Book Title: Nandanvan Kalpataru 2006 00 SrNo 17 Author(s): Kirtitrai Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti Catalog link: https://jainqq.org/explore/521017/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 17 : saGkalanam : kIrtitrayI dakSiNAyanam vi.saM. 2062 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // relat ional www.jainelibrary ang Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 17 : saGkalanam : kIrtitrayI dakSiNAyanam zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // vi.saM. 2062 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH / saptadazI zAkhA // (saMskRtabhASAmayaM ayana-patram / / ) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2062, I.saM. 2006 NNA mUlyam : rU. 100/ prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 26622465 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasariH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 55312526 mudraNa : 'kriSnA grAphiksa', nAraNapurA gAma, amadAvAda // 4 dUrabhASa : 079 - 27494393 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvikam vicAryatAmetat katipayasamayAt pUrvaM vRttapatreSu samAcAra ekaH prasiddho jAtaH / khaistasampradAyasya 'popa' iti sarvoccapadamArUDho mahodaya evaM vidhAnaM kRtavAn yad- 'bhAratavarSe dharmAntaraNapravRttervirodho'saMvaidhAniko'sti / bhAratIyA asahiSNavo'ta eva ta etAdRzaM virodhamAcaranti' ityAdi / cintanIyaviSayo'yaM kazcit / eSoktireva bhAratasya bhAratIyAnAM vA sakhyasyaudAryasya cA'vamAnanarUpA'sti / etAdRze vacane teSAmAdhipatyavRttirAvirbhavati / yatrA''dhipatyaM, na tatra dharmaH, dharmaH sakhye pratiSThitaH / svakIyadharmasya sampradAyasya vA'bhinivezaM vinA naitAdRzaM vidhAnaM kartuM zakyam / anyaH svadharmAnurAgo'nyazca svadharmAbhinivezaH / anurAga AdaraNIyo nA'bhinivezaH / abhinivezaH satyAd dharmAcca pracyAvayati / abhinivezo yadA praviSTo bhavati tadA bAhyapariveSo'vatiSThati kintvAbhyantaraM tattvaM sattvaM vA'pagacchati / khaistAH sevAmiSeNA'tra deze svadharmapracAraM pracAramiSeNa ca dharmAntaraNapravRttiM kurvanti / AtmahitasAdhako'pi sevAdharmo yadA dharmAntaraNasya sAdhanaM bhavati tadA dharmo jagati hAsyAspadaM bhavati / janAnAM dAridyasya maugdhyasya ca lAbhaM te gRhNanti / na te teSAM dAridyamajJAnaM vA'pAkurvanti, kintu yatkiJcit svalpaM sAhAyyaM vidhAya taM ca svamatamaGgIkArya taM tathaiva vijahati / naiSa nyAyyaH panthAH / Azayasya zuddhirdharmasya prathamaM sopAnam / tadvinA dharmo dambho vA viDambanaiva vA bhavati / kiM kazcit svanAma parivRtya 'kraoNsa' cihnaM vA dhRtvA carcamadhye gacchet tadaiva sArthakyaM svamatapracArasya ? yadyasti zaktisteSAM tadA tAdRzA daridrA ajJAninazca janAH svajIvane svAvalambinaH svadharme ca niSThAvanto yathA syustathA kurvantu nAma / teSAM jIvanaM nItimayaM sadAcAramayaM cA'pi yathA syAt tathA vidheyaM taiH / etena ca so'pi svasadRzasyA'nyajanasya sAhAyyaM kartumutsuko bhavet / eSa eva vastuto dharmasya pracAraH / etadeva sArthakyaM 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracArasya, na dharmAntaraNam / kiMrUpo'yaM pracAro yadanyasya gRhaM pravizya taM tasya svadharmAt cyAvanam ? yatraudAryaM nAsti sa kIdRzo dharma: ? tAdRzasyAGgIkaraNaM tu dharmabhraMza eva, na dharmAntaraNam / anyacca, AcAraviSayo dharmaH / dharma upadeSTavya eva kevalaM, na balAtkAreNA'nyena vA kenacid rUpeNa kasyacidapi svIkArayitavyaH / dharmaparivartanaM nAma mAtApitroH parivartanam / ko nAmaitat svIkuryAt saheta vA ? mAtApitarAvekAveva bhavato yathA tathA dharmo'pyeka eva bhavati / kaJcit kazcit tasya mAtApitRbhyAM yena kenA'pi rUpeNa viyojayati cet tasya virodho nA'sahiSNutA'pi tu tasyA'dhikAra evaH / dharmAntaraNamastyanadhikAraceSTA / veTikanapradeze kevalamaisavIyA eva nivasanti / nA'nye ke'pi tatra vstumrhnti| atha, tatratyaH kazcid yadi hindudharmamaGgIkuryAt tarhi kiM te tat svIkuryuH ? saheran vA'pi kim ? anyadharmapracArArthaM tvanumatimapi te naiva dadyuH kA vArtA tarhi tatra dharmAntaraNasya ? atra ca bhAratadeze dharmapracArArthaM te'numatAH, etadevA'sya dezasyaudAryaM sahiSNutA ca / tathApi yadi ta etAdRzamayogyaM vidhAnaM kurvanti tarhi teSAM dharmapracAro'pi niSedhanIyaH / anyathA gacchatA kAlena svaprabhutvaM sthApayituM yatkimapi kartuM te prayatnAn kariSyantyeva / ye svakIyAmaniSTAmapi dharmAntaraNapravRttiM satyApayituM nyAyyAM ca prakhyApayitumevaM spaSTatayA vaktuM sAhasaM kurvanti te svasvArthasiddhyarthaM kiM na kuryurityeva praznaH / bahu cintanIyametat / taistu bhAratasya bhAratIyAnAM ca saujanyAyaudAryAya ca kRtajJatA'bhivyaktavyA, tattu dUre, pratyuta yadvA tadvA pralApaM kRtvA bhArataM bhAratIyAMzcA'vamAnayantIti khedasya viSayo'yam / bhAratasarvakAreNa veTikanAdhIzasya kaThoramupAlambhaM datvA vidhAnametad yat pratyAdiSTaM tat prazaMsArham / kIrtitrayI ASADhazuklA paJcamI ahamadAbAda 4 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D1199 vAcakAnAM pratibhAvaH H. V. Nagaraja Rao 90, 9th Cross Navilu Road, Mysore-570023 nandanavanakalpataroradrAkSaM SoDazaM kusumam / drAkSAmapi me hRdayaM rUkSAmadhunA vIkSate nitarAm // santyatra devavANyA racitAni rucirapadyAni / rasavanti ca zobhante hRdyAni madhuragadyAni // lAsyaM sapadi vidhatte hAsyo'pi raso'tra marmanarmagaNe / pAsyati sudhAM vipazcid hAsyati zokaM paThannetam // nItiM bhajantu santaH, pApAd bhItiM tyajantu jantugaNAH / muktiM vrajantu lokA nandanavanakalpakaM dRSTvA // bhAratadezasyaikyaM saMsAdhayituM samartha iha nUnam / nandanavanakalpataruH saMskRtabhASAtmako jIyAt // 5 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakAnAM pratibhAvaH prA. alakeza dave saMskRta/ prAkRta vibhAga, gujarAta ArTsa eNDa sAyansa koleja, __ elisabrIja, ahamadAbAda 'nandanavanakalpataroH' SoDazo'Gko'dhigataH / bhAratasya pratiSThe dve saMskRtaM sNskRtistthaa| saralasaMskRtavANyAH pracArAya iyaM patrikA upakArikI iti mayA cintitam / patrikA uttamA vartate / vAsudeva pAThakasya kAvyatrayyAH paThanAt mahAn AnandaH anubhUtaH / muniratnakItivijayasya 'AsvAdaH'-vibhAge prakAzitaH 'cintanadhArA' cintanayogyA asti / viSayaH gambhIraH ruciraH ca asti / sarve lekhAH mahyam atIva arocanta / 'janapriyatvaM sukhAya vA duHkhAya vA ?' ityeSA kathA rucipUrNA upadezapradA ca asti / ayi nandanavanakalpatarusampAdike kItitrayi ! tvAmahaM sAdaraM savinayaM namAmi / patrikAyAH SoDazAGkaH prAptaH, tadarthaM bahudhanyavAdaH / atrA''cAryarAmakizoramizrakRtA sukanyA nAma kathA paThitA, sA cyavanaprAzanirmAtrI vijJAtA / zrImizrasaGkalitA 'saundalAcariyaM' nAma prAkRtakathA viziSTA / zrIzAradAvandanaM, bhaktAmarasamasyAstavaH, zrIzatruJjayatIrthacaitanyavandanastavanastutayazca prabhAvazAlinyo manoharAzca racanAH santi / bhavadIyaM prAstAvikaM svadharmAcaraNAya janAn prerayatIti zam / / bhavadIyaH - rAjezakumAra mizraH adhyApakaH, rAjakIya iNTara kolija, nAgarAjAdhAraH (bamuNDa) patrAlaya-kakhavAr3I vAyA - cambA (TiharIgar3havAla:) uttarAJcalam-249145 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (anukramaH kA kRti: kartA pRSTham stutikalpalatA | on zrIzAkezvaraSanizikA // zrImadvijayanemisUrIzvaraziSyapravartakamunizrIyazovijayaH DaoN. AcAryarAmakizoramizraH dabAvAndanAdazAkam jjalikAcatuSTayama prA. abhirAjarAjendramizraH / rAjezakumAramizraH 14 bAlagItam vAdhyAya maGgalavAdaH munikalyANakIrtivijayaH 16 AsvAdaH 1 (cintanadhArA) muniratnakIrtivijayaH 27 samAvasAtA munikalyANakIrtivijayaH ka patrama munidharmakIrtivijayaH / 32 For Private Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH kRtiH kA pRSTham granthasamIkSA jADaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH 41 'nArIkathAmRtam ALSA44 T sAmpratakAlikyo vyAkhyAH munidharmakItivijayaH smaraNam) cAra bAeM hArAzi / munidharmakItivijayaH 4 (bayA kathAnAyam RO muniratnakIrtivijayaH 47 (1) sa viveko yaH zAntikRt (2) anukaraNIyo nyAyaH (3) na bhAgyAdadhikaM kiJcit gRhasvAminIcayanam na munidharmakIrtivijayaH 53 bodhakathA) munidharmakIrtivijayaH prayAti sAttvikAnAM hi daivamapyanukUlatAm // munikalyANakIrtivijayaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRti: rAjamayaH DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH vizvajyotiH ('jahA~ ArA') "mahAbhArate parazurAmasya pitRbhaktiH DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH prAkRtavibhAgaH anukramaH) ahaM vizvambharA krItAnandam marma - narma zrIvardhamAnajinastutiH // kathA mandalAcari kartA prA. abhirAjarAjendramizraH kIrti A. vijayazIlacandrasUriH munidharmakIrtivijaya: 72 DaoN. AcAryarAmakizoramizraH pRSTham 64 70 85 94 97 98 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - / / 2 / / stutikalpalatA / / zrIzAkezvaraSatriMzikA // zrImadvijayanemisUrIzvaraziSya pravartakamunizrIyazovijayaH / / atha paJcadazAkSaracaraNamatizakvaryAM mAlinIvRttam / / asamazamavilAsaM nirjarAcAryavAcA'pyagaNitamahimAnaM zuddhabodhapradAnam // prabhumahamatha naumi trAyakaM vizvajantoratalakugatikUpAdvaryazakezvarezam / / 1 / / // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi indravajrAcchandaH / / yadyapyabuddhistava sustave'haM niHzaktiko nAtha tathA'pi me'dya // doSApanodakSamavAgvilAsaM tvAM vIkSya cittaM yatate stavAya // athaikAdazAkSaracaraNamupajAtivRttam / / vicitramAdhuryavilAsidevAsurAdivAkyaiH suhitazruteste / / pramodadAyI bhavitA madIyavAkkAJjiko deva ! rucipradAnAt // 3 // // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi indravajrAvRttam // zrIpArzvanAthaM bhavaghorakUpasantAravAgdIrghavaratramAptam / / sadbodhanautIrNabhavAbdhipAraM vandArusantAnakamAnato'smi // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi indravajrAvRttam / / niHzeSadoSAnalanAzanIram tvAM ye zrayante guNavallimegham // tAnutsukA nirvRtireti zIghraM padmAlayA padmamiva prabhAte // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi indravajrAvRttam / / prAptaprakarSa kRtapuNyasAraM janmA'dyajAtaM saphalaM mamaiva / / adyaiva jAto bahumAnapAtraM jJAtA'dya saMsAravisAratA ca KI ASSENA // 4 // * S // 6 // ARK N nagaNayugalayuktA mena madhye prayuktA yagaNayugalanaddhA baddhamodaprabandhA / / iha bhavati na keSAM hAriNI cittavRttemadhurapadavilAsA mAlinI nAgavAhaiH // uTTavaNikA ythaa|||||| ''' / '' / 55 Adau tayugmena virAjamAnA madhye jakAreNa vibhUSitA yA // ante gakAradvayamaNDitA sA syAdindravajrA vibudhaprasiddhA / uTTavaNikA yathA 55 / 55 / / 5 / 55 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi indravajrAvRttam // padmAvatI rakSati yasya bhaktyA tIrthaM janAnAM bhavavArivAri // kIrttipratApairabhirAjamAnaH zrIpArzvarAjaH sukharAjaye'stu // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi 'upendravajrAvRttam // zaThe dviSAno kamaThe vyadhAri bahujvaladuHkhadade'bhavat // na sevake bhaktibharAnvite ca tavA'nurAgo dharaNendrarAje // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi upendravajrAvRttam // iti prabho karmacamUrajeyA samUlamunmUlitapuNyarAziH // aho udAsInatayA tvayA'raM jitA svavIryeNa jagatpatIza ! // athaikAdazAkSaracaraNamupajAtivRttam // tvatpAdasevAmakarandapUrNaM tvaddhyAnabhAnUdayajAtaharSam // satAM hRdabjaM samupaiti siddhirmarandalobhAd bhramarIva padmam // athaikAdazAkSaracaraNamupaMjAtivRttam // alabdhapuNyairiha durlabhaM tat vipacchilocchedanavajrapAtam // vatAbhravRSTessamamIkSaNaM me jAtaM tvadIyaM zamasaukhyamukhyam / / athaikAdazAkSaracaraNamupajAtivRttam // kopapravezo na tavA'sti deva ! na rAgalezo'pi ca deva ! kutra // upekSayA vyAptamidaM jagatte na khaNDitA cezvaratA tathA'pi // 12 // // atha dvAdazAkSaracaraNaM jagatyAM vaMzaisthavRttam // // 13 // tava kramasparzakarA narAstu ye sukhaM labhante paramaM jinezvara ! // yato na kiM hema bhavedayastu te prabhAvataH sparzamaNeragocarAt 2. zrutipramodaM viduSAM karoti vicitrazobhA jatajairgayugmaiH / upendravajrA kathitA kavIndrairna kA bhuvi sA prasiddhA ||9|| upendravajrAcaraNena yuktA syAdindavajrAcaraNAbhirAmA / kavIndralokaiH kathitopajAtiH tasyAH prabhedA bahavaH prasiddhAH // caturdazopajAtayastAsAM nAmAni // kIrtirvANI mAlA zAlA haMsI mAyA jAyA bAlA || ArdrA bhadrA premA rAmA RddhirbuddhistAsAmAkhyAH || 3. // 7 // 11211 2 11811 // 10 // // 11 // gaNo jasaMjJaH pravibhAsate purastakAranAmA ca parastato bhavet / tato jakAro ragaNazca bhAsate pratIhi vaMzasthamidammahAmate ! | Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / athendra'vaMzAvaMzasthasyorupajAtirdvAdazAkSaracaraNikA // avarNanIyaM bahupApagumphitaM yaccA'nubhUtaM bhavaduHkhabhArakam // caritrakaM me puratastavA'dhunA jAnAsi deveti kRtaM pralApakaiH // athendravaMzAvaMzasthayorupajAtirdvAdazAkSaracaraNikA // namatsudhAbhukpatipUjitakramaH zrIkevalajJAnavilocanAJcitaH / / tvamIkSase nAtha ! jagatrayaM sadA atastrinetrAya namo namostu te // athaikAdazAkSaracaraNaM triSTubhi zAlinIvRttam // // 14 // bhuktvA bhuktvA bhojyasAraM bhaveSu tRptA dRptA naiva lokAH kadAcit / / jAtAste te tvadvaca:pAnakena tuSTeH puSTerdhArakAH zAntacittA: // 16 // // 15 // bhrAtA trAtA sarvavizvasya cA'si dhRtvA dhRtvA kevalaM varttamAnaH // jAtastAta ! tvaM tu lokopakArI sevyo devyo naiva keSAM janAnAm sArA dhArA meghadhAreva vAco rohaM rohaM sArasaukhyAlillim // mArApArasmeradapaghahantrI yasya trasyatpAparAzi numastam 6. 112611 bhrAntvA bhrAntvA ghorasaMsAradAve zrAntAH zrAntA jantavo devadeva ! // natvA natvA tvatpadAmbhojayugmaM hatvA hatvA karmasaGgha vimuktAH // 19 // hAraM hAraM sarvamohAndhakAraM kAraM kAraM sarvapApapraNAzam // bhavyaM navyaM deva ! datse janAnAm tAraM tAraM ghorasaMsAravArdheH // anuSTubhvRttam / / 3 // 17 // jitazramaM jitAtmAnaM jitAmitraM jitendriyam // jinendraM jitadaM naumi jittamaM taM jitAmayam sarvasajjJAnasampannaM parabrahmapratiSThitam // devendrapUjitaM devaM vande zaGkhazvaraM varam // 22 // 4. syAdindravaMzAcaraNAbhizobhitA prabaddhavaMzasthapadAvapUritA / vidvanmanaH kairavamodacandrikA khyAtopajAtirbhuvi cA'parA budhaiH // 5. sphArasphUrjatprojjitoddAmadIptiH cittAhnAdaM mtau tagau gaM dadhAnA // kuryAnneyaM kasya saMzrUyamANA . prAjJaiH proktA zAlinI vAddhivAhaiH // uTTavaNikA yathA ''' ''| ''| '' // pAde sarvatra SaSThaH syAd gururlaH paJcamastathA / same laghuH saptamazca yatra tadviddhyanuSTubham // 112011 // 21 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNakaM taM dharmANAM suvarNacchavivigraham / / suvarNanIyacAritraM suvarNavacanAkaram // 23 // sarvadA dharmayantAraM sarvadA dharmadAyakam / / dharmezaM dharmavarmANaM vande'haM dharmadezakam // 24 // jvalajjvAlAvalIraktabhAsA bhAbhAsino nakhAH / / vighnaM nighnantu deveza ! pAdapadmodbhavAstava // 25 // // zikhariNIvRttam // mahobhiH zrImadbhirbhuvanamatha coddIpayati yaH yataH prApto dharmaH surataruvaro mokSaphaladaH / anantaiH saMzAntairvibudhajanavandyaM kSitipatim stuve zrIzalezaM jinavaramahantaM pratidinam // 26 // bhavAraNye nRNAM ciramapi ca subhrAntamanasAM sadA zAntyAvAsaM tava mukhamahaM nAtha ! zamadam / nirIkSyA'stakrodho'bhavamiha tu saMsAravipine yataH ke ca syu! amRtabharamApIya vijarAH // 27 / / sadA mohadrohaprakaTanaparasya kSitipateyaMpArekA tvekA samavasaraNe gIstava varA // asArAM vyAdhArAM bhavajalanimagnAM jina ! dharAm samudyacchantI sA sakalanaramodA vijayate // 28 / / jvalatkASTavAlAvRtatanurahirdArasahitaH prasAdAtte'labhyAdamarapadavI prApadatha saH / / janAH sarve dharme samajaniSatA'tha tvadatulaprabhAvaprajJAnAt prasitamanasaH zAntamatayaH // 29 / / amI pArvAdhIzA vimalaguNajAtAn vidadhatU pasargANAM senA jvaladanalavadbhItibharadAH // 7. bhavetpUrvaM yasyAM yagaNaracanA mena subhagA / tataH pazcAnnassyAtsagaNasahito bhena kalitA / / laghurgAntyAvijJairiha vimalavarNA sphuTapadA / rasai ruTaizchinnA bhavati bhuvi saiSA shikhrinnii|| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alakSyA'sahyA yairbahukalitaduHkhA nRnayanaiH trilokI bhindAnA zaThakamaThajAtA samasahi // 30 // sadA devAsevAntyajata upakArAya sahasA yadUnAM dUnAnAM kSititalamalaGkurvata iva / / jarAjIrNA dIrNAH snapanajalataste'mRtabhujaH prasannAH saMpannA yadukulabhavArUpamatulam // 31 // // zArdUlavikrIDitavRttam // zrIdevAsurasaMstutakramayugo bhavyAbjabhAnUdayaH zrIdevatvamacintyazaktikalitaH pApapraNodakSamaH / / AzcaryaM pratibhAti yacchivapade dUre'pi saMsthAyako bhavyAnAM vipadaH karoSi vipadAH satsaukhyakalpadruma ! // 32 // syAdvAdAmRtavarSiNI bhagavatI yadvaktraniHsyandinI gIH zRNvannaranAkilokahadayAnandAzrudAnakSamA // mugdhAntasthitikapramohatimiravAte tu sUryaprabhA zrIpArzvaH sa karotu bhavyabhavinAmAnandavRddhi sadA // 33 / / tvannAmasmaraNAd bhavanti vibalA vyAghrAdayaH prANinastrailokyaM svabalAjjighatsuriva yo dandahyamAno davaH / so'pi tvatsmaraNAdvimUDhanaravat kiJcinna kartuM kSamaH // sa tvaM vAJchitadAyako vijayase zaGkezvara ! zrIprabho ! // 34 // adyaivottamatA'bhavacca ziraso yattvatrateH sAdhanaM hastau me saphalatvamaJjalikRterAptau jinezasya te // adyaivottamatAM dadhAti divaso me prAptapuNyodaya ityAlhAdabhareNa naumyabhayadaM zaGkezvaraM saukhyadam // 35 // saryAzvaivirataM badhairiha bhavet pUrvaM masaMjJo gaNastasmAtsyAtsagaNastatazca jagaNassassyAt tato'nantaram / tasmAttazca tatassa eva yadi cedekena genA'nvitaH / yasmiMstatkathitaM I vizuddhamatibhizzArdUlavikrIDitam / uTTavaNikA yathA 555 ||' / / ||S 55 / 55 / 5 // 37|| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // 36 // // 38 // Sto a website is abar mohavyAptajaganmahodayakRte tyaktvA samRddhi parAM tvaM tIrthaGkarakarmazarmakaraNaM dhRtvA svabodhAt tataH / / zrIdIkSAM zivasaukhyadUtimadharaH pazcAcchivasthAnakaM kaivalyena karasthitAmalakavat pazyastrilokIM gataH // kavinAmagarbhazcakabandhaH / / yasmAdAvirabhUt stutAgamavaro'rigrAmabhItyatyayaH / / zobhADhyo mahitaH zivAya mahatAmAnandadAnAM varaH // vizvavyAptabhayArttinAzamatulaM yaM prApya lebhe zuciH jayyA yasya namAmi pArzvamanizaM taM karmasenA tatA // 37 // // stutyastotRnAmagarbho bIjapUraprabandhaH // jaya zaMsyalasadvAda ! jaya khecarasaukhyada ! / / jayezvara ! yazohlAda ! jayAraM vijayaprada ! // stutyanAmagarbho bIjapUraprabandhaH // jaya zaMsyaguNazrIka ! jaya khedaprabhedaka ! / / jayezvara ! zivazrIka ! jaya ramyayazo'dhika ! // 39 // adya me saphalA sUkti-radya me saphalA matiH // adya me saphalaM janma adya me saphalaM phalam // 40 // ityevaM stutibhiryazovijayaityAkhyena ziSyANunA zrImannemivibhoH padAmbujayugadhyAnaprabhAvAt stutAH / / zrIzaGkezvaramaNDanAH kSititale bhavyAvalIsevitAH santApantu harantu bhavyabhavinAM pArvAdhirAjAH sadA // 41 // zrInemIzvarasUrirAjyasamaye bhAdre site paJcamItithyAM bhAvapure'bhavanmama varo yatraH sa eSa prabhoH / / zrInemIzvarasadguroH padayugadhyAnaprasAdAdaraM sAphalyaM samavApa pApaharaNaH prAjJapramodAvahaH // 42 // // itizrIpratApaprabhApaTalavyAptadigantarAlakIrtikaumudInimajjitarAkAkAntamahopadezAmatasArasecanaprojjIvita* jainadharmakalpadrumAcAryavaryazrImadvijayanemisUrigurupAdapadmamakarandendindirapravarayazovijayakRtAyAM stutikalpalatAyAM prathamastabake sahRdayakaNThazobhinI pAvojjvalaguNagumphitA vividhacchandomayamuktakaSaTviMzikA // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devavandanadazakam draSTA ya AdirihavedacatuSTayasya, smartA ya Adistha sarvapurANakAnAm / DaoN. AcAryarAmakizora mizraH 295/14, paTTIrAmapuram khekar3A - 201101 (bAgapata) uttarapradeza: (1) sraSTA ya Adijanako'sti carAcarANAm, brahmA mahAn sa iti taM zirasA namAmi // 1 // pItAmbaraM kamalanAbhamupendradevaM, (2) nArAyaNaM priyasuraM kamalApatiM ca / vaikuNThanAthamadhunA yamahaM smarAmi, yaH kathyate garalavegaharastrizUlI, viSNurmahAn sa iti taM zirasA namAmi // 2 // (3) sthANuH zivaH pazupatizca sa candramauliH / vande vasantatilakena hi yaM girIzam, zambhurmahAn sa iti taM zirasA namAmi // 3 // (8) bhAnuM divAkaramahaHpatimuSNarazmi, mitraM sahasrakiraNaM divasezvaraM ca / pradyotanaM dinamaNiM yamahaM bhajAmi, sUryo mahAn sa iti taM zirasA namAmi // 4 // 7 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANAH samastajagato hi samIraNo yaH, vAtaH sa gandhavaha Azuga AzugantA / yaM sparzanaM zvasanadevamahaM smarAmi, vAyurmahAn sa iti taM zirasA namAmi // 5 // WLA indu vidhuM zazadharaM mRgalAJchanaM ca, somaM kalAnidhimapAMpatijaM himAMzum / zItAMzudevamadhunA yamahaM bhajAmi, candro mahAn sa iti taM zirasA namAmi // 6 // zukraM kRzAnumanalaM dahanaM ca vahni, vaizvAnaraM hutabhujaM jagatA prapUjyam / yaM vItihotramadhunA hRdaye smarAmi, agnirmahAn sa iti taM zirasA namAmi // 7 // varSeSu yo vibhajate samayaM svazaktyA mAseSu pakSadivaseSu paleSu nityam / horAsu taM ca vidadhAti sadA vibhaktaM, kAlo mahAn sa iti taM zirasA namAmi // 8 // wii yaH kathyate jalanidhirjaladhiH sarasvAn, kallolavAnamRtavAJjalavAnudanvAn / _ viSNupriyA hi kamalA janitA'tra yena, sindhurmahAn sa iti taM zirasA namAmi // 9 // tra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) yo jAyate sakalajIvamanassu loke, yazcaJcalAni kurute zvasatAM manAMsi / vIryaM prakAzayati karmarato nijaM yaH, kAmo mahAn sa iti taM zirasA namAmi // 10 // lekhakeSu vAcakeSu ca sUcanA / 1. surucipUrNa ziSTaM ca gadyaM vA padyaM vA sarvamapi sAhityaM svIkriyate prakAzanArtham / patrasyaikasminneva pArve zirorekhAmaNDitaM spaSTaM ca likhitvA preSaNIyam / / 3. Xerox pratayo naiva parizIlyante / (Computer prints svIkriyante / ) ! anyatra sAmayike prakAzitaM prakAzyamAnaM vA sAhityaM na preSaNIyam / / vAcakairapi svasaGketaparAvartane'vazyaM jJApanIyA vayaM yena sAmayikapreSaNe saukaryaM / syAt / 6. pratibhAvAnAmapi kevalaM prazaMsAyAmeva tAtparyaM na syAt kintu vastuniSThaH i pratibhAvo bhavatu / OM - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ likAcatuSTayam galajjalikA prA. mizro'bhirAjarAjendraH BY (pUrvakulapatiH) zanno nivAsa, TIcarsa kaoNlonI loara samara hila, zimalA - 171005 (1) raktaM sameSAM kathaM zoNitam ? kAphirA eva cetturka bhinnA janAratarhi raktaM sameSAM kathaM zoNitam // 1 // no vivekodayo lakSyate kutracit hanta jAtaM jaganmauDhyasammohitam // 2 // eka evezvarazcenmatassAkSikaH nAma kasmAt trayaM procyate kalpitam // 3 // popa-mulAdayaH kinna tattvaM viduH bhAti satyaM tathA'pIdamazrAvitam // 4 // yudhyate cedayodhyaM samArAdhitum hanta citraM kiyanno jagalajjitam // 5 // mitrabhUtAnarIkRtya yuddhodyamaH kena dharmeNa varmedamudbhAvitam ?? // 6 // ceSTitaM yaddhi ma]taraprANinAm mAnuSANAM na dhAtrA kathaM tatkRtam ?? // 7 // 10 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma (2) tajjIvanaM hanta vItam !! COM vyathA yena bhuktA dRgayaM nipItam / sukhkhenaiva tajjIvanaM hanta vItam // 1 // na yenA'rcitaM pAdapadmaM khalAnAm yazazcAraNaistasya loke pragItam // 2 // amarSaM budhA dIptasaptArcimAhuH paM prItibandhaM himozIrazItam // 3 // kimarthaM marau ke'pi gacchantu jIvAH lasatkAnanaM tadyadebhiH pItam // 4 // mahAsattvatAyA vicitro hi daNDaH yadekAkinA''yurmUgendreNa nItam // 5 // yazaHprArthinA satkavInAM mayA'pi kRtajAyanaM nAma kAvyaM praNItam // 6 // svadRSTyaiva saJjIvitA prANavallI kuta: kauzalaM zobhane ! drAgadhItam // 7 // mariSyAmi no vRzcikAnunadaMzaiH galaM kRSNatAM kAlakUTena nItam // 8 // payaH pAyitA yena no dandazUkAH vayo nirbhayaM tasya nUnaM vyatItam // 9 // sakhe ! AvayorantaraM tAvadetat tvayA''kranditaM yanmayA taddhi gItam // 10 // M Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * (3) kvacitpralInam dRptaH kadAcidAsaM tRptaH kadAcidAsam caJcanmanobhrame'smin kRtyaM vacitpralInam // 1 // AkAzamapi mama syAtpAtAlamapi mama syAt / syAdvAdakalpane'smin harmyaM vacitpralInam // 2 // kucapuDi bhavedihAdau garbA tatazca jAtrA / . raGgasya durhaThe'smin nRtyaM vacitpralInam // 3 // Amro'yamiti mamoktizciJceyamiti tadoktiH / asmin mRSoktidambhe satyaM vacitpralInam // 4 // matto bhayaM tavA'bhUttvatto bhayaM mamA'bhUt / nUnaM mitho bhaye'smin sakhyaM kvacitpralInam // 5 // tIrthATanaM kariSye dAnAdikaM kariSye / asmin bRhadbhaviSye bhavyaM vacitpralInam // 6 // bhAse tavA'nurAgo mama cA'pi kAlidAse / pratiyogirAgabandhe kAvyaM kvacitpralInam // 7 // hyo vAmane'dya rAme zvazvA'pi vAsudeve / kSaNabhaGgurAgrahe'smin dhairyaM kvacitpralInam // 8 // dRSTvA nitAntadainyaM bhaikSyaJca bAlakAnAm / paThato'bhirAjisUnorgeyaM citpralInam // 9 // ma 12 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - F (4) vilApaH kuto'yam ? sadA'rthoSmaNA yoSito hanta bhuktAH sutAzIlamaGge vilApaH kuto'yam ? // 1 // reSAmakItau rucirjanmasiddhA nijA'kIrtihetoH pralApaH kuto'yam // 2 // satAM zAtane naiva lajjA tavA'bhUt nijotsAdane tarhi tApaH kuto'yam // 3 // prayuktaM nayajJaiH zaThe zAThyameva mudhA dIyate bhUri zApa: kuto'yam // 4 // zriyA'pIpsitassantataM lampaTAnAm tvadIyAnubhAvo durApaH kuto'yam // 5 // kiyaccitramAbhAti putre tavoktam kule dhImatAM daiva ! pApaH kuto'yam // 6 // malocchAlanaM puNyarAzau pareSAm svapApeSu karNopajApaH kuto'yam // 7 // na jAnAti ko vikramante'balAsu tvayi protthite zambhucApaH kuto'yam // 8 // vyatIte'khile jIvane'kRtyalipte . prayANakSaNe te'nutApaH kuto'yam // 9 // - 13 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bAlagItam rAjezakumAra mizraH adhyApaka:-rAjakIyaiNTara kaoNlija . nAgarAjAdhAraH (bamuNDa) patrAlayaH-kakhavAr3I, vAyA-cambA (TiharIgaDhavAla:) uttarAJcalam - 249145 (1) SIL bAlo roditi mAtA cumbati, pitA lAlayati nityam / / sa kASThaghoTakaM zIghramArohati, tADayati turagamiva bhRtyam // 1 // (2) khAdati bAlo roTikAM mukhe, prAGgaNe calan patati / punaruttiSThati calati punaH saH, punaH svakakSaM pravizati // 2 // ajire patitaroTikAM kAkaH, dRSTvA vRkSAdavatarati / caJcau kRtvA tAM roTikAm, vRkSaM prati sa utpatati / / 3 / / (4) gRhItaroTikaM kAkaM pazyan, bAlo roditi vAraM vAram / zrutvA rodanamajire mAtA, paricumbati tamapAram // 4 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ POORMA pitA vadati re kArtikaraJjana ! tvamehi, haTTe prati gacchAva / mA rodIstvam, ehi ca haTTAt, miSTAnnamAnayAva // 5 // starturmirmirmirmire dhatte bharaM kusumapatraphalAvalInAM dharmavyathAM vahati zItabhavAM rujaM ca / yo dehamarpayati cA'nyasukhasya hetoH tasmai vadAnyagurave tarave namo'stu / tarmunmaurturmuirts. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalavAdaH munikalyANakIrtivijayaH prAripsitazAstrANAM niSpratyUhasamAptyarthaM ziSTAcAraviSayatvAcca 'zAstrAdau maGgalaM kartavya'miti prAyazaH sarve'pi zAstrakArA nirdizanti / jainAgameSvapi maGgalaM kartavyatAkatvena nirdiSTamasti / iha tu pUjyaiH zrImajjinabhadragaNikSamA zramaNaiH svapraNIte zrIvizeSAvazyakabhASyAbhidhe mahAgranthe AgamAnusAraM yanmaGgalasvarUpavarNanaM kRtamasti, tadanusRtyaiva kiJcit prastUyate / * nanu kimarthaM zAstrasyA''dau maGgalaM kartavyamityAha svAdhyAya: " zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi " iti vacanAt sarvANyapyuttamakAryANi prAyo vighnapracurANi bhavanti, kiM punaH zAstrasya grahaNaM paThanaM racanaM vA ? atastatra kartavye tvavazyaM maGgalopacAraH AdaraNIya eva / yathA mahAnidhi mahAvidyAM vA prApnuvan kazcinmaGgalopacAraM kRtvaiva tad gRhNAti tathedamapi zAstraM grahItavyamiti / nanu kva punastanmaGgalaM kartavyaM ? kimarthaM vA ? ityAha maGgalaM hi zAstrasyA''dau - prArambhe, madhyabhAge tathA paryavasAne ceti triSu sthAneSu kriyate / atha pratyekamapi kimarthamiti karaNaphalamAha - prathamaM hi maGgalaM tAvacchAstragrahaNe'vighnatayA pAragamanAya nirdiSTamasti / maGgale hi kRte zAstrArtho nirvighnatayA gRhyetetyAzayaH / prathamamaGgalakaraNAnubhAvAd yaH zAstrArtho nirvighnatayA gRhItastasyaiva sthirIkaraNArthaM zAstrasya madhyabhAge dvitIyaM maGgalaM kartavyatAkatvena nirdiSTamasti / tathA'ntyamapi maGgalaM tasyaiva zAstrArthasya dvitIyamaGgalaprabhAvAt sthirIbhUtasya ziSyapraziSyAdivaMze'vyavacchinnatayA'nuvartanAya kartavyam / atha paraH prAha - nanu bhavataH zAstraM maGgalaM na prApnoti / kuta: ? ityAhamaGgalakaraNAdeveti / amaGgale hi maGgalaM kartavyam / yattu svayamevaM maGgalaM tatra kiM maGgalavidhAnena ? na hi kazciccandramasaM zuklIkartuM prayatate kadAcit / ato maGgalavidhAnAdeva jJAyate yacchAstraM na maGgalamiti / vizeSAvazyakabhASye saTIkAH gAthA: 12taH draSTavyAH / 16 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kota atha yadi maGgalasyA'pi satastasya zAstrasyA'nyadapi maGgalaM vidhIyamAnamabhyupagamyate tadA tvanavasthaivA'tra mahaddUSaNamApatati / tathA hi-maGgalarUpasyA'pi zAstrasya yadyanyanmaGgalamupAdIyate tadA tasyA'pi maGgalasyA'nyadapi maGgalaM vidhAtavyaM, tasyA'pyanyata, tasyA'pi cA'nyadityevamanavasthA''patantI na vArayitaM zakyA / atha ca yadi maGgalasyA'nyanmaGgalaM vidhIyamAnaM neSyate tathA cA'navasthA'pi neSyate, tadA tu yathA maGgalamapi zAstramanyasminmaGgale'kRte maGgalaM na bhavati tathedamapi maGgalamanyamaGgale'kRte maGgalaM na bhavet / evaM ca zAstre yanmaGgalaM vihitaM tadanyamaGgalazUnyatvAnmaGgalatvaM na prApnoti, 2 tasya ca maGgalatvAbhAve zAstramapi na maGgalam / tathA ceyamubhayataHpAzA rajjuH / - __ atrottaramAha - bhoH ! zAstrAdAgamAderarthAntarabhUtaM-bhinnaM yadi vidhIyamAnaM Y () maGgalaM syAt tadA bhavatA kalpitamamaGgalatvAnavasthAdidUSaNajAtaM sArthakamapi bhvet| 0 kintu zAstrameva yadi maGgalasvarUpamabhyupagamyate tadbhinnaM ca maGgalaM naivopAdIyate / tadA tu hanta ! kimamaGgalaM kA vA'navasthA bhavantI bhavatA preryate ? nanvAkAzaromanthanamevedaM bhavataH / punarapi paraH prerayati - nanu yadi zAstraM svayameva maGgalaM tadA 'taM maMgalamAIe' ityAdivacanAt tatra maGgalaM kimityupAdIyate ? tadA''ha - satyam - kintu taduttaraM tvagre vakSyate'to mA tvariSTa / atha ca zAstrAdarthAntarabhUtatvamapi maGgalasyA'bhyupagamya dUSaNAni nirAkurvannAha zAstrakAraH - bho vAdin ! yadi zAstrAdarthAntarabhUtamapi maGgalamabhyupagamyate / tadA'pi zAstrasyA'maGgalatvaM nA'sti nA'pyanavasthA kAcit / yataH maGgalaM tu . sadA'pi pradIpa iva sva-pareSAmanugrahakRdeva vartate / yathA hi pradIpaH svamapi / prakAzayan svAnugrahakArI bhavati, parito vartamAnAMzca padArthAn prakAzayan pareSAmapyanugrAhako bhavati paraM na svaprakAzane pradIpAntaramapyapekSate / yathA vA lavaNaM X. rasavartI madhurayan svamapi ca salavaNaM karotyeva na tu tadarthaM lvnnaantrmpypeksste| evaM maGgalamapi zAstrAdarthAntarabhUtatve'pi nijasAmarthyAcchAstre svasminnapi ca maGgalatAmAdadhAnaM svaparAnugrahakRd bhavatyeva, na tu tatra maGgalAntaramapyapekSate / ato maGgalAnmaGgalarUpatAprAptau zAstrasya nA'maGgalarUpatA nA'pi ca svamaGgalArthamanyamaGgalAnapekSatvAdanavasthA'pi kAciditi / - 17 www.janelibrary.org Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punarapyAha paraH nanu bhavatA zAstrasyA''dau madhye paryavasAne ceti tridhA maGgalaM kriyate iti nirdiSTam / evaM ca teSAM trayANAM maGgalAnAM yadantarAladvayaM tanmaGgalatvaM na prApnoti yato bhavatA niyatasthAneSveva maGgalamupAdIyate iti nirdiSTam / athavA bhoH siddhAntavAdin ! bhavatA tu sarvameva zAstraM maGgalamityapi kathitamasti / evaM sthite kimarthamiha maGgalatrikagrahaNam ? sarvasminneva zAstre maGgalabhUte sati maGgalatrikaparikalpanaM hi na yuktiyuktam / ato bhavatA'pAntarAladvayasyA'maGgalatvaM vA pratipattavyaM maGgalatrayagrahaNaM vA na kartavyam / atrottaramAha AcArya: nanvasmAbhistu zAstrameva tridhA vibhaktamasti buddhyA / evaM ca tadantarAlayorvArteva nAsti / yathA hi modakAdivastuni tridhA khaNDite sati tadantarAlaM na sambhavatyeva / evaM cA'trA'pi jJAtavyamiti kasyA'maGgalatA syAt ? - kintu tridhA vibhakte'pi zAstre kathaM vA sarvasya maGgalatvam ? bhoH ! idaM sarvamapi zAstraM karmavinAzasvarUpanirjarArthamastIti tat svayameva tapovad maGgalameva / evaM cA'pAntarAladvaye yad bhavatA'maGgalatvamAkSiptaM tadayuktameva / yadi tat sarvameva maGgalaM syAt tadA tu na kvA'pi tasyA'maGgalatvalezo'pIti bhAvaH / paraH paryanuyuGkte bhoH siddhAntavAdin ! yadi hi bhavatA sarvamapi zAstrameva svayaM maGgalatayeSyate tadA kimiti prArambhe madhye'dhyavasAne ca maGgalaparigrahaH kriyate ? hanta ! nirarthaka eva saH / atrA''hA''cAryaH - nanu satyametat / tathA'pi ziSyANAM matau maGgalasya kartavyatvena parigrahaNArthameva tadabhihitamasti / ziSyA hi tasminnabhihite 'maGgalametacchAstra'miti svamatau sthirIkuryurityetadarthameva tadabhidhAnamiti bhAvaH / tathA maGgalamapi maGgalabuddhyA gRhyamANameva maGgalaM bhavati / maGgalabuddhyA gRhItameva maGgalaM svakAryaM karoti na tvamaGgalabuddhyA / athaivaM sati amaGgalamapi maGgalabuddhyA gRhItaM maGgalakAryaM kartumalaM bhaviSyatIti cet- maivaM vocaH / yaddhi svata eva maGgalaM tadeva maGgalabuddhyA gRhItaM svakAryaM sAdhayet / yattu svayamevA'maGgalaM tat kathaM maGgalabuddhyA gRhItamapi maGgalakAryaM sAdhayitumalam ? satyamaNireva satyamaNitayA gRhIto gauravamApAdayet 18 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na tvalIko maNirityalaM prasaGgena / tadevaM vividhopapattibhirmaGgalaM kartavyatAkatvena vyavasthApyedAnIM nAnA vyutpattibhirmaGgalazabdasya nirUpaNaM karoti zAstrakAraH -- (1) magi-rgatyartho dhAtuH / tathA ca maGgayate'dhigamyate sAdhyate yato hitamaneneti maGgalam- alacpratyayAntaM bhavati / Y (2) athavA maGga iti dharmazabdArthaH / tatazca maGgaM dharmaM lAti samAdatte iti mngglm| (3) athavA nipAtanAdapi maGgalazabdasiddhirbhavati / yathA - maki maNDane iti) dhAtoH makyate-alaGkriyate zAstramaneneti maGgalam / mana jJAne iti dhAto: manyate jJAyate nizcIyate vighnAbhAvo'neneti maGgalam / muda moda-svapna-gatiSu y iti dhAto: madI harSe iti dhAtozca modante-mAdyanti-haSyanti-zerate-vighnAbhAvena 0 niSpakampatayA suptA iva jAyante zAstrasya ca pAraM gacchantyaneneti maGgalam / maha pUjAyAmiti dhAtoH mahyante-pUjyante'neneti maGgalam / (4) athavA niruktAdapi maGgalazabdasiddhirbhavati / yathA - mAM gAlayati bhavAditi maGgalam / saMsArAdapanayatItyarthaH / zAstrasya mA bhada galo - vighno'smAditi galo-nAzo vA'smin satIti maGgalam / samyagdarzanAdimokSamArgalayanAd vA maGgalamiti / sarvasyA'pi vastunastattva-paryAya-bhedairvyAkhyA bhavati / tattvaM nAma ) zabdArtharUpam / tattu nirNItameva / paryAyAstu maGgalasya zubhaM, zAnti, vighnavidrAvaNamityAdayaH sphuTA eva / bhedAzca nAmAdayazcaturdhA bhavanti / tathAhi - . nAmamaGgalaM, sthApanAmaGgalaM, dravyamaGgalaM, bhAvamaGgalaM ceti / tatra tAvannAmaGgalaM vivarISurAcAryaH prathamaM nAmasvarUpamAha nAma dvidhA bhavati / tathAhi - (1) paryAyairanabhidheyamanyArthe'nvarthe vA 0 sthitaM, tadarthanirapekSaM cetyekam / (2) yAdRcchikaM ca dvitIyam / ____ tatra paryAyAnabhidheyaM nAma yadA yasya kasyacidindrAdi nAmadheyaM kriyate tadAna sa vivakSitapuruSa indrasyaivA'nyaiH paryAyairhari-maghava-biDojomukhyai vA'bhidhIyeta / tathA tadeva indrAdinAma tato vivakSitapuruSAdanyasmin devAdhipatyAdye'rthe sadbhUtatayA varteta, athavA, sadbhUtatayA tadindrAdinAma (anugataH sambaddhaH paramaizvaryAdyartho yasmin - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zacIpatyAdau tatra) anvarthe vrtet| tathA vivakSite puruSa tu tannAma na / zacIpatyAdyarthamapekSate iti tadarthanirapekSam / yAdRcchikaM nAma, na kevalamindrAdIni lokaprasiddhanAmAni parantu svecchayA svavivakSayA vA Dittha-DavitthAdIni nAmAnyapi kartuM shkyaanye|| ete dve api nAmanI sAmAnyato yAvadravyaM prAyazo vartete / vizeSatastu mervAdiSu zAzvatavastuSu nAma sarvadA varteta, anityavastuSu tu ghaTAdiSu parAvartetA'pi / evaM dvedhA nAmasvarUpamuktam / evameva pustakAdiSu likhitA indra-pramukhA kara varNAvalyapi nAmatvenaivA'bhidhIyate / atha sodAharaNaM nAmamaGgalamAha- maGgalArthazUnye vastuni yanmaGgalamiti 0 nAma kriyate likhyate vA tadeva nAmamaGgalam / yathA dezIbhASAyAM jvalano maGgalanAmnA ra Dho'sti, sindhudeze devarakasya valanakaM veSTanakaM (Reel) vA mngglshbdaabhidheym| Y lATadezeSu ca vandanamAlA (sahakArapatramAlA) maGgalapadavAcyA'sti / tadevaM nAmamaGgalamuktam / idAnIM sthApanAmaGgalaM cikathayiSurAcAryaH prathamataH sthApanAsvarUpamevA''ha / yad vastu tadarthazUnyamapi tadabhiprAyeNa tAdRzAkArayutaM nirAkAraM vA kriyate sthApyate sA sthApanA / yathA indrAderlakSaNaiH zUnye'pi vastuni indrAdyabhiprAyeNa citra-kASThakarmAdibhistadAkArA viracyante nirAkAraM vA'kSa-varATikAdi vastu indrAditayA parikalpyate sA sthApanA / sA ca dvividhA itvarA yAvatkathikI ca / tatretvarA nAmA'lpakAlameva yA citrAdiSu sthApanA kriyate saa| yAvatkathikI ca () nandIzvaradvIpAdiSu vartamAnAnAM zAzvatacaityapratimAdInAM sthApanA / atra ca, tiSThatIti 4 sthApanA - iti samagoktA vyutpttirjnyaatvyaa| sthApanAmaGgalamAha - loke yA svastikAdInAM maGgalatayA sthApanA kriyate - V saiva sthaapnaamngglm| . azaH nalaM vyAcikhyAsurAcAryaH prathamaM tAvad dravyasvarUpamAhadravati-tAMstAn svaparyAyAn-prApnoti muJcati veti dravyam / 27 zrUyate-svaparyAyaireva mucyate prApyate veti dravyam / (atra ye paryAyA ) dravyaM prApnuvanti tAn dravyamapi prApnoti / yaizca paryAyaivyaM mucyate tAn dravyamapi 20 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K muJcati / ) ___athavA dravati-tAMstAn paryAyAn - gacchatIti duH sattA, tasyA avayavo vikAro vA dravyam / athavA rUpa-rasAdiguNAnAM saMdrAvaH samudAyo ghaTAdirapi dravyam / / ____ athavA 'bhaviSyatIti bhAvaH' tasya bhAvasya yad yogyaM tad rAjaparyAyArhakumArarAjavad drvym|| ____ athavA bhUtabhAvo'pi dravyam / bhUtaH-pazcAtkRto'nubhUtaH pUrNIbhUto vA . ) bhAvaH paryAyo yasya tad bhUtabhAvamapi dravyam / yathA'nubhUtaghRtAdhAratvaparyAyo riktaghaTaH / evaM bhUta-bhaviSyatparyAyayutamapi dravyameva / yathA'nubhUtaghRtAdhAratvaparyAyo ? riktaghaTaH punarapi bhaviSyatkAle ghRtAdhAratvaparyAyamanubhaviSyati / (atra ca yad bhUtabhAvasya bhaviSyadbhAvasya ca yogyaM bhavati tadeva dravyamucyate / anyathA sarveSAM pudgalAnAM sarvabhAvatayA pariNatatvAt pariNaMsyamAnatvAcca sarvamapi dravyatvaM prApnuyAt / ) Y idAnIM dravyamaGgalamAhadravyamaGgalaM dvibhedaM bhavati - (1) AgamataH (2) noAgamatazca / (1) AgamataH - maGgalazabdArthajJAnamevehA''gamaH / yo vaktA maGgalazabdArthajJAnAnuvAsitamAnaso'pi tatprarUpaNakAle tatrA'rthe'nupayukto'-- praNihitacittavRttiko bhavati sa eva Agamato dravyamaGgalaM bhavati / atra preraka: praznayati - nanu maGgalazabdArthajJAnaM yadyAgamastarhi tat kathaM dravyamaGgalam ? Agamastu Rs bhAvamaGgale evA'ntarbhavati na tu dravyamaGgale / atha ca tad dravyamaGgalameva tadA na X tadAgamo, dravye AgamAbhAvAt / ato 'dravyamaGgalamAgamataH' iti kathanameva dUraviruddham / atrA''hottaramAcAryaH - satyam / kintvanupayuktavaktu vaH zarIraM zabdazceti trayamapyAgamasya kAraNam / tatrA'pi jIvaH zarIraM copAdAnakAraNaM tasya / nahi tayovinA kdaa'pyaagmaastitvm| / tathA zabdo'pyucyamAnaH ziSyagatasyA''gamabodhasya kAraNam / etacca trayamapi / dravyameva / tatazca kAraNe kAryopacArAd eteSAM trayANAmapyAgamatvAt drvymnggltvmev| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. noAgamataH dravyamagalaM tridhA bhavati / jJazarIradravyamaGgalaM, bhavyazarIradravyamaGgalaM, tadvyatiriktadravyamaGgalaM ceti / tatra ca no-Agamata ityatra nozabdaH (1) sarvaniSedhavAcako (2) dezaniSedhavAcakazca / atastadapekSayA etattrayamapi bhedadvayAnvitaM bhavati / tatra- . 1. jJazarIradravyamaGgalam (1) jJazarIraM nAma maGgalapadArthajJadehastadeva mngglm| ayamatrA''zayaH - maGgalapadArtho yena pUrvaM samyaktayA jJAto'nyebhyazca ra prarUpitastasya siddhazilAtalAdisthitasya yo'tra jIvaviyukto dehaH so'tItakAlanayAnuvRttyA'tItamaGgalapadArthajJAnasyA''dhAratvAnnoAgamato dravyamaGgalam / atrA' 'gamasya sarvathA'bhAvAno -Agamata ityuktam / tathA, - yathA'tItaghRtAdhAraparyAyahetutvAd riktaghRtakumbho'pi ghRtaghaTa ucyate tathA'tIta- Y maGgalapadArthajJAnarUpAgamaparyAyakAraNatvAd deho'pyayaM dravyamaGgalamucyate / atra nozabdaH sarvaniSedhavAcakaH / idAnIM dezaniSedhavAcakanozabdApekSayocyate / (2) bhUtasyA''gamasyA'cetanaH sacetano vA dehaH kAraNam / sa svakAryabhUtasyA''gamasyaikadeze vartate yathA mRttikA ghaTaikadeze vartate / ataH sa deho noAgamato dravyamaGgalamucyate / - atrA''ha kazcid-nanu ghaTa-mRttikayostvabheda eva, tatkathaM mRttikA ghaTaikadeze vartata ityucyate ? maivaM, jainAnAM tu bhedAbhedau ubhAvapi sammatAveva / yaduktam "natthi puDhavIvisiTTho ghaDo tti jaM teNa jujjai annnnnno| jaM puNa ghaDo tti puvvaM nA''sI puDhavI tao aNNo / ' - punarapyAha - nanu maGgalasya pariNAmikAraNaM tu jIva eva / sa eva ca / svakAryaikadeze varteta, zarIre kathamekadezavRttitA svIkRtA bhavatA ? / satyam / kintu - 'anyonyAnugatayoridaM ca tacceti vibhajanamayuktam / X yathA kSIrapAnIyayoH....' iti vacanAd vyavahAre saMsArijIvasya dehenA'bheda -Y evA'numataH / ato yadi jIvaH pariNAmikAraNaM tadA deho'pi pariNAmikAraNatvena , vivakSita eva / ataH so'pi AgamaikadezavRttirbhavati / . * saM. chAyA : nAsti pRthvIviziSTaH ghaTa iti yat tena yujyate'nanyaH / yatpunarghaTa iti pUrvaM nA''sIt pRthvI tato'nyaH // 22 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ - nanu bhavatA''gamato dravyamaGgalamapi zarIramevoktamidamapi ca / tadanayoH kaH prativizeSa:? satyam / kintu tatropayogarUpa Agamo nAsti labdhitastu (zaktitastu) / vidyata ev| atra tUbhayarUpo'pi nAsti / kevalaM zarIrarUpaM kAraNamAtramasti / ___ evaM cA'trA''gamaikadezavRttirUpatvAdanyatra deze niSedhAnnozabdo dezaniSedha- X vAcakaH / 2. bhavyazarIradravyamaGgalam : (1) ya idAnIM maGgalapadArthaM na jAnAti bhaviSyati tu jJAsyatyeva, tAdRzasya maGgalapadArthajJAnaprAptiyogyasya jIvasya sacetanaM zarIraM bhaviSyatkAlanayAnuvRttyA'nAgatamaGgalapadArthajJAnasyA''dhAratvAnoAgamato drvymngglmucyte| AgamasyA'tredAnIM sarvathA'bhAvAnnoAgamata ityuktamityAdi y kAraNajAtaM tvatra pUrvavadavaseyam / atra hi nozabdaH sarvaniSedhavAcI / (2) idAnIM dezaniSedhavAcakanozabdApekSayocyate / bhAvina Agamasya kAraNaM sacetano dehaH / sa ca svakAryabhUtasyA''gamasyaikadeze vartate'to sa deho noAgamato bhavyazarIradravyamaGgalam / atra kAraNAdicarcaH pUrvavajjJAtavyaH / 3. idAnIM tadvyatiriktadravyamaGgalamAha - iha hi paramArthato maGgalaM dvividhaM varNitaM jinapravacane - (1) jinapraNIta AgamaH (2) AgamavarNitA pratyupekSaNAdikA maGgalyA kriyA / tatra pUrvaM yAni dravyamaGgalAni Agamato noAgamatazcoktAni tAni K sarvANyAgamApekSANyevoktAni / idaM tu tadvyatiriktaM dravyamaGgalaM kriyaamaashrityocyte| - tathA hi - yaH kazcinmaGgalyA pratyupekSaNa-pramArjanAdikriyAmanyacittatayA'nupayogena karoti sa noAgamatastadvyatiriktaM dravyamaGgalamucyate / athavA vidhiprayuktazcaraNakaraNakriyAkalApo bhAvamaGgalam / pUrvaM yasyaitAdRzo A bhAvamaGgalapariNAmo jAtaH sAmprataM tu nAsti, tAdRzaM yad jIvadravyaM zarIraM vA, tadana noAgamatastadvyatiriktaM dravyamaGgalam / evameva tAdRzasya bhAvino bhAvamaGgalapariNAmasya yogyaM yajjIvadravyaM / zarIraM vA tadapi noAgamatastadvyatiriktaM dravyamaGgalam / athavA zobhanavarNAdiguNopetAni yAni svarNa-ratna-dadhyakSata-kusuma+ upayogo nAma bodharUpo jIvavyApAraH // 23 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalakumbhAdIni vastUni tAnyapi kasyacid bhAvamaGgalasya kAraNatvAnno AgamatastadvyatiriktaM dravyamaGgalam / yata uktaM "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyamityAdi / iha jJazarIra - bhavyazarIrayostvAgamAbhAvamAzritya dravyamaGgalatvaM tadvyarikte tu kriyAbhAvApekSayA dravyamaGgalatvamiti vizeSaH / samavasitaM dravyamaGgalam / adhunA bhAvamaGgalaprastAvaH / tatra prathamaM bhAvasya svarUpaM vyAkhyAyate bhavanaM vivakSitarUpeNa pariNamanaM - bhAvaH / yathendanAdibhirarthAdaizvaryAnubhavanAdibhiryukta eva bhAvenendraH, jvalanAdikriyAyukta eva bhAvajvalanaH / tathA coktam - bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // bhavati / - atha ca bhAvamaGgalamapi dvidhA / Agamata noAgamatazca / tatra ca maGgalapadArthajJAne upayuktastadekacitto jIvo bhAvamaGgalamAgamato atrA''ha preraka: - nanu maGgalapadArthajJAnopayoga eva bhAvamaGgalaM syAt, tadupayukto vaktA tu kathaM bhAvamaGgalaM syAt ? agnijJAne upayukto mANavako svayaM nA'gnirbhavet, anyathA dAha - pAkakaraNAdyApattiH / - ghaTaH, tadA''hA''cAryaH - upayoga - jJAna- saMvedana- pratyayAdyAH sarve'pi tulyArthakA eva / yadAhuH 'arthAbhidhAnapratyayAzca loke sarvatra tulyanAmadheyAH, yathA pRthubudhnodakAro'rtho'pi tadvAcakamabhidhAnamapi, tajjJAnarUpaH pratyayo'pi ca ghaTa iti vyapadizyate / " kathayantyapi ca lokA:, yathA- kimidamasti ? kimayaM vakti ? ghaTa:, kimasya citte posphurIti - ghaTaH, ityAdi / evaM ca ghaTa iti jJAnaM tadavyatiriktazca jJAtetyubhAvapi jJAnasvarUpAveva / yadi hi jJAnajJAninorabhedo na svIkriyate tadA tu jJAnasattve'pi jJAnI vastusamUhopalabdhi kartumazakta eva, tasya jJAnamayatvAbhAvAt, dIpahasto'ndha iva, jJAnarahitapuruSavadvA / na ca jJAnaM nirAkArameva, tatazca jJAninastato bhede'pi upalambhaH syAdeveti - 44 24 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcyam; nirAkAraM jJAnaM yathA vivakSitAnyapadArthaM na bodhayet tathA vivakSitapadArthamapi / naiva bodhayet, nirAkAratvasyobhayatra tulyatvAt / tathA yadi ghaTajJAna-tajjJAninorbheda eva sammatastadA karmabandhAdInAmapyabhAvaM prasajyamAnaM ko vA roDhuM zaknuyAt / tathAhi - yathA jJAnAjJAna-sukhaT. duHkhAdipariNatibhiH sarvathA bhinnasyA''kAzasya bandhAdInAmabhAva eva, evaM Y jIvasyA'pi tadabhAva eva prasajyeta / nanu ghaTajJAnAdagnijJAnAccA'bhinno devadatto yadi svayameva ghaTo'gnirvA / ' syAt tadA tu devadatte'pi jalAharaNa-dAha-pAkAdyarthakriyAH prasajyeyuH / na caivaM ) dRzyate kadAcit / ato bhavaduktaM na samIcInam / / avicAritaramaNIyametad bhavato vicAraNam / yato na sarve'pi ghaTA jalAharaNe .Y upayujyanta eva, yathA gRhApavarake'nUrdhvaM sthApito ghaTaH / tathA, na hi sarve'pyagnayo ) dAhapAkAdiSUpayuktA darIdRzyante, yathA bhasmacchanno'gniH / lokaprasiddhau caitau ghaTAgnI / ato maGgalapadArthajJAnopayogAdabhinnastadupayukto jIva Agamato bhAvamaGgalaM syAdeva / noAgamatastu bhAvamaGgalaM suvizuddhAH kSAyikAdayo bhAvAH / bhAva eva maGgalamiti kRtvA / upalakSaNAt zrutajJAnaM (Agama) vinA jJAnacatuSTayaM darzanaM cAritraM ceti trayo'pi bhAvamaGgalameva / atrobhayatrA'pi nozabdaH sarvaniSedhavAcI / dezavAcinaM nozabdamAzritya tu caityavandanAdau namaskAra-stotrAdiSu namaskArajJAnopayogo'JjalikaraNAdikriyA ceti dvAbhyAmapi vimizraH pariNAma eva bhAvamaGgalaM noAgamataH / atra hi namaskArAdijJAnopayogarUpa evA''gamo'sti - iti nozabda ra ekadezavAcI / atrA''ha kazcinnanu bhAva eva vivakSitArthakriyAsAdhakatvAd vastu / / bhAvArthazUnyAstu zeSA avastveveti tairna kimapi kAryam / ato'laM teSAM prruupnnen| maiMvaM vAdI bhoH ! / yataH, kiM bhavatA bhAvaH sAmAnyenaiva vastutayA * svIkriyate uta viziSTArthakriyAsAdhakatvena ? yadi sAmAnyenaiva, tadA siddhsaadhytaa| y yato nAmAdayastrayo'pi vastunaH paryAyatvAd bhAvA eva / yathA'viziSTamindra ityuccarite . nAmAdayazcatvAro'pi pratIyante, tathAhi - kimasya nAmendro vivakSitaH sthApanendro / dravyendro bhAvendro vA ? evaM caite catvAro'pi sAmAnyata indrAkhyavastutaH paryAyA 25 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eveti nAmAdayastrayo'pi bhAvavizeSA eva / ato bhAvasya vastutvasAdhanaM bhavataH siddhasAdhanameva / ___yadi viziSTArthakriyAsAdhakatvena bhAvo vastu-iti bhavatAM mataM tadA'pi nA'smAkaM kA'pi kSatiH / yato yadi bhAvendrAdirUpo bhAva evA'rthakriyAsAdhakastadA nAmendrAdiparyAyA api tatsAdhakA eva / dravyatvena sarveSAmapi paryAyANAM parasparamabhinnatvAt / evaM ca catvAro'pi nAmAdayo vastveva / athavA nAma sthApanA dravyaM ceti trayo'pi bhAvasya kAraNatvAda bhAvasyaivA'GgabhUtA bhAvavad vastveva / athavA sAmAnyatastu pratyekaM vastuni caturNAmapi samakAlaM vidyamAnatvAccatvAro'pi vastveva / yathA- vastuno yadAbhidhAnaM tannAma, tasyA''kArastu V sthApanA, tatkAraNaM ca dravyaM, kAryatApannaM ca tadeva bhAvaH / ato bhAva eva vastu, nAmAdayastrayastu bhAvArthazUnyA eveti bhavatkathanaM naiva yuktam / atra ca maGgalavAde nayAnAzritya bahu vaktavyaM, paraM vistarabhayAnnocyate iti| kakkoregaonkakkar 26 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (cintanadhArA) (AsvAda: muniratnakIrtivijayaH loke lokA bhinnabhinnasvarUpA bhinnabhinnaiH karmabhirmarmabhidbhiH / . ramyAramyaizceSTitaiH kasya kasya tadvidvadbhistuSyate ruSyate vA // (zAntasudhArasaH 16/2) nAnAvidhAbhizceSTAbhiH sambhRto'yaM saMsAraH / na nityamevA'pi tu pratikSaNaM kiJcid ghaTate pravartate ca / tacca samyagapi syAdasamyagapi syAt, rucikaramapi syAdarucikaramapi vA / yAvanto jIvAstAvantaH svabhAvA yAvantaH svabhAvAstAvatyaH pravRttayo yAvatyazca pravRttayastAvattatra vaividhyaM paridRzyate / ___ etAM sthiti manasikRtyaivA'smin zloke mAdhyasthyamupadiSTamasti, yad - sapA Ka 'asmin loke bhinnabhinnasvarUpA lokA nivasanti / teSAM svarUpasya bhinnatve / heturasti karma / tenaiva ca hetunA teSAM ceSTitamapi nAnAvidhaM ramyAramyaM ca pravartate - etajjAnanto vidvAMsaH kasya kasya kAM kAM ca ceSTAmadhikRtya roSaM vA toSaM para TO vA'valambeyuH ? arthAt karmavaicitryaM jAnadbhividvadbhirnaivA'valambanIyo roSo vA Wi toSo vA, kintu mAdhyasthyamevA'valambanIyaM taiH' iti / vastutaH sa eva vidvAn yo vinA prayojanaM kutracidapi kasyacid yatkimapi / ceSTitaM dRSTvA zrutvA vA tadgatAM svakIyAM rucimaruciM vA roSaM vA toSaM vA'bhivyaktuM na samutsaheta, gambhIro nirlepo madhyastho vA sthAtuM prabhavecca / yo nAmaitAdRzaM para mAdhyasthyamavalambituM na zaktaH sa kadAcit paThitaH syAdapi na kintu vidvAn paNDito vA / jJAnaM yadA dhairye sattve ca paryavasitaM bhavati tadaivaitAdRzaM vidvattvaM prakaTIbhavati / yathA'nnasya paryavasAnaM na kevalaM bhakSaNe'pi tu pAcane tathA jJAnasya paryavasAnamapi na kevalamavagamane'pi tu dhairyasattvAdiguNavikAse'sti / dhairyaM sattvameva na ca tasya pAcanam / mAdhyasthyAya sttvmpekssitm| ghaTanAzceSTA vA pravatya'nta eva, na tA roddhaM zakyAH / netrakarNAdInAmindriyANAM \ nimIlanamapi na zakyaM, na ca tatkaraNIyamapi, kintu manonimIlanameva tatropAyaH / / mana:saMyogenaiva roSatoSAdibhAvAH samutpadyante / sarvametanmanazcAJcalyapariNAmaH / cAJcalyaM manasaH svabhAvo dhairyaM sattvaM cA''tmanaH svabhAvaH / AtmanaH svabhAvo / 27 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadA jAgRto bhavati tadA manasaH svabhAvazcAJcalyaM tu sahajameva vilInaM bhavati / karmavaicitryacintanaM hyatrA''tmasvabhAvajAgaraNopAyatvena darzitamasti / tenaiva ca mAdhyasthyaM prAdurbhavati citte / roSo vA toSo vA'smAkamabhiprAyo'sti / sa ca parivartanazIlaH / 'kadAcit kutracid vayaM tuSTA apyanyadA tatraiva ruSTA api bhavAma eva / na hi sukhaM vidyate etAdRze cAJcalye / sukhaM tu sattve pratiSThitamasti / roSa-toSAdibhAvAnAM vazavartitvena vayaM svAdhInaM cirasthAyinamapi sukhaM, nAzayAmaH / nAnAvidhAH pravAhA bhavanti jaladhinadyAdInAm / kintu yastitIrSuH sa na sarvadA pravAhAnurUpaM tarati kintu svAbhipretadizyeva tarati / jalasya pravAhaH parivartate'pi na kintu titIrSordik / evaM saMsAro'pi bhinnabhinnalokAnAM bhinnabhinnaceSTitapravAhaiH sambhRto'sti / yo nAma svAbhipretalakSyaM parityajyA'tra tatra sarvatrA'vadhAnaM dadyAt sa kathaM nAma sukhaM prApnuyAt ? atra tu svasambaddhaviSaye'pi mAdhyasthyAvalambanamapekSitaM tatra parasambaddhe'pi viSaye yadi vayaM mAdhyasthamavalambituM na zaknuyAma tadA svasambaddhaviSayasya tu kA vArtA ? svapnendrajAlAdiSu yadvadAsai roSazca toSazca mudhA padArthaiH / tathA bhave'smin viSayaiH samastai- revaM vibhAvyA''tmalaye'vadhehi // 27 // (adhyAtmakalpadrume prathame samatAdhikAre) ataM Atmalaye eva pravartitavyam / anyatrA'pyuktam 'svAnande ramate budha:' iti / mAdhyasthyameva vastutaH svAnandaH / prathamaM tAvat svenA'sambaddhe viSaye mAdhyasthyamabhyasanIyam / pazcAdeva svasambaddhe viSaye tat prAdurbhavati sthirIbhavati ca / tadeva cA'tra sukham / kintUpAyastveka eva - karmavaicitryacintanam / tenaivaitacchakyam / vidvAnevaitatkartuM zaknoti / sa tu sarvaM pazyati kintu nirlepaM pazyati / nirlepaM nAma na mUDhatAmupasRtyA'pi tu vivekamavalambya pazyati / cintanaM vicAro vobhayamapi mUDhatAM vivekaM ca janayati / cintanena ye roSatoSAdibhAvA jAyante sA mUDhatA yacca mAdhyasthyaM jAyate sa viveka: / atazcintanaM vicAro vA'smAn kutra nayatItyatra jAgarUkena bhavitavyam / 'mAdhyasthyaM viveka eva vA'valambanIyaH / na kasyacit ceSTite kiJcinmAtramapi parivartanaM zakyam / 28 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na bahuzazcitte praznaH samudeti yadetAdRzo budharUpeNa vidvadrUpeNa ca khyAto'pi janaH sammAnanIyo'pi jano'yaM kimarthamevamevA''carati ?' evaM ca zanaiH zanairdvaSo / durbhAvo vA taM prati samudbhavati citte / sa ca gacchatA kAlena 'hIno'ya'mitirUpeNa manasi pratiSThito bhavati / kintu nA'yaM yogyaH panthAH / kalikAlasarvajJa- para 'zrIhemacandrasUrIzvarANAM ziSyeNa zrIrAmacandrasUrIzvareNa nirmite nalavilAsanATake , nirUpaNamekamasti / nalaH svakIyAM dyUtAsakti roddhamasamartho vRddhajanairvArito'pi kUbareNa saha dIvyati / devavazAccA'jayyo'pi nalaH svakIyaM sarvasvaM hArayati / " tadA tasya vayasyo'tyantaM khinno duHkhitazca bhavati / 'kimanenA''caritam ?' - iti khinno'pi sa yaccintayati tadadbhutamAdaraNIyaM ca - "kiM nu purohitaprabhRtipauralokaH zokAkulo dyUtakarmanivAraNAya pravRttaH sakalarAjyadamayantIpaNena dIvyatA devena samavadhIritastadapi na satAM cetazcamatkArakAri / yataH tAvanmatiH sphurati nItipathAdhvanInA tAvat paroktamapi pathyatayA vibhAti / yAvat purAkRtakarma na sarvaparva pratyUhakAri paripAkamupaiti jantoH / / " sarvathA vidhirevA'tra karmaNyalaGkarmINatAmagatam / khalu kRtvA'tItazocanam" / iti ? adbhutaM mAdhyasthyaM nirUpayatyeSa zlokaH / api ca 'yena janena yathA / bhavitavyaM, tad bhavatA durvAraM re' - ityapi kiM na satyam ? athavA satyaM tvetadeva nA'nyad / atra praznamudbhAvya mAdhyasthyamupadiSTamasti yad - yadi sukhamabhilaSitaM kI syAttadA madhyasthenaiva bhavitavyam / eSaiva sukhopAyo'smin saMsAre, nA'nyaH / yato manasi samudgatA rAgadveSAdibhAvA yadA kAryaratA bhavanti tadaiva gRhaklezAH para sAmAjikasaGkalezAzca samudbhavanti / tata eva ca yuddhamAtaGkavAdo'pi ca pravartate / / ato bahu vicAraNIyametad / yaH karmaNaH satyaM jAnAti samyaktayA ca vicArayati AS tasya sthiramanaso madhyasthasya ca janasya citte kathaM nAma klezaH samudbhavet ? Hel uktamapi __ "niSphalayA ki parajanataptyA, kuruSe nijasukhalopaM re ?" aGgIkaraNIyametadasmAbhiH sukhepsubhiryathAzIghraM yena sarve'pi sukhinaH syaam| 29 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 sAkSAta AsvAdaH munikalyANakIrtivijayaH jainadarzanaM syAdvAdamUlakamasti / syAdvAdo nAmA'nekAntavAdaH sApekSateti / 6. yAvat / yathA kazcit puruSo naM kadAcinnirapekSatayaikAntena vA kiJcid bhavitumarhati / 23 sa kasyacit putraH, kasyacid bhrAtA, kasyacit pitA, kasyacinmAtulaH pitRvyo 20 5 vA syAt tathA patirbandhuH zyAlo bhAgineyo vA'pi syAt / ekAntena tasmin 50 putratvaM, pitRtvaM, bhrAtRtvaM vA sthApayituM naiva zakyam / eSaiva sApekSatA / vyatIteSu / 96 zatakeSu dArzanikapariprekSye puraskRta eSa siddhAntaH kaizcit kadAcit svIkRtaH 27 kaizcicca tiraskRto'pi / kintu yadA'smin zatake eSa eva sApekSatAsiddhAntaH / KE (Relativity) vaijJAnikapariprekSye mahAvaijJAnikena AlbarTa AinsTAin-varyeNa 6. prasthApitastadA sarvairapi sa nirvirodhaM svIkRtaH / yadyapi sAmprataM bahavaH siddhAntA bahubhirnUtanaivaijJAnikaiH pariSkRtAH puraskRtAzcA'pi tathA'pi sApekSatAsiddhAntastu 5 sarveSAmapi mAnya eva / atha ko'yaM sApekSatA siddhAntaH ? iti praznasyottaram AinsTAinmahodayasya : 6. zabdaireva sambudhyAmahe / 86 "kadAcit kenacinmitreNa sApekSatAsiddhAntaM saralatayA'vabodhayitu6.7 mukto'ham / tadA mayA tasmai ekaH prasaGgaH kathitaH - a ekadA'hamekenA'ndhamitreNa saha paryaTannA''sam / vividhavArtAlApamagna9 yorAvayorakasmAdevA'haM zItaladugdhapAnecchAM prakaTitavAn / etacchrutvA mama suhRda : 86 kiJcidiva vicArya pRSTavAn mAm24 dugdham ? pAnaM tu mayA'vabuddhaM kintu kimidaM dugdhaM nAma ? mayoktam - 50 aho ! tattu ekaM zvetaM dravadravyam / drava iti tvavabuddhaM, kintu kimidaM zvetaM nAma ? - sa pRSTavAn / 6. mayoktaM - haMsasya pakSayorvarNaH zveta iti kathyate nanu ! & pakSau tvahaM jAnAmi paraM ko'yaM haMso nAma ? - sa pRSTavAn / mayoktaM - haMsastu vakragrIvaH pakSI samasti khalu ! / 30 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grIvA nAmA'vagatA mayA parantu kimiyaM vakrA nAma ? - sa pRssttvaan| 16 asyottaratvenA'haM tasya hastaM gRhItvA prathamaM prasAritavAn tadanu ca kUrparadeze ra AkuJcitavAn / tatazca vakaM nAma kimiti taM bodhitavAn / yadA sa samyagavabuddhavAMstadA sahasoktavAn-aho ! idAnIM bhavatA dugdheti10 nAmnA kiM vivakSitamiti jJAtaM mayA / ' 1 iyameva sApekSatA yaduta pratyekaM vastu anyAnapekSaM na varteta / tadenaM sApekSatA siddhAntamanekAntasiddhAntaM vA na ko'pi pratikSetumarhati / sarvairapi yathAkathaJcanA'pi 6. sa siddhAntaH svIkartavya eva / yadAhuH kalikAlasarvajJAH zrIhemacandrAcAryAH 11 vItarAgastave'STamaprakAze dvayaM viruddhaM naikatrA'sat, pramANaprasiddhitaH / viruddhavarNayogo hi dRSTo mecakavastuSu / / 7 / / vijJAnasyaikamAkAraM nAnAkArakarambitam / icchaMstAthAgataH prAjJo nA'nekAntaM pratikSipet // 8 // citramekamanekaM ca rUpaM prAmANikaM vadana / yaugo vaizeSiko vA'pi nA'nekAntaM pratikSipet / / 9 / / icchan pradhAnaM sattvAdyaiviruddhairgumphitaM guNaiH / sAGkhyaH saGkhyAvatAM mukhyo nA'nekAntaM pratikSipet // 10 // eSo'nekAntavAdaH sApekSatAvAdo vA sadA'smAkaM vyavahArapathe'vatIryA'smAna 1. sAmyapathe'vatArayatu / 31 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patramA munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! __dharmalAbho'stu / vayaM sarve kuzalAssmaH / tava kuzalaM kAmaye / "mama putrassvacchandI vyasanI durAcArI ca jAtaH, unmArgaM gatavAn, putrI 9KB cetastato'TatI"ti kathanaM bahUnAM mAtApitRRNAM mukhebhyaH zrutaM tathedAnIM zrUyate cA'pi / 48 ra samAjasya vartamAnAM paristhitiM dRSTvA tatkathanaM satyamapi pratibhAti, kintu yadaitasmin Ta viSaye gambhIratayA cintanaM kriyate, bAlakAnAM pratibhAvAH zrUyante tadA jJAyate'tra 26 doSI kaH, bAlakAH kathamunmArgaM gacchanti, te svacchandAcAriNaH kathaM bhavanti, kathaM 96 OM te pitRbhyAM dUraM vasanti, kimarthaM saMskArazUnyA: paridRzyante, iti / bandho ! yathA'kSarazUnye kAgade'bhilASAnurUpaM yatkimapi lekhituM citrayituM . 26 vA zakyamasti, tathaiva bAlakaviSaye'pi jJeyam / bAlakasya cittamatIva nirmalaM Ce komalaM ca bhavati, tato yatkimapi pazyati tad gRhNAti, pazcAcca tadanurUpaM vartate / 8 bAlyakAle tanmanasi ye saMskArA aGkitA bhavanti te jIvanaparyantaM tiSThanti / ato 98 bAlyavayasi tasya saMskArasecakaiyeSThajanairyathA saMskArasecanaM kriyate tathaiva tasya / bAlakasya jIvanamapi sundaramasundaraM vA bhavati / yadi zubhasaMskArANAM secanaM kRtaM " syAttahi sa bAlakaH saMskArI saralazca bhavati, anyathoddhata unmattazca bhavati tato yadi bAlaka uddhato bhavettarhi tatra bAlakasya yAvAnaparAdho'sti tato'pyadhikataro'parAdhastasya saMskArasecakAnAM jyeSThajanAnAmasti / atra jagati 'pitarau gurujanAzca X8 saMskArasecakA' iti manyate / kintvatra vikaTaH prazna eSa evA'sti yada 'vartamAnakAlInAH pitarau gurujanAzca tattatpadasya kRte yogyA na ve'ti / idAnIM ? vayaske jAte sati vivAha-putraprApti-ityetAvanmAtreNa tau pitarau kathyete, evaM 88 kiJcitpaThitaM, kazcidupAdhiH prApta ityetAvanmAtreNa gurutvena khyAtimAn bhavati, OM kintvayaitaiH pUjyajanairbAlakena saha yAdRzo vyavahAro vidhIyate tajjJAtvA zrutvA ca , manye'hametannocitamasti / etadviSaye cintane kriyamANe sati bAlako yaduddhatassvacchandI ca bhavati tatra mukhyataH trINi kAraNAni jJAyante / 1- etaiH ? 32 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyajanaivizeSato'nuzAsanAgraha Asevyate / 2- te pUjyajanA bAlakasya zaktitoTO 'dhikamapekSante, tadapekSAbhaGge bAlakasyopekSA tiraskAro vA kriyate taiH / 3- eteSAM 6 98 pUjyajanAnAmanucitavartanam / bandho ! yasya kasyacidapi janasya vikAse'nuzAsanamAvazyakamasti, kintu 26 tatrA'pi viveko'tyAvazyako'sti / yathA'dhikamauSadhAsevanaM hAnikArakaM bhavati 8 tathaiva vizeSo'nuzAsanAgraho'pi bAlakasya vikAse'varodhako hAnirUpazca bhavati / 9 26 ato'vasarAnurUpaM vivekapUtamanuzAsanamevA'tra prazaMsanIyamAdaraNIyaM cA'sti / tadanuzAsanaM tridhA bhavatipremNA'nuzAsanaM pralobhanaM dattvA'nuzAsanaM bhayamutpAdya'nuzAsanaM ceti / premNA'nuzAsanam - pravRttau vArtAlApe ceti sarvavyavahAreSu vAtsalyasya 2 premNazca prAdhAnyaM bhavet / yadi kadAcit skhalanA syAttadA premNA bodhanaM bhavet / evaMkaraNena lAbho hAnirvA syAt, ityAdimRduvAkyaiH preryate / yathAputra ! adhyayanaM vinA sarvamapi nirarthakamasti, ato'smin kAle paThanamatyAvazyakamasti / pralobhanaM dattvA'nuzAsanam - yadi tvaM parIkSAyAmuttIrNo syAstadA tubhyaM ? dvicakrikAM dAsyAmi pravAsaM neSyAmi ceti pralobhanaM dattvA'nuzAsanaM karoti / bhayamutpAdya'nuzAsanam - yadyevaM na kariSyasi na vadiSyasi ca tarhi vetanaM .. na dAsyAmi, etatsthAnAd niSkAsayiSyAmi ceti bhayadvAreNA'nuzAsanaM kroti|| ___eteSu trividheSvanuzAsaneSvapi pratiniyataniyamAnAM nItezca pAlanamastyeva, SX kintu premNA'nuzAsane sahajatA'sti, anyatra kRtrimatA'sti / tataH premNA'nuzAsanena bAlakassvayaM vivekI svakartavyaM prati jAgRtazca bhavati / etAdRzo bAlako jIvane ApatitAyAM viSamaparisthitAvapi na kadAcidapi vyAkulo'svasthazca bhavati, na ca kAThinyamanubhavati / etAdRzo janaH kiJcitkartuM pravRttassyAttadA sarvANi kAryANi svata eva bhavanti, arthAt sarvaM sanmukhamevA''gacchati / premNA'nuzAsanena labdho bodho yAvajjIvanaM tiSThati, kintu dvAbhyAmavaziSTAnuzAsanAbhyAM prApto bodho'lpakAlameva Xs tiSThati, tatpazcAdanuzAsanazUnyo jIvo nirmaryAdo vivekavihInazca bhavati, sa ca na kevalaM svakIyagRhasya kRte, api tu samAjasya kRte bhArarUpo hAnikArakazca bhavati / 926 atIva damanasya pratikriyA tIvrA bhavati / ata eva premNA'nuzAsanamevA''daraNIyaM 6 33 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOI prazaMsanIyaM cA'sti / anye dve tvananyagatikatayaivA'valambanIye staH, kintvadya te 10 OM dve eva sarvatra pravartamAne staH / tata evA'dya bAlaka unmArgagAmI bhvti| 96 kiM nAmA'nuzAsanam ? anuzAsanaM nAma niyantraNaM nirIkSaNaM ca, na tu ME bandhanaM kadAgraho haThAgraho jADyaM ca / sAmprataM tu bandhanaM jADyaM caivA'nuzAsanamiti 26 8) pratibhAti / tato'dyA'nuzAsanasya vyAjena sarvaiH pUjyajanairbAlakasyopari naike pratibandhAH 7) 6 prasthApyante - "piturAjJAM vinA kenA'pi saha vArtAlApo na karaNIyaH, anyasya gRhaM 9 26 na gantavyaM, na ca ko'pyanyo gRhamAgantuM zaktaH / yatkimapi karaNIyaM kathanIyaM ca OM tatsarvaM pitre nivedayitvA pazcAdeva karaNIyaM kathanIyaM ca / na kimapi vastu grahItuM 48 dAtuM vA zaktaH, na ca pustakamapi paThituM kretuM vA zaktaH / pitrA nirNItAyAM zAlAyAM, PAK 2 prazikSaNavarge (Tution Classes) caiva paThanIyaM, tena nirNItAdhyayanazAkhaiva Se O (Faculty) grahaNIyA / vyavasAyo'pi tena nizcita eva karaNIyaH / tena nirNItenaiva 8 yUnA yuvatyA ca saha vivAho'pi karaNIyaH / vasanAnyapi tenA''nItAnyeva 98 1 paridhAraNIyAni / tena yatkathitaM tathaiva karaNIyaM, tathaiva bhakSaNIyaM, tathaiva vasanIyaM 7 Ta) cA'pi, iti pratibandhAH kriyante / yadi kadAcit kiJcidapi kAryArthaM bahirgatasya ? 6 bAlakasyA''gamane bahuH kAlo vyatItaH, piturabhilASAyA viruddhaM kAryaM kRtaM, 88 K kenA'pi saha vArtAlApe pravRtto dRSTastadA taiH pUjyajanaiH pRcchApratipRcchAdidvAreNA'neke / praznAH pRcchyante, hanta ! tatpazcAtsarvA api ceSTAH zaGkAkuzaGkAvitarkAdidvAreNaiva 96 nirIkSyante, durvyavahArazcA'pi kriyate tathA svakalpitaM tadeva satyamiti manasi kRtvA - punaH punaH bAlakasya tiraskAraH kriyate / AzcaryaM tvetadevA'sti yadetaiH Ya pUjyajanairbAlakasya cintA'bhilASA duHkhamasamAhitatvaM vyAkulatA praznA 98 manogatabhAvAzca na budhyante, na kadAcidapi tatsamAdhAtuM prayatno'pi vidhIyate, na ca Xe OM premNA''zvAsanamapi dIyate / yadi kadAcit sa bAlako yathArthaM vadettarhi 'tvaM 9 svarakSaNaM karoSi, pratyuttaraM dadAsi, uddhato'si, vitarkaM ca karoSi' iti pitA * vadati / yadi bAlako na kimapi vadettadA pitA kathayati- 'tvaccitte pApamasti, 26 OM gUDhahRdayo'si, zaThazcA'si, ata eva na vadasi / evaM sarvatra bAlaka evA'parAdhI OM PS doSI ceti manyate / evaMrItyA pitrA bAlakena sahaitAdRzaH kaThoravyavahAraH kriyate 26 yena sa bAlakassadA bhItimanubhavanneva gRhaM vasati, tiSThati, kAryaM karoti, vadati, 36 OM bahirgacchati ca / etAdRzyAM sthitau bAlakaH kiM kuryAt ? sa na kathayituM zaktaH, OM PM na ca soDhuM zaktaH / evaM sa nirantaramudvegamanubhavan muhyati, taccintAyAmeva 30 34 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HOOL sarvazaktervyayo bhavati, sarvA'pi zaktiH kuNThitA bhavati / dvitIyasya saMskArasecakasya O) zikSakasya viSaye'pyetatsarvaM jnyeym| anuzAsanasya vyAjena zikSakairapi 9) 938 vidyArthinAmupari pUrvavarNitAH pratibandhAH pratiSThApyante / adyaite saMskArasecakA nirdayatayA 18 9 bAlakAnAM vidyArthinAM cecchAdikAn ghAtayanti / te saMvedanazUnyA iva' AbhAti / OM bhrAtaH ! evaM sati bAlakasya vikAsaH kathaM syAt ? yatra bandhanaM tatra OM 96 vikAso'saMbhava eva / adhikaM bandhanaM bAlakamunmArgamasatyamArgaM ca nayati / yato 48 OM yadA pitrA sarvakAryeSu pratibandhaH kriyate tadA bAlakaH svecchApUrtyarthamananya- 26 gatikatayaikAnte gatvA tattatkAryaM kuryAt, zanaiH zanaiH sarvakAryeSvasatyamAcaret, ante 7 4G svacchandI bhavet, tadA vikAsaH kathaM bhavet ? ekatra sthagitaM jalaM malinaM durgandhi 2 ca bhavati / yadi tajjalameva pravAhitaM bhavati tarhi ramaNIyaM kallolamayaM ca bhavati / 8) evaM vAyuprakAzAdizUnyasthAne sthitAyAH kalikAyAH kA gatissyAt ? saivodyAnAdiSu ) 946 muktasthAneSu tu vikasitaM bhavati, sarvatra sugandhitAM madhuratAM ca prasArayati, janAn 28 1. svaM pratyAkarSati / evaM bAlakAyA'pi vikAsasyA'vasaraM dadAtu, nirbandhatayA kArya TO) kartuM vihartuM cA'vasaraM dadAtu, so'pi svabuddhyA kAryanirNayaM karotu / vartamAnakAlInA 96 samasyaiSaivA'sti yatte jyeSThajanAH 'bAlakaH kimapi na jAnAti, na ca kimapi kartuM 86 - samartha' iti manyante / bAlakasya zaktau vizvAsa eva nAsti / ataste "evaM karaNIyaM, ON PO evaM na karaNIyaM vadanIyaM ve'ti nirantaraM sUcanAnAM vRSTiM kurvanti / yadi skhalanA 98 syAttaoNpazabdAnAmapi vRSTiM kurvanti, kintu tannocitam / yadi skhalanA syAttadA sxe OM premNA bodhayitvA punaHkaraNArthaM protsAhanaM dadAtu, kintu 'tvaM mUryo'si, mUDho'si, % janA mugdhaM tvAM vaJcayanti ceti marmavacanairbAlakasyotsAhaM mA'paharatu / yadyekadA Sxe taccitte bhItissaJjAyeta tarhi sa kadA'pi jIvane punaH tatkaraNArthamutsAhito na OM bhavet, tasya dhairyameva naSTaM bhavet, putro hatAzo bhavet, niSedhAtmakadRSTinA baddho kA " bhavecca / bhrAtaH ! yaH kAryaM karoti tasyaiva skhalanA bhavati, nA'nyasya / ekadA > skhalanA syAttarhi punaH saMmArjanaM bhavet / evaM punaH punaH karaNe sa dakSo bhaviSyati, OM kintu yadi muhurmuhuH sUcanA dIyeta tarhi tasya dRSTervicAradhArAyA nirNayazaktevivekasya 25 ca vikAsaH kathaM syAt ? kiJca-jyeSThajanAssvakIyabAlakasya sAmarthya manucintya tattatkAryaM SX 7 kArayeyustarhi tasya vikAso'tIva sundaro dRDhazca syAt, kintvadya jyeSThajanAssvaP bAlakasya zaktimavicintyA'nyabAlakena saha nirantaraM tulanAM kRtvA 35 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RO zaktito'dhikamapekSante, tadbhaGge tiraskAraM kurvanti / sarveSvapi kAryeSvanyena bAlakena 8) saha tulanAM vidhAya svabAlakAyopAlambhadAnaM, kopakaraNaM, tiraskaraNaM ca-'svahastenaiva ) 9 bAlakasya ziracchedam' iti jJeyam / yato nirantaraM bAlaka upekSyate tadA ra tanmanastIvrAghAtamanubhavet, pitarau pratyaruciH prAdurbhavet tathA pitre'haM na roce, iti / TOS durbhAvassaJjAyeta / 'evamahaM kimapi na jAnAmi, na kimapi kartuM samarthazce'ti 100 9 laghutAgranthinA'pi baddho bhavati / eSA granthirbAlakaM hatavIryaM hatAzaM ca karoti,sma troTayati sma ca / zAlAyAmapyevameva karoti sma sA / tataH sarve'pi prAtivezmikA 6 zikSakAzca trastA abhUvan / tathA'pi tasyA jananI na kimapi tasyai akathayada / TV akrudhyacca / evaM na karaNIyaM, evaM na vadeyamitthaM bahirna gamanIyamityuktavatI na / > tvamuddhatA'si, tava kAraNato'nye janA mahyaM kudhyanti, ityupAlambho na datto na vA 946 tiraskatopekSitA / na ca kadA'pi prAtivezmikAnAM bAlakaissaha tulanA katA, kevalaM 7 Ma premNaiva bodhitA tayA / evaM jananyA tasyA atIva dhairyeNa pAlanaM kRtaM, saMskArAropaNaM are kRtaM ca / tata eva bAlyakAle unmattoddhatA cA'pi bAlikA yauvane jApAnadezasya saMskArI kanyA jAtA, sarveSu lokapriyA'pi jAtA, aho ! tannAmnA pustakamapi " prasiddhamabhUt / avazyametat pustakaM paThanIyaM tvayA / etena jJAyate bAlakasya 36 vikAsa: premNA dhairyeNaiva ca zakyo'sti / O athedAnIM pitRbhyAM putreNa saha yathA vyavahAraH kriyate tannirIkSya "yathA 0 P) viziSTapadaniyukteH pUrvaM pratiniyatazikSA dIyate tathaiva vivAhasaMskArasya pUrvaM putrasya ka 38 pAlanaM kathaM karaNIyamiti zikSA prativyaktyavazyaM deye' tyAbhAti / "prasiddhazAlAyAM Xe prazikSaNavarge cA'nudAnaM dattvA'pi pravezanam, zreSThazikSakasya sakAzAdadhyApanam, Pay yAtAyAtA) yAnavyavasthA, abhIpsitavastUnAmAnayanam, amUlyAnAM vastrANAmadyatana 36 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RO sAdhanAnAM ca pradAnam, parIkSAkAle putreNa saha zAlAyAM gamanam, upabhogArthaM vittadAnaM 8) cai'vaMrItyA yo janakaH putreNa saha vyavaharati sa zreSThaH piteti manyate'smAbhiH / sa ) 8 pitA'pyevameva manyate yadahaM yathA putrasya pAlanaM karomi tathA na ko'pyanyaH karoti, 8A kintvetat sarvathA'nucitamasti / vastutassa eva pitA yo vAtsalyabhAvena mRdutayA ra Pal premNA ca putreNa saha vyavaharati / putrasya duHkhamasamAhitatvaM praznamabhilASAM ca BE jJAtvA'vasarAnurUpaM vartate, tacca samAdhAtuM prayatate, tathA premNA''zvAsanaM dadAti / 36 'putra ! kiM karoSi ? kiM paThitam ? kimapyAvazyakamasti? iti premNA putraM Pal pRcchati / pratidinaM sAyaMkAle rAtrau vA sarvAn gRhajanAnekatra kRtvA nItessadAcArasya ) carcA karoti / yaissadguNAnAM vRddhidurguNAnAM ca hAnissyAt, tathA kartavyasya bodho SXE 9 bhavet tAdRzAn prasaGgAn varNayati / hanta ! samAjasyA'tyantadayanIyA sthitirasti Ya yad, bAlakasyA'pi kRte pitrossamIpe samayo nAsti / pitA vyavasAye sAmAjikakArye are vyavahAre ca nitarAM vilagno'sti / mAtA'pi 'kiTTI pArTI' tyAdikAryakrameSveva se O vilagnA'sti, karmakaryeva gRharakSaNaM pAcanaM ca karoti / evaM pitarau svakAryAda nivRttau eva na bhavataH / tayoH kRte gRhaM tu vizrAmasthAnamiva, gRhajanAstu pathikA 26 iva, vANijyaM caiva sarvasvaM syAditi pratibhAti / mayA bahavo janakA dRSTAH, yeSAM 36 OM samIpe viMzatidinaparyantaM svaputrasya mukhaM draSTuM vArtAlApaM kartuM cA'pi samayo nAsti / PCS aho ! teSAM niHspRhatA nirmamatvaM ca / adya kecit krUrA janakAH (?) svaputrAn 0 6 'mAunTa Abu, paJcagInI' ityAdisthaleSu paThanAya preSayanti / tatra SaNmAsaparyantaM 6 OM putraH pitRbhyAM saha vArtAlApaM kartuM melituM ca na zaknoti / tatsthAnAd bahireva na ) 28 gantuM zaknoti / evaM sati putrasya citte pitarau prati snehamAdaraM prema ca kathaM varddhata 9 26? saMskArasecanaM kathaM bhavet ? prema karuNA vAtsalyaM cetyetAnyevA'smAkamAryANAM 15s @ mUlamasti / yadi tebhya eva putrA vaJcitAssyustarhi teSAmAdhyAtmikavikAsaH kathaM BX bhavet ? 6 bandho ! asmin jagati sUkSmAdapi sUkSmaH prANyapi prema vAtsalyaM ca 6 OM vAJchati; tayate bAlakAH kathaM nA'bhilaSeyuH ? teSAM kRte pitroH prema vAtsalyaM 7 ca vinA sarvamapi tucchamasti, tad vinA te kSaNamapi jIvituM na zaktAH / tathA'pi 26 yadi gRhajanebhya eva prema na labheta tadA te putrAH premA'vAptuM bahirgacchanti / prema OM vAtsalyaM cA'bhilaSantaste'nyatra mAyAjAle baddhA bhavanti, ante unmArgaM gacchanti, OM PAG atra doSaH kasya ? yadi dhanenaiva bAlakAnAM pAlanamapi zakyaM tahmanAthAzrame gRhe " 37 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MOON ca ko bhedaH ? adya bahuSvapi kuTumbeSu prAyo dhanenaiva sarvo'pi vyavahAraH pracalati, AY K) tata eva sarvatrA'zAntirudvegaH klezazca pravartate / 98 kiJca-paThanena, pAThanena, kathanenopadezena vA yanna zakyaM tadAcaraNena bhavati / 26 janA anukaraNazIlAssanti / tatrA'pi bAlakAstu mugdhA anabhijJAzca santi / tataH 36 OM pitarau yatkurutastad bAlakAH kurvanti / yasyA''caraNaM nirmalaM svacchaM cA'sti OM 48 tasya samIpe AgatAnAM citte tat pratiphalitaM bhavati / ato yadi pitrorvyavahArassvabhAvazca SEE nirmalassaralazca bhavettadA putrA api tAdRzA bhavanti / kintvadya cintanIyametadasti 26 OM yadadya maryAdA gambhIratA caiva luptA / aucityasyA'naucityasya ca bhAnameva gatam / OM 9 pitarau tu gRhamadhye evA'sadAcaraNaM kurutaH / tau eva putrasamakSaM vikRtijanikAM 40 M mohaceSTAM kurutaH, maryAdAnAzakaM vikRtipoSakaM nitarAM kAmaceSTAbhRtaM ca calacitraM ON 0pazyataH / tau nirlajjIbhUya vAsanotpAdakAni vasanAni paridhattaH / pratidinaM rAtrau 10) 96 mitrANi gRhamAgacchanti, taissaha yasya kasyacidapi nindAmavarNavAdaM ca kurutaH, sarve SXS 10saMmIlya dhUmapAnaM madyasevanaM tamAkhusevanaM ca sAnandaM kurvanti / gRhe . TO) pravartamAnametAdRzamAcaraNaM dRSTvA putrANAM manasi tatsarvaM pratiphalati, teSAM citte'pi TO SXS tatsaMskArA dRDhA bhavanti / bhaviSyati kAle te eva kusaMskArA vRddhiMgatA bhavanti / Ke atra doSaH kasya ? bhrAtaH ! 'tyAgaM vinA na prAptiH', dazarUpyakANi dIyante tadA " kimapi vastu prApyate / yadi svaputrANAM manasi saMskArasecanaM karaNIyaM syAt, tathA ? 928 teSAM vikAsasyA'bhilASassyAt tarhi pitRbhyAM kuvAsanA, nindA, asatyabhASaNaM, Ze OM prapaJcaH, parapIDanam anItiH, svabhAvasya jADyaM, kraurya, zaGkAzIlatA, saGkacitatA, kopanaM, cetyeteSAmasadAcaraNAnAM tyAgaH karaNIya eva, tathA nItessadAcArasya > saralatAyAH satyasyA''caraNaM vidheyameva / pitrorAcaraNamevaitAdRzaM syAdyena tayoraGke 6 OM upavizya bAlakAH kimapi kartuM vaktuM ca zaktAssyuH, kintu yadi pitarau eva kA Ha kopanazIlau zaGkAzIlau durAgrahiNau apazabda-bhASiNau ca syAtAM tadA putrAH kiM 36 kuryuH ? kutra gaccheyuH ? kIdRzAzca bhaveyuH ? adyAvadhi ye kecanA'pi Xe OM mahAntassAdhupuruSAzca saJjAtAstairna kadAcidapi saMskAraprAptyarthaM prazikSaNavargA grahItAH, OM na ca kasyA'pyupadezena saMskAritvaM prAptaM, kintu teSAM jyeSThajanAnAM sadAcaraNaM 90 6 nirIkSyaiva saMskAritvaM prAptaM jagatpUjyAzca jAtAH / ata eva lokoktirasti yathA / OM janakastathA putraH, yathA gRhasya vAtAvaraNaM tathA bAlakasya mAnasaM ca / bAlakAnAM 9. kRte tu gRhameva zAlA'sti, pitarauM eva guruzca / 38 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha bAlakAnAM saMskArasecaka: 'zikSako guruH' iti manyate / bAlakAnAM cittasthitaM durguNarUpamandhakAramapAkRtya sadguNarUpaM prakAzamudyotayati sa guruHzikSakaH / uktaM ca 'gu' zabdastvandhakAre syAt 'ru' zabdastannirodhakaH / andhakAravirodhitvAd guru ityabhidhIyate // 8 vidyArthinAM tattatzaktiM jJAtvA tadanurUpamadhyApayati sa zikSakaH / sa na kevalaM pustakIyajJAnameva pAThayet kintu vyavahArAnulakSi jJAnamapyadhyApayet / 8 nItessadAcArAdiguNAnAM ca bodhamapi kArayettathA mahApuruSANAM caritaM varNayedyena vidyArthinastadanurUpaM varteran / zikSako nArikelasadRzo varNitaH / sa kaThorAnuzAsanadvAreNa vidyArthibhissaha vyavaharati, kintu tasya hRdayaM tu navanItamiva mRdvasti, tasya citte svAzritAnAmekAntena hitabhAvanA karuNA cA'sti / hanta ! etAdRzAH zikSakA api durlabhAssanti / adya zikSakA api na vidyApremiNaH kintu dhanalobhano dRzyante / 8 tata eva teSAM kRte svAzritAnAmadhyApanaM kalyANaM guNavarddhanaM ca gauNamasti, kevalaM dhanasyaiva prAdhAnyamasti / tata evA'dya zAlAyAssakAzAt prazikSaNavargANAM mAhAtmyamadhikaM dRzyate / adya prathamakakSyAyAmadhyayanaM kurvan laghuvayasko bAlako'pi prazikSaNavargasyA''grahaM karoti, yatassa jAnAti yad, yadyahaM prazikSaNavarge na gaccheyaM tadA sa zikSako mAmanuttIrNaM kariSyati / tato'dya pitarau bhojanamakRtvA'pi prazikSaNavargasyA'dhyApanArthaM dhanaM vyayIkuruta: / ata eva kathayAmi adya zikSakA api durlabhAssanti / zikSakajanAnAmAcaraNameva vidyArthinAM kRte'dhyayanaM saMskAramUlaM cAssti, kintu yadi zikSakA evA'nIti durvartanaM ca kuryustarhi tadAzritAH kiM zikSeran ? adya kanyAyAH kRte zAlAyAM gamanamapi bhItikaramasti / vRttapatrikAyAM bahuzaH paThitaM, bahujanebhyazca zrutamapi kintvadya mama bhaginyA mukhAdeva yadA zrutaM tadA mano'tIva khinnaM jAtaM, manasi ca krodho'pi saJjAtaH / tayoktaM bhrAtaH ! vizeSapaThanasya tIvramahecchA''sIt, kintu zikSakeNa mayA sAkametAdRzo nindanIyo vyavahAraH kRto yena paThanasyA'bhilASaiva naSTA / tato mahAvidyAlayo gaNakayantravargazceti sarvamapi tyaktam / kadAcid mayA pramANapatraM bahudhanadAyinI bhRtizca na prApyate tat sahiSye kintu zIlakhaNDanena me jIvanaM kalaGkayituM naivecchAmi, iti vadantI sA 8 roditA / bhrAtar ! 'ete zikSakA vidyAdAtAraH pUjyAzca' iti paramazraddhayA'haM tAn pazyantyAsam, citte samAdara AsIt, kintvadya sA zraddhaiva naSTA / 'zikSakANAM 39 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SN doSadarzanamanAdarazca durgateH kAraNami'ti zrutaM, kintu bhrAtar ! kimetAdRzAnAmapi 6 0 zikSakANAM caraNanamanamAdarazca karaNIyaH? citte'gnau prajvalite satyapi zraddhA9C8 ''sevanIyA ? pazcAd rudatI sA vadati sma-yadi zraddhAyA bIjameva naSTaM syAttarhi 928 9 bhavAntare me kA gatissyAt ? iti / bandho ! mayA''zvAsanaM dattam / tasyA manassvasthamapi kRtam / yathAzakyaM 7 zraddhA'pi sthirIkRtA / ante, prasannatAmavApya sA gRhamapi gatA, kintu tanmanasi 0 * ya AghAta udvegazca saJjAtastathA tasyAH zraddhAyAmupari yaH prahAro'bhUt sa tu na (r)kadAcidapi saMrohet ! ata evA'haM kathayAmi yad, bAlakAnAM vidyArthinAM ca citte / 6 saMskArAdhAnaM kartuM prathamametairyeSThajanaiH svAcaraNaM nirmalaM karaNIyaM, jIvanaM ca sphaTikavat 946 8 pAradarzi karaNIyam / ___bandho ! eteSAM sarveSAmapi dUSaNAnAM mUlaM pAzcAtyAnukaraNamasti / 9 adyA'smAbhissarvAsvapi rItiSu pAzcAtyAnAmanukaraNaM vidhIyate / tata evedAnIM vasane " 1206 vadane vastraparidhAne bhakSaNe AcaraNe vyavahAre caivaM sarvatrA'smAbhirmaryAdA tyaktA / (r). nirlajjatayA vayamaTAmaH / tata eva sAmprataM gRhaM na mandiram, api tvupAhAragRhamasti, (r) P4G ityAbhAti / zikSaNazailyapi pAzcAtyAnugAminyasti / adyA'dhyayanaM kevalaM bAhya- 40 A bauddhikavikAsAnulakSyeva, na tu saMskArAnulakSi guNAnulakSi ca / 'zreSThasthAneSu / NO) niyuktissyAt, bahu dhanaM labheta tathA samAje prazaMsA pratiSThA ca syAd' ityeva ) X6 vartamAnakAlInasyA'dhyayanasya sAro'sti / eSA pAzcAtyAnAM dUradarzitA'sti / tainirNItaM 96 yad, 'yena kenA'pi prakAreNA''ryadezasya saMskAritA nAzanIyA / AryANAM saMskAranAzo'nyathA'zakyo'sti / atastaiH zanaiH zanaizcAturyeNA''ryajanAnAM sarvAsu 36 rItiSu maryAdAbhaJjikA pUrvavarNitA'nAryatA prasAritA / tato bhaviSyati kAle Aryadeze'pi 36 - sarvoparitvamasmAkaM bhavediti / yadyasmAkamAgAminyaH prajA rakSaNIyAssyustaya smAbhirevA'smAkamasadAcAraNaM tyaktavyaM tathA mUlaparamparaivA'nusaraNIyA sarvarItiSu / ICC yadaivaM syAttadA punargRha mandiraM bhaviSyati / 6 ante, tvamapi tava bAlakaissnehijanaizca sahaitAdRzaM vyavahAraM kuru, yena tava OM gRha mandiraM bhavettathA te bAlakAH saMskAriNassyurityAzAse / 40 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasamIkSA 'nArIkathAmRtam' 2. E (samIkSakaH- DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH, es II/330 rAjyazikSAsaMsthAnakAlonI elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra. 211002) racayitA tathA prakAzaka: DaoN. AcAryarAmakizoramizraH, pUrva upAcAryaH saMskRtavibhAgAdhyakSazca, mahAmanA-mAlavIya-mahAvidyAlayaH, khekar3A / AvAsa:- 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A - 201101 (bAgapata), u.pra. / pR.saM. 112 / prathamasaMskaraNam-2005 / mUlyam-150-00 virAjante devavANyAM kAdambarI-vAsavadattAprabhRtayaH kathAH, yAsu nArIcaritasya prAdhAnyaM vartate / vartamAnakAle'pi kAzcana kathAH kathAkArairnArIcaritamAzritya praNItAH / tAmeva kathAparamparAM vivardhayatA''cAryarAmakizoramizreNa 'nArIkathAmRtam' nAma pustakaM prANAyi / asmin pustake paJcadazakathA vilasanti - bhAmatI, sAvitrI, yamunA, gaGgA, ratnAvaliH, yazodharA, vidyottamA, zakuntalA, zacI, sukanyA, satyavatI, mamatA, sUryA, vizvavArA, apAlA ca / atra vidyottamAM zakuntalAM ca vihAya sarvAH kathA nitarAM saMkSiptAH paricayAtmikAzca / bhAmatI paJcAnanavAcaspatimizrasya tyAgazIlA dharmapatnI, yannAmnA vedAntagrantho bhAmatI praNItaH / sAvitrI satyavataH patnI, yayA yamAt svapativimocitaH / yamunA gaGgA ceti nadIdvayam / 'ratnAvaliH' dInabandhupAThakasya putrI, gosvAmitulasIdAsasya ca patnI, sA svapati gRhAda niHsArayati, nirgataH sa rAmabhaktau tallIno bhavati / yazodharA gautamabuddhasya patnI bhikSukarUpeNa samAgatAya buddhAya svaputraM samarpayati / 'vidyottamAyAm' kAlidAsaH kAzInarezasutAM vidyottamAM zAstrArthe parAjitya pariNayati / saubhAgyanizAyAM vidyottamA taM mUrkha matvA prAsAdAnnirgamayati / vidyAbhyAsaM vidhAya, kavizca bhUtvAsa vikramAdityasya sabhAyAM virAjate / vidyottamA tatra gatvA nyAyayAcanAM vidadhAti / kAlidAsastAM 'bhAmatI' iti grantho vedAntaviSayako'sti, na tu gaNitaviSayakaH / atra kathAkRda bhrAnto'sti / 41 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patnItvenA'GgIkaroti / 'zakuntalAyAm' vizvAmitramenakayoH putrI zakuntalA vidyAdhyAyanaM vidhAyA''zrame duSyantena gAndharvavidhinA pariNItA bhavati / kaNvena prahitAM tAM duSyanto na svIkaroti / dhIvarAdaGgalIyakamadhigamya sa virahAturo babhUva / indrAhUtaH sa dAnavAn parAjitya maharSikazyapAzrame putraM patnI cA'valokya tadAdezamadhigamya tAbhyAM ca sAkaM hastinApuraM gatavAn / 'zacyAM' zacI nahuSAt / svazIlaM yatnato rakSati / sukanyA cyavanasya patnI vratena svapatyurvRddhatvaM dUrIkaroti / satyavatI parazurAmasya pitAmahI, vizvAmitrasya ca bhaginI bhavati svaprayatnataH / mamatA dIrghatamaso bharadvAjasya ca mAtA / sUryA sUryaputrI vivAhamantrANAM ca drssttrii| vizvavArA''treyI samupAsikA'gnidevasya / apAlA kRzAzvasya patnI / zarIre zvetakuSThacihnamavalokya tAM tatpatiH parityajati, kintu sA tapasyayA svarogApaghAtaM kRtvA punaH patisaukhyaM labhate / granthe'smin kathAdvayaM (vidyottamA zakuntalA ca) saMvAdAdidRSTyA granthAntareSu vividharUpeNa varNitamapi kAmapi nUtanatAM bhajate / vidyottamA-kAlidAsapariNayAvasare strIgItAni bhrAmaragItAni ca hRdayaM haranti / tad yathA 'vANIbudho mayA tvaM hUtaH, kathamAgato maunavijJastvam / mayA kAmazAstrI tvaM hUtaH, kathamAgataH punarmugdhastvam / ' (nArI0, pR. 17) 'saptame bhrAmare putrI tasya patnI yena saha / bhrAmarAH patitAstasyAH, pitrorna, tasya sAdhanam / / ' (nArI., pR. 20) 'vidyottamAyAM' vidyottamA nArIzakteH pratimAnabhUtA virAjate, yasyAH preraNayA mUryo'pi kAlidAso vizvavizruto mahAkavirbabhUva / zakuntalAyAM ramaNIyaiH padyaiH zakuntalAyAH zikSaNaM nitarAM rocakatAmutpAdayati, navInAM saMskRtazikSaNapaddhati cA''viSkaroti / 'zabdadhAturUpANyavagaccha bAlaka ekau dvau ca dAnavau rAkSasAzca bahuvacane santi / viSNuM zivau brahmaNo hastAn bhaktA bhaktyA vilokayanti / grahyA khaDgAbhyAM ca sAyakaiH zatrubhya: svAtmAnaM rakSa / putri, zabdarUpANyavagaccha / / ' (nArI0, pR. 58) - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakuntalAvirahe duSyantasya bhAvadazAyAcitraNaM yadyapi mArmikaM vidyate, M tathApi tatra zucitA maryAdA vA na virAjate / vakSyamANapadye bhagazabdaprayoge samIcInatA na vibhAti / evaMvidhamanaucityamanyatrApi keSucit padyeSu dRzyate / 'jaGghAdvayaM tava tathA bhAti, yathA vibhAto rambhAjaghane / yayorantare bhagaprabhAvAttvaM kathyate, bhagavatI bhavane / tasya mahattA jagati pUjayati, nArI sadA premarasapAne / ' (nArI0, pR. 92) zakuntalAtanayasya bharatasya bAlajIvitasya bahUni ramyatarANi citrANi DaoN. mizramahAbhAgena prastutAni / kathAkArasyA'tra naisargikaM manojJaM kavitvaM pratibhAtitarAm / devavANIkathAsu bAlavarNanasyaivaMvidhA sUkSmatA hindImahAkaveH sUradAsasya smRti samudbhAvayati / kSaNe prIto labdhvA svamabhilaSitaM vastu kimapi, punardaSTvA hastAtpatitamapi tad rodiSi bahu / avApyA'nyatkiJcid vyapagataruSo hRSyasi suta ! tato darza darza vihasasitamAmaGkanihitaH // ' (nArI., pR. 82) 'mayUraM nRtyantaM vanamidamaTantaM dRzi dadhad, mayUrI kekantIM priyamanusarantIM svarasikam / pikantaM kUjantaM dharaNimiha mehantamamaram, giraM taiH sAkaM yojayati sa zizuhRSyatitamAm / / ' (nArI, pR. 84) anyAsu kathAsu granthakRtaH kimapi navaM vaibhavaM na dRzyate kintu vedAdiSu zrutAnAmapAlAdInAM nArINAM ko'pi paricayo jJAyate eva / atra mudraNatruTi: prAyazo naiva vidyate, kintu ekonaviMze pRSTe dvitIyaM bhrAmaraM gItaM na vartate / nArIkathAkSetre'yaM granthaH sarvaiH paThanIyaH saMgrAhyazca / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / 43 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmpratakAlikyo vyAkhyAH LARISM ~ mitram munidharmakIrtivijayaH kriyamANAnyazubhAni kAryANi tathA bhavadahitaM jJAtvA'pi yassanmArga na darzayati, kintu madhuravacanavyAjena gartAyAM pAtayitvA yo roditi / karuNotpAdakAni vacanAni ca vadati sa mitramucyate / priyaH anyatra nindAM karoti, guhyAni ca prakaTayati, kintu tatsamakSaM nitarAM prazaMsate sa priyaH / sajjanaH durAcArI, vyasanI, asatyabhASI, ahaGkArI ca sannapi madhurabhASayA dambhAcaraNena cA'nyeSAM hRdayANyAkRSati, tathA teSAM citte eSa suzIlassajjanazceti dhiyamutpAdayati sa sajjanaH / caturaH yo vaJcanAyAM zreSThaH, svadurguNAnapi sadguNarUpeNa varNayituM samarthaH, tathA'vasarAnuguNaM svamahecchAM pUrNIkartuM yaH kuzalassa caturaH / guNAnurAgI svakIyakArye nirupayoginAmanyeSAM sadguNAnapi durguNarUpeNa tathA priyajanAnAM durguNAnapi sadguNarUpeNa yo varNayati sa guNAnurAgI / puNyazAlI yo'zubhAni kAryANi kurvanapi prazaMsAM prApnoti lokapriyazca bhavati tathA yasya duSTavacanamapi sarvamAnyaM bhavati sa puNyazAlI / / dharmI dambha-prapaJcAsatyAcaraNaM cetyAdidvAreNa janAn vaJcayan bhaktiM prabhupUjAM dharmakArye dhanavyayaM ceti satkAryANi karoti sa dharmI / samarpitaH 'etannindanIyamakaraNIyaM cA'sti' iti jAnannapi jyeSThajanAnAmicchAyA , anuguNaM vartate, teSAmasatyakathane duSTakArye ca virodhaM na karoti, tathA'zubhakAryakaraNe sAhAyyaM karoti sa samarpitaH / 44 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarala: AnandaH guru: bhaktaH zrImAn prapaJcAdikaM kRtvA'pi janasamakSaM mugdhabhAvena vartane yaH kuzalassa saralaH / nAradavidyayA dvayormitrayormadhye klezaM kArayitvA dUrato vivAdaM kurvantau tau dRSTvA manasi yA tRptiranubhUyate sa AnandaH / AzritajanAnAM bhAvanAM dRDhIkRtya svaM pratyAkRSati, pazcAtteSAM dhanasya sattAyAzcopayogaM vidhAya svamanorathaM yaH pUrayati sa guruH / gurujanAnAmazubhakAryeSvapi sAhAyyaM kRtvA svasvArthaM svepsitaM ca sAdhayati sa bhaktaH / yasya kathane vartane ca tucchatA'haGkAra uddhatatA ca dRzyate, tathA'pi yasya parito daza paJcadaza vA janA bhramaravannirantaramanti sa zrImAn / araNyaruditaM kRtaM zavazarIramudvartitaM sthale'bjamavaropitaM suciramUSare varSitam / zvapucchamavanAmitaM badhirakarNajApaH kRto dhRto'ndhamukhadarpaNo yadabudho janaH sevitaH // (kuvalayAnande) 45. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbA haravAsi munidharmakIrtivijayaH ismaraNam ) ......................................... navasArInagare 'madresA'nAma zAlA''sIt / tatra yadA'haM paJcamakakSyAyAM paThannAsaM tadA zAlAyAH prAMzupAlaH svayamevA''GglaviSayaM pAThayati sma / sa yathA svabhAvena kaThora AsIttathaiva bAhyasvarUpeNA'pi kaThoro dRzyate sma / sa ApAtato baka (gUrjarabhASAyAM 'bagalo') iva pratibhAti sma / tatassarvaividyArthibhissa prAMzupAlo 'bagalo' ityaparanAmnaivopalakSyate sma / yadyapi asau prAMzupAlo 'bagalo' ityaparanAmnA kriyamANaM svakIyamupahAsaM kathaJcid jJAtavAnAsIt, tathA'pi pramANAbhAvAt sa vidyArthino daNDayituM na zaktavAn / ekadA kakSyAyAM pAThayatA tenA'haM pRSTaH- "Coat' iti zabdasya gUrjaraparyAyaH . kaH ? pratyuttaramajAnantrahaM tUSNIM sthitavAn / tadA samIpasthitena mitreNA'sphuTazabdaiH sUcitam- 'Dagalo' iti / mayA 'bagalo' iti zrutaM, tato 'bagalo' ityuktavAnaham / tacchrutvaiva 'svakIya upahAsa eSa' iti manyamAnasso'tIva kupito jAtaH / kSaNenA'vicAryaiva tena rabhasA mama kapole paJcasaptAzcapeTikA dattAH / itassarve'pi vidyArthina uccairahasan / tato muhurme kapole paJca capeTikA dattAH / pazcAt samIpasthitAnAM bAlakAnAmupari capeTikAprahAraH prArabdhaH / tatassarve'pi vidyArthino hasantassvAsanAdutthAyetastato'dhAvan / sarvatra kolAhalo jAtaH / evaM paJcadaza kSaNA vyatItAH, tathA'pi kakSyAyAM zAntirnA'bhavat / ante yadA vikhinnamanasA tena prAMzupAlena viMzatividyArthinaH kakSyAyA bahiniSkAsitAstadaiva vargasamayaH samApta: tato'tIva kopena muhurmuhurmI pazyannasau vakradRSTyA kakSyAyA bahirgacchannAsIt tadaiva sarve'pi vidyArthino 'bagalo-bagalo' ityuccairArATi kurvantaH parasparaM tAlikA dadatazca hasanti sma / ahaM tu kapolasyopari punaH punarhastaM prasArayan tUSNIM sthitavAn / adyA'pyetatprasaGgaH smRtipathamAyAti tadA vAraM vAraM hasAmi / ...... 46 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA kathAnAyam (1) sa viveko ya: zAntikRt muniratnakIrtivijayaH 'vinsTana lenArDa spensara carcila' (1874-1965) - 'carcila' iti laghunAmnaiva sa jagati vikhyAta AsIt / briTandezasya pradhAnamantritvena yadA sa citastadA dvitIya vizvayuddhaM pracaladAsIt / paristhitistu viSamA vikaTA cA''sIt / ) etAdRzi samaye svarASTrasya vijayArthaM saGketamekaM sa pradattavAn - 'V For Victory' iti / yazca pazcAt taddezasya svAbhimAnasya cihna jAtam / hiTalarasya bhayaM tadA sarvatra prasRtamAsIt, kintu, prajAsu tena dhairyaM nirbhayatvaM ca prasAritam / svavaktRtvakauzalena tena prajAsu sAhasaM saJcAritam / ___ I.sa. 1945 tame varSe carcilasya pakSaH parAjito'bhavat / parantu I.sa. 1951 tame varSe punaH sa pradhAnamantritvena citaH / I.sa. 1955tamavarSasya eprilamAsasya 6 dinAGke'svasthatAkAraNAt pradhAnamantripadAt sa tyAgapatraM dattavAn / rAjanaitikakAryebhyaH sa nivRtto jAtaH / tadanu ca sa daza varSANi yAvajjIvitavAn / nivRtteretaM samayaM sa dhAmikagranthAnAM paThanenodyAnakarmaNA ca yApayati sm| ekadA tasya mitraM taM mIlitumAgatam / tadA carcila udyAna ekatra kSupaM ropayannAsIt / sa vayasyastaM vartamAnakAlInaM rAjanaitikapravAhamanulakSya praznAn kRtavAn / tadA carcila uktavAn -- 'mitra ! asminnudyAnakarmaNi bahvAnandamanubhavAmi kila !' iti / .. 'kintu, bhavate'haM kiJcit praSTumicchAmi' - mitramuktavat / 'mAM praSTumicchati bhavAn ? tarhi prathamaM tAvadudyAnakarmaviSayakamaparaM ca nityamahaM bAibalagranthaM paThAmi, tamadhikRtya ceti viSayadvayamevopalakSya kimapi praSTumarhati bhavAn' - iti carcilamahAzaya uttaritavAn / 'na hi, ahaM tu bhavAdRzAya kuzalarAjanItijJAya rAjanItiviSayakameva praznaM / 47 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartumicchAmi' - iti sa vayasyaH svajijJAsAM prakaTitavAn / kintu carcilamahAzaya uktavAn - 'vayasya ! rAjanItikSetrAdahaM nivRtto'smi / mama tatkAryaM tu sampannaM jAtam / nA'styadhunA mama tatkSetre kA'pi ruciH / idAnIM tu zramaH prArthanaM cetyeva mama jIvanakAryamasti' iti / (2) anukaraNIyo nyAya: ___ samrATa sikandara ekadA''phrikAdeze kasmiMzcid rAjye gatavAnAsIt / (60 tacca rAjyaM vanapradeze bahudUraM sthitamAsIt, suvarNamapi tatra vipulapramANamAsIt / yadA sa tatra prAptavAMstadA tatratyA janA upahArarUpeNa suvarNaM gRhItvA taM niriikssitumaagtaaH| kintu sikandarastAn pratyuvAca -- 'nA'haM bhavatAM vaibhavaM nirIkSitumAgato'smi / suvarNena nA'sti kimapi mama prayojanam / ahaM tu bhavatAM jIvanasya rIti nIti ca draSTumAgato'smi' iti / sarvaM pazyan san sa mukhyanyAyAlayasamakSamAgatavAn / tatra ca nRpatiAyArthamAgatAn nyAyaM zrAvayati sma / yAvat sikandaro'ntaH praviSTastAvadabhiyuktaH kazcidAgataH / sa uktavAn - 'rAjan ! mayA busabhRtA gauNyekA krItA''sIdetajjanasakAzAt / gRhaM gatvA yadA mayA sA goNI samudghATitA tadA tataH suvarNasya katicana khaNDAH prAptAH / mayA tu kevalaM busameva krItaM na tu suvarNamataH suvarNakhaNDopari nA'sti mama ko'pyadhikAraH / satyaM kila ? busaM mama, na suvrnnm| kintveSa janastat svIkartuM sarvathA niSidhyati / nyAyadRSTyA tu suvarNoparyasyaivA'dhikAraH kintveSa nA'GgIkaroti, ato bhavAnevA'tra pramANam' iti| vicitramasyA''vedanaM zrutvA sikandaraH sAzcaryaM taM nirIkSitavAn / tAvat prativAdI babhASe - 'rAjan ! mamA'pi kiJcicchRNotu tAvat / mayA tu goNI vikrItA, atastatra ko nAma mamA'dhikAraH ? yadapi goNItaH prAptamanena tasya svAmitvaM tvasyaiva na mama, ato nA'haM tad grahISyAmi / busaM yathA'sya satkaM tathA svarNamapi, yatastadapi goNIta eva prAptam / eSa mamA'bhiprAyaH / antato gatvA bhavAneva pramANam' iti / 48 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sikandarastvetAdRzaM vAdaM zrutvA kiMkartavyavimUDha ivaiva saJjAtaH- 'are ! | mama deze tu parakIyamapi svAyattIkaraNe sarve'pyutsukA udyatAzca vartante / kintvatra tu viparItameva dRzyate / ' kIdRzaM nirNayaM nRpatiratra zrAvayiSyatIti jJAtuM sa utkaNThito jAtaH / tAvannRpatirvAdi-prativAdinAvuddizya pRSTavAn - 'kiM bhavatoguhayoH putraputryau staH ?' ubhAvapi 'Am' iti pratyuttaraM dattavantau / prativAdino gRhe yuvA putra AsIt, vAdinazca gRhe tasya putryAsIt / 'yadyevaM, nyAyaH sukaraH zobhanazca bhaviSyati' - rAjA'vadat / 'vAdinaH putryAH pariNayaH prativAdinaH putreNa saha bhavatu / pazcAt tat svarNaM putryai dadAtu / / atha nA'sti ko'pi praznaH, eSa me nirNayaH' - nRpatiruvAca / . ubhAvapi saharSaM tadaGgIkRtavantau / etAdRzena nirNayena cakitaM sikandaraM dRSTvA nRpatiH pRSTavAn - "kiM kA'pi kSatirasti mama nirNaye, anyAyapUrNo vA'yaM nirNayaH, yena cakito'sti bhavAn ?' 'naivam, naivam, nA'sti kA'pi kSatirnA'pyanyAyapUrNo'yaM nirNayaH / kintu yadi mama deze kimapyetAdRzamupasthitaM syAt tarhi - 'ubhayorapi zirazchedaM kRtvA suvarNa rAjyAyattaM karaNIyam' - etAdRzo nirNayo mayA zrAvitaH syAt' iti ) sikandara uktavAn / tasya sAmrAjyasyaitAdRzImanyAyapUrNAmatyAcArapUrNAM ca paddhatiM zrutvA''zcaryamanubhavatA AphrikAdezIyanRpatinA prazna eka samupasthApitaH - 'rAjan ! bhavato deze kiM sUryamudeti vA ? meghapatiH kiM vA varSati tatra ?' samrADuktavAn - 'Am-Am ! udetyeva nityaM prAtaHkAle sUryaH, varSatyapi ca yathAsamayaM meghapatiH / kintu kimetAdRzA praznena ?' nRpatirabhASata - 'bhavato deze ye pazu-pakSiNo nivasanti, teSAM kRta eva sUryaH prakAzamAnaH syAd meghapaGktizca varSantI syAt / yato yatraitAdRzo'nyAyaH pravartate tatra tAdRzInAM prajAnAM kRte tu sUryasyodayo meghAnAM ca varSaNaM nA''vazyakameva' iti / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) na bhAgyAdadhikaM kizcit . ekadA kRSIvala ekaH svagRhAt kSetraM prati gacchannAsIt / mArge tasya prativezI vayasya icchArAmo militaH / ubhAvapi parasparaM vArtayantAvagre calitau / madhyemAgaM bhagavAnadAsa uktavAn - 'icchArAma ! adya pratyUSakAle'haM svapnamekaM dRSTavAn .. 'IzvareNa gRhapaTalaM bhittvA dhanasya vRSTiH kRtA' iti| ___etacchrutvA icchArAmo'pi - 'are ! bho ! mayA'pi tadaivA'dya svapno dRSTo yad- kRSikAryakAle kSetrAt suvarNamudrAbhRto ghaTa eko mayA prAptaH' iti vitathamevoktavAn / tasyaitatkathanaM zrutvA bhadraprakRtirbhagavAnadAso'pRcchat - 'icchArAma ! kiM svapnAH kadApi phalanti khalu ?' 'tattu na jAnAmyaham, kintu pratyUSakAle dRSTaH svapnaH phalatyapIti lokoktirasti'- iti icchArAmaH pratyuttaritavAn / 'kadAcidAvayoH svapnau yadi phaladAyinAvabhaviSyatAM tarhi satyamevAvAM dhanavantAvabhaviSyAva'- iti bhagavAnadAsaH svakIyaM bhAvaM prakaTitavAn / tajjJAtvA icchArAmaH kevalaM smitenaiva pratyuttaraM dattavAn / evaM kramazastau svasvakSetraM prAptavantau / atra bhagavAnadAsaH kSetraM gatvA sarvaM sajjIkRtya halena yAvat karSaNamArabdhavAMstAvat khan n n ''' iti dhvanistena zrutaH / sa nirNItavAn yad bhUmirantarbhAgAdevaiSa dhvanirAgato yatastasya halamagre nA'pasarati sma / halaM bahiH karSayitvA sa tatra pazyati / tAmraghaTa ekastatra vidyamAna AsIt / sakutUhalaM sa taM bahiniSkAsitavAn / ghaTasya bhAreNaiva tenA'numataM yadantaH kimapi vidyate eva / kintu ghaTamukhaM pihitamAsIditi tatra kimastIti tu na jJAtavAn saH / - - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTaM dRSTvA sa svapnavArtA smRtavAn yad - icchArAma etAdRzaM svapnaM dRSTavAnAsIditi / ghaTaM tatraiva muktvA sa jhaTiti dhAvanniva icchArAmasya kSetraM gtvaan| / tatra taM dRSTvA, dUrAdeva- icchArA'''ma ! bho ! icchArA'''ma ! - ityaakaaritvaan| (M kimasti re ! kimevaM tArasvareNa vadasi ? - icchArAmo'pRcchat / tAvat / samIpamAgatya- 'bhrAtar ! tvatsvapnaH satyaH saJjAtaH / karSaNakAle mama kSetrabhUmereko ghaTaH prAptaH / tvameva tasyA'dhikArI yata etAdRzaM svapnaM tvameva dRSTavAnAsIH / atastvameva taM gRhANa' - iti bhadrabhAvenoktavAn / tacchrutvA icchArAmazcintayati - satyamevaiSa bhagavAnadAso mUryo'sti, yato'satyamapi mama svapnakathanaM satyamivaiva matvA dhanasambhRtaM ghaTaM mahyaM dAtumudyato'sti / bhavatu yadapyasti / alaM spaSTatayA - iti / evaM cintayitvA bhagavAnadAsaM pratyacakathat - 'satyam, satyaM kathayasi tvam / Agaccha, tvayA sahaiva tava kSetramAgacchAmi / ' evaM lobhAviSTa icchArAmastena saha gatvA ghaTaM svagRhamAnItavAn / atIvakutUhalavazAt tvaritameva ghaTamuddhATayituM prayatnAnAdRtavAn / mahatA prayatnena sa tamudghATitavAn / atyantaM harSAviSTa AsIt tadA saH / kintu yAvat so'ntaH pazyati tAvadeva tasya harSo bASpIbhUya vyapagataH / bhayAt tasya zarIraM vepate sma / tatra ghaTe vRzcikA Asan / jhaTityeva sa taM ghaTaM yathAkathaJcit punaH pihitavAn / tadanantarameva sa kiJcit svastho'bhavat / sa cintitavAn - 'ham ! eSa bhagavAnadAso mAmevaM vaJcitavAn kila ! / taM yogyaM zikSayAmyeva yena so'pi tat sadA smaryAt / etAn vRzcikAMstu tasyaiva gRhe nikSepsyAmi' iti / tasyAmeva ca rAtrau icchArAmo bhagavAnadAsasya gRhaM gatavAn / dvAraM pidhAya sa supta AsIt / ataH zanaiH sa tasya gRhasyoparitanabhAge, kamapi bhAgamavalambya saghaTo gatavAn / tatra ca zabdo yathA na syAttathA paTalaM bhittvA ghaTamukhamuddhATya tamadhomukhaM kRtavAn / patanasya zabdaM zrutvA supto bhagavAnadAsaH sahasA jAgRto'bhUt / tasya mastake'pi kiJcit patitamiti tenA'nubhUtam / tasya zayanIye, pArzvabhAge, paritaH sarvatra ca kiJcit patati sma / khan khan iti dhvanirapi jAyate sma / vAtAyanAt prasarati mande'pi prakAze tena dRSTaM yanniSkA varSanta Asan / eSa svapna uta satyamiti 51 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | nizcetuM kAMzcinniSkAn hastAbhyAM gRhItavAn / 'haM, nizcayena svarNasya vRSTirevaiSA' iti / vicintya hastadvayaM saMyojya netre nimIlya ca bhagavantaM prati pArthitavAn - 'he bhagavan ! paTalaM bhitvA tvayA svarNavRSTiH kRteti mayA dRSTaH svapnastvatkRpayaivA'dya phalito'sti / bahvanugRhIto'smi bhagavan !' iti / ___tasyoccaiH kRtAyAH prArthanAyAH zabdAn zrutvA icchArAmaH sAzcaryamadho nirIkSitavAn / tena dRSTaM yat tatra satyameva niSkA Asan / tad dRSTvA so'tyantaM khinnamanA jAtaH / lalATe hastamAsphAlya "hA ! hA ! kimetanmayA''caritam / avicAritamAcaritametat / yadyadhairyaM na kRtaM syAt tarkhetAdRzaM phalaM na prAptaM syAt / / adhairyeNa mayA sarvamapi nAzitam" - iti pazcAttApaM kRtavAn manasyeva / zanaizca tato'vatIrya gRhaM prAptavAn / kRtyAkRtyavido'pi dharmamanaso'pyanyAyato bibhyato'pyazlAghyaM puruSasya daivavazatastat kiJcidujjRmbhate / mAhAtmyaM vibhavaM kalA guNagaNaH kIrtiH kulaM vikramaH sarvANyekapade'pi yena parito bhrazyanti mUlAdapi // ( nalavilAsanATake) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA gRhasvAminIcaya nam munidharmakIrtivijayaH purA kila magadhAbhidho deza AsIt / tatra rAjagRhaM nAma nagaramAsIt / tasminnagare dhanAkhyaH zreSThI vasati sma / tasya dhAriNI nAma surUpA lAvaNyavatI ca patnIrAsIt / tayordhanapAlo dhanadevo dhanagopo dhanarakSitazceti catvAraH putrA aasn| yathAkAlaM te catvAro'pi putrA yauvanaM prAptAH / tatazca pitA zreSThinAM rUpavatIbhiH kanyAbhissaha tAn putrAn paryaNAyayat / anyadA piturmanasi gRhacintA saJjAtA 'etAsAM vadhUnAM madhye kA vadhUrme gRhabhAraM voDhA ? atastannizcetuM tAsAM parIkSA kartavyeti vicintya tena zreSThinA bhojanArthaM sarve'pi snehijanA AmantritAH / bhojanAnantaraM zreSThinA tebhyassarvebhyomUlyAni vividhAnyupAyanAni dattAni, pazcAt sa zreSThI tAbhyaH sarvAbhyo vadhUbhyaH paJca paJca zAlikaNAn dadau jagAda ca - 'yadA'haM kathayeyaM tadaite me dAtavyAH / zreSThina etAdRzaM vicitraM vartanaM vIkSya sarveSAM parivArajanAnAM citte AzcaryamabhUt / atha prathamA vadhUzcintayAJcakAra - 'satyaM khalu me zvazurasya buddhirbhaSTA, yena sarveSAM snehijanAnAM madhye paJca zAlikaNAn dattvA me'vamAnanaM kRtam / etaiH kiM me prayojanam ? yadA zvazuro yAciSyate tadA'nyAn dAsyAmI'ti / sA tAn zAlikaNAnujjhitavatI / atha dvitIyA vadhUH 'etairna me kimapi prayojanamasti tathA'pi zvazureNa dattAnAmeteSAM tyAgo nocita' iti cintayitvA sA tatkSaNameva zvazurasya prasAdaM matvA tAn zAlikaNAn bhakSitavatI / - tRtIyA vadhUrvyamRzat - 'prayojanaM vinA vyavahAranipuNo janako na kadA'pyevaM karoti' / atastayA te zAlikaNA rakSaNabuddhyA''bharaNasamudrake rakSitAH / 'kanIyasI vadhUrvyacintayat - 'mama zvazurazcaturassudhIzcA'sti / tataH kenacit kAraNavizeSeNaiva sa bAndhavajanAnAM samakSametAn paJca kaNAn dattavAn / atha eteSAM vardhanaM karaNIya'miti / sA tvaritameva svapiturgRhe tAn zAlikaNAn preSitavatI sUcitavatI ca - 'bhavadbhissvakSetre ete punaH punarvapanIyA varddhanIyA ce 'ti / mayA sUcite sati bhavadbhiH preSaNIyam / tairapi tatkathanAnusAreNaiva kRtam / 53 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha katipayavarSaiH punarapi zreSThinA svabandhujanA bhojanArthamAmantritAH / bhojanAnantaramekaikAM vadhUM samAhUya zreSThI pRSTavAn - vatse ! pUrvaM mayA ye zAlikaNA dattAstAn me'rpaya / tadA prathamA vadhUrgRhAntargatvA paJca kaNAnAnIya dattavatI, tAn dRSTvA zreSThI Aha naite mayA pUrvaM dattAH kaNAH, kintvete tu navInA bhAsante / tayoktaM - satyaM, te tu projjhitA mayA / zreSThI uvAca bhavatu / tato dvitIyAM vadhUmAhUya 'tanaye ! pUrvaM dattAn kaNAnarpaya mahyam' ityuktaM zreSThinA / sA'vocat - te tu mayA bhakSitAH / zvazurojagAda astu / tatastRtIyA vadhUH pRSTA / tadA sA svaprakoSThaM gatavatI / tatrA''bharaNasamudgake sthitAn kaNAnAnIya zreSTha dattavatI / Asan / -- AvazyakAH / kiM te evaite kaNA ye mayA pUrvaM dattA: ? zvazura uvAca vadhUruvAca AM pitar ! mayaite kaNA iyanti dinAnyAbharaNasamudrake rakSitA - - zvazurojagAda bADham / ante kanIyasIM vadhUmAhUya zvazuro'vocat - tvamapyAnayatu tAn kaNAn / vadhUruvAca - pitar ! kSamatAm / tatkaNAnAmAnayanArthaM tu bahavaH zakaTA zreSThI jagAda katham ? katham ? sA'vocat bhavatA ye kaNA dattAste tu mayA pitRgRhaM preSitAH / taiste kaNA me sUcanAnusAreNa svakSetre punaH punaH uptvA varddhitAH / ato'haM kathayAmi yattadAnayanArthaM bahuzakaTA upayoktavyA bhaviSyantIti / tasyA etAdRzaM cAturyayutaM vartanaM nirIkSya zvazurassarve'pi ca gRhajanAH prasannA abhUvan / prasannavadanaH zreSThI - "bhoH ! prathamayA vadhvA te zAlikaNA ujjhitAH, tatastAM gRhazuddhikAryArthaM niyojayAmi / dvitIyayA vadhvA te kaNA bhakSitA:, atastAM mahAnasAdhikAraM smrpyaami| tRtIyA vadhU rakSaNazIlA'sti, atassA gRhasya sAravastUni rakSatu / kanIyasI vadhUrnipuNA'sti, atassA gRhasvAminI bhavatu, tathA'syA AjJA sarvairgRhajanaissvIkArye" ti nirNayaM zrAvitavAn / etacchrutvA pUrvamudgatasyA''zcaryasya samAdhAnaM jAtam / 54 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA bodhakathA ) munidharmakIrtivijayaH (1) SapaaDADAARADADA kazcit sAdhako bauddhAdInAM naikAnAM gurUNAM samIpamaTati sma / evamevA''TamATaM sa ekadA kasyacid jhenaguroH sAMnidhyaM prAptavAn / mayA bahUni zAstrANi paThitAni kintu tRptirna jAtA, ato bhavAnapi kiJcidapi zAstraM pAThayatu yena tRptissyAt, ityuktavAn saH / - jhenaguru uvAca - upaviza / tena samIpasthitena ziSyeNa cAyapUrNa bRhatpAtraM caSakaM cA''nAyite / taccaSake ca cAyaM bhartuM prArabdhavAn / caSakaM yadyapi sampUrNaM bhRtaM tathA'pi guruNA takriyA na sthgitaa| atazcAyaM caSakAd bahiH patitam / / sAdhako'vocat - prabho ! kiM karoti bhavAn ? kiM bhRte caSake'pi cAyaM cha bhriyate? etattu sarvaM nirarthakaM bhavati / jhenagururjagAda-kiM satyaM vadasi ? bhrAtaH ! yathA bhRte pAtre na kimapi bhriyate tathaivA'nekavikalpabhRtAya tubhyaM jJAnaM dAtuM na samartho'ham / ataH prathamaM tvaM hRdayaM vikalpazUnyaM kuru, pazcAdatrA''gaccheH / PAPADABADAADAARADADAPADABADASANAADARADARADARA PTETTENDVEDOEDOMETRIEVEDOETETD.ETTPOEM (2) ekadA buddhena paruSavacanairdevadatto niSkAsitaH / tadaikena jijJAsunA pRSTam- aho ! bhavatA'pi krodhaH kRtaH ? buddho'vocat - mayA krodho na kRtaH, kintu tasyopayogo vihitaH / __ jijJAsunA vyAkRtaM - ko bhedo'tra ? " buddho jagAda - kenA'pi vaidyarAjena kaTukaM tiktaM cauSadhamupayujyeta tadA A kiM so'pi kaTukaH tiktazca bhavet ? jijJAsunA gaditaM - 'na' iti / buddhaH prAha- mamA'pyevamevA'sti / krodho mayauSadharUpeNaivopayuktaH, ato va naitAvanmAtreNA'haM krodhI syAm / - 55 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA prayAti sAttvikAnAM hi daivamapyanukUlatAm // munikalyANakIrtivijayaH asti kila zatazo dhanadaiH sahasrazaH pArijAtairlakSazazcoccaiH zravobhirapahastitasurapuraM kAmpIlyapuraM nAma puravaramatra bhArate / janAstvatratyA vaidagdhyena vibudhA api sucaritairativibudhAH / tathA rUpa - lAvaNya- -saundaryAdibhirapsarastulyA apIhatyA yoSitaH zIla- lajjAdibhirguNairatyapsarasaH / athA'tra nagare vasantadevo nAma vaNikputro nivasati sma / sa sarvAsvapi kalAsu pravINo'pi tadupariSTAd dharmakalAyAmapi nipuNo niratazcA''sIt / samAsAditanavayauvano'sau kadAcidacintayat 'pitrA'rjitA lakSmIhi bhaginItulyA bhavati / kathaM sopabhujyate ? mayA tu svayameva dezAntarAn gatvA prabhUtaM dhanamupArjanIyaM, tena caihika-pAralaukikakAryANi kRtvA kundAvadAtaM yazo'pi samupalabdhavyam' iti / ataH pituH kiJcinmUladhanamupAdAya sa jayantIpuryAM yayau / tatra ca vaNikkalayA vAkkauzalena ca sa prabhUtaM dhanamupArjayat / prathamaprayale eva mahAntaM lAbhaM prApyA'tIva santuSTo'sau 'punarapi dhanenA'nena vyavasAyaM kariSyAmIti vicintya tatraiva nagaryAM punarapi vyavahAramArabhata / evaM ca vyavahArAdi kurvatA tatra puryAM kecana vaNikputrAstasya maitrIbhAvamupAgatAH / athA'nyadaiteSAmeva mitrANAmanurodhataH so'STamIcandrotsave ratinandananAmodyAnamagacchat / tatra ca bahavo nAgarA nAgarIyutA yadRcchayA viharanta Asan / ayamapi ca sasuhRt sanarmAlApaM ca itastato bhrAmyannekasmin latAmaNDape sakhIbhiH saha khelantIM kanyAmekAM dRSTvAn / tasyAH saundaryaM lavaNimAnaM maugdhyaM ca dRSTvA'devo'pi vasantadevo deva ivA'nimiSanayano'bhavat / sahasA ca tasyA api locanagocaro'yamabhavat / tasyA api dRSTirvasantadevasAkSAtkAreNa snigdhA'bhavat / tadA vasantadevaH svamitraM priyaGkaraM pRSTavAn 'keyaM yuvati: ? kasya vA suteyam ?' tenA'pyuktaM 'eSA tu kesarA nAma, paJcanandizreSThino duhitA'sti / 56 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA'smAkameva suhRdo jayantidevasya svasA'sti / ' tata Arabhya vasantadevo jayantidevena saha gADhaM sauhRdamArabdhavAn / idameva ca sauhRdaM dvayoH parasparaM sadmagatAgatanibandhanamapyabhavat / anyadA vasantau jayantidevo vasantadevaM svagRhe nyamantrayat / so'pi ca / 2 sAdaraM sasambhramaM ca tannimantraNaM svIkRtya tadgRhaM prApa / yadA sa gRhAGgaNaM prAptastadA tena kusumacayaiH kusumAyudhaM pUjayantI kesarA dRSTA / nayanakumudakaumudIM tAM nirIkSitavatastasya nayane utphulle jAte mukhaM ca vikasvaraM saJjAtam / / ito jayantidevo'pi vasantadevaM saharSa pravezya puSpamAlAdibhiH satkRtavAn / tadaiva kesarA'pi taM sAnurAgadRzA sambhAvitavatI / etena dvayorapi navarNanIyo harSaH saJjAtaH / enaM ca dvayorapi bhAvaM kesarAsakhI priyaGkarA lakSitavatI / iGgitA-. A kAravedibhirhi parasvAntaM sulakSameva nanu ! atastayA kesarAyai gaditaM - 'hale ! eSa tava bhrAtA'sya vasantadevasya ra satkArAdi karoti / tvamapi yathocitamasya satkRti vidhehi / ' / tadA yugapad vrIDA-harSa- bhayAdibhAvAnanubhavantyA tayA'pyuktaM - 'bhoH ! tvamevA'trA'rthe sujJA'si, atastvameva kiJcit kuru / ' tadA priyaGkarayA'GgaNasthapriyaGgatarumaJjarI kakkolakAdIni ca phalAnyAdAya vasantadevasammukhaM gatvoktam - 'sundara ! svAminI me hastAgroccitAnyetAni puSpANi phalAni ceSTadeyAnIti kRtvA bhavate pradatte / ' 'abhISTo'hametasyAH' iti vicintya saharSa svapANinA tena puSpa-phalAni gRhItAni / tato'GgalyA nAmamudrAM niSkAsya tasyai ca dattvA kathitavAn - 'bhadre ! . zobhanamidaM kRtaM tvayA / evameva sadA'pISTAnurUpameva vartitavyamiti tAM kathayeH / ' / 'avazyaM kathayiSye' ityuktvA sA'pi priyaGkarA kesarAbhyarNaM gatvA mudrAM / dattavatI dRDhAnurAgakandodbhedane vArisekavat tadvacanamapi zaMsitavatI ca / atha ca tasyAmeva rAtrau caramayAme kesarA vasantadevazca svapne ubhayoH parasparaM pariNayanaM dRSTavantau / etacca svapnadarzanaM tayovivAhAdapyabhyadhikamAsIt / / prAtaHkAle kesarA priyaGkarAyai svadRSTaM svapnaM kathitavatI romAJcitavapuzca tameva patIyAmyahamiti niveditavatI ca / tadA nikaTasthena purodhasA'pi 'tvadicchA phalIbhUtA - bhaviSyatyeve'ti sAziSA nigaditam / priyaGkarayA'pyuktaM - 'svAmini ! svapnena / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HE zukanenA'nena ca vasantadeva eva te bhartA bhvitaa| ataH shkungrnthirbdhytaa'miti| 5 1 tayA'pi zakunagranthibaMddhA / tataH priyaGkarA vasantadevamapi taM svapnaM kathitavatI / zrutvaitat vasantadevo'pi svasvapnasaMvAdAt tamarthaM siddhamevA'manyata / priyaGkarayoktaM - 'me svAminyA bhavate svAtmA prakalpito'sti / ato vivAhAya sannahyatAm / ' 'bhadre ! vidhinaivedaM vyadhAyi, athA'pi vidhireva sarvaM ghaTayiSyati / yato manuSyaghaTitaM kAryaM tu prAyaH kvacid vighaTate'pi / ' iti pratyuttarayan vasantadevo / rUpiNI niyatimiva tAM satkRtya vyasRjat / itthaM priyaGkarAdvArA pratyahamanyonyodantapIyUSapAyinostayoH keciddinA No vyatItAH / ___athA'nyadA svagRhe tasthivAn vasantadevaH paJcanandizreSThisadane vAdyamAnaM maGgalatUryaM zrutvA tatkAraNaM jJAtuM svakarmakaraM preSayAmAsa / tenA'pyAgatyoktam - 'adya hi kanyakubjanivAsisudattazreSThinaH putrAya varadattAya paJcanandinA svaduhitA, kesarA pradatteti vardhApanakRte tUryametad vAdyate / ' AkaryedaM mudgareNa tADita iva vasantadevo mumUrcha / etAvataiva priyaGkarA'pi tatrA''gatA, zItopacAraistaM svasthIkRtya samAzvAsitavatI ca yathA 'bhadra ! kesarA bhavate sandizati yat "pitrAdinopakrAntamidamAkarNya bhavatA sarvathA khedo na kaaryH|| yataste mamA'bhiprAyAnabhijJA atastairidaM vihitamasti / kintvahaM tu naiva vidhAsye tat / bhavAneva me bhartA bhAvI, nA'nyaH / anyathA tu maraNameva me gatiH / iyaM me pratijJA satyA mantavyA yataH kulInAnAM vacanaM na kadA'pi mithyA bhavati / " / aMto bhavatA'trA'rthe udvego na voDhavyaH' iti / etena prIto vasantadevo'pyUce - 'satyametat / na hi tAdRzaM svapnadarzanaM kulInAnAM vAk ca moghatvaM bhajate kadAcit / ato mamA'pIyameva sandhA yada yathAkathamapi kesarAmevodvakSyAmi maraNaM vA zaraNIkariSyAmi / ' etacca tatpratizrutaM priyaGkarA kesarAM gatvoktavatI / sA'pyetenA'tyantaM muditA'bhavat / tato dvAvapi parasparamudvAhopAyAnveSaNaparau kaJcit kAlamatyavAhayatAm / kintu bahUpAyasevanenA'pi tayoH kAryaM naiva sampannam / tAvatA'nyadA prAtaH kesarodvAhArthaM kanyakubjAd janyayAtrA'pyAyayau / etad dRSTvA nirAzo vasantadevazcintAjalanidhi Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimagno jAta: 'hA ! daiva ! anena yathArhasambandhAvijJAbhyAM pitRbhyAM kRtenA'nyodvAhena kesarA nizcitaM vipatsyate / athavA prathamameva tatpurastAdahameva mRtvA zAntaduHkho bhavAmi yena dagdhe piTakasannibhaM priyAmaraNaM na zrotavyaM bhavet / ' ato jhaTiti nagarAd bahirudyAnaM gatvA'zokataruzAkhAyAM ca pAzagranthi badhvA svaMtatra udbaddhavAn / ISadvaddhe eva ca tatpAze samIpasthanikuJjAt kazcit puruSa: 'mA bhoH ! sAhasaM kArSIH' iti pUtkurvan tatrA''gato'zokavRkSamAruhya ca pAzagranthi ciccheda / 'sundara ! kimidamAkRterviruddhameva bhavatA samArabdham ?' vasantadevaM samAzvAsayan sa pRSTavAn / vasantadevenoktaM 'bho ! daivahatasya mamA'nayA''kRtyA kimiti bhrAnto'si ? ahaM tu priyAvirahaduHkhAntakaraM mRtyuM prAptumatIvotsuka Asam / tAvatA ca bhavatA''gatya pAzagranthi nikRntatA'ntarAya eva vihitaH / ' tadA sa puruSastaM sAntvayannuktavAn - 'zAnto bhavatu bhoH ! tathA prathamaM vadatu, kiM tadduHkhaM bhavata ApatitaM yasya maraNamevopAyatvena bhavatA'GgIkRtam ?' tadA vasantadevastasya svadayitAvivAhAdivRttAntaM zaMsitavAn / zasyamAnaM duHkhaM prAyaH prazAmyatyeva nanu ! puruSeNoktaM- 'bho ! yadyapyevaM saJjAtaM tathA'pi vivekijanasyetthaM prANatyAgo naiva yogyaH / yato yadi vicAryate tadA bahava upAyA abhISTalAbhAya prApyante eva / bhavatkAryasAdhanAyA'pi santyevopAyo'taH kimarthamidaM prANatyajanam ? tathA yadyatropayo na syAt tathA'pi martuM tu naivocitam / yato mRto hi svAbhISTaM kathamavApnuyAt ? pazyatu, eSo'hamapyupAyAbhAvato nijAbhilaSitaM na prApyA'pi jIvAmi paryaTAmi ca / jIvanneva naro bhadrANi pazyati khalu !! vasantadevena pRSTaM - 'ko bhavAn ? kiM vA jAtaM bhavato jIvane ?' tenoktaM - 'kRttikApurAbhidhanagaravAstavyo'haM kAmapAlo nAma zreSThaputro'smi / yauvanamadena kasyA'pyakathayitvaiva dezAntaradidRkSayA nagarAnnirgato'hamekAkyeva / paryaTaMzca kadAcicchGkhapuraM nAma mahAnagaraM prApa / tatra ca tadA zaGkhapAlayakSotsavaH pracalati smetyahamapi tadIkSituM gata udyAne / bahavo janAstatra sammilitA Asan / ahamapItastato nirIkSamANaH paryaTAmi sma / tAvatA sahakAranikuJjAntaH krIDantI smarasahadharmiNIsannibhA nitAntazubhadarzanA caikA lAvaNyavatI kanyA mayA'valokitA / 59 . Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HE tAmavalokayato mama sAnurAgasyopari tayA'pi sAnurAgo dRkpAzaH prakSipto yena ra baddho'haM tatraiva cirAya sthitavAn / tatastayA svasakhIhastena me tAmbUlamapi dattaM yadoSTharAgasyeva manorAgasyA'pi nibandhanaM jAtam / atha tAmbUlamAdadAnasya yAvanmama cintA jAtA yadatra kRtapratikRtiravazyaM ra kartavyA, tAvataiva kutazcidapyeko madamatto mahAgajaH svIyAH sarvA api ko pAdazRGkhalAstroTayitvA''lAnaM conmUlya dhAvitaH saMstatraivA''gataH / aGkazahastA ra vihastA hastipakA yAvattaM hastagataM kuryustAvat sa sarvAnapyapahastayan tameva 'cUtanikuJjamAsasAda / karAlakRtAntamivA''patantaM taM dRSTvA tasyAH kanyAyA nikhilo'pi paricchadaH khilIbhUya palAyanaM kRtavAn / bhaye ghupasthite sarvasyA'pi Atmaivopari nanu !! sA punastataH palAyitumakSamA bhayena vepamAnA tatraiva tasthau / atha mattamataGgajastAmekAkinI dRSTvA garjAravaM kurvan yAvacchuNDayA''datta tAvataiva mayA lakuTena sa pucchopAnte'tADyata / ataH pRcchaspRSToraga iva ruSTaH sa tAM muktvA mAmAkAntuM vvle| ahaM tu taM kathamapi vaJcayitvA tAM kanyAM - - cA''dAyA'nyatra gatavAn / tata ekasmin nirupadrave deze tAM muktavAn / kintu sA - mAM svahRdayAnnaiva mumoca / tAvatA tatparijano'pi tatra samAyAtastAM ca nirApadaNO makSatAGgIM ca dRSTvA bandIva mAM prazaMsitavAn / tannAmA'pi mayA tadaiva madireti - jJAtam / tataH sA punarapi sakhIbhistatraiva sahakAravanakhaNDe nItA / atha daivAt punarapi kutazcid gajacItkArAH karNapathaM samAgatAH / ataH sarvo'pi tatparijano bhItaH san dizo dizaM palAyiSTa / sA'pi ca kvA'pi gatetyajAnAno'haM taddidRkSayA cirAya paryATa kintu sA na kutrA'pi dRSTeti zUnyasvAnto'trA''gataH / paraM nirupAyo'pi jIvAmyeva na punarmaraNAya prayate / / bhavatastu kesarAprAptyai upAyAH santyeveti kimiti bhavAn maraNaM vAJchati ? pazyatu bhoH ! zvaH prAtastasyA vivAho'sti nanu ! tIdya sA ratisamanvitaM manmathaM pUjayituM - kalpa iti - avazyamAgamiSyati / tattadAgamanapUrvamevA''vAM smaradevAlayAntaH pravizya nibhRtaM sAdhakAviva tiSThAvaH / yadA sA tatrA''gantA tadA tasyA veSamahaM grahISyAmi tatparijanena sArdhaM ca tadgRhaM yAsyAmi / mayi dUramapakrAnte sati bhavAnapi tAmAdAyA'nyato nirgacchet svecchAnurUpaM ca yatra kutrA'pi yAtumarhet / evaM ca bhavadicchA'khaNDitA setsyati / ' SEARCH 16 60 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idamAkarNya muditena vasantadevenoktaM - 'sundaro'yamupAyo bhavatA dazitaH, * kintu mama sukhAya yatamAno bhavAn vyasanagartAyAM patiSyatIti mahad bhayaM me / ' __ atha tadaiva samIpasthayA kayAcid vRddhabrAhmaNyA kSutaM kRtam / etadAkarNya kAmapAlenoktaM pazyatu bho ! bhavatsAhAyyakaraNena mameha vyasanaM naiva bhaviSyati pratyutA'bhyudaya eva bhavitA / yataH sAttvikAnAM sattvAnAM tu daivamapyanukUlatAM kI prayAti / ' tadA ca tatrasthena vRddhabrAhmaNenA'pyuktam - 'evametad bhoH !, nA'tra / sandehaH / ' vasantadevenA'pi tadvacaH pratipadya zakunagranthinibaddhaH / tatastau dvAvapi tato nirgatya purIM prAvizatAm / tatrA'zanAdi kRtvA punarapi sAyaMkAle nagarAd bahiH / 2 sthitaM smaradevakulaM gatvA smarapratimApRSThato nibhRtaM sthitau / kSaNAntara eva tAbhyAM maGgalatUryadhvaniH zruto'to nUnaM kesarA'trA''yAtIti se nizcitya hRSTau tau / sA'pi ca priyasamAgamaM mantraM smarantI tatrA''yayau / zibikAyAH samuttIrNA sA vimAnAdavatIrNA devIva zuzubhe / tataH priyaGkarAkarAt svarNamayIM / pUjAmupAdAyaikAkinyeva sA smaradevakulaM praviSTA taddvAraM cA''cAratvAt pinaddhavatI / ' tato manmathamUrtipurataH puSpapatrArgha prakSipya manmathAkrAntahRdayA sA prAJjalirevamabravIt- 'bhagavan makaradhvaja ! tvaM sadA sarveSAM citte bhavasi tatraiva ca vasasIti tadbhAvaM samyag jaanaasi| kintu sarvabhAvavido'pi tava he bhagavan ! - anabhISTena patyA mama niyojanaM kiM yuktaM vA? vasantadevaM vinA mama cittaM nA'nyatra kutrA'pi ramate / yathA viSakanyA patyustathA'nyaH patirapi me maraNAyaiva bhaviSyati / prabho ! vasantadeva eva janmAntare'pi me bhartA bhUyAditi prArthanayA sahA'hamantima basa namaskAraM karomi / ' evamuktvA sA''tmanaM toraNe udvadhya maraNAya vyavasitA tAvataiva vasantadevo * dhAvitvA pAzagranthi visUtritavAn / 'kuto'yam ?' iti sAzcaryA salajjA sabhayA ca sA vasantadevena samAzvAsya ' saprema gaditA 'priye ! eSo'haM vasantadevaste prANapriyo'smi yaM tvaM paraloke'pi * bhartRtvena smarAt prArthayase / ahamiha niSkAraNavayasyasyA'muSya mahAtmano buddhyA - tvAM jihIrghastavA'nAgatamevA'tra praviSTo'smi / ataH svasthIbhUya svanepathyamarpaya, 61 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yena tad dhArayitvA'sau vayasyaste parijanaM mohayaMstvadvadeva tvatsadanaM gamiSyati / tataH stokakAlamatra gamayitvA''vAmapi dezAntaraM gamiSyAvaH / ' nizamyaitad harSa - rabhasa - lajjAdibhAvAn yugapadevA'nubhavantI svaveSaM kAmapAlAyA''rpayat / so'pi ca tat paridhAya kAmadevaM kusumAdinA'citvA ca nIraGgIpihitAnano dvAramudaghATayat / tatra sthitAM priyaGkarAmavalambya zanaiH-zanaiH sa yApyayAnaM gatvA parijanairalakSita eva tat samArohat, vAhIkAzca tadudvAhya paJcanandigRhaM prAptAH / nUnaM, suprayuktasya dambhasya brahmA'pyantaM na gacchati ! / tataH sa priyaGkarayaiva yAnAdavatArya vadhUgRhaM nItaH svarNAsane copavezitaH / tadanu 'kesare ! priyasamAgamaM mantraM smarantItiSThA'tra' iti sopahAsamuditvA nirgatA / ayamapi ca tadvacaso bhAvArthaM svAzayAnurUpaM gRhItvA kAma - ratisamAgamaM mantraM muhurmuhuH smarati sma / athetaH sA zaGkhapuravAstavyA kesarAmAtulasutA madirA'pi janyayAtrAyAM nimantritA tatrA''gatA''sIt / sA kesarAM draSTuM vadhUgRhamAgatA kesarAveSadhAriNazca kAmapAlasya purata upavizya saniHzvAsaM vaktumArabdhA 'hale kesare ! vidhyadhIneSu kAryeSu mA khidyasva / mayA zrutamAsId yat te vasantadevasaGgama evA'bhISTo'sti / ! mayA'pi preovirahavedanA'nubhUtA'sti / atastvAM samAzvAsayitumevedaM vacmi yad yathA'yaM vidhiH pratikUlo'nabhISTaM kurute tathaivA'nukUlIbhUyA'bhISTamapi karoti / kiJca sakhi ! tvaM tu dhanyaivA'si yasyAste priyeNa sAkaM darzanAlApaprabhRtIni bahuzo jAtAni / paraM mama vRttAntastu dAruNo duHzravazcA'sti / zRNu tAvat - asmAkaM nagarAd bahiH pravartamAne zaGkhapAlotsave ekadA'haM parijanaiH saha gatavatyAsam / tatra cA'zokapAdapAdhastAdekaM manaH sarvasvataskaraM pratyakSaM manmathamiva yuvAnamadrAkSamaham / taM ca dRSTvA'nurAgavatI saJjAtA'haM sakhIhastena tasmai ekaM tAmbUlaM preSitavatI / tenA'pi cA'haM sAkSAtkRtAntAdiva ghorAnmattavAraNAt svacAturyeNa parAkrameNa ca rakSitA / athaitAvatA punarapi hastinaH zaGkAyAM trastA'haM yAvat kiJcid gatvA punarAgatA tAvat sa vistIrNanabhasi vihaga iva kutracid gata eva / sasakhyA mayA bahvaviSTo'pi sa kutrA'pi nopalabdhaH / tataH prabhRtyahaM vRzcikadaSTA markaTIva sarvatrA'ratibhAjanabhUtA kathaMkathamapi varAkyeSA jIvAmi / tathA'dyayAvat taM svapne darzaM darzameva samAzvAsayAmi svaM, kadAcittu daivaprasAdena sa pratyakSo bhaviSyati / idaM sarvamapi rahasyaM tava duHkhaM laghUkartumeva zaMsitaM mayA / anyaM duHkhitaM dRSTvA duHkhinaH samAzvasanti nanu ! | 62 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma tadalaM khedena bhoH ! / anukUle hi vidhau svayaM preyomelanaM bhaviSyatyeva / mA dhairya - hAraya / ' zrutvedaM sarvaM kAmapAlena nIraGgImapasArya kathitaM, 'sundari ! eSo'haM tvayA yakSotsave dRSTapUrvaste priyo'smi / daivAnukUlyAd yathA'dyA''vayoH saGgamoH jAtastathaiva 'vasantadeva-kesarayorapi jAtaH / athavA'lamAlApavighnena / bhIti vimucya 5 kiJcinnirgamadvAraM darzaya yenA''vAmitaH palAyAvaH / ' tadA tayA'pi gRhodyAne pazcimadvAravartma darzitaM, so'pi ca samadiro nirgatya tato yatra vasantadeva-kesare gate AstAM tatraiva gatvA tAbhyAM sahaiva sasukhamavasat / sAttvikAnAM hi daivamapyanukUlatAM prayAtyeva nanu !! kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracita-triSaSTizalAkA-puruSacaritasya paJcama-7 parvaNaH paJcamasarge varNitAyA upakathAyA AdhAreNa saGkalitA kathaiSA / / TEACEBSI+ or yathA mukhyasya saundarya pratinimnasya no tathA / sUryAcandramasau vArisakrAntI klAntatejasau // (nala vilAsanATake) 63 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA vizvajyotiH ('jahA~ ArA') zrIyuto jayazaGkaraprasAdaH (saMskRtarUpAntarakAraH - DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH, es. II /330, rAjyazikSAsaMsthAnakAlonI, elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra., 211002) vidyate dAruNA nIravatA yamunAtaTIye rAjaprAsAde / kevalaM vAraM vAraM zrUyate zataghnInAM gaDagaDAyitamastrANAM ca jhaGkAraH / vRddho vizvezaH ('zAhajahA~') upadhAnAzrayeNa niSaNNo'sti, ekA ca dAsI kasyacidauSadhasya pAtraM gRhItvA tasthau / vizvezo'nyamanasko bhUtvA kimapi cintayati, zataghnInAM dhvAnena kadAcitkadAcit sahasA kampate / sahasA tasya mukhAd niHsRtam - 'naiva-naiva, api sa evaM kariSyati ? api vayaM rAjasiMhAsanAd nirAzA bhavema?' 'Am, avazyaM nirAzA bhavema / ' vizvezaH zira utthApya jagAda - 'kA ? vizvajyotiH ? api tvamidaM satyaM vadasi?' D vizvajyotiH (samIpamupagamya) 'Am, lokanAtha ! idaM satyamasti, hi vizvarakSakaH ('dArAzikoha') akarmaNyo bhavatputraH palAyitaH, kRtaghnazca nirbhayaH ('dilerakhA~') krUraM mayUrAsanamati ('auraMgajeba') mimela, durgaJca tasyA'dhikAre babhUva / vizvesaH "kintu vizvajyotiH ! api mayUrAsanamatiH krUro'sti ? api sa vRddhasya svapituH kiJcana sammAnaM na kariSyati ? api sa mayi jIvatyeva rAjasiMhAsanamadhiSThAsyati?' D- vizvajyotiH (yasyA locane abhimAnAzrujalaparipUrNe babhUvatuH) 'lokanAtha ! . anenaiva bhavataH putravAtsalyena bhavadIyeyamavasthA vihitA / mayUrAsanamatireko nArakIyaH pizAco'sti; ekaM zubhaM kAryaM vihAya tena kiM kartuM na zakyate ?' 64 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvezaH 'naiva vizvajyotiH ! evaM mA vada / ' vizvajyotiH 'Am, lokeza ! ahamevameva vadAmi / ' vizveNaH 'evaMvidham ? tarhi vizvajyotiH ! api zarIre'sminmugalaraktaM nAsti ? api tvaM mama kimapi sAhAyyaM kartuM zaknoSi ?' vizvajyotiH 'yathA''jJApayati devaH / ' / DvizvezaH tarhi mama taravAriM mama kare dhehi / yAvat sA mama haste vidyate, ko'pi mAM rAjasiMhAsanAt pRthak kartuM nA'rhati / ' Avezena saha vizvajyotiH - 'Am , lokeza ! evaMvidhameva bhaviSyati / ' ra ityabhidadhatI vRddhasya vizvezasyA'siM tatkare nidhAya tasthau / vizveza uttasthau, B praskhalya patitumArebhe, rAjasutA vizvajyotirnRpaM jagrAha, rAjasiMhAsanakakSaM prati ca ninAya / (2) B. - / rAjasiMhAsane vRddho vizveza upaviSTo'sti, varNakAvRtA vizvajyotizca nikaTa eva niSaNNA, kecana ca nAyakAH- ye tasmin kAle tatrA''san - sthitAH santi; vandinyapi tasthau / vizveze saGketayatyeva sA cirAbhyastaM svazabdaM vaktumArebhe / sadya eva tanmukhAt prathama eva zabde nirgate tacchiro'vapatya dUraM yAti ! sarve vismitA bhUtvA'pazyan / dhRtakavaco mayUrAsanamatiH svakhaDgaM karavastreNa proJchan purataH tasthau natvA ca nijagAda - 'zrImato dehasthitiM pratikUlAM zrutvA''tmano na prababhUva, ata upatasthau / ' vizvezaH (kampitvA) 'kintu putra ! etAdRzasya raktapAtasya kA'pekSA''sIt ? sadya eva pazya, vRddhAyA vandinyAH zavo luThati / hA! mayA'valokituM na zakyate / (kampitvA) api putra, mAmapi...' (ityetAvadabhidadhAno mUcchito bhUtvA''sanenA'vanato babhUva) / mayUrAsanamatiH (uccairdhvanitvA svasahacarAn) 'apasAraya tamapUtaM zavam / ' adhunA vizvajyotirAtmano na prababhUva, drutvA surabhi vAri ca nItvA vRddhapiturvadane prokSituM prArebhe / - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D. mayUrAsanamatiH (tatrA'valokya) 'aho ! keyamasti, yA vRddhaM mama pitaraM gRhItavatI? / (vizvezasya pArzvagAn) yUyamatIvA'ziSTAH, naiva pazyatha, priyasyA'smAkaM pituH kA dazA'sti ?, so'dhunApi paryaGke naiva zAyitaH / ' (mayUrAsanamatinA sAkaM sarve siMhAsanamanujagmuH / ) vizvajyotistAnevamagre pragacchato vilokya tvarayA kaTTAraM niSkAmya, haste ca rAjakIyamudrAGkitaM patraM nidhAyottasthau, uvAda ca - 'pazyatu, etadAdezamanusRtyA'haM yuSmAn AdizAmi yat svasvasthAne tiSThata, yAvadahaM dvitIyamAdezaM na prdishaami|' sarve tatpatraM dadRzuH / 'sarvairasya janasyA''dezaH pAlanIyaH, mameva ca D sammAno vidheyaH' iti tatra likhitamAsIt / sarve tadabhyarthanAyai natAH, svayaM mayUrAsanamatirapyavanataH, katipayakSaNAn sarve nistabdhAH jAtAH / sahasA mayUrAsanamatiruttanya tasthau, garjitvA covAca - 'gRhANemA mAyAvinIm, idaM sarvaM mithyA viplavo'sti, vayaM mahArAjaM vihAya kamapyanyaM nAGgIkurmaH / ' sarve tAM pratijagmuH / yadA saitad dadarza, tadA tatkSaNaM svavarNakaM parivartayAmAsa / - sarve ziro'vanamayAmAsuH, pazcAcca jagmuH / mayUrAsanamatiH sakRt punaH ziro bhI namayAmAsa, kiJcit prajalpyoccairuvAda - 'kA, vizvajyotiH, tvamatra katham ?' vizvajyotiH 'mayUraH, tvamatra katham ?' mayUraH . (pratyAvRtya svaputraM pratyavalokya) 'vatsa ! pratIyate rAjaduhituzcittaM kimapi vikRtamasti, anyathA'nayA nirlajjatayA'tra nA''gacchet / iyaM tvayA rkssyaa| vizvajyotiH 'mayUrasya ca mateH kimabhUt, yaH svajanakena sAkaM dhRSTatayA vyvjhaar...|' etAvadevA'bhihite tayA'dhunaiva rAjaputrastvaritaM tatkarAt kaTTAraM - niSkAmayAmAsa, jagAda ca-'ahaM vinayena vadAmi yad bhavatI prAsAdaM pravizatu, no cet.....' idamavalokya vizvajyotirAtmano na prababhUva / nArIsulabhasya vIryasyA'strasya ca, krandanasya nayanodakasya ca prayogaH tayA vyadhAyi, atIva dInatayA mayUramuvAda- - hdhhhhhhhhhhhhhh Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D. kiM mayUra ! tvayi kApi dayA na vartate ?' D. mayUreNoditam - 'dayA kathaM na rAjasute ! vizvarakSako yathA tava bhrAtA'bhUt, tathaivA'hamapi tu bhrAtaivA'bhUvaM, tarhi kathaM pakSapAta: ?' K- vizvajyotiH 'sa tu pituH nRpAsanaM naivA'pahartumiyeSa, tasyA''dezena zAsanasya - kArya sampAdayAmAsa / ' mayUraH 'tahi kimahaM tatkAryaM kartuM na zaknomi ? Am , alaM vivAdena / rAjasutA prAsAdaM yAtu / ' K vizvajyotiH kAtaradRSTyA mUcchitaM vRddhaM pitaraM pazyantI rAjasutAvedite mArge jagAma / (3) yamunAtaTe ekasmin prAsAde vizvezaH paryaGke niSaNNo'sti, vizvajyotizca / - tacchirodhAne upaviSTA / "tvaM kutra vastuM vAJchasi' iti mayUreNa yadA pRSTA, tadA tayA kevalaM hatabhAgyena vRddhena ca svapitrA sArdhaM vAsaH svIkRta, idAnIJca sA sAdhAraNadAsIveze / svajIvanaM hatabhAgyasya pituH saparyAyAM yApayati / sAmprataM taccharIre tAni bhAsurANi rAjakIyAni nRtyavastrANi na dRzyante, kevalaM zvetavastrANyeva prazAntasya tasya mukhasya zobhAM vardhayanti / taM rAjaprAsAdaM na D parita ekA zAntirdRzyate / vizvajyotiryat kimapi vastu tasyA abhUt, tatsarvaM / dInebhyaH pradadau, bahumUlyAn ca svAlaGkArAnapi sA na paridadhau / idAnIM saikA tapasvinyRSikanyeva babhUva / kSaNe kSaNe sA dAsI 'dhikSipati / tasyA AvAse kevalamAvazyakavastUni vihAya kimapi cA'nyad nA''sIt / / vRddho vizvezo niSaNNa eva netre unmIlya jagAd- 'vatse ! idAnIM kimapyauSadhaM nA'pekSyate, auSadhaM cezvarasmRtireva / sAmprataM tvayaitadarthaM na prayatitavyam / ' - vizvajyotI ruditvovAda - 'yAvaccharIramasti, tAvattadrakSaNIyam / ' __ vizvezaH kimapyanuktvA tUSNIM niSasAda / kiJcit kAlaM yAvad vizvajyotiH / / tasthau; tata uttasthau, auSadhasya kAcakUpIzca yamunAjale pracikSepa / ___ kiJcit kAlaparyantaM sA tatraiva sIdantI yamunAyA mandaM pravAhaM pazyati / sA ra 67 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - cintayAmAsa- yathaiva yamunApravAho'sti, tathaiva mugalasAmrAjyamapi; sa vizvezo'pi / R jIvati, kintu rAjasiMhAsane nopavizati / / asmin cintane sA tAvattasthau, yAvaccandrakiraNAstanmukhe na petuH / / (4) rAjaputrI vizvajyotistapasvinI babhUva / tasyA hRdaye tannaisargikaM tejo'dhunA - D naivA'bhUt, kintvekena divyena tejasA sA dIpyate / tasyA audArya pUrvato'pi vvRdhe| . dInAttaiH sArdhaM tasyA etAdRzI sahAnubhUtirbabhUva yajjanAH 'mUrtimatI karuNA' iti / tAmamanyanta / tasyA anayA gatyA pASANahRdayo mayUro'pi vicacAla / tasyAH / svAtantryaM yat parihRtaM babhUva, tat sA punrlebhe| kintu sAmprataM svAtantryasyopabhogAyA'vasara eva kutra babhUva ? pituH saparyAyAH kaSTAzritAn prati ca sahAnubhUtestasyA kAlo nA'vAzeSi / yasyAH sevAyAM dAsInAM zatAni karau baddhvA R tasthuH, sA svayaM dAsIva svapitaraM sevamAnA jIvanaM yApayAmAsa / vRddhasya vizvezasya ra saGkete sA tamutthApyopavezayati, kadAcit kadAciccA'valambya yamunAtaTaM yAvattaM nayati, tanmanaH prasAdayantI chAyeva bhavati / vRddho vizvezaH paralokaM jagAma / idAnIM vizvajyotiSaH kRte kimapi kRtyaM natra na vidyte| kevalamitastataH tasmin prAsAde vicaraNamapi zobhanaM na pratIyate / / tasyAH pUrvasmRtistAM bhUyo'pi santApayati / zanaiH zanaiH sA'tIva kSINA babhUva, rugNA'bhUt, kintvauSadhaM na jagrAha / zanaiH zanaistasyA rugNatA vRddhi yAtA, sthitizca zocanIyA jAtA, tadA mayUraH zuzrAva / so'pi soDhuM na zazAka / sa vizvajyotiSaM draSTuM jagAma / prAktane paryaGke, jIrNe prastare vizvajyotirniSaNNA'bhUt, kevalamekaM mandaM * zvasiti sm| mayUreNA'valokitam - sA vizvajyotiH, yasyAH kRte bhAratasya kimapi vastvalabhyaM na babhUva, rugNAyAM yasyAM vizvezo vyagra eva bhavati sma, . paraHzatA vaidyAH tadArogyArthamuTuktAzca bhavanti / sA vizvajyotirekasmin koNe K sthitA''sIt / pASANo'pi drudrAva, mayUrasya netre jalapUrNe saJjAte, sa jAnunopaviveza / vadanaM samIpaM nItvovAda - 'bhagini ! madarthamapi ko'pyAdezaH ?' Ahhhhhhhhhhhhhhhhhkk 68 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvajyotiH svalocane unmimela, ekaM patrakaM tatkare nidadhau, yad vinatena - mayUreNA'GgIkRtam / punazca pRSTam - 'bhagini, api tvaM mAM kSamiSyati ?' vizvajyotirunmIlitAbhyAM locanAbhyAM gaganamanudadarza / tadAnIM tAbhyAmekaM - divyaM jyotiH niHsarati sma, sA tadvadeva pazyantI babhUva / mayUra uttasthau, so'zrUNi pramArjayan patrakaM ppaatth| tatra likhitamAsIt - 'zAdaM vihAya ko'pi mama samAdhisthalaM na paridadhAtu, hi tRNAnyeva kevalamasmAkaM dInAnAM samAdhisthAnAmAcchAdanAni bhavanti / ' TTTTTTTTTTTTTTTTTY zubhA vA lokasya prakRtirazubhA vA sahabhavA pareSAM saMsargAna khalu guNa-doSau prabhavataH / apAMpatyurmadhye satatamadhivAse'pi mRdutAM na yAnti grAvANaH spRzati na ca pAthaH paruSatAm / / (nalavilAsanATake) 69 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banyathA mahAbhArate parazurAmasya pitRbhaktiH DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH vyAsapraNIte mahAbhArate bhagavataH parazurAmasya caritaM vistareNa vrnnyte|| |_tasya pitRbhaktiH suviditA'sti / atra sA mahAbhAratamAzritya saGkSapeNa prstuuyte| / bhArgavo jamadagniH (dra.- RgvedaH 3/62, 8/101, 9/65, 10/110, 10/167) vedAdhyayane ratastapasA devAn vazamAnayat / sa rAjAnaM prasenajitamadhigamya tatputrI reNukAM varayAmAsa / nRpastasmai tAM dadau / reNukAyAM jamadagneH paJca putrA jAtAH, teSu rAmaH paJcamo babhUva / kadAcid reNukA snAtuM gatA / nadyAM sabhArya krIDantaM citrarathaM vilokya sA tasmin anuraktA babhUva / tasyA mAnasaM bhAvaM vijJAya maharSistasyA vadhAya putrAn Adideza / tasya catvAraH putrAstadAjJApAlane zaktA na babhUvuH / tato mahAtapAH parazurAmamuvAca - 'imAM pApAM mAtaraM jahi / ' parazurAmaH parazumAdAya mAtuH ziro jahAra / tadanantaraM mahAtmano jamadagneH krodha upazAntaH / prasannaH sa parazurAmamuvAda'tAta ! mama vacanAt tvayA duSkaramidaM karma kRtam / dharmajJa ! kAmAn vRNuSva, ye tava manasi vrtnte|' parazurAmo'vadat - 'pitRpAda ! mama mAtA jIvatu / tasyA manasi mama vadhasya smRtirna syAt / sA mAnasapApAt sarvathA vimuktA bhavatu / mama catvAro bhrAtaraH svasthA bhavantu / yuddhe mama ko'pi pratidvandvI na bhavatu, ahaM ca dIrghamAyuH 4 prApnuyAm / ' maharSirjamadagnistasya sarvAn kAmAn pUrayAmAsa / ekadA kArtavIryaH samAgatya maharSe)madhenuvatsaM balAjjahAra, AzramasthAna mahAdrumAn ca babhaJja / parazurAmAya tatpitA sarvaM kArtavIryadurAcAraM nivedayAmAsa / rorudatI homadhenuM viSaNNaM ca pitaramavalokya kuddho rAmaH kArtavIryam upAdruvat / sa yudhi nizitairbANaistasya sahasrasammitAn bAhUn ciccheda / sahasrabAhoH sutAH parazurAmaM vinA'' zramaM vilokya maharSi jamadagni zarairjaghnuH / mRtyuvazaM pitaraM dRSTvA parazurAmo'tIva vilalApa / sa uvAca 70 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N "kiM tu tairna kRtaM pApaM yairbhavAn tapasi sthitaH / ayuddhyamAno vRddhaH san hataH zarazataiH zitaiH // " __ (mahA., Adi0 107/3) ___evaM sakaruNaM bahu vilapya sa pituH pretakAryANi cakre, sarvakSatrasya vadhaM ca pratijajJe / sa zastramAdAya kArtavIryasya sutAn hatavAn / ye ye kSatriyAH kArtavIryasya sutAnAM sAhAyyaM cakruH, te'pi tena hatAH / evaM trisaptakRtvaH pRthivIM kSatriyarahitAM kRtvA samantapaJcake teSAM raktena pitRRn tarpayAmAsa / tato yajJaM sampAdya mahImRtvigbhyaH sa dadau / parazurAmasya pitRbhaktirapUrvA'sti / AtaGkavAdasya nivAraNAyA'dya tAdRzAH NA putrA apekSyante / jayatu parazurAmaH / K Atmanyapatya-dAreSu prANeSu vibhaveSu ca / ito nRpaH ito raGkastulyA prItiyorapi // (nalavilAsanATake) 71 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjAzcAH ahaM vizvambharA munidharmakIrtivijayaH RAN pAtrANimanamohanaH vasantaH tilakA mandA jayantaH dIpikA meghanA AGglavaidyaH pitA putraH putravadhUH sakhI mitram mitrapatnI mitraputrI / 72 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (dRzyaM - 1 ) (abhraMliho ramaNIya ekaH prAsAdo'sti / tatprAsAdasya sarvA api bhittayo ramaNIyacitraiH suzobhitAssanti / tatra nitarAM sukhamanubhavantau dampatI vasataH / ekadaikasminnapavarake premAlApaM kurvantAvupaviSTau AstAm / ) tilakA priya ! kA'nyA mAdRzI bhAgyavatI ? vasantaH katham ? tilakA yattvAdRzo bhartA mayA prAptaH / vasantaH aho ! evaM tvahamapi bhAgyavAneva khalu ? tilakA satyam / tathA'pi priya ! striyAH kRte eSa viSayazcintanIyo'sti / yataH patnyA icchAmanicchAM sukhaM duHkhaM cetyAdikaM vicintya vyavaharan bhartA durlabho'sti / vasantaH (sasaGkocaM) priye ! parasparamanukUlIbhUya vyavaharaNameva dAmpatyajIvanasya sAphalyasya pradhAnaM kAraNamasti / kintu svArthIbhUya eva yadi vyavahriyate tarhi samastamapi jIvanaM klezamayaM bhavati / etena na kevalaM strI vA puruSo vA'pi tu samagramapi kuTumbaM klezaM duHkhaM ca prApnoti / tilakA satyaM satyam / mayA bahavo janA dRSTAH, ye satsvapi dhanAdyatanasukhasAdhaneSu nitarAM duHkhinaH santi / priyatama ! yataH prabhRtyahamasmin gRhe praviSTA tAvadArabhyA'dyaparyantaM 'kiM nAma duHkham' iti na jJAtaM mayA / bAhyavastuno'bhAvAd yaduHkhaM jAyate taduHkhaM tu sahyaM kSamyaM ca bhavati, kintu hRdayasyA'naudAryaM kArpaNyaM ca zaGkAzIlasvabhAvAvizvAsakaThoravacanAdikAraNAd yaduHkhamutpadyate tattvasahyamakSamyaM ca bhavati / etAdRzaM malinaM vAtAvaraNaM vidyate tadRhaM zmazAnamiva tathA rUpyakANAM koTirapi raja ivA''bhAti / (patyuraGke vadanaM saMsthApya rudatI) priya ! tava mAyA kevalaM sukhamevA'nubhUtam / ata eva kathayAmi - kA'nyA mAdRzI bhAgyavatI ? vasantaH (pRSThau hastaM prasArya, sabASpaM ) tilake! tilake! na kadA'pyekenaiva hastena tAlikA dIyate / yathA mama svabhAvastathaiva tavA'pi saralasvabhAvo hRdayaudAryaM 73 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartavyabhAnaM cA'pyetacchAnteH sukhasya ca paramaM kAraNamasti / ataH.... ' tilakA mama priyatama !..... (dvAre 'Tak Tak' iti dhvaniH zrUyate / ) tilakA kaH ? (ahamiti vadantI mandA pravizati / ) mandA (sakaTAkSaM) kiM yuvayorvArtAlApe pravezArhA vA'ham / tilakA avazyam, avazyam / Agaccha, Agaccha / vasantaH (sahAsaM) na, na / mandA (uccairhasantI) yadyAgaccheyaM tarhi kiM kariSyati bhavAn ? 9 vasantaH (hasan) ahaM bahirgamiSyAmi / (AsandaM darzayitvA) anopavizatu bhvtii| ra yuvAM dve sakhyau vArtAlApaM kurutAm / ahaM kAryAlayaM gacchAmi / (sa gacchati / ) tilakA kiM bahukAryavyagrA'si ? yena me gRhaM nA''gacchasi ? mandA na, na / mama Rtvijo dvAdazakakSyAyAM tathA zvetA dazamakakSyAyAM paThataH / 16- dinAGkato vArSikaparIkSA''rabhyate / ato bahirgantuM tvavakAza eva nopalabhyate / tilakA (sagarva) yasya santatissyAttasyaivaitAdRzI cintA syAt / ahaM tu nirbAdhaM sarvatra gantuM zaktA / mandA (sopahAsaM) re ! idAnIM tu sarvaM sundaraM bhAsate / kintu pazcAd bhAnaM bhaviSyati / tilakA asatyam / putraM vinaivA'dyaparyantaM jIvanaM vyatItam / na kadA'pi mayA duHkhmnubhuutm| mandA yadi putro na syAttarhi vRddhatve kaste sevAM kariSyati ? nA'nyo bAndhava AgamiSyati / anyacca tadA svargasukhAdapyadhikaM sukhamanubhUyate yadA pautra: svasyA'Gke ramate / teSAM 'lalla-manmanaM' zrotuM na zakyate, putraM vinA / tilakA (sadainyam) etattu bhAgyAdhInamasti / yataH putreSu satsvapi janakaH kArya karoti, ekAkI vasati, iti mayA bahuzo dRSTam / ataH..... 74 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " mandA (sakrodhaM) 'doSadarzanaM' tu manuSyasvabhAvo'sti / sa svadRSTyAnurUpameva cintayati, tadanurUpamevA'nyAnapi pazyati / (sopahAsam) aputravatI strI janeSu 'vandhyA' iti khyAti prApnoti / samAje zubhaprasaGge ca tAdRzyAH striyo mukhadarzanamapyazubhamapazakunaM ca vibhAvyate / kiM.... 59 tilakA (rudatI) maivaM vAdIH..... (paTIkSepaH) (dRzyaM - 2) (dInavadanA lalATopari hastaM saMsthApyA''sande tilakA''sInA / ) vasantaH (gRhe pravizan) priyatame ! priyatame ! kutra gatavatI ? tilakA hu~, huN| vasantaH kathamadya me svAgatArthaM sanmukhaM nA''gatavatI ? (hastaM gRhItvA) priye ! kiM jAtam ? kathamudAsInA'si ? (tilakA tasyA'Gke vadanaM saMsthApya roditi / ) vasantaH (sakhedaM) kiM jAtam ? kiM me gRhe duHkhamasti ? kiM kenA'pi ey te'vamAnanaM kRtam ? kiM gRhe'maGgalaM ghaTitam ? tilakA (rudatI) na, na kimapi jAtam / tava sAMnidhye kevalaM sukhamevA'nubhUyate / _(mukhamadhaH kRtvA) kevalaM.... vasantaH kevalaM kim ? vada, vada / tilakA putraci...ntA... (uccai roditi / ) vasantaH (sabASpaM) priye / yathA tvaM pIDyase tathaivA'hamapi pIDye / putraprAptyarthamadyAvadhi kiM kiM na kRtam ? kintu.... tilakA. etannA'smadadhInam, iti jAnAmyeva / kintvadya... (tamAliGgya puna 'roditi / ) vasantaH (tasyAH kezapAzaM hastena vimaya) satyaM vada / adya kimapyaghaTitaM ghaTitameva, anyathA tvametAdRzamAcaraNaM na kuryAH / aSTAdazavarSeSvapi tvayaivaM na kRtam / ataH priye ! satyaM vada / 75 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakA mama priya ! sA na strI kathyate yA putraM na vAJchati / ArAjJIkarmakarI nAsti tAdRzI kA'pi strI yA putraprAptyarthaM nirantaraM vyAkulatAM nA'nubhavet, na rudyAt, netastato'Tet, na ca prabhuprArthanAM kuryAt / aputravatyAH striyAH kRte suvarNaratnaracitaprAsAdaH, AbhUSaNAni, cInAzukavastrANi, koTirUpyakANi, pratidinaM miSTAnna bhojanaM caitAdRza AnandamayaH saMsAro'pi viSAyate / putrasya tulanAyAmetatsarvamapi tucchaM hInaM ca pratibhAsate / etAM manovyathAM na kevalaM soDhumapi tu jJAtumapi na zaktaH puruSaH / pratidinamasahyAmetAM manovedanAmanubhavAmyaham, ato'haM manasA sampUrNA bhagnA'smi, tathA'pi tava sukhArthaM zAntyarthaM ca tubhyaM naitAvatkAlamuktam / kintu... adya.... / vasantaH vada, niHsaGkocaM vada, maunaM kathaM prAptavatI ? tilakA (sabASpaM) vyatIteSu varSeSu bahuzaH parokSarUpeNa, kadAcit pratyakSarUpeNA'pi 'vandhyA' iti marmabhedakamazrAvyavacanaM ca zrutam / tena bahu duHkhamanubhUtaM, kintu tavA'mRtamayamadhurasamAgame sati taduHkhaM bASpIbhavati sma / kintu, priya ! dvayordinayorbahuzo'vamAnanaM soDhaM mayA / vasantaH (sakrodhaM) kena kRtam ? tilakA parahyo mamatAyA atIvA''grahavazAttasyAH putrasya vivAhamahotsave gatavatyAsam / yadA'haM tagRhe praviSTA tadaiva mAM dRSTvA mukhaM parAvartitaM tayA / sarve'pi gRhajanA 'vandhyA vandhyA, prathamaM kathamAgatA' iti parasparaM vadanti sma / etannizamya lajjitA'haM pratinivRttA tathA'pi mAmAhvayituM nA''gatA kA'pi / vasantaH (sakrodhaM) tavA'GgagatasakhyA'pyevaM kRtam ? dhanasyaitAdRza unmAdaH ? astu, samaya eva tAM bodhayiSyati / tilakA tato nivRttya mama bhaginyA gRhe tasyAH putrasya prathamaM mukhadarzanArthaM gatA / gavAkSe putraM gRhItvA sthitavatI sA'pyAgacchantIM mAM dRSTvA'nto gatvA putraM preGkhAyAM zAyitavatI / 'kutrA'sti bAlaH' iti pRSTaM mayA tadA soktavatI 'sa rAtrau na svapiti sma, deho na samIcInaH / adhunaivauSadhaM dattam / atassAmprataM na jAgariSyati' / mayoktam- 'tatra gatvA'haM mukhaM pazyeyamiti / 76. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " tadA 'na, na, sa jAgariSyati, rodiSyati' ityAdikaM vyaajvcnmuktvtii| tadA mamA'tIva khedo jAto hRdayaM ca bhagnaM jAtam / kiM putro nAsti, at| etAdRzamavamAnanaM sahanIyaM mayA ? . vasantaH (sabASpaM) hA, hA, svajanA apyevaM kurvanti ? dhik tAn / tilakA (rudatI) tato'pyadhikaduHkhadA ghaTanA jAtA / hyaH prAtaHkAle mandiraM gatavatyAsam / tadA mArga sammArjanaM kRtavatyau zUdrastriyAvapi mAM dRSTvA mukhaM parAvartya 'vandhyeyaM, vandhyeyam, asyA mukhadarzanAd dinamazubhaM bhaviSyati' ityavadatAm / evaM zrute satyeva manasi zUla iva tIvrAghAto lagnaH / vasantaH (sabASpaM) priye ! kiM karavANyaham ? tilakA adya ko'pi nirNayaH karaNIya eva / (sabASpam) itaH paramahametAdRza- mavamAnanaM soDhuM na zaktA / / vasantaH (sadainyaM) priye ! tvaM tu me prANavallabhA'sti / kiM na jAnAsi, mayaitadarthaM kiM kiM na kRtam ? aSTAdazavarSeSu jagati vidyamAnAnAM sarvAsAmapi devadevInAM pUjA kRtA, tatra saGkalpaH kRtaH, dAnaM dattam, upavAsAdikaraNena kAyaH zoSitazca / rAtrindivamavigaNayya putraprAptyarthaM sarvaM kRtam / naikamapi sthAnamavaziSTaM yatra na gato'ham / adyAvadhi yaddhanamupArjitaM tasya 80% dhanametadarthaM vyayIkRtam / priye ! vayaM hindavassmastathA'pi 'pIraphakIrAdInAM samIpamapi gatavAnaham / tena dattaM mantritaM jalamapi pItam, tena dattaM davarakamapi baddham / kintu... (sabASpaM) manoratho na saphalIbhUtaH / priye ! priye ! 'sarvaM bhAgyAdhInamasti' ityuktimanusRtya sasukhaM yathAvajjIvanaM jIva / tilakA (sakrodham) AjIvanametadavamAnanaM soDhuM na zaktA'ham / 'vandhyA' iti na, kintu 'saubhAgyavatI jananI' iti zrotumicchAmi / mama kRte'vamAnAdvaraM . maraNam / vasantaH (sabhayaM sadainyaM ca) priye ! kiM vadasi ? (tasyA hastaM gRhItvA sabASpaM) mama kiM bhavet ? tilakA yatkimapi syAt / putraM vinA jIvituM nA'haM zaktA / yadi me jIvitamicchati 77 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tahi anAthAzramAdapyekaM bAlakamAnayatu / vasantaH kiM, kim ? (stabdho jAtaH / tanmukhaM pazyan tUSNIM sthitavAn / svagataM putramohaH putravAJchA ca kiM kiM na kArayati ? satsu sukhasAdhaneSvapi svayameva svapAdopari kuThArAghAtena duHkhaM kaSTaM cA'nubhAvayati / svayaM tu duHkhI bhavatyeva, kintvanyAnapi duHkhinaH karoti / madhurasaMsAramAnandamayaM jIvanaM cA'pi viSamayaM klezamayaM ca karoti / dhik saMsAraM putravAJchAM ca / ) (paTIkSepaH / ) (dRzyaM - 3) (vasantaH kAryAlaye kAryarato'sti / tadA TrIna ! TrIna iti dUrabhASadhvanI raNati / ) vasantaH (dUrabhASAyantramunnIya) kaH ? manamohanaH (sadainyaM) jhaTiti tvaM gRhamAgaccha / vasantaH (sabhayaM) pitar ! kiM jAtam ? manamohanaH tilakA'kasmAdeva mUcchitA jAtA / vasantaH astu / adhunaivA'hamAgacchAmi / (zIghraM gRhaM pravizati / ) vasantaH (dhAvamAnastilakAyA vadane hastaM prasArya) tilake ! tilake ! pazya, ka AgataH ? (pitaramuddizya) bhavAnAGglavaidyamAhvayatu / ) manamohanaH putra ! sa idAnImevA''gamiSyati / __ (vasantastilakAyA vadanaM punaH punaH pazyan hastaM prasArayati / tadA tenopadhAnasya samIpe patitamekaM patraM dRSTam / tad gRhItvA paThati / ) mama prANavallabha ! hRdayaGgama ! vasanta ! kA strI mUrkhA syAdyA tvAdRzasya patyurmadhuraM sAMnidhyaM prApyA'pi maraNamicchet ? 'AdarzapatiH kIdRzassyAt', ityatra tvamevodAharaNam / adyAvadhi mayA na kadA'pi duHkhamanubhUtaM, nitarAM sukhamevA'nubhUtam , kintu bhAgyavazAnme gRhe ra 78 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 putro na jAtaH / tadA lokairmamA'vamAnanaM kRtaM, marmavacanairme hRdayaM viddham / tata etAdRzasamAje itaH paraM jIvituM na zaktA'ham / samAjasya kaThoranItervazAdevA'dya viSaM pibAmi / mRtyudvAreNA'haM janAn kathayitumicchAmi- 'putrajanma bhAgyAdhInamasti / puruSasya striyo vA zArIrikavaikalyAt kadAcit prasUtirnA'pi syAt, kintu tanmAtreNaiva na sA strI nindanIyA'darzanIyA vA bhavati / samAjasyaitAdRzaGkaranItivazAd mAdRzyo baDhyaH striyo maraNameva zaraNaM kurvanti' iti / priya ! yadi mamopari dRDhAnurAgassyAttarhi tvayA zoko na karaNIyaH kintu samAjasyaitAdRzIM duSTanItimapAkA jIvanaparyantaM prayatnaH karaNIyaH / evaM kRtvA mAdRzInAmanekAnAM strINAM jIvanaM rakSaNIyam / AgAmini janmani te melanamavazyaM bhavedityAzayA tvAmeva smarantI viSaM pibaami| ... tava priyA tilkaa| patraM vimadya tilakAyA vakSassthale mastakamAropyoccai roditi / ) vasantaH (sabASpaM) priye ! priye ! kiM... kiM kRtam ? kiM mayA.... manamohanaH (sabhayaM sAzcaryaM ca) putra ! kiM likhitam ? kathaM rodiSi ? (tadaivA''GglavaidyaH pravizati / nirIkSaNaM kRtvA viSApaharaM sUcyauSadhaM dattavAn tathaivA'nyopacAraM karotyAGglavaidyaH / ) vasantaH bho ! vaidyarAja ! kimeSA jIviSyati kila ? AGglavaidyaH avazyam ? kiyatkAlaM sAvadhAnena vartitavyam, tathA yathAvasaramauSadhaM deyam / vasantaH bhavatA mahAnupakAraH kRtaH / AGglavaidyaH na, na, etattu me kartavyamasti / astu, gacchAmi / zva aagmissyaami| manamohanaH (sadainyaM) putra ! kimarthametayaivaM kRtam ? kiM kalaho jAtaH ? vasantaH na / (patraM dattvA ) paThatu / manamohanaH (paThitvA) hA, hA, putracintayaivaM kRtam ! 79 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vasantaH (sadainyaM) pitaH ! yadbhUtaM tanna smaraNIyaM, kintvitaH paraM kiM karaNIyaM tadeva cintanIyamasti, yato yadaiSA svasthA bhaviSyati tadA punareSa prazna upasthito bhaviSyati / manamohanaH (kiJcidvicArya) dattakaputraH svIkaraNIyaH / vasantaH (piturmukhaM pazyan) azakyam / yatkimapi syAt kintu kadA'pyetatkArya na krissyaami| manamohanaH mA tvariSThAH / kiJcid vicArayatu / prazno gambhIro'sti / na kevalaM putrasya, api tvasyA jIvanasya prazno'sti / vasantaH (sakrodha) kiM putravihIno jano durbhAgI nindanIyo'darzanIyazca kathyate ? putrassyAnna vA tena jIvane kA bAdhA ? putrazUnyo'pyahaM sukhena jIvAmi, nidrAmyadmi c| 1 manamohanaH satyam / putro na sukhamAnandaM svarga vA dadAtyeva / paJcasu putreSu satsvapi janaka ekAkI vasati, kadAcid vRddhAzrame'pi gacchati ca / mRtyukAle naiko'pi putra upasthito bhavati, tadA sa pitA niHzvasiti- mama kule yadyazmAnassamajaniSyanta tadeva varamabhaviSyat, alaM putraiH, iti / putra ! etatsarvaM jAnAmi, kintu.... vasantaH tarhi kathaM putrAgrahaH ? Y. manamohanaH (sabASpaM) putra ! kiM kathayAni ? kiM mayA vArdhakye'pi 'putracintayA tilakA yatkimapi karoti vadati ca' ityetAdRzaM draSTavyam ! vasantaH (sabASpaM) pitaH ! maivaM vAdIH / (paTIkSepaH) shshshshshAt'fit (dRzyaM - 4) (tilakA palyaGke suptA'sti / vasanto dattakaputrassvIkaraNIyo na veti cintayannitastato'Tati / tasya haste vRttapatramasti / ) vasantaH (vRttapatraM paThan sadainyaM) pitaH! godharAnagare durghaTanA jAtA / ekasyaiva kuTumbasya dvau bAlakau vihAya sarve'pi janA mRtAH / 80 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |asanaanaananas manamohanaH (sakhedaM) hA, hA, pratidinametAdRzI durghaTanA ghaTate / bahavo janA mriynte| kintvadya tvazrAvyaM ghaTitam / dvivarSIyau bAlakau vihAya sarve'pi mRtAH / etAbhyAM bAlakAbhyAM kimaparAddham ? yenaitAdRzi laghuvayasyeva mAtApitabhyAM viyogo jAtaH ? (gaddasvareNa) tayoH pAlanaM kaH kariSyati ! ('TrIna, TrIna' iti dUrabhASadhvaniH zrUyate / ) vasantaH kaH ? jayantaH ahaM, namaste / vasantaH namaste / kuzalaM vartate ? jayantaH na, na / godharAnagare durghaTanA jAtA / kiM tvayA vRttapatraM paThitam ? tatraiko nikaTasvajana AsIt / ApatkAle sa eva me sAhAyyaM karoti sma / sa eva panyA saha mRtaH / tasya dvau bAlakau vihAya sarve snehijanA ) api mRtAH / vasantaH (sakhedaM) tayordvayorbAlakayoH kiM bhaviSyati ? jayantaH tatra gatvA mayA dvau bAlakau madgRhe evA''nItau / ahameva tayoH pAlanaM krissyaami| vasantaH kimahaM tayoH pAlanaM kartuM zaknomi ? jayantaH kiM ? spaSTaM vada / vasantaH mama putro nAsti / (sasaGkocam) ato'haM tau bAlakau dattakarUpeNa sviikrtumicchaami| jayantaH (kSaNaM vicintya) yathA bAlakayoH pitA matsakhA tathaiva tvamapi matsakhA'si / ato yadi tvaM tayoruttaradAyitvaM svIkuryAstahi me na ... kA'pi cintA'sti / kintu.... vasantaH- 'kintu' kim ? niHsaGkocaM vada / jayantaH (sabASpaM) tau matputrasamau staH / ataH.... vasantaH mitra ! cintAM mA kuru / "adyA''rabhyaitau matputrau" iti zapathaM / gRhNAmi / jIvanaparyantaM me prANavattayoH pAlanaM kariSyAmi / FFERHITH 81 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'Arag'rag'rag'rag' jyntH| astu / vasantaH idAnImeva tava gRhe AgacchAmi / (dUrabhASAyantraM muktvA samIpasthitasya pituH pAdayoH patitaH / ) pitar ! adya bhagavataH kRpA'smAkamupari saJjAtA / tena dvau putrau dttau| manamohanaH (saharSa) mayA sarvamapi zrutam / adhunaiva gaccha, mA vilambasva / (vasantastilakAyA vadanaM vIkSya gacchati / kSaNenaiva 'kAra' yAnena mitragRhaM gacchati pravizati ca / tadA jayanto dIpikA meghanA ceti sarve'pi cintAmagnA AsInAssanti / vasantaM dRSTvA) jayantaH Agaccha / Agaccha / (AsandaM darzayitvA) upaviza / vasantaH (sarabhasaM) bAlakau kutra staH ? jayantaH (zayanakhaNDaM pravizya) atrA''gaccha, pazya / vasantaH (suptau tau nirIkSyA'tiprasannatAmanubhavan) putra ! putra ! (iti vadan cumbati, punaH punazcumbati, AliGgati ca / nayanAbhyAM harSodrekAdazrudhArA pravahati / ) jayantaH mitra ! mitra ! bandho ! etau nayAmi / mitra ! putravat pA..la...nIyau / (roditi) vasantaH (saharSam) avazyam / (komalahastAbhyAM gRhItvA bahirgacchati, tadaiva meghanA dhAvamAnA''gatavatI / ) meghanA . pitaH ! bhrAtarau kutra gacchataH / jayantaH (saglAni) na, kutrA'pi na, atraiva staH / meghanA (vasantasya vastramAkRSya) pitRvya ! mama bhrAtarau kutra nayati ? (rudatI) mama bhrAtarau muJcatu, muJcatu / vasantaH putri ! mama.......(roditi) jayantaH (sabASpaM) putri ! etau tayormAtRgRhaM gacchataH / meghanA kiM tayoH pitarau anyatra vasataH ? 1 vasana 82 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayantaH (rudan) Am / meghanA pitar ! kathaM bhavAn roditi ? dIpikA (sabASpaM) putri ! bhagavatAmasmAkamupari kRpA nAsti, yad bhAgyavazAd labdhAvapi bAlakAvanyatra gacchataH / vasantaH meghanA jayantaH vasantaH (gRhaM pravizya, sAnandaM dhAvamAnaH) pitar ! pitar !... manamohanaH kim ? kim ? vasantaH pazyatu, pazyatu / (saharSam ) adya bhagavatA mahAnupakAraH kRtaH / (manamohanastau gRhItvA cumbati, AliGgati ca / sahasaivA'zrubinduH patati / pazcAd vasantastau bAlakau nItvA saharSaM prasuptAyAstilakAyA dvayoH pArzvayormuJcati / ) (meghanAmAliGgya) putri ! tvamapi mayA sahA''gaccha / (rudatI) na, na / mama bhrAtarau muJcatu / (meghanAmAliGgya, sabASpaM) mitra ! yathAvasaraM tau nItvA'trA''gamanIyaM tvayA / (vasantastau nItvA gacchati / tadA jayanto dIpikA ca roditaH, meghanA tu 'bhrAta:, bhrAtar' ityuccairArATiM kurvantI roditi / ) tilakA (mRdusparzamanubhUya) kim ? etat kim ? vasanta ! priya ! vasantaH (sAnandaM) kim ? tilakA (bAlakau dRSTvA ) kasyaitau ? vasantaH (saharSa) tava putrau ! tilakA (sAzcaryaM ) kiM... kiM... mama putrau ! katham ? vasantaH bhagavatA dattau / tilakA (sabASpaM) kiM satyametad ? (tau cumbati, punaH punazcumbati, AliGgati ca / kSaNaM hastaM pAdaM netraM vadanaM karNaM ca nirIkSate cumbati ca tadA sahasaiva harSAvezAnnayanAbhyAmazrudhArA pravahati / ) priye ! tilake! ma...ma... vasantaH 83 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakA (saharSaM dvAbhyAM hastAbhyAM bAlako unnIya) ahaM vizvambharA, na tu CH vndhyaa| itaH paraM mama kRte sarve'pi bAlakAH putratulyAssanti / vandhyatvamapi bhagavataH kRpA'sti / tatkRpayaivA'haM vizvambharA jAtA / " yadi mama gRhe bAlo'bhaviSyattadA me sarvamapi vAtsalyaM tasyoparyeva sthiramabhaviSyat, anyaM bAlakaM nirIkSya me citte dveSAdayo'pyudabhaviSyan / dharA sarvAnapi pAlayati / tasyAH kRte 'etanmama-etattave'ti bhedo nAsti, sarvamapi svakIyamasti, ato yathA sA dharA vizvaMbharA kathyate tathaivA'hamapi vizvambharA'smi / etatsaubhAgyamavAptuM na samarthAssarvA api striyaH, kevalamahameva / mAdRzI bhAgyavatI puNyavatI ca na kA'pi strI vidyate / pitar ! pitar !... vasanta !... vasanta !... (sabASpam) ahaM vizvambharA, ahaM vizvambharA / (paTIkSepaH) gkkkgttklygklrgy RANNARRA 84 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. raGgamazaH krItAnandam prA. abhirAjarAjendramizraH pAtrANi somaH (nagaranigamAdhikArI) maGgalaH (kazcinnAgarikaH) mahilA sammardAdanyatamaH sammardAdaparaH 5. 6. 7. 8. kRpAnAthaH pulisAdhIkSaka: 9. pati: giridharaH 85 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xekKoxeKKR NAKoxehKxeek XOXKR Heag krItAnandam prAtaHkAle dazavAdane mahAnagarazRGgATake vizAlajanasammardo'valokyate / kAryAlayaM jigamiSavaH prAyaH sarve'pi janAstatraiva puJjIbhUtAH / / somaH (sotkaNTham) bhrAtaH kiM jAtam ! kimarthamiyAn sammardaH ? maGgalaH (sodvegam) kazcinmRtaH / tatpatnI karuNaM vilapati, tadantyeSTiM sampAdayituM sAhAyyazulkaM ca prayAcate / somaH kutastya AsIdayaM janaH ? kiJcij jJAtaM na vA? hindurasti muslimo vA? hai maGgalaH (vihasya) bandho ! sarvamahameva bhaNiSyAmi cettvadarthaM kimavazekSyati ? gaccha tAvat / nirbharaM jJAtuM yatasva / (iti zanaiH pratiSThate) hu~ : vikSipto'yaM pratibhAti / mukhoddhATane'pi kaSTamanubhavati / yadA svayaM kvacinnirjane mariSyati tadA jJAsyati / (Atmagatam) vikSipto'hamapi yadevaM bhaNAmi / are yadi mariSyatyeva tadA kiM jJAsyati ! mRte sati ko'vakAzo jJAnasyA'nubhavasya vA ? (iti mandaM hasati) bhavatu, svayameva gatvA pazyAmi kiM ghaTitamatra ? (sammardamatikAmyan ghaTanAsthalamupaiti / vilapantIM mahilA pazyati) mahilA (krandantI) Aha re daiva ! samprati kva yAmi ? kaM sAhAyyaM yAce / hA nAtha ! mAmekAkinI vihAya kva pradruto'si ? 51 somaH bhoH kathamayaM mRtaH ? (iti pRSTvaiva svamUrkhatAmanubhavan) somaH MOOK 9.Kin HOMOK MEROK - 86 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oXeroMOM kazcidasAdhyaroga AsIt ? anyat kAraNaM vA ityahaM pRcchAmi / Fx mahilA aye bhadra ! mRtyorapi kimapi kAraNaM bhavati ? avasare samupasthite / eva sarvo'pi mriyate / somaH yuktamAha bhavatI / kutassamAgatA'si ? mahilA rAjasthAne'lavaranAma nagaraM zrutaM na vA ? tata evA''gatA'smi / somaH kiM tava sahayAyino na vartante ? sammardAdanyatamaH bhoH kimevaM nirarthakaM pRcchasi ? patyurmaraNAtsphuTitahRdayAM varAkI para mahilAM samadhikataraM klezayasi ! yadi dAtumicchasi kiJcit tarhi / dattvA svamArgamavalambasva / OM somaH bandho ! kathamevaM durmanAyase ? ahaM prayojanavazAdeva saJcinomi OM samAcArasUtrANi / pazya, mahileyaM mahAjanagRhotpannA pratIyate veSabhUSAbhiralaGkaraNaizca / neyaM yAyAvarabhikSukI ! ahamasmi nagaranigamasyA'dhikArI / ata evA'sya paricayasUtraM vijJAya nagaranigamapakSato'sya dAhasaMskAraprabandhaM kArayiSyAmi / 62 sammAdaparaH sAdhu sAdhu ! sAdhu cintitaM bhavatA / * somaH bho ! idamasmAkaM kartavyam / rAjasthAnAdAgato'yaM jano nizcapraca- ** masmAkamatithireva / sa yadi durbhAgyavazAdihaiva paJcatvaM gatastahi se asmAbhirevA'syA mahilAyAH sahAyairbhavitavyam / (mahilA prati) tad bhagini ! alaM cintayA / so'haM sAhAyyaM kariSye / nA'si ra tvmekaakinii| kiM tava patyu ma ? mahilA (vArtAlApaM zrutvA bhItabhItA satI, Atmagatam) hA dhAtaH ! (kimidAnIM bhaviSyati ? nityasaphaleyaM dhanArjanayojanA'dya viphalAyate / pati mRtamudghoSya, amRtAJjanamahimnA' zrUNi ca nipAtya bhUla prAyeNA'rdhahorAyAmeva paJcAzadrUpyakANi prasahya svAyattIkaromi / 6 yadyayamadhikArI samadhikapRcchAM vidhAsyati tarhi sakalamapi SaDyantramudghATitaM syAt / tadevaM kathayiSyAmi) (prakAzam) GKOMXNXGXDXNXGXXNXGXOXNXXHDKA X MLO XeKOK MeMOKSxe. 87 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaH resoKdxeNOK bho ! asmAkaM samAje na patnyaH patyurnAma svamukhenoccArayanti / 14 (sAdaram) AM jJAtam ! iyaM paramparA tu vArANasyAmatrA'pi vartate / bhavatu, mAM pratIkSasva / ahaM satvaraM kAryAlayamupetya, sarvAmapyaupacArikatA prapUrya nagaranigamabhiSajA sahaiva savAhanamAgacchAmi / dAhasaMskArAtprAk mRtyupramANapatramanivAryam / tatsarvaM nagaranigamabhiSajA kSaNenaiva / smptsyte| alaM krandanena / ahamAgata eva / (iti pratiSThate) mahilA (sarvAn sambodhayantI) he bhrAtaraH ! kimevaM pazyatha ? kimuparataM mAnavaM na dRSTavanto bhavantaH? Ki yadi kiJcitsAhAyyaM kartumicchatha tarhi varam / anyathA gacchata / (dvitrAH paJcaSAzcajanA AstRtapracchadopari rUpyakANi prakSipanti) mahilA (kRtakarodanaM kurvatI) bhrAtaraH ! bahUpakRtaM bhavadbhiH / etAvatA dhanena dAhasaMskAraprabandhaM kariSye / paramezvaro bhavatAM kalyANaM karotu / bhavatAM bAlavatsAM sukhinassyuH / * sammAdanyatamaH bho ! alaM tvarayA / nagaranigamAdhikArI sarvamavalokya gto'sti| manye'sau zIghrameva samAyAsyati bhiSajaM vAhanaM cA''dAya / hai mahilA yuktaM yuktamAhurbhavantaH / samprati gacchantu bhavantaH zrImantaH / ahamatraiva hai tamadhikAriNaM pratIkSiSye / (zanaiH zanaiH sammardo'payAti / sthAnaM janazUnyamavalokya mahilA pracchadAvRtaM pati nakhakSataiH prabodhayati) patiH (pracchadamavatArya sabhayamupaviSTaH) bhoH ! sarvaM zrutammayA / tadadhikAryAgamanAtprAgeva kvacid vArANasIvIthikAyAM nilInairasmAbhirbhavitavyam / adya rakSitaM bhagavatA 8 vizvanAthena / yuktamAha bhavAn / ahaM tu etAvataiva bhItA''saM yadasAvadhikArI / kvacidgatAgataM na samyaktayA nirIkSeta bhavacchvAsAnAm / eteSAM ds Sxekexxesex mahilA 88 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra mahilA somaH paThitazikSitAnAM netrANi dUravIkSaNayaMtrakalpAni bhavanti / / patiH bhAgyavati ! kati rUpyakANi prAptAni ? __ bho ! AtmAnaM rakSa prathamam / pazcAdrUpyakANAM gaNanAM kariSyasi etatsarvaM mama mRSAvilapanasya mUlyam / / patiH (apAGgamAkuJcya) alaM mRSAvAdena / bhAgyavati ! etatsarvaM mama mRSAmaraNasya muulym| (ubho prahasantau samugakamAdAya saghananagaravIthyAM pravizataH) (sthAnamupetya cAlakaM prati) tiSTha tiSTha, vAhanamatraiva sthApaya / (bhiSajA sahAvatIrya parito'valokya) aye na ko'pyatra / kva gatA'sau mahilA ? (iti sarvato'valokayati) 6 giridharaH zrIman ! giridharanAmA'haM tAmbUlavikretA / ayaM mamA''paNaH / manye 61 kamapi mArgayate bhavAn ? somaH bhadra ! atra kAcit mahilA mRtapatyurdAhasaMskArArthamarthasAhAyyaM yAcamAnA myaa'vlokitaa| samprati nA'valokyate ! R giridharaH zrIman ! idAnImeva gatA'sau prabuddhena patyA sArdham / 1 somaH (sAzcaryam) kimuktaM bhadra ? prabuddhena patyA sArdhaM gatA ? * giridharaH (sasmitam) atha kim ! / somaH bhadra giridhara ! etat kimucyate tvayA ? sa tu mRta AsIt ? giridharaH zrIman ! satyamahaM bhaNAmi / asau janastu pratidinamatraiva dhavala pracchadenA''tmAnaM pracchAdya zayAnastiSThati tatpatnI ca taM mRtaM prakhyApya sakaruNakrandanaM tadantyeSTinimittaM dhanaM yAcate / prAyeNA'rdhahorAmitena nATyena paJcAzadrUpyakANyarjayati mahileyam / somaH tatkimidaM sarvaM maraNanATyameva ? giridharaH atha kim / jIvanadaM maraNanATyamiti vAcyam / somaH bhadra ! kimidaM nATyaM yUyaM pUrvata eva jAnItha ? 89 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma: in 9.M Fx giridharaH zrIman ! na kevalaM vayameva ! ete raktoSNISAzcatuSpatharakSiNo'pi xx nATyamidaM samyag jAnAnti / / tathApi na ca nivArayanti bhISayanti tarjayanti vA ? giridharaH zrIman ! Atmodaropari pAdaprahAraM ko nu kurute / paJcAzadrUpyakANAM paJcamo bhAga eteSAmeva bhavati / evaM hi, te'pi prasannA rakSiNo'pi prasannAH / AdivasaM sthAnaM parivartya mahileyaM nATyamidameva sampAdayati, prAyeNa zatadvayamitAni rUppakANi cA'rjayati ! somaH (lalATaM tADayan) bho paramezvara ! ahamapi kasmin yuge jIvAmi ! etAvadapi mayA na jJAtam ! satyamuktaM kavinA kenApi - agnirannaM malaM prItyA kiM na bhakSayituM kSamaH / kiM na kartuM kSamA nArI kiM na sindhau vilIyate // (bhiSajaM cAlakaM giridharaM prati) bhavatu, cAyapeyaM pibAmaH / bhadra giridhara ! cAyapeyArthamApaNikamAdiza / giridharaH yathAjJApayati zrImAn / (tathA kRtvA punarupAvartate) zrIman ! etAvanmAnaM prakSyAmi / kimarthaM bhavAnAtmAnamAyAsayatyevam ? * giridhara ! nagaranigamAdhikArI ahamasmi / imAM mahilA paramArthato vipadgrastAM matvA sAhAyyArthamudyato'bhavam / (sarve cAyaM pibanti) a somaH MeNMOK PVT.KC // dvitIyaM dRzyam // "nagaranigamakAryAlaye sAndhyakAliko'vakAzaH / sarve'pyadhikAriNaH karmacAriNazca kAraskUTaradvicakrikAdiyAnairyathAyathaM prasthAtumutsukA dRzyante // para kRpAnAthaH (skUTarayAnaM purassArayan) are soma ! gRhamupAvartiSyase na vA ? ehi, pRSThavartinImAsandImupaviza (soma upavizati / ubhau prasthitau) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpAnAthaH soma ! gRhamupAvartituM tvarA vartate kim ? na tAvat / kimarthaM pRcchasi ? somaH kRpAnAthaH adya kanyAyAH kRte vidyAlayaparidhAnAni kretavyAni / ata eva kiJcid vilambenA''sAdayiSyAvaH / parantvalaM cintayA / tvAmahaM gRhaM yAvat prApayiSyAmi / yuktaM yuktam / na kA'pi cintA kAryA / paridhAnApaNameva prathamaM gacchAvaH / kRpAnAya : (somaM prati) somaH somaH somaH soma ! kathaM mauna bhajase ? nA'yaM tava svabhAvaH / asti kazcid vizeSa: ? kRpAnAthaH muJca tAvadimAM kathAm / etatsarvaM ghaTate eva / na kevalaM bhArate'pi tu nikhile'pi saMsAre / udarapUrtyarthaM kiM na kurute janaH ? dAridryaM sarvaM kArayati / kiM kathayAni mitra ! adya kAryAlayamAgacchatA mayA vicitrameva dRzyaM dRSTam / tataH prabhRtyevonmanasko'smi jAtaH / kAryAlaye'pi kiJcitkartuM nA'zakam / tvAmapi zrAvayAmi tAM vicitrAM ghaTanAm / (iti yathAghaTitaM zrAvayati) (akasmAdeva rAjamArgaM nikaSA janasammardaM samprekSya) kRpAnAtha ! mitra ! kSaNaM yAvattiSTha / kIdRzo'yaM janasammardaH ? manye saiva mahilA atrA'pi vartate / tadeva nATakamatrA'pi pravartate / (yAnaM kvacidekAnte saMsthApyobhau samIpaM gacchataH / tAmeva mahilAM mRtapatyurdAhasaMskArArthamarthasAhAyyaM yAcamAnAmavalokya hataprabhAvubhau bhavata:) mahilA- (karuNaM vilapantI) hA daiva ! bhagavan vizvanAtha ! zrutammayA yat trilokato'pi pRthag vartamAneyaM kAzI / nA'tra saMsAraniyamAH pracalanti / tathA'pyahamatrA'vasIdAmi / bhrAtaraH ! mRtapatyurantyeSTinimittaM kaM yAce ? 91 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MCXOK NXOK 4 sammardAdekaHdevi ! alaM krandanena ! kAzIyam / yasya kvA'pi gatirnAsti tasya 44 vArANasI gtiH| bhagavAn vizvanAthaste sAhAyyaM vidhAsyati / gRhANa tAvadidam / (iti paJcarUpyakamudrAmAstRtapracchadopari prakSipati / anye'pi janA yathAzakti rUpyakANi prayacchanti) mahilA bhrAtaraH ! bAlavatsA yuSmAkaM sukhinassyuH / yathA yuSmAbhirahaM 11 rakSitA'sahAyamahilA tathaiva kAlabhairavo bhavatassarvAn nitarAM pAtu / OM (mRtapatyuzcaraNaM saMspRzya, sAbhinayaM vilapantI ca) bhoH kathaM na pazyasi nagaravAsinAM bandhujanAnAM navanItakomalaM hRdym| 11 hA mAtaH ! ka idAnIM bhaviSyatyaparicite'smin mahAnagare zaraNam ? / somaH (samakSamAgatya) nityasaubhAgyavati ! ayaM jano bhavitA te zaraNam ! pratyabhijJAtavatI mAM na vA? prAtarapi tvatsahAyatArthamAgatavAnaham / akasmAdeva kva tu viliinaa''siiH| (somaM pulisAdhIkSakeNa sArdhaM vilokyaiva mahilA zuSkamukhI jAyate) (aparicayaM nATayantI) zrIman ! ko'sti bhavAn ? kimarthaM mAmupahasati durbhAgyazAlinIm ? pazyanti bhavanto yadahaM mRtapatyurdAhasaMskArArthaM bhrAtRRn dhanaM yAce / mA bhaiSIH / mA bhaiSIH / ahameva tava pati maNikarNikAghaTTa prahiNomi / (pulisAdhIkSakaM prati) ArakSimahodaya ! kRpayA sAhAyyaM kurvantu bhavanto'pi / (pulisAdhIkSakaH zayAnaM janaM vetreNa sakRt tADayati / sa ca / vetraprahRtassan pracchadaM dUre prakSipya samuttiSThati / darzakA visphAritanetrA ** jAyante ) hai, pulisAdhIkSakaH kiM re ! svargalokaM gatavAnasi yamalokaM vA? ekenaiva vetraprahAreNa punaH pRthvIlokamAgatavAnasi ? iyatI tvarA kA''sIt ? paJcaSAn vetraprahArAnanubhUya nityamaraNasya te pravRttireva praNaSTA syAt / / / mahilA somaH 92 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N SAKXSXK XBXEKX reOKcxesex mahilA (adhIkSakacaraNau nipatya sapramANam) marSayatu marSayatu zrImAn / agrexx naivmaacrissyaavH| (janasamma mahAn saMbhramaH, vividhAspaSTavAdhviniH) adhIkSakaH (janasamUhaM prati) pazyanti bhavantoH bhikSATanasya nUtanasaraNimimAm / iyaM mahilA''divasaM 2 nagarasya vividhabhAgeSu evameva janasamUhamAkRSya svakaruNakrandanaiH patiM ca sadyomRtaM prakhyApya tAddAhArthaM dhanamAharati / prAyeNa nATyamidaM caturdhA sampAdya dvizatarUpyakANi dusstteymrjyti| sammardAdekaHdhig dhig raNDAmimAm / aho'rthasya kRte'yamanarthaH ? svapatimapi divaGgatIkRtya gADhaM krandatIyaM duSTA ! AtmAnaM vidhavAM pradarzya paurANAM * sahAnubhUtiM dhanadvitIyAmavApnoti? adhIkSakamahodaya ! kRpayA nigRhNAtu se paurprvnyckaavimau| (adhIkSako nigRhya tau vAhanamadhirohayati / somaM prati) ra adhIkSakaH bandho soma ! kRtajJaste pulisavibhAgaH / samprati gamiSyAmi / punrmilissyaavH| ___ (somo'pi kRpAnAthaskUTaramArUhya pratiSThate) XOSA xexy iti zrIgautamagotrIyabhabhayAkhyamizravaMzAvataMsasya sadyo'vasitasampUrNAnandasaMskRtavizvavidyAlayakaulapatyasya triveNIkaverabhirAjarAjendrasya nATyaM krItAnandamavasitam // 1 93 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maithun AKR RAMMADARA kIrtitrayI zikSikA (vijJAnaviSayaM pAThayantI) rIne ! kiM tvaM jAnAsi yad ra gurutvAkarSaNasya niyamasya kAraNAdeva vayaM sarve'pi pRthivyAM vasAmaH ? rInA satyametad, kintu mAnye ! yadA'yaM niyama AviSkRto nA''sIt e. tadA vayaM kutra vasAnAH syAmeti tu nA'vabudhyate / mAdhurI adyA''vAM bhojanAya kaJcidupAhAragRhaM gaccheva / / bhoH !, mama pAkakaraNe jaamitaa'nubhuuyte'dy| / ( madhukaraH samIcInametat / mamA'pyadya bhAjanakSAlanAyo- (( tsAho nAsti !! RAMATLAMALAN rrarararararang adhyApakaH (vidyArthinaM prati) catvAro janAH paJca ca hai nAgaraGgaphalAni santi / kathaM tAni teSu ra madhye samAnabhAgena vibhaktavyAni ? vidyArthI mahodaya ! phalAnAM rasaM niSpAdya / PakarRaran s-ms- non 94 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiGkaraH zreSThI (dhAvannivA''gatya) svAmin ! svAmin ! etAni daza rUpyakANi tato'pavarakAt prAptAni / kiM bhavata etAni ? dhanyavAdaH, dhanyavAdaH ! ahametAnyeva mRgayannAsam / bhavatu, tava nItimattayA prsnno'smi| ata: pAritoSikarUpeNa tvamevaitAni svIkuru / anyadA(sarvatra kiJcinmRgayati kintu kuto'pi nopalabhate, ataH kiGkaramAhUya) bho ! rAmadAsa ! mama zataM rUpyakANi kutrA'pi naSTAni / kiM tvayA dRSTAni prAptAni vA ? Am svAmin ! Am, tAni mayA prAptAni / kintu mama nItimattAyAH pAritoSikarUpeNa mayaiva tAni svIkRtAni / zreSThI kiGkaraH OM dvau vayasyau prANisaGgrahAlayaM draSTuM gatau / tatra, ekatra bRhatkAyapaJjarasya / purata utthAya vArtAlApaM kurutaH sma / tadA paJjaramadhye dRSTvAekaH bho ! yadyeSa vyAghro vaktuM samarthaH syAt tarhi sa kiM vadet ? 4 aparaH are ! yadyevaM syAt tarhi prathamaM tu sa evameva vaded yad - 2 'mUrkha ! nA'haM vyAghraH kintu citrakaH ! dagdhaH ahaM / bhavataH sakAzAd gAlimupAlambhaM vA zrotuM nA'trA''gato bhoH / durvidagdhaH tarhi bhavAn tatsarvaM zrotuM kutra gacchati ? 95 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nUtanaH kiM vivAho'vazyaM kartavyaH ? purAtanaH yadi duHkhamevA'bhISTaM tadA'vazyaM kartavyaH !! - AlApaH kiM bhavAn saGgItasAdhanAyAM mama sAhAyyaM kuryAd vA ? 2 pralApaH avazyaM bhoH ! vadatu kiM kartavyam ? AlApaH 'piyAno' tathA'nyAni vAditrANi gRhasyoparitane tale 4 netavyAni ! ekadA skUTIyAnena gacchantI mahilaikA catuSpathe TrAphikniyamabhaGga kRtvA'gre gtvtii| TrAphik-pulisAdhikAriNA manajitasiMhAkhyena jhaTiti dhAvitvA'varuddhA sA, cAlanAdezapatraM (License) darzayituM cA''diSTA / tayA svIyavanitAsyUtAd laghureka Adarzo niSkAsya tasmai dattaH / so'pi taM dRSTvA kathitavAn - kSamyatAM mAnye ! kintu yadi prathamata eva bhavatyA 'TrAphik-pulisAdhikAriNyaha'-mityuktamabhaviSyat tadA nA'haM bhavatyA avarodhanamakariSyam ! Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VIVNavawal prAkRtavibhAgaH zrIvardhamAnajinastutiH // A. vijayazIlacandrasUriH . jassa sAsaNaravI atthamai no kyA jo samujjAlaI tihuyaNaM savvayA / nANakiraNohaNAsiyatamobaddalo jayau so vaddhamANo jiNAkhaMDalo // 1 // suddhaniyaappavassa jhANe rao prmavigppaannNdsuhsNgo| jammajaramaNamagge ya dattaggalo jayau so vaddhamANo jiNAkhaMDalo // 2 // samavasaraNammi gayaNovame uggao sumuNigaNatArayAlaMki oddccbhuo| puNNacaMdo bva jo rehai samujjalo jayau so baddhamANo jiNAkhaMDalo // 3 // jhAyaI davvaguNapajjavANaM ThiiM paNNavai taha jahatthaM tilogttttiiN| nAmagahaNeNa vi viNAsiyAmaMgalo jayau so vaddhamANo jiNAkhaMDalo // 4 // LINE tiNNabhavasiMdhuo bhuvaNajaNabaMdhuo sosio jeNa tavasA y kmmdhuo| paramakaruNAsudhAsittabhUmaMDalo jayau so vaddhamANo jiNAkhaMDalo // 5 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hetaupasar prAkatavibhAga: XXWARWAVRANI saGkaliyatA - DaoN. AcAryarAmakizoramizraH 295/14, paTTIrAmapuram khekar3A-201101 (bAgapata) uttarapradezaH (gatAGkAdagre) (2) sahIo halA saundale ! avi suhaadi de NaliNIpattavAdo / saundalA kiM vIaanti maM sahIo ? piaMvadA aNasUe ! tassa rAesiNo paDhamadaMsaNAdo Arahia pajjussuA via sundlaa| kiM Nu khu se taNNimitto aaM AtaMko bhave / BY aNasUA sahi ! mamavi IdisI AsaMkA hiaassa / hodu / pucchissaM dAva __NaM / sahi ! pucchitavvAsi kiM pi / balavaM khu de saMdAvo / o saundalA halA ! kiM vattukAmAsi ? aNasUA halA saundale ! aNabbhantarA kkhu amhe madaNagadassa vuttantassa / kiM dujAdisI idihAsaNibandhesu kAmaamANANaM avatthA suNIadi, tAdisI de pekkhAmi / kahehi kiMNimittaM de saMdAvo? viAraM kkhu paramatthado ajANia aNArambho pddiaarss| saundalA balavaM kkhu me ahiNiveso / dANi vi sahasA edANaM Na sakkaNomi NivedidaM [atta-gadaM] / piaMvadA sahi saundale ! suTTha esA bhaNAdi / kiM attaNo AtaMkaM uvekkhasi? aNudiahaM kkhu parihIasi aMgehi / kevalaM lAvaNNamaI chAyA tuma Na muNcdi| saundalA sahi ! kassa vA aNNassa kahaissaM / kindu AAsaittiA dANi vo bhvissN| 98 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahIo ado evva kkhu Nibbandho / siNiddhajaNasaMvibhattaM hi dukkhaM sajjhavedaNaM ra hodi| saundalA sahi ! jado pahudi mama daMsaNapahaM Aado so tavovaNarakkhidA rAesI.... / ubhe sahIo kahedu piasahI ! saundalA tado Arahia taggadeNa ahilAseNa etadavatthamhi saMvuttA / taM jai ) vo aNumadaM, taha vaTTaha jaha tassa rAesiNo aNukampaNijjA homi / aNNahA avassaM siMcaha me tilodaN| piaMvadA aNasUe ! dUragaamammahA akkhamA iaM kAlaharaNassa / jassi baddhabhAvA esA, sa lalAmabhUdo poravANaM / tA juttaM se ahilAso ahiNandiduM / aNasUA taha jaha bhaNAsi / piaMvadA sahi ! diTThiA aNurUvo de ahiNiveso / sAaraM ujjhia kahiM vA mahANaI odri| ko dANi sahaAraM andareNa adimuttaladaM pallavidaM sahedi / aNasUA ko uNa uvAo bhave, jeNa avilambiaM NihuaM a sahIe maNorahaM sNpaademh| piaMvadA NihuaM tti cintaNijjaM bhave / sigghaM tti suaraM / aNasUA kahaM via / piaMvadA NaM so rAesI imassi siNiddhadiTThIe sUidAhilAso imAiM diahAI pajAarakiso lakkhIadi / halA ! maaNaleho se karIadu / taM , sumaNogovidaM karia devappasAdassAvadeseNa se hatthaaM pAvaissaM / CS aNasUA roai me suumAro paoo / kiM vA saundalA bhaNAdi ? saundalA kiM Nioo vo vikappIadi ? piaMvadA teNa hi attaNo uvaNNAsapuvvaM cintehi dAva kiM pi laliapadabandhaNaM / saundalA halA, cintemi ahaM / avahIraNAbhIruaM puNo vevai me hiaaM / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahIo saundalA NioiA dANi mhi / halA, cintidaM mae gIdavatthu / asaNNihidANi uNa lehaNasAhaNANi / piaMvadA imassi suodarasuumAre NaliNIpatte hehiM NikkhittavaNNaM karehi / saundalA halA, suNuda dANiM sagadatthaM Navedi / ubhe sahIo avahide mha / saundalA (vAcedi) duSyantaH duSyantaH piaMvadA duSyantaH piaMvadA ayi attaguNAvamANiNi ! ko dANi sarIraNivvAvaittiaM sAradiaM josiNi paDanteNa vAredi ? tapati tanugAtri madanastvAmanizaM mAM punardahatyeva / glapayati yathA zazAGkaM na tathAhi kumudvatIM divasaH // sahIo sAadaM avilambiNo maNorahassa / aNasUA ido silAtalekkadesaM alaMkaredu vaasso / piaMvadA duveNaM vi vo aNNoNNANurAo paccakkho / sahIsiNeho uNa maM puNaruttavAdiNiM karedi / duSyantaH saundalA - tujjhaNa ANe hiaaM mama uNa kAmo divAvi rattimpi / NigghiNa tavai balIaM tui vuttamaNoharAI aMgAI // (viTapAntarita: sahasopasRtya) bhadre ! naitatparihAryam / vivakSitaM hyanuktamanutApaM janayati / AvaNNassa visaaNivAsiNo janassa attihareNa raNNA hodavvaM tti eso vo dhammo / nAsmAtparam / teNa hi iaM No piasahI tumaM uddisia imaM avatthantaraM bhaavatA aNeNa ArovidA / tA aruhasi abbhuvavattIe jIvidaM se avalambituM / bhadre ! sAdhAraNo'yaM praNayaH / sarvathA'nugRhIto'smi / halA piaMvade ! kiM anteuravirahapajjussuassa rAesiNo uvaroheNa ? 100 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra aNasUA vaassa ! bahuballahA rAANo suNIanti / jaha No piasahI bandhu- aNasoaNijjA Na hoi taha NivvAhehi / duSyantaH bhadre ! kiM bahunA ? parigrahabahutve'pi dve pratiSThe kulasya me / samudrarasanA corvI sakhI ca yuvayoriyam / / O, ubhe sahIo Nivvude mha / na piaMvadA aNasUe ! jaha eso ido diNNadiTThI utsuo miapodao mAdaraM annnnesdi| ehi, saMjoema NaM / [ityubhe prasthite / ] saundalA halA, asaraNA mhi / aNNadarA vo Aacchadu / ubhe sahIo puhavIe jo saraNaM so tuha samIve vaTTai / [iti nisskraante|] saundalA kahaM gadAo evva ? [gantumicchati / ] duSyantaH alamAvegena / nanvayamArAdhayitA janastava samIpe vartate / kiM zItalaiH klamavinodibhirAdravAtAn saMcArayAmi nalinIdalatAlavRntaiH / aGke nidhAya karabhoru ! yathAsukhaM te saMvAhayAmi caraNAvuta padmatAmrau / / [iti balAttAM nivartayati / - saundalA porava ! rakkha viNaaM / maaNasaMtattAvi Na hu attaNo pahavAmi bhIru ! alaM gurujanabhayena / dRSTvA te viditadharmA tatrabhavAnnA'tra doSaM grahISyati kulapatiH / api cagAndharveNa vivAhena baDhyo rAjakanyakAH / zrUyante pariNItAstAM pitRbhizcA'bhinanditAH / / saundalA muJca dAva maM / bhUo vi sahIjaNaM aNumANaissaM / duSyantaH bhavatu / mokSyAmi / saundalA kadA ? duSyantaH aparikSatakomalasya yAvatkusumasyeva navasya SaTpadena / duSyantaH 101 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adharasya pipAsitA mayA te sadayaM sundari ! gRhyate raso'sya / [iti mukhamasyAH samunnamayitumicchati / zakuntalA pariharati hastena / nepathye] cakkavAkavahue, Amantehi sahaaraM / uvaTThiA raaNI / saundalA porava ! asaMsaraM mama sarIravuttantovalambhassa ajjA godamI ido evva aaacchdi| tA viDavantarido hohi / duSyantaH tathA / sahIo ido ido ajjA godamI / jAde ! avi lahusaMdAvAiM de aMgAI ? saundalA ajje ! atthi me viseso / godamI imiNA dabbhodaeNa NirAbAdhaM evva de sarIraM bhavissadi / vacche ! pariNado diaho| ehi, uDajaM eva gacchamha / [patthidA / ] saundalA (attagadaM) hiaa ! paDhamaM evva suhovaNade maNorahe kAdarabhAvaM Na muMcasi / sANusaavihaDiassa kahaM de saMpadaM saMdAvo / latAvalaa saMdAvahAraa, Amantemi tumaM bhUo vi paribhoassa / [idi dukkheNa gadA / ] godamI (kramaza:) atthAloaNa-taralA iarakaINaM bhamaMti diTThIo / attha ccea nirAraMbhameMti hiayaM kaiMdANaM / / / (siddhahemaprAkRtavyAkaraNe) 102 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "laNDanpradezasya vidyAlaye paJcavarSIyANAM bAlakAnAM varge zikSikoktavatI - yaH ko'pi mahyaM 'vizvasya sarvazreSTho mahApuruSaH kaH ?' iti kathayiSyati tasmai ahaM 10 pAuNDa-rAziM pAritoSikarUpeNa dAsyAmi ! Airiz-vidyArthI hastamunnIyoktavAn - santa pettrikH| zikSikA - peDI ! naiSa yathArthaH prtyuttrH| ekoTiza-vidyArthI - santa eNDuH / zikSikA- hemiza ! tavA'pi pratyuttaro na smiiciinH| antato gatvA kazcid hinduvidyArthI utthitaH - jIsasa krAIsTa ! zikSikA - sampUrNa satyam / kintu nalina ! tvaM tu hinduH, kathaM tvayA... ? nalinaH - satyaM mAnye ! mama manasi yathArthaH pratyuttarastu "bhagavAn zrIkRSNa' ityevA''sIt / kintu bhavatI jAnAtyeva Business is a business !" www.janehbrary.com