoH // 8 // yannityaM samupAsate sumanasastunvanti divyastavaiH kurvantyarcanakarma nandanavanodbhUtaprasUnairapi //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnavyApUtipUritena manasA pazyanti yaM yogina - staM gauDIzvarapArzvadevamanizaM vande vimuktizriye // 9 // (pRthvIcchandaH) manotu mama mAnasaM sakalasArazUnyaM jagat dunotu na ripuvrajaH prazamasekazuddhaM manaH // tanotu mama maGgalaM sakalakarmamarmodbhidaH karotu mama cetasi prabalazAntisaukhyaM jinaH // 10 // bhavedanupamA matirnikhilatattvavidyotikA rucirbhavati tattvataratvadupadarzite satpathe // kimanyadiha te bruve zubhamayaM jagajjAyate pramocana ! vilocane tava kRpAspade dehinAm // 11 // amandamaNimaNDalIvimalahemasiMhAsane sthitaM tava vapuH sphuTaM sphuTitahATaka zrIharam // samastasurasaMhite surapatau stute sundaram triloka kuzalaM mama praNikarotu puNyodayam // 12 // apAraparitApakRdbhavatapAtapAndhA vayaM prapAmiva suzItalAM tava kRpAmupAsImahi // yayA samavadezitA zrayati tAM sadA sampadA dayAmRtavivarSirNI mayi jinendra ! dRSTiM kuru // 13 // subhavyajanatodadheH samadineSu saMvarddhake sadaiva sakalAkale dvividhapakSasatpakSa // pratikSaNasulakSaNe'lalitalakSmaNAlakSite tavA''rayanacacandire mama manazcakorAyatAm // 14 // samastajanamodadA jalajasarvagarvacchidA || jvalajjvalanajitvarajvarabharatvarAbhaJjikAH // jagatritayaraJjikAstrividhaduH khabambhaJjikA dizantu mama kAGkSitaM tava dRzaH sudhAsodarAH // 15 // ramA kRtapadA sadA bhavati tasya gehe sukhaM surAssatatameva taM praNibhajanti puNyodayAt // 3
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ripurbhavati mitravad bhavati zAradA'ntaHsthitA apArabhavasAgarapravahaNaM tu yastvAM bhajet // 16 // vrajanti vipadastato jhaTiti sampadastaM zrayantyanantasukhabhuk tadA sa iti kiM vRthA'nyad bruce // surAsurasuvandite sakalazarmasampAdake tvadIyacaraNAmbuje bhavati yasya bhaktirdRDham // 17 // zikhariNI) jvalanAnAkaSTe kalikaluSato durdinatame paribhraSTe mArge satatavasatA mohatamasA // jAvyAghIbhIme viSayaviSakujaiH parivRte sa me pAryo bhUyAccharaNamiha saMsAravipine // 18 // aghajAtodbhUtaprabalataraduHkhAnalabharapradagdhAntavRttergataguNataterbhavyabhavinaH // asAre saMsAre bhavati zaraNaM yasya caraNaM stuve pAca gauDIpurapatimahaM taM pratidinam // 19 // abuddhirmandAtmA zamadamadayAdyairvirahito guNairnityaM pArzvastavanavimukhaste'nyajanuSi // tathA'pi tvaM bAle mayi jina kRpAM cettu tanuSe madanyo dhanya: ko bhuvi divi tadA'nanyazaraNe // 20 // trilokIsaMrAje samavasaraNe svarNaracite yathaucityaM sthAne nivizati gaNe sadiviSatAm // sukhazreNyA vANyA zivasukhamanantaM dizati yaH sa me pAvo dattAt smRtipathamupetaH zamasukham // 21 // tapobhiH kiM kiM tairasamasamayAbhyAsakalitaiH kriyANAM kaSTaiH kiM kimiti virasAhArakaraNaiH // vivekairekaiH kiM kimamarasukhairduHkhakalitaistavaikaM me bhUyAccaraNamiha zazvattu zaraNam // 22 // jaganmAyAmUDhaM bhavabhayavibhItaM samavituM tvadanyo dhanyaH ko bhavati bhuvane pUrNavibhavaH // tvamevA'tastrAtasvibhuvanapate ! mAmapi pam sadA dakSo rakSodgatabhayamanIzaM tvazaraNam // 23 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (mAlinI) anAthAnAM nAtho gatiragatikAnAM jinapate ! abandhUnAM bandhurmatiramatikAnAM zubhamate ! // asAtAnAM sAtaM tvamasi ca guNo nirguNanRNAm avidyAnAM vidyA tvamasi ca dhanaM nirddhananRNAm // 24 // bhavAneko bandhurbhavati ca bhavAneva pitarau bhavAneko bhrAtA bhavati ca bhavAneva suguruH // bhavAneko devo bhavati ca bhavAneva bhavanaM bhavAneko dharmo nidhirapi bhavAneva bhuvane // 25 // vividhadhanasusAdhyaM vastujAtaM janAnAm na hi nijaparitRpte prekSase bhaktibhAjAm // iti dhananirapekSo'pyarthayuktairamIbhI ruciravacanapuSpairarcanaM te tanomi // 26 // zlathayati bhavabandhAn janmajAlaprabaddhAn smRtiranubhavabhAjAM yasya cittopanaddhA // anupamasukhasiddhiryatprasAdAtsa eko jayati jagati gauDIpArzvanAtho jinendraH // 27 // mukhasitakaramadhye dIpyamAnaprakAzam vikasitamanizaM tallInatArAdvirepham // kamalakumudadharmAdvaitasAmrAjyarAjaM dizatu mama zivaM te netrapadmaM navInam // 28 // dinakarakarayogAyogato'muktazobhaM nayanayugalacandrAdvaitamaitrIprabodham // kacanikaratamontardIpyamAnaM navInaM jayatu tava mukhAbjaM dattaharSaprakarSam // 29 // vividhajanasuvAcchApUraNe pArijAtaM nijazaraNamupetU rakSaNeSvAzu dakSam // bhavabharabhavakUpoddhAraNe rajjumekaM tribhuvanajanavandyaM hastayugmaM svImi // 30 // nakhanikaranizezajyotirudyotitAzaM tribhuvanajanapuJjakSAntisAndrArdradRSTyA // 5
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ (sragdharA) talamapi mRduraktaM yasya nityaM tadIjyaM savinayamatha vande pAdayugmaM taveza ! // 31 // pratipalamiha mAnaM tvAyuSo nAzameti zithilayati jarAnte mandiraM cendriyANAm // iti bata zatakRtvazcintayitvA tvarasva bhaja bhaja parabhaktyA, mitra gauDIzapArzvam // 32 // jayati jayati gauDIpArzvanAtha jinendro jayati jayati bimbaM tasya devasya nityam // jayati jayati dhanyasso'pi bhaktastayorya iha jagati kimanyaddhanyamAvarNanIyam // 33 // prodyatkarmAnilaughaprabalataradurAvegasadyo nirodhe sthUlAdrIyan prakRtyA jagati nijajanAn sAntvayan zAntivRSTyA // sarvatrA''pAtaramye viSayasukharase dApayan prItirItiM nityaM pAyAdapAyAtpuruSaparaphalaprApakaH pArzvanAthaH // 34 // tvaM citta ! brUhi satyaM madhuramadhudadhisvacchapAnIyadugdhadrAkSApIyUSapAnaM kRtamiha bahudhA karmabandhaprasAdAt // karmocchedaikahetoH kathaya madhurimA yastvayApto'zamAtraM gauDIzasya stutau sa bhramaNarasika kiM dRSTapUrvo'pi teSu ||35|| daivAdgauDIzanAthaM bhavaraTanapaTo ! svIyavRttyopalabdhaM kiM niHzaGkaM yatheSTasmRtipathamanizaM no karoSyajJa ! citta ! | krodhAdyAstvAmamitraM nijavimukhatayA cedvijAnIyurete kuryuH kiM tvAM tadA bho jinapativimukhaM svIyaduSTapracAraiH // 36 // // atha kavinAmagarbhazcakrabandhaH // (zArdUlavikrIDitam) yassattvaikahitaH satAM vitanute pArzvassa saukhyodayam zobhAM bhAskarasodarAM sutanute bhavyAbjakozodbhidi // vijJAnapravidAnapaNDitavaro rAgorunAgoddharirjanmArttipravibhedako'ggratanuko nirvedako rakSatu // 37 // 6
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (anuSTup) (zArdUla0) (mandAkrAntA) (zArdUla0) // atha stutyanAmagarbho bIjapUraprabandhaH // yasya gauH pAti saMsAraM, yasyoDDInaM yazo varam / yasya zaktiravennAraM yatnAtso'stu zriye param // 38 // zrIgauDIpatipArzvasaMstutimimAM gAyanti zRNvanti ye te pArzvekaparAyaNA bhuvi narAstrANapravINA varAH // ArttiM zalyanibhAM nihatya sakalAM zAntizriyAliGgitAH khyAtiM nizcitamaznuvanti bhuvane siddhiM ca te vindate // 39 // zrImannemIzvaraguruvarotkRSTapAdaprasAdAdevaM gauDIpurapativarassaMstutaH pArzvanAthaH // mohadhvAntapramathanapaTuH paNDitaH puNyadAne doSaploSaM vikiratu satAM satyamArgapradAtA // 40 // mAyAmohatamovimohitadRzAmAzApipAsAkulasvAntAnAM parito gaveSitazamAnandAmRtAnAM nRNAm // zrInemIzvarasUrirAjyasamaye pArzvastutissaMstutA bhUyAcchAntikarI prapUrNamanasAM nityaM tu pArzvastutau // 41 // gauDIzastutito na kiJcidaparaM yAce phalaM laukikaM no vA'laukika miSTadeva ! bhavataH kintvekamecA'stu me // tattvAtattvavivecanaika caturasyA''tyantikaM bhAvataH zrInemIzvarasadguroH zamanidherAnandapUrNaM manaH // 42 // itizrIdurlAlitasakaladuritodvegadurvvegasaritpayo'pArapUraviproSabhISmagrISmAyamANasaMsArabhAra nalpakuvikalpodgacchadatucchaduHkhadAvAnalaprazamanakaidhArAdharAyamANasaMsarpatsapaNDavargadarzanAma vidAraNAgadaGkArAyamANajinavaravaracaraNasmaraNaprasAdasandarbhanirbharagabhIragIrbhramanmanyadArASTra dhdhumadhumitasindhupratibhaTAyamAna zrImadvijayanemisUrIzvarANAM caraNacaJcarIkAyamANavineyayazovijayAveracitaM zrIgauDIpurapati pArzvanAthastavanaM pUjyapAdAravindAnAM guruvarANAM zrImadvijayanemisUrIzvarANAM prasAdAt samAptam // 7
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvatAnAM mAnyaH hemacandaH // DaoN. vAsudeva vi. pAThaka: 'vAgartha' hemnaH tejasvitA yatra, zaityaM candrasya zobhate / jAte tayozca saMyoge hemacandrAyitaM varam // AcArye hemacandre'sti sArasvatamahojjvalam / gauravaM gUjarAtasya bhAratasya ca gauravam // maNikAJcanasaMyogaH suvarNasya sugandhitA / dviguNitaM hi vaiziSTyaM hemacandre tathA'bhavat // sa kalikAlasarvajJaH nAnAzAstravizAradaH / mAnyaH sArasvatAnAM ca saMskRtAnAM vizeSataH // zrIsiddharAjasya sujJatvameva zrIhemacandrasya vprsaadH| sArasvataM tena kRtaM pradAnaM bhavyA kRtA saMskRtakarmazobhA // sAra-dAH zAradAputrAH sAmprate lokavizrutAH / AcAryoM hemacandrastu rAjate pUrNacandravat //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ "IAMY SE hemacandAcAryaH saadhuH|| Do. vAsudeva vi. pAThaka: 'vAgartha' herambasya kRpA yatra mahAvIrAziSastathA / caMdraprabhaprasAdazca drAkSAtulyA'sti miSTatA // cAryAM sArasvatIM puNyAM yaH tu dhArayati priyAm / sAdhuzca hemacandrAkhyaH dhuryatA tasya zasyate // cAryAM - pravRttim dhuryatA - zreSThatA sAdhuH - sajjanaH 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, ahamadAbAda-380015 dUrabhASa : 079-26745754
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdevavANIstotram DaoN. AcAryarAmakizoramizraH (1) yAM bhArata prathamamatra hi vedavANIM, brAhmIM girAM svahRdaye manasA smarAmi / vande vasantatilakAM ca sarasvatIM yAM, sA zAradA jayatAd bhuvi devavANI // 1 // (2) yA vINayA kurute zrutigAyanaM vai, vedasya pustakamatha svakare ca dhatte / yasyAH kRpA jaDamatiM sumatiM karoti, jJAnapradA jayatu sA divi devavANI // 2 // (3) vedaiH sadA vividhabhASaNabodhadAtrI, sAnnidhyadA vipadi sampadi harSazUnyA / jyotiSmatI jagati candrasamojjvalA yA, sA vAkpradA vijayatAM bhuvi devavANI // 3 // (4) datte samastajagate vyavahArazaktiM, lekhAdibhASaNagiraM viduSe dadAti / jIvAya yA svalapitaM pradadAti cANyA, sA jJAnadA'tra jayatAd bhuvi devavANI ||4|| (5) yA janmamRtyurahitAstra jarApahAca, vedapriyA suphaladA ca sukhapradA ca / 10
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGglAdibhASitavibhinnagirAsavitrI, sA zobhate vacanadA bhuvi devavANI // 5 // (6) bodhAgramUrtiriha chAtraramA sumedhA, vijJAnadA ca jaDaloka vivekadA ca / devAsurAnvayamukhArcitasaMskRtA yA, sA'laGkRtA'tra rasadA bhuvi devavANI // 6 // (7) yasyAH kare lasati gAyanatantravINA, bhASAdipustaka miha sphaTikAkSamAlA / haMsena yAti parito bhramatIha vizvaM, sA zAradA suphaladA bhuvi devavANI // 7 // (8) duHkhe sukhe ca sahayoga - subuddhidA yA, chAtrAn prati pratipalaM hitasAdhikA sA / sujJe jaDe ca samabhAvaka rIhaloke, sA nirmalA vijayatAM bhuvi devavANI // 8 // (9) zabdArthasiddhimavagantumimAM subhASAM, vAJchanti bodhaphaladAmiha buddhimantaH / yA sarvavizvahitacintanamAdadhAti, vAgdevatA jayati sA jana - devavANI // 9 // (10) vedA hi yatra likhitA RSibhi: prasiddhA, granthAH kRtA iha mahAkavibhiH prabandhAH / nAnAvidhAzca racanAH pradadAti yA hi, sA zAradA jayatAd bhuvi devavANI // 10 // 11 295/14, paTTIsamapAda khekar3A (bAgapata) u.pra. 250101
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ galajjalikA / galajjalikApaJcakam prA. abhirAjarAjendramizraH 1. nanu kIdRzaM jAtaM puram ? badhira abhUvan vIthikA andhAH punarghaNTApathAH mUkAzca jAtA nAgarA nanu kIdRzaM jAtaM puram // 1 // gRhacullayaH pAtivratyaM bibhrati nitAntamupoSitAH pAmarakuTISu prAyazo nanu kIdRzaM jAtaM puram // 2 // kIcakanibhairjanagharSaNaiH sandIpitAH svayamagnayaH dandahyate yenA'khilaM nanu kIdRzaM jAtaM puram // 3 // nirvAnti santaptAnilAH' parito'pi janavArtodgatAH jvarapIDitAH sarve'pyaho nanu kIdRzaM jAtaM puram // 4 // grISme na dharmastApayati zIte na zaityaM bAdhate sarvaMsahatvamaho'dbhutaM nanu kIdRzaM jAtaM puram // 5 // apahAya bhaikSyaM dasyutaskaravaJcakA apahArakAH bhUtvA same sukhino'dhunA nanu kIdRzaM jAtaM puram // 6 // kva nu nartanaM gRhagItaya; kya nu narmahAsyakathAnikAH yatrAzritaM madhurasmitaM nanu kIdRzaM jAtaM puram // 7 // aha~ praveSTuM nA'tra satyaM no zivaM na ca sundaram / azubhaM pranRtyati sarvato nanu kIdRzaM jAtaM puram // 8 // tiSThanti kecana sajjanA avakezino nATyAmiva babbUla-khadiraiya'kkRtA nanu kIdRzaM jAtaM puram // // 1. lU iti bhASAyAm / 2. Folk Songs | 3. Television | 12
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. kauzeyavAsobhiruyate adya sandRzyate hanta zuSkA nadI naukayA tIryate smeti saMzrUyate // 1 // bhArate'taH paraM kintu citraM bhavet yat triraGgadhvajo'dyA'tra dodhUyate // 2 // ghoSito yasya rAjyAbhiSekotsavaH prekSya nirvAsanaM tasya, hRd dUyate // 3 // mA zucaM gA ahalye ! tvaduddhArakaH / kauzikenA''zrame rAma AhUyate // 4 // buddhigarvaM vRthA, mAM na sandarzaya dUrvayA'pyazmagarbhAla kiM sUyate // 5 // sAttviko rAgabandhApahArI hariH kiM mudhaizvaryahetoH sa saMstUyate // 6 // netrayostandi ! te sarvamuTTaGgitam kiM rahasyaM nu mato'tra nitUyate // 7 // hanta vIcISu lIno bhujaGgaH kvacit vyarthamevA'dhunA kiM jalaM dhUyate // 8 // jIvitaH prItavAgbhirna sambhAvitaH so'dya kauzeyavAsobhiruNUyate // 9 // 1. jIvitaH piteti zeSaH / 2. rezamI kaphana iti bhASAyAm /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. saiva rAjanetRtA'smAkam zAsane sammatA jAtA'styabhadratA'smAkam anyathA'nyatra vibho ! kvA'sti pAtratA'smAkam // 1 // zilIndhavannu vayaM kaccare vRthA jAtAH zrutA nu kena jagati kApi sArthatA'ramAkam // 2 // dhanaM vilokyate'ramAbhissadaiva malakalpam tadIyabhakSaNe siddhA'sti potritADaramAkam // 3 // samAjaveNuvane hanta vayaM sumakalpAH samAjanAzane tasmAcca hetutA'smAkam // 4 // guNeSu naiva ratirnA'pyaho caritrabalam durnivArA tathA'pi lokatantratADaramAkam // 5 // ghuNA vayaM nu saumyarASTradArusaMlagnAH bhakSayiSyAma idaM siddhazatrutA'smAkam // 6 // rAjanItau sthitA vihAya bho bhayaM lajjAm pratyabhijJAyate na kena SaNDhatADaramAkam // 7 // adya kaNThIravAH zva' eva zRgAlA bhUyaH alaM bhayena, saiva rAjanetRtA'ramAkam // 8 // tavA'sti yogapathassAdhu yogamArAdhaya mamArita bhogapatharatarhi bhoktRtA'ramAkam // 7 // 5, phulla veNucana nazyatIti dik / 2. nirvAcitAH santaH / 3. nirvAcanAvasare, matayAcanAvasare /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. svIyabhAlaM na bhindhi alaM bhikSayA, tatkapAlaM na bhindhi alaM secanairAlavAlaM na bhindhi // 1 // na mAkandatulyaM phalaM svAdu, hetoriti kSobhitaH prAMzutAlaM na bhindhi // 2 // lipirvaidhasI nA'nukUleti matvA samudvejitarasvIyabhAlaM na bhindhi // 3 // bhavantveva cenmadyape'nalpadoSAH kRtaM hAlayA pItahAlaM na bhindhi || 4 || gRhANi kvaciccA'pi zakyAni kartum prakRtyorvaraM hanta mAlaM na bhindhi // 5 // kca kharvazzazaH kvA'dritulyo gajendraH / nikRSTArthasiddhyai vizAlaM na bhindhi // 6 // kavernirmitau dRzyate satyametat / payo'dbhyo'navAptuM marAlaM na bhindhi // 7 // bahissAmyamaJcanna sarvaM samAnam manazzailabuddhyA pravAlaM na bhindhi // 8 // na phullanti mUle kSudhA vArijAnAm tato vacmi bandho ! mRNAlaM na bhindhi // 9 // 15
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. vepante drumAH samIrasyaiH kAnaneSu vepante janAH zarIrabhayaiH prAGgaNeSu vepante // 1 // dine samarcya nizIthe nu luNTaticchatram arcakaM prekSya surA mandireSu vepante // 2 // AtmaghAtAya cito'yaM mamA'tibhakto vA vandanIya iti sragarpaNeSu vepante // 3 // viSaM nipAyya harante'khilaM nu yAtrAyAm zataM vihAya janAH sajjaneSu vepante // 4 // prApayantyo'dya mukhaM bhakSyapeyasAmagrIm aho nijAGgulayo bhojaneSu vepante // 5 // sAdhurasyadya paraM drakSyase bhaviSye kim ! itIvaM cetanA hRtspandaneSu vepante // 6 // mUlamAtaGkatarordharma eva jAtazcet tarhi sadbhAvanAH paigambareSu vepante // 7 // dhruvaM viSAktatarA mAnavA ime'ramattaH dhiyeti namraphaNAzcandaneSu vepante // 8 // 16 Sunrise Villa Lower Summer Hill Shimla 171005
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ *TrAyoleTa-dvayam prA. anila dvivedI 1. sambandhaH kvacitsambandho'yaM calati samaye puSyati sadA, kvacitsambandho'yaM calati samaye mlAyati sadA / aho sambandhAnAM bhavati gaNitaM vismayakaram / kvacitsambandho'yaM calati samaye puSyati sadA / yadA svArthAnmukto, vrajati samaye nazyati na hi, yadA svArthA''saktaH, sarati samaye kSAyati zanaiH / kvacitsambandho'yaM calati samaye puSpyati sadA,, kvacitsambandho'yaM calati samaye mlAyati sadA / 2. sAhityam sAhitye nito jano danujatAM santyajya devo bhavet, sAhityAdvimukho janaH sujanatAM tyaktvA bhaveddAnavaH / sAhitye sati bhAti vizvamakhilaM, naSTaM bhavedanyathA / sAhitye nirato jano danujatAM santyajya devo bhavet / kAvyAsvAdapayodhimagnamanasAM vizvaM bhavetsundaram, te kurvanti janAH sadaiva saphalaM svaM mAnavatvaM khalu / sAhitye nirato jano danujatAM santyajya devo bhavet, sAhityAdvimukho janaH sujanatAM tyaktvA bhaveddAnavaH / * Triolet iti phrencakAvyaprakAro'yama / ArohI epArTamenTa paTela kolonI, jAmanagaram 17
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAgarAjaviracitaM kalivimarzanazatakam ec. vi. nAgarAjarAvaH samaste bhUmivalaye sukhaduHkhavidAlaye / samprAptanityabalaye kalaye kalaye namaH // 1 // avimRzya guNAn doSAn puNyaM pApaM ca kecana / yugaM kaliM vinindanti sampradAyaM samAzritAH // 2 // niSpakSapAtayA dRSTyA parIkSA kriyatAM budhaiH / 'uccAvacaM samAlokya jagaccaritamadbhutam // 3 // guNAzca doSAzca parIkSaNIyAH niSpakSapAtaiH `kRtibhiryugAnAm / pUrve'bhivandyAzrame tu nindyA yugastu kazcinna hi garhaNIyaH // 4 // sarveSu kAleSu bhavanti duSTAH ziSTAzca kAlo na hi tatra hetuH / prAjJAstathA'jJAzca bhavanti loke tiktaM ca miSTaM ca phalaM drumeSu // 5 // vidvAMsaH kavipuGgavAH sukRtino dAnavrataprojjvalAH saccAritravibhUSaNAzca guravo jJAnapradAnotsukAH / sarvatraiva paropakAraniratAH vidyAdihRdyodyamAH vidyante kalAvapi kSititale kasmAdayaM nindyate // 6 // pracarati jinabhakti: zrUyate devagAnaM madhuranigamazabdo bobhavIti prakRSTaH / yaticaraNasaparyAM kurvate sarvalokAH kaliyugamiha kasmAnnindati prAjJalokaH ? // 7 // 1. uccAvaco naikabheda: 2. dhImAn sUriH kRtI kRSTiH 3. prathamacaramatayAlpArdhakatipayanemAzca iti sarvanAmatA 18
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kadA dharmo nA''sIjjagati na kadA satyamabhavat ? kadA santo nA''sannatha ca na kadA zAntamanasaH ? / samastAnAM dRSTyA na ca kRtayugaM no kaliyugaM janAn mArge netuM kuzalamatibhiH kalpitamidam // 8 // kalau kaluSitaM bhavatyakhilamityalaM bhASitaiH purA na kimihA'bhavan sakaladharmamarmacchidaH / bhavanti nahi kiM janAH pahitArthamAtmepsitaM vihAya bahudhA zramaM vidadhatastvidAnImapi // 9 // hantAro rAjanAmnA pratijanapadamapyatra loke babhUvuryeSAM vistArakAGkSA janagaNahanane kAraNaM saMbabhUva / tAnevA''zritya jIvan kuzalakavicayo bhavyaramyairvacobhiH kAvyAnyAracya bhUyaH stutipaThanaparastAna prazastAnakArSIt // 10 // kRtaM tretA ca dvApara iha kalizceti sakalaM bhavelloke nUnaM yugapaditi me bhAti manasi / bhajatyekaH satyaM yajanamaparo buddhimitaro janazcA'nyo bhaktiM nanu yugacatuSke'pyanubalam // 11 // devo varSati pUrvavattarugaNo datte phalaM pUrvavat zrImAnasti ca kazcidatra bahavastasyA'rthinaH pUrvavat / vizvasminnahi dRzyate kimapi me vyatyastamasmin yuge loka: kevalasampradAyazaraNaH pUrvaM yugaM zaMsati // 12 // purA''sIt sadbhaktirmuruSu sakalasyA'tithigaNe tathA'gAdhazraddhA pazuSu kaNA cArthiSu dayA / idAnImeteSAM na suguNamaNInAmaNurapi sthitastasmAd rUDhaH kaliriti jano jAtu vadati // 13 // bhavantyevA'dyA'pi prathitakaruNAH prANiSu narAH sadA teSAM rakSAM pratividadhato yatnamatulam / janAn zAkAhArAn parihRtapalAn kartumapi te vilokyante nityaM prayatanaparAH puNyamatayaH // 14 // 1. atra kadA'dharmo nA''sIdityAdi tatreNa yojitam /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalau kalayate jano dhanikameva pUjyaM sadA guNaizca sakalairvivarjitamapIti mithyAvacaH / digambaramakiJcanaM zivamupAsate bhaktitaH kuberamiha pUjayan na khalu dRzyate kazcana // 15 // purA nRpatayo'bhavalakhiladharmasaMrakSakA na samprati tu kazcana prabhavatIha saMrakSitum / iti praNigadanti ye janasabhAsu paurANikA na te kimu vidanti tainUpagaNaiH kRtAn viplavAn // 16 // idAnImapyasti prakRtisaralo bhaktimatulAM sadA pitroH zuddhAM dadhadiha suto mAnyacaritaH / svakIyaM saukhyaM yo jahadakhilam AmRtyu pitaraM mahArogagrastaM paricarati nityaM vinayavAn // 17 // adRSTapUrvAn atithIn samAgatAn apArabhaktyA vinayena cA''hvayan / yathAsvazakti pratipalasatkRtivilokyate'dyApi jano manohara: // 18 // gurorvAkyaM nityaM nigamavacanaiH sammitamiti pramiNvAnA bhaktyA taduditamanuSThAya sakalam / jagatsevAM bahIM sapadi bhagavatpUjanamapi prakurvANAH santo vidadhati kaliM ca stutipadam // 19 // kRte vA tretAyAM bhavatu ca kalau dvAparayuge guruH kazcicchiSyaM kamapi yadi vizvastahRdayam / padaM vidyAmArge pratinidadhataM vaJcayati cet na mAnArhaH so'yaM gurukulakalaGka: kudhiSaNaH // 20 // kalermAhAtmyena prakRtikRtamadya tribhuvane prabhUtaM sarvatra kSatajanasukhaM dhvaMsanamidam / pravAho bhUkampo bahuvidharujo'vagraha iti bruvatyeke vArtAH pratidinamavekSya prakaTitAH // 21 // abhUt pUrve kAle'pyanavaratametAdRgakhilaM kvacilloke kintu prakaTamabhavalaiva jagati / 20
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadA nA''sId yantraM sakalasulabhaM yAdRgiha naH svadeze yajjAtaM tadakalayaMste hi sakalam // 22 // purANe varNyante pralayaghaTanA lokadalanAH vinAzo yAravAsIjjaladahanavAyvAdijanitaH / janAH puNyAH pApAH anavagatabhedAzca pazavaH tadA'pyAsannaSTA iti matimatA smartumucitam // 23 // idAnIM prakSobho yadi bhavati sAhAyyamucitaM vidhAtuM vizvasya prayatanamudAraM prabhavati / vinA svArthaM kecid vraNita -hata- naSTasva-savidhe drutaM gatvA yAvadbalamupakRtiM saMvidadhate // 24 // yasmin yuge paramahaMsavaro'bhijAtaH zrIrAmakRSNa iti sarvajanAnukampI | sA zAradA ca jananI janimApa sAdhvI taM ko'tra nindati kaliM paramArthadarzI ? // 25 // yuge smin vIro vimalahRd atidhIro naravaro dayAvAn dIneSu dhvanijitamRgendro yatinRpaH / vivekAnando'bhUt sakalajagadArAdhyavacanaH kathaGkAraM brUyurvizadamanaso ninditamimam // 26 // dhUtaM lokavinAzakaM kaliyuge bhUmnA jarIjRmbhyate ke cillATaripatrakANi satataM krINanti vittAzayA / kecittvakSavazAH hayAMzca katicid bhaktyA''zrayanti dhruvaM sarve bhUri dhanaM vinA zramamiha prAptuM sadaivotsukAH // 27 // evaM cedabhidhIyate vayamidaM naivorarIkurmahe dyUtaM cAssyuge babhUva kitavasyoktiH pramANaM khalu / rAjA caiva nalo vyapadyata punarghRtena tenaiva ca prAyAt kAnanameSa pANDavagaNo bhAryAsametastathA // 28 // dhane bhavanti lolupAH kalau janAzca kAmukA vivekahInamAnasA vicAradUrabuddhayaH / idaM vaco mRSA yato yuge'tra zaGkarAdayo yatIzvarAH parazzatA jitendriyA vijajJire // 29 // 21
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmAnujo'bhavadihaiva munizca madhvaH caitanyavalabhamukhA api bhASyakArAH / etAdRzeSu vilasatsu mahAnubhAveSyevaM kaliM ka iva nindatu zuddhabuddhiH // 30 // kaliyugasarvajJaM yaM vibudhAH praNamanti sarvadezeSu / zrIhemacandrasUriH sa kaliM na karoti kiM pUjyam // 31 // vicArasvAtavyaM sakalamanujabAtahitadhIH mitA vittAkAGkSA paramatasahiSNutvamabhayam / vijijJAsA satye pazuSu karuNA dveSaviratiryadi syurmaryeSu svayamapi kalistAn praNamati // 32 // vijJAnasya prabhAvAt kimiha na sulabhaM vartate mAnavAnAM dvIpAda dvIpAntaraM ca prabhavati manujo gantumAkAzayAnaiH / gehe sthitvA videze pracaladapi sadA pakSyati krIDanAdi prAptaM kiM prAgyugInaissukhamidamata evaiSa vandyaH kalIndraH // 33 // calaccitre nArI hatakaliyuge sastavasanAM didRkSante snAntImapi ca puruSAliGgitatanUm / na lajjAyA lezo na ca bhavati teSAmaghabhayaM manuSyAH kiM vA te pazava iti pUcchanti katicit // 34 // satyaM nocitametadadya bahudhA yaccitraNe dRzyate necchenlagnatanuM kadApi vanitAM bhAryetarAM vIkSitum / kintu dvApara eva tAM drupadajAM duryodhanaH saMsadi dAgAkRSya na kiM yatitavAn kartuM vivastrAM khalaH ? // 35 // athavA naite doSA bhavanti kevalakalevizeSAH / yAvanmAnavajAtistAvat sarvatra bhavati saiva kathA // 36 // strImoho balavAn khalu bhItiM lajjAM kulAbhimAnaM ca / santyAjayate puruSai tat kalikAladUSaNaM manye // 37 // nAstikyaM pravijRmbhate kaliyuge bhaktirna deve nRNAM vizvAso na ca vedavAci yajane zraddhAlavo durlabhAH / itthaM cediha duSTatA nigaditA brUmo vayaM nA'bhavat kiM vA pUrvayuge hiraNyakazipurvedasya vidhvaMsakaH ? // 38 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ cArvAko nigamAn nininda nitarAM nizcitya nairAtmyakaM jAbAli : pitRkAryamartharahitaM brUte sma rAmaM prati / kRSNo naiva harirharistvahamiti provAca vai pauNDrako nAstikyaM sakale yuge'sti na kalervaiziSTyametat punaH // 39 // satpAtraM labhate na kiJcidapi tu prApnotyapAtraM dhanaM mUrkhaH saMsadi zasyate zrutadharo vidvAnavajJAyate / mithyAvAdapaTuH stuteH padamaho satyAzrayo nindyate sarvaM vai kalivaibhavaM na karavai vaiphalyacintAmaham // 40 // catvAro hyAzramAH syurvidhivadanugatA brahmacaryaM gRhitvaM vAnaprasthaM yatitvaM prakaTamiti sadA dharmavidbhiH praNItAH / teSAM naiva vyavasthA bhavati kaliyuge mizraNAlokavRtteH svairAcArAcca nRNAM na ca bhavati tato mokSasiddhiryuge'smin // 41 // ityAkSepe samAdhiH svayamiha bhavati prepsavo'lpA hi mokSaM tasyA'siddhirna doSo bahuSu katicanaivA''pnuvanti sma taM prAk / kAlasyaivA''nuguNyAddharipadakamale bhaktirAtyantikI vA tatsAnnidhyaM mumukSUnnayati kalirato naiva nindyaH sudhIbhiH // 42 // varNAnAM na vyavasthA bhavati kaliyuge, sarva eva pravRttAH svecchAcAre, yathecchaM vivahati puruSo yoSitaM kAmavazyaH / etasmAtkAraNAd drAg bhajati samajatAM zAstradRSTyA samAjaH sAGkaryaM pAtaheturbhavati jagata ityucyate kaizciduccaiH // 43 // cAturvarNyaM vibhaktaM na khalu bhagavatA janmamAtreNa nRNAM dRSTvA karmANi teSAM guNamapi sakalaM nizcitastena bhedaH / tasmAlloke manuSyA guNaparigaNanAM saMvidhAyA'nurUpAM kanyAM svIkurvate cet kathamiva bhavati saGkaro doSahetuH ? // 44 // parAzaro nAma munirbabhUva smRtiM pavitrAmapi yaccakAra / dAzasya kanyAM parigRhya so'yaM vyAsaM samutpAdayati sma vipram // 45 // tAmeva kAmapratinunnacetAH kSatro'pi vavre kila zantanuH prAk / tadvApare jAtamabhUnna kiM vA sAGkaryamityatra budhA vadantu // 46 // siddhArthaH karuNAmayo nijagRhaM rAjyaM ca patnIM sutaM . tyaktvA lokahitAya kAnanamagAt saukhyaM vihAyA'khilam / 23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTvA duHkhanivAraNasya saraNiM buddho'bhavad yadyuge taM lokatrayazokanAzakamimaM kasmAt kaliM nindatha // 47 // yasmin yuge sakaladInajanAvanAya kristaH kSamAnidhirapAradayAsamudraH / labdhvA janiM jagati devasutazcacAra taM ke kaliM kRtadhiyastvavadhIrayanti // 48 // pUrvaM kecinmunIndrA nabhasi vihagavannAradAdyA viceruH brAhmAdIn divyalokAn gurutaratapasA prApnuvannityazRNma satyaM vA kalpanA vA taditi na tu vayaM zaknumo'dyA'bhidhAtuM martyaH sAdhAraNo'pi prabhavati DayituM vyomni turye yuge'smin // 49 // purA rAmo jitvA ditijanUpatiM rAvaNamatho vimAnaM tasyaiva svavazamadhiruhyA''gata iti / prajAH zRNvanti smAdbhutakathAmadya tu kalau vimAnAruDhAstA nikhilabhuvane yAnti sasukham // 50 // kRte yuge tu kecideva vedamadhyagISata prakAzamApa naiva bhUyasAM tadA materbalam / kalau yuge suvidyatAmupArjituM na kasyacit savighnatA'sti tadvaraM kaliM hi manmahe vayam // 51 // putrAstyajanti pitarau vanitAGghidAsAH hiMsanti kecana vadhUrvaradakSiNAyai / nijanti kAzcana patIn viTamohanulAH krIDA kalejagati nUnamiyaM pravRttA // 52 // putrA bhavanti ca kalau varivasyayA ye santoSayanti pitarau vinayAvanamrAH / dvivAn nirIkSya kusutAn sakalA na ninyAH khaNDyA na kaNTaka bhayAd vratatiH sumADhyA // 73 // loke bhavanti katicid dhanakAmyayA ye patlImananyazaraNAmadayA dahanti / naitAvatA sakalabhartRgaNo vigAH patnIpriyAzca patayaH zatazo bhavanti // 54 // 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ turyaM bAlye bhajante katicana sahasaivA''zramaM cetkalau tad doSaM naivA''dadhAti praNihitamanasAM gADhavairAgyabhAjAm / yasminnevA'hani syAd viratiriha tadA pravrajeti pratItA zrautI vANI vicaSTe vigaNayati na tAm AzramANAM vyavasthA // 55 // kecidvittAdimohAnmaThasukhavivazA bAlyasaMnyAsabhAjaH tAruNye tvindriyANAmupahatimatulAmakSamAH soDhumutkAH / strINAM vazyA bhavantaH punarapi gRhitAmAzrayanto nitAntaM nindyA jAyanta etatkaliyugakalitaM kazmalaM duHkhadaM naH // 56 // satyaM, kiM vA'tra kurmaH sakalajagadaghaproJchane zaktamIDyaM gAyatrImavarataM ya iha bhuvi purA dRSTavAn vizvavandyaH / vizvAmitro'pi so'yaM tridivamaparameva kSamaH sraSTumaddhA dRSTvA kAntAM vivastrAM zithiladhiSaNatAmApa vai menakAM tAm // 7 // sarveSAmeva devaM svahRdabhilaSitaM prArcituM sveSTarItyA pUrNo'styatrAdhikAro jagati kaliyuge bAdhate taM na kazcit / nAstikyasyA'valambI bhavati yadi janastarkamArgAnusArI tasyA'pyasmila vighno nijamatakathane, vandya evaiSa kAlaH // 58 // yasmin yuge mAnavatAkalaGka dAsyaM niSeddhaM saphalaM prayalam / kRtvA'brahAmliGkana Apa kIrti kalyAkhyametad yugamastu bhUtyai // 59 // kalau yuge same janA bhavanti nAstikA iti pratItirapyasatyatAmupaiti dRzyAM manAk / prasiddhadevamandire tathaiva tIrthasannidhau sudIrghapaGktayo bhavanti bhaktavRndamaNDitAH // 60 // matsyaH kUrmo varAho narahariratha vai vAmanaH pazurAmo rAmaH kRSNo'tha buddho'bhavadidamakhilaM vizvamuddhartukAmaH / viSNuH sAkSAd bhaviSyatyapi ca kaliyuge kalkirityetadeva spaSTaM bUte yugAnAM guNagaNagaNane cottarotkarSasiddhim // 61 // devenaikena sRSTA dharaNimapi tathaikAM zrayanto manuSyA nIraM caikaM pibantaH pavanamapi tathA prazvasantaH sadaikam / 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIcoccatvaM svajAtau kalivivazahRda: kalpayitvA bahUn nUn aspRzyAn bhAvayanto vidadhati hi yugaM nindhamatyantaghoram // 2 // zoSaNAsaktabuddhInAM durlabhaM prAptumicchatAm / svArthinAM manujAnAM hi doSo'yaM na kaleH punaH // 63 // dvIpaM kamapyadhivasalajahat tamanyamaprekSya vizvamakhilaM svavidhaM vicintya / AsIjjano mitamatirgRhakUpabhekaH pUrvaM kRtAdiSu yugeSu nirastavidyaH // 64 // ariman kalau bhavati sarvajanasya vidyAprAptau vicAramathane'pyamito'dhikAra: / draSTuM prapaJcamavakAza ihA'sti bhUyAn taramAla saGkucitatA'tra materjanasya // 65 // rogAn purAkRtavikarmaphalAni matvA prAcInakAlajanatA'nubabhUva kaSTam / vijJAnamArgamavalambya kalau samastAn ghorAmayAn nagaNo vinivArya tuSTaH // 66 // vaidyAH kevalamarthalAbhaniratA rugNAn viluNThantyamI cAturyeNa ca vaJcayanti janatAM hantA'dya mithyauSadhaiH / ityAkSepakRtaH zirortijaTharaklezAdibhiH pIDitA dhAvatyeva bhiSaggRhaM prati janA vismRtya TIkAM svayam // 67 // avAtarad bhUmitale mahAtmA dInAn azaktAMzca samuddidhIrSaH / gAndhIti loke viditaH svatantraM vyadhAcca yo bhAratamAtmazaktyA // 2 // aspRzyatAM bhAratavarSasImno nirasya sarvAn akarot samAn nRn / yasmin yuge tAdRgabhUnmahAtmA kathaM na vandyaH sa kaliH samastaiH ? // 63 // vaJcyante bahavo janAH kaliyuge nakSatratArAgrahAn teSAM sthAnamadarzanaM gatimatha grAsaM ca candrArkayoH / 26
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnadbhizcaturoktimArganipuNaiH kArtAntikaiH sarvadA tasmAnnindyamamuM vadanti sudhiyo dhUrtAnukUlaM kalim // 70 // vicArasvAtantryaM gaNitamatha vijJAnamakhilaM kaliH protsAhyA'yaM vikacayati lokasya dhiSaNAm / tathA'pyandhazraddhAM yadi samavalambyA'tra katicit pratAryante dhUrternanu ka iha doSaH kaliyuge ? // 71 // dharmaM loke sakalasukhadaM supratiSThaM vidhAtuM matsyanyAyaM pratibhaTayituM durbalAnAM viruddham / pUrvaM devA nRpatimasRjan hanta vRddhe kalau tu kSINo rAjJAM jagati mahimA rAjyamAste prajAnAm // 72 // svairAcAraM sakalajanatAhAnidaM bhUpatInAM svAcchandyaM tatsacivasamitessaMniyantuM ca bhUyaH / rAjasvAmyaM zithilamabhavallokatantraM hitaM tatsthAne samyagvinihitamidaM kaH kaletra doSaH ? // 73 // vidyante kavayo rasAmbunidhayo vidyotate bhAratI santarasanti samastazAstranicayasvAntA vizuddhAntarAH / bhaktAH zreSThaguNA bhavanti bhagavatkaiGkaryabaddhAdarAH kiM vA nA'sti kalau yadenamavajAnantaH stuvantItarAn // 74 // utpAteSu mahatsu mAnavakule traste vinAzonmukhe saMkliSTAn parirakSituM kRtadhiyo dhAvanti sevAcaNAH / vismRtya svasukhaM paropakRtaye baddhAdarAstAdRzA rAjante kalau kathaM nu tamimaM nindantu sallocanAH // 75 // rugNAMzcikitsati vinodayate viSaNNAn vizvAsapUrNahRdayAn kurute samastAn / duHkhArditAn sapadi sAntvayati prakAmaM vaidyaH kalau pratinidhiH kila devatAnAm // 76 // prANAH priyAH sakalajantugaNasya nityaM martyasya teSu nitarAm adhiko vimohaH / vaidyAn vinA na khalu tatparirakSaNaM syAt tasmAd bhiSag bhavati devavadatra pUjyaH // 77 // 27
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhavA api kalikAle pariNayamicchanti hanta punarapi tAH / vRNate kecana puruSA dharmavinAze pramANamidameva // 78 // eSo'nyAyo vAdo yasmAd vidhurA vivAhasannaddhAH / na vinindyante sadbhiH vRddhA api kanyakAH pratIcchantaH // 79 // vaidyAna vinA kathamanantavidhairvicitra rogaiH pizAcanicayairiva pIDyamAnAH / jIveyuratra manujAH sasukhaM carantaH ? tasmAd bhiSak stutimihArhati naiva nindAm // 80 // rAjA raNeSu harivad ripubhIkaro'pi kRtsnAM vahalapi mahIM maNivatsalIlam / vyAdhiprapIDitatanubhiSajaM prapadya trAyasva mAM karuNayeti karoti yAnAm // 1 // vidvAn samastanigamAgamapArago'pi brAhmIvazIkRtajano'pi kavIzvaro'pi / rogapranaSTamatizaktirupetya vaidyaM baddhAJjalirvadati rakSa bhiSagvareti // 82 // calaccitraM lokAn nayati kupathe darzayati tat paraM rAgAndhAnAM caTulacaritAni pratidinam / balAd yUnAM citte mRduni ca mRSAsvapnajananAt tadatyantaM nindyaM kalisamayacihnaM sudhiSaNaiH // 83 // maivaM kiJcana vastu naiSa bhavati zlAghyaM ca nindyaM svato harataM prApya satAM yadasti suguNaM tad doSi labdhvA satAm / agni pAvanahomasAdhanamasan gehasya dAhAya ce yuGkte kiM tata eva tasya bhavitA dUSyatvamagnervada // 84 // samastajanatA kalau bhajati kAmamarthaM tathA na dharmakaNikAM na vA vimalamuktimAkAGkSati / ataH sapadi nazyati prathitapUruSArthasthitiH karoti ca narAn samAna vikalacetanairjantubhiH // 85 // maivaM sattvaguNAnvitA naravarAH vidyotamAnAH kalau vidyante bahavo'tra dharmamatulaM projjIvayantaH sadA / 28
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArtAnAmupakArameva satataM kartuM samastaM sukhaM tyaktvA svIyamupAttamartyanivahazreyovratA dhArmikAH // 86 // bhavanti santaH pamuktilabdhaye vibhAvya lokaM jalabubudopamam / niyamya cittaM paramAtmasaMsthitaM vidhAya tat siddhimavApnuvanti ye // 87 // bhAryAgiro nigamavAkyasamAH kalau syustaramAt sa nindya iti kazciduvAca dhIraH / bhAryA bravItu jananI tanujA snuSA vA proktaM sayukti yadi taligamoktitulyam // 8 // dharmaM kecidihA'rthasAdhanatayA yuJjanti tasmAtkaliH nindyo'yaM bahudheti pUrvakavinA proktaM tu cintyaM punaH / paurohityamabhUt kRtAdiSu yugeSvapyarthasaMsAdhanaM vedAdhyApanamevameva na tato doSaH kalereva saH // 89 // raGge pradarzya 'kucabAhunitambanAbhi nirlajjameva madirArasapAnalolAH / yAH prekSakAn vidadhate madanaprasaktAn tA devatAH kaliyuge kila sarvayUnAm // 10 // yAcante dhanamatra kecana gavAM rakSArthamanye zunAM kecid devagRhAya kecana punarvidyArthigehAya vA / yajJArthaM katicit pare tu sakalAn yajJAn viroddhaM janAH karamaicit kila hetave kaliyuge sarve'pi vittArthinaH // 1 // nArINAM nAsti lajjA hatakalisamaye vittasampAdanArthaM pumbhiH sAkaM vrajanti pratidinamapi tA bhUri kAryasthalAni / gehe sthitvA na pAkaM patihRdabhimataM kalpayanti prabhUtaM zuzrUSante na vRddhAn svasukhaparavazA nAurbhakAn poSayanti // 12 // kuTumbabharaNe'dhunA bhavati naiva zaktaH pumAn karomi ca sahAyatAM sapadi tasya vittArjane / iti prakRtikomalA yadi bibharti nArI bharaM prazaMsanamihA'rhati prakaTazaktirUpA hi sA // 13 // 1. dvandvazca prANitUryasenAGgAnAm ityekavadbhAvaH / 29
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoSA kurvIta pAkaM na khalu purUSa ityasti kiM vedavAkyaM ? bhImaH sUdAgragaNyaH kila nalanRpatiH pAka vidyApravINaH / vRddhAn seveta yoSidvadiha ca puruSaH zAvakAMzcA'pi rakSen nAryAH puMsA samatvaM prakaTitamiha kiM nA'rdhanArIzvareNa ? // 94 // daivenA'sti pradattaM balamakhilakalAsAdhane 've na nAyai ityetannaiva satyaM bhavati hi mahilA sarvakAryeSu dakSA 1 bhaiSajye zikSaNe cA'pyabhinayanayayorjJAnavijJAnaraGge gAne nRtye vimAnoDDayanagatividhau dRzyate strI samarthA // 95 // kalau bhajati hAsyatAM sakalaziSyavargo bhRzaM gurau na khalu bhaktimAn na ca dhinoti vRddhAniti / vadanti bahavo'dhunA'pyakhilalokamAnyairguNaiH bhavanti parizobhitAH pratibhayA ca vidyArthinaH // 96 // dehaM vikrIya nAryaH prakaTamapi janA bhUri vikrIya cA'nnaM vedAn vikrIya viprA bata kalisamaye prAjyamarjanti pApam / vyAsenoktaM yaditthaM sakalamapi tadevA'sti satyaM parantu prAdAd yo dIpramagniM jaTharapiTharake so'tra nindyaH svayambhUH // 97 // devasthAnAni bhUyo janahitakaraNAyaiva nirmAnti dhIrAH prAcInAni zrameNa pravimaladhiSaNA uddidhIrSanti kecit / pUjA yatroparuddhA janapadaripubhistatra kecid yatante tAmArabdhaM sabhakti prakRtayugamato mA sma nindan budhendrAH // 98 // dhanAzayA turyayuge kavivrajo nRpAdhamAn grAmapatIMzca bAlizAn / mahendratulyA iti varNayan bhRzaM sarasvatImAnavinAzanonmukhaH // 99 // ityAkSepo na yuktaM kavigaNaviSaye santi caivA'dya pUjyAH satyaM nirbhIti loke kathayitumanaso vazyavAcaH kavIndrAH kaSTaM soDhvA'pi sarvaM nRpaduritacayaM varNayitvA svakAvye duSTaM tacchAsanaM ye sapadi janapade rUDhamunmUlayanti // 100 // mRtebhyaH saMcinvan hRdayanayanAdInyapi kalau bhiSag dattvA'nyasmai dRDharugabhibhUtAya kuzalaH / 1. nRzabdasya caturthIvibhaktyekavacane rUpam / 30
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ amUlyAMstatprANAn avati kurute cA'ndhyaharaNaM tato vaidyaM sAkSAddhaririti janaH stautyaviratam // 101 // vidyante'dyApi nAryaH patihitaniratA bhUri kaSTAni sodavA yAH kSemaM sAdhayanti pratidinamabhito bharturatyantamiSTam / miSTaM pAkaM ca kRtvA zizumapi samaye lAlayitvA kathaMcit kAryAgAraM ca gatvA vidadhati bahu yAstAH kathaM vA na vandyAH // 102 // vedAnAM kaNikA'pi yasya zirasi svapne'pyavApa sthalaM zAstrANAmapi jighrati sma na ca yo gandhaM janussaptake / yo jAnAti na kAvyapadyacaraNaM zrotuM na yasyA''darastaM vidvanmaNayo'nuyAnti dhaninaM yasmin kalau taM ca dhik // 103 // mUrkha jJAnasamudramAhurakhilA vittAzayA preritAH vidyAhInamapi prazaMsati jano lipsuH padaM kiJcana / ajJAtAmalakaM bhiSaDmaNiriti stauti prabhAvepsayA satyaM kiM kimasatyamityapi kalau ko jJAtumarho nara: ? // 104 // santyevA'tra guNAH sadA kaliyuge santyeva doSAstathA vidvAMso nivasanti yajjanapade mUrkhAzca tatrA''sate / tAdRG naiva babhUva kAlazakalaM yasmin samastA guNAH doSA vA'tra babhUvurityanucitA nindA kaleH sarvathA // 105 // ahiMsAkhyaM tattvaM jinapativacobodhitamidaM tathA satyAkhyaM tanligamanivahainizcitamapi / dayAtattvaM buddhaprakaTitamihA'sti trayamado jagat trAtuM zaktaM na khalu kalibhItirmanasi me // 106 // nAgarAjena kavinA racitaM zatakaM kaleH / vimarzanAya viduSAM santoSaM janayatvidam // 90, 9th Cross Navilu Raste, Kuvempunagar MYSORE 510023 31
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhASitAni prA. DaoN. kizoracandrapAThakaH / meghaH samudraM prati / _(vasantatilakAvRttam) pItaM samudra ! tava yajjalabindulezaM taM tubhyameva khalu sAdaramarpayAmi / ko vA vadenmama kRtopakRtaM tvadarthaM yadyarpyate salilamadya ca pUrvapItam // ko'jo vaded yadi mamoccamadhastvadIyaM sthAnaM kadApi bhuvane na viSAdahetuH / nimnasthito gurutayopari saMsthito'haM prAyo'lpatA bhavati mohakarI janAnAm // kSAraM jalaM bhavati sAgara ! tAvakInaM kAmaM bRhadvapuridaM tava nindanIyam / antastalAM samupayAti janastvadIyaM ratnAkarastvamasi saMvidito janena // syAdutsavastava zazAGkakalApravRddhau kSINe vidhau tava vapuH kSayameti nUnam / dRSTaM tvayi paramaramyamudArasakhyaM sanmitralakSaNamidaM samudAharAmi // (4) 32
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) (2) gAndhI (zArdUlavikrIDitavRttam) yatkRSNasya kRpAvalokanamaho yacchrIsudAmnastapaH brAhmaNyAH paratattvakRSNaviSaye premNaH pravAho'paraH / pitroH puNyasamuccayo'tivimalaH kIrtiH samagrA bhuvaH ebhiH puNyapure hi mohana iti tvanvarthanAmA'bhavat // yAtrA (zArdUlavikrIDitavRttam) nAnAdezanirIkSaNaM paricayo loka svabhAvAdhyayastIrthAnAmavalokanaM caturatA buddheH prasannaM manaH / medacchedadRDhaM vapurlaghutaraM hRdyAH prazastA giro jJAnArogyakarI sadA guNakarI yAtrA na kiM sevyate // 33 padmapANi 7 Anandanagara amarelI 365601
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH prANAnapyavigaNayya paropakAraM kurvANA jIvinaH munikalyANakIrtivijayaH (nandanavanakalpataroH 24tamazAkhAyAM prakAzitasya lekhasyottarArdha:) asya lekhasya pUrvArdhe'smAbhidRSTaM yat kecana prANinaH pakSiNaH kITakAzcA'pi pareSAM jIvanArthaM svaprANadAnamapi kurvanti / asyottarArdhe'trA'pi tAdRzAnAmeva keSAJcijjIvinAM vRttaM vicArayema / AphrikAdeze 'DrAivara' - ityAkhyajAtIyA hiMsakasvabhAvAH matkoTakA bhavanti / yadyapi pareSAM prAyaH sarveSAmapi jIvAnAM ghAtakA bhavanti te svabhAvAdeva, tathA'pi svajAtIyAnAM jIvinAmupari te 34
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANadAnenA'pyupakAraM kurvanti / kathamiti cet - pazyAmastAvat / ete matkoTA AhArArthaM koTizaH saGkhyAyAM niHsaranti sainyavat / evaM ca teSAmabhiniryANe madhyemArga parikhA, nirjharAH saridityAdIni vyavadhAnAni bahuza AyAnti / tAnyullavituM ko vA mArga AzrayitavyaH ? tadA 'cintA mA'stu' iti kathayanta iva sahasrazo lakSazo vA matkoTA: parasparaM pAdeSu pAdAn saMyojya zRGkhalAmiva viracayya parikhAdInAM dvayostaTayormadhye setuM racayanti / tasmiMzca setau koTizo matkoTAnAM sainyaM nirAbAdhaM paraM taTaM prApnoti / atha ca zRGkhalAM viracayya sthitA matkoTAstu tAvatA kAlena tathA zrAntA bhavanti yathA te tAM zRGkhalAM tyaktvA'gre gantuM samarthA na bhavanti / teSAmihavArtA tatraiva samAptA bhavati / yataH sainyasya sahakAraM vinA te ciraM jIvitumazaktA ev| evaM ca sati punarapi sa eva prazna uttiSThatte - 'kimarthamete matkoTA svayaMsevakIbhUya svavinAzamAmantrayanti ? vayaM hi mArge gacchanto'nyeSAM kRte vighnarUpA bhavAmo'nyAn va svamArgAntarAyabhUtAn dUramapasArayAmaH, kintu matkoTA ete hyanyeSAM kRte setUbhavanti mArgIbhavanti vA svaprANatyAgenA'pi / IdRzI niHsvArthatA taiH kutra vA zikSitA ? elTuijham (altruism) - iti padena jIvavijJAniSu prasiddho'yaM parahitavAdaH cArlsa-DAvinityasya manaH saMzayairdolAyitaM kRtavAn / etAdRzo virodhAbhAso yadi keSucijjIviSu syAt tadotkrAntivAdasya siddhAntaH kathaM sthApayitavyaH ? utkrAntivAdaM siddhAntayato DArvin-ityasya mastiSkaM yayA vyAmohitaM tasyA madhumakSikAyA jIvanamapi kiJcid vilokayema - madhukoze rAjJI, narAH zramikAzceti tridhA madhumakSikA bhavanti / tatra rAjJI narAzca kAryalavamapi na kurvanti / kevalaM zramikamadhumakSikA evA''dinaM kAryANi kurvanti, yathA - puSpamArgaNaM, tadrasasaGgrahaNaM (mukhena) parAgarajasAM saJcayanamAnayanaM ca (agrapAdAbhyAm) / tataH kozaM samAgatya rAjJI zatazo narAMzca tAH parAgarajAMsi bhojayanti puSparasaM ca pAyayanti, avaziSTaM ca rasaM madhutayA koze sgRhnnnti| yena puSpANAmabhAvakAle sa raso bhojanatayopayujyeta / madhukozo'pyayaM tAbhireva zramikamadhumakSikAbhiH svIyazarIrAdeva sikthakaM samutpAdya bahuparizrameNa nirmito bhavati / rAjyA narANAM ca madhumakSikANAM hyetAdRzeSu kAryeSu na kiJcidapi sAhAyyaM bhavati / evaM ca sati zramikA madhumakSikA etAH sarvamapi nijajIvanaM parArthameva vyayanti, kadAcicca tatra nijaprANAnapi tyajanti / kathamiti cet ? - evam - zramikamadhumakSikAyA daMzakaNTako viSamayo bhavati / karapatrasya dhArAyAmiva tasyA daMze'srayo bhavanti, kintu viparItAH / yadA kazcana zatrurmadhukoze kudRSTiM karoti tadA zramikamadhumakSikA'nena daMzakaNTakena taccharIre dazati / dazanena ca sa kaNTakastaccharIrAntaH pravizati / kintu tadanantaraM sA taM kaNTakaM tato nissArayituM samarthA na bhavati / yadyapi sA tadarthaM pUrNa prayatnaM karoti tathA'pi tatpariNAmatayA tasyAH zarIrasya bahavo'vayavA vinaSTA bhavanti, stokavelayA ca sA'pi mRtyuM prApnoti / kintu tasyA balidAnaM vRthA na bhavati yataH zatrudehe praviSTo viSamayo daMzakaNTakaH svayameva viSamudvaman taM zatru daNDayati /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra cintanIyaM tvetad yad - madhumakSikayA kimarthaM maraNaM svIkRtam ? zatroH pratIkArArthaM madhukozasya ca rakSaNArthaM khalu ! / subodhaM bhAsamAnaM tathyamidaM nAsti tathA subodham / yataH zramikamadhumakSikA svIyasikthakenA'vikalaSaTkoNa-nibaddhaM madhukozaM vinirmAti, puSparasaM parAgarajazcA'vacinoti, alasakuTumbijanAnAM kRte bhojana-pAnAdiprabandhaM karoti, atiriktaM madhu saJcinoti, grISme ca pakSavIjanaM kRtvA madhukozaM vAtAnukUlitaM karoti, zatrupratikArArthaM ca zastropayogaM kartumapi zaktA / evaM ca sarvadRSTyA jIvanArthaM samarthA tu saiva (fit to survive), tathA'pi tayaiva kimarthaM maraNaM prAptavyam ? DAvin-manasi banyo'pi praznastadaivotthito yadiyaM zramikamadhumakSikA na narajAtikA nA'pi nArIjAtikA'pi tu napuMsakajAtikA'sti / ataH santaterutpAdanasya nirvahaNasya vA tasyAzcintaiva nA'sti / anye jIvino hi svasantAnAnAM rakSaNArthaM zatrubhiH saha yuddhavA''tmatyAgaM kuryuriti tu subodha, yataH svanAze jAte'pi santAnAnAM rakSaNAM tu jAtamato vaMzocchedastu na bhavet / kintu zramikamadhumakSikA hyAtmatyAgaM kRtvA kiM prApsyati khalu ? na kimapi / yadyapi rAzyA naramakSikANAM cA'stitvarakSaNArthameva zramikANAM jIvanamiti tu satyameva tathA'pi jIvanArthaM samarthAyAstasyA eva maraNaM bhavet, ye ca na sarvathA samarthAstAdRzAnAM rAjJI-naramakSikANAM ca rakSaNaM bhavet-ityatra DArvin-ityasya mukhyaH siddhAnta eva (survival of the fittest) pato bhavati / anenaiva kAraNena sa varSANi yAvat svasiddhAntAn lokasamakSaM prakaTayituM saMzayita evA'tiSThat / atha caiteSAM matkoTAnAM madhumakSikANAM ca dRSTAntenedaM siddhaM bhavati yadete jIvino na svIyaM kintu samagrAyA api svajAte rakSaNArthamAtmatyAgaM kurvantIti / atra spaSTatArthamanyamapi dRSTAntaM - vicArayAmaH / DikTosTeliyama-ityAkhyaH sUkSmo vanaspatiH pRthivyA adhastAt vasati / prArambhe tu eSa vanaspatiH pRthaktayaikaika eva amIbA(amoeba)rUpeNa bhavati tatrasthena ca svayogyAhAreNa nirvAhaM karoti / kintu gacchatA kAlena tatrA''hAradravyANi kSIyante / ata AhAraprAptyarthaM tena sthalAntaraM kartavyameva / kintu tatkaraNaM hi tadarthaM sarvathA'zakyam / yadi ca sthalAntaraM naiva bhavet tadA ekaikaza: sarveSAmapi teSAM nAzo bhavatiprAnte ca samagrA'pi jAtireva vinazyet / ataH kadAcit teSAM koTikoTizo vanaspatijIvAnAM madhye rAsAyanikaH sandezavyavahAro bhavati / phalatazca teSAM koTizaH sammIlya saptASTavibhAgakaM gucchamekaM racayanti / vibhAgA apyete parasparaM sammIlya daNDamekaM viracayanti / daNDamenaM dRDhaM kaThinaM ca karte kendrasthAna vanaspatijIvAn vihAyA'nye sarve'pi prANatyAgaM kurvanti / tatazca teSAM niSprANazarIreSu vidyamAnAnAM koSANAM zuSkIbhavanAt sahajatayaiva daNDo dRDhaH kaThinazca bhavati / tadanantaraM taM daNDamito'pyucchritaM kartuM koTizo jIvA tadadhobhAge saMyujya prANatyAgaM kurvanti / dinAni yAvadeSA prakriyA pracalati / etena ca daNDoparibhAge sthitAH kendrasthA jIvAH zanaiH zanairUrdhvamArohanto yatra svayogyAhAradravyANi prApyante taM pradezaM prApnuvanti, AhAragrahaNena ca prANarakSaNaM kurvanti tathA vibhAjanena nUtanAnekakoSIya(amoeba)jIvAn samutpAdayanti / phalatasteSAM rakSaNamapi jAtaM jAtirapi ca teSAM sutarAM rakSitA'bhavat / kintvetat sarvamapi jAtaM teSAmAtmasamarpaNaM kurvatAM
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ koTizaH sUkSmajIvAnAM kAraNAMt yairhi svAstitvaM gauNaM kRtvA svajAte rakSaNArthaM sarvasvaM samarpitam / etAdRzAM kevalaM parahitaniratAnAmeva jIvAnAmIdRzasya samAcaraNasya kimapi kAraNaM kathayituM vicArayituM vA DArvin sarvathA'samartho jAto, yataH sajIvasRSTau tena sarvadA dRSTamAsIt yad - yadi jIvo balavAn syAt tadA'nyAn nigirati saH, yadi ca nirbalastadA'nyeSAM kavalIbhavitumeva tasya janmeti / anena nyAyena tu sarvatra svArthazAsanameva pravarteta kintu dRSTAnteSveteSu tena paramArtha eva dRSTaH / jIvituM vikAsaM prAptuM ca samarthA api matkoTa-pipIlikA- cikroDa - madhumakSikA - sUkSmavanaspatyAdayo jIvA parahitArthameva mriyante, tadviparItatayA tu durbalAstatazca vikAsaM prAptumakSamA api jIvA (rAjJI -naramadhumakSikAsadRzAH) jIvanti vikAsaM cA'pi prApnuvanti / tatazca samartha eva jIvet - iti siddhAntaH kathaM pramANayitavyaH ? astu, parahitavAdasya (altruism ) dvitrAn dRSTAntAn vicArya samarthayAmastAvat / keneDAdezIyo gorDana - hebaranAmA prANizAstrI hyekadA'merikAdezasyA'lAskArAjye prANinAmabhyAsArthaM gatavAn / tatra ca prakhyAte mekiMgalI-abhayAraNye tena dUrAdevaiko vRko dRSTaH / sa khaJja iva calannasti - iti dRSTvA hebareNa dUravIkSakayantreNa vilokitam / tadA tena jJAtaM yadasyA'gretana ekaH pAdo vraNito'sti / vraNamapi kathaM jAtamityapi tenA'numitaM, yathA - kenacit mahAkAyena hariNena prAdaprahAraM kRtvA vraNito'sti vRko'yamiti / bahuprayAsaiH sa vRko vanaprAnte sthitAyAM kASThApavarikAyAM ( cabin) prAptaH / tato vizrAmaM grahItuM supta: / vRkA hi sadA'pi yUthasthA eva vicaranti bhakSyaM ca mRgayante / kintvasya vRkasyA'nye yUthyA hebareNa na kutracid dRSTAH / atastena cintitaM yadayamapi bahUnAmanyaprANinAmivaikAnta eva martumatrA''gato'sti / atha sAyaGkAle hebarastatra punarapyAgataH / dUravIkSakayantreNa tena vilokitaM tadA dUrAdeko'nyo vRkastatrA''gacchaMstena dRSTaH / tanmukhe bhakSyakhaNDa eka AsIt / apavarikAsamIpaM gatvA'gretanapAdena taddvAraM codghATya sa vRko'ntaragacchat, tatra zayAnasya ca svajJAtibandhormukhasyA'gre taM bhakSyakhaNDamamuJcat / tenA'pi vraNitavRkeNa bhojanaM kRtam / tataH santuSTaH sa dvitIyo vRkastato nirgatyA'raNyaM prati gatavAn / etad dRSTvA'tyantaM vismito hebaraH svIyaM paTagRhaM tatraiva sthApitavAn / dvitIye'hni sAyaMsamaye tathaiva sa dvitIyo vRko vraNitavRkArthamAhAraM gRhItvA''gatastaM ca bhojayitvA pratyAgataH / ayaM kramaH paJcadaza vA divasAni prAcalat / tAvatA sa vraNito vRkaH sajjo jAtaH / antime sAyAhne ca dvAvapi vRkau sahaiva kASThApavarikAM tyaktvA'raNyaM gatavantau / vraNitAya vRkAya ya: pratyahaM bhakSyadAnena poSitavAn sa vRko hiMsakasya vRkayUthasya sabhya AsIt / sarvadA'pyahamahamikayA bhakSyArthaM yudhyamAnAnAM vRkAnAmanyatama AsIt / tathA'pyatra prasaGge evamanubhUyate yat sa jIvadayAmaNDalasya sabhyo'stIti / paJcadazadivasAni yAvat pratyahaM svayaM nyUnaM bhakSayitvA'pi sa vRko vraNitaM vRkaM poSitavAn / evaMkaraNena tasya ko'pi lAbho nA''sIdeva pratyuta khaJjIbhUtasya vRkasya bhaviSyati kAle'pi vinA pratisahakArApekSayA poSaNameva kartavyamiti pratyakSA hAnireva / tathA'pi kimarthaM tena vRkeNedaM 37
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ parahitakAryaM kRtam ? - iti praznasya na kimapyuttaraM prANizAstriNAM zAstreSu prApyate / atho madhyAmerikIyadezeSu kosTArikA-honDurAsa-panAmA-meksikoprabhRtiSu vAmpAyarajAtIyA jatukA* bhavanti / te'pi parahitakaraNArthaM prasiddhAH santi / te kilA''hArarUpeNa kevalaM raktameva pibanti nA'nyat kiJcidapi / suptAnAM manuSyANAM gavAzva-barkarAdiprANinAM cA'tIva nikaTamAgatyaitA vinA kimapi pIDanaM raktaM pibanti / tataH punarapi svasthAnaM pratyAgatyA'dhomukhatayA lambante / tatra ca pratyekaM jatukA pratyahamudarapUrNa raktaM naiva prApnuvanti / atastAsAM baDhyo bubhukSitA eva pratyAgacchanti / itazca baDhyo jatukA tAdRzyo'pi bhavanti yAbhirAvazyakatAto'pyadhikaM raktaM pItaM syAt / atastAdRzyo jatukA bubhukSitAnAM jatukAnAM mukhe'dhikaM raktaM vamanadvArA nikSipanti / etena bubhukSitAnAM jatukAnAM bubhukSA tatazca maraNabhItirapyapasRtA bhavati / etAdRzaM dAnaM tAbhiH kutra zikSitam ? athaivaM vicintyeta yad yA jatukA adya raktadAtyastAbhiH kadAcit zvo raktadAnaM grahItavyamapi bhavet / kimIdRzaM parokSaM svArthamAzritya tAH parahitaM kurvanti vA ? zakyametat / tathA'pi vicAraNIyaM tvetad yat prakRtau yadA sarvatra jIvinAM madhye AhArArthaM spardhA pravartamAnA syAt tadA kimarthaM jatukAbhiH paropakAraH karaNIyaH ? yadi bubhukSitA jatukA mriyante tahi mriyantAM nAma, AgAmidine spardhakAnAM nyUnatvAt tAsAmAhArAnveSaNe saulabhyameva bhaviSyati khalu ! tathA DArvinsiddhAntAnusAraM tu svIyamAhAramanveSTuM niSphalA jIvino jIvituM na yogyAH / tathA'pi te kathaM rakSitA bhavanti ? prANijagati garuDa-nakulAnAM bhakSaka-bhakSyavyavahAraH prasiddha eva / kintvekadaikena prakRtividA'bhyAsakAle yad vilokitaM tadatra prastutamasti / ekena mArziyalajAtIyagaruDenaikadaiko nakulo gRhItaH / garuDA hi nakulamatIva saralatayA gRhNanti, nakulAzcA'pi garuDapraticchAyAM dRSTvA'pi bhayabhItAH santaH palAyante / kintu yadA'tra garuDena nakulo gRhItastadA tajjJAtibandhavo'nye nakulAH palAyanamakRtvA garuDena saha yoddhamiva sammukhInA jAtAH kolAhalaM ca kRtavantaH / garuDo hi vRkSasyaikasyAM zAkhAyAM nakulaM gRhItvopaviSTa AsIt DayituM ca tatpara evA''sIt, kintu nakulAnAM virodhaM dRSTvA sa AghAtaM prApya kSubdho jAtaH / tena svapne'pi cintitaM na syAt yadete varAkA nakulA me virodhaM kariSyantIti / ataH kaJcit kAlaM tatraivopavizya AghAtamUDhaH sa gRhItaM nakulaM muktvA'nyatroDDInaH / yadyapi, garuDastAn sarvAnapi nakulAn ekaikazo nihantuM zakta evA''sIt / etacca tathyaM nakulA api jAnanti sma / tathA'pi svayUthyaM rakSituM taiH prANapaNo'pi kRtaH / evaM kRtvA'pi tasya nakulasya rakSaNaM bhaviSyatyeveti nizcitaM nA''sIt pratyuta teSAmapi prANAnAM rakSaNe AzaGkA''sIt / tathA'pi svato'nekazo baliSThasya zatrorapi te sammukhInA jAtAH / kasyacinmanuSyasya bhrAtrAdikaH svajano nadyAdInAM jale nimajjan yadi sahAyArthaM svabhrAtaramevA''hvayet tadA taraNamajAnan sa bhrAtA kevalaM taTe sthitvA sahAyArthamanyAnevA''hUya santuSTo bhavet / yataH sa jAnAti camagAdaDa / cAmAcIDiyA - iti bhASAyAm / 38
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yad - yadyahaM jalaplavanaM kuryAM bhrAtaraM rakSituM tadA'hamapi mriyeya ataH sa taTa eva tiSThati / atra ca, nakulA ete'pi jAnanti sma yad - garuDasyA'sya virodhaM kurvANA vayaM mriyema eva / evaM satyapi manuSyavattaTasthA na bhavantaste garuDasya sammukhInA jAtA eva / ato manuSyAdapi te'dhikaM dayAvantaH parahitaniratAzceti nizcitaM khalu ! idAnImantimaM dRSTAntaM vilokayAmaH / pazcima eziyAkhaNDe, uttara- AphrikAyAM dakSiNe ca yUropakhaNDe pataraGgA (Bee-eaters) nAmakAH pakSiNo bhavanti / ete hi pakSiNaH sadA yUthena sahaiva vasanti / AdinaM yUthasthA evaite AhAraM mRgayante, nIDAnapi ca yUthasthitA eva nirmAnti / atha ca kecit nIDAn badhnanti kecicca na / tatra ye na badhnanti te parahitArthameva / kathamiti cet ? evam - te hi nIDAnirmAtAro'nyeSAM nIDanirmANe sAhAyyaM kurvanti / evaMkaraNena te kiM prApnuvantIti na praSTavyaM pratyutaivaMkaraNena te kiM vinAzayantIti praSTavyam / te hi svagRhavAsAvasaraM vinAzayantyevaM parasAhAyyakaraNena / AzcaryajanakaM pratibhAti khalvetat ! ko'pi manuSyaH kadA'pyevaM paropakArArthaM svagRhaM prajvAlayet khalu ? kintu pakSiNAmeteSAM paropakAra eva pakSapAto'taste svanIDanirmANaM tyaktvA'nyeSAM svajAtIyAnAM nIDanirmANe sAhAyyaM kurvanti / anyadA beGgalUrunagarAbhyarNavartiSu vanapradezeSu es. zrIdharaH pravINa- kAranthazceti dvau pakSizAstriNau nirIkSaNArthaM gatavantau / tadAtve hi pakSiNAmeteSAmRtukAla AsIt / ataste nIDanirmANe niratA Asan / athA''bhyAM pakSizAstribhyAM nirIkSitaM yat 40 pratizatAn (40%) nIDAn kevalaM pakSi-pakSiNyau na nirmAtaH kintvanye'pi svayaMsevakarUpAH pakSiNastatra sAhAyyaM kurvantIti / yadA ca nIDanirmANaM pUrNIbhavati tadaite svayaMsevakAH svanIDanirmANaM prArabhante / phalatazca te'tyalpatayA'NDAni prasavituM zaktA abhavan sarvathA vA'NDaprasavanaM na kRtavantaH, yata eteSAM pakSiNAmRtukAlo'tyalpo bhavati / svayaMsevakapakSiNAM teSAM kIdRzI niHsvArthatA paropakAritA ca ! athavA manuSyamanovRttyA tu sarvathA mUrkhatA ! yato mUrkhA eva svagRhaM vinAzya paropakArArthaM dhAvanti / evaM te kimarthaM kurvantIti na ke'pi pakSizAstriNo jAnanti / kevalaM te'numAnti yat - teSAM pakSiNAmRtukAlasyA'lpatvAt yadi sarve'pi pakSiNaH svasvanIDAn nirmAtuM niratAH syustadA tadarthaM kAlavyayo'dhikaH syAt phalatazcA'NDaprasavanamalpIyo bhavet / vanyapakSiSu bAlamaraNAnyakAlamaraNAnyapi ca bahudhA bhavantIti krameNa samagrA'pi jAtireva vinaSTA syAt / evaMsthite yadi kecana eva pakSiNo'dhikANDaprasavanaM kuryuH kecana ca sarvathA na kuryustadaiva teSAM hitaM syAt, jAtizca rakSitA bhavet / anumAnamidaM sarvathA saGgacchate / aNDasaGkhyAvRddhirapi nirIkSakairlakSitA'sti / kintu rahasyamekamanudghATitameva tiSThati yat - manuSyavadete pakSiNaH kimarthaM svArthino na santi ? kimarthaM te sAhAyyayAcanaM vihAya sAhAyyAne udyuktA bhavanti ? kimarthaM te svahitaM vinAzyA'pi parahitaniratA bhavanti ? yadyavakAzo labhyeta tadA rahasyamidamadhikRtya vicArayitavyamasmAbhiH / prAyazastu svArthaniratA vayaM nirarthakatayA pratibhAsamAnametAdRzaM vicArayitumavakAzameva na labhemahi khalu !! (AdhAra: gurjarabhASIyA saphArI - vijJAnapatrikA ) 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / tava kuzalaM kAmaye / gurubhagavatA sAkaM vayamekasmin nagare sthitavanta Asma / tatra dvau zaktisampannau zreSThinau vasataH sma / tatraikaH pUrvagrahagrathila AsIt / so'nyazreSThinA kathiteSu sarveSvapi kAryeSu virodhameva pradarzayati sm| tadA samAjasya kiyadahitaM jAtaM tad mayA pratyakSatayA dRSTam / tasmin kAle pUrvagrahaviSaye kiJciccintanaM jAtaM tallikhAmi / pUrvagraho nAmaikAntavAdo mUDhatA, dRSTeH saGkocanaM ca / pUrvagrahazUnyatA nAma syAdvAdo dRSTavistArazca / 40
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra kasyacidapi vastuno ghaTanAyA vyaktivizeSasya ca sarvato nirIkSaNaM karaNIyam / kadAcidapi kutracidapi ca svamatasya svAgrahasyaiva ca nA'vakAzo'sti, api tu sarvasyA api saMbhAvanAyA muktamanasA svIkAro'sti / eSa pUrvagraho janAn satyato vastusthititazca dUrIkaroti, tathA'hitasyA'satyasya ca mArge nayati / eSa satoH nayanayorapi janAnandhIkaroti / ahaM yanmanye tadeva satyamityAgrahAdetAdRzo jano'nyajanAn nirantaraM pIDayati, bahUnAM janAnAM ca zaktiM nirodhayati, teSAM jIvane klezamapyutpAdayati ca / etadeva pUrvagrahasya vaiziSTyamasti / janaH pUrvaM yAdRza AsIt tAdRza eva sarvadA sthAsyatIti cintanaM nAma pUrvagrahaH / tataH sa jano yadA kimapi kuryAd vadecca tadA sa pUrvagrahadRSTyaiva tasya kAryasya kathanasya ca mUlyAGkanaM karoti / eSa jana evamavadat tato nizcitaM jJeyam - asya manasyetAdRzastAdRzo vA bhAvo'stIti / atra kevalaM svakalpita-vikalpAnAmeva prAdhAnyamasti, na tu satyasya / yathA - eSa jano hyaH karNAvatInagaraM gataH, adyA'pi tatra gatavAn, zvazcA'pi tatraiva gamiSyati, tato'sya manasi ko'pi viziSTa Azayo'sti - iti mananaM nAma pUrvagrahaH / asya dehe hyaH pratikUlatA jAtA, adyA'pyevaM jAtaM, tad etenA'bhakSaNIyaM kimapi bhakSitamiti kalpanaM nAma pUrvagrahaH / tathA - eSa jano'dyaivaM vadet, kuryAd varteta ca, sa sarvadA evaMrItyaiva vadiSyati, kariSyati, vartiSyate ceti cintanaM nAma pUrvagrahaH / bandho ! asmAbhiretAdRzaH pUrvagraho na karaNIyaH / yata eSa klezasya mUlamasti / yadi yattadghaTanAyAH sandarbhe tadvyakticittaniSThabhAvanA dIrghadRSTyA muktamanasA ca vicintyate tahi klezasyA'satyakalpanAyAzca saMbhAvanA notpadyate / kintu tadvyakti prati pUrvagraheNa baddhacittaH sa jano'nyad na kimapi vicintayituM zakto'sti / pUrvagraho'pi bahuvidho'sti / kimapi vastvAzritya, kutracid viziSTa sthAnamAzritya, kadAcid vizeSakathanasya, kadAcicca vyakte: pUrvagraho'pi saMbhavet / yathA - etad vastu yadA yadA mama gRhe AgacchettadA kimapyazubhaM bhavedeva / daivayogena tadvastuni gRhe Agate sati yena kena prakAreNA'pyalAbho bhavati / tatastadvastu dRSTvaiva tanmanasi kleza utpadyeta, eSa vastunaH pUrvagrahaH / adyAvadhi kSIrapAkasya bhojanena prasannatA dehapuSTizca bhavati, iti manyate sma / kintvekadA kenA'pi kAraNena tadbhojanena dehe pratikUlatA jAtA, tatastena nirNItaM kSIrapAkenaitajjAtam / tatpazcAnna kadA'pi kSIrapAkaM bhakSayet / eSo'pi pUrvagrahaH / 41
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM sthAnamAzritya, kathanamAzritya, vyaktivizeSaM cA''zrityA'pi pUrvagraho badhyate / pUrvagrahavazena a-janaM prati rAgo'sti - eSa a-jana: sarala: sajjanazcA'sti, eSa me'hitakaraM na kadA'pi kuryAt kArayecceti / pazcAt sa a-jano'sabhyarItyA varteta, mama kRte eva vitathaM vadeta, tathA'pi taM prati rAgavazena sa a-janaH sarala eva pratibhAti - vyaktimAzrityaiSa rAgasya pUrvagrahaH / tathaiva ba-janaM prati dveSo'sti - eSa me pratikUlaM vartate, mama virodhyasti, mamA'hitakaraNe prayatateiti / atra ba-janasya citte'dyAvadhi mama kRte malinavicAralezo'pi nA''gataH, sa tu sadA me zubhakaraNe eva prayatate / kadAcittu mamA'zubhaceSTAM kevalaM ba-jana eva jAnAti, tathA'pi sa ba-jano mAM prazaMsate eva / tathA'pi pUrvagrahavazena ba-janaM prati me yo dveSo'sti tena sa ba-jano mama duSTatayaiva pratibhAti / eSa vyaktimAzritya dveSasya pUrvagrahaH / / kadAcit kazcid ba-janasya dveSI asti / sa dveSI ba-janasyA'hitaM bhavediti spahayati, kintu sa tatkartuM na zakto jAtaH / tataH sa dveSI mama samIpamAga 4 ba-janaviSayakaM vitathaM vadet / evaM me citte yo dveSa AsIt, tasmin vRddhiM karoti / evamapi pUrvagraho dRDho bhavati / vyaktimAzrityokta eSa pUrvagrahaH / atra sarve'pi pUrvagrahA ahitakarA eva santi, tathA'pi vyaktivizeSasya pUrvagrahastu nitarAmanarthakaro'sti / bandho ! pUrvagraheNa kiyadahitaM bhavati, tattu kadAcidanubhavena, kadAcit svAdhyAyena, kadAcicca sAmAjikavAtAvaraNena jJAyate / sarve'pi janAH zaktimantaH santi / tatra kasyacijjanasya buddhikauzalyaM, kasyacijjanasya vAkzaktiH, kasyacijjanasya vyavahAranaipuNyaM, kasyacijjanasya kAryanipuNatA, kasyacijjanasya netRtvazaktiH, kasyacijjanasya ca vyavasAyacAturyaM syAt, kintu sarve'pi janAH sarvazaktisampannAH syureveti kadA'pi na saMbhavati / janeSu yA yA zaktirvidyamAnA'sti tasyA yadi yathArthopayogaH syAttarhi sA zaktibahujanahitAya bhavet / hanta ! asmAkaM durbhAgyaM yaccitte pravartamAnena pUrvagraheNa janAnAM sadguNAnAM tattatzaktInAM copekSAM kRtvA kevalaM niSedhAtmakadRSTimeva kendrIkRtya pazyAmo vym| kadAcit kazcijjano vizeSazaktisampanno'sti, kintu tasya kenA'pi kAraNena kasyacidanyavyaktivizeSasyA'valambanamAvazyakamasti / yadIdAnImAlambanadAtaiva pUrvagrahavazenA'nyajanasya samakSaM tajjanasya nindAmavahelanAM ca kuryAttarhi kiM bhavet ? eSa kIdRzo'sti, iti tvanyajano na jAnAti / tathA'pyasyA''lambanadAtuH samAje prabhutvamasti, tatastatkathanAnusAreNA'nyajanasya citte tasya janasya kRte kuvikalpA: saMzayAzcotpadyante eva / pazcAt sarveSvapi kAryeSu taM janaM tadRSTyaiva drakSyati / evamekasya janasya pUrvagraheNa sAkSAt paramparayA vA bahUnAM janAnAmahitaM bhavati, tadetena jJAyate / evaM ca sarvata upekSAvazena vizeSazaktisampannasyA'pi jIvasya zaktinirarthakA kuNThitA ca bhavati / kiJca - tasya citte pUrvagrahayuktasya janasya kRte'rucirdurbhAvazcA'pi prakaTito bhavati - eSa eva me mArge'va 42
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ rodharUpo'sti, anyajanAnAM samakSaM nindAdikaM kRtvA me'payazaH prasArayati ceti / evamAjIvanaM dvayormanasi dveSagranthirutpatsyate, tathA tayoH zaktiH parasparaM saGgharSe eva nakSyati / kadAcicca - sarvata upekSitaH sa jano "mayi kimapi kAryaM kartuM zakti sti, ahaM buddhivihIno durbalazcA'smi" iti laghutAgranthinA'pi baddho bhavati / pazcAd hatAzasya janasya citte punaH kAryotsAhapreraNaM tvatIva duSkaraM bhavati / bandho ! vyaktau zubhA'zubhA ceti dvividhA zaktividyate / "etAdRzaM kAryaM kuryAM, dhanamupArjayeyam, uccazikSaNaM gRhItvA mahat padaM prApnuyAM ca, yena kuTumbe samAje ca mama prasiddhiH syAt, mama ca prabhutvaM prasaret, tathA'nye'pi sarve janA mAM prazaMseyuH" iti sarve'pi janA icchantyeva, tatastadarthaM te svazaktimupayuJjanti cA'pi / nimittamadhikRtya jIvaH kAryaM karoti, tato yadi yogyo mArgadarzakastamupalabhyeta tarhi tajjanasya zaktiH samAjopayogIni bahUni kAryANi kuryAt / kintu yadi yogyasamparko na syAt, athavA sarvairjanaiH punaH punaH sa upekSyate tarhi tasya sarvA'pi zaktirahitamArge pravahet suSuptA vA tiSThet / bho ! vAlmIkebhUtakAlaH kIdRza AsIt, tattu sarve'pi jAnantyeva / svajIvane tena kiM kiM na kRtamakAryam ? anyeSAM pIDane luNTane caiva svazakterupayogaH kRtaH, kintu yadA tena yogya: pathadarzakaH samprAptastadA tasya jIvanaM parivartitaM jAtam / pazcAt svazaktyA'nekeSAM kRte kalyANamArgaH pravartitastena / evaM yadyekaH krUro luNTAko'pi maharSirabhavat tahi duSTaH kiM sajjano na bhavet ? avazyaM zakyamasti / bandho ! pUrvagrahasya granthermocanamatIva duSkaramasti / svavicArANAmupari yasyA'Gkuzo'sti, hitAhitasya viveko'sti yasya citte, tathA'nyeSAM durguNAnAmupekSAM vidhAya guNagrAhI bhavati yaH, sa evA'smAt pUrvagrahAd mukto bhavituM zakto'sti / atra mahopAdhyAyazrIyazovijayavAcakasya patiH smRtipathamAyAti / parakIyajanasya guNalavaM nirIkSya yaH pramodate tathA''tmano doSalavamapi dRSTvA ya udvijate sa eva sajjano dharmI ca / yadi vayaM pUrvagrahaM vihAya kevalametAM paGktiM cintayema tarhi kSaNenaiva bahUni satkAryANi bhaveyuH, evaM kuTumbe samAje ca parasparaM sauhArda prema zAntizcA'pi pravardheran / eSa eva guNAnurAgaH / pUrvagrahayukto jano na kadA'pi guNAnurAgI bhavati / ante, pUrvagraheNodbhavato'lAbhAn vijJAya svasthatayA vivekamagrekRtya tvayA jIvane vartanIyam, eSaiva zubhakAmanA / 1. thoDalo paNa guNa parataNo, sAMbhalI harSa mana ANa re / doSalava paNa nija dekhatAM, nirguNa nija Atama jANa re / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH bhAvanA jyAM sudhI havAnI laherakhIono sparza mArA julphomAM saMpUrNapaNe anubhavI zakuM chaM ane sUryane pAMdaDAo para prakharatAthI camakato joI zakuM chaM tyAM sudhI huM vadhu kAMI nahIM mAMguM. vidhAtA mane bekhabarInI AvI kSaNomAMthI pasAra thatI romAMcaka jiMdagIthI bahetara bIjaM zuM ApI zakata ? 44 (mUlam portugijhakaviH pharanAnDo pesoA gUrjarAnuvAda: bhAratI rANe)
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH hRdayabhAva: munikalyANakIrtivijayaH yAvadahaM mandamandaM prasarantInAM samIralaharINAM sukhasparza mama kuntaleSu sampUrNatayA samanubhavAmi yAvaccA'haM taNikiraNAnAM svarNavarNayA prabhayA vilasamAnAni taruprarUDhaparNAni vilokayAmi tAvadaham adhikaM kiJcinnaiva yAciSye // yataH vidhAtA'pi aparicitatAyAmArdIbhUtAnAmIdRzAnAM kSaNAnAm antastale ullasato jIvanAdapyadhikaM kimadAsyat ?
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH nirdoSane nirmaLa AMkha tArI gUrjaramUlam - harizcandra bhaTTaH nirdoSane nirmaLa AMkha tArI hatI hajI yauvanathI ajANa, kIdho hajI sAsaravAsa kAle, zRMgAra te pUrNa citAmahI karyo ! kUNI hajI dehalatA na pAMgarI, kaumAra Archa ughaDyuM na UghaDyu, pherI rahe jIvanacUMdaDI jarI, sarI paDI tyAM tuja aMgathI o ! saMsAranA sAgarane kinAre UbhA rahI aMjali eka lIdhI, khAraM mIThaM samajI zake tyAM sarI paDyo pAya samudranI mahIM ! cho kALa Aye, ziziro ya Ave, ne puSpa kUNAM davamA prajALe; sukomaLI dehakaLI are are vasaMtanI phUMkamahI kharI paDI ! (ApaNI kavitAsamRddhi (uttarArdha), saM. candrakAnta TopIvAlA, gujarAtI sAhitya pariSada, prathama AvRtti, 2004, pR. 115taH uddhRtam) 46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH adRSTayAgaM vimalaM tavekSaNam samazlokAnuvAdaH prA. DaoN.kizoracandrapAThakaH (upajAtivRttam) adRSTarAgaM vimalaM tavekSaNaM spRSTaM na vA tannavayauvanazriyA / vAsaH kRtaH svAmigRhe'dya hanta bhoH kRtaM citAbhasmavibhUSaNaM tvayA // 1 // navyA vikAzaM na vapulatA yayau sphuTaM vapau te na navaM ca yauvanam / ruDhaM tvayA jIvanamaMzukaM navaM prabhraSTametad vapuSastavojjvalAt // 2 // sthitvA taTaM vizvamahodadhestvayA eko gRhItaH sadayaM jalAJjaliH / jJAtaM navA svAdu navA kaTu tvayA padacyutiste tvabhavanmahodadhau // 3 // AyAt sa kAlaH ziziro yathocitaM dahed davAgnirmUdupallavazriyam / ISanmadhuzvAsasamIraNena hA samuddhRtaM komalapuSpakuDmalam // 4 // padmapANi 7 Anandanagara amarelI 365601
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdaH jIvanapAtheyam munidharmakIrtivijayaH svaputrAya kiJcid jIvanapAtheyaM deyamityuddizya kenacid pitrA kAnicid hitavAkyAni likhitAni santi / tAnyatra likhyante - - uttamAni sundarANi ca pustakAni sadA kretavyAni / tAni kadAcidapi na paThyante tadyapi cintA na kAryA / - pratidinaM camatkArA bhavanti / tataH sarvadA''zA na tyAjyA / sarveSvapi kAryeSu zreSThatAyA Agraha AsevanIyaH / dehasya svAsthyaM sadA svAnukUlameva syAditi na mananIyam /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dRSTisamakSaM nirantaraM kimapyatIva sundaraM vastu sthApanIyam / bhavatu nAma, ekasmin pAtre puSpamapi syAt / - tvayA yat kAryaM kartuM zakyaM tat karaNIyameva, kintu kimapi naiva karaNIyamiti na cintanIyam / - na sampUrNatArtham, api tu zreSThatArthameva prayatanIyam / - yattucchamasti tat prathamaM parIkSaNIyaM, tatastadavagaNanIyam / jaye parAjaye ca sarvadA prAmANikatA''caraNIyA, tathA prazaMsA janasamakSaM, nindA caikAnte krnniiyaa| vizvasmin vizve yat sundaraM tadanveSaNIyam / tava kuTumbijanAMstvaM kiyat prINayasi tat pratidinaM tava zabdaiH sparzervicAraizca darzanIyam / - kadA vadanIyaM kadA ca na vadanIyaM tadapi sarvadA cintanIyam / - svakIyajIvananirvAhArthaM prayatamAnaiH sarvairapi jIvaiH saha sAdaraM sasanmAnaM ca vartanIyaM, bhavatu nAma teSAM kAryamatIva laghvapi syAt / tvayA tAdRzaM jIvitavyaM yat, tvadIyA bAlakAH prAmANikatAviSaye niSThAviSaye ca tvAM sadA saMsmareyuH / dRDhamastiSkeNa komalahRdayena ca bhAvyaM tvayA / kaH satyavAdI - iti cintane samayavyayo na karaNIyaH, api tu kiM satyamiti nizcayanIyam / yA granthiH zithilIkartuM zakyA sA nocchedanIyA / - mahatsvapi saGgharSeSu vijayaprAptyarthaM laghuSvapi saGgharSeSu hasitvA vartanIyam / ekasya divasasya yAvanto ghaNTAstvayopalabdhAstAvanta eva ghaNTAH 'helanakelara-madharaTeresAAinsTAina-mahodayAdibhirapi prAptAH' tato 'nAsti samaya: - iti na kadA'pi vaktavyam / sattAyAH sampatteH pratiSThAyAzcopari nAsti sukhasyA''dhAraH kintu vayaM yebhyo janebhyo rocAmahe, yA~zca sanmAnayAmastAdRzairjanaiH saha yo madhurasambandho'sti tasyoparyasti, iti na kadA'pi vismartavyam / - tvayA sanmAnAdike prApte satyanye'pi sahabhAginaH karaNIyAH / - nA'haM jAnAmi, mayA'parAdhaH kRtaH, madIyaskhalenA'haM khedamanubhavAmi - ityAdikathane na bhItirlajjA cA''sevanIyA / niSphalatAyAH satkArArthamapi sadA sannaddho bhavaH / mahendrameghANI-saMgRhIta'ardhI sadInI vAcanayAtrA' iti pustakAt saMkalitam / 42
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA 'zrIhemacandAcAryaH' (jIvanacaritam) samIkSakaH - DA. rUpanArAyaNapANDeyaH Alekhanam - munikalyANakIrtivijayaH prakAzakaH - zrIbhadraGkarodaya zikSaNa TrasTa, godharA / prathamamudraNam - vi.saM. 2067, I. 2011 / pR. saM. 8+108 / mUlyam - 100/prAptisthAnam - A. zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira / 12, bhagatabAga, jainanagara, pAlaDI, zAradAmandira roDa, ahamadAbAda-380007 / vidyante vibudhavANyAM vedeSu purANeSu rAmAyaNeSu kAvyeSu ca bhagavato'vatArANAM mahApuruSANAM maharSINAM mahAmunInAM kavInAM ca mahanIyataraM caritam / yazogItAni ca / kintu teSAM saMkSiptaM samIcInaM jIvanacaritaM prabhUtaM na virAjate / 'nandanavanakalpataru'-prakAzanAntargataM zrImatA munikalyANakIrtivijayamahAbhAgena 'zrIhemacandrAcAryaH' iti granthaM prAkAzyaM nItvA surabhAratIsAhityasya tatkSetraM samRddhataraM sampAditam / granthe'smin - 'kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryANAM jIvanacaritam' 'zrIhemacandrAcAryANAM ziSyavRndam', 'zrIhemacandrAcAryANAM pramukhasAhityasRSTiH', 'zrIhemacandrAcAryANAM kAvyasRSTiH', 'zrIhemacandrAcAryANAM prazastiH' ceti paJcAdhyAyAH santi / ante - 'pariziSTam' asti, yatra 'zrImahAdevadvAtriMzikA', 'pANDavAnAM pravrajyA', 'cArisaJjIvanIdRSTAntam', 'prasaGgAH' ca vilasanti / / kasminnapi jIvanacarite caritanAyakasya jIvanasya pramukhaghaTanAH, tasya kAryANi, guNA doSAzca, samAjasya rASTrasya samagrabhUtasamudAyasya ca kRte tasyA'nupradAnaJcetyAdIni mukhyAni tattvAni bhavanti / granthe'smin zrImato hemacandrAcAryasya (1145-1228 vi.saM.) jIvitasya pramukhA ghaTanAH kumArapAlapratibodhaprabandhacintAmaNi-prabandhakozAdigranthAn samAzritya varNitAH santi / granthakAraH svayaM vadati - 'kalikAlasarvajJAnAM zrIhemacandrAcAryANAM sampUrNa jIvanacaritaM kutrA'pi varNitaM na prApyate / vividhagrantheSu kevalaM yAH kAzcana ghaTanAH prasaGgAzca prApyante tAneva gumphitvA'tra kiJcidvarNitamasti' (zrIhema0, pR. 62) / AcAryavaryasya pitA zreSThI cacco'bhUta, mAtA ca cAhiNI / keSucid grantheSu tasya mAturnAma 'pAhiNI' ityapyabhidhIyate, kintu granthe'smin tasmin viSaye kimapi noktam / janmataH 'caGgadevaH' iti nAmnA zrutasya tasya 1154tame'bde munisomacandra iti nAma dIkSAkAle guruNA zrIdevacandrasUriNA kRtam / vAgdevatAM bhagavatIM sarasvatI samArAdhya siddhasArasvatasya tasya tvekayA vilakSaNayA ghaTanayA 1166tame'bde, AcAryahemacandrasUririti nAma guruvaryeNa vihitam (pR.19-20) / tena nikhilaM jIvitaM prAyazaH siddharAjajayasiMhasya kumArapAlasya ca rAjasabhAyAM mArgadarzakarUpeNa yApitam / tasya preraNayA saurASTra (gUrjarapradeze) pazuvadho niSiddhaH / granthakAro manyate gUrjarajaneSu yA saumyatA ziSTatA sahiSNutA vA vidyate, tatra pradhAnahetuH 50
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIhemacandrAcAryasya kAryANAM kRtInAM guNAnAM ziSyANAJca viziSTaH prabhAvo'sti / samAjasya rASTrasya sameSAM ca prANinAM kRte tasyA'nekAni kAryANi ciraM saMsmaraNIyAni santi / vyAkaraNe koze bhASAzAstre chandaHzAstre Ayurvede kAvyazAstre kAvye'dhyAtmavidyAyAM yoge ca pragalbhapratibhopetasya tasya mahanIyAni grantharatnAni vilasanti / tasya samanvayakAritvAdiguNAnAM vivaraNaM granthe'smin pade-pade viraajte| tadyathA - "itazcaikadA kumArapAlena guravo vijJaptAH - 'prabho ! tAdRzaM kiJcit satkAryaM me Adizantu yatkaraNena me pAtakAni nazyeyurAtmA pavitro bhavet, mama nAma cA'maraM bhavet / ' ..... tAvatA guravo madhuravacobhiruktavantaH - 'rAjan ! bhavataH prapitAmahasya bhImadevasya zAsanakAle prabhAsatIrthe sthitaM somanAthamahAdevamandiraM mlecchaivinAzitamasti / samagra dezavAsino hi tathA'pi somanAthamahAdevasya darzana-pUjAdyarthaM pUrNazraddhayA nirantaraM tatra samAgacchanti sadA'pi / yadi bhavAn puNyamupAjitumamaratvaM prAptuM pAtakAni ca nAzayitumicchati tadA somanAthamandirasya jIrNoddhAraM kRtvA.....somanAthamahAdevaM pratiSThitaM karotu / ' (zrIhema0 pR. 50) / 1211tame vikramAbde zivapurANavarNitavidhinA bhagavato mahAdevasya pratiSThA kRtA / AcAryacaraNena nitarAmudArabhAvena 'zrImahAdeva-dvAtriMzikA' iti stotramapi tadAnIM praNItam / anayA ghaTanayA jJAyate yattasya manasi kasyacidapi dharmasya sampradAyasya vA samArAdhye deve durbhAvo nAbhUt / (dra0 - zrIhema0, pR. 50-52) mAnave dveSabhAvaH sahajo bhavati / kadAcittasya nivAraNaM prayatnenA'pi na sambhavati / ahiMsakasyA''cAryapravarasya satataM sAmIpyamupagamya api siddharAjasya jayasiMhasya kumArapAle hiMsAbhAvo na vyapagataH / (zrIhema0, pR. 39) bhAgyena, AcAryavaryasya dayAvRttyA'pi kumArapAlasya saMrakSaNaM jAtam / siddharAjajayasiMhasya kumArapAlasya ca kRtyAnAM varNanena, AcAryaziSyANAM granthAnAM ca saMkSiptena paricayena, tasya ca kRtInAM katipayairuddharaNaiH, AcAryacaraNAnAM ca vividhAbhiH prazastibhiH prasaGgaizca grantho'yaM sarvaiH surabhAratIsamupAsakaiH saMgrAhyaH paThanIyazca / granthe'smin yadi mahanIyatarasyA''cAryavaryasya vividhAnAM granthAnAm, granthasyA'sya ca lekhane prayuktAnAM granthAnAM prakAzanasthalAnAM prAptisthalAnAM vA nirdezaH, tathaivA'tra samuddhRtAnAmaMzAnAM ca saMdarbha-nirdezo vidhIyeta, tarhi zodhakarmaNi saMlagnAnAM vidvajjanAnAM mahopakAraH syAt, asya granthasya ca viziSTo garimA bhavet / * ___ manye'gre saMskRtAnurAgibhistu zrIrAmakRSNAdimahApuruSAn bhagavato'vatArAn vA zrIvAlmIki-vyAsakAlidAsa-bhAsa-bhAravi-mAgha-zrIharSAdikavIn, zrIzaGkara-rAmAnujAdIn AcAryacaraNAMzca samavalambya etAdRzA jIvanacaritagranthAH praNItAH syuH, yairAdhunikA janA bhAratIyasaMskRtau niSThAvantaH syuH / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / 'rAgadveSau mahAmallau, durjayau yena nirjitau / mahAdevaM tu taM manye, zeSA vai nAmadhArakAH' // (zrImahAdevadvAtriMzikA 5, zrIhema0, pR. 99) *hemacandrAcAryANAM vividhA granthAstathA taccaritAlekhane upayuktAnAM granthAnAM kecid granthA jAlapuTe ( ityatra) prApyante / hemacandrAcAryaviracitA granthAzca sAkSAt - sarasvatI pustaka bhaNDAra, 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 - ityatropalabhyante / (-saM.)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA saMskRtamadhugItaguJjanam samIkSakaH - DA. rUpanArAyaNapANDeyaH racayitA .. - DA. rAmezvaraprasAdaguptaH prakAzakaH - DA. rAjezaguptaH, zrImatIlakSmIdevIguptA bhavana, udyogavibhAga ke pAsa, sivilalAinsa, datiyA (ma.pra.), 475661 prathamamudraNam - vi.saM. 2064 / pR. saM. 130+6 / mUlyam - 50/ vaiduSyopetaM vAGmayaM devavANyAM prabhUtataraM virAjate, kintu bAlakAnAM kRte saralaM samudAraM subodhaJca sAhityaM na sulabhate / sAmpratamanekalekhakaiH patrikAsampAdakaizca kSetre'smin prayatno vihito vidhIyate ca / viduSA DA. rAmezvaraprasAdaguptenA'pi 'saMskRtamadhugItaguJjanaM' praNIya tAdRza ekaH prayatnaH kRtaH / 52
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthe'smin-vINAvAdinI mAtRbhUmiM rASTra saMskRtabhASAM zikSAM jIvanamUlyaM sadAcAraM kartavyaM lokahitaM mAnavatAM darpadAraNaM zramaM saMskAraM sumatiM dhairyaM zrIrAmaM harismaraNaM kumativAraNaM sauhArda satsaGgaM jananI nArIsammAnaM kulaniyojanaM laghuparivAraM mAnavajAti narANAmabhedaM mAyAM paryAvaraNaM vRkSarakSaNaM kRSakaM vasantaM meghaM vidyAmandiraM vidyAM bhagavadarzanaM svatantratAM satyaM ziSTavANIM maunaM guruM netAraM cAtakaM vAyasaM manaHzAnti durbuddhinivAraNaM paramezvaraM yAcanAM zivaM samayaM kAlaM kAlamahimAnaJcA''zritya triMzadadhikazataM gItAni santi / granthAt prAk kRtikArasya 'kathyam', pro. DA. rAjendramithasya 'nAndIvAk' ca vilasataH / pratipRSThaM granthakRto nAmA'pi zobhate / sukumAramatInAM zizUnAM bAlAnAM ca manasi nihitAH saMskArAH tu samagraM jIvitaM prabhAvayanti / granthe'smin saralabhASayA likhitAni yAni gItAni santi, tAni naitikaguNAnAM saMvardhane, rASTrabhakteH poSaNe, sadbhAvAnAM samudbhAvane, saMskRtabhASAyAH saMskRtezca saMrakSaNe ca sahakAraM kartuM zaknuvanti / rASTrasya rakSaNaM saMskRtabhASAyA adhyayanaM vinA na zakyate / gItakArasya matamidaM kA saMskRtajJo na svIkuryAt ? 'paThatu saMskRtaM rASTra dhAraya / susaMskRtaM ca hi dezaM kAraya // asmAkaM saMskRtiH saMskRte, nAsti samRddhiH saMskRtAd Rte / santi purANAnyasyAM vedAH, vidyA nanu vizvasyA'zeSAH / upayogaM tvasyA nirdhAraya / paThatu saMskRtaM rASTraM dhAraya / " (saMskRta0, pR. 20) savRttasya kSINatA sarvatra saMdRzyate / durAcAriNaM nindatA gItakRtA satyamucyate - 'sadAcArahInAH ye janAH / te tu jArajAH, te tu jArajAH / / ye nanu cotkocaM gRhNanti, ye ca hi pradUSaNaM janayanti / yeSAM hRdi na ca rASTrabhAvanA citte na ca kartavyakAmanA / mAtRbhUmibhaktAH na ye janAH / te tu jArajAH, te tu jArajAH // ' (saMskRta0, pR.30) bhAratIyasaMskRtau bhagavato rAmacandrasya vizadaM vizuddhaM ca caritaM vizvavizrutaM vidyate / kutrA'pi caritrasya saMrakSaNAya saMvardhanAya ca zrIrAmasya navAvatAro'pekSyate / ekasmin gIte kaviH zrIrAmasyA''gamanaM 53
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmayate 'Agacchatu hyadhunA zrIrAmaH / lokaH bhavatu nUnamabhirAmaH || atra ko'pi parahitaM na pazyati, sarvatraiva ca svArtho nRtyati // ajJaH lolupatAmavagacchati, manoramA mAnavatA nazyati / nAsti dRzyate zAntivirAmaH / Agacchatu hyadhunA zrIrAma: // ' ( saMskRta0, pR. 65) api na kevalaM mAnavatAyA rakSaNAya, dAnavatAyAzca saMharaNAya zrIrAmasya caritamAdarzabhUtaM vidyate, tu parivAraniyojanAyA'pi sa satataM saMsmaraNIyo'sti / 'abhirAmaM zrIrAmaM pazyatu, tasyA''darzaM manasi ca rakSatu / mitaparivArayutaH saH rAmaH, susmaraNena bhavati vizrAmaH // tasya sukarma ca hRdaye dhAryam / kulaniyojanaM samyak kAryam // ' (saMskRtaH, pR. 82) parivezaparizuddhiH samagravizvasya kRte nitarAmapekSyate / tatrA'pi gItakArasyopadezaH smartavyo'sti / so'ntaH parivezazuddhimapi vAJchati * 'vapa vapa samyak vRkSasamUham, ' tyaja tyaja doSaM duvidhAvyUham / jalamadhye na tu malaM visarjaya, jalaM jIvanaM samyag rakSaya // ' (saMskRta0, pR. 92) geyatA gItAnAM mukhyaM tattvaM manyante vidvAMsaH / yadyapi kRtiriyaM prasAdaguNopetA sadbhAvasampUritA ca vidyate, tathApi sarvatra gIteSu geyatAyA mAdhuryaM na prasAdayati mAnasam / yatra tatra mudraNaskhalitAni santi ( dra0 - pR0 1, 5, 7, 92 - ityAdi) tAni bhAvini saMskaraNe saMzodhanIyAni santi / na kevalaM bAlAnAM kRte, api sameSAM kRte kRtiriyaM paThanIyA saMgrAhyA ca / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / 'paThanIyA nanu saMskRtabhASA / ' (atraiva pR. 18) atra pAThazcintyaH, mudraNatruTirvA / 54
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicayaH 1. jinendrastotram racayitA - munizrIrAjasundaravijayaH prakAzakaH - zrutajJAna saMskAra pITha, ahamadAbAda ekasvarANyekavyaJjanAni ca 27 padyAni prayojya viracitametat stotraM caturviMzatestIrthakarANAM stutirUpamasti / padyAnAM bhAvamavagamayituM munivareNa maJjulAbhidhA vRtti rucirAbhidhazca hindI-gUrjarabhASAnuvAdo'pi viracito'sti / granthAnte ca caturdazapadyamayamekasvaramekavyaJjanaM caivA'rhatstotramapi savRtti sAnuvAdaM ca munivaraviracitameva virAjate / etasmin kAle'pi etAdRzAnAM kUTakAvyAnAM racayitAro vidyanteiti tu mahAn santoSaviSayaH / racayitA munivaro hi svIyAM sarjanazaktiM saMskRtavAGmayasyA'nyavidhAsvapi prayujyAt - ityasti sAhityasevinAM manobhAvanA / mudraNe kAzcana truTayo vartante'navadhAnavazAt / tAzca saprayatnaM nivAraNIyAH / 2. sahastrabhAnuH sa bhuvanabhAnuH racayitA - munizrItIrthabodhivijayaH (prakAzakAdinAmAni na nirdiSTAni) granthe'smin munivareNa vardhamAnataponidhizrIvijayabhuvanabhAnusUrivarANAM jIvanaprasaGgAnAM zatakaM nibaddhamasti / munivarasya bhASAlAlityaM vAkyaracanAzailI ca cittAkarSake staH / prazastaM pustakamudraNaM zobhanamukhapuTena cakAstitarAm / kevalaM kecana bhASAdoSA vyAkaraNadoSAzca nivAraNIyAH sayattaM cocitAH zabdAH prayoktavyAH / agre'pyuttamasAhityaviracanena saMskRtavAGmayamalaGkarotu munivara ityAzAsmahe /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma gabhIram munikalyANakIrtivijayaH (1) avinAzinaH santaH tadAtve turkastAna-irAnadezayormadhye ghoraM yuddhaM pracalati sma / turkasainikA yadyapi balazAlina Asan, tathA'pi sarvasthAmnA vikramaM pradarzayatAM irAnIyAnAM puratasteSAM parAjayo nizcito'bhavat / evaMsthite ekadA irAnadezasya mahAn sUphIsatpuruSaH pharIduddIna-attArasAhebaH kutazcit sthAnAdAgacchan kathaJcit turkasainikAnAM dRSTipathamAgataH / sadya eva taiH sa bandIkRto 'guptacaro'yamasmAkaM gatividhInAM nirIkSaNaM kurvANa AsI'dityAropamadhikSipya ca mRtyudaNDastasya ghoSitaH / vRttametajjJAtvA irAnIyA janA atyantaM vyathitA abhavan / sarve'pi ca yuddhabhUmi prati dhAvitAH / bahubhiragragaNyairjanaisturkasainikebhyastasya satpuruSasya mocanArthaM vijJaptiH kRtA kintu te niSThuratayA tAM nirAkRtavantaH / tadA kaJcanaiko dhaniko'gre Agatya kathitavAn - 'bhoH sainikAH ! asya mahApuruSasya puNyadehasya yAvad gurutvaM tAvanmAnAni ratna-maNi-suvarNAdIni dAtumahaM siddho'smi, kRpayainaM muJcatu' / tadA'pi te sainikAH sarvathA'vicalAH / evaM ca bahubhirjanairbahudhA vijJaptA api turkastAnIyAH sainikA taM satpuruSaM naiva mumuJcuH / prAnte, irAnadezasya rAjA(zAha) tatrA''gataH / sa turkastAnAdhipaM sultAnaM samadhigamya namratayA vijJaptavAn - 'bhavAn irAnadezamapi gRhNAtu, paraM satpuruSaM kRpayA muJcatu' / etena sarvathA vismayApannaH sultAna: papraccha - 'ghorayuddhena bhISaNaraktapAtena cA'pi bhavato yaM dezaM vayaM jetuM nA'zaknuma taM dezaM kevalamasya satpuruSasyaikasyaiva kRte bhavAn kathaM samarpayati ?' rAjovAca - 'sAmrAjyaM hi kSaNavinAzi, santastu avinAzinaH ! kSaNikasya rAjyasya kRte yadi santaM na rakSema tadA irAnadezaH sarvakAlaM kalaGkito bhaviSyati !!' (akhaNDa-AnandAt)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) AyojanaM vRthA jAtam ! atyuccazikSaNaM prAptavAn kazcana yuvakaH kadAcid guroH pArve samAgamat / guruM vanditvA sa kathitavAn - 'prabho ! mayA mama jIvanaM pronnataM kartuM kiJcidAyojanaM kRtamasti / tadarthaM ca bhavatA saha kiJcid vicAraNaM kartumAgato'smi / kiM bhavAn mamA''yojanaM zRNuyAd vA ?' gururavocad - 'avazyaM zroSyAmi, kathayatu bhavAn' / so'cakathat - 'idaM me Ayojanam - adhunA'haM videzIyasaMsthAyAmatyucce pade kAryaM karomi / katiciddinAnantaraM sundaryA yuvatyA saha me pariNayo bhavitA / tato'haM vividhavyavasAyodyogAdibhiH koTizo rUpyakANyarjayitvA vaibhavazAli jIvanaM jIviSyAmi bhautikasukhaprAptyarthaM cA''dhunikAni sarvANyapi sAdhanAnyupakaraNAni copayokSye / tadanantaramahaM rAjanItau pravekSyAmi, matpratibhayA ca sarvAnapi vipakSAn jitvA zAsako bhaviSyAmi / mama zAsanaM ca susthiraM lokapriyaM ca bhaviSyati / tato'haM sAhityajagati pravizya sarveSAM darzanAnAM sArabhUtaM pustakamekaM lekhiSyAmi / tatpustakaM sarvatra prasiddhaM sarvasammataM ca bhaviSyati mamA'pi ca yazaH sarvatra prasariSyati / tataH sarvamapi tat tyaktvA'haM saMnyastaM grahISyAmyadhyAtmamArgaM gRhItvA ca bhavAdRzaH satpuruSo bhaviSyAmi / eSA me yojanA'sti / atra ca bhavataH kimapi sUcanaM syAt tadA kathayatu, ahaM samAdariSye' / guruNoktaM - 'bhavata AyojanaM tu sarvathA pratipUrNamasti / nA'styatra kA'pi nyUnatA / kintvetat tu dhyAnArhamatra yad bhavatkRtasyA''yojanasya parisamAptiM yAvad yadi bhavAn jIvito na bhavet tadA''yojanamidaM kathaM pUrNIbhaviSyati ?' zrutvaitat sa yuvA pracakito jAtaH / kSaNenaiva svastho bhUtvA ca kathitavAn - 'tarhi tu sarvamapyAyojana me niSphalaM bhaviSyati !' / ___ guruNA punaH kathitaM - 'ante'pi ca bhavAn adhyAtmamArgamAruhya satpuruSo bhavitumicchati tarhi kimarthaM vilambaH ? adhunaiva taM mArgamAzritya satpuruSo bhavatu / etat sarvaM kRtvA pazcAt tadAzrayaNaM bhRzaM kaSTapradaM bhavitA' / yuvako hasitvA'vadat - 'satyam / sampUrNa me AyojanaM niSphalaM jAtam / netre nimIlya mayA tat kRtamAsIt / bhavatA me netre udghATite' / tataH zIghrameva sa yuvA'dhyAtmasAdhane lagnaH satpuruSazcA'bhavat / (hindImUlaM - santaamitAbhaH) 57
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) jJAnasya prathama sopAnam eko rAjaputraH kasyacijjhenaguroH sakAze gato jJAnaprAptyartham / guruM vanditvA vinayena sa taM jJAnadAnArthaM vijJaptavAn uktavAMzca - 'prabho ! mahyaM sampratyeva jJAnaM dadAtu yato mamA'nyAnyapi bahUni kAryANi santi, ato'haM pratIkSArthaM sajjo nA'smi' / etannizamya kopamakurvANena guruNA kathitaM - 'bho ! yadyapyevaM jJAnadAnArthaM me sajjatA nA'sti tathA'pi yadi bhavato dhairyaM na syAt tadA calatu, etadarthamapi prayatnaM kuryAma' / tadanantaraM tena saha vividhAlApaM kurvatA guruNA'jJAyi yadayaM caturaGgakrIDAM samyaktayA jAnAti / tataH sa svIyamaThAccaturaGgakrIDakamekaM sAdhumAhUya rAjaputreNa saha caturaGga krIDitumAjJApayat / tatrA'yaM paNaH sthApito yad - yo hyasyAM krIDAyAM parAjitaH syAt tasya zirazchedanIyamiti / krIDA prArabdhA / rAjakumAreNa vilokitaM yat - svayaM tasmAt sAdhoH sundarataraM krIDati - iti / so'cintayat - 'ahaM maThe'tra svArthaM poSayituM samAgataH sannasya nirdoSasya sAdhopa'tyunimittaM bhaviSyAmI'ti / tataH sa dayAprerito bhUtvA dhiyaivA'zobhanaM krIDituM prAvartata / kintu zreSThatayA krIDanaM tasya svabhAva AsIt, ato'zobhanaM krIDituM sa svIyaM samagramapyavadhAnaM krIDAyAM nyadadhAt / sahaiva, sa buddhyA'zobhanaM krIDannasti - iti taM sAdhuM jJApayitumapi naicchat / atastasya samagramastitvaM dvayamapyetat prakartuM vyApRtam / tena ca tasya sarve'pi jJAnatantavo'tyantamAtatA iva, samagraM ca zarIraM prasvedagrastaM jAtam / __ stokavelAnantaraM guruNA tayoH krIDanaM niruddhaM rAjaputrAya ca kathitaM - 'bho ! eSa bhavataH prathamaH pATha AsIt / atra bhavAn dvau guNAvazikSayaH - dayA ekAgratA ca / adhunA yasya nimittena bhavAn dvayamapyetacchikSitavAn tasya bhavataH sahakrIDakasya kRtajJatAM pradarzayatu / (navanIta-samarpaNataH)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) jagadidaM manasotpannam guruH kathayati sma yajjanA jagatyatra yathArthadarzino na bhavanti kintu teSAM mano yadutpAdayati tadeva pazyanti / etad vidhAnamasahamAno vidvAn kazcana guruNA saha vivaditumAgataH / tadA guruNA dve kASThayaSTI bhUmau AGglAkSaraM 'T' ityenamanukriyamANe sthApite / tataH pRSTaH sa vidvAn - 'bhoH ! kimastyetat ?' tenoktam - 'ayamastyAGglAkSaraH 'T' iti' / guruNoktaM - 'yathA mayA cintitaM tathaivA'bhavat / asmin jagati 'T' - ityAkhyaM kimapi vastveva nA'sti / 'T' iti tu bhavato manasi vidyamAnaM cihnamAtramekam / idaM dRzyamAnaM tu kevalaM kASThakhaNDadvayaM yaSTisvarUpamasti' / (5) bhikSukAbhivAdanam ekadA guru: kenacit gRhasthaziSyeNa saha paryaTituM nirgata AsIt / cAraM cAraM tau catuSpathaM praaptau| tatra caikasmin koNe eko'ndho bhikSukaH bhikSAM yAcamAna upaviSTa AsIt / guruNA ziSyAya kathitaM - 'prayacchA'smai yAcamAnAya kiJcit' / ziSyeNa svakoSAd rUpyakamudrA niSkAsya tasya bhikSApAtre nikSiptA / tato dvAvapi nirgatau / mArge guruNoktaM - 'bhoH ! tvayA tasya bhikSukasyA'bhivAdanaM kRtaM na vA ?' tena pRSTaM - "kimarthaM tat ?' guruNoktaM - 'bhikSAdAnamapi sAdaraM kartavyamityetadartham' / tena kathitaM - 'kintu prabho ! so'ndha AsIt' / guruNA smitvoktaM - 'tvaM naiva jAnAsi / kadAcit sa pratArako'pi syAt !!'
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) paddhatiH 'bhavataH pArve samAgatasya mama catvAro mAsA jAtAH / adyAvadhi bhavatA me na kA'pi paddhatividhirvA zikSitau' - ekaH ziSyo gurumavadat / 'paddhatiH !, kiM kartuM tvaM paddhatiM zikSitumicchasi ?' gururapRcchat / 'AntarazAnti muktiM ca prAptuM, prabho !' ____ gururaTTahAsena hasitavAn kathitavAMzca - 'prathamaM tu bhavatA paddhati-nAmakAt pAzAt svaM mocayituM zAnti ca prAptuM mahAn prayatnaH karaNIyaH // ' (7) mamatvam 'mamatvaM hyasmAkaM bodhaM dRSTiM ca niruNaddhI'tyetad gurorbhUyobhUyaH kathyamAnaM vacanam / asyodAharaNatayA guruH prastauti - "mayaikA mAtA pRSTA - 'bhavatyAH putrI kathamasti ?' 'aho ! me priyA putrI ! sA'tIva saubhAgyazAlinyasti / tasyAH patiratyantamudAro'sti tAM ca bhRzaM prINAti / tena tasyai zreSThaM kAr2yAnaM, yathecchamalaGkAra-vastrAdIni ca pradattAni / tasyAH sevAyAM sevakAnAM samudAya evA'sti / sa svayameva tasyAH prAtarAzaM praguNIkRtya zayanakhaNDe eva pariveSayati / sA'pi ca mama putrI madhyAhnaM yAvat zayyAyA nottiSThati / nUnamadbhutastasyAH patirbhAgyaM cA'pi sarvathA'dbhutaM tasyAH !!' 'tathA bhavataH putraH ?' mayoktam / 'are ! sa varAkaH ! kiM kathayayem ? tena pariNItA strI tu sarvathodvejinyasti / mama priyaputrastasyai kAr2yAnaM, vastrA-laGkArANAM peTikAH mahAsainyaM ca sevakAnAM pradattavAnasti / evaM satyapi sA madhyAhnaM yAvat zayyAyA nottiSThati, pratyuta tasyAH prAtarAzo'pi me putreNa praguNIkartavyaH !!' kiJcidastyatra durbodham ?' guruH pRSTavAn / (caturNAmapyeSAmAGglamUlam - "One Minute Nonsense" . lekhaka: Anthonyde MelloS. J.)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA vyAyyAt pathaH pravicalanti padaM na dhIrAH muniralakIrtivijayaH bRhaspatirdevatAnAM gururAsIt / tasya putraH kaco mRtasaJjIvanI vidyAM zikSituM zukrAcAryasya sAnnidhye uSitavAn / guruH sadaiva prasanno yathA syAt tathA sa taM bhaktyopAsate sma / ___ asurANAM guroH zukrAcAryasya putrIrAsId devayAnI / sA'pi kacAya snihyati sma / anyadA kaca: zukrAcAryasya gAzcArayituM vanaM gatavAn / rAkSasAnAM devAnAM ca parasparaM prabalo virodha AsIt / ato rAkSasAH sambhUya vicAritavanto yad bRhaspateH putraM kacaM mArayema cet sa mRtasaJjIvanI vidyAM zikSituM na prabhavet nA'pi cA'nyebhyaH zikSayediti / evaM vicArya te vane sthitaM kacaM hatavantaH / 61
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha rAtrau vilambenA'pi yadA kaca Azrame na pratyAgatavAn tadA devayAnI svapitre tanniveditavatI / kacasya ca zuddhyarthamanunItavatI / zukrAcAryaH samAdhAvupavizya dRSTavAn yat - kacastu mRto'sti / sa taM vanAd gRhamAnIya saJjIvanIvidyayA jIvantaM kRtavAn / ato rAkSasAH punazcintAturA jAtAH / avasaraM labdhvA ca te taM punarhatavantaH / naitAvadeva kintu zukrAcAryaM bhojanAyA''mantrya mRtasya kacasya zarIrasya mAMsaM sajjIkRtya madhunA saha sammizya tasyA'bhakSayan / atastaddine'pi kaco gRhaM na pratyAgatavAn / bahukAlo vyatItaH kintu kaca AzramaM na prAptavAn / etena ca devayAnI cintayA vyAkulA jAtA / kacasya ca zuddhyarthaM punaH sa pitaraM vijJaptavatI / zukrAcAryo'pi dhyAnasthito jJAtavAn yat kacastu svakIye udara eva vidyate / ataH sa devayAnImuktavAn - 'vatse ! kacastu mamodara eva vidyate / atha kathaM punastaM sajIvaM kuryAm ? kathaM codarAd bahirAnetavyaH saH? yadi taM sajIvaM kuryAM tahi mama mRtyustvavazyaMbhAvI / ato nA'styatha ko'pi taM sajIvaM kartumupAyaH' / / devayAnI proktavatI - "pitar ! prathamaM tAvat tamudara eva mRtasaJjIvanI vidyAM zikSayatu / pazcAt tamudarAd bahirAnayatu / evaM kRte yadi bhavato mRtyuH syAdapi tathA'pi kacaH saJjIvanIvidyayA bhavantaM sajIvaM krissyti'| putryA nirdiSTamupAyamupayujya zukrAcAryaH prANadAnenA'pi kacamudarAd bahirAnItavAn, kacazcA'pi mRtaM svaguruM vidyayA sajIvaM kRtavAn / atha yathAkAlaM vidyAsampAdanakAryaM samAptaM jAtam / kacastu svagRhaM gantuM guroH zukrAcAryasyA''jJAM yAcitavAn / gamanAya sajjaM ca kacaM dRSTvA devayAnI viSaNNA jAtA / vidvAn nItimAMzca kacaH svakIyaH patirbhavituM sarvathA yogyo'stItyavadhArya devayAnI tamuktavatI - 'bhoH kaca ! bhavAn gacchati khalu ! tarhi bhavato dharmapatnIrUpeNa svIkRtya mAmapi bhavatA sahaiva nayatu' / devayAnyA etad vacanaM zrutvA kaco'vadat - 'Aryabhagini ! bhavatI mama gurorduhitA / ata: patnIrUpeNa bhavatyAH svIkAro na zakyaH / nItizAstre'pyuktameva yad - guruhi pitA'sti gurupatnIzca maataa| gurozca parivAro bhrAtRbhaginIrUpa eva - iti / ato nIterullaGghanAd mRtyureva vara iti mama matiH' / devayAnI sAgrahaM bahuprakAreNa vijJaptavatI kintu kacaH svasiddhAntAnna cyutaH / na ca nItiviruddhaM kartuM kathamapyaGgIkRtavAn / etena ca devayAnI hatAzA jAtA / abhizaptazca tayA kacaH - 'bho ! mama pitrA zikSitA mRtasaJjIvanIvidyA niSphalA bhaviSyati' iti / kintu, atiparizrameNa prAptA'pi vidyA niSphalaiva bhaviSyatIti zApamapi nItizAlI kacaH prasannahRdayenaiva svIkRtavAn / ata evA'vicalitapadA dhIrA ityuktiH / 62
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA upAya: muniralakIrtivijayaH kutracid grAme kRSIvalaH kazcid divaM gataH / tasya dvau putrau AstAm / bRhadekaM kSetraM tasyA''sIt / tadarthaM cobhayorapi madhye kalahaH saJjAtaH / kathaM tasya kSetrasya samAnau dvau bhAgau kartavyAviti kathamapi nirNetuM tau nA'zaknutAm / kalahapriyAH kecijjanAstu - nyAyAlaya evA'sya nirNayo bhavatu - ityapi sUcitavantaH / kintu vRddhaH kazciduktavAn - 'asmAkaM grAme bhakta ekaH prativasati / yuvAM dvAvapi tatra gatvA praznamenaM nivedayatAm / samIcIna eSa mArga iti matvA dvAvapi tatra gatavantau / dvayorapi kathanaM so'pi samyak sAvadhAno bhUtvA zrutavAn / pazcAduktavAn - 'bhrAtarau ! asya praznasya nirAkaraNAya naiva nyAyAlayaH kadApi gantavyaH / kAryamekaM yuvAM kurutaM - yuvayormadhyAdeko bhrAtA kSetrasya vibhAgaM karotu tatazca bhAgamekaM grahItuM prathamo'dhikAro'nyasmai bhrAtre dadAtu' iti /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA viveka : muniratnakIrtivijayaH sokreTIs mahAn tattvacintaka AsIt / sa ca na surUpaH kintu kurUpa eva / ataH prathamameva yaH ko'pi taM pazyet sa tasya samyakparicayaM naiva prApnuyAt / kadAcit katipayamitraiH saha vArtayan sa upaviSTa AsIt / tadA kazcijjyautiSikastatra samAgatavAn / mukhAvalokanamAtreNaiva sa kasyA'pi guNadoSAdikaM varNAyituM zakta AsIt / tasya tAdRzIM vidyAzaktimavagatya mitrairuktaM - "eSo'smAkaM mitraM sokreTIs / enamadhikRtya ko bhavato'bhiprAyaH ?" sa janaH sokreTIs-ityenaM samyagavalokitavAn / tasya kurUpaM mukhaM, sthUlAvauSThau, dIrghe netre, natAM vistRtAM ca nAsikAM dRSTvA sa uktavAn - 'atIva viSayAsakto'yaM janaH / aparaM cA'sya cibukamevaM sUcayati yadeSa AgrahI apyasti' / mitrANi sokreTIs caitacchrutvoccairhasitavantaH / sa ca janaH punaH kathitavAn - 'asya natA vistRtA ca nAsikA hi krodhAtirekamasmin darzayati' / 'atha kRpayA itaH prasthAnaM karotu / bhavato vidyAyA mithyA mitrANi tvevaM zrutvA proktavantaH pradarzanaM mA kuryAt' / - etacchrutvA gamanAyotthitaH sannuktavAn - 'astu, yat kimapi bhavatAM mataM syAt kintvetat satyaM yadasau sarvathA buddhihIno'sti' ityuktvA sa jano niragacchat / pazcAt mitrANyuktavanta: - 'aho ! 'sya vidyAcAturyam ! mukhamastIti vaktavyamiti nyAyena manogataM sarvamapi yadvA tadvA pralapitaM tena' / sokreTIs kiJcid gambhIro bhUtvA kathitavAn - 'vayasyAH ! yAn kAnapyavaguNAn sa varNitavAn te mayi vidyanta eva / kintu teSAM sameSAmapyupari viveka ArUDho'sti / sarve'pi durguNA vivekavazavartinaH santi - ityetadeva kila sa draSTuM nA'zaknot' iti / 64
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA eSa pArasamaNi: munidharmakIrtivijayaH asmadIye nagare dAtRSu kaH zreSThaH ? iti carcA pracalantyAsIt / eka Aha maganalAlaH / yatastasya gRhe yaH ko'pi yAcituM gacchati, sa na kadA'pi tato riktahastaH pratyAgacchati / - 65
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya uvAca - kanakalAlaH / sa tu karNarAjasyA'vatAro'sti, iti manye'ham / yataH svasamIpe yatkimapyasti tatsarvamapi yAcakAya dAtuM zaknoti / _tRtIyo'vocat - bhavadbhyAM yaduktaM tat satyamasti / tathA'pi zreSTho dAtA tu dharmavIrazreSThI eva / sa pArasamaNisadRzo'sti / tasya zreSThinaH sparzamAtreNaiva lohakhaNDo'pi suvarNaM bhavati, etAdRzo mahAprabhAvo'sti zreSThidehasya / eSA vArtekayA vRddhayA zrutA / sA'tIva duHkhinyAsIt / yuvAnau dvau putrau mRtau, tadAghAtavazena tayoH pitA'pi mRtyuM prAptavAn / ataH sA'tIva duHkhinI jAtA / idAnImeko laghuvayaskaH putro'sti, kintu so'pi mRtyuzayyAyAM patita AsIt / tasyAH samIpe putracikitsArthamAvazyakaM dhanamapi nA''sIt / ataH putrasya mukhaM darzaM darza nirantaramAkrandati sma / tadainAM vArtAM nizamya tasyAzcitte AzA saJjAtA / daNDasya sAhAyyena zanaiH zanaiH sA vRddhA lohakhaNDaM gRhItvA dharmavIrazreSThino gRhaM gatavatI / sa zreSThI gRhAGgaNe palyaGke svapiti sma / tataH sA vRddhA zreSThinaH pAde yAvad lohakhaNDaM sparzayati tAvat zreSThI jAgRtaH / vRddhAyA etAdRzaM kautukajanakaM vartanaM dRSTvA zreSThI AzcaryaM prAptavAn pRSTavAzca - re vRddhe ! kiM karoSi? vRddhovAca - zreSThivarya ! bhavAn pArasamaNirasti, bhavataH sparzamAtreNaiva lohamapi suvarNaM bhavati - iti janazrutirasti / zreSThin ! kSamasva / ahaM durbhAgyaziromaNiH pApinI cA'smi / mayi jIvantyAM satyAmapi dhanAbhAvena pati putrau ca paJcatvaM prAptavantaH / adhunA me AdhArarUpo'vaziSTa ekAkI putro'pi mRtyuzayyAyAM patito'sti / ataH kevalaM dhanaprApterAzayaiva bhavataH samIpe Agatavatyasmi / yadi laghurlohakhaNDo'pi suvarNakhaNDo bhavettarhi madIyaH putra ucitauSadhena nUtanaM jIvanaM prApnuyAt - iti / vRddhAyA vacanaM nizamya zreSThino hRdaye karuNA'janiSTa / mAtar ! lohakhaNDaM mahyaM dehi, tvamatropavizetyuktaM zreSThinA / lohakhaNDaM gRhItvA 'asya lohakhaNDasya tulAM karotu' ityAdiSTaH sevakaH zreSThinA / zreSThin ! paJcaviMzatitolakapramANo lohakhaNDo'sti - iti tena sevakenoktam / etacchrutvA "jalena bhRte caSake'dhikaM jalaM patet tatsarvaM bahirnirgacchati, tat kiM dAnamucyate ? naiva / jalabhRtacaSakamadhyAdeva jalaM tRSitAya dadyAt tadeva dAnamucyate'' iti cintayatA zreSThinA sevaka AdiSTaH - paJcaviMzatitolakapramANaM suvarNametasyai vRddhAyai dadAtu / tatkSaNaM sevakena tasyai tAvat suvarNaM dattam / suvarNaM gRhItvA gacchantI sA gadgadsvareNoktavatI - prabho ! asya zreSThinaH sadA rakSaNaM kuru, yata eSa anekeSAM jIvAnAM rakSako'sti, vastuta eSa pArasamaNirasti / 66
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA anullaGghanIyA mAturAjJA munidharmakIrtivijayaH kolakAtAnyAyAlayasya nyAyAdhIzaH kolakAtAvizvavidyAlayasya copakulapatiH zrIAzutoSamukharajImahodaya AsIt / prasaGgavazena videzaM gantuM yogyajanarUpeNa sa mahodaya uccAdhikAribhizcita AsIt / kintu sa tatra gantuM niSiddhavAn / tato 'bhAgyavAn jana eva videzaM gantuM zaknoti' - iti cATuvAkyairmitrairbahuzo vijJaptiH kRtA / tathA'pi sA vijJaptirna svIkRtA tena mahodayena / tatkAlIno rAjapratinidhiH(vAisaroya) lorDakarjhanmahodayo 'mukharajImahodayo videzaM gantuM niSedhayati, tatra kAraNamasti tasya mAtA' iti jJAtavAn / tataH karjhan-ityanena sa mukharajImahodaya AhUta AdiSTazca - karjhan-ityanena videzaM gantumahamAdiSTa iti bhavAn bhavadIyamAtaraM kathayet, tataH sA niSedhaM na kariSyati, iti / mukharajImahodaya uktavAn - mAtaramevamAkhyAtuM na zakto'ham / yato mama kRte karjhan-ityasyA''jJA na mahattvapUrNA, api tu mama mAturAjaiva anullaGghanIyA''daraNIyA cA'sti /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA dharmaniSThA munidharmakIrtivijayaH kasmiMzcid nagare muslimajJAtIyau dvau bhrAtarau vasataH sma / tau dvau api allAhaM prati dRDhaM samarpitau babhUvatuH / niyatakAle sadA tau allAhopAsanA(namAjha) kurutaH sma / ekadA tau dvau ApaNe upaviSTau AstAm / upAsanAsamayo jAtaH / tadaivaiko vaNig ApaNaM pratyAgacchan dRSTastAbhyAm / AgacchantaM taM vIkSya 'zetAna Agacchati' ityuktvA kAryaM vimucya tau dvau upAsanAM kartuM magnau jAtau / __itaH 'zetAna' iti nizamya sa vaNig - kimahaM zetAno'smi, ahamatrA'nekazo vyavasAyArthamAgato'smi / tathA'pyadyaiSa kathamevamuktavAn ? - iti cintAkulo jAtaH / upAsanAnantaraM dvAbhyAM bhrAtRbhyAM vyavasAyakAryaM prArabdham / tadA vaNik pRSTavAn - 'zetAna Agacchati' iti mAmuddizya kathamuktaM bhavadbhyAm ? ekenoktam - bho ! tvAM dRSTvA manasi lobho jAgRyAttarhi upAsanAyAM vighnaH syAt / ataH zetAna Agacchati, ityuktaM mayA, na tu tvAmuddizya / / 6L
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA buddhiryasya balaM tasya muniakSayaratnavijaya: [pU.yuga.A.zrIvijayadharmasUrIzvarasamudAyavartI] bahuvarSebhyaH prAk kazmIrarAjye (aparanAmni vikaNike) eko nRpo rAjyaM kurvannAsIt / so'tidayAvAnudAramanAH prajAkalyANatatparazcA''sIt / kintu katipayebhyo varSebhyaH samudbhUtaikedRzI samasyA tasya manasi cintAM kArayati sma, yadarthaM sa yathA yathA vikalpaM karoti sma tathA tathA bhRzaM muhyati sma / samasyeyaM nadIpUrasyA''sIt / __ kazmIramadhye tadA saridekA'vahat / sA'dhunA 'jelama' iti nAmnA vidyamAnA'sti / kintu tadA tasyA AkhyA 'vitastA' ityAsIt / vitastA vikarNikasya kSetrANyudyAnAni ca siJcantyAsIt / lokAnAM tRSamapi tarpayantyAsIt / kintu yadA varSarturAgacchati sma tadA vRddhiMgatA vitastA taTadvayau laGghitvA mattamAtaGga iva grAmANAmatyayaM kurvantI, pAdapAnunmUlayantI manuSyAnpazUzca AtmanA saha sindhuM nayantyAsIt / itthaM tayA prativarSa 69
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ manekagrAmanagarANi dhanadhAnyaiH paripUritAnyanekazatAni kSetrANi ca nAzitAnyabhavan / asyAH samasyAyAH kimapi nirAkaraNaM nRpeNa na prAptam / athaikadA sa madhyesabhaM svakIyAM samasyAM pradhAnAnAM manISiNAM ca purataH kathayAJcakAra / tadA kazcijjano'vAdIt - "rAjan ! itthaM pratibhAti yat kenacit kAraNena jagadIzo'smAn daNDayati / ata eva mAtRsamAnA vitastA'smAkamatyayaM kartuM tatparIbhUtA'sti / tasyAH santuSTyarthaM vayamekaM mahAyajJaM kuryAma" / tato nRpeNa cintitaM yad 'syAdevaM na vA, kintu mamaiva kasyacit pApasyA'yaM nigraho matprajAyAH pIDAkArako bhavati / anyathA matpitRzAsane kathamIdRzyApattirnA''gatA?' iti vicintya sa sudUrAd viprAn kovidA~zcA''hUya vitastAyA taTe viziSTamahAmakhamakArayat / kintu tatpazcAdapi vitastA pUrvavadeva dAruNamatyayaM kurute sma / tataH kenacijjanena punaruktam - "nadyambAyai balirdIyatAm" / ato nRpatirbahUnAM pazUnAM balInayacchat / kintvanenA'kAryeNA'tiruSTeva vitastA'ntimavarSAdapyadhikaM dAruNaM vinAzamakarot / atha sabhAyAmekadA nRpaH "kiM kartavyamiti cintAturo bhUtvopaviSTavAn, tadA dvArapAlenA''gatyA'kathyata yadeko yuvA rAjJo darzanaM kartumicchati / sa kathayati yadahaM vitastAyAH santuSTeH kalAM vedmi / rAjA vyasmayata / 'pUrvAgatAnAmanyeSAM sadRzo'yamapi kazcana dhUrtaH sambhavet, tathA'pi tasya milane kA hAniH ?' iti vicintya nRpeNa dvArapAlastaM yuvAnaM samajyAyAmAnetumAdizyata / ___ Agantuko yuvA rAjJA pRSTaH - "aye yuvan / tvayA yA vArtA kRtA sA satyA'sti na vA ?" yuvA gambhIraghoSeNa prAha - "om rAjan ! nUnamahaM vitastAyAH kopaM nivArayituM zaknomi / tadarthaM mama yajJAderna, kintu kevalaM dazasahasrANAM rUpyakANAmAvazyakatA'sti" / tapasA balinA pUjayA yajJena ca vinaiva vitastAM vazIkartuM sannaddhaM taM yuvAnaM nirIkSya sabhAsado'tyAzcaryamanvabhUvannavizvAsaM cA'dadhata / pradhAna-rAjapurohitAbhyAM tu rAjA niveditaH - "rAjan ! dhUrtamAnavasyA'sya kA'pi vArtA na mAnanIyA / sa dhanaM gRhItvA dezAntaraM palAyiSyate / tasya cittaM duSTamasti / yatra mahAntaH paNDitAH kiJcidapi kartuM nA'zaknuvan, tatrA'yaM bhrAntacittaH sAdhAraNo janaH kiM kariSyati ?" zrutvedaM yUnA kathitaM - "bhoH pRthvIpAla ! bhavAn bhavadrAjavaidyanA'haM bhrAntacitto'smi na vA tad gaveSayatu, pazcAcca mama samantAt sainikAn sthApayatu, yenA'haM dezaM tyaktvA palAyituM na zaknuyAm / ahaM sAdhAraNajano'sAdhAraNajano vA, tattu matkAryameva kathayiSyatItyalamaticarcayA / ekasminneva saptAhe yadi vitastA svamaryAdAyAM na vahettarhi bhavazikSA soDhumahaM pravaNo'smi' / evamapi rAjapuruSAH sammatA nA'bhavan / kintu 'yajJAdikarmaNyanekasahasrANAM suvarNamudrANAM vyayaH saJjAto'sti taDaeNkasminnadhike prayatnakaraNe ko bAdhaH ?' iti vicArya nRpo'nujJAmayacchat / rAjanagare zrInagare vRttAnto'yaM vAyuriva prasRto 'yadeko bhrAntacitaH zvo vitastAM vazIkariSyatI'ti / 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyadine prabhAte nizcitasamaye sahasrAdhikA lokA nadyA dvayostaTayoridaM nATakaM draSTumekatra militAH / sarveSAM samakSaM tarImupavizya yuvA nirgataH / tena sahA'neke ghaTA Asan / sarve janAstaM pazyanti sma / tAvadeva yuvA svahastenaikaghaTAd muSTiM bhRtvA mudrA bahirAnIya nadyAmakSipat / nadyA dvayostaTayorekatra saMmIlitA lokA yUna IdRg bhrAntacittatvaM dRSTvA vyasmayanta / tatpazcAttu hastena ghaTAd mudrA gRhItvA bahirAnayanaM lokAnAM darzayitvA kSetre'nnAnAM vapanasyeva nadIjale mudrANAM kSepaNasyopakramo'calad / sarve'pItthamanvabhavan yad yUno manasi te rAyo, rAyo na santi, kintu karkarA eva / etAvatyeva parasmin taTe sahasA kazcana dhvanirjAtaH / katipaye ca sAhasavIrAstaTinyAM plutvA buDitvA ca mudrAniSkAzanodyame lagnAH / prathamaM tu lokAsteSAmIdRzaM duHsAhasamahasan, kintu katipayeSAM yUnAM kila nadyAstalAd mudrA militAstatasteSAM hAsyaM tirobhUtam / anye'pi janA mudrA niSkAsayitumutsukA abhavan / lokA jalavAhinyAM plavamAnA Asan / kecit svIyahastadvayAbhyAM talAd kardamaM niSkAzante sma / itazca kecillokA AtmanA saha laghukaraNDakaM gRhItvA talaM gacchanti sma / tasmin karaNDake kardamaM bhRtvA te tIramAnIya tasmin mudrA mRgayamANA Asan / katipayeSAM lokAnAM manasyato'pyatizobhanA yuktirjAgRtA / ekaM vRndaM nadyAstalAt kardamamAnIya taTa utkaraM vyaracayat / dvitIyaM tu tasmin mudrA agaveSayat / asau yuvA tu ghaTebhyo mudrA niSkAzya lokAn darzayitvA ca nadyAM kSipati sma / itthaM kRtvA jAne sa lokAn mudrA grahItumadhikamadhikaM samAhvayata iti pratyabhAt / nadImadhyaM gatvA sa mudrAbhirbhUtamekaM sampUrNaM ghaTameva jale parAGmukhamakarot / yathA yathA tasya taryagrato vardhamAnA jAtA tathA tathA mudrAgaveSayitAro'pi vardhamAnA Asan / nRpasya karmacAriNo yUna IdazI ceSTAM nirIkSyA'timuhyanti sma yadamunA yUnA tvazeSaM nagaraM bhrAntacittaM kRtam / stokamudrAprAptilobhena lokA anekazatapalamitakardamaM taTamAnayanta Asan / __parasmin dine sUryodayAt prAgeva lokAH punaH saritaM prati niragacchan / dvitIyasmin dinepyayaM kramo'calad / dvayozca taTayormRttikAyA utkarA abhavan tIpi lokAnAmutsAho'manda AsIt / tRtIye dine prAtassamaye lokA ekAM camatkRtimapazyan / vitastAyAssalilaM bahuhastamitamadho'gacchat, taTAzcA'nekahastamitA uccairagacchan / rAjA'pi 'buddhiryasya balaM tasya' ityuktezcaritArthatAkArakeNa yUnA kRtA camatkRtimimAmapazyat / tadA tena jJAtaM yad nadI kimarthaM krudhyantyAsIt / varSebhyo nagarasya kacavarastasyAM gacchannAsIt / yena kAraNena tasyAstalamanagAdhamabhUt, jalasya ca gamane vighna udapadyata / asya satyasya jJAnAya yajJabalyorna, kintu prakRtisvabhAvasya jJAnamAvazyakamAsIt / etadghaTanAnantaramanekavarSebhyaH pazcAdapi vitastAyAM pUro nA''gataH / nadyAstaTe nagaramekamavasat / tadadya 'sodAra' ityabhidhAnena vikhyAtamasti / tadA tasyA'bhidhAnaM sUyApuramAsIt / yatastat kila lokAnAM pUrasaGkaTAd rakSakasya 'sUyA' ityabhidhAnasya yUnaH smRtau nyavAtsIt /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA bhAgyaM phalati sarvatra sA. dIprayazAzrIH eko brAhmaNaH patnyA putreNa ca saha nadItaTe'vasat / atidInAvasthAyAM jIvanaM yApayan sa bhagavato nAmasmaraNaM karoti sma / ekadA vyomamArgeNa gatavatA nAradenaiSa dRSTastena ca tasya hRdaye karuNA saJjAtA / tato viSNoH samIpaM gatavAnuktavA~zca nAradaH yuSmAkaM sevakaH kimarthaM duHkhyasti ? bhagavAnuvAca tasya bhAgye sukhameva nAsti / nAradaH kathitavAn - naitad yogyamasti / bhavAn kimapi karotu yena sa sukhIbhavet / 'tathA'stu' ityuktavAn bhagavAn / tvaM taM nivedaya yadAgAmini pUrNimAdine nadyAM trayo'pyekamekaM varaM yAceran, iti / nAradena brAhmaNAya sarvamapi kathitam / pUrNimAdivasa AgataH / prabhAte jAgRtA brAhmaNI cintitavatI yat prathamaM varamahaM yAceya / tato nadyAM snAtvA tayA yAcitaM yat 'bhagavan ! rAjamahiSyAH saundaryaM prApnuyAm' iti / tatkSaNaM brAhmaNI rAjamahiSIsadRzI manoharA jAtA / tadaiva tanmArgeNa gacchatA rAjJA sA dRSTA / eSA tu mama yogyA'sti, iti cintayan yAvattAmapaharati tAvadeva pitAputrau ca dvau api bahirAgatya tad dRSTavantau / tena tau dvau kruddhau vyAkulau ca jAtau / - tatazca brAhmaNena varo yAcito yad - bhagavan ! mama patnI ajA bhavatu, iti / tatkSaNaM rAjJI ajA saJjAtA / tato rAjasevakairhakkitA sA nadItaTe punarAgatA / tatastasyAH dayayA putreNa yAcitaM yad - bhagavan ! ajArUpaM tyaktvA mama mAtA me labhatAm, iti / tatkSaNaM sA brAhmaNI saJjAtA / evaM trayo'pi varA nirarthakA jAtA: / sandhyAkAle nAradastatrA''gatavAn / tena sarvamapi jJAtam / tadA viSNu bhagavato vAkyaM smRtipathamAgatam - bhAgyaM vinA bhagavAnapi na dAtuM zaktaH, iti / 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA zukadvayam sA. harSarekhAzrIH ekadA kasyacinnRpasya samIpe dvau zukau samAgatau / nRpo dvayorapi zukayormadhye bhASAbhedaM parilakSitavAn / yad, ekasya bhASA madhurA prItikarA cA''sId, anyasya ca kaThorA'prItikarA cA''sIt / asya bhedasya kAraNaM nRpo madhurabhASa zukaM pRSTavAn / zukaH kathitavAn yad, yadyapi sahodarAvevA''vAM, kintu Dayantau jhaJjhAvAtenA''vAmekadA viyuktau jAtau / daivAccA'haM kasyacid RSerAzramaM prAptavAn / tathaiSa ca mama bhrAtA kirAtAnAM vAsaM prAptavAn / RSimunInAM madhuravyavahAreNa mama vANI saMskRtA jAtA, kintu kirAtAnAM durvacobhirdurvyavahAreNa ca me bandhuH kaThoravAg jAtaH / ataH saMsargabhedajo'yamAvayorbhASAbhedo'sti / 73
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA vRddho'nubhavadIpaH sA. zIlandharAzrI:* ekadaikasya zreSThino gRhe kanyAyA vivAhaprasaGga AsIt / tasya manasi narmakaraNArthaM vicAra AgataH / tatastadanusAreNa jAmAtaramuddizya tena patraM likhitam / mAnanIyAH ! ___ vivAhadine janyayAtrAyAM bhavadbhinizcayenA''gamanIyaM, kintu vinA vRddhajanaM kevalaM yuvabhirevA''gantavyam / yadyeko'pi vRddhajana AgamiSyati tarhi vivAhaM na kariSyAmo vayam, iti jJeyam / patraM paThitvA sarve'pi yuvAnaH prasannIbhUtAH / kintu varasya pitRvyastat paThitvA cintitavAn yad, atra kimapi rahasyamasti / ataH sa yUna uditavAn - ahaM yuSmAbhiH saha guptarItyA''gamiSyAmi / sarve'pi tadvacanaM svIkRtavantaH / nizcitadine tadgrAmaM gatavantaH sarve'pi / kanyAyA grAmasamIpe yadA te AgatAstadA kanyApitA manoharatUryanAdena saha teSAM svAgataM kRtavAn / ___kanyApitA jAmAtaraM kathitavAn - pazya ! atraikaH kAsAro'sti / prathamameSa kAsAro ghRtena pUraNIyo bhavadbhiH / tatpazcAdeva vivAho bhaviSyati / etacchrutvA sarve'pi yuvAnazcintAkulA jAtA yat, eSa kAsAraH kathaM ghRtena bhriyeta ? etAvacca ghRtaM kuta AnIyeta ? atha kiM karavAma ? iti / tadaiko yuvA pitRvyasyA'smarat / tena tasya samIpaM gatvA vaatessaa niveditA / pitRvya uvAca - mA muhyata / kathaM yUyaM bhayavihvalA jAtAH ? gacchata / kanyApitara kathayata yad, ghRtabhRtazakaTAnyAgacchanti, ato bhavAn jhaTiti jalabhRtaM kAsAraM riktaM karotu - iti / prasannIbhUtAste sarve'pi kanyApituH samIpaM gatAH uktavantazca - ghRtazakaTAnyAgacchanti, bhavAn kAsAraM riktaM kArayatu / kanyApitA'pi prasannIbhUya kathitavAn - nizcayena yuSmAbhiH saha kazcana vRddhajana Agato'sti / anyathaitAdRzaM pratyuttaraM na zakyam / ataH satyaM kathayata / tadaiko yuvA sarvamapi gaditavAn / ante tUryanAdena saha sasvAgataM vara-kanyayovivAhaH saMpanno jAtaH / tadA sarvairapyanubhUtaM yad, vRddhajano'nubhavadIparUpo'sti / ataH sa kadA'pi nA'vagaNanIyaH / sAgarajI-samudAyavartinI 74
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA kulInatvam sA. puNyadharAzrIH ekasminnagare prativezitayaikA brAhmaNI ekA ca zAkavikretrI vasataH sma / tayoH parasparaM parAtmIyatA''sIt / kadAcit kenA'pi kAraNena parasparaM yadi vivAdo bhavettarhi apyalpenaiva kAlena samAdhAnaM vidhAya te dve sAnandaM vyavahAramapi kurutaH sma / ekadA brAhmaNI garbhiNI jaataa| prAyo garbhabhRtAM yoSitAM dohadAni bhaveyuH / brAhmaNyA yAni dohadAni jAtAni tAni sarvANyapi paripUrNIkartuM sarve'pi prayatante sma / tadaikadA tasyA mAMsabhakSaNe dohadaM jAtam / sA asya duSTadohadasya vArtA kasyA'pyagre kathayituM soDhuM vA'pi na zaktA''sIt / tasmAt tasyA deho'tIva kRzo jAtaH / tasyAstAdRzIM sthitiM dRSTvA zAkavikretrI pRSTavatI - hale ! kiM te manasi bAdhate yena te dehaH kRzataro jAtaH ? / brAhmaNI uvAca - kiM karavANi ? ahaM na kathayituM na ca soDhumapi zaktA'smi / zAkavikretrI uktavatI - kathaM tvaM cintAM karoSi ? cintAyAH kAraNaM me kathaya / ahaM tad dUrIkartuM prytissye| brAhmaNI svadohadaM tasyai akathayat / zAkavikretrI provAca - hale ! tvaM cintAM mA kuru / mama gRhe yadA kadA'pi mAMsaM pacyate ev| tatastava dohadaM nirvighnaM pUrNIbhaviSyati, eSA ca vArtA na kenA'pi jJAtuM zakyeta / avasare tayA tasyA dohadaM pUrNIkRtam / ekasmin dine tayordvayormadhye kenA'pi kAraNena kalaha: saJjAtaH / dve api parasparamapazabdAn prayuktaH sma / tadA sahasaiva mAMsabhakSaNaM smRtvA sA brAhmaNI tUSNIM jAtA / yato yadi eSA krodhAdhmAtA vRttaM prakaTIkuryAt tahi mRtyureva zaraNam / atha sahasaiva brAhmaNI tUSNIM jAtAM vIkSya zAkavikretrI cintitavatI yad, dohadavArtayaivaiSA zAntA jAtA / tataH soktavatI - hale ! tvaM yAnyapi vacanAni vaktumicchasi tAni vacanAni vada, cintAM mA kuru / asmAd mukhAt mayA yAni vacanAni vaditavyAni tAnyevA'haM vadiSyAmi, kintu yAnyavaktavyAni vacanAni tAni naiva vadiSyAmi - iti / etacchrutvA brAhmaNI cintitavatI - yad, nUnaM mamaiSA sakhI kulInA'sti / 75
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma narma - kIrtitrayI (1) vizvavidyAlayaparisarAt sahaiva nirgatau snAtakanepathyadhAriNau dvau snAtakau bahirAgatya ttaiksiiyaanmaaruuddhau| "kiM bhavantau vizvavidyAlayAt snAtakIbhUya nirgatau vA ?' yAnacAlakaH pRSTavAn / 'Am bhrAtar ! AvAM 2011tamavarSasya snAtakau !' dvAvapi sagarvamuktavantau / tadA yAnacAlako'pi svahastamagre kRtvA kathitavAn - 'ahamasmi 2005 tamavarSasya snAtakaH !' iti / / aruNaH kasya rAjJo mukuTa hyativizAlamAsIditi tvaM jAnAsi vA ? varuNaH Am ahaM jAnAmi ! aruNaH tarhi kathaya, ko vA saH ? varuNaH yasya mastakamativizAlamAsIt tasya !! 76
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) nyAyAdhIzaH (kopena) asya syUtaM corayatA tvayA kimapi naiva vicAritam ? cauraH mahodaya ! vicAritamAsIt / nyAyAdhIzaH (uccaiH) kiM tat ? cauraH mayA vicAritaM yat - kadAcidayaM syUto riktastu naiva syAt !! (4) prAtivezikI-1 hale ! kiM karoSi ? prAtivezikI-2 gRhasammArjanaM karomi / prAtivezikI-1 tarhi atrA''gatya kuru yena kAryaM saMlApo'pi ca syAt / vayaM bhagavati kimiti zraddadhAmaH / yato'dyA'pi bahavaH praznA anuttaritAstiSThanti !! ramaNaH bhoH ! hyo rAtrau nidraiva nA''gatA mama ! gamanaH kimarthaM bhoH ? ramaNaH hya ArAtri mayA svapne 'ahaM jAgarmi' ityeva dRSTam !! 77
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH pAiya-vinnANakahA A. vijayakastUrasUrimahArAja: (1) puttehiM parAbhaviassa piussa kahA jAva davvaM viiNNaM na, puttA tAva vasaMvayA / 'patte davve ya sacchaMdA' havaMti dukkhadAyagA // 1 // kaMmivi nayare egavuDDhassa cauro puttA saMti / so thaviro savve putte pariNAviUNa niyavittassa caubbhAgaM kiccA puttANaM appei / so dhammArAhaNatapparo niccito kAlaM naei / kAlaMtare te puttA itthINaM vemaNassabhAveNa bhinnagharA saMjAyA / vuDDhassa paidiNaM paigharaM bhoyaNAya vArago nibaddho / paDhamadiNaMmi jeTussa puttassa gehe bhoyaNAya gao / bIyadiNe bIyaputtassa ghare jAva cautthadiNe kaNiTThassa puttassa ghare gao / evaM tassa suheNa kAlo gacchai / kAlaMtare therAo dhaNassa apattIe puttavahUhiM so thero avANijjai / puttavahUo kahiMti - " he sasura ! ahilaM diNaM gharaMmi kiM ciTThasi ?, amhANaM muhAI pAsiuM kiM Thio si ?, thINaM samIve vasaNaM purisANaM na juttaM, tava lajjA vi na AgacchejjA, puttANaM haTTe gacchijjasu " evaM puttavahUhiM avamANio so puttANaM haTTe gacchai / tayA puttAvi karhiti - " he vuDDha ! kimatthaM ettha Agao ?, vuDhattaNe ghare vasaNameva seyaM, tumha daMtA vi paDiA, akkhiteyaM pi gayaM, sarIraM pi kaMpiramatthi, attha te kiMpi paoyaNaM natthi, tamhA ghare gacchAhi" evaM puttehiM tirakkArio so gharaM gacchei, tattha puttavahUo vi taM tirakkaraMti / puttaputtA vi tassa therassa kacchuTTiyaM nikkAseire, kayAI maMsuM dADhiyaM ca karisanti / evaM savve vivihappagArehiM taM vuDDuM uvahasiMti / puttavahUo bhoyaNe vi rukkhaM apakkaM ca roTTagaM diti / evaM parAbhavijjamANo vuDDo ciMtei - 'kiM karomi, kahaM jIvaNaM nivvahissaM ?' evaM duhamaNubhavato so niyamittasuvaNNagArassa samIve gao / appaNo parAbhavaduhaM tassa kahei, nittharaNuvAyaM ca pucchai / suvaNagAro bolle "bho mitta ! puttANaM vIsAsaM kariUNa savvaM dhaNamappiaM, teNa duhio jAo, tattha kiM cojjaM ? / sahattheNa kammaM kayaM taM appaNA bhottavvaM cia " / taha vi mittateNa haM egaM uvAyaM daMsemi tuma puttANaM evaM kahiavvaM " mama mittasuvaNNagArassa gehe rUvaga- dINArabhUsaNehiM bhariA egA maMjUsA mae mukkA atthi, ajja jAva tumhANaM na kahiaM, ahuNA jarAjiNNo haM, teNa saddhammakammaNA sattakkhettAIsuM lacchIe viNiogaM kAUNa paralogapAheyaM gihissaM" evaM 78
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahiUNa puttehiM esA maMjUsA gehe ANAviyavvA / maMjUsAe majhe haM rUvagasayaM moissaM, taM tu majjharattIe puNo puNo tuma sayaM ca sahassaM ca raNaraNayArapuvvaM gaNeyavvaM, jeNa puttA mannissaMti- 'ajjA'vi bahudhaNaM piuNo samIve atthi', tao dhaNAsAe te puvvamiva bhattiM karissaMte / puttavahUo vi taheva sakkAraM kAhinti / tumae savvesiM kahiyavvaM - 'imIe maMjUsAe bahudhaNamatthi / puttaputtavahUNaM nAmAI lihiUNa Thaviyamatthi / taM tu mama maraNaMte tumhehiM niyaniyanAmeNa gahiavvaM' / dhammakaraNatthaM putterhito dhaNaM giNhiUNa saddhammakaraNe vAvariyavvaM / mama rUvagasayaM pi tumae na vissAriyavvaM, eyaM avasare dAyavvaM" / so thero buddhIe tuTTho gehaM gaccA puttehiM maMjUsaM ANAviUNa rattIe taM rUvagasayaM saya-sahassadasasahassAiguNaNeNa puNo puNo gaNei / puttA vi viAriMti piussa pAse bahudhaNamatthi tti, tao vahUNaM pi karhiti / savve te theraM bahuM sakkAriti sammANiti ya / aIvanibbaMdheNa taM puttavahUA vi ahamahamigayAe bhoyaNAya niMti, sAuM sarasaM bhoyaNaM diti, tassa vatthAI pi saeva pakkhAliMti, parihANAya dhuviAI vatthAI appiti, evaM vuDDhassa suheNa kAlo gacchai / egayA AsannamaraNo so puttANaM kahei - "majjha dhammakareNacchA vaTTai, teNa sattakhettesuM kiMci vi dhaNaM dAumicchAmi'' / puttA vi maMjUsAgayadhaNAsAe appiti / so vuDDo jiNNamaMdiruvassaya-supattAIsu jahasattiM davvaM dei / appaNo paramamittasuvaNNagArassa vi niyahattheNa rUvagasayaM paccappai / evaM saddhammakammaMmi dhaNavvayaM kiccA, 'maraNakAlaMmi puttANaM puttavahUNaM ca bollAviUNa kahei - "imIe maMjUsAe savvesiM nAmaggahaNapuvvayaM mae dhaNaM muttamatthi / taM tu mama maraNakiccaM kAUNa pacchA jahanAmaM tumhehiM gahiavvaM " ti kahiUNa samAhiNA so vuDDo kAlaM patto / I -- puttAvi tassa maccukiccaM kiccA nAijaNaM pi jemAviUNa bahudhaNAsAi jayA savve miliUNa maMjU ughADiti, tayA tammajjhami niyaniyanAmajuttapattehiM veDhie pAhANakhaMDe taM ca rUvagasa pAsittA aho vuDDheNa amhe vaMciA vaMcia tti jaMpaMti kila amhANaM piubhattiparaMmuhANaM aviNayassa phalaM saMpattaM / evaM savve te duhiNo jAyA / uvaeso puttehiM pattavittahiM, piarassa parAbhavaM / soccA 'tahA payaTTejjA, suhaM vuDDattaNe jaha' // 2 // puttaparAbhaviavuDDassa kahA sammattA 79 jaNaparaMparAo
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) nibbhagganiddhaNassa kahA bhaggahINA na pekkhate, puraM pi paDiyaM dhaNaM / aMdhAio satto vi, gamitthA kuMDalaM jahA // 1 // kamma vigAme niddhaNo nibbhaggo kavi jaNo ahesi / so kaTTheNa jIvaNaM nivvai / egayA so varNami gao, tattha ego vijjAharo vijjAharI a vimANeNa gacchaMti / so niddhaNo tehiM daMpaIhiM diTTho / vijjAharI taM niddhaNaM daTThUNaM niyabhattAraM kahei - "he pia ! eso niddhaNo amhANaM diTThipahaMmi jai samAgao tayA eso avassaM suhaM pAviyavvo" / vijjAharo kahei - "eso niddhaNo nibbhaggo atthi / diNNadhaNo vi nibbhaggayAe so niddhaNo hojjA" / vijjAharI kahe "piya ! tumaM kivaNo asi, teNa evaM kahesi" ! vijjAharo kahei - "haM saccaM vaemi, he pie! tumha vIsAso na hojjA, tayA eyassa parikkhaM kuma / jaMmi pahe eso gacchai, tayaggao kiMci dUre pahaMmi koDimullaM eyaM kuNDalaM ThavissAmi, jai so taM giNhejjA tayA tassa imaM kuNDalaM " / evaM kahiUNa so vijjAharo tassa niddhaNassa nAidUre naccAsaNNe taM kuMDalaM magge ThavIa / gacchaMtassa tassa taM kuMDalaM jayA samIvamAgayaM, tayA so bhaggahINayAe evaM ciMtei - "aMdho kahaM calejja" evaM ciMtittA so aMdho bhaviUNa magge tAva calio, jAva taM kuMDalaM pacchA ThiaM / so niddhaNo sammuhatthaM pi kuMDalaM nibbhaggayAe na pAvIa / taM ca kuMDalaM vijjAhareNa gahIaM / evaM bhaggahINA purisA sammuhatthaM pi davvaM na pAsiMti / uvaeso nibbhaggassa kahaM eyaM, suNiUNa jaNA sayA / 'sohaggakAraNe dhamme, ujjamejjA hiyadviNo // 2 // (3) amaMgaliyapurisassa kahA 1 divvakuMDalapattIe nibbhaggassa kahA samattA // amaMgalaho logo, neva kovIha bhUle / vahAiDeNa bhUmIso, amaMgala ho kao // 1 // 80 egaMmi nayare ego amaMgalio muddho puriso Asi / so eriso atthi, jo ko vi pabhAyaMmi tassa muhaM pAsei, so bhoyaNaM pi na lahejjA / paurA vi paccUse kayA vi tassa muhaM na pekkhati / naravaiNAvi amaMgaliyapurisassa vaTTA suNiA / parikkhatthaM nariMdeNa egayA pabhAyakAle so AhUo, tassa muhaM diTThe / 1. andhAyitaH // - sUrIsaramuhAo
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayA rAyA bhoyaNatthamuvavisai, kavalaM ca muhe pakkhivai, tayA ahilaMmi nayare akamhA paracakkabhaeNaM halabolo jAo / tayA naravaI vi bhoyaNaM ciccA sahasA utthAya saseNNo nayarAo bAhiM niggao / bhayakAraNamadaTThaNa puNo pacchA Agao samANo nariMdo ciMtei - "assa amaMgaliassa sarUvaM mae paccakkhaM diTuM, tao eso haMtavvo" / evaM ciMtiUNa amaMgaliyaM bollAviUNa vahatthaM caMDAlassa appei / jayA eso ruyaMto, sakammaM nidaMto caMDAleNa saha gacchei tayA ego kAruNio buddhinihANo vahAi neijjamANaM taM daTThaNaM kAraNaM NaccA tassa rakkhaNAya kaNNe kiMpi kahiUNa uvAyaM daMsei / harisaMto jayA vahatthaMbhe Thavio, tayA caMDAleNa so pucchio - 'jIvaNaM viNA tava kAvi icchA siyA, tA maggasu tti' / so kahei - 'majjha nariMdamuhadaMsaNecchA atthi' / jayA so nariMdasamIvamANIo tayA nariMdo taM pucchai - "kimettha AgamaNapaoyaNaM ?" / so kahei - "he nariMda ! paccUse mama muhassa daMsaNeNa bhoyaNaM na labbhai, paraMtu tumhANaM muhapekkhaNeNa mama vaho bhavissai, tayA paurA kiM kahissaMti ? / mama muhAo sirimaMtANaM muhadaMsaNaM kerisaphalayaM saMjAyaM, nAyarA vi pabhAe tumhANaM muhaM kahaM pAsihire ?" / evaM tassa vayaNajuttIe saMtuTTho nariMdo vahAesaM nisehiUNa pAritosiaM ca daccA taM amaMgaliaM saMtosIa // uvaeso- amaMgalamuhassevaM, rakkhaNaM dhImayA kayaM / soccA tumhe tahA 'hoha, maIe kajjasAhagA' // 2 // amaMgaliyapurisassa kahA samattA // - gujjarabhAsAkahAe (4) buddhIe mullaMkadaMsaNe kahA maIe sayalakajjesu, mullaM dasasahassagaM / rUvagaM kiMkarassikkaM jaMtAlayaniyaMsaNaM // 1 // egaMmi jaMtAlae dasasahassaM jaNA kajjaM kuNaMti / egayA so jaMtAlao sahasA nissaMcAreNa thiro jAo / kahaMpi na calei, tayA jaMtAlayasaMcAlago jaMtAlayacAlaNaniNhAyaM sippa sigdhaM bollAvei / so Agao jaMtAlayaM pAsei, pAsittA kahei - 'dasasahassaM rUvagaM giNhiUNa eaM jaMtAlayaM saMcAlissaM' / aMgIkuNate samANe sippiNA buddhIe jattha thale, jeNa kAraNeNa khalio ahesi, taM kAraNaM NaccA taTThANaM moggareNa pahariaM / tao, so jaMtAlao caliuM laggo / teNa sippiNA dasasahassarUvagaM maggiaM, tayA jaMtAlayAhivo kahei moggareNa tADaNassa u egaM cia rUvagaM, dasasahassaM ajuttaM mama bhAi, tADaNaM tu mama kiMkaro vi kuNejjA" / so sippI kahei - "saccaM, mae moggarappahArassa rUvagamekkameva gahiaM, 1. kolAhalaH // 81
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMtu egoNaM dasasahassaM tu so moggarappahAro kattha kIi juttIe dAyavvo?, taM buddhIe jANiUNa gahiaM, nannahA" // uvaeso buddhi-kiMkarakammANaM, mullamANaniyaMsagaM / akkhANagaM suNittevaM 'hoha paNNAvihUsiA' // 2 // buddhIe mullakadaMsaNe kahA samattA // - gujjarabhAsAkahAe (5) dhammasavaNe milicchassa kahA 'dhammassavaNayANaMdo, sAvahANassa jAyai' / milicchassa pamAissa, khAro harikahAraso // 1 // kaMmivi nayare egA mAhaNI saeva dhammasavaNasIlA ahesi / sA sayA bhaTTassa samIvaM gaMtUNaM dhamma harikahArasaM suNei, suNiUNa jaNANamaggao pasaMsei - "aho ! keriso harikahAraso kila aIva sAU maNoharo atthi" / tIe vayaNaM gharapAsavAsiNA egeNa moggalieNa miliccheNa suaN| bIadiNe so vi harikahArasasavaNatthaM bhaTTassa samIve gao / tattha bahavo jaNA bhaTTAo harikahArasaM suNaMti / so vi miliccho egami koNaMmi uvavesia harikahArasaM suNei / tayA tassa ANaMdo na jAo, pamAeNa nidaM patto / tayA tattha ego kukkuro samAgao / so nihAyaMtassa tassa viAriamuhe jAisahAveNa egaM pAaM uddhaM kAUNa muttiUNa bhaggo / so jAgaramANo ciMtei - "tIe mAhaNIe uttaM hariraso mahuro sAU atthi, imo u khAro kiM?" / tao so utthAya mAhaNIsamIve gaccA kahei - "taM tu sayA kahesi jaM hariraso aIva sAU maNoharo asthi, paraMtu majjha hariraso khAro Agao" / tIe tassa sarUvaM jANiUNa uttaM"tumaM tattha niddamuvagao, teNa tava khAro raso samAgao" / evaM pamAiNo dhammapattI na siyA, ao apamatteNa dhammo soyavvo / uvaeso pamAiNo milicchassa, soccA eyaM kahaM jaNA / 'saddhammassavaNe tumhe, pamAyaM parivajjaha' // 2 // dhammasavaNe milicchassa kahA samattA // - sUrIsaramuhAo 1. vidAritamukhe udghATitamukhe // 82
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasyacid bAlakasya padyAyAM krIDato nANakamekaM labdham / evameva tad labdhamityataH so'tIva hRSTo'bhavat / tena nizcitaM svamanasi yadataH paraM yadA'pi vIthyAM gaccheyaM tadA nIcairdRSTvaiva caleyamiti / yadA sa vayasko jAtastadA'pi tasyA'yamabhyAsaH pravRtta eva, AjIvanam ! tatazca sampUrNe'pi svIyAyuSi tena 296 nANakamudrAH, 48 paJcanANakamudrAH, 19 dazanANakamudrAH, 16 paJcaviMzatinANakamudrAH, 2 paJcAzannANakamudre, ekaM ca pUrNa rUpyakamiti sarvamAhatya 13 rUpyakANi 96 nANakAni ca labdhAni vinaiva parizramam! kintu tasya hAnirapi jAtA kAcit ! tena svajIvane 31,369 cetoharAH sUryAstA na dRSTAH kadAcidapi; evaM 157 mohakAni meghadhaSi, zizirartuSu patrANAM vismayajanakaM varNaparAvartanaM, pratyartu saGkhyAtItAnAM saundaryAtizayazobhitAnAM puSpANAM praphullanaM, sandhyAsamaye'nantAkAze khelanti vividhAkAravarNAdyullasanti abhrapaTalAni, nabhasi nizcintatayA DayamAnaM vihagakulaM, jagajjIvanAya prakAzamAnasya dinakarasya svarNavarNitA nityanUtanA razmayastathA mArgeSu viharatA-masaGkhyAnAM janAnAmutsAhaprerakAni smitAni dRSTAni navetyetat tu sarvathA na smarati saH!!