Book Title: Darshanik Chintan
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005710/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amuvi| zrImatika 16 varSa 193 kAMtA rAkeza tApa zrI vija vikrama mAmA dama yamatra po lonivi jAti bAlaka darzana sane ciMtana graMthamAnA, zra bilAla sAdhanA epeni nayA D nayA C poyAma inimudi saMva 4 dArzanika ciMtana hama zatra paMDita sukhalAlajI mukha manAsasAdei bhautika pa zrI lAjiya ST/ surame rimAma 21.8-413 yAkA dosa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana graMthamALA-4 dArzanika ciMtana paM. sukhalAlajI gUrjara graMtharatna kAryAlaya ratanapoLanAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda 380 001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Darshanik Chintan by Pandit Sukhlalji Published by Gurjar Grantha Ratna Karyalaya Opp. Ratanpolnaka, Gandhi Road, Ahmedabad - 380 001 (c) paricaya TrasTa pahelI AvRtti : Disembara 2003 (darzana ane ciMtana bhA. 2(1957)nA dArzanika citana vibhAganAM keTalAMka lekhonuM punarmudraNa tathA anya 13 navA lekho sAthe) prata : 750 pRSThasaMkhyA : 1ra0 * | kiMmata rU. 155 prakAzaka amarabhAI ThAkoralAla zAha gUrjara graMtharatna kAryAlaya ratanapoLanAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda 380 001 TAipaseTiMga zAradAbahena cimanabhAI ejyukezanala risarca senTara zAhIbAga, amadAvAda - 380 004 mudraka bhagavatI oNphaseTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda - 380004. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya paM. sukhalAlajI eTale gujarAtanuM gaurava ane bhAratIya darzananI AgavI pratibhA. temanA nAmanuM smaraNa thatAM ja sAhitya, bhASA, dharma ane darzananA jIvatA jAgatA vizvavidyAlayanuM smaraNa thaI Ave. temanA lakhANamAM sAgara jevuM gAMbhIrya ane sphaTikaratna jevI pAradarzakatA, vicAromAM saccAInI sAdhanAno raNakAra ane prastutimAM saraLatA saheje jaNAI Ave. temanA vicAro, ciMtana ane manana sAgara jevuM agAdha hovA chatAM kyAMya jJAnanuM abhimAna, vidyAnuM gaurava ke jANakArIno ahaM jovA na maLe ane jeTaluM kahe te badhuM ja jANe ataLa UMDANamAMthI nIkaLI rahyuM hoya tema jaNAya, chatAMya haMmezAM satya svIkAravA ane navAM tathyo prApta thatAM, potAnA vicArone ke matane parivartita karavo paDe to te paNa saharSa karavAnI tatparatA. mananI unmukta dazA AvA aneka guNothI yukta temanuM jIvana hatuM. temanI sAdhanA mAtra jJAna sudhI ja sImita na hatI. AcAra ane vicAranAM tamAma kSetro sudhI vistarelI hatI. temanA lekho varSo pUrve lakhAyelA hatA chatAM Ajeya prastuta che. koI RSinAM upaniSadvAkyo vAMcatA hoIe tevo A lakhANa vAMcatAM anubhava thAya. A lakhANo pUrve "darzana ane ciMtanamAM pragaTa thayAM hatAM paNa chellAM keTalAMya varSothI te aprApya thayAM hatAM tene punaH prakAzita karatAM ane atyaMta harSa ane AnaMdanI lAgaNI anubhavIe chIe. paM. sukhalAlajIno gUrjara sAtheno AtmIya saMbaMdha rahyo che. gUrjaranI yAtrAnA AraMbhanAM varSomAM temanI preraNA ane mArgadarzanarUpI saMbala (bhAthuM) satata maLatuM rahyuM che. temano amArI saMsthA uparano upakAra ananya che. te upakAranA bhArathI mukta thavuM to asaMbhavita che paNa temanA bhArane kaMIka haLavo karavA temanA vicArone jIvaMta rAkhavA ane temanI ciMtananI gaMgAne viheMtI rAkhavAnA A prayAsa dvArA RNasvIkAra svarUpe prastuta graMthamALAnuM ame punaHmudraNa karI rahyA chIe. A kAryamAM amane paricaya TrasTe pUro sahayoga Apyo che. temanA sahayoga vinA amArI bhAvanAne mUrta svarUpa na ja maLI zakata. A kSaNe ame paricaya TrasTanA TrasTImaMDaLano tathA caMdrakAntabhAI zAhano AbhAra mAnIe chIe. A graMthamALAnuM saMpAdanakArya lA. da. bhAratIya vidyAmaMdiranA niyAmaka paMDita jitendra bI. zAhe temanuM potAnuM ja kAma samajIne khaMtathI karI Apela che te badala temano paNa AbhAra mAnIe chIe. -gUrjara parivAra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ motIno cAro bhAratanI bhUmi eTale dharmasaMsthApako, dharmopadezako, tattvajJAnIo ane ciMtakonI bhUmi. A bhUmie aneka mahAtmAo ane tattvaciMtakone janma Apyo che. prAcInakALathI ja dharma ane darzananuM UMDuM ciMtana thavA lAgyuM hatuM. samaye samaye thayelA mahApuruSoe A tattvaciMtanane siMcyuM che. Aje te vaTavRkSa samAna banyuM che. veda, upaniSada, Agama ane pAlitripiTaka bhAratIya tattvajJAnanA amUlya bhaMDAra samAna che. temAM bhAratIya saMskRtinA mULabhUta maulika vicArono saMgraha thayelo che. A graMtho vizvanA padArthonA vAstavika jJAnanI mAtra carcA ja nathI karatA paraMtu temAM viSayonuM vAstavika jJAna uparAMta te dvArA jIvanazodhana karavA mATe doSone nirmULa karavAnI paddhati ane aMte mokSa prApta karavAnI kaLA paNa darzAvI che. A bhAratIya paraMparAnI vizeSatA che. A bhAratIya ciMtanane pachInA kALanA RSimunioe ane vidvAnoe TIkAgraMtho ane maulika graMthonI racanA dvArA vadhu samRddha banAvyuM che. Aje to A samagra sAhityano vyApa, ApaNe Azcarya anubhavIe teTalo vizALa che. paNa kharI vizeSatA to e che ke bhAratIya dharma ke darzananI koI paNa eka zAkhAnuM jJAna meLavavA mATe paNa bhAratanI anya tamAma zAkhA-prazAkhAnuM jJAna Avazyaka che. anyathA bhAratIya dharma-darzananuM saMpUrNa jJAna prApta thatuM nathI. paMDita sukhalAlajIe A tamAma zAkhAo ane prazAkhAonuM saMpUrNa adhyayana karyuM hatuM te temanAM lakhANonuM UMDANa ane temAM rahelI vigatothI jANavA maLe che. bhAratIya darzanonI mukhya traNa zAkhA vaidika, bauddha ane jaina. te traNeya zAkhAonAM racAyelA tamAma dArzanika sAhityano abhyAsa, lupta thayelI zAkhAonAM bIjo zodhavA mATe prApta sAhityano UMDANapUrvaka abhyAsa ane A abhyAsa paNa niSpakSapaNe, pUrvagraha ane haThAgraha ke kadAgraha vagara karavo ema karatAM karatAM keTalIya rUDha thayelI mAnyatAone tyAgavI ane teno paNa cheda uDAvavo, Ama karavA jatAM samAja ane dharmano Akroza sahana Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavo paDe te paNa hasatA mukhe sahana karavo ane AvA kArya mATe koI paNa Apatti, muzkelI ke kaThinAI sahana karavI paDe to te samatApUrvaka sahana karIne paNa prApta thayela satyane choDavuM nahIM te paMDita sukhalAlajInA jIvananI vizeSatA hatI. Ama chatAM prApta thayela ke tAravela maMtavyomAM koI navAM tathyo prApta thatAM te matavyone badalavA paDe to tene badalavAmAM jarAya saMkoca nahIM te badalAyela maMtavyane paNa jAhera kare. AvI temanI satyasAdhanA hatI. paMDita sukhalAlajIno mukhya viSaya darzana hato. eTale temanAM lakhANomAM dArzanika citana sahajarUpe jovA maLe. paNa A ciMtanamAM kyAMya sAMpradAyika abhiniveza ke anya darzanane halakA cItaravAnI pravRtti jovA na maLe. je ane jeTaluM lakhAya te badhuM UMDA ciMtana, aneka AdhAro, vibhinna vicAradhArAo sAthe tulanAo karyA bAda ja lakhAya. pUrvAvasthAmAM temaNe saMskRta bhASAmAM lekho lakhavAno vicAra karyo hato paraMtu te lokabhASA na hovAthI aMte temaNe gujarAtI-hindI bhASAmAM ja lakhavAnuM nakkI karyuM ane Aje temanA ciMtananuM navanIta prApta thAya che. navyanyAyanA janaka gaMgeza upAdhyAyanA tattvaciMtAmaNi ane tenA uparanI TIkAo tathA navyanyAyanA anya graMthonA adhyayanathI temanI prajJA atyaMta sUkSma, tINa ane vedhaka banI hatI. navya nyAya mATe kahevAya che ke tenI zailI vALanI paNa khAla utAre teTalI jaTila che. AvI jaTila zailIno abhyAsa vagara cakSue te samayanA mahApaMDita bAlakRSNa mizra pAse karyo. temanI adhyayananI UMDI tAlAvelI ane tIvra smaraNazakti jevA guNothI temanA guruo paNa temanA prati vizeSa sneha dharAvatA hatA. A darzananA adhyayana pachI adhyApana ane lekhanakALamAM temaNe prApta jJAnane AdhAre aneka graMthonuM saMpAdana karyuM hatuM. samaye samaye darzananAM vividha pAsAMo upara lekha lakhyA hatA ane pravacano ApyAM hatAM. A dArzanika lekhono saMgraha prastuta graMthamAM karavAmAM Avyo che. - bhAratIya paraMparAmAM to DaoN. rAdhAkRSNanuM, zrI araviMda, DaoN. bhagavAnadAsa, hirayAtrA, vidhuzekhara bhaTTAcArya jevA dArzanikoe bhAratIya darzana sAhityane samRddha banAvavAmAM ane lokabhASAmAM utAravAmAM ghaNuM mahattvapUrNa yogadAna Apela che. paNa gujarAtamAM gujarAtI bhASAmAM 1 tattvajJAnanA graMtho khUba ja alpa saMkhyAmAM racAyA che. eTaluM ja nahIM paNa jUja saMkhyAmAM racAyelA sAhityamAM paNa pramANabhUta kahI zakAya tevuM sAhitya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to sAva alpa ja che. A khoTa paMDitajIne paNa sAlatI hatI tethI teo lokabhASA gujarAtImAM ja tattvaciMtananA graMtho lakhAya tevo Agraha sevatA hatA. AvA Agrahane kAraNe ja temaNe paNa gujarAtI bhASAmAM ja potAnuM ciMtana rajU karyuM che. tenAthI gujarAtI bhASA ane bhAratIya ciMtana samRddha thayAM che. temanA gujarAtI bhASAmAM lakhAyelA dArzanika lekhomAM UMDuM ciMtana, aneka graMthonuM dohana, saraLa bhASA ane spaSTa vicAro jovA maLe che. bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakramamAM lekhamAM sAMsArika avasthAthI mAMDI mokSa sudhInI prakriyAno bhAratanI traNe mukhya dhArAonuM tulanAtmaka zailIe ciMtana ane traNeya dhArAonI tAttvika ekatAnuM ciMtana vAMcatAM ja temanI sUkSma prajJAno vizALa vAcanano, niSpakSadaSTi ane samanvayAtmaka abhigamano paricaya thAya che. A lekha tattva jijJAsuone bhAratIya tattvaciMtananI apUrva samRddhino khyAla apAve che. veda, upaniSada, bauddha, jaina Adi tamAma paraMparAnA graMtho paMDitajIne jANe ke AtmasAtuM thayelA hoya tema jaNAya che. jhINAmAM jhINI vigato ane temAM paDelA vicArabIjonuM saMkalana jovA maLe che. | gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAnanA graMtho racAya te temanuM svapra, hatuM. lokabhASAmAM dArzanika graMthono abhAva temane sAlato hato. lokabhASAmAM AvA graMthonA abhAvane kAraNe lokomAM dArzanika abhirucino abhAva ane dhIre dhIre mULagraMtho pratye paNa udAsIna bhAva jovA maLe che. Aje paNa gujarAtI bhASAmAM AvA sAhityanI UNapa vartAya che. temaNe pacAsa varSa pUrve Apela vyAkhyAnanA vicAro Aje paNa ApaNane jANe ke DhaMDhoLI rahyA che. saMsAra ane dharmanuM anuzIlana. Ama to A saMsAra ane dharma nAmanA graMthanuM paMDitajIe karela anuzIlana che. paNa A lekhamAM bhAratIya darzanane lagatA aneka viSayonuM ciMtana hovAthI tene parizIlana nAmanA vibhAgane badale A vibhAgamAM samAviSTa karyo che. A lekhamAM tattvajJAna ane dharmano paraspara saMbaMdha darzAvyo che. ane jaNAvyuM che ke tattvajJAnanuM paryavasAna dharmAcAramAM ja thavuM joIe. je tattvajJAna dharmAcAramAM na pariName tene tattvajJAna kahevAno zo artha? ane dharmAcAra paNa te ja mukhya hoI zake jemAM prathama mAnavatAnI zuddhivRddhi abhipreta hoya tyAra bAda ja ane tenAthI saMbaddha ja sarvabhUtahitano vicAra yogya gaNAya, mAnavatAnuM pUrepUruM poSaNa na thatuM hoya tyAre sarvabhUtahitagAmI dharmAcAro paNa zuSka thaI jAya che. Ama Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temaNe dharma ane tattvajJAnanA tAtvika saMbaMdhanI saraLa bhASAmAM rajUAta karI che. strIjAti Agamono abhyAsa karI zake ke kema ? A vivAdita praznano itihAsa ghaNo prAcIna che tenA javAbo paNa samaye samaye apAyA che. ahIM paMDitajIe A praznanuM tAttvika ciMtana rajU karyuM che. A praznano javAba temaNe rUDha mAnasa ke dhArmika paraMparAgata mAnyatAne AdhAre nahIM paraMtu tarkadaSTie ane zAstronI maryAdAnI dRSTie caryo che. A lekhomAM bhAratIya tatvajJAnanAM mULabhUta tattvo jIva, jagata, Izvara upara gaMbhIra ciMtana saraLa bhASAmAM rajU karyuM che. bhAratIya tatvajJAnanA abhyAsue A lekhamALA avazya vAMcavA vicAravA lAyaka che. lekhomAM laukika ane lokottara, vyavahAra ane nizcaya, saMvRtti ane paramArtha, vyavahAra ane pAramArthika, nevArtha ane nItArtha, mAyA ane satya jevA zabdayugalo, paraMparAgata vicAraNAo, sAMpradAyikatA vagere dvArA bhAratIya zAstromAM thayela vicArotkAntino ItihAsa rajU thayo che. - tattvajijJAsuo mATe motInA cArA jevuM ciMtana che. A lekhamALAmAM rajU thayelA lekhomAM bhAratIya paraMparAnA atyaMta zuSka ane jaTila evA tatvajJAnanA viSayane atyaMta saraLa ane rocaka zailImAM gujarAtI bhASAmAM rajU karyo che. tattvajJAnanA abhyAsune A lekho navI dizA Ape tevA che ane saMzodhana kevI rIte karavuM joIe ? ciMtananI bhUmikA kevI hovI joIe?, vagere mATe mArgadarzana Ape tevA lekho che. vAraMvAra vAMcavA ane vicAravA lAyaka A lekhoe gujarAtI sAhitya ane vizeSa to gujarAtI bhASAmAM dArzanika sAhityane samRddha karyuM che. -jitendra bI. zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA ....... ........ 1. bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama......................... 1 2. gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna............. 3. "saMsAra ane dharmanuM anuzIlana . 4. strI jAtine daSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra.. 5. brahma ane sama ........... 6. bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA ............. 7. svastha ane utkrAnta jIvananI kaLA.............. 8. tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara .... 9. dArzanika kSetramAM saMzodhana .................................... 10. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (1) ......... 11. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (2) .......... 12. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (3) 13. cArvAka darzana .... 14. aMta:samRddhinuM mUlya . ... 15. mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga.... 16. maMgaLa AzA *******........................... 17. AdimaMgaLa .............................. 18. jIvanadaSTimAM maulika parivartana.... 19. dArzanika vivaraNa .................... 20. mAnava mananI bhItaramAM ............ .... 230 pariziSTa-1 zabda sUci.. .............. darzana ane ciMtana graMthamALA bhAga 1-6no anukrama......... ....... ....... ......... ja ja che je 2 3 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanika ciMtana paM. sukhalAlajI * prajJA ane buddhi, e bemAM re che. buddhi, e ApaNA badhA lokonI roja kAma karavAnI sAmAnya buddhi che. paNa e buddhi jyAre kalyANAbhimukha thAya che, jyAre e savRttimAM palaTAI jAya che, tyAre e prajJA kahevAya che. ane prajJA ane hAtha, e be maLe eTale mANasano janma Akho badalAI jAya che. mahAvIre A ja daSTithI manuSyajanmane zreSTha kahyo ke jo manuSyajanma maLe to ja zraddhA, zruti-zAstra ane saMyamano puruSArtha, e badhuM saMbhave che, manuSyajanma sivAya nahIM. e ja rIte vyAse je haMsagItAmAM kahyuM teno artha paNa A ja che ke "jo mANase daivI vRttione jagADavI hoya to eNe prajJAne pragaTAvavI joIe." Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo sAcA arthamAM ApaNe jJAnamArganuM anusaraNa karIe to saddaguNono vikAsa thavo joIe, paraMtu thAya che UMdhuM. ApaNe jJAna mArgane nAme vairAgya laIne laMgoTI dhAraNa karIe chIe, ziSyo banAvIe chIe ane AlokanI sAMsArika javAbadArIothI mukta thaIe chIe. jayAre vairAgyano sAco artha e ke jenA para rAga hoya tenAthI virakta thavuM paraMtu ApaNe to vairAgya laIe chIe Avazyaka javAbadArIomAMthI ane karavA yogya kAmomAMthI. tattvajJAnanuM paryavasAna dharmAcAramAM ja thavuM joIe. je tattvajJAna dharmAcAramAM na pariName tene tattvajJAna kahevAno zo artha? ane dharmAcAra paNa te ja mukhya hoI zake jemAM prathama mAnavatAnI zuddhivRddhi abhipreta hoya tyAra bAda ja ane tenAthI saMbaddha ja sarvabhUtahitano vicAra yogya gaNAya. mAnavatAnuM pUrepUruM poSaNa na thatuM hoya tyAre sarvabhUtahitagAmI dharmAcAro paNa zuSka thaI jAya che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama darzana eTale tattvavidyA. atyAre dezabhedanI dRSTie darzana be bhAgamAM vaheMcAI jAya che : yuropIya ane bhAratIya yuropIya darzananuM dhyeya mukhya bhAge amuka viSayonI carcA karI tenuM vAstavika jJAna meLavavA pUratuM che. jyAre bhAratIya darzananuM dhyeya te te viSayonuM vAstavika jJAna meLavavA uparAMta chevaTe te dvArA mokSa meLavavA sudhInuM che. A kAraNathI bhAratIya darzanonA pratipAdya viSayanuM kSetra saMsAra ane tenI paranI sthiti sudhI laMbAyeluM che. temAM mokSanuM svarUpa zuM ? tene prApta karavAnA sAdhano kayAM ane keTalAM ? mokSanA adhikArI AtmAnuM svarUpa kevuM che ? saMsAra eTale zuM ? ityAdi aneka AdhyAtmika viSayonI carcA pradhAnapada bhogave che. mokSa eTale AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA. AvI pUrNatA kAMI ekAeka prApta thaI zakatI nathI, kAraNa tene prApta karavAmAM amuka vakhata vyatIta karavo paDe che, tethI ja mokSa meLavavA mATe AdhyAtmika utkrAMtino krama svIkAravo paDe che. tattvajijJAsuonA hRdayamAM svAbhAvika rIte ja evo prazna udbhave che ke A AdhyAtmika utkrAMtino krama kevA prakArano hoya che ? Ano uttara svataMtra rIte ApavA karatAM te saMbaMdhamAM Arya darzanonA je bhinna bhinna vicAro maLI Ave che tenuM saMkSepamAM ekatra pradarzana karI devuM e vizeSa upayogI che. ema dhArI prastuta lekhamAM te vicArono saMgraha karavAno uddeza rAkhelo che. A uparathI vAcakane bhinna bhinna darzanonI AdhyAtmika utkrAMtinA krama saMbaMdhI vicArasaraNI jANavAnI taka maLaze ane te upara 1. te te darzananA mULa graMtha jotAM A bAbata ApoApa jaNAI Ave che. udAharaNa tarIke juo nyAya darzananuM paheluM sUtra, yogadarzananuM chelluM sUtra, sAMkhya darzananuM paheluM sUtra, ane vedAnta darzananuM paheluM tathA chelluM sUtra, te ja pramANe jaina darzana mATe juo tattvArthAdhigamanuM paheluM sUtra. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dArzanika ciMtana svataMtra vicAra karavAnI vRtti udbhavaze. bhAratIya darzanonI mukhya traNa zAkhA gaNAya. vaidika, bauddha ane jaina. pahelI zAkhA brAhmaNa paMthanI ane bIjI zAkhAo zramaNapaMthanI che. joke prAcInakALamAM zramaNapaMthanI bIjI aneka zAkhAo hatI, paNa Aje te zAkhAonAM svataMtra sAhitya ke saMpradAya kAMI paNa zeSa nathI. zramaNapaMthanI aneka prAcIna zAkhAonAM chUTAMchavAyAM nAma athavA astavyasta maMtavyo vartamAna saMpradAyonA sAhityamAM maLI Ave che. temAM AjIvaka saMpradAyanuM nAma khAsa noMdhavA jevuM che, kAraNa ke tenAM anya maMtavyo sAthe AdhyAtmika utkrAMtinA kramane lagatA keTalAka vicAro bauddha sAhityamAMthI maLI Ave che. brAhmaNapaMtha ane zramaNapaMthanI aneka bhinnatAomAMnI eka bhinnatA e che ke jyAre brAhmaNa paMthanuM sAhitya mukhyapaNe prAkRta bhASAnuM gau2va vadhAre che. A kAraNathI ane anya kAraNathI AdhyAtmika utkrAMtinA kramane lagatA te. baMne paMthonA vicAromAM bhASAno, paribhASAno ane pratipAdana- paddhatino bheda hoya te svAbhAvika che. chatAM sUkSma dRSTie nimajjana karanAra te vicAronuM aikya samajAyA sivAya raheze nahi. AdhyAtmika utkrAMtinA kramano vicAra AvatAM ja tenI sAthe tenAM AraMbhano ane samAptino vicAra Ave che. teno AraMbha e tenI pUrvasImA ane tenI samApti e tenI uttara sImA. pUrvasImAthI uttarasImA sudhI vikAsano vRddhikrama e ja AdhyAtmika utkrAMtikramanI maryAdA. tenA pahelAMnI sthiti e AdhyAtmika avikAsa athavA prAthamika saMsAradazA ane tenA pachInI sthiti e mokSa athavA AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA. A rIte kALanI dRSTie saMkSepamAM AtmAnI avasthA traNa bhAgamAM vaheMcAI jAya che H (a) AdhyAtmika avikAsa, (ba) AdhyAtmika vikAsakrama; (ka) mokSa. a. AtmA sthAyI sukha ane pUrNajJAna mATe talase che, tema ja te duHkha te ke ajJAnane jarAye pasaMda karato nathI. chatAM te duHkha ane ajJAnanAM vamaLamAM gothAM khAya che, tenuM zuM kAraNa ? A eka gUDha prazna che, paNa teno uttara tattvajJone sphurelo che. te e che ke "sukha ane jJAna meLavavAnI svAbhAvika vRttithI AtmAnuM pUrNAnaMda ane pUrNajJAnamaya svarUpa sAbita thAya che, kAraNa ke te jyAM sudhI pUrNAnaMda ane pUrNajJAna na meLave tyAM sudhI saMtoSa pAmI 1. juo dIghanikAya, brahmajAlasutta. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama 0 3 zakato nathI; chatAM tenA upara ajJAna ane rAgadveSanA evA prabaLa saMskAro che ke jene lIdhe te kharA sukhanuM bhAna karI zakato nathI, agara kAMIka bhAna thayuM to paNa te kharA sukhanI prApti mATe pravRtti karI zakato nathI." ajJAna e cetanAnA sphuraNanuM virodhI tattva che. tethI jyAM sudhI ajJAnanI tIvratA hoya tyAM sudhI cetanAnuM sphuraNa atyaMta maMda hoya che. tene lIdhe kharA sukha ane kharA sukhanA sAdhanano bhAsa ja thavA pAmato nathI. A kAraNathI AtmA pote eka viSayamAM sukha maLavAnI dhAraNAthI pravRtti kare che ane temAM chevaTe nirAza thavAthI bIjA viSaya tarapha vaLe che. bIjA viSayamAM nirAza thatAM vaLI trIjA viSaya tarapha doDe che. A rIte tenI sthiti vamaLamAM paDela lAkaDAnA jevI ke vaMToLiyAmAM UDatA taNakhalA jevI thaI jAya che. AvI kaSTaparaMparA anubhavatAM kAMIka ajJAna ochuM thAya che, toya rAgadveSanI tIvratAne lIdhe sukhanI kharI dizAmAM prayANa karI zakAtuM nathI. ajJAnanI sahaja maMdatAthI ghaNI vAra evuM bhAna thAya che ke sukha ane duHkhanAM bIja bAhya jagatamAM nathI, chatAM rAgadveSanI tIvratAne pariNAme pUrva paricita viSayone ja sukha ane duHkhanAM sAdhana mAnI temAM harSa ane viSAdano anubhava thayA kare che. A sthiti cokkasa lakSya vinAnI hovAthI dizAno cokkasa nizcaya karyA sivAya vahANa haMkAranAra khalAsInI sthiti jevI che. A ja sthiti AdhyAtmika avikAsa kALanI che. ba. ajJAna ane rAgadveSanA cakranuM baLa paNa haMmezAM jevuM ne tevuM na ja rahI zake, kAraNa te baLa game teTaluM vadhAre hoya to paNa chevaTe Atmika baLa sAme to agaNya che. lAkho maNa ghAsa ane lAkaDAMne bALavA teTalA ja agninI jarUra nathI hotI. te mATe to agnino eka kaNa paNa basa che. zubha pramANamAM thoDuM hoya to paNa te lAkho gaNA azubha karatAM vadhAre baLavAna hoya che. jyAre AtmAmAM cetanatAnuM sphuraNa sahaja vadhe che ane rAgadveSa sAthenA AtmAnA yuddhamAM jyAre rAgadveSanI zakti ghaTe che, tyAre AtmAnuM vIrya, je atyAra sudhI UlaTI dizAmAM kAma karatuM, te kharI dizAmAM vaLe che. te ja vakhate AtmA potAnA dhyeyano nirdhAra karI te meLavavA deDha nizcaya karI le che ane te mATe te pravRtti karavA lAge che. A vakhate * AdhyAtmika vikAsano pAyo naMkhAya che. have pachI AtmA potAnI jJAna ane vIryazaktinI madada laI ajJAna ane rAgadveSa sAthe kustI karavA akhADAmAM UtarI jAya che; kadAca te kyAreka hAra khAya che, paNa chevaTe te Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 0 dArzanika ciMtana hAranA pariNAme ja vadhela jJAna ane vIryazaktine laI harAvanAra ajJAna ane rAgadveSane dabAvato ja jAya che. jema jema te dabAvato jAya che tema tema teno utsAha vadhato jAya che. utsAhavRddhi sAthe ja eka apUrva AnaMdanI lahera chUTe che, ane AnaMdanI laharImAM Anakhazikha DUbela AtmA ajJAna tema ja rAgadveSanA cakrane vadhAre ne vadhAre nirbaLa karato potAnI sahaja sthiti tarapha AgaLa vadhato jAya che. A sthiti AdhyAtmika vikAsakramanI che. ka. A sthitinI chevaTanI maryAdA e ja vikAsanI pUrNatA. A pUrNatA prApta thaI eTale saMsArathI para sthiti prApta thaI. temAM kevaLa svAbhAvika AnaMdanuM ja sAmrAjya hoya che. A mokSakALa. ATalo sAmAnya vicAra karyA pachI have te saMbaMdhamAM pratyeka darzananA vicAro kramazaH joIe. vaidika darzana upaniSada ane anya graMthomAM AdhyAtmika vicAranI pradhAnatA hovAthI temAM vikAsakramane lagatA vicAro maLI Ave e svAbhAvika che. chatAM vaidika sAhityamAM yogadarzana uparanuM vyAsabhASya ane yogavAsiSTha e be graMtho evA che jemAM AdhyAtmika vikAsakrama vyavasthita rIte sAMgopAMga AlekhAyelo che, jyAre anya graMthomAM teTalo pUrNa rIte nathI. tethI e be graMthomAMthI ja vaidika darzananI te saMbaMdhI mAnyatA atre jaNAvIzuM. yogadarzanamAM maharSi pataMjalie mokSanA sAdhanarUpe yoganuM varNana karela che. yoga eTale AdhyAtmika vikAsakramanI bhUmikAo. je bhUmikAmAM yogano AraMbha thAya che, te bhUmikAthI mAMDI ane te yoga kramazaH puSTa thatAM thatAM je bhUmikAmAM pUrNa kalAe pahoMce che tyAM sudhInI cittanI bhUmikAo AdhyAtmika vikAsakramamAM AvI jAya che. yogano AraMbha thayA pahelAMnI bhUmikAo e AdhyAtmika avikAsanI bhUmikAo che. A prakAranA sUtrakAranA abhiprAyane spaSTa karavA mATe bhASyakAra maharSi vyAse cittanI pAMca bhUmikAo batAvI che : (1) kSipta, (2) mUDha, (3) vikSipta, (4) ekAgra, ane (5) niruddha. A pAMcamAM pahelI be 1. (1) je citta haMmezAM rajoguNanI bahulatAthI aneka viSayomAM prerAtuM hovAthI atyanta asthira hoya che, te kSipta. (2) je citta tamoguNanA prAbalyathI nidrAvRttivALuM bane te mUDha. (3) je citta asthiratA vizeSa hovA chatAM kyAreka kyAreka prazasta viSayomAM sthiratA anubhave te vikSipta. (4) je citta ekatAna-sthira banI jAya te ekAgra. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama 0 5 eTale kSipta ane mUDha bhUmikAo avikAsasUcaka che. trIjI vikSipta bhUmikA e avikAsa ane vikAsanuM saMmelana che. paNa temAM vikAsa karatAM avikAsanuM baLa ghaNuM vadhAre che. cothI ekAgrabhUmikAmAM vikAsanuM baLa vadhe che, ane te savizeSa vadhatAM pAMcamI niruddha- bhUmikAmAM pUrNa kalAe pahoMce che. tethI A rIte bhASyakAranI vicArasaraNInuM saMkSepamAM pRthakkaraNa karIe to sAra eTalo ja nIkaLe che ke kSipta; mUDha ane vikSipta e traNa bhUmikAomAM avikAsakALa hoya che, jyAre chellI be ekAgra ane niruddhabhUmikAomAM vikAsakrama athavA AdhyAtmika utkrAMtino krama hoya che. A pAMca bhUmikAo bAdanI sthiti e mokSakALa. yogavAsiSThamAM cetananI sthitinA saMkSepathI be bhAga karavAmAM AvyA che : (1) ajJAnamaya ane (2) jJAnamaya. ajJAnamaya sthiti eTale avikAsakALa ane jJAnamaya sthiti eTale vikAsakALa. A vikAsakALa pachI mokSakALa Ave che. ajJAnamaya sthitinA sAta vibhAga karI tene sAta ajJAna-bhUmikAonA nAmathI oLakhAvyA che; jema ke (1) bIjajAgrata, (2) jAgrata, (3) mahAjAgrata, (4) jAgratasvax, (5) svapra, (6) svaprajAgrata, ane (7) suSuptaka. jJAnamaya sthitinA paNa sAta bhAga karI (5) je cittamAM tamAma vRttiono nirodha thaI gayo hoya ane mAtra saMskAro ja bAkI rahyA hoya te niruddha. 1. A pAMca cittomAM pahelAM be to anukrame rajoguNa ane tamoguNanI bahulatAne lIdhe ni:zreyasaprAptimAM hetu thaI zakatAM nathI; eTaluM ja nahi, balake te UlaTAM niHzreyasanAM bAdhaka che, jethI te yogakoTimAM gaNAyA yogya nathI arthAt te be cittanI sthitiomAM AdhyAtmika avikAsa hoya che, vikSipta citta kyAreka kyAreka sAttvika viSayomAM samAdhi meLave che kharuM paNa te samAdhi sAme asthiratA eTalI badhI hoya che ke jethI te paNa yogakoTimAM gaNAvA yogya nathI. ekAgra ane niruddha e be ja citta vakhate je samAdhi hoya che te yoga kahevAya che, ekAgracitta vakhate je yoga hoya che te saMprajJAta ane niruddha citta vakhate je yoga hoya che te asaMprajJAta. juo pAtaMjaladarzana, pAda 1, sU 1 vyAsabhASya tathA vAcaspati mizranI TIkA. 2. (1) pahelI bhUmikAmAM ahaMtva-mamatva buddhinI jAgRti nathI hotI, mAtra tevI jAgRtinI bIjarUpe yogyatA hoya che tethI te bIja jAgrata kahevAya che. A bhUmikA vanaspati jevA kSudra nikAyamAM mAnI zakAya. (2) bIjI bhUmikAmAM a Mtvamamatvabuddhi alpAMze jAge che, tethI te jAgrata kahevAya che. A bhUmikA kITa, pataMga, pazu, pakSImAM mAnI zakAya. (3) trIjI bhUmikAmAM ahaMtva-mamatvabuddhi Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. dArzanika ciMtana tene sAta bhUmikAonA nAmathI oLakhAvyA che, jemake (1) zubhecchA, (2) vicAraNA, (3) hanumAnasA, (4) sajvApatti, (5) asaMsakti, (6) padArthobhAvanI, ane (7) turyagA.' sAta ajJAna bhUmikAomAM ajJAnanuM prAbalya hovAthI te avikAsa kALamAM gaNAvI joIe; tethI UlaTuM sAta jJAna bhUmikAomAM kramazaH jJAnavRddhi thatI hovAthI te vikAsakramanA kALamAM gaNAvI joIe. jJAnanI sAtamI bhUmikAmAM vikAsa pUrNakalAe pahoMce che. tethI tyArabAdanI sthiti te mokSakALa che. vizeSa puSTa hoya che, tethI te mahAjAgrata kahevAya che. A bhUmikA manuSya, deva Adi nikAyamAM mAnI zakAya. (4) cothI bhUmikAmAM jAgrata avasthAnA manorAjaya-bhramano samAveza thAya che; jema ke ekane badale be caMdra dekhAvA, chIpamAM rUpAnuM bhAna ane jhAMjhavAmAM pANInI buddhi. A hetuthI A bhUmikA jAgratasvapna kahevAya che. (5) pAMcamI bhUmikAmAM nidrA vakhate Avela svapnanuM jAgyA bAda je bhAna thAya che teno samAveza che. tethI te svapna kahevAya che. (6) chaThThI bhUmikAmAM varSonAM varSo sudhI cAlu rahela svapnano samAveza thAya che. A svapna zarIrapAta thAya chatAM paNa cAlu rahe che, tethI te svapnajAgrata kahevAya che. (7) sAtamI bhUmikA gADha nidrAnI hoya che, jemAM jaDa jevI sthiti thaI jAya che ane karmo mAtra vAsanArUpe rahelAM hoya che, tethI te suSupti kahevAya che. trIjIthI sAtamI sudhInI pAMca bhUmikAo spaSTapaNe manuSyanikAyamAM anubhavAya che. juo yogavAsiSTha, utpattiprakaraNa 1, sarga 117. (1) huM mUDha ja zA mATe rahuM ? have to zAstra ane sarjana dvArA kAMIka AtmAvalokana karIza evI vairAgyapUrvaka je icchA te zubhecchA. (2) zAstra ane sajjananA saMsargapUrvaka vairAgyabhAsane lIdhe je sadAcAramAM pravRtti thavI te vicAraNA (3) zubhecchA ane vicAraNAne lIdhe je iMdriyonA viSayomAM Asakti ghaTe che te tanumAna sA kahevAya che, kAraNa ke temAM saMkalpa-vikalpa ochA thAya che. (4) traNa bhUmikAonA abhyAsathI citta sudhdhAMmAM paNa virati thavAthI satya ane zuddha evA AtmAmAM je sthiti thavA pAme che te sattvApatti. (5) pUrvanI cAra bhUmikAonA abhyAsathI ane samAdhinA asaMgarUpa paripAkathI evI avasthA thAya che ke jemAM ke cittanI aMdara niratizaya AtmAnaMdano camatkAra puSTa thayela hoya che te asaMsakti bhUmikA. (6) pAMca bhUmikAonA abhyAsathI pragaTa thayela AtmArAma sthitine lIdhe eka evI dazA prApta thAya che ke bAhya ne AvyaMtara badhA padArthonI bhAvanA chUTI jAya che. dehayAtrA phakta bIjAnA prayatnane laIne cAle che. te padArthobhAvanI bhUmikA. (7) cha bhUmikAonA abhyAsane lIdhe bhedabhAvanuM bhAna bilakula zamI javAthI je ekamAtra svabhAvaniSThA prApta thAya che te turthagA. A sAtamI turyagAvasthA jIvanmuktAmAM hoya che. videhamuktano viSaya tyArabAdanI turyAtrata avasthA che. juo yogavAsiSTha, utpatti pra. sa. 118 nirvANa pra. sa. 120. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama 7 bauddha darzana - bauddha sAhityanA maulika graMtho piTakanA nAme oLakhAya che. piTakamAM aneka jagAe AdhyAtmika vikAsanA kramanuM vyavasthita ane spaSTa varNana che. temAM vyaktinI cha sthitio karavAmAM AvI che. te A pramANe : (1) aMdha puthujajana, (2) kalyANaputhujana, (3) sotApanna, (4) sakadAgAmI, (5) aupapAtika, ane (6) arahA. jemAM pahelI sthiti e AdhyAtmika avikAsano kALa che. bIjI sthitimAM vikAsanuM phuraNa alpAMze ane avikAsano prabhAva savizeSa hoya che. trIjIthI chaThThI sudhInI cAre sthitiomAM uttarottara AdhyAtmika vikAsa ja vadhato jAya che ane te vikAsa chaThThI sthitimAM pUrNa kakSAe pahoMce che. tyAra bAda nirvANatattva prApta thAya che. A bauddha vicArasaraNInuM pRthakkaraNa karIe to ema kahI zakAya ke pahelI be sthitio e avikAsakALa che. trIjIthI chaThThI sudhInI cAra sthitio vikAsa kALa che ane cha sthitio pachI nirvANakALa che. jaina darzana - ' jaina sAhityanA prAcIna graMtho, je AgamanA nAmathI oLakhAya che, temAM sudhdhAM AdhyAtmika vikAsanA krama saMbaMdhI vicAro vyavasthita rIte maLI Ave che. temAM Atmika sthitinA cauda vibhAgo karavAmAM AvyA che je 1. (1-2) puthusjana eTale sAmAnya manuSya, tenA aMdhaputhujana ane kalyANaputhujana evA be bhedo che. yathA- duve puthujjanA vuttA buddhenAdiccabaMdhunA / saMthI puthunano parva vAtyA puthaMno che -majhimanikAya, mULa paricAya, suttavaNyanA. A baMnemAM saMyojanA (baMdhana) to daza hoya che, chatAM aMtara eTaluM ja ke pahelAne Aryadarzana athavA satsaMga prApta thayela nathI hotAM, jyAre bIjAne prApta thayela che. A bane nirvANamArgathI parAkSukha hoya che. (3) nirvANamArgane prApta thayelAnA cAra prakAra che. jeNe traNa saMyojanAno kSaya karyo hoya te sItApana. (4) jeNe traNano kSaya ane pachInI benuM zaithilya karyuM hota te sakadAgAmI. (5) jeNe pAMceno kSaya karyo hoya te aupapAtika. (6) jeNe dase saMyojanAno kSaya karyo hoya te arahA. sotApana vadhAremAM vadhAre sAta vAra manuSyalokamAM avatare che, tyAra bAda avazya nirvANa pAme che. aupapAtika brahmalokamAMthI ja nirvANa pAme che. arahA te sthitimAMthI ja nirvANa meLave che. dasa saMyojanAo mATe juo aMguttaranikAya, pR. 17, phUTanoTa 13 ane majhimanikAya tathA buddha, dharma ANi saMgha (marAThI) pR. 99. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dArzanika ciMtana guNasthAnane nAme oLakhAya che. te guNasthAno A pramANe : (1) mithyAdaSTi, (2) sAsvAdana, (3) samyamithyAdaSTi, (4) avirata samyagdaSTi, (5) dezavirati (viratAvirata), (6) pramattasaMyata, (7) apramattasaMyata. (8) apUrvakaraNa nivRttinAdara), (9) anivRtti bAdara, (10) sUkSmasaMparAya, (11) upazAMtamoha (12) kSINamoha, (13) saMyogakevalI, (14) ayogakevalI. prathama guNasthAna e avikAsakALa che. 1. guNasthAna-guNa eTale AtmAnI cetanA, samyakva, cAritra, virya Adi zaktio, sthAna eTale te zaktionI zuddhatAnI taratamabhAvavAvI avasthAo. AtmAnA sahaja guNo vividha AvaraNothI saMsAradazAmAM AgRta che. jema jema AvaraNonI viralatA ke kSayanuM pramANa jeTaluM vizeSa teTalI guNonI zuddhi vizeSa ane AvaraNonI viralatA ke kSayanuM pramANa jeTaluM ochuM teTalI guNonI zuddhi ochI. A rIte Atmika guNonI zuddhinA prakarSa ke apakarSavALA asaMkhyAta prakAro saMbhave che, paNa saMkSepamAM tene cauda bhAgamAM vaheMcI nAkhelA che, je guNasthAna kahevAya che. guNasthAnanI kalpanA mukhyatayA mohanIya karmanI viralatA ane kSayane AdhAre karavAmAM AvI che. mohanIya karmanI mukhya be zaktio che. pahelI zaktinuM kArya AtmAnA samparva guNane AvRta karavAnuM che jethI AtmAmAM tAttvika ruci ke satyadarzana thavA pAmatuM nathI. bIjI zaktinuM kArya AtmAnA cAritraguNane AvRtta karavAnuM che, jethI AtmA tAtvika ruci ke satyadarzana thayA chatAM paNa tadanusAra pravRtti karI svarUpalAbha karI zakato nathI. samyaktanI pratibaMdhaka evI mohanIyanI prathama zakti darzanamohanIya ane cAritranI pratibaMdhaka evI mohanIyanI bIjI zakti cAritramohanIya kahevAya che. A bemAM darzanamohanIya prabaLa che, kAraNa ke jyAM sudhI tenI viralatA ke kSaya na thAya tyAM sudhI cAritramohanIyanuM baLa ghaTatuM nathI, darzana mohanIyanuM baLa ghaTyuM eTale cAritramohanIya krame krame nirbaLa thaI chevaTe sarvathA kSINa thavAnuM ja. samasta karyAvaraNomAM pradhAnatama ane balavattama mohanIya ja che. tenuM kAraNa e che ke jayAM sudhI mohanIyanI zakti tIvra hoya tyAM sudhI anya AvaraNo tIvra ja rahe che ane tenI zakti ghaTatAM ja anya AvaraNonuM baLa maMda thatuM jAya che. A ja kAraNathI guNasthAnonI kalpanA mohanIya karmanA taratamabhAvane AdhAre karavAmAM AvI che. 2. juo samavAyAMga, 14 mo samavAya. 3. (1) je avasthAmAM darzanamohanIyanI prabaLatAne lIdhe samyakta guNa AvRta thayelo hovAthI AtmAnI tattvaruci ja pragaTI zakatI nathI ane jethI tenI daSTi mithyA (satya viruddha) hoya che te avasthA mithyASTi. (2) agiyAramA guNasthAnathI patita thaI prathama guNasthAna upara AvatAM vacce bahu ja thoDA vakhata sudhI je avasthA prApta thAya che te avasthA sAsvAdana. AnuM sAsvAdana nAma eTalA mATe che ke temAM panotsukha AtmAne tattvarucino svalpa paNa AsvAda hoya che, jevI rIte miSTAnnanA bhojana Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama 09 bIjA ane trIjA e be guNasthAnamAM vikAsanuM sahaja skuraNa hoya che, paNa temAM prabaLatA avikAsanI ja hoya che. cothAthI vikAsa kramaza: vadhatAM vadhatAM bAda UlaTI thatI vakhate eka vilakSaNa svAda hoya che. A bIjuM guNasthAna patanonukha AtmAne ja hoya che. (3) hIMcake hIMcatA mANasanI peThe je avasthAmAM AtmA dolAyamAna hoya che, jene lIdhe te sarvathA satyadarzana karI zakato nathI ke sarvathA mithyAdaSTinI sthitimAM rahI zakato nathI arthAt tenI saMzayALa jevI sthiti banI jAya che, te avasthA samyakamithyASTi. A guNasthAnamAM darzanamohanIyanuM viSa prathama jeTaluM tIvra rahetuM nathI, paNa te hoya che kharuM. (4) je avasthAmAM darzanamohanIyanuM baLa kAM to bilakula zamI jAya che ke virala thaI jAya che, ane kAM to bilakula kSINa thaI jAya che jene lIdhe AtmA asaMdigdhapaNe satyadarzana karI zake che. A avasthA aviratasamyagdaSTi. AnuM avirata nAma eTalA mATe che ke temAM cAritra mohanIyanI sattA savizeSa hovAthI virati (tyAgavRtti) udaya pAmatI nathI. (5) je avasthAmAM satyadarzana uparAMta alpAMze paNa tyAgavRttino udaya thAya che te dezavirati. AmAM cAritramohanIyanI sattA avazya ghaTelI hoya che ane tenI kamInA pramANamAM tyAgavRtti hoya che. (6) je avasthAmAM tyAgavRtti pUrNa rIte udaya pAme che chatAM vacce vacce pramAda (smalana) saMbhave che, te pramattasaMvata. (7) je avasthAmAM pramAdano jarAye saMbhava nathI te apramattasaMvata. (8) je avasthAmAM pahelAM kyAre paNa nahi anubhavela Atmazuddhino anubhava thAya che ane apUrva vIyaeNllAsa-Atmika sAmarthya pragaTe che te avasthA apUrvakaraNa AnuM bIjuM nAma nivRtti bAdara paNa che. (9) je avasthAmAM cAritramohanIya karmanA zeSa rahela aMzone zamAvavAnuM ke kSINa karavAnuM kAma cAlatuM hoya che, te avasthA anivRtti bAdara. (10) je avasthAmAM mohanIyano aMza lona rUpe ja udayamAna hoya che ane te paNa bahu sUkSma pramANamAM, te avasthA sUkSmasaMparAya. (11) je avasthAmAM sUkSma lobha sudhdhAM zamI jAya che, te upazAMtamohanIya, A guNasthAnamAM darzanamohanIyano sarvathA kSaya saMbhave kharo, paNa cAritramohanIyano tevo kSaya nathI hoto, mAtra tenI sarvIze upazAMti hoya che. Ane - lIdhe je mohano pharI udraka thatAM A guNasthAnathI Azya patana thAya che ane prathama guNasthAna sudhI javuM paDe che. (12) je avasthAmAM darzanamohanIya ane cAritramohanIyanA sarvathA kSaya thaI jAya che te kSINamohanIya A sthitithI patana saMbhavatuM ja nathI. (13) je avasthAmAM mohanA AtyaMtika abhAvane lIdhe vItarAga dazA pragaTavA sAthe sarvazapaNuM prApta thAya che te avasthA saMyoga guNasthAna. A guNasthAnamAM zArIrika, mAnasika ane vAcika vyApAra hoya che, ethI Ane jIvanmukti kahI zakAya. (14) je avasthAmAM zArIrika, mAnasika, vAcika pravRttino paNa abhAva thaI jAya che te ayoga guNasthAna. A guNasthAna chelluM che. tethI zarIrapAta thatAM ja tenI samApti thAya che ane tyAra bAda guNasthAnAtItavidehamukti prApta thAya che. A mATe juo karmagraMtha bIjA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 * dArzanika ciMtana chevaTe caudamA guNasthAne pUrNa kakSAe pahoMce che ane tyArabAda mokSa prApta thAya che. jaina vicArasaraNInuM pRthakkaraNa eTaluM ja karI zakAya ke pahelAM traNa guNasthAno e avikAsakALa che ane cothAthI caudamA sudhInAM guNasthAno vikAsa ane tenI vRddhino kALa che; tyArabAda mokSakALa che. A prAcIna jaine vicArane haribhadrasUrie bIjI rIte paNa varNavyo che. teonA varNanamAM be prakAra che : pahelA prakAramAM avikAsa ane vikAsakrama banneno samAveza karela che'. avikAsa kALane teo oghadRSTinA nAmathI ane vikAsakramane saddaSTinA nAmathI oLakhAve che. mitrA, tArA, balA, dIpa, 1. juo yogadaSTi samuccaya. 2. daSTi eTale darzana athavA bodha. AnA be prakAra che. pahelAmAM sat zraddhAno (tAttvika rucino) abhAva hoya che jyAre bIjAmAM sat zraddhA hoya che. pahelo prakAra oghadaSTi ane bIjo yogadaSTi kahevAya che. pahelAMmAM AtmAnuM valaNa saMsArapravAha tarapha ane bIjAmAM AdhyAtmika vikAsa tarapha hoya che. tethI yogadaSTi e saddaSTi kahevAya che. jema samegha rAtri, amegha rAtri; samegha divasa ane amegha divasamAM anukrame atimadatama, madatama, madatara ane maMda cAkSuSa jJAna hoya che. temAMya grahAviSTa ane grahamukta puruSanA bhedathI, bALa ane taruNa puruSanA bhedathI, tema ja vikRta netravALA ane avikRta netravALA puruSanA bhedathI cAkSuSa jJAnanI aspaSTatA ke spaSTatA taratamabhAve hoya che; tevI rIte oghadRSTinI dazAmAM saMsAra- pravAhanuM valaNa chatAM AvaraNanA taratamabhAve jJAna tAratamyavALuM hoya che. A oghadRSTi game tevI hoya toye te AdhyAtmika vikAsanI dRSTie asaduddaSTi ja che. tyArabAda jyArathI AdhyAtmika vikAsano AraMbha thAya che, pachI bhale temAM bAhya jJAna ochuM hoya chatAM, tyArathI saddaSTi zarU thAya che. kAraNa ke te vakhate AtmAnuM valaNa saMsArobhukha na rahetAM mokSonmukha thaI jAya che. A saddaSTi (yogadaSTi)nA vikAsanA tAratamya pramANe ATha bhedo che. A ATha bhedomAM uttarottara bodha ane savizeSa jAgRti thAya che. pahelI mitrA nAmaka dRSTimAM bodha ane vIryanuM baLa tRNAgninI prabhA jevuM hoya che. bIjI tArA dRSTimAM chANAnA agninI prabhA jevuM, trIjI balA daSTimAM lAkaDAnA agninI prabhA jevuM, cothI dIprA daSTimAM dIvAnI prabhA jevuM, pAMcamI sthirA dRSTimAM ratnanI prabhA jevuM, chaThThI kAntA dRSTimAM nakSatranI prabhA jevuM, sAtamI prabhA daSTimAM sUryanI prabhA jevuM, ane AThamI parA daSTimAM caMdranI prabhA jevuM hoya che. joke AmAMnI pahelI cAra dRSTiomAM spaSTapaNe joya AtmasvarUpanuM saMvedana nathI hotuM, phakta chellI cAra daSTiomAM ja tevuM saMvedana hoya che, chatAM prathamanI cAra daSTione sadRSTimAM gaNavAnuM kAraNa e che ke te sthitimAM AvyA pachI AdhyAtmika utkrAMtino mArga nizcita thaI jAya che. yoganA yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e ATha aMgone AdhAre saddaSTinA ATha Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama 0 11 sthirA, kAntA, prabhA ane parA evA ATha vibhAga kare che. A AThe vibhAgomAM uttarottara vikAsano krama vadhato jAya che. pahelI mitrA Adi cAra dRSTiomAM AdhyAtmika vikAsa hoya che kharo, paNa temAM koIka ajJAna ane mohanuM prAbalya rahe che, jyAre sthirA Adi pAchalI cAra dRSTiomAM jJAna ane nirmohatAnuM prAbalya vadhatuM jAya che. bIjA prakAranA varNanamAM te AcArye mAtra AdhyAtmika vikAsanA kramanuM ja yogarUpe varNana karyuM che; te pahelAMnI sthiti varNavI nathI. yoganA teoe adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttikSaya evA pAMca bhAgo karelA che. 3 vibhAgo samajavAnA che. pahelI dRSTimAM yamanI sthiratA, bIjImAM niyamanI, ema anukrame AThamImAM samAdhinI sthiratA mukhyapaNe hoya che. 1. juo yogabiMdu. 2. yoga eTale jenAthI mokSa prApta karI zakAya tevo dharmavyApAra. anAdi kALacakramAM jyAM sudhI AtmAnI pravRtti-parAkrukha hoI lakSyabhraSTa hoya che, tyAM sudhInI tenI badhI kriyA zubhAzaya vinAnI hovAthI yogakoTimAM AvatI nathI. jyArathI tenI pravRtti badalAI svarUponmukha thAya che tyArathI ja tenI kriyAmAM zubhAzayanuM tattva dAkhala thAya che ane tethI tevo zubhAzayavALo vyApAra dharmavyApAra kahevAya che ane te pariNAme mokSajanaka hoI yoga nAmane pAtra bane che. A rIte AtmAnA anAdi saMsArakALanA be bhAga thaI jAya che : e adhArmika ane bIjo dhArmika, adhArmika kALamAM dharmanI pravRtti hoya to paNa te dharma khAtara nathI hotI, kevaLa 'lokopaMkti' (lokaraMjana) khAtara hoya che. tethI tevI pravRtti dharmakoTimAM gaNavA yogya nathI. dharma khAtara dharmanI pravRtti dhArmika kALamAM ja zarU thAya che, tethI te pravRtti yoga kahevAya che. juo yogabiMdu. 3. (1) jyAre thoDA ke ghaNA tyAga sAthe zAstrIya tattvaciMtana hoya che ane maitrI, karuNAdi bhAvanAo vizeSa siddha thaI jAya che, tyAre te sthiti adhyAtma kahevAya che. (2) jyAre mana samAdhipUrvaka satata abhyAsa karavAthI adhyAtma vaDe suvizeSa puSTa thAya che,.tyAre te bhAvanA che. bhAvanAthI azubha abhyAsa TaLe che, zubha abhyAsanI anukULatA vadhe che ane suMdara cittanI vRddhi thAya che. (3) jyAre citta phakta zubha viSayane ja AlaMbIne raheluM hoya che, ane tethI te sthira dIpaka jevuM prakAzamAna hoI sUkSma bodhavALuM banI jAya. che tyAre te dhyAna kahevAya che. dhyAnathI dareka kAmamAM citta AtmAdhIna thaI jAya che, bhAva nizcala thAya che ane baMdhanono viccheda thAya che. (4) ajJAnane lIdhe iSTa-aniSTarUpe kalpAyelI vastuomAMthI jayAre vivekane lIdhe iSTa-aniSTapaNAnI bhAvanA naSTa thAya che tyAre tevI sthiti samatA kahevAya che. (5) vAsanAnA saMbaMdhathI utpanna thanArI vRttiono nirmULa nirodha karavo te vRttisaMkSaya. juo yogabiMdu glo. 357thI 365 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * dArzanika ciMtana A banne prakAranAM varNano e prAcIna jaina guNasthAnakanA vicAronuM navIna paddhatie varNana mAtra che. AjIvaka darzana A darzananAM svataMtra sAhitya ane saMpradAya nathI, tathApi tenA AdhyAtmika vikAsakrama saMbaMdhI vicAro bauddha graMthamAM sacavAI rahela che. joke saMpradAya na hovAthI te vicArono spaSTa khulAso te graMthamAM nathI jaNAto to paNa te vicAro jovA maLe che tevA saMgrahavA jarUranA che. AjIvaka darzana AdhyAtmika ATha pAyarIo mAne che. te A pramANe : maMda, khiTTA, 1. majhimanikAya nAmanA prAcIna bauddha graMthanA sAmajhajhaphalasutta prakaraNamAM AjIvaka saMpradAyanA netA zaMkhalI gozALano ullekha che ane mULamAM tenA keTalAka vicAro ApelA che. A graMthanI buddhaghoSakRta sumaMgalavilAsinI TIkAmAM AjIvaka darzananI ATha pAyarIonuM varNana che, je A pramANe che: (1) janmadivasathI sAta divasa sudhI garbhaniSkramaNajanya duHkhane lIdhe prANI maMda (momuha) sthitimAM rahe che. A pahelI maMda bhUmikA. (2) durgatimAMthI AvIne je bALake janma lIdhelo hoya che te vAraMvAra rue ane vilApa kare che, tema ja sugatimAMthI AvI janma lIdhela bALaka sugatinuM smaraNa karI hAsya kare che. A khiA (krIDA) bhUmikA. (3) mAbApanA hAtha ke paga pakaDIne agara khATalo ke bAjoTha pakaDIne bALaka jamIna upara paga mAMDe che, te padavI maMsA bhUmikA (4) pagathI svataMtra rIte cAlavAnuM sAmarthya Ave che te ujugata (Rjugata) bhUmikA. (5) zilpakaLA zIkhavAno vakhata te sekha zikSa) bhUmikA. (6) gharathI nIkaLI saMnyAsa lIdhela vakhata te samaNa (zramaNa) bhUmikA. (7) AcAryane sevI jJAna meLavavAno vakhata te jina bhUmikA (2) prANa thayela bhikSu (jina) jayAre kAMI paNa nathI bolato tevA nirlobha zramaNanI sthiti e panna (prASa) bhUmikA. A ATha bhUmikAonAM nAma ane tenI vyAkhyA buddhaghoSe Apela che. buddha ghoSanA vakhatamAM eTale I. sa. pAMcamA-chaThThA saikAmAM kadAca AjIvaka saMpradAya agara tenuM sAhitya thoDuM ghaNuM haze, te uparathI tene A nAmo maLyAM haze, paNa eTaluM to spaSTa jaNAya che ke buddhaghoSanI A vyAkhyA yuktisaMgata nathI, kAraNa e che ke tenI e vyAkhyAmAM bALakanA janmathI mAMDI yauvanakALa sudhInuM vyAvahArika varNana che je AdhyAtmika vikAsa sAthe baMdhabesatuM nathI. teno kharo artha te saMpradAya pramANe zo haze te atyAre sAdhananA abhAve kahI na zakAya, paNa e bhUmikAonAM nAma ane temAM rahela AdhyAtmika vikAsanA kramano saMbaMdha vicAratAM ema jaNAya che ke A bhUmikAono janma sAthe kazo saMbaMdha nathI. te dvArA phakta ajJAnanI prabaLatAo ane jJAnanI kramazaH vRddhino ja bhAva sUcavavAno Azaya hoya tema jaNAya che. AnI puSTimAM eTaluM ja kahI zakAya ke AjIvaka darzana e prAcIna kALamAM zramaNapathomAMnuM eka khAsa darzana hatuM ane teno saMpradAya moTo hato. tevI sthitimAM tenA AdhyAtmika Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama * 13 padavImasA, ujugata, sekha, samaNa, jina ane patra. A AThamAM prathamanI traNa avikAsa ane pAchaLanI pAMca bhUmikAo vikAsakramanI jaNAya che. tyArabAda mokSakALa hovo joIe. -purAtattva pustaka mAMthI uddhata. utkrAMtine lagatA vicAro anya zramaNapaMthane agara brAhmaNapaMthane maLatA hoya te vadhAre saMbhavita che. pro. hornale potAnA uvAsagadasAonA anuvAdamAM bhA.ranA pariziSTanA pR. 23 upara buddhaghoSanA ukta vicAro ApyA che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna bhAratanI jJAnasamRddhi bahu jUnA vakhatathI jANItI che ane apAra che. te aneka jAtanI che. e jJAnasamRddhinI aneka zAkhAomAM eka ja zAkhA A vidyAnA abhyatyAnakALamAM haju paNa evI rahI che ke jenI bAbatamAM pazcimIya vicArakonI daSTi paNa bhArata tarapha rahe che. e zAkhA te dArzanika vidyAnI zAkhA. bhAratIya darzanavidyAnI traNa pradhAna zAkhAomAM vaidika zAkhA laIe, ane tenA pahelethI TheTha sudhInA sAhityanI racanAnA pradezo tarapha najara pheMkIe to ApaNane jaNAze ke vaidika darzana sAhityanI racanAmAM gujarAtano phALo pahelethI Aja sudhI nathI ja, vedo, upaniSado, sUtro, bhASyo, TIkAo ane prakaraNa graMtho ke kroDapatro-e badhAMnI racanAmAM paMjAba, brahmAvarta, kAzI, mithilA, dakSiNa, baMgALa ane kAzmIra janapada vagereno hisso che, paNa ekAda saMdigdha apavAdane bAda karIe to e racanAomAM gujarAtano phAvo najare nathI ja paDato. bauddha piTakono udgama to magadhamAM thayo. enuM saMskRta saMskaraNa ane pachInuM dArzanika sAhitya hindustAnanA badhA bhAgomAM janme. gujarAtamAM janmeluM bauddha sAhitya karyuM ane keTaluM che eno spaSTa nirNaya karavo atyAre kaThaNa che, chatAM emAM jarAye zaMkA nathI ke sAtamA saikA pahelAM ane tyAM sudhInA je moTA moTA bauddha maThomAM guNamati, sthiramati jevA asAdhAraNa vidvAna bhikSuko rahetA hatA ane bhaNAvatA tyAM bauddha sAhitya avazya racAyuM hatuM. bodhicaryAvatAra jevA viziSTa graMthanI racanA kAThiyAvADamAM (saurASTramAM) ja thayAnuM kalpAya che. AvI sthiti chatAM gujarAtane zaramAvA ke saMkocAvA jevuM kazuM ja nathI. tenuM kAraNa e che ke teNe jaina dArzanika sAhityanI racanAmAM moTAmAM moTo phALo Apyo che. ApaNe jANIe chIe ke mULamAM to jaina darzananuM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna 15 sAhitya bauddha darzananA sAhityanI peThe magadhamAM ja janma pAmeluM, paNa pachInA kALamAM tenI racanA dakSiNa ane uttara hindustAnamAM thatI gaI ane chellAM paMdaraso varSano itihAsa spaSTa kahe che ke jaina darzananA pradhAnatama sAhityanI racanA, tenI puravaNI ane teno vikAsa e badhuM gujarAtamAM ja thayuM che. gujarAte mAtra jaina darzananA sAhityane janmAvI ke vikasAvIne ja saMtoSa nathI mAnyo, paNa eNe to potAnI khoLImAM judA judA prAMtomAM janmelA ane UcharelA kImatI sAhityane bahu kALajIthI saMbhALI rAkhyuM che ane tethI ja keTalAye apUrva ane durlabha graMtho to ekamAtra gujarAtanA khUNekhAMcarethI ja atyAre paNa jaDI Ave che. darzana sAhityane utpanna karavAnI, rakSavAnI ane sAcavavAnI gauravagAthA TUMkamAM ATalI ja che, paNa e sAhitya eTale prAkRta, pAli ane saMskRta bhASAmAM lakhAyeluM sAhitya eTaluM ja. jayArathI ukta bhASAo bolacAlamAMthI lopa pAmI ane vidvAnonA paThana-pAThananI ja bhASA rahI, mAtra zAstrIya bhASA tarIke ja eno upayoga rahyo ane e bhASAomAM vastu vicAravAno praghAta ocho thaI gayo ane tenI jagyAe tenI bIjI lokabhASArUpa putrIo AvI, eTale ke bhASAyuga zarU thayo, tyArathI e lokabhASAomAM darzana-sAhitya keTaluM gujarAtamAM racAyuM che. agara to saMskRta AdimAM prathama racAyela darzana-sAhityane gujarAte potAnI cAlu bhASAmAM keTaluM utAryuM che e prazna upasthita thAya che. bauddha saMpradAya to kyAranoya lopa pAmelo hovAthI mAtra gujarAtamAM ja nahi paNa anya prAMtomAM sudhdhAM tenA sAhityanI lokabhASAomAM racanA thAya enI zakyatA ja rahI na hatI. paNa jAgatA ane comera patharAyelA vaidika saMpradAyanA dArzanika sAhitya vize paNa gujarAtano lokabhASAmAM phALo taddana sAdhAraNa ja gaNAya. narasiMha mahetA, mIrAMbAI, dAdu, akho ke svAmInArAyaNa saMpradAyanA keTalAka sAdhuo vagere, jeo mukhyapaNe bhakta ja hatA, temaNe potAnI bhaktinI ajaba dhUnamAM prasaMgavaza je tAttvika vicAro lokabhASAmAM mUkyA che tene bAda karIe to gujarAtamAM lakhAyelo saMgIta ane vyavasthita vaidika tattvajJAnano graMtha ApaNe bhAgye ja meLavI zakIzuM. jainonI jAhojalAlI gujarAtamAM ghaNA lAMbA kALathI cAlI Ave che. te saMpradAyanA tyAgIo paNa seMkaDonI saMkhyAmAM gujarAtamAM pahelethI ja thatA ane rahetA AvyA che. temaNe navI navI kRtiothI jJAnabhaMDAro bharI kADhyA che. tema chatAM te te samayanI cAlu Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 0 dArzanika ciMtana gujarAtI bhASAmAM teoe tattvajJAnanA prakANDa ane UMDA graMtho saMskRtaprAkRta bhASAnI peThe lokabhASAmAM ja racyA hoya ema bhAgye ja kahI zakAya. be cAra apavAdabhUta kartAone bAda karIe to badhA lekhakonI mukhya pravRtti bhASAyugamAM paNa saMskRta ane prAkRta bhASA tarapha ja rahI che. loko upara zAstrIya bhASAono prabhAva ane pratiSThA eTalAM badhAM paDelAM ane jAmI gayelAM ke te ja bhASAomAM lakhanArA teonI dRSTimAM vidvAna gaNAtA ane tethI ja lekhako jANe-ajANe pracalita lokabhASA choDI zAstrIya bhASAomAM lakhavA prerAtA. AnAM iSTa karatAM aniSTa pariNAmo vadhAre AvyA che. saMskRta ane prAkRta bhASAnI sAcavaNI ane khilavaNI iSTa pariNAmamAM gaNIe topaNa aniSTanuM palluM bhAre ja rahe che, e vAta nIcenA muddAo samajanAra kabUlyA vinA nahi rahe. (ka) mAtRbhASA ane bolacAlanI bhASAmAM ja karAto vicAra UMDo vyApaka ane phruTa hoI zake e siddhAMta pramANe vicAra eka bhASAmAM ne lakhavAnuM bIjI bhASAmAM hovAthI vicAra ane lekhana vacce asAmaMjasya. (kha) zAstrIya bhASAomAM vicAro lakhavAthI sAdhAraNa lokomAM tenI bahu ja ochI pahoMca ane je thoDoghaNo praveza thAya te paNa saMdigdha ane pAMgaLo. je loko zAstrIya bhASA na jANavA chatAM pratibhAzIla ane jijJAsu hoya tevA vicArako taraphathI tattvajJAnanA vikAsamAM ochAmAM ocho phALo ane teTalA ja pramANamAM lokabhASAnI ochAmAM ochI khilavaNI. pariNAme tattvajJAna ane cAlu bhASAmAM jIvaMtapaNuM ochuM, navanavApaNuM ochuM ane jUnA vArasA upara nabhavApaNuM ghaNuM. vartamAna samayano vicAra karIe to to pahelAM te vicAranI poSaka bhUmikA TUMkAmAM vicArI jaIe, ane te mATe mAtra keTalAka muddAo praznarUpamAM ja pahelAM mUkI daIe H (ka) jIvanamAM tattvajJAnane lagatA vicAronuM sthAna che ke nahi ? manuSyavRtti svAbhAvika rIte tattvajJAnanA pradeza tarapha DhaLe che ke nahi ? tattvajJAna meLavavAnI taka te zodhe che ke nahi ? ane saraLa rIte prApta thaI hoya to tene te pasaMda kare che ke nahi ? (kha) mAtra puruSavarga ane temAMye mAtra zikSiNavarga ja tattvajJAnamAM rasa le che ke strIvarga ane bIjA sAdhAraNa koTinA dareka jaNa tattvajJAnane Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna 0 17 samajavAnA adhikArI hoya che ane teo paNa te bAbatamAM rasa le che? (ga) videzI bhASA, zAstrIya bhASA ane paraprAMtanI bhASAmAM gUMthAyela vicAro samajavA ane tene pacAvavA e sahaja che ke mAtRbhASAmAM mukAyelA vicAro ane te mAraphata maLatuM jJAna samajavuM ane jIvanamAM utAravuM sahaja che ? (5) khAsa viziSTa varga ja ane temAMye bahu ucca keLavaNI pAmelA vividha bhASAnA abhyAsIo ja tattvajJAna vize vicAra karI zake ane navanavA prazno upara potAnA vicAro jaNAvI zake tema ja teno vikAsa karI zake ke aneka bhASAo na jANanAra ane mAtra mAtRbhASAmAM bolanAra mANasomAM paNa enI pratibhA saMbhave kharI ke jethI viziSTa vidvAno jeTalo ja teo vicAramAM navo phALo ApI zake ? (Da) * cAlu bhASAnI bhUmikAnA tattvajJAnamAM vicAronuM kheDANa ane phelAvo thavAthI bhASAsamRddhi ane tenuM sAmarthya vadhe che ke nahi ane jJAnanI badhI zAkhAone vizeSa vyApaka banAvavA evI bhASAnI samRddhi tathA zakti jarUranAM che ke nahi ? ja uparanA badhA asti nAstirUpa praznono uttara hA mAM ja Avato hoya ane ubhaya pakSarUpa praznano uttara bIjA pakSanA svIkAramAM ja Avato hoya, to ema svIkAryAM sivAya kadI cAlI ja nahi zake ke gujarAtI bhASAmAM bIjI jJAnazAkhAonI peThe tattvajJAnanI zAkhAne khUba kheDavI. have joIe ke e zAkhAne gujarAtI bhASAmAM kheDavI eTale zuM ? ane tyAra pachI ApaNe jozuM ke A zAkhA vartamAna gujarAtI bhASAmAM keTalI kheDAI che, eTale ApaNuM kartavya spaSTa thaI jaze. (1) haMjAro varSanAM tapa ane ciMtanane pariNAme ApaNA pUrva ja RSio ane vidvAnoe je tattvajJAnanA pradezamAM anekavidha ane aneka bhASAomAM ApaNane vAraso Apyo che te samagra vAraso saraLa ane zuddha gujarAtI bhASAmAM yathArthapaNe utAravo ane mULa pAribhASika zabdonI spaSTa vyAkhyA ApI te zabdo cAlu bhASAmAM sugama ane subodha rIte mUkavA. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dArzanika ciMtana (2) prAcIna tattvajJAnanA mahattvapUrNa graMthonAM prAmANika anuvAda ane sphoTana uparAMta tenA sArabhUta TUMkA mananIya nibaMdho gujarAtImAM lakhavA, jemAM vivecakadaSTi ane tulanAdaSTi niSpakSapaNe kAma karatI hoya. (3) samagra bhAratIya tattvajJAnanI zAkhAono pahelethI TheTha sudhI itihAsa - gujarAtImAM taiyAra karavo ane tevI ja rIte tattvajJAnanA pradezamAM thayelA viziSTa vidvAnonAM prAmANika jIvano AlekhavAM. (4) bhAratIya tattvajJAnamAM mukhyapaNe keTalA viSayo spardhAyelA che ane eka eka viSayane aMge bIjA upaviSayo keTakeTalA che tenI noMdha karI pratyeka viSaya paratve tattvajJAnanI badhI zAkhAo zuM zuM mAnyatA dharAve che teno tulanAtmaka ItihAsa gujarAtImAM utAravo. (5) bhArata bahAranA pradezomAM pahelethI atyAra sudhI tattvajJAna vize je je ciMtano thayAM hoya temAMthI mahattvapUrNa bhAga svarUpa, tulanA ane itihAsarUpe zuddha ane saraLa gujarAtImAM utAravo ane e rIte bhAratIya tattvajJAnane Itara dezanA evA vicArI sAthe sarakhAvavAno mArga saraLa karI mUkavo. (6) je viSayo bhAratIya tattvajJAnamAM AvyA na hoya athavA ochA carcAyA hoya athavA to aspaSTa carcAyA hoya ane pazcimI tattvajJoe eno vicAra UMDo tema ja spaSTa karyo hoya to tevA viSayonI yAdI karI te dareka viSaya paratve je je Itara dezomAM lakhAyuM hoya te yathArthapaNe gujarAtImAM utAravuM, jethI ApaNo vAraso vadhAre samRddha karavAnI sagavaDa maLe. (7) bhinna bhinna kakSAnA abhyAsIo mATe saMpUrNa mAhitIvALI prastuta viSayaka copaDIo taiyAra karavI. upara je mahAna kAryo batAvavAmAM AvyAM che tene TUMkamAM tattvajJAnanuM kheDANa kahI zakAya. have jo A kheDANa Avazyaka hoya ane bhAvi vizALa kheDANa mATe khAsa jarUranuM hoya to have e jovuM prApta thAya che ke ApaNI cAlu gujarAtI bhASAmAM kheDANa keTaluM thayeluM che. paheluM bauddha tattvajJAna laIe. adhyApaka kosAMbIjInAM nAnAM nAnAM betraNa pustako bAda karIe to te saMpradAyanuM gujarAtI sAhitya kazuM ja nathI, jayAre e saMpradAyanuM prAcIna sAhitya ghaNuM agatyanuM ane vizALa che. jaina Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna 19 saMpradAyanAM tattvajJAnaviSayaka sarvasparzI graMtho to gujarAtImAM nathI ja. jUnI gujarAtImAM e saMpradAyanA mULa Agamo uparanA graMtho che, je Aje kAryasAdhaka nathI. cAlu jamAnAnI vikasita bhASAmAM thayelA e saMpradAyanA AgamAnuvAdo mAtra gaNyAgAMThyA che. jUnI gujarAtImAM lakhAyelA keTalAka mahattvapUrNa tattvajJAnanA graMtho che, te paNa paddhatisara cAlu gujarAtImAM taiyAra thayelA nathI. eTale ekaMdara gujarAtI mAraphata jaina tattvajJAnanI vizALa ajamAyaza karavA IcchanArane kazI ja pUrNa sagavaDa nathI ema kahI zakAya. vaidika saMpradAyanA sthULa rIte che. ane vistArathI jotAM tethIye vadhAre darzano che. emAnAM ghaNAMkharAM darzano upara to apAra ane gaMbhIra sAhitya lakhAyeluM che. te jotAM mAtra yoga ke sAMkhyadarzananA thayelA gujarAtI anuvAdo e taddana apUrNa gaNAya. vedAMtadarzananAM traNa bhASyonA anuvAdo che, paNa vaidika badhAM darzanonA mahattvapUrNa graMtho to gujarAtImAM aspRzya ja rahyA che. nibaMdha sAhityamAM AcArya dhruvanA "ApaNo dharma" nAmaka pustakamAM je TUMkA TUMkA lekho che te sivAya bIjA koIe kazuM ja lakhyuM nathI. itihAsanI dizAmAM rA. narmadAzaMkara mahetAno prayatna khUba prazaMsanIya che, paNa hajI emAM ghaNuM karavAnuM bAkI rahI jAya che. pAThyapustakomAM AcArya zruvanI traNa copaDIo sivAya ja nathI. eTale ekaMdara rIte jotAM gujarAtI bhASAmAM tattvajJAna viSayaka sAhitya jeTaluM ane jevuM UtaravuM joIe teno sahasrAMza paNa Aje nathI. - AvI sthitimAM "gujarAtI sAhitya pariSada' agara bIjI tevI saMsthAonuM zuM kartavya che te kahevAnI judI jarUra nathI, paNa jyAre Aja keLavaNI vadhatI jAya che, teno vistAra ane UMDANa vadhAravAnA comerathI prayatno cAlI rahyA che, keLavaNI pAmelAo kAryakSetra zodhI rahyA che, tyAre tevA keLavAyelA yuvako ane anubhavIone have paddhatisaranuM upara nirdezyA pramANe sAhitya taiyAra karAvavuM e eka ja sUcana karavuM bAkI rahe che. A sivAya bIjo eka mArga kAMIka saraLa che ane chatAM kaThaNa paNa che. dareka saMpradAyamAM ochAvattA saMto, dharmaguruo ane viziSTa rasa dharAvanArA anuyAyI gRhastho hoya che. teone A upayogI dizAmAM vALavAmAM Ave to vadhAre kAma oche kharca thAya, ane eka vAra vAstavika dizA maLatAM . zaktino upayoMga jhaghaDAnI ane kUpamaMDUkatAnI dizAmAMthI thato aTake. jUnA jamAnAmAM jayAre cInane jJAnanI bhUkha jAgI tyAre teNe aneka Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 0 dArzanika ciMtana kaThora sahiSNu bhikSuone mokalI hindustAnamAMthI saMskRta ane prAkRta hajAro graMthonA anuvAdo cInI bhASAmAM karAvarAvyA ane TalIka vAra to eka eka brAhmaNa vidvAna pAse seMkaDo saMskRta graMthonA cInI bhASAmAM anuvAda karAvyA. musalamAna bAdazAho ane amIroe paNa potAnA dezamAM jJAnasamRddhi vadhAravA potAnA aneka vidvAno pAse ane aneka parajAtinA hindustAnI vidvAno pAse AryasAhityanA tarajumAo arabI, phArasI ane urdU bhASAmAM karAvyA. tibeTavAsIoe paNa e ja karyuM ane chelle joIe to jarmana, phrenca ane aMgrejI bhASAnA viziSTa vidvAnoe potapotAnA dezanI jJAnasamRddhi vadhAravA tema ja lokonA mAnasa ane abhyAsane UMcA dhoraNa upara mUkavA duniyAnA badhA bhAgamAMthI bane teTaluM vadhAremAM vadhAre sAhitya anekarUpe potapotAnI bhASAmAM utAryuM. saMskRta, prAkRta ane pAli bhASAno ja pAraMparika vAraso bhogavanAra ApaNe aMgrejI, phrenca ke jarmana bhASA tarapha jovuM paDe che. eka vAra bALaka mAne dhAvavuM choDe ane tenA khoLAmAM khelavAno nirvyAja AnaMda jato kare tyAre tenI paramAtAnA hAthe enA khoLAmAM je vale saMbhave te vale sAhityanI bAbatamAM ApaNI che. tethI jeo tattvajJAnanA vicArone ucca bhUmikA upara laI javA icchatA hoya, teno phelAvo icchatA hoya, temanI pharaja che ke temaNe e badhuM jJAna vyavasthita rIte mAtRbhASAmAM Ave evo prayatna karavo. dakSiNI, baMgALI ane hiMdI bhASAmAM A mATe prayatno thaI rahelA che. ane keTaleka aMze to teo ApaNA karatAM AgaLa vadhyA che. gujarAtI bhASAnI kSamatA bIjI eke bhASA karatAM ochI nathI; UlTuM, tenI vicAra karavAnI ane tene vyakta karavAnI zakti pramANamAM vadhAre che. saMskRta ane prAkRtano tene sAtha che; phArasI, urdU, aMgrejI, Adino paNa tene sahayoga che. evI sthitimAM te bhASAnA sAhityane tattvajJAnanA gulAbI phUlanI saurabhathI suvAsita karI mUkavuM e eka ja RSiRNa, dezaRNa ke samayaRNa ApaNA upara bAkI rahe che. ene na pheDanAra ke pheDavAmAM maMda utsAha rAkhanAra potAne sAhitya kevI kahe to e sAhityano droha ja kare che, ema satya kahevarAve che.* * navamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM Apelo nibaMdha. - prasthAna, mAha,. 1985 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. "saMsAra ane dharmanuM anuzIlana khaMDa pahelo 1. tattvajJAnanA mULa prazno A lekha eka bhAInA praznano uttara ApavAnI dRSTithI lakhAyelo che, paNa vastutaH te svataMtra lekha ja che. tattvajJAna koNa zodhI, calAvI ke vadhArI zake? tattvajJAna ane bhautika vijJAna vacce zuM zuM sarakhApaNuM che ane kyAMthI kevo bheda dekhAya che? tattvajJAnanI zodhamAM vAdo jyAM sudhI sAdhaka thAya che ane kyAre bAdhaka thAya che? satyano zodhaka vAsanAnuM niyamana kare ke teno uccheda kare ke tene vizuddha kare ? ItyAdi praznonI sacoTa samajaNa ane | chaNAvaTa ApI che ane karI che. jagata duHkhavAdIoe jagatane duHkharUpa kahyuM che, jema ke sAMkhya, buddha Adie. paNa e duHkharUpatA ekAMtika nathI ane che te apekSAe che e bahu spaSTatAthI A lekhamAM samajAvyuM che. kharI rIte jeNe jeNe jagatane duHkhamaya kahyuM che te badhAe eka zarata mUkI che ane te zarata tRSNAnI. jo tRSNA hoya to sarvatra duHkha ja bhAsavAnuM. jyAM sukha hoya tyAM paNa tRSNA AvI ke te pratikUlavedanIya banI javAnuM, pariNAmanI pasaM --e yogasUtramAM duHkhanuM kAraNa tRSNAne ja kaheluM che. jeNe vAsanAjaya ke tRSNAjaya karyo te buddha ke bIjo game te hoya ane chatAMye tene potAne duHkha bhAse ke anubhavAya to tattvajJa, sAdhaka ke yogI thavAmAM zo lAbha? AthI siddha che ke evA loko dukhI na hatA; sadA sukhI ane saMtuSTa hatA. jagatamAM ApaNI peThe jIvelA paNa kharA. e jagate emane duHkha kema na ApyuM? uttara eka ja ke tRSNA na hatI. ane tRSNA na chatAM temanuM jIvana paNa duHkhasaMtapta hota to teo tRSNAtyAgano upadeza karavAne badale jIvanano aMta ANavA kaheta. eTale zrI. mazarUvALAe jagatanI sukhaduHkharUpatA vize lekhamAM je kahyuM che te pathArtha che. vivekIne badhuM duHkharUpa che eno artha eTalo ja ke je tRSNA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 0 dArzanika ciMtana atRSNA vaccenuM aMtara jue che ena ubhayajanya pariNAmo nihALe che te tuSmAkoTimAM AvatI samagra vastuo, pachI bhale te game tevI sukharUpa bhAsatI hoya, tene duHkharUpa lekhe che, arthAt te vivekI tRSNA na hoya tyAre prakRtithI para banavAne lIdhe prAkRta AghAtone duHkharUpa nathI lakhato. Avo vivekI paNa AgamAM zaityano ke baraphamAM Agano anubhava nathI karato. tenI indriyo anyanI peThe che te rUpe ja vastune anubhave che. paNa ema bane ke eka avivekI Aga, jhera ke zULIthI pratikULa vedanA thatAM ja jIvanamohane lIdhe hAyahAya pokArI UThe; jyAre vivekI e pratikULa vedanA anubhavavA chatAM mana upara eTalo kAbU rAkhe ke tethI tenI prasannatAmAM phera na paDe. saoNkreTisane jhera to kaDavuM ja lAgeluM, eno kepha paNa caDelo, paNa koI ucca siddhAnta ane AdarzanA pAlananI khumArImAM tene e duHkha sahya baneluM. e ja vAta krAisTa ane bIjAne lAgu paDe che. sukhadu:kha e mAnasika saMvedana che. manane jevuM ghaDyuM hoya te pramANe chevaTanI asara thAya. eTale jagatanI sukha ke duHkharUpatA mAnasika ghaDatara para avalaMbita che. jagata pote nathI sukharUpa ke duHkharUpa. e to avyakta ane avaktavya jevuM che. jIvananI dhArAmAM aneka sthULa-sUkSma tattvono samAveza che. temAMthI koI eka aMzane pUrNa jIvana mAnI pUrA jIvananI vyAkhyA karI na zakAya. vaLI, vyAkhyA paNa adhikArI pramANe ja thAya che. A lekha jeTalo suspaSTa che teTalo ja supaTha ane bhramanivAraka hoI prathamathI aMta sudhInA tattvajijJAsune mATe upayogI che. te skUrti Ape che ne nirAsA nivArI puruSArtha prere che. 2. jIvanano artha jIvanano aMtima udeza zo che? teno uttara kalpanAothI aneka rIte apAyo che. eno anubhava hota to matabheda na hota. tethI jIvanano artha zo che e jANavA karatAM jIvana zuM che ane te kaI rIte jIvI zakAya-bIjAnI sukha-sagavaDane khalela na pahoMce ema kevI rIte jIvI zakAya e ja jANavuM hitAvaha che; te zakaya paNa che. je vastune lekhaka saMyama ane viveka kahe che tene eka zabdamAM varNavavI hoya to jIvanakalA zabdathI varNavI zakAya. jIvanakalAno artha sthULa nathI, paNa bahu sUkSma ane vyApaka che. jema jIvanakalAmAM potAnA jIvananI salAmatI tema anyanA jIvananI paNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra ane dharmanuM anuzIlana * 23 " salAmatI samAya che. emAM nathI bhayane ke kArpaSyane sthAna; emAM tejasvI puruSArtha ane karuNAvRtti Ave che. eTale saMkSepamAM kaI rIte jIvana jIvavuM e ThIkaThIka jANyuM hoya to jIvanano aMtima hetu (jo te haze to) ApoApa jaNAI jaze. jIvana sAthe ja jijJAsA, kalpanA, sarjakatA, saMkalpazakti ane zraddhALu AzA-e pAMce siddhio manuSyane prApta che. jemAM zArIrika temaja mAnasika jIvana paNa na veDaphAya, e kalA siddha karavAnI rahe che. mAnasika jIvana veDaphAtAM zArIrika jIvana veDaphAya ja che ane mAnasika jIvanane veDaphyA vinA-ene surakSita rAkhIne-zArIrika jIvana veDaphI paNa na zake. tethI baMne jIvanano susaMvAda sAdhavAnI kalA e ja jIvanakalA che. dareka saMta ke sAdhake e ja kalA khIlavI hoya che. pachI e prazna bahu mahattva nathI dharAvato ke jIvananA mULamAM zuM che ane te kyAM jaI thaMbhe che athavA tene aMte zuM che ? A prazna anAditva ane anaMtattvano hoI jJAna-maryAdAnI bahArano paNa hoI zake, paNa jIvanakalAno prazna madhyakAlano che, tethI te eka rIte sAdi-sAMta che. paNa enA sAdi-sAtapaNAno ThIkaThIka samAdhAnakArI ukela maLe to pelA anAdi anaMta praznano paNa ukela kyAreka AvI ja jAya. A lekhanuM utthAna vinodI rIte thayuM che, paNa te uttarottara anubhava mUlaka hovAthI lekha aMte gaMbhIratAmAM ja sarato jAya che ane chevaTe buddhi ane hRdayane sparze che. 3. saMsAramAM rasa "saMsAramAM rasa che te anivArya che. ene vizuddha ane vikasita karavo eTaluM ja ApaNAthI zakya che. eno uccheda zakya nathI. jo A sAcuM hoya to je sAmAnya rIte saMsAre gaNAya che te uparAMta A vyApaka saMsAra vizenI daSTi jIvanakalA daramyAna ja keLavavI joIe. e keLavaNIthI aneka jIvanavyApI ane dezakAlanI vistRta maryAdAvALI jIvanadaSTi ghaDAvAnI. ema thatAM mAtra vartamAna aMgata jIvanamAM je rAga ke rasa che te phelAI vadhAre sUkSma ane vyApaka thavAno. enI saghanatA ghaTatAM ja enuM baMdhaka tattva osaravAnuM. e rIte eno rasa sahaja rIte ja poSAvAno ane vadhavAno ane chatAM e saMkIrNa arthamAM rasa uparathI vairAgya paNa sadhAvAno. sArAMza ke svamAM vadhAre para' samAtAM te "sva' vistRta banavAno ane sva-paranuM aMtara nahi rahevAnuM. e ja saMsAramAM rasanI vRddhi ane zuddhi che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dArzanika ciMtana 4. jIvanamAM mRtyunuM sthAna jema 'saMsAramAM rasa' e lekhamAM vaiyaktika jIvanamAM pUrI thatI saMkIrNa dRSTine vistAravAnI ane vizALa tema ja vizALatara jIvanane sparzavAnI sUcanA che, ke je sUcanA eka taraphathI vairAgyano khulAso kare che ane bIjI taraphathI saMsAranA rasane puSTi Ape che, te ja rIte 'jIvanamAM mRtyune sthAna' A lekha paNa vizALa jIvananI dRSTie mRtyunI upakAratA, AvazyakatA ane anivAryatA varNave che. e dekhItuM nirAzA ane zokajanaka maMraNa paNa vastutaH tevuM nathI; UlaTuM, te vizALa jIvanane vikasavAno tema ja vyavasthita cAlavAno rasto mokaLo kare che. A vastu bilakula sUkSma dRSTithI vicAratAM anubhavasiddha ja lAge che. kharI rIte 'saMsAramAM rasa' ane 'jIvanamAM mRtyunuM sthAna' e. banne muddAo pAchaLa eka ja diSTa rahelI che; ane te e ke vaiyaktika tema ja saMkucita jIvana pUratI poSAyelI ane poSAtI dRSTine vistAravI ane anya jIvana sAthe teno abheda athavA sumeLa sAdhavo. dharmadRSTi ke tattvadRSTi AvA vizALa jIvananA arthamAMthI ja sphUre che. vizALa jIvanano artha ane teno vaiyaktika jIvana sAthe meLa athavA te samaSTi jIvanathI vyaSTijIvananI abhinnatA ane abhedamUlaka pariNAmo na samajAya tyAM lagI saMsAramAM sadA vairAgyapUta rasa ane mRtyu-nirbhayatA Ave nahi. vairAgya eTale vaiyaktika tRSNAno vilaya karI saMrva sukha mATe tema ja vizALa jIvananA vikAsa mATe rasa keLavavo arthAt tRSNAnuM vyApaka ane zuddha UrvIkaraNa karavuM. e ja rIte mRtyu nirbhayatA eTale vizALa jIvanane upakAraka thavAnI agara tenI sAthe sumeLa sAdhavAnI hoMza ane tamannA. jema ekalo brahmacArI svapravRttimAM saMtuSTa hoya ane pachI te buddhipUrvaka gArhasthya svIkAre tyAre brahmacaryAzrama pUratuM tenuM maraNa paNa vastutaH gArhasthya-jIvananuM upakAraka hoI anekanAM jIvana sAthe sumeLa sAdhe che ane tethI te brahmacaryAzramano parityAga duHkhada nathI lekhAto. UlaTuM vadhAvI levAya che. tema ja mRtyunuM che. bIjI rIte kahIe to ghare besI kamAto mANasa vadhAre kamAvA pravAsa kare tyAre teno pravAsa mULa hetuno sAdhaka hoI AvakAradAyaka bane che. tema mRtyu vize che. AvI vizALa dRSTi keLavavI e ja lekhano Azaya che. jo AvI dRSTi keLavavI hoya to vAsanAone vadhAre zubha ane zuddha karavI ja joIe. ema thayuM eTale AMtarajagata badalAyuM. ene ja svarga mAnI jUnA artho navesara ghaTAvavA. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra ane dharmanuM anuzIlana * 25 5. mRtyu para jIta - sArvajanika kalyANa, je mahAyAnanI bhAvanArUpa che ane je dIrghakALe ja siddha thaI zake ane je ekale hAthe ke eka ja janmamAM siddha thaI na zake, tene ja zreya mAnavAnI vyApaka daSTi prakaTI hoya tyAre maraNane jItI zakAya che, jIvana ane maraNa sama thaI jAya che, kAraNa ke te samaje che ke jIvIne sAdhato hato te marIne paNa sAdhIza ane maraNa e bIjAomAM vadhAre preraNA mUkaze. sArvajanika kalyANanI siddhi to anekane hAthe ja thavAnI, eTale bIjAomAM te mATenI preraNA janme e paNa jIvIne karavA barobara ja che. vaLI vaiyaktika punarjanma hoya to paNa te marIne pharI pharI e ja karavAno che. - A lekhamAM jalakaNa, nALA ane gaMgAno je saMbaMdha varNavyo che, gaMgAnA pravAhanI akhaMDatA ane zAzvatatA mATe je jalaMkaNa ane nadInALAno bhoga apAto varNavyo che te daSTAnta ati manorama ane mULa muddAnuM samarthaka che. alabatta, lekhaka vaiyaktika mokSa ane punarjanma para bhAra na ApatAM sAmUhika mokSa ane punarjanma upara ja bhAra Ape che. paNa vaiyaktika mokSa ane punarjanma mAnI laIe to paNa te mAnyatAvALo sAco sAdhaka jIvanamaraNamAM samatola rahI zake che. buddha ane mahAvIra e tevA mokSa ane punarjanmamAM mAnatA ane chatAM temane maraNamAM jIvana jeTalI ja zAMti hatI. maraNa anivArya che ema samajI jeNe jIvanano saphala upayoga karyo hoya ane vAsanAjaya karyo hoya te vyakti sAmUhika kalyANanI dRSTie ke vaiyaktika lyANanI daSTie prayatna karanAra hoya to paNa sarvatra jIvanamaraNamAM sama rahI zake ane mRtyujaya sAdhI zake. ' mApUrvakALamavatanaprati eno bhAva lekhake potAnI tattvadaSTi pramANe ati addabhuta rIte batAvyo che. paNa teno bhAva vaiyaktika mokSanI daSTie paNa ghaTAvI zakAya. vastutaH lekhakanI daSTi mahAyAnI ja che. e daSTie ja badhA praznonuM nirAkaraNa te kare che. 1. jIvana sukhamaya ke duHkhamaya A lekhamAM "jIvana sukhamaya ke duHkhamaya' e prazna para vicAra darzAvatAM chevaTe viveka ane puruSArthanI himAyata karI che. jeNe jagatane mAtra dukharUpa mAnyuM che teNe paNa e ja vAta pratipAdI che ke viveka ane puruSArtha vivA-vadhAravA. jeNe sukharUpa brahma hovAthI jagatane paNa sukharUpa ja mAnyuM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 0 dArzanika ciMtana che ane duHkhane mAtra AbhAsa mAnyuM che teNe paNa e ja vAta kahI che. sukha ane duHkha bannene jagatamAM mAnanArA paNa e ja vAta kahe che. eTale A lekhamAM tattvataH bahu navInatA nathI; hoya to dRSTAnta pUratI avazya che. lapasaNA DhALano ane himAlayano dAkhalo samarthaka che. tethIye vadhAre samarthaka to garama pANIthI Aga garama na thAya tyAre garama pANIne bhAMDavAno * dAkhalo che. duHkhane nivAravA mathavuM ane sukhanI samRddhi vadhAravA yatna karavo eno artha chevaTe to eTalo ja che ke AtmA sukhasthiti ja pasaMda kare che-- bhale te uttarottara pragatizIla hoya. ane duHkha nivAravA mathe che teno artha svagata vaiyaktika sthitine nivAravA mathe che eTalo ja thayo. ane te ja sthiti saMsAra che. eTale jo dArzanikoe saMsArane duHkharUpa kahyo hoya to te khoTuM nathI. emaNe saMsAramAM sukhanuM astitva kabUlyuM che paNa te sukhane duHkha koTinuM mAnyuM che, kAraNa ke te sthAyI saMtoSa nathI ApatuM. eTale sthAyI saMtoSa ke vikasatA saMtoSane ja dArzanikoe sukha kahyuM che. koIe e ja vastune duHkhAbhAvarUpe vizeSa dRSTie varNavI che to koIe bhAvAtmaka sukharUpe. paNa A varNana to muktidazAnuM che. saMsAradazAmAM to badhAe sukha e duHkha mizrita ja mAnyAM che. emAM duHkhabhAvanA karavAno upadeza vairAgya utpanna karavA mATe che. eTale te upadeza koI bhautika sukhamAM pUrNatA mAnI temAM rAcI rahevAno niSedhamAtra kare che. vyavahAradazAmAM sApekSa sukha ane duHkhanuM astitva badhA ja svIkAre che ane badhA ja viveka ane puruSArtha upara bhAra Ape che. alabatta, A bhAra ApavAnI dRSTi atyAre karmayogamAM paNa ghaTAvI zakAya. pahelAM te bhakti ane jJAnayogamAM paNa ghaTAvAtI. sArvajanika kalyANane parama dhyeya ane zreya mAnI te mATe ja viveka ane puruSArtha sevavo hoya to paNa e iSTa ane zakya che. game te satkArya--pachI te vaiyaktika hoya ke sAmUhika hoya--temAM viveka ane puruSArtha Avazyaka che ja. lekhake A muddAnuM vizadIkaraNa potAnI Dhabe karyuM che eTaluM ja e vizadIkaraNa tAjagI to Ape ja che. pariziSTa pR. 46. nAma nInA to vina jA AnA uttaramAM lekhake je hiMdI bhajana racyuM che te bhAre AkarSaka ane geya che. kharI rIte meM divasanuM jIvana eno zabdArtha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'saMsAra ane dharma'nuM anuzIlana 0 27 levAno nathI, mAtra alpa jIvanane ja pUrNa mAnI tene sukhanuM sAdhana lekhanAra rAgI ane nAstikone te bhajana cImakI Ape che ane sUcave to e che ke zarIrajIvana e zAzvata jIvananI siddhio meLavavAnuM eka sAdhana che. eno upayoga e rIte ja karavo. mAtra vartamAna sukhamAM mahAjIvananI siddhio na vIsaravI. brahmAnaMdano e ja bhAva che. ene bahu yogya rIte lekhake navA bhajanamAM phruTa karyo che. be divasanuM jIvana e kathanano tAtparyArtha jyAre navA bhajanamAM bahu khUbIthI vyakta thAya che tyAre jUnA ane navA bhajana vacce virodha nathI raheto. pahelAno bhaMgArtha bIjAno vAcyArtha bane che. eTaluM kharuM ke sthUladRSTi loko 'be divasanuM jIvana' eTalA kathana uparathI vartamAna jIvana pratye vairAgya ke udAsInatA keLave toye temAM sAmaSTika jIvananuM kalyANa sAdhavAnI sphUrti nathI pragaTatI. jyAre navuM bhajana evo saMskAra Ubho kare che ke te evI sphUrti pragaTAve. kharI rIte prAcIna ugAronA gUDha artho na samajAyAthI je doSo utpanna thAya che te AvA spaSTIkaraNathI ja dUra thAya. 'haMsalo nAno ne devaLa jUnuM re thayuM' e udgAra keTalo arthavAhI che ! paNa tenuM lekhake karela bhASya na hoya to bahu na samajAya; rUpakathI AgaLa na vadhI zakAya. na khaMDa bIjo 1. avatArabhakti AmAM je vicAra mUkyo che te bahu kAmano che. avatAra ane gurubhaktine nAme je vikRtio jAmI che tenuM nivAraNa thavuM ja joIe. ane A lekha te mATe bahu upayogI che. jyAM dekho tyAM avatAra ane gurubhaktine nAme saMpradAyo cAle ja che. khUbI to e che ke eka saMpradAya bIjAnA avatAra ane gurune bhaktipAtra nathI lekhatoH jyAre badhA atyaMta virodhI rUpe pravarte che. A lekhamAM brAhmaNamAnasanI je kalpanAcAturI, je vinodaka zailI ane je rUpakavarNananI hathoTIno ullekha che te sAco che. A lekha strIpuruSa darekane--khAsa karI bhoLA zraddhALune--mATe bahu kAmano che. 2. be dRSTio be dRSTimAM eka naigama yA vyavahAra yA mizrita ke Aropita dRSTi che. jyAre bIjI zuddha ane nizcayadRSTi che. Aropita dRSTi pramANe avatAra ane gurune 52mezvara mAnavAmAM Ave che. eno mULa uddeza to avatAra ane gurunuM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 * dArzanika ciMtana bahumAna vadhAravAno ane bhakti poSavAno che, paNa aviveka bhaLatAM ja tenuM pariNAma aniSTa Ave che. bahumAna pAmanAra ane bahumAnanuM phaLa bhogavanAra mAna ane bhoganI lAlasAmAM bhaktonuM patana nihALI nathI zakatA. bhakto paNa gADariyA pravAhathI vadhAre ne vadhAre paDatA jAya che. tethI jAgrata karavA mATenI bIjI zuddha daSTi che, je evA patanathI bacAve kharI. Izvara ke khudA e sAva judI vastu che evuM dRSTibiMdu krizciyana, musalamAna ne yahUdInuM che. jeo Izvarane svataMtra vyakti na mAnatAM mAnavamAtramAM prayatnasAdhya Izvaratva mAne che teo koI ne avatAra mAne che tyAre eno artha eTalo ja che ke teNe prayatnathI Izvaratva siddha karyuM. bIjA paNa tema karI zake. eTale tenA pratye bahumAna vadhe che, paNa te sImita nathI rahetuM. gurune to teo tyAM lagI ja mAne che, jyAM lagI tenAmAM guruyogya sadguNo hoya. eTale gurumAM Izvaratvano vAraso mAnavAnI bhUlathI bacI jAya che. gurune Izvara jevA mAnavAne pariNAme sarvArpaNathI bhAvanAmAMthI anAcAra poSAyo che, eTale e daSTinuM saMzodhana ISTa che. ' ' ' avatAra ke gurumAM IzvaranI mAnyatAno je lAkSaNika ke AlaMkArika artha che te lekhake bahu sarasa rIte skuTa karyo che. kanaka-suvarNa ane jala-samudranAM daSTAnto samarthaka che. A lekhamAM mAnyatA pAchaLanI dRSTinuM saMzodhana che. tattvajJAna ke dRSTisaMzodhana AcAra ghaDe che. AcAranuM pIThabaLa ja e che. paNa eka vAra AcAra sthapAyA pachI tenI preraka dRSTimAM pharI koI saMzodhana kare tyAre navA saMzodhana pramANe punaH AcAra jaladI jaladI badalAto nathI. eTale dRSTimAM saMzodhano thatAM rahe che ane jUnI AcArapraNAlIo paNa cAlu rahe che. tattvajJAna AgaLa vadhe che ane AcAra pAchaLa ja paDyo rahe che. advaitanuM tattvajJAna kharuM, paNa jIvanamAM sparzAsparzano AcAra mAtra vaitapradhAna ja che. advaita vyavahAra varNadharmamAM nathI. e sUcave che ke AcAranuM khokhuM jUnuM ane advaitabhAvanA pAchaLanI. advaita upara ja prathamathI AcAra ghaDAyo hoya to Avo sparzAsparza AvI na zake. bhrAtRbhAvano siddhAMta dalIlamAM che. tamUlaka teno AcAra paNa prathamathI ja che. e siddhAMta ne AcAra sAthe sAthe cAle che, jayAre hiMdu dharmamAM tema nathI. mUrtimAM Izvaratva mAnavanI viruddha daSTi navA saMpradAyo dvArA AvI, paNa sAdhAraNa samAja mUrti mAnato na aTakyo. yatra nAryastu pUjyantae vicAra kyAreka sthira thayo, paNa vyavahAramAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra ane dharmanuM anuzIlana * 29 nArInI avagaNanA ja cAlu rahI. avagaNanA nahi to tenuM UtaratuM sthAna to kharuM ja; samAnatAno vyavahAra sthapAyo nahi. A badhuM sUcave che ke vicAro vidyutavege gati kare che ane AcAra ragaziyA gADAne vega. 3. upAsanAzuddhi A lekhamAM satya ane avyabhicAriNI bhakti upara bhAra Apyo che. dhArmikatA mATe e Avazyaka che. mAtra dharmagraMthonuM adhyayana ke pAMDityapUrNa adhyayana ke vizALa vAcana dhArmikatA ANI zakatAM nathI. UlaTuM, evI bahuzrutatvavRtti dhArmikatAne roke paNa che. dhArmikatA eTale dharmaniSThA; dharmaniSThA eTale saguNonI khilavaNI ane koI eka Adarza pratye ananya niSThA. A eka nirALI ja bhUkha che, je adhyayananA khorAkathI saMtoSI na zakAya. Avo aMgata anubhava che ja. lekhake joke hiMdudharmanI upAsanAne khIcaDIrUpa kahI che ane islAmanI upAsanAne saccAriNI ananya niSThA kahI che. e vAta sAcI paNa che. paraMtu emAM jJAna na hovAthI baMne doSAvaha bane che. khIcaDI-upAsanA eTale phAve tyAMthI lAbha uThAvavA phAve tene vaLagavAnI vRtti. ane ekaniSTha upAsanA eTale ekane ja vaLagavAnI vRtti. A baMnemAM jo citta jAgatuM hoya ne viveMka hoya to baMne guNAvaha nIpaje. aneka devono samanvaya jJAnazuddha hoya to musalamAnanI peThe anya pratye adekhAI ke dveSa na Ave. musalamAnoe ja anya devono dhvaMsa karyo che, te ajJAnayukta ekaniSThAne kAraNe. jo kharekhara talasparzI jJAna hoya to ekaniSTha upAsanA hoya ke bahunii upAsanA hoya toya te udAtta bane. eTale mArI daSTie jo jarUra hoya to samatva, udAratA, cittazuddhi ane vivekanI che. mAtra khudAno upAsaka paNa jo te zuddhacitta hoya to Itara devo pratye sahiSNu to thavAno ja. ane aneka devono upAsaka. paNa tevo zuddhicitta hoya to te paNa ADe raste na dorAya ke koIne dore nahi. gAMdhIjInI prArthanA zaMbhumeLo hatI teTalA mAtrathI te vyabhicAriNI hatI ane UlaTuM auraMgajebanI namAja avyabhicAriNI hovAthI anukaraNIya hatI ema paNa nahi kahI zakAya. gAMdhIjImAM sAcI dharmaniSThA ane vivekI samacittatA hatI tethI te prArthanA khIcaDI hovA chatAM zobhatI. paNa eka maMdiramAM besADela aneka devono zaMbhumeLo e kutUhalavardhaka bane paNa cittazodhaka ke Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 * dArzanika ciMtana dharmapoSaka na bane. koI phakIra mAtra khudAne mAnavA chatAM bilakula vivekI, samacitta hoya to tenuM sthAna anukaraNIya kharuM. eTale lekhaka avyabhicAriNI bhakti vize kahe che tyAre temAM vivekI jJAna ane samacittatAnI himAyata che ja. ane deva-samanvayamAM paNa jo e tattva hoya to lekhake spaSTa kahyAM na chatAM te grAhya gaNAvuM joIe. lekhakano dharmavikAsa thayo te amuka rIte kharuM. paNa badhAno vikAsa kAMI eka ja rIte nathI thato. rAmakRSNa dhArmika hatA emAM zaMkA nathI. temanI upAsanAmAM aneka devaniSThA hatI ane chatAM vikAsa thayo. 4. IzvaraniSThAnuM baLa satyane vaLagI rahIne ja jIvanakrama calAvavAnI ane potAnuM dhyeya siddha karavAnI je zakti te ja satyAgraha. AmAM sAdhya ane sAdhana vacce saMbaMdha satyano ja hoya che. A ja IzvaraniSThAnuM baLa agare adhyAtmabaLa che. : pa. parokSapUjA ' mAtra parokSano ja mahimA gAvo-svIkAravo e jIvanane pAMgaLuM e AMdhaLuM banAve che. bhUtakALanA graMtho, Adarzo ke satparuSo pratyenI zraddhAe vartamAna kALanA yogya puruSa pAsethI tattvadaSTi zIkhavatAM ane vartamAna kartavyanuM bhAna karatAM ADe AvavuM na joIe. e prAcIna zraddhA vartamAna prakaTa puruSo pratye nave rUpe janmavI joIe. to ja tenuM saMskaraNa thayuM gaNAya, nahi to maraNa. 6. khoTI bhAvikatA cAlu jIvanavyavahAramAMthI koI nAnI jevI bAbata pakaDI laI tenuM jyAre lekhaka vizleSaNa kare che e aMdhazraddhA tema ja mANasanI nabaLAI upara prahAra kare che tyAre te sAcuM hovA uparAMta bahu manorama paNa bane che. emanI e hathoTI che. be daSTivALA lekhamAM paNa eka pravAsa vakhate banela ghaTanAnA tAttvika vizleSaNanuM manorama citra che. 7. Izvara vize keTalAka prazno. A lekhamAM Izvara ane karmanuM jIvanamAM zuM sthAna che enuM varNana che. ane Izvara vize nAstitA pedA karanAra navalekhakonI cImakI lIdhI che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra ane dharmanuM anuzIlana * 31 saMsAra ane dharma 1. dharmanuM navanirmANa 2. navI draSTi navI daSTimAM emaNe jude jude samaye je kAMI vicAryuM ane chahyuM che tema ja AcaryuM che teno TUMkamAM paDagho che. emaNe tattvajJAna vize, samAja sudhArA vize, jIvananA artha vize, IzvaraniSThA vize ke saMpradAyo vize je kAMI vistArathI lakhyuM che, teno sAra ja AmAM Avyo hoya ema lAge che. eTale navI daSTivALo lekha sUtrAtmaka che. bIjA ghaNA lekho enAM bhASyo che. abhyAsI prathama navI daSTi vAMce ane pachI te muddA ke niyama paratve je anya lekho hoya tene vAMce to abhyAsamAM, samajaNamAM saraLatA paDe. dA. ta. "navI dRSTimAM jIvanano artha navesara samajavAnuM kahyuM che. A mATe vAcake jIvanano artha e lekha vAMcavo ghaTe. karma vyaktigata ke samAjagata eno uttara "Izvara vize keTalAka bhramo' e lekhamAMthI maLe. ema kahI zakAya ke A lekha nAnI jIvanapothI che. 3. zAstradRSTinI maryAdA A lekhamAM saMtadaSTinI agara to anubhavanI ke vivekazaktinI zreSThatA sthApI che, je sAmarthyayoganI koTimAM Ave. kema ke e pratyakSa pramANa che. zAstrAvalaMbI dRSTi game tevI vidvattAvALI hoya toya te parokSa che ane AsapAsanA dabANathI ke anusaraNathI muktapaNe vicarI zakatI nathI. game tevo vidvAna paNa paraMparAne oLaMgI nathI zakato; jyAre saMtamAM e sAmarthya hoya che. zAstrAvalaMbana lokabhaktimAM pariName che. te anusrota pravRtti che; jyAre saMtadaSTi tethI UlaTI che. temAMthI ja zAstro ane vidvAnone khorAka maLI rahe che. loko saMtanI daSTine AvakAre che tyAre ema nathI jotA ke eNe keTalAM zAstro vAMcyAM ke kevo vidvAna? jayAre teo vidvAna pAse tenI apekSA rAkhe che. zAstradaSTivALA mANasonuM AtyaMtika samarthana karIne paNa chevaTe saMtanA pagamAM ja paDe che, kema ke te baMdhanamukta che. A lekha dareka sAMpradAyika manovRttivALA mATe bhAre mananIya che. * 4. zAstraviveka AmAM anubhava ane zAstra, AptavAkya tema ja anumAna vaccenuM tAratamya batAvyuM che, jene nahi jANavAnI mUDhatA Ave che. A ane zAstradaSTivALo lekha baMne ekabIjAnA pUraka che. baMne dvArA sAmarthyayoganuM ja Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra * dArzanika ciMtana mahattva batAvAya che ane te mATe yoganI anivAryatA paNa sUcavAya che. 5. dharmasaMmelananI maryAdA A lekhamAM dharmasaMmelananI maryAdA eka sAcA satyAgrahIne zobhe e rIte batAvI che. jANe ke gAMdhIjI ekadharmaniSTha rahIne aneka dharmo pratye samabhAva poSI darekamAM je mahattvano sudhAro karavA jIvana jIvyA che, tenuM ja nirUpaNa AmAM na hoya? kharI rIte gUDha ane vividha samasyAono khAsa karI sarvadharmasamabhAvane lagatI samasyAono ukela karavo hoya to te mAtra kalpanAthI nathI thaI zakato, paNa e prakAranuM koI jIvana jIvyo hoya ane evA jIvanano Akho paTa nihALyo hoya ane pote paNa pachI emAM hRdayathI rasa leto thayo hoya to ja Avo ukela spaSTapaNe sUcavI zakAya che; kema ke eka bAjuthI teNe bIjAnuM evuM jIvana nihALyuM hoya che ane bIjI bAjuthI teNe paNa e mArgamAM rasa laI anubhava sAdhyo hoya che. A ja kAraNathI vartamAnanI peThe atIta ghaTanAo paNa sAme hoya tema lAge che. A lekhamAM lekhaka tevuM ja nirUpaNakauzala darzAve che. 6. saMkalpasiddhi saMkalpasiddhinA nirUpaNa dvArA to karmanA kAyadAnuM ja nirUpaNa karyuM che, te anubhavasiddha hovAthI tAdaza che. e vicAra emaNe sAdhanA daramiyAna karyo haze. 7. japa japa vize je lakhyuM che te temaNe anubhavyuM ja che. prAcIna sAdhakono anubhava to hato ja. bApunA jape saune batAvI ApyuM ke te kevo cittanI sthiratA, dhyeyanI smRti ane saMkalpanI siddhimAM upayogI che. chevaTe paNa rAma" e ja nAme temane samAhita citte maraNane AvakAravA preryA. paNa A lekhamAM je jaMgalano ane sTorahAusano dAkhalo che te cittagata nAnA-moTA astavyasta ane caMcala-acaMcala, sArA-narasA saMskAro ke saMkalpono hUbahU citAra Ape che ane darekane potAnuM mana sAkSAt jevuM karavAmAM madada Ape che. kharI rIte AdhyAtmika sAdhanAmAM upayogI manAtI japa jevI vastuone lekhaka dareka kSetramAM upayogI thaI paDe evI jAtano khulAso kare che. AvuM vizleSaNa, vizadIkaraNa, ane vyApakIkaraNa bhAgye ja anyatra haze. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra ane dharmanuM anuzIlana 033 8. yajjJAtvA mokSyase'zubhAt / / karma ane dharma vacce bheda nathI mAnyo e barAbara che. kema ke dharmabuddhithI ja karAya te karma e vyAkhyA sArarUpa che. vaLI cittazuddhi ane te mATenA yama-niyama, bhAvanA Adi dvArA jIvana e zakya hoya to AtmasAkSAtkAra vagere haze to ApoApa siddha thaI jaze, anyathA svarUpaniSThA to thaze ja. 9. brahmacarya ane aparigraha brahmacarya pALato paNa parigrahI dekhAya che. maryAdita brahmacarya hoya chatAM aparigrahI hoI zake; brahmacarya ane aparigraha vacce kAraNa-kAryabhAva nathI. paNa aparigrahanI daSTie brahmacarya svIkAryuM hoya to te poSaka jarUra bane. maryAdita brahmacaryathI saMtati thAya toya te amuka pramANamAM aparigrahanuM poSaka bane che. keTalIka vAra aparigrahanI zuddha bhAvanAmAMthI brahmacarya sAcI rIte Ave che. keTalIka vAra zuddha brahmacaryanI dRSTi hoya to aparigraha ApoApa poSAya che. mULa vAta sAcI samajaNa ane vivekanI che. ' 15. kamajora sAtvikatA dharma ane sAdhanayoga vize aneka bhramo pravarte che. te bhramo manamAM paDyA hovA chatAM jJAnathI mokSa che ke cAritrathI mokSa che-e sutrane avalaMbI jJAna ke cAritrasiddhino prayatna thAya che. tethI sAcuM jJAna to maLatuM nathI ane mAtra cAlu vratomAM ja cAritranI itizrI samajAya che. tethI jJAna, mokSa, cAritra ityAdi vize sAcA jJAnanI jarUra che, e bhrama nivAravAnI paNa jarUra che. jJAna jeTalI ja balka tethIye vadhAre siddhAMtane vaLagI rahevAnI vRtti Avazyaka che. janma-maraNanA kAlpanika bhayo e bhrama che. japa-tapa ke vratanAM sthULa rUpo, jo emAM sUkSma viveka, vairya ane satparuSArtha na hoya to, dravyarUpa banI jAya che. AvA dravyadharmathI bacavAnuM dareka sAcA dharmAtmAe kahyuM che. jenAmAM bhAvadharma jAgato hoya teno badho vyavahAra dharmarUpa ja banI jAya che. bhAvadharma eTale sUkSma viveka, tene vadhAravA ane zodhavAnI khaMta, satata jAgRti ane paurvAparyanuM bhAna. vizALa Adarza pramANe jIvana jIvyA vinA asaMtoSano samAveza thAya che. 16. karmakSaya ane pravRtti A lekhamAM dareka muktivAMchu saMpradAyane saMtoSe evo nivRtti-pravRtti, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 * dArzanika ciMtana vRtti ane parAvRttino khulAso che. je karma jJAna ane cAritrane uttarottara, vikasAve, tenA upara mAThI asara na kare, te karma nivRtti koTimAM Ave che. ema karatAM jJAna ane cAritranI evI sthiti Ave che ke pachI karma tenA upara koI paNa jAtanI asara karI zakatAM ja nathI. A ja sthiti mokSa che. A lekhamAM sabhAna dAna ApanAra ane sabhAnapaNe pAmanAra vacce je vRttibhedane kAraNe phera batAvyo che te jaina paraMparAnA graMrtho samajavAmAM upayogI che. vaLI ka kha ga gha e cAre dAnakarmAdi choDI de ane pa pha ba bha cAre anna na pAme, bhUkhyA rahe to tyAM paNa judI judI asara dekhAya che. eTale pravRtti ke parAvRttimAM phera nathI paDato; paNa jo koI zuddha AzayathI sabhAnapaNe e cAre dAna Ape ane cAre le to temAM kAMI bheda nahi jaNAya. cAre lenAra ke denAranAM jJAna ke cAritra upara kusaMskAranI raja nahi paDe. UlaTAM te vadhAre jaLahaLaze. kAraNa ke enI pAchaLa viveka, samabhAva, kartavyabuddhi ane anahaMkAra che. A lekha bahu ja gerasamaja dUra karanAro hovAthI sarvopayogI che. ane e bhramaNAnirAsa karAvanAro che. kamajora sAttvikatAnI peThe A lekha dharmavargamAM calAvavA jevo che, athavA adhikArIne vAMcavAnI bhalAmaNa karavA jevo che. tattvajJAnanA keTalAka gahana lekho amukane mATe ja upayogI che, jayAre kamajora sAttvikatA ane karmakSayavALA lekha sarvagamya jevA che. tethI e ucca vargamAM samajAvavA lAyaka che. A be ane bIjA evA keTalAya lekho amuka kakSAnA jijJAsunI dRSTie judA tAravI chapAvavA ane dharmavargamAM calAvavA jevA che. emAM saMkalpasiddhi ane japa jevA lekhone paNa sthAna che. 17. dharma ane tattvajJAna AdhyAtmika zodha karatI vakhate aMtaravalokana, pRthakkaraNa ane vAsanAzodhana to svapUratuM ja vyakti pUratuM ja, pratyagatimAna pUratuM ja karavAnuM hoya che. e jema jema thAya tema tema vyaktitva ke jIvatva osaratuM jAya che ane temAMthI pariNamato AcAra teTalA pramANamAM vyApaka ane mahAyAnI bane che. ane chevaTe sarvanA kalyANathI atirikta svakalyANa ke svamukti bhAsatI ja nathI. jo jagatanA mULamAM eka ja caitanya che ema mAnyuM hoya to koI paNa mumukSu vyaktigata mokSa kalpI zake nahi. temAM ja saMtuSTa rahI zake. ane jo jagatanA mULamAM aneka cetana chatAM te samAna che ema Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'saMsAra ane dharma'nuM anuzIlana 0 35 mAnyuM topaNa koI mumukSu vaiyaktika mokSano Adarza sAdhI saMtuSTa thaI zake nahi; kema ke to to teno samAnatAno siddhAnta ja haNAya. ekacaitanyavAdI hoya ke aneka-samAna-caitanyavAdI hoya--baMne sAcA mumukSu hoya to teNe mahAyAnI thavuM ja rahyuM. ema lAge che ke A ja kAraNathI mahAyAnanI bhAvanA udayamAM ApameLe AvI haze. vaiyaktika mokSano vicAra kAM to cetanavaiSamyanA vicAramAMthI, kAM to puNya-pApakRta sahaja ane anivArya vaiSamyanA vicAramAMthI je jAtivAdI karmakAMDa cAlelo tenA ja avazeSarUpe saMbhave che. jyAre mokSanI kalpanA na hatI ke nahi hoya tyAre paNa loko puNya dvArA ucca pada prApta karavA prayatna karatA, paNa te prayatna potA pUrato ja hato. A saMskAra vArasAgata thaI gayo. jyAre mokSanI bhAvanA dAkhala thaI tyAre paNa e ja vaiyaktika uccatAprAptinA saMskArane lIdhe vaiyaktika mokSanuM ja valaNa rahyuM ne hajI lagI cAlu che. paNa AtmasamAnatAvAda agara AtmakacavAdInI sAthe eno meLa nathI. samAnatA ane ekatAnI anubhUti to sarvamukti dvArA ja thaI zake. eTale sarvamuktinI dRSTie ja mumukSuno AcAra-vyavahAra hovo ghaTe; e ja Adarza hoI zake. ApaNe rIDhA vyaktivAdI banyA. jene potAnA ja hitanI vadhAre ciMtA lAge ane jagatanI bilakula na lAge te vadhAre sAco mumukSu kahevAya." (pR. 188) e uparathI muddo e phalita thAya che ke AdhyAtmika sAdhanA vakhate ane siddhi pachI prathama hInayAnI mAnasa nivAravuM ghaTe. vaiSamyanI avasthA vakhate tenI AvRtti mATe je karmavAda vaiyaktika dRSTie vicArAyelo te ja samAnatA ane advaitanI avasthA vakhate paNa te ja rIte vicAravAmAM Avyo. ane e sAmAjika karmaphaLa bhogavAya che. ekanuM karma bIjAmAM phaLa Ape che. e sAmAjika karmaphaLavAda, koI ekanuM karmamAtra . tenAmAM ja samApta thAya che ane bIjAne teno anubhava thato ja nathI, Avo vicAra te vaiyaktika karmavAda che. AthI UlaTuM te sAmAjika karmavAda. ahIM je vyaktimAtrano paraspara anivArya saMbaMdha kahyo che, koI bIjAthI sAva chUTuM na hovAthI vAta kahI che te vastutaH sArvajanika kalyANamaya AcAra sthApavAnI vRttimAMthI udbhavela che athavA e ja tattvajJAnane AdhAre sArvajanika AcAra ghaDAvo joIe evuM vidhAna iSTa che. A tattvajJAnano vAda dravya-paryAyamAM, brahma-jIvamAM, vyaSTi-samaSTimAM, aMzAMzImAM che to kharo, paNa te AcAra5ryAvasAyI nathI banyo. vaicitrya avasthAnA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 dArzanika ciMtana vyaktivAda viSayaka AcAra sAme udbhavI zakyo nathI. tattvajJAna AgaLa vadhatuM gayuM, paNa vaiyaktika karmavAda ane AcAravAda enI sAthe mArI macaDIne besADavAmAM Avyo athavA teno te ja kAyama rahyo. atyAre e AgaLa vadhela tattvajJAna pramANe ja dharma ghaDAvo joIe. AmAM tattvajJAna ane dharma baMnene taddana muktadvAra karavAmAM AvyA che jethI te je je saMpradAyane Azraye udbhavyA hoya agara pAchaLathI vikAsa pAmyA hoya ane temAM ja rUMdhAI gayA hoya te badhA saMpradAyothI mukti meLavI ekabIjAne AliMge, bheTe ane samUhavat vyApaka bane. vaLI emAM e paNa uddiSTa che ke tattvajJAnanuM paryavasAna dharmAcAramAM ja thavuM joIe. je tattvajJAna dharmAcA2mAM na pariName tene tattvajJAna kahevAno zo artha ? ane dharmAcAra paNa te ja mukhya hoI zake jemAM prathama mAnavatAnI zuddhivRddhi abhipreta hoya tyAra bAda ja ane tenAthI saMbaddha ja sarvabhUtahitano vicAra yogya gaNAya. mAnavatAnuM pUrepUruM poSaNa na thatuM hoya tyAre sarvabhUtahitagAmI dharmAcAro paNa zuSka thaI jAya che.* * zrI kizoralAla mazarUvALA kRta 'saMsAra ane dharma" graMthanuM paMDitajIe karela anuzIlana. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. strIjAtine dRSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra samAnatA : vyavahAra ane zAstra e banne strIjAtine zArIrika ane AdhyAtmika vikAsamAM puruSAMtinI samAna siddha kare che. zArIrika baLamAM pro. rAmamUrtithI kumArI tArAbAI koI paNa rIte Utare tevI nathI. tevI ja rIta vaktRtvakalAmAM ane aneka prakAranA vicAramAM viduSI enI bisenTa koI paNa vicAra ke vaktA puruSathI Utare evAM nathI. te ja prakAre kavitvazaktimAM koI paNa prasiddha puruSa karatAM zrImatI sarojinIdevI pAchAM paDe tevAM nathI. kharI rIte niyama e che ke samAna sAdhana ane avasara maLe to strI paNa puruSa jeTaluM sAmarthya prApta karI zake che. zvetAMbara AcAryoe strIne puruSanI barAbara kevalajJAna ane mokSanI adhikAriNI arthAt zArIrika ane AdhyAtmika vikAsanI adhikAriNI siddha karela che. pramANa mATe juo prajJApanA sU. 7; sU. naMdI sU. 21. A viSayamAM matabheda dharAvanAra digaMbara AcAryo sAme teoe (zvetAMbarAcAryoe) bahu lakhyuM che. juo naMdI-TIkA rR. 131-133, prajJApanA TIkA rR. 20-22; zAstravArtAsamuccaya- TIkA rR. 425-430. * * AlaMkArika paMDita rAjazekhara madhyasthabhAvapUrvaka strIjAtine puruSajAtinI samAna varNavI che. 'puruSavat yoSito'pi kavIbhaveyuH / saMskAro hyAtmani samavaiti, na straiNaM pauruSaM vA vibhAgamapekSate / zrUyante dRzyante ca rAjaputryo mahAmAtraduhitaro gaNiko: kautukibharyAzca zAstrapratibuddhAH kavayazca' - kAvyamImAMsA, adhyAya 10 arthAt strIo paNa puruSanI jema kavi thaI zake, kAraNa ke saMskArazikSAe AtmAmAM Utare che. te kaMI strIjAti ke puruSajAtinA bhedanI apekSA-paravA nathI karato. sAMbhaLavAmAM Ave che ane jovAmAM paNa Ave Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 * dArzanika ciMtana che ke rAjaputrIo, mahAmaMtrInI putrIo, gaNikAo ane naTabhAryAo zAstrajJa tema ja kavi hatI ane che. virodhaH strIne dRSTivAda bhaNavA mATe je niSedha karAyelo che temAM be prakAre virodha Ave cheH (1) tarkadaSTithI, (2) zAstranI maryAdAthI. (1) eka tarapha strIne kevalajJAna ane mokSa sudhdhAMnI adhikAriNI mAnavI ane bIjI tarapha dRSTivAdanI-zrutajJAna daSTivAdanI-zrutajJAna vizeSanI paNa adhikAriNI na mAnavI-ayogya TharAvavI e evuM viruddha jaNAya che jema koIne ratna soMpIne kahevuM ke tuM koDInI rakSA nahi karI zake. (2) daSTivAdanA adhyayanano niSedha karavAthI zAstrakathita kAryakAraNanI maryAdAmAM paNa bAdha Ave che. te A rIte zukladhyAnanA pahelA be pAda (aMza prApta karyA vinA kevalajJAna utpanna nathI thatuM. pUrva nAmaka zrutanA jJAnanI prApti vinA zukladhyAnanAM prathamanAM be pAda prApta nathI thatAM ane pUrvazrata e daSTivAdano eka hisso che. A maryAdA zAstramanirvivAda, svIkAravAmAM AvI che. - "zuvanne vALe pUrva- viH " tattvArtha a. 9, sU. 26. A kAraNathI strIne daSTivAdanA adhyayana adhikAriNI na mAnI kevalajJAnanI adhikAriNI mAnavI e spaSTa viruddha jaNAya che. daSTivAdanA adhikAranAM kAraNonA viSayamAM be pakSa che. pahelo pakSa jinabhadragaNI kSamAkSamaNa Adino. e paNa strImAM tucchava, abhimAna, iMdriya cAMcalya, matimAMdya Adi mAnasika doSo batAvIne tene dRSTivAdanA adhyayanano niSedha kare che. te mATe juo vizeSAvazyaka-bhASya gA. pepara bIjo pakSa haribhadrasUri Adino che. A pakSa azuddhirUpa zArIrika doSa batAvIne teno niSedha kare che. jema ke - "kathaM dvAdazAMgapratiSedhaH ? tathAvidhavigrahe tato doSAt / " -lalitavistAra pR. 111/1 nayadaSTithI virodhano parihAra : daSTivAdanA anadhikArathI strIne kevalajJAna prApta karavAmAM je upara pramANe tattvArthakathita kAryakAraNa- bhAvano virodha dekhAya che te vastutaH virodha nathI, kAraNa ke zAstra strImAM daSTivAdanA arthanI yogyatA mAne che, paNa phakta zAbdika adhyayanano te niSedha kare che. 'LapatI tu vAtArpavarSAvato mAvo viruddha iva ' . - lalitavistarA tathA enI municaMdrasUrikRta paMjikA pR. 111 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI jAtine dRSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra - 39 tapa; bhAvanA AdithI jyAre jJAnAvaraNIyano. kSayopazama tIvra thaI jAya che tyAre strI zAbdika pATha sivAya ja daSTivAdanuM saMpUrNa arthajJAna prApta karI zake che. ane zukladhyAnanAM be pAda prApta karIne kevalajJAna paNa prApta karI zake che. 'yadi ca zAstrayogAgamyasAmarthyayogAvaseyabhAvedhvati sUkSmeSvapi teSAM viziSTakSAyopazamaprabhavaprabhAvayogAt pUrvadharasveya bodhAtirekasadbhAvAyAdyazukladhyAnadvayaprApteH kevalavyAptikrameNa muktiprAptiriti na yoSaH / adhyayanamantareNAmi bhAvataH pUrvavitvasaMbhavAt,. iti vibhAvyate, tadA nirgranthInAmaSyevaM dvitayasaMbhave yoSAbhAvAt / ' -zAstravArtAsamuccaya pR. 426 gurumukhathI zAbdika adhyayana karyA vinA arthabodha na thAya evo niyama nathI, kAraNa ke aneka mANaso evA dekhAya che ke jeo koI paNa mANasa pAse bhaNyA vinA ja manana ane ciMtana dvArA potAnA ISTa viSayanuM UMDuM. jJAna meLavI zake che. - have rahyo zAbdika adhyayanano niSedha. te niSedha A prazna upara aneka tarka-vitarka utpanna kare che; jema ke je manuSyanI aMdara arthajJAnanI yogyatA mAnI zakAya, te manuSyane zAbdika adhyayana mATe ayogya mAnavo e keTaluM saMgata che ? zabda e to arthajJAnanuM sAdhana mAtra che. tapa, bhAvanA Adi anya sAdhanothI je mANasa arthajJAna prApta karI zake che te mANasa te jJAna zabda dvArA saMpAdana karavAmAM ayogya che ema kahevuM te kyAM sudhI vAjabI che ? zAbdika adhyayananA niSedha mATe je tucchapaNuM, abhimAna Adi mAnasika doSa dekhADavAmAM AvyA che te zuM puruSajAtimAM nathI hotAM? jo viziSTa puruSomAM te doSono abhAva hovAthI puruSa sAmAnya mATe zAbdika adhyayanano niSedha na karyo to zuM puruSa samAna viziSTa strIono saMbhava nathI? ane jo asaMbhava hoya to strI mokSanuM varNana paNa kema saMbhavI zake? zAbdika adhyayana mATe je zArIrika doSonI saMbhAvanA karI che te paNa zuM badhI strIone lAgu paDe che ? jo keTalIka strIomAM lAgu paDatuM hoya to zuM keTalAka puruSomAM paNa zArIrika azuddhinI saMbhAvanA nathI ? AvI dazAmAM puruSa jAtine choDI strI jAti mATe zAbdika adhyayanano niSedha zA mATe karAyo? A tarkonI saMbaMdhamAM saMkSepamAM eTaluM ja kahevAnuM che ke mAnasika athavA zArIrika doSa batAvIne zAbdika adhyayanano je niSedha karAyelo che te prAyika jaNAya che; arthAt viziSTa strIo daSTivAdanuM arthajJAna, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 0 dArzanika ciMtana vItarAgabhAva, kevaLajJAna ane mokSane prApta karavAmAM samartha thAya che, to pachI tenAmAM mAnasika doSanI saMbhAvanA paNa kema hoI zake ? tema ja vRddha, apramAdI ane parama pavitra AcAravALI strIomAM zArIrika azuddhi paNa kema batAvI zakAya ? jene dRSTivAdanA adhyayana mATe yogya mAnya te puruSo paNa--jevA ke sthUlabhadra, durbalika puSpamitra Aditucchava, smRtidoSa vagere kAraNothI daSTivAdanI rakSA na karI zakyA. 'teNa ciMtiyaM bhagINiNaM iDaDhiM darisemi tti sIharuvaM viDavvai / ' ' - Avazyaka vRtti, pR. 298-1. 'tato AyariehiM yuvaliyapussamitto tassa vAyaNArio diNNo / tato ste kaivi divase vAyaNaM yAUNaM AyariyamuvaTThi bhaNai-mama vAyaNaM deMtassa nAsati, je ya saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharatassaM navamaM puvvaM nAsihi ti / tohe AyariyA ciMtteti-jai tava iyassa paramamehAvissa evaM jharaMtassa nAsai annassa ciranaTaM ceva / ' - AvazyakavRtti, pR. 308. AvI vastusthiti hovA chatAM paNa strIo mATe ja bhaNavAno niSedha kema karAyo? A praznano uttara be rIte ApI zakAya: (1) samAna sAmagrI maLavA chatAM paNa puruSonI sarakhAmaNImAM puruSo karatAM strIonuM thoDI saMkhyAmAM taiyAra thavuM, ane (2) bIjI aitihAsika paristhiti. . . . - (1) je pazcima vagere dezomAM strIone bhaNavA vagerenI sAmagrI puruSo samAna prApta thAya che tyAMno itihAsa jovAthI A jANI zakAya che ke strIo puruSonI tulya thaI zake che; paraMtu yogya vyaktionI saMkhyA trIjAtinI apekSAe puruSa jAtimAM vadhAre thAya che. (2) digaMbara AcArya kuMdakuMda sarakhAye paNa zArIrika ane mAnasika doSonA kAraNathI strI jAtine dIkSA mATe ayogya TharAvI che. 'ligammi ca itthINaM, thaNaMtare NAhikakkheyasammi / baLio sumo sAro, tAsaM varada hoDa pablajjA !'. -SapAhuDagata sUtrapAhuDa gA. 24-25. ane vaidika vidvAnoe zArIrika zuddhine agrasthAne ApIne strI ane zUdrajAtine vedanA adhyayana mATe ayogya TharAvI "trIzrI nAthIyAtAm" ema kahyuM che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI jAtine dRSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra 041 A virodhI saMpradAyonI eTalI badhI asara paDI ke tene lIdhe strIjAtinI yogyatA puruSa samAna mAnanAra zvetAMbara AcAryo paNa tene vizeSa adhyayana mATe ayogya batAvavA lAgyA haze. agiyAra aMga Adi bhaNAvavAno adhikAra mAnavA chatAM paNa phakta bAramA aMganA niSedhanuM kAraNa e paNa lAge che ke vyavahAramAM daSTivAdanuM mahattva sacavAya. te kALamAM vizeSapaNe zArIrika zuddhi pUrvaka bhaNavAmAM veda Adi graMthonI mahattA samajAtI hatI. daSTivAda badhAM aMgomAM pradhAna hatuM, eTalA mATe vyavahAradaSTithI tenI mahattA batAvavA mATe bIjA moTA paDozI samAjanuM anukaraNa thavuM svAbhAvika che. A kAraNathI pAramArthika dRSTie strIne saMpUrNa rIte yogya mAnavA chatAM paNa AcAryoe vyAvahArika dRSTithI zArIrika azuddhino vicAra karI tene zAbdika adhyayana mATe ayogya batAvI hoya ema lAge che. bhagavAna gautamabuddha strI jAtine bhikSapada mATe ayogya TharAvI hatI, paraMtu bhagavAna mahAvIre to prathamathI ja jaina zAsanamAM caturvidha saMgha prathamathI ja sthApita che ane sAdhu tathA zrAvakonI apekSAe sAdhvIo tathA zrAvikAonI saMkhyA AraMbhathI ja adhika rahelI che. paraMtu potAnA pradhAna ziSya AnaMdanA AgrahathI gautama buddhe jyAre strIone bhikSupada ApyuM che tyAre tenI saMkhyA dhIme dhIme ghaNI vadhI ane keTalIka zatAbdIo pachI azikSA, kuprabaMdha Adi keTalAMka kAraNothI temAMthI ghaNI strIo AcArabhraSTa thaI, jene lIdhe bauddha saMgha eka prakAre dUSita manAvA lAgyo. saMbhava che ke A paristhitinI jaino upara kAMI asara paDI hoya, jethI digaMbara AcAryoe to strIone bhikSapada mATe paNa ayogya TharAvI ane zvetAMbara AcAryoe e pramANe nahi karatAM strI jAtino ucca adhikAra kAyama rAkhIne paNa temAM durbaLatA, indriyacapaLatA Adi doSo vizeSarUpathI batAvyA, kema ke sahacara samajone vyavahArono ekabIjA para prabhAva paDe te anivArya che. - jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa 3, aMka 3. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. brahma ane sama huM tattvajJAnanA badhA ja pravAhone AvarI lenAra aneka muddAo vize Aje nathI bolato : mAtra be muddAo laI te vize TUMkamAM carcA karavA dhAruM chuM. e muddA evA che ke je bhAratIya tattvaciMtananA lagabhaga badhA ja pravAhone sparze che, ane tattvajJAnanI vividha saraNionI caDatIUtaratI kakSA paNa sUcave che. te be muddA sUtrarUpe A rahyA : (1) buddhestatvakSapAtataH / ane (2) vyavahA2-52mArtha-draSTi Ano saMkSipta artha e che ke buddhizaktinA udbhavanuM kendra bhale juduM juduM hoya, ane tenAM vaheNo bhale aneka vaLAMko letAM pravartamAna thAya--paNa chevaTe buddhi koI eka parama satya bhaNI ja vaLe che; kema ke buddhino mULagata svabhAva satyane sparzavAno che. te evA satyane na sparze tyAM lagI e saMtoSAtI nathI. AthI ja mahimnastotranA racayitA e kahyuM che ke : rucInAM vaicitryAd RjukuTilanAnApathajuSAM nRNAmeko gamyastvamasi payasAmarNava iva // vyavahAra eTale dRzya tema ja sAmAnya janathI samajI zakAya evI AcAravicAranI kakSAo. ane paramArtha eTale dhyAna, ciMtana tema ja prajJAnI kakSAne sparzatI sUkSma tattvalakSI bhUmikAo. bhAratIya tattvavicArane saMbaMdha che tyAM lagI ema kahI zakAya ke e tattvavicAranAM udgamasthAno be judAM judAM che H eka che svAtmA ane bIjuM che vizvaprakRti. arthAt paheluM AMtara ane bIjuM bAhya. : koI ajJAta kALamAM manuSya potAnI jAta vize vicAra karavA prerAyo : huM pote zuM chuM ? kevo chuM ? ane bIjA jIvo sAthe mAro zo saMbaMdha che ?-- evA prazno ene udbhavyA. Ano uttara meLavavA te aMtarmukha thayo ane ene potAnA saMzodhanane pariNAme jaNAyuM ke huM eka sacetana tattva chuM ane Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma ane sama 0 43 bIjA prANIvargamAM paNa evI ja cetanA che. A vicAre tene potAnI jAta ane bIjA prANIvarga vacce samatAnuM darzana karAvyuM e darzanamAMthI samabhAvanA vividha artho ane tenI bhUmikAo tattvavicAramAM rajU thaI. buddhinA A vaheNane sama tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. buddhinuM bIjuM prabhavasthAna bAhya prakRti che. jeo vizvaprakRtinI vividha bAjuo, ghaTanAo ane tenAM preraka baLo tarapha AkarSAyA hatA temane emAMthI kavitvanI, kaho ke kavitvamaya ciMtananI bhUmikA lAdhI. dA. ta. RgvedanA je kavie uSAnA ullAsapreraka ane romAMcakArI darzananuM saMvedana jhIlyuM, teNe uSAne eka raktavastrA taruNIrUpe uSAsUktamAM gAI. samudranA UchaLatA taraMgo ane tophAno vacce naukAyAtrA karatA RgvedanA je kavine samudranA adhiSThAyaka varuNanuM rakSaNahAra tarIke smaraNa thaI AvyuM, teNe varuNasUktamAM e varuNadevane potAnA sarvazaktimAna rakSaNahAra lekhe stavyo. jene agninI jvALAo ane prakAzaka zaktionuM romAMcaka saMvedana thayuM teNe agninAM sUkto racyAM. jene gADha aMdhakAravALI rAtrinuM romAMcaka saMvedana thayuM teNe rAtrisUkta racyuM. e ja rIte vA, staMbha, kALa Adi sUkto vize kahI zakAya. prakRtinAM e judAM judAM pAsAM hoya ke temAM koI divya sattvo hoya, agara e badhAM pAchaLa koI eka ja paramagUDha tattva hoya, paNa A judA judA kavioe karelI prArthanAo, dazyamAna prakRtinA koI ne koI pratIkane AzrIne udbhavI che. AvI judAM judAM pratIkone sparzatI prArthanAone brahma rUpe oLakhAvAtI. brahmanA A prAthamika arthamAMthI krame krame aneka artho phalita thayA. je zomAM A sUktono viniyoga thato te paNa brahma kahevAyAM. enA nirUpaka graMtho ane vidhividhAna karanAra purohito paNa brahma, brahmA ke brAhmaNa tarIke vyavahArAyA. ane prAcIna kALamAM ja prakRtinAM e vividha pAsAMo ke divya sattvo, e badhAMne eka ja tattvarUpe paNa oLakhAvavAmAM AvyAM. ane RgvedanA prathama maMDaLamAM ja spaSTa darzAvavamAM AvyuM che ke indra, mitra, varuNa, agni ityAdi judAM judAM nAmothI je stavAya ane gavAya che te to chevaTe eka ja tattva che ane te * tattva eTale sat. Ama prakRtinAM aneka pratIko chevaTe eka sarUpa parama tattvamAM vizrAma pAmyAM ane e vicAra aneka rIte AgaLa vikasato ane vistarato gayo. samabhAvanA upAsako samana ke samaLa kahevAyA. saMskRtamAM enuM zamana Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 * dArzanika ciMtana ane zrama evuM rUpAMtara thayuM che, paNa # zabda saMskRta ja hoI tenuM saMskRtamAM samana evuM rUpa bane che. vRkSanA upAsako ane ciMtako brAhmaNa kahevAyA. pahelo varga mukhyapaNe AtmalakSo rahyo; bIjo varga vizvaprakRtimAMthI preraNA pAmelo ane tenAM ja pratIko dvArA sUkSmatama tattva sudhI pahoMcelo, tethI mukhyapaNe prakRtilakSI rahyo. A rIte banne varganI buddhinuM Adya preraka sthAna juduM juduM hatuM, paNa banne varganI buddhinAM vaheNo to koI aMtima satya bhaNI ja vadhe jatAM hatAM. vacalA aneka gALAomAM A banne vaheNonI dizA phaMTAtI ke phaMTAyA jevI lAgatI. kyAreka emAM saMgharSa paNa janamato. paNa temano AtmalakSI pravAha chevaTe samagra vizvamAM cetanatattva che, ane evuM tattva badhA dehadhArIomAM svabhAve samAna ja che e sthApanAmAM viramyo. tethI ja teNe pRthvI, pANI ane vanaspati sudhdhAMmAM cetanatattva nihALyuM ane anubhavyuM. bIjI bAju prakRtilakSI bIjo vicArapravAha vizvanAM aneka bAhya pAsAMone sparzatAM sparzatAM aMtara tarapha vaLyo ane eNe upaniSadakALamAM e spaSTapaNe sthApyuM ke je akhila vizvanA mULamAM eka sat ke brahma tattva che, te ja dehadhArI jIvavyaktimAM paNa che. Ama pahelA pravAhamAM vyaktigata ciMtana samagra vizvanA samabhAvamAM pArevuM ane tene AdhAre jIvanano AcAramArga paNa goLAyo. bIjI bAju vizvanA mULamAM dekhAyeluM parama tattva te ja vyaktigata jIva che, jIva vyakti e parama tattvathI bhinna che ja nahIM, evuM advaita paNa sthapAyuM. ane e advaitane opare ju aneka AcAronI yojanA paNa thaI gaMgA ane brahmaputrAnAM prabhavasthAno judo judAM, paNa chevaTe te banne pravAho eka ja mahAsamudramAM maLe che, te ja pramANe AtmalakSI ekRtilakSI banne vicAranI dhArAo aMte eka ja bhUmikA upara AvI maLI. bheda dekhAto hoya to te mAtra zAbdika, ane bahu to vacalA gALAmAM saMgharSane pariNAme utpanna thayelA saMskArone kAraNe. e kharuM che ke samAjamAM, zAstromAM ane zilAlekha AdimAM paNa brahma ane temanI AsapAsa pravartelA vicAra ane AcAranA bhedo ke virodhonI noMdha che ApaNe bauddha piTako, jaina Agamo ane azokanA zilAlekho, tema ja bIjA aneka graMthomAM brAhmaNa ane zramaNa, e be vargono ullekha joIe chIe; mahAbhASyakAra pataMjalie A banne vargone zAzvata virodhI rUpe paNa nirdezyA che. Ama chatAM, upara kahevAmAM AvyuM che tema e banne pravAho Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma ane sama * 45 potapotAnI rIte eka ja parama tattvane sparze che, evuM pratipAdana karavAmAM Ave to e kaI daSTie ? A prazno khulAso karyA vinA tattvajijJAsA saMtoSAya nahIM. . e daSTi te paramArthanI. paramArgadaSTi kuLa, jAti, vaMza, bhASA, kriyAkAMDa ane veza AdinA bhedone atikramI vastunA mULagata svarUpane nihALe che, eTale te saheje abheda ke samatA bhaNI ja vaLe che. vyavahAramAM UbhA thayelA bhedo ane virodho saMpradAyo tema ja tenA anugAmIomAM pravartelA, ane kyAreka temAMthI saMgharSa paNa janamelo, e saMgharSanA sUcaka brAhmaNa-zramaNa vargonA bhedonI noMdha to sacavAI, paNa A sAthe paramArtha daSTine pAmela evA prAjJa puruSoe je aikya joyuM ke anubhavyuM tenI noMdha paNa aneka paraMparAnAM aneka zAstromAM sacavAI che. jaina Agamo, ke jemAM brAhmaNa ane zramaNa vargonA bhedano nirdeza che, temAM ja sAcA brAhmaNa ane sAcA zramaNanuM samIkaraNa jovA maLe che. bauddha piTakomAM paNa evuM ja samIkaraNa che. mahAbhAratamAM vyAse sthaLe sthaLe sAcA brAhmaNanI vyAkhyA sAcA zramaNarUpe ja ApI che. vanaparvamAM ajagararUpe avatarela nahuSe sAcI brAhmaNa koNa, evo prazna yudhiSThirane pUkyo che. uttaramAM yudhiSThiranA mukhe maharSi vyAse kahyuM che ke dareka janma lenAra saMkara prajA che. manunA zabdo TAMkI vyAse samarthana karyuM che ke prajAmAtra saMkarajanmA che, ane savRttavALo zUdra e janme brAhmaNathI paNa caDiyAto che. vyaktimAM saccaritra ane prajJA hoya tyAre ja te sAco brAhmaNa bane che. A thaI paramArgadaSTi. . gItAmAM brahma padano anekadhA ullekha Ave che. sAthe ja sama pada paNa ucca arthamAM maLe che. pavetA: samazanaH e vAkya to bahu jANItuM che. suttanipAta nAmanA bauddha graMthamAM eka paramasutta che. temAM bhArapUrvaka kahyuM che ke bIjA UtaratA ke khoTA, ane huM zreSTha, e paramArthadaSTi nathI. - gaMgA ane brahmaputrAnAM prabhavasthAno judAM, paNa temanuM milanasthAna eka. Ama chatAM banne mahAnadIonA paTa judA, ghATa judA, kinArAnI vasatIo judI, bhASA ane AcAro paNa judAM, A judAImAM ja racyApacyA rahenArAo milanasthAnanI ekatAne joI nathI zakatA. tema chatAM e ekatA to sAcI ja che. e ja rIte bhinna bhanna prabhavasthAnatI uddabhavela vicArapravAho bhinna bhinna rIte poSAvAne lIdhe enA cULa AvaraNamAM rAcatA anugAmIo banne pravAhonuM samIkaraNa joI nathI zakatA paNa e Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 - dArzanika ciMtana tathya abAdhita che. ene jonAra pratibhAvAna puruSo samaye samaye avataratA ja rahyA che, ane te badhI ja paraMparAomAM. samatva e mudrAlekha hovA chatAM jaina ane bauddha jevI zramaNaparaMparAomAM brahmacarya ane brahmavihAra zabdo eTalA badhA pracalita thAya che ke tene e paraMparAothI chUTA pADI zakAya tema che ja nahIM. e ja rIte brahma tattvano mudrAlekha dharAvanAra vargamAM paNa sama pada evI rIte ekarasa thayuM che ke tene brahmabhAvathI ke brAhmI sthitithI vikhUTuM pADI zakAya tema che ja nahIM. prAcIna kALathI ja cAlI AvatI A paramArtha dRSTi uttara kALamAM paNa kALajIpUrvaka poSAtI rahI che. tethI ja janme brAhmaNa, paNa saMpradAye bauddha evA vasubaMdhue abhidharmakoSamAM spaSTa kahyuM ke zAmaLamamo mA vrIhiSyameva tat ' enA jayeSTha baMdhu asaMge paNa evI matalabanI sUcanA kyAMka karI che. - paramArthadaSTinI A paraMparA sAMpradAyika gaNAya evA narasiMha mahetAmAM paNa vyakta thaI che. AkhA, vizvamAM eka tattvarUpe emaNe harinuM kIrtana karyuM. ane pachI e harinA bhakta vaiSNavajananA eka lakSaNarUpe "samadaSTi ne tRSNAtyAgI" ema paNa kahyuM. e ja rIte sAMpradAyika manAtA upAdhyAya yazovijayajIe paNa kahyuM ke samatva prApta karavuM e ja brahmapadanI prApti che. - chelle A paramArtha ane vyavahAradaSTino bheda tema ja paramArthadaSTinI yathArthatA DaoN. e. bI. dhruve paNa darzAvI che. eka brAhmaNInA hAthanuM bhojana temaNe na svIkAryuM tyAre temaNe kahyuM ke A to mAro eka kuTuMbagata nAgara saMskAra che, enuM vAstavikatva huM tarkasiddha mAnato ja nathI, mAtra saMskArane anusaruM chuM, eTaluM ja. kharI daSTi emaNe bIje sthaLe nirdezI che. jaina Agama sUtrakRtAMganI prastAvanA lakhatAM temaNe kahyuM che. "jaina" (zramaNa) thayA vinA brAhmaNa thavAtuM nathI, ane "brAhmaNa' thayA vinA "jaina" thavAtuM nathI. tAtparya ke jaina dharmanuM tattva Indriyone ane manavRttione jItavAmAM che ane brAhmaNa dharmanuM tattva vizvanI vizALatA AtmAmAM utAravAmAM che. ATalA saMkSepa uparathI ApaNe eTaluM pAmI zakIe chIe ke buddhi chevaTe eka ja satyamAM virame che ane sAthe e paNa samajI zakIe chIe ke vyavahAranA game teTalA bhedo ane virodho astitvamAM hoya chatAM paramArgadaSTi kadI lopAtI nathI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma ane sama 0 47 tattvajJAnanuM adhyayana-adhyApana ahIM prasaMgavaza eka bIjA muddAnI carcA paNa karI levI prastuta che. e muddo che tattvajJAnanA abhyAsa ane vAtAvaraNane lagato. pazcimanA saMparkane lIdhe kaoNlejo ane yunivarsiTIomAM pazcimIya tattvajJAne abhyAsakramamAM sthAna lIdhuM. zarUAtamAM mukhyapaNe adhyApako pAzcAtya e teo aMgrejImAM ja zIkhave; pustako paNa aMgrejI. bhAratIyo e viSayamAM AgaLa AvavA lAgyA tyAre temaNe paNa e ja mArga svIkAryo. A rIte aMgrejI bhASAmAM avatareluM pAzcAtya tattvajJAna aMgrejI bhASA dvArA ja aMgrejInA jANakAromAM kheDAtuM rahyuM. A sAthe bhAratIya tattvajJAna paNa abhyAsakramamAM dAkhala to thayuM, to paNa e to rANI sAthe dAsI cAle e rIte ! saMskRta, pAli, prAkRta Adi bhAratIya bhASAomAM ja janmeluM, kheDAyeluM ane vistarelu evuM aneka saMpradAyonA tattvajJAnanuM adhyayana bhAratIya adhyApako ane bhAratIya vidyArthIo vacce paNa aMgrejI dvArA ja cAlatuM rahyuM. pariNAma e AvyuM che ke je bhAratIyone saMskRta Adi bhAratIya bhASAo sAva sugama thaI paDe tevI che, ane e bhASAmAM lakhAyela mULa graMthonuM adhyayana bahu prayAsa vinA zakya che te bhAratIya vidyArthIo ane adhyApako aMgrejI anuvAdo, sArAMzo ane vivecano dvArA ja e jJAna meLave che. jema pAzcAtya tattvajJAna zIkhavanAra ke zIkhanAra enI mULa grIka, jarmana, phreMca Adi bhASAone jANyA sivAya ja tenA aMgrejI anuvAdo ke sAro dvArA te zIkhe che tema bhAratIya tattvajJAna ' vize paNa banyuM che. Ane lIdhe mAtra ucca kakSAnA vidyArthIo ja nahIM, paNa sArA sArA adhyApako paNa potAnI vAta mAtRbhASAmAM ke rASTrabhASAmAM lakhI zakatA nathI, eTaluM ja nahIM, moDhe kahetAM paNa khacakAya che, ane khullo ekarAra kare che ke A tattva kahevA mATe paribhASAo nathI, ke bhASA adhUrI che. jo adhyApako paNa AvA kuMThitazakti hoya to e tattvajJAnanuM vaheNa sAmAnya adhikArI prajAmAM Ave kevI rIte ? tethI Aje nIcenI bAbato tarapha dhyAna ApavuM anivArya lAge che. 1. abhyAsamAM ucca vartuLomAM bhAratIya tattvajJAnanuM adhyayanaadhyApana mAtra pAzcAtya tattvajJAnano pAlava pakaDIne ja cAlavuM na joIe; enuM paNa sthAna pradhAna hovuM joIe. 2. aMgrejI bhASAMtaro ke vivecano Adino chUTathI lAbha levAya; paNa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 * dArzanika ciMtana bhAratIya tattvajJAna zIkhanAra ane zIkhavanAra bannenI saMskRta bhASA ane temAM lakhAyela dArzanika graMtho samajavA-samajAvavAnI evI zakti keLavAvI joIe ke je vaDe teo mULa graMthano bhAva pUrepUro ane prAmANikapaNe rajU karI zake. jo ATaluM thAya to ja teo dvArA potapotAnI mAtRbhASA ane chevaTe rASTrabhASAmAM tattvajJAna avatarI zake.. 3. A sAthe ja prAdezika bhASAo ke rASTrabhASAmAM tattvajJAnanA maulika sAhityanA anuvAdo ke sAra-vivecano lakhAvAna prazna Ave che. AvA graMtho na lakhAya tyAM lagI ema. e. ane te pachInA abhyAsamAM vidyArthIone sAcuM mArgadarzana na ja maLI zake ane AvA maulika anuvAda ke sAragrAhI vivecano to ja lakhI zakAya, jo te te bhASAmAM lakhAyela mULa tattvagraMthone te bhASAnA yogya adhikAra sAthe ja zIkhavA-zIkhavavAmAM Ave. 4. gujarAtamAM vizvavidyAlayo ekathI vadhAre che. temAM ane gujarAta bahAranAM vidyAkendromAM tattvajJAnaviSayaka carcA pariSado cAlatI rahevI joIe, jemAM nibaMdho rajU thAya; enA upara carcA thAya, ane tulanAtmaka tema ja aitihAsika daSTie tattvanA praznone carcavAnI eka navI dizA UghaDe. A sAthe e paNa bhulAvuM na joIe ke pAzcAtya tattvajJAnanA pravAhone A udAtta carcAmAM yathAsaMbhava sthAna maLe. A carcAo muktapaNe cAle, ane te dvArA itara jijJAsu paNa lAbha meLavI zake, te mATe enuM mAdhyama sarvasulabha hovuM joIe; nahIM ke paraMparAgata evuM eka mAtra aMgrejInuM ja mAdhyama. gujarAtI sAhitya pariSade mane tattvajJAna vibhAganA pramukha lekhe pasaMda karyo e adhikAranI mArAmAM yogyatA che ke nahIM, te huM jANuM chuM. paNa meM A sthaLe mane je sUjhayuM te namrapaNe rajU karyuM che. jo pariSadanA vivekI saMcAlakone emAMthI kAMI paNa karavA jevuM lAge to e dizAmAM prayatna kare evI mArI vinaMtI che, kema ke pariSade potAnA kAryakSetramAM tattvajJAnane paNa sthAna ApyuM che eTale e mATe ghaTatuM badhuM ja karI chUTavAnI enI pharaja che. - buddhiprakAza Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA bhAratIya tattvajJAnanI pariSadamAM eka judA vibhAga tarIke gujarAtI vibhAganuM saMmelana A varSe pahelavaheluM goThavAyuM che. A vibhAgIya adhivezanano nirNaya bahu moDo levAyo che, tethI tenI jANa joIe teTalA pramANamAM gujarAtamAM vasatAM ke gujarAta bahAra rahetAM bhAIbahenone thaI nathI zakI. chatAM upakrama to thAya ja che, ane saMbhava che ke AgaLanI pariSadomAM gujarAtanA A dAkhalAne anusarI itara pradezomAM paNa bhAratIya tattvajJAna pariSadanA bhAga tarIke tyAMnI prAdezika bhASAmAM AvA vibhAgIya adhivezananI goThavaNa cAlu rahe. gujarAtamAM tattvajJAna ke gujarAtImAM tattvajJAna, eno artha evo nathI ke koI khAsa viziSTatA dharAve evuM tattvajJAna gujarAtamAM udbhavyuM che, ke : vikasyuM che. eno evo paNa artha nathI ke gujarAtI bhASI koI ciMtake gujarAtI bhASAmAM bhAratIya tattvajJAnathI kAMIka juduM paDe ke kAMIka judI viziSTatA dharAve tattvajJAna kheDyuM hoya. vaLI eno evo paNa artha nathI ke koI tattvajJAnano AMtarika saMbaMdha ke vikAsa e mAtra gujarAta ke gujarAtInI khAra sAthe vadhAre meLa khAto hoya. eno sIdho ane sAdo artha eTalo ja che ke je je tattvajJAna gujarAtI bhASAmAM avataryuM che ke aneka rIte prasaryuM che, te gujarAtI ke gujarAta sAthe saMbaMdha dharAvanAruM tattvajJAna. ' upara kahI te vAta gujarAta sivonA Itara pradezo ane itara prAdezika bhASAone paNa lAgu paDe che. tattvajJAna e junA yathArtha svarUpano vicAra kare che. vicAra karanAra koI paNa deza, jAti, paMthano hoya ke game te bhASAbhASI hoya paNa enuM tatvaciMtana e kharI rIte 1. amadAvAdamAM maLela bhAratIya tattvajJAna pariSadanA 33mA adhivezananA gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke Apela bhASaNa tA. 29-12-1958. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 * dArzanika ciMtana mAnavIya tattvaciMtana che. ane ene deza, jAti, paMtha ke bhASAnAM baMdhano ADe nathI AvatAM. chellAM lagabhaga soeka varSamAM pAzcAtya vidyAonA saMparkane pariNAme gujarAtamAM tattvajJAnane lagatuM vividha kArya gujarAtI bhASAmAM thayuM che. ane e pramANamAM ochuM nathI; guNavattAmAM to kadAca e, te viSayanA baMgALI sAhitya karatAM bIje ja naMbare AvI zake, tema mane lAgyuM che. A sAhityamAM vaidika, bauddha, jaina, jarathoNI, yahUdI, krizciyana ane islAma e badhAno samAveza thAya che. mAtra gujarAtI bhASA dvArA koI tattvajJAna vize paricaya karavA icche toya ene puSkaLa sAmagrI maLI zake tevI bhUmikA taiyAra che. A sAmagrImAM thoDuM paNa evuM lakhANa maLI Avaze, ke jene mahadaMze maulika paNa kahI zakAya. AvA tattvajJAnIya sAhityanA vividha prakAranuM vistRta varNana ApavA jevuM che ja; te varNana zrIyuta mukulabhAI kalArthIe taiyAra karyuM che, je ahIM yathAsamaye vaMcAze, ane je ghaNuM ja mAhitIpUrNa che. A bIjI bAbato carcavAnI pAchaLa mArI nema e che ke jeo tattvajJAnamAM rasa letA hoya ane jeo bhAratIya tattvajJAnanI paraMparAone ThIka ThIka samajavA icchatA hoya, teone enA mULa pravAhono tema ja tenA vikAsano TUMkamAM paNa prAmANika khyAla Ave. pahelAM huM tattvajJAnano vikAsa kaye krame thayelo mane jaNAya che te jaNAvavA prayatna karuM chuM. tAttvika muddAo ane teno vikAsakrama sAmAnya rIte tattvajJAnanA mukhya traNa viSayo manAya che athavA che : bhautika yA acetana tattva-adhibhUta; jIva, AtmA yA cittata-adhideva; paramacetana paramAtmA yA bRhatu-adhibrahma. AmAMthI je bhautika jagata che, te netra Adi bAhya indriyo dvArA eka mA bIjI rIte gamya thavAnI zakyatA dharAve che ane te jagarva cetana mATe yA sarva draSTAo mATe sAdhAraNa che. arthAta bhautika vizva yA tenI ghaTanAo e kevaLa eka ja vyakti dvArA gamya thaI zake tevI nathI hotI. tethI bhautika vizva paratve aneka ciMtako potapotAnI zakti ane ragi anusAra avalokana tema ja ciMtana karatA rahyA che. paNa AthI ulaTuM adhideva yA cittatattva vize che. citta e AMtarika -tatva che. enuM sIdhuM avalokana ke ciMtana e mAtra te ja karI zake che. " Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA * 51 citta yA jIvanuM sAkSAt nirIkSaNa yA ciMtana e "a" ke "vyakti karI na zake. tethI jIva AtmA ke citta paratvenAM avalokano yA anubhavo e dareka vyaktinAM AgavAM hoya che; bhale emAM parasparanA vicAravinimayathI sAmya dekhAya. bhautika vizvanA nirIkSaNa vakhateya anubhava karanArane potAnA cittanuM kAMIka ne kAMIka bhAna to thatuM ja rahe che, paNa jyAre anubhavitA mukhyapaNe aMtarmukha thaI potAnA AMtarika svarUpanuM avalokana kare che, tyAre enuM bhAna ane ciMtana vadhAre vizALa tema ja spaSTa bane che. aMtarijiyanI yA mananI gUDha zaktino vikAsa thayA pachI enI evI paNa bhUmikA Ave che ke jyAre te sarva jIvAtmA ke sarva cittatattvanA adhiSThAna yA antaryAmI tattvano vicAra karavA prerAya che. ane te jANavA prayatna kare che ke kITapataMgathI manuSya sudhInI caDatI UtaratI kakSAonA cetana vargamAM kAMI evuM che ke je vastusthitie eka ja hoya yA samAna hoya? A prayatna chevaTe paramAtmA, Izvara ke bRhatattvanI zodhamAM pariName che. tattvajJAnane lagato A vikAsakrama bhAratIya paraMparAomAM kevI kevI rIte vyakta thayo che, te have ApaNe joIe. bhautika aNuvAda : bhautika jagata paratve ApaNe tyAM mukhya be paraMparAo che : eka aNuvAdI ane bIjI prakRtivAdI. aNuvAdImAM pahelAM cArvAko Ave. teo AkhuM jagata bhautika tattvamaya mAnatA, ane emAM grIka ciMtakonI peThe, cAra ke pAMca maulika tattvano samAsa karatA. e tattvonI sUkSmatA paNa te kALamAM bahu dUra sudhI gayelI nahIM; indriyagamya thaI zake evAM bhautika tattvo e ja ghaNuM karI emane mate mULa ane prAthamika tattva hatAM. paNa kAMIka nirIkSaNe ane vizeSe to kalpanAe ciMtakone UMDANa bhaNI preryA. temaNe kahyuM ane sthApyuM ke vadhAremAM vadhAre zakti dharAvanAra indriyo je dekhI zake tethI paNa atisUkSma te te bhautika aNuo hovA ja joIe. A vAda vaizeSika paraMparArUpe vikasyo ane vaizeSiko atIndriya paramANuvAda sudhI gayA. temaNe e paNa kahyuM ke pRthvI, pANI Adi bhautika tattvonA aMtima paramANuo atIndriya che, paNa te paraspara taddana vijAtIya che. eTale pArthiva paramANu kadI pANI ke teja AdirUpe badalAI na zake. A vaizeSika vicAradhArAthI AgaLa vadhanAra aNuvAdIo paNa astitvamAM AvyA. teonI vicAradhArA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para * dArzanika ciMtana vaizeSika kahevAtI vicAradhArA pachI ja astitvamAM AvI ke pahelAM yA samAnAntara-e kahevuM sarala nathI. paNa e vicAradhArA vaizeSika vicAradhArAthI vadhAre sUkSma ane vadhAre satyanI najIka che, eTaluM to cokkasa. A vicAradhArA jaina paraMparAmAM bahu vistAra pAmI che. teNe kahyuM ane sthApyuM ke pArthiva Adi bhautika paramANuo te te vyavahArya guNadharmane kAraNe bhale judA kahevAtA ane manAtA hoya, paNa mULamAM e paramANuomAM koI pArthivatva Adi svarasiddha vibhAjaka tattva nathI. paristhiti ane parivartanavaza je paramANu pArthiva hoya te saMyoga badalAtAM jalIya paNa banI zake ane vAyavaya paNa. jema A paraMparAe paramANuomAMnA svataHsiddha vibhAjaka tattvane lopI nAkhyuM, tema eNe sUkSmatAnI dizAmAM paNa bahu ja vizeSa pragati karI. vaizeSika paraMparAmAM manAto aMtima paramANu jaina kalpanA pramANe eka moTo skaMdha yA anaMta avibhAjya paramANuono samudAya banI gayo. A aNuvAdanI prakriyA ethIye AgaLa vadhI. bauddha paraMparAe paramANu mAnavA chatAM kahyuM ke paramANuno evo artha nathI ke koI eka dravya sadA dhruva rahe ane temAM guNadharmo rUpAMtara pAmatA jAya paNa eno artha e che ke evuM koI dhruva paramANu-dravya na hovA chatAM tenA guNadharmonI pratisamaya navanavI badalAtI dhArA cAlyA ja kare che, e avicchinna dhArA te ja drava eTale pravAharUpe vahetI hovAthI dravya kahevAya che. Ama bauddha paraMparAe pahelethI manAtA eka dhruva paramANuno cheda uDADI tenA sthAnamAM pratisamaya yA pratikSaNa udaya pAmatA navanavA rUpa, rasa Adi guNadharmone ja paramANu mAnyA. TUMkamAM upara sUcita paramANuvAdane lagatI cAra kalpanAo bhAratIya tattvajJAnamAM che, enI AsapAsa aneka kalpanAonI sRSTi UbhI thayelI che, paNa mULamAM A cAra ja che. bhautika prakRtivAda bhautika jagata paratvenI bIjI paraMparA e prakRtivAdI, je sAMkhya paraMparA tarIke suvidita che. AgaLa jatAM ApaNe prakRtivAda aneka vedAntI vicArasaraNIonI bhUmikA banI gayo che. A paraMparA prathama paraMparAnI peThe maulika anaMta paramANuo uparathI bhautika jagatanuM sarjana nathI mAnatI. te kahe che ke vizvanA mULamAM akhaMDa tattva to eka ja che, ane teM prakRtitattva. A tattvamAM judA judA guNadharmo dharAvanAra ane tene vyakta karanAra evA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA * 53 paraspara avibhAjaya aMzo ke ghaTako che, paNa te mULa prakRtitattvathI chUTA nathI. prakRtitattva eka ja ane koI ne mate aneka chatAM te samagra vizvamAM vyApaka che. te tattva aNuvAdI paraMparAnI peThe paramANu kahevAya to e arthamAM ke te indriyAtIta ane atisUkSma che; paNa e arthamAM nahIM ke enuM kada yA parimANa ati alpa che. prakRtivAdIe mULa eka prakRti mAnIne paNa tenAmAM eTalI badhI sarjakazakti mAnI che ke jethI te vizvavaividhya yA vaizvarUkhano pUro khulAso ApI zake che. bane vAdanI sarjanaprakriyAnI tulanA - ahIM upara sUcita be bhautika vAdonI sarjanaprakriyAne laI TUMkamAM sarakhAmaNI karIe to bannenA dRSTikoNa samajavAmAM saraLatA thAya. dareka aNuvAdI ema mAne che ke paramANuonA nAnAmoTA samudAya dvArA chevaTe indriyagamya banI zake evI bhautika sRSTi nirmANa thAya che, jayAre prakRtivAdI ema mAne che ke aNuvAdIonAM paramANu dravyo ke enA skaMdho, e to prakRtinA sarjana-vyApArano eka bhAga che, ane te paNa bahu AgaLa jatAM Ave che, pahelAM to prakRtimAMthI je sarjana thAya che, te jJAyaka koTinuM yA jJAnapakSIya hoya che. prAthamika sarjanamAM jIvAtmA dvArA je sukha, duHkha, zAna, icchA Adi svasaMvedya bhAvo anubhavAya che, te astitvamAM Ave che. ane krame krame temAMthI jJAna meLavanArI ane jJAnane vyavahArya banAvanArI zaktio yA indriyo racAya che. A jJAtu, A jJAnasAdhana ane | zAnanuM vAhana e trivarga racAya tyAre ja sUkSma-sthULa bhautika sRSTinA AvirbhAvano kALa Ave che; pahelAM jJAtu yA jJAyakapakSIya sRSTinuM ane pachI zeya yA upabhogya sRSTi. aNuvAdI sarjanaprakriyAmAM AvuM kAMI nathI. temAM to prathamathI ja joya yA upabhogya sRSTi racAtI manAya che, ane koI paNa avasthAmAM paramANuonI banelI sRSTi jJAyakapakSamAM paDatI ja nathI. Ama aNuvAda sarjanaprakriyA prAraMbhathI aMta sudhI bhogya sRSTinA utpAdanavinAzano ja vicAra kare che, tyAre prakRtivAdI sarjanaprakriyA prathama jJAtA yA bhoktAnA sarjanane lagato vyApAra ghaTAvI tyAra bAda bhogya sRSTino vicAra ghaTAve che. A maulika bheda uparathI ema lAge che ke kadAca tattvajJAnanI koI prAcIna avasthAmAM eka paraMparAe mukhyapaNe bahirmukha thaI sRSTino vicAra prAraMbhyo, ane aMte paramANu sudhI te gayo; jyAre bIjI paraMparAe Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 * dArzanika ciMtana antarmukha thaI e vicAra prAraMbhyo ane chevaTe te sthaLa vizvanA sarjanane ghaTAvavAmAM viramyo. A bheda jotAM ane AgaLa upara je jIvatattva vize vicAra kheDAto, gayo te jotAM, ema lAge che ke prathama aNuvAdI cArvAke jIvanatattva to pote mAnelAM bhautika tattvomAMthI ja ghaTAvyuM; caitanya yA jIvana, e bhautika tattvothI khAsa svataMtra nathI. paNa bhautika tattvonAM vividha mizraNomAM je mizraNo zarIra AkAra dhAraNa kare ane sendriya bane te mizraNomAM sukhaduHkha AdinI lAgaNI jevuM ja jIvana pragaTe. paNa bIjA aNuvAdI pakSoe tethI judA paDI ema kahyuM ke aNasRSTi e to bhogyasRSTi che, ane je bhogya hoya teno koI bhoktA sacetana hovo ja joIe. A dalIlane AdhAre temaNe badhAe bhoktAnuM yA jIvanuM astitva svataMtra mAnyuM. kAraNa ke emanI sarjana-prakriyAmAM mULa pAyArUpe to paramANuo ja hatA; ane temAM temaNe caitanya svIkAryuM na hatuM, tema ja caitanya pragaTa thAya evI cArvAkasaMmata zakti paNa svIkArI na hatI. AthI UlaTuM prakRtivAdanI sarjanaprakriyAmAM dekhAya che e prakriyA pramANe jJAna, sukhaduHkha, icchA Adi svasaMvedya manogata bhAvo e to prakRtinA sarjanakramamAM AvirbhAva pAmatAM, pahelA ja tabakke astitvamAM Ave. tethI zarUAtanA vakhatamAM prakRtivAdIne paNa kadAca prakRtithI bhinna evA cetanatattvanI kalpanA karavI nahIM paDI hoya. ane jyAre e kalpanA karavI paDI tyAre prakRtivAdIne cetana sAthe prakRtino meLa besADavAmAM ane prakRtinA buddhi, jJAnendriya ane karmendriya e trivargane sArthaka TharAvavAmAM paNa bhAre muzkelI anubhavavI paDI hoya tema dekhAya che. bhautika tattvonAM svarUpa paratve je je kalpanAo thatI gaI ane vikasatI gaI, te kalpanAo prayoganI kasoTIe caDelI nahIM. be ke aneka kalpanAonA puraskartA paraspara carcA kare; eka bIjAnI kalpanAmAM truTi ke asaMgati batAve. bIjo potAnA bacAva uparAMta pahelAnI mAnyatAmAM asaMgati darzAve. Ama tarka-pratitarkanA pariNAme dareka vAdI potAnAM maMtavyomAM kAMIka ne kAMIka sudhAro ke umero karato gayo che, paNa koI bhautikavAdI paraMparAe potAnI kalpanAne prayoganI kasoTIe caDAvI tenI sArAsAratA siddha nathI karI. jema chellAM cAraso-pAMcaso varSamAM vaijJAnikoe bhautika tattvanI potapotAnI kalpanAone aneka prayogo dvArA kasavAno prayatna karyo che, ane tene pariNAme aneka jUnI mAnyatAo bhUMsAI paNa gaI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA - 55 che; navI mAnyatA astitvamAM AvatI gaI che, ane te paNa prayogamAM sAbita thAya to ja TakI rahe che, nahIM to mAtra aitihAsika noMdhamAM ja enuM sthAna rahe che, tema bhAratIya tattvajJAnanI bhautika vizva paratvenI seMkaDo varSomAM kheDAyelI vividha kalpanA vize kayAreya banyuM nathI tethI A kalpanAo Aje e ja rUpamAM siddhAnta koTImAM AvI zake nahIM, ane chatAM e tattvajJAnano eka bhAga to gaNAya ja che. Ano artha mArI dRSTie eTalo ja thaI zake ke te te ciMtako mULe to vastunA yathArtha darzananI zodhamAM ja pravRtta thayelA. temanAM sAdhano te kALe parimita, ane vaijJAnika prayoganI dizA temaNe ughADI ja na hatI. tethI AjanA vaijJAnika prayogonA samayamAM e kalpanAonuM mUlya avazya siddhAntakoTinuM nathI ja, chatAM utkaTa jijJAsuonA prAthamika ane dIrghakAlIna prayatnarUpe to enuM aitihAsika mUlya che ja. ahIM e paNa noMdhavuM yogya gaNAze ke bhautika tattvonI vividha kalpanAo sAthe bauddhika sUkSmatA, tArkika sacoTatAno saMbaMdha joDI zakAya; paNa saikAlika sarvajJatva ke abAdhita svAnubhavano saMbaMdha joDI na zakAya. A vicArane vadhAre spaSTapaNe samajavAmAM upayogI thaI zake evo, eka lekha hamaNAM ja "prasthAna" mAsikanA gata kArataka mAsanA aMkamAM "paramANunI bhItaramAM' zIrSakathI prasiddha thayo che. enA lekhaka che DaoN. azvina ma. trivedI ane zrI mahendra desAI. cetanaviSayaka mAnyatAnI bhUmikAo - have tattvajJAnanA bIjA viSaya caitanya bhaNI vaLIe. vicArakone pahelAM ema to lAgyuM ja ke jJAna yA caitanyazakti eka viziSTa vastu che. paNa tenuM bhautika tattvathI nirALuM astitva temaNe mAnyuM nahIM. teoe mAnyuM ke, jema bhautika tattvomAM bAhya indriyathI grahaNa thaI zake evA guNadharmonuM - astitva che, tema mAtra manathI ja rahI zakAya ane samajI zakAya evA jJAna ke caitanyaguNanuM paNa astitva che-bhale e astitva amuka paristhitimAM ja dekhA de. A dRSTie te bhUtavAdI vicArakoe caitanyanuM kendra bhUtatattvomAM mAnyuM ane kahyuM ke jIvanta deha vilaya pAme tyAre bhautika tattvo vikhAI jAya, ane caitanya paNa tyAM ja asta pAme. koI prANI janma le tyAre tenA zarIramAM koI pahelAMnuM svataMtra caitanya dAkhala nathI thatuM, paNa - navA deha sAthe navIna caitanyazakti nirmANa thAya che. Aje A Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 * dArzanika ciMtana bhUtacaitanyavAda bhAratanA sAmAnya mAnasapradezamAMthI jANe sAva sarI gayo." hoya tema lAge che. paNa e vicAranA tharo to sAhityamAM aneka rIte noMdhAyA che. A caitanyavAdanI prAthamika bhUmikAthI AgaLa vadhI bIjA vicArakoe cetana yA caitanyanuM bhUtatattvothI svataMtra ane nirALuM astitva sthApyuM. AvA svataMtra cetanavAdI aneka paMtho astitvamAM AvyA. darekanI daSTi enA svarUpa paratve, guNadharma paratve temaja vikAsanI parAkASThA paratve judI judI ghaDAtI hatI. aMte A caitanyavAdI vargamAMthI eke evI daSTi paNa pragaTa thaI ke je amUrta jJAna yA caitanya sivAya bIjI koI bhautika vastunuM svataMtra astitva ja na mAnatI. Ama cetanatattvanI bAbatamAM mukhya mukhya je vicArapravAho cAlyA tene traNa bhAgamAM mUkI zakAya. pahelo bhAga bhUtacetanavAdI, jemAM bhautika zaktio, guNadharmo ane caitanya yA jJAnazakti e mAtra bhUtatattvanA kendramAM ja manAyAM. A bhUtatattvAtavAda thayo. bIjo bhAga e ke jemAM bhautika tattvothI bhinna svataMtra cetanatattvonuM zAzvata astitva manAyuM. trIjo bhAga e ke jemAM jJAna, caitanya yA svasaMvedya amUrta tattva sivAya bIjI koI bhUta-bhautika jevI vastuonuM svataMtra astitva ja nahIM. A rIte pahelo bhAga ane bIjo bhAga, banne potapotAnI rIte advaitI. pahelAne caitanyanuM bhAna bhUtomAMthI ghaTAvavAnuM to bIjAne bhautikatA yA bAhyatAnuM bhAna caitanya yA jJAnazaktimAMthI ghaTAvavAnuM; pahelA advaitamAM avidyAnI kalpanA karavI na paDatI; jyAre bIjA advaitamAM avidyAno Azraya anivArya hato. vijJAnavAdI bauddha hoya ke kevalAdvaitavAdI vedAntI hoya, bannene indriyagamya bAhya sRSTinA anubhavanI utpatti ekamAtra avidyA, ajJAna yA mAyAzaktino Azraya laIne ja karavI paDatI. ane e avidyA nAmanuM tattva paNa koI svataMtra na manAtAM eka cirakAlIna vAsanArUpe tema ja cetananA eka pAsA lekhe kalpAyuM. AtmadaSTinI prayogasiddhatA - cetanatattvane lagatI bhAratIya paraMparAonI mAnyatAono A to atisaMkSepa thayo. paNa atre je mukhya vaktavya che te e che ke cetanavAdI dareka paraMparAnA puraskartAomAM thoDA paNa prAmANika sAdhako pahelethI Aja lagI evA thatA AvyA che, ke jemaNe potapotAnI paraMparAnI AtmadaSTi ' svIkArIne tenI satyatAno anubhava karavA prayogo karyA che. teo mAtra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA * 57 kalpanAmAM viryA nathI, paNa te te AtmadaSTinI yathArthatAno anubhava karavA bahu maththA paNa che. eTale bhAratIya AtmadaSTinI paraMparAone mAtra kalpanAmUlaka kahI avagaNI zakAya tema nathI, kema ke e kalpanAo prayoganI kasoTIe koI ne koI rUpe caDI che. e prayoganI kasoTI te ja yogavidyAne nAme prasiddha che. yogavidyAnuM mukhya dhyeya ja pahelethI e rahyuM che ke sAdhaka potAnA caitanyano anubhava kare. Avo anubhava karavAnI prayogazALA e kAMI bhautika prayogazALA jevI nathI hotI, ke jemAM dUradarzaka ane sUkSmadarzaka yaMtronI pUrI sagavaDa tema ja gaNita Adi vidyAone baLe ja mAtra AtmasvarUpano sAkSAtkAra thaI zake. enI prayogazALA e sAva nirALI racanA che. AvA prayogamAM jeNe jeNe jhaMpalAvyuM teoe prathama to potAnA manane sthira karavA, zarIrane samatola banAvavA ane ciMtanazIla manane vighnarUpa tathA klezone nivAravAnI yojanA karI, ane te dvArA AtmAnubhavanuM eka zAstra dhIre dhIre khIlavyuM. je je prAmANika sAdhako thayA te badhAnI AtmadaSTi bhale nokhI nokhI hoya, chatAM enA anubhava prayogonAM mukhya ane sthira pariNAmo sarakhAM ja AvelAM noMdhAyA che. sAdhanAnI paddhati ane tenAM bhinnabhinna aMgo upara bhAra ApavAnI bAbatamAM teo bhale judA paDatA hoya, paNa e sAdhanA prayoganAM aMtima pariNAmo tema ja vacagALAnI vikAsamukhI yA zuddhilakSI avasthAomAM badhAno ja anubhava ekasarakho noMdhAyelo che. te uparathI ema kahI zakAya ke bhAratIya ciMtako ane sAdhakoe bhale bhautika vizvanI bAbatamAM kalpanAvihAra karyo hoya, paNa jIva, AtmA yA cetanatattvanI bAbatamAM emaNe mAtra kalpanAmAM ramaNa nathI karyuM, paNa potapotAnI kalpanA yA Hypothesisne anusarI e adhyAtmatattvane anubhavavAno prayatna karyo che. tethI ja Ajeya bhArata eka AdhyAtmika deza tarIke jANIto che. enI A khyAtimAM jo kAMI paNa satya hoya to te AtmadaSTi upara prayoga ke yoga karavo e che. - yoganI sAdhanA karatAM karatAM tene upayogI thaI zake ane sAmAjika jIvanamAM paNa sahAyaka thaI zake evAM keTalAMya zAstro khIlyAM che. mAnasazAstra e mananI zaktio ane mananAM kAryone lagatuM zAstra che. zarIranI ane prANavahananI gati-vidhine niyamamAM rAkhe evuM eka haThayogazAstra paNa astitvamAM AvyuM che. mananI ane caitanyanI gUDha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 * dArzanika ciMtana zaktio kaI rIte khIle, enAM AvaraNo kaI rIte dUra thAya, ene darzAvatuM. zAstra paNa racAyuM che. AvAM zAstro paNa paraMparAbhede judAM judAM che. paNa badhAMyano sUra eka ja che tethI te yogavidyAne nAme, dhyAna ke samAdhine nAme prasiddha hoya chatAM e chevaTe to cetananA svAnubhavanI prayogavidyA ja che. paramAtmatattva tattvajJAnano trIjo viSaya che paramAtmatattva. A tattva vize paNa tattvajJAnamAM aneka paraMparAo pravarte che. koI Izvaratattvane jIvAtmAothI ane bhautika tattvathI sAva nirALuM ane svataMtra kahyuM che; to bIjA aneka evA che, je paramAtmatattvane bAhya vizva ane cetanatattva e bethI sAva nirALuM na mAnatAM temAM ekarasa yA otaprota hoya tevuM mAne che. athavA ema kaho ke bhUta ane AtmA e banne paramAtmatattvanA ja aMzo yA. AvirbhAvo che. koI paramAtmatattvane svataMtra na mAnatAM tamAma jIvAtmAomAM zaktirUpe vidyamAna mAne che ane e ja zakti vikasatAM jIvAtmAo ja paramAtmA banI rahe che. te manuSya game teTalo vikAsazIla hoya toya ene vikAsa karatAM karatAM jyAre kAMIka potAmAM UNapa bhAse che, tyAre te koI AvA paripUrNa ane sarvavyApI zuddha tattvane mAnI tene avalaMbI tenI upAsanAmAM lIna thAya che. pachI e tattva tenAthI juduM hoya ke zaktirUpe tenAmAM ja paDyuM hoya. paNa enI upAsanAnI jhaMkhanA ene dvaitabhUmikAmAM prere ja che. AvI upAsanAo paNa mAtra kalpanAmAM nathI rahI. te paNa prayoga yA sAdhanAnI kasoTIe caDI che ane tenAM paNa pariNAmo badhI ja paraMparAomAM lagabhaga ekasarakhAM noMdhAyAM che. eTale ema kahI zakAya ke paramAtmatattvanI mAnyatA e mAtra kalpanArUpa nathI rahI; e mAnajIvananA UMDA stara sudhI sAkAra thaI che. tattvajJAna ane dharmano saMbaMdha tema ja vicArotkrAMtinAM keTalAMka pAsAM tattvajJAnanI paraMparAono sAdhanA tema ja IzvaropAsanA sAthe saMbaMdha thayo, ane te tattvajJAna dharma sAthe saMkalita thaI gayuM. dharma e mukhyapaNe zraddhA ane sAdhanAnuM kSetra hoya che. tethI temAM je je tattvajJAnanA mudAo saMkaLAya te paNa moTe bhAge zraddhAnA viSayo banI jAya che. eTale jeTaluM baLa prayogavidyAmAM Avazyaka hoya che te dharmakSetre rahevA nathI pAmatuM. Ane lIdhe aneka kalpanAo prayoga vinA paNa siddhAMtanuM rUpa laI le che. ane dareka Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA 0 59 paraMparAnA vicArako ghaNI vAra yukti yA tarkane baLe ja vicAra kare che. A vicAranAM pariNAmo paNa ekaMdara utkrAMtigAmI ja AvelAM dekhAya che. judAM judAM bhAratIya zAstromAM aneka zabdayugalo evAM che ke je upara sUcavelI vicArotkrAMtinAM sUcaka che; jema ke laukika ane lokottara, vyavahAra ane nizcaya, saMvRtti ane paramArtha, vyAvahArika ane pAramArthika, neyArtha ane nItArtha, mAyA ane satya ityAdi. jyAre mAtra bhUtavAda hato tyAre enuM koI viziSTa nAma bhAgye ja paDyuM haze. paNa AtmavAda astitvamAM AvatAM ja bhUtavAdane lokAyata yA laukika dRSTi tarIke UtaratuM sthAna maLyuM. ane AtmavAda lokottara yA alaukika gaNAyo. AtmavAda sthira thayA pachI paNa enA svarUpa paratve UMDANa keLavAvuM zarU thayuM. je klezo, vAsanAo ke baLo caitanya sAthe saMkalita hoya te sAmAnya rIte cetananA bhAga ja gaNAya paNa jaina jevI paraMparAoe tAravyuM ke cetananuM kharuM svarUpa ethI juduM che. e vastu nizcaya spaSTa karavA temaNe kahyuM ke rojiMdA jIvanamAM anubhavAtuM vAsanAmizrita caitanya e vyavahAra che; nizcayadRSTie to enuM svarUpa kleza-vAsanAothI sarvathA mukta che. e ja rIte jyAre emanI sAme prazna Avyo ke jo eka paramANu avibhAjya evA AkAzakhaMDamAM raheto hoya to anaMtAnaMta aNuo ane tenA skaMdho AkAzamAM samAI na zake. A praznanA uttaramAM temaNe kahyuM ke avibhAjya AkAzakSetramAM eka paramANu samAya che e vAta sAcI, paNa e paramANu bIjA aneka athavA anaMta paramANuone paNa potAnA kSetramAM avakAza Ape che. A uparathI prazna thayo ke avibhAjya AkAzakSetramAM eka paramANu paNa samAya ane paramANuono skaMdha paNa samAya, to e mULa paramANu ane skaMdha be vacce parimANano bheda zo rahyo ? AnA uttaramAM e jaina vicArakone vyavahAra ane nizcayadRSTi madade AvI. temaNe khulAso karyo ke je eka paramANu te nizcayaparamANu ane te ja paramANunA adhiSThAna- kSetramAtramAM samAto anaMtANumaya skaMdha e vyavahAraparamANuM. A rIte jaDa ane cetanatattvamAM jema jema vicAranuM UMDANa vadhatuM gayuM ane prathamanI kalpanAomAM asaMgati dekhAvA lAgI tema tema vyavahAra ane nizcayanI dRSTino Azraya laI tattvavicAra khIlato gayo. buddhe sthAyI dravyano cheda to uDADyo ja hato ane bAhya tema ja Antara Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 * dArzanika ciMtana vizvamAM kSaNika dharmonuM astitva ja sthApyuM hatuM. paNa e ja bauddha paraMparAmAM jyAre evo tabakko Avyo ke temAM bAhya bhautika tattvanuM astitva ja nakArAyuM, tyAre e vijJAnavAdane bAhya vizvanA thatA indriyagamya anubhavanI satyatAno khulAso karavAno vAro Avyo eNe tarata ja kahI dIdhuM ke bAhya vizva e satya che, paNa te satya pAramArthika nathI; mAtra saMvRttisatya. saMvRtti eTale avidyAnuM DhAMkaNa. A avidyAne lIdhe je bhAna thAya te avighAkAlIna satya kahevAya. Ama vijJAnavAde potAnA utkrAnta yA vikasita darzanane sthApavA paramArthasatyano Azraya lIdho, ane potAnA ja samAnadharmA itara bauddhonI mAnyatAne saMvRtisatya kahI tene paNa eka khUNAmAM goThavI. bAhya ane AMtara jagatanA dvaita tema ja advaita vizenI dIrghakAlIna carcAo pachI jyAre zaMkara jevA AcAryoe kevalAdvaita sthApyuM tyAre temane pahelAMthI pracalita, zAstromAM rUDha ane lokamAnasamAM ghara karela daita tema ja jIvonA astitva ane pArasparika bhedano khulAso to karavo ja rahyo. vaLI, svataMtra Izvara vizenA maMtavyanuM sthAna paNa goThavavuM ja rahyuM. eTale temaNe paNa akhaMDa saccidAnaMda brahmane pAramArthika satyarUpe potAnA darzanamAM nirUpyuM ane bIjAM virodhI dekhAtAM maMtavyo ke lokapravAdone vyAvahArika satyanI koTimAM koI ne koI rUpe goThavyAM. mAyAno Azraya laI IzvaratattvanuM nirUpaNa karyuM ane avidyAno Azraya laI jIvonuM astitva, temano pArasparika bheda ane bAhya jagatano AbhAsa-e badhuM goThavyuM. eka rIte A prakriyA saMvRtisatya ane paramArthasatyanA jevI ja che. nAgArjune je kahyuM hatuM ane vasubaMdhue trisvabhAva nirdezamAM je nirUpyuM hatuM, te kevalAdvaitavAdamAM kAMIka rUpAMtarathI nirUpAyuM. vijJAnavAde bAhya jagatanuM astitva nakArI bauddha paraMparAmAM vicAranI eka navI dizA ughADI hatI. paNa kSaNavAdI ane dhyAnI bauddho tyAM ja thobhe tevA na hatA. temAM zUnyavAda astitvamAM Avyo. e vAde vijJAnasaMtati jevAM AMtarika satyone paNa niHsvabhAva kahI eka rIte saMvRtisatyanI koTimAM mUkI dIdhAM, ane kahyuM ke te nirUpaNa neyArthaka che, eTale ke kalpanA-sthApanIya che. nItArtha eTale buddhanuM aMtima tAtparya to mAtra zUnyatAmAM che. jayAM mananI gati nathI ane zAbdika kalpanAmAM je baddha thaI zake nahIM te tattva aMtima ane e badhA abhinivezo, daSTio ane kalpanAothI zUnya che. emAM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA - 61 zUnyatAnI draSTi-abhinivezane paNa sthAna nathI. A rIte eka ja bauddha paraMparAmAM uttarottara vicArakrAnti thatAM pUrva pUrva maMtavyone gauNa sthAne goThavavAM paDyAM. chelle eka zabdayugala vize paNa thoDuM kahI devuM prAsaMgika che. mAyA ane satya e be zabdo bahu jANItA che, ane ati prAcIna paNa che. tenA arthonI chAyAo aneka che. jayAM kAlpanikatA ane avAstavikatAno bhAva sUcavavo hoya tyAM sAmAnya rIte mAyA pada vaparAya che, ane jyAM vAstavikatA yA abAdhitatAno bhAva sUcavavo hoya tyAM satya pada vaparAya che. paNa jema jema satyanI pratIti vikasatI tema ja spaSTa thatI jAya tema tema pUrva pUrvanI satyapratItione tatvaciMtako laukika, vyAvahArika, sAMvRtika, neyArthaka ane mAyika kahI UtaratA kramamAM goThavatA AvyA che. A krama jema tattvajJAnamAM tema dhArmika AcAramAM paNa dekhAya che. jema jema dharmanI sUkSmatA vicArAtI gaI ane AcaraNamAM vyakta thatI gaI, tema tema sthULa koTinA lokagamya bAhya dharmAcArone laukika, vyAvahArika ke apAramArthika rUpe oLakhAvavAnuM valaNa vadhatuM rahyuM che. upara je carcA karI che tenA viSayone vizeSa skuTapaNe samajavAmAM upayogI thaI zake evI be mArI pustikAonI bhalAmaNa kare to te asthAne nahIM lekhAya. gujarAta vidyAsabhA taraphathI prasiddha thayela "adhyAtma vicAraNA' ane vaDodarA oriyenTala insTiTyUTa taraphathI prasiddha thayela bhAratIya tattvavidyA' A baMne pustikAomAM meM te te viSayane kAMIka vadhAre vigatathI yathAsaMbhava aitihAsika daSTithI ane upaparipUrvaka carcA che. saMbhava che ke enuM vAcana tattvAbhAsIne upayogI nIvaDe. upasaMhAra - huM tattvajJAnanA abhyAsa paratve je daSTi dharAvuM chuM teno nirdeza karavo yogya che. * 1. tattvajJAnano abhyAsI mAtra satya tarapha ja daSTi rAkhe to ja e abhyAsamAMthI sAratattva meLavI zake. te mATe prathama to eNe koI paNa jAtanA pUrvagrahane vaza na ja thavuM ghaTe. 2. pote je vicAra sevato hoya ke je niSkarSa upara pahoMcyo hoya, tenAthI viruddha mato, vicAro ke sthApanAo sAme upasthita thAya tyAre eNe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara * dArzanika ciMtana enA pratye eTalo ja Adara keLavavo joIe, jeTalo potAnA vicAra pratye hoya. AvA samatva vinA pUrvagrahathI chUTI ja na zakAya. 3. tattvajJAnanA abhyAsanuM kSetra je rIte vistarI rahyuM che, te jotAM abhyAsIe koI eka ja paraMparAnA taviSayaka sAhityamAM purAI na rahetAM bane teTalI daSTimaryAdA vistAratA ja javuM joIe. 4. tattvajJAna zabdathI sIdho artha to phalita eTalo ja thAya che ke te eka prakAranuM satyalakSI jJAna che. paNa jIvana e mAtra jJAnamAM parisamApta nathI thatuM. jJAna e to jIvanane doranAra eka bhomiyA jevuM che, athavA AgaLa pragati karavAnA mArga upara prakAza pAtharanAra che. jo tene pariNAme jIvanano bIjo ane mahattvano bhAga je naitikatA che te na khIle to e tattvajJAna vabhya banI rahe. tethI niSThAvAna tattvajJo naitikatA yA cAritranI sAthe ja tattvajJAnanuM mUlyAMkana kare che. 5. mane mArA ati alpa abhyAsane pariNAme paNa evuM jaNAyuM che ke judI judI aneka paraMparAonI vicArasaraNIo, ene pragaTa karanArI paribhASAo ane enAM vargIkaraNo ghaNI vAra upara uparathI paraspara viruddha lAge toya enA mULamAM UMDA UtaratAM emAM eka jAtano susaMvAda ja rahelo hoya che. jo tattvajJa e maulika saMvAdI sUrane pakaDI le to enI AsapAsa badhI vicArasaraNIo yogya rIte goThavAI che Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. svastha ane urjAnA jIvananI kaLA upaniSada e adhyAtmavidyA che. tenuM sthAna adhibhUta ane adhidaivata vidyAo para che. "para"no artha e nathI ke te vidyA apara vidyAothI vicchinna che. tenuM sthAna itara vidyAo karatAM caDiyAtuM che eno artha e che ke te apara vidyAo upara prakAza nAkhe che; enA daSTibiMdune vizeSa mokaLuM ane vyApaka banAve che. parA vidyAne anusarI vicArato ke jIvana jIvato puruSa aparA vidyAonA jIvanane tucchakArato ke avagaNato nathI, paNa e jIvanamAM potAnuM prakAzamaya jIvana-rasAyana evI rIte sIMce che ke tethI - bhautika vizvanuM jIvana paNa svastha bane che ane te utkrAMtimAM bAdhaka na thatAM UlaTuM sahAyaka bane che. ' upaniSadomAM aneka prAcIna che; temAMya keTalAMka vizeSa prAcIna che. vizeSa prAcIna evAM upaniSadomAM paNa enA keTalAka bhAgo tethIye vadhAre prAcIna che. A dRSTie jotAM ema kahevuM joIe ke seMkaDo varSonA lAMbA kALapaTamAM thaI gayela adhyAtmaciMtako ane sAdhakonA vicAra-AcArano anubhavasiddha vAraso upaniSadomAM sacavAI rahyo che. jema upaniSadomAM e vAraso te te kALanI vaidika ane brAhmaNaparaMparAmAM pracalita ane pratiSThita saMskRta bhASA, viziSTa paribhASAo tema ja jJAna ane AcAranA saMketomAM sacavAyelo che, tema evo vAraso vaidiketara zramaNa-paraMparAonI judI judI zAkhAomAM temane sammata ane te kALe pracalita evI prAkRta bhASAomAM ane temanI ja viziSTa paribhASAomAM tema ja temanA ja vicAra-AcAranA saMketomAM sacavAyelo che. Ama AdhyAtmika jIvanano mULagata vAraso eka ane samAna hovA chatAM te judA judA saMpradAyo, paMtho ane temanI judI judI paraMparAomAM judA judA dRSTibiMduthI vikasyo ane vistaryo che. brAhmaNazramaNa paraMparAnA e vividha paMtho, sthAna ane kALanI dRSTie sAva najIka Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 * dArzanika ciMtana hovA chatAM, eka yA bIje kAraNe temanAmAM A vidyAno pArasparika vinimaya bahu najIvo thayelo che. tethI ja upaniSadonAM bhASyo ane prAcIna vyAkhyAnomAM zramaNaparaMparAnA sAhityanuM pUratuM parizIlana jovAmAM nathI AvatuM. e ja rIte zramaNaparaMparAonA prAcIna graMtho ke tenI vyAkhyAomAM mahattvapUrNa evAM prAcIna upaniSadonuM parizIlana paNa jovAmAM nathI AvatuM. ' AvI sAMpradAyika maryAdA lAMbo vakhata cAlI, paNa e saMkucita koceluM kALakrame bhedAyuM. khAsa karI pahelavahelAM musalamAno dvArA ane pachI yuropiyana vidvAno dvArA upaniSada jevI adhyAtmavidyA bhArata bahAra dUra dUra sudhI pahoMcI ane have te mAtra enA potAnA janmasthAnamAM sImita na rahetAM deza-dezAntaranA gaMbhIra abhyAsIonA ciMtana-parizIlanano viSaya banI. Ane lIdhe e adhyAtmavidyA mAtra aneka vividha bhASAomAM ja na avatarI, paNa aneka pAzcAtya bhASAomAM tenA upara vivecano sudhdhAM lakhAyAM. bhAratamAM pAzcAtya sabhyatA ane zikSaNanA saMskAro jema jema mahAvidyAlaya tema ja vizvavidyAlaya dvArA vadhAre vadhAre phelAtA cAlyA tema tema jUnI zikSaNapraNAlInA saMkucita mArgo vizeSa ane vizeSa mokaLA thatA cAlyA. have brAhmaNa ke zramaNanI saMpradAyagata zAstrIya vidyA mAtra te te saMpradAya pUratI na rahetAM sarvasAdhAraNa banatI gaI. Ane lIdhe mahAvidyAlayo tema ja vizvavidyAlayonA bhaNataramAM koI jAtibheda ke paMthabheda jevI ADa na rahI; ane pariNAme je upaniSadonAM vyAkhyAno mAtra saMskRta bhASAmAM ja prathama thayelAM te ja upaniSadonAM bhASAntaro, vivecano Adi aneka bhAratIya bhASAomAM paNa thayAM. tethI ja ApaNe aneka bhAratIya bhASAomAM paNa upaniSadonA vyApaka abhyAsane poSaka thAya evuM vividha prakAranuM ane vividha kakSAnuM sAhitya atyAre meLavI zakIe chIe. " jyAM lagI vyAkhyA ane vivecanakAro mAtra te te saMpradAyanAM hatAM tyAM lagI upaniSadonAM bhASyo ane vyAkhyAno mAtra saMpradAyanI paribhASA ane tenA vicAra-AcAra sUcaka saMketomAM thatAM; paNa jayAre navajAgRtie vidvAnone vyAkhyA karavA preryA tyAre temaNe e prAcIna vyAkhyAono mArga sAva choDyo to nahi, paNa vadhArAmAM potapotAnA abhyAsanI maryAdA ane potAnA daSTibiMdune anusarI temaNe potAnAM navayugIna bhASAntaro ke Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svastha ane utkrAnta jIvananI kaLA 0 65 vivecanomAM aneka navIna tattvo ane keTalIka navIna vyAkhyA-paddhatio paNa dAkhala karI. AthI upaniSadonI vicArasamRddhi vadhatI ane khIlatI cAlI. enI sAthe sAthe tenA abhyAsa ane parizIlananuM kSetra paNa vistaryuM. eTaluM -ja nahi, paNa e adhyAtmavidyAno prabhAva kharI rIte Adhibhautika ke vyAvahArika jIvanamAM anivArya rIte paDavo ja joIe te paNa vizeSa varatAvA lAgyo. zrImAna zaMkarAcArya pahelAM koI koI upaniSada upara ke tenA khAsa khAsa bhAga upara nAnImoTI vyAkhyAo thayelI, paNa te upalabdha nathI. atyAre je prAcIna vyAkhyAo upalabdha che temAM sauthI prAcIna vyAkhyA zaMkarAcAryanI che. te pachI rAmAnujaparaMparAne anusarI thayelI thoDIka vyAkhyAo Ave che. A bhASyo ane vyAkhyAomAM RSijIvananA vicAraAcAranI praNAliphAo ghaNe aMze sacavAyelI che, chatAM upaniSadonuM mULagata ane ananya sAdhAraNa kahI zakAya evuM brahmaciMtana te kAMI sAMpradAyika saMketomAM ja purAI rahe evuM nabaLuM pocuM nathI. tethI jyAre navayuganA navIna abhyAsIoe ane navIna sAdhakoe upaniSada upara vicAravA ne lakhavA mAMDyuM. tyAre te brahmaciMtana paMthagata paribhASAone bhedI aneka rIte vadhAre prakAzita thayuM. eka bAju sAMpradAyika paraMparAnA vidvAno potapotAnA saMpradAyane anusarIne ja upaniSadonAM bhASAMtaro ke vyAkhyAno potapotAnI mAtRbhASAmAM karavA lAgyA ne atyAre paNa kare che, tyAre bIjI bAju aneka suvicAraka aneka UMDA abhyAsI tema ja sAcA sAdhako te ja upaniSado upara mAtra saMpradAyane ja anusaryA vinA mokaLe mane potAnA abhyAsa ane sAdhanAnA anubhavo upaniSadonI arthachAyArUpe umerI ane darzAvI paNa rahyA che. dAkhalA tarIke IzAvAsya ane kAThaka Adi upaniSadonAM je gujarAtI-hiMdI bhASAntaro paMDitapraNAlInA vidvAnoe karyAM che te mAtra zAMkara ke rAmAnujanI paraMparAne anusare che, to zrI araviMdanuM IzAvAsyanuM bhASAntara ane tenA uparanuM vivecana athavA zrI rAdhAkRSNananAM upaniSadonAM bhASAntaro ane te uparanAM vivecano e abhinava sAdhanA ane abhinava abhyAsapraNAlIne anusare che. zrI zaMkarAcArya kevalAdvaitI ane mAyAvAdI che. teo saMnyAsamArgI ane mukhyapaNe jJAnamArgI hoI potAnI dRSTie jyAre vyAkhyAna kare che, tyAre karmamArgane jJAnamArga karatAM gauNa tarIke lekhIne ja vyAkhyAna kare che. jyAM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da60 dArzanika ciMtana spaSTapaNe karmamArganuM vidhAna hoya tyAM teo karmamArganI AvazyakatA mAtra anna loko mATe ja svIkAre che, AtmaniSTha evA jJAnI loko mATe teo karmano saMnyAsa ja svIkAre che. AvI daSTine lIdhe teoe "zAvANI ityAdi pahelA maMtranuM vyAkhyAna mAtra saMnyAsanI dRSTie karyuM che ane 'yurvaveda maffNa' ityAdi bIjA maMtranuM vyAkhyAna anna mATe vidheya karmarUpe karyuM che, ane te karmo paNa agnihotrAdi nityanaimittika ja temane abhipreta hoya ema lAge che. AgaLa jatAM paNa 'bdha tama:' ityAdi maMtromAM zaMkarAcArya jJAna-karmasamuccayanI vAta kahe che, paNa te samuccayamAM AtmajJAna ke paramAtmajJAna abhipreta nathI, paNa devatAjJAna abhipreta che. Ano sAra e thayo ke zaMkarAcArye adhyAtmajJAnane sarvotkRSTa sthAna to ApyuM, paNa karmapathane tenAthI chUTo pADI UtaratuM sthAna ApyuM. AnI sAme rAmAnujAcAryanI paraMparA che. te jJAnakarmasamuccayavAdI che. AdhyAtmika jJAnathI karmamArga Utarato nathI, paNa jJAna ane karma ubhaya ekabIjAnA upakAraka hoI badhA Azramo ane vargo mATe zakti anusAra upAdeya che. A jJAnakarma-samuccayavAda mImAMsaka kumArilane to sammata hato ja. zramaNaparaMparAnI zAkhAo paNa jJAna ane kriyA (cAritra) e ubhayanuM mokSanA sAdhana lekhe samAna sthAna AMke che. A thaI saMkSepamAM bhAratIya dharmaparaMparAonI mokSasAdhana vizenI jIvanapraNAlI vizenI mAnyatA. paraMtu navajAgRtinA yuge je vicAra ane AcAranI dizAmAM UMDI ane vizALa krAnti karI teNe AdhyAtmika ciMtana upara paNa bhAre asara pADI. zrI araviMda asAdhAraNa tattvaciMtaka ane atigaMbhIra adhyAtmasAdhaka paNa che. temaNe IzAvAsya upara lakhatAM sUcavyuM che ke zaMkarAcAryano karmanirapekSa saMnyAsI jJAnamArga e upaniSadonA vyApaka tAtparyanI viruddha che. ema kahI temaNe karmamArganuM sthApana karyuM che ane te karmamArganI zuddhi arthe sAthe ja IzvarArpaNarUpa jJAnamArganI paNa samakakSa AvazyakatA sUcavI che. zrI araviMda potAnI rIte jJAna-karmasamuccayano puraskAra karatA hoya tema lAge che. potAnI rIte eTalA mATe ke temanA jJAna-karma samuccayamAM "karma zabdathI mAtra agnihotrAdi nityanaimittika karma nathI samAtAM, paNa jIvananAM badhAM kSetre anivArya rIte Avazyaka hoya evAM badhAM ja karmo samAya che. varNa ke Azrama koI paNa hoya, deza ke kALa game te hoya, paraMtu jo manuSya utkrAMtinA mArgano pravAsI hoya to teNe badhAM ja kAmo IzvarArpaNa buddhithI arthAt Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * svastha ane utsAnA jIvananI kaLA 0 67 ahatvAbhimAna tyajIne karavAM joIe. zrI araviMda A rIte jJAnakaryasamuccayavAdane vikasAve che. . have gAMdhIjIno dRSTikoNa joIe. gAMdhIjI kAMI zrI araviMdanI peThe tattvaciMtaka nathI, chatAM teo jIvaMta karmayogI ane UMDI samajaNavALA adhyAtma-sAdhaka che. temaNe paNa "phezavAya' e prathama maMtrane potAnA samagra jIvanavyavahAranI cAvIrUpe mAnI rahyuM che ke vizvane eka akhaMDa kuTuMba mAnIne ja temAM mANase pratyeka karma anAsakta bhAve-jJAnapUrvaka AcaravuM joIe. gAMdhIjI Itara ciMtako ke vidvAnonI peThe potAnA kathananA samarthanamAM zAstrIya avataraNo nathI TAMkatA, paNa jIvelA ane jivAtA jIvananA UMDAmAM UMDA anubhavane AdhAre jIvananA dareka kSetre ane jIvananI dareka kakSAe jJAna- karma-samuccayavAdane potAnI rIte vikasAve che. zrI rAdhAkRSNana, jeo asAdhAraNa bahuzruta ane vivekI vidvAna che teo, 'zivA' e prathama maMtranuM vyAkhyAna zaMkarAcAryanI dRSTie kare che, paNa sAthe ja zaMkarAcAryanA ekAMgI saMnyAsI jJAnamArga pratye, jANe aruci darzAvavA mATe ja na hoya tema, temanAthI viruddha matanAM aneka sabaLa avataraNo Ape che. e avataraNo mAtra vaidika graMthonAM ja nathI. emanAM avataraNo eTale jagatanA badhA ja suprasiddha dharmapaMthonA ati suprasiddha evA vicArako, saMto ane sAdhakonA uddagAro. - A rIte ApaNe joyuM ke navajAgRtie je AdhyAtmika ciMtana ane AdhyAtmika sAdhanAne navo vaLAMka Apyo tene pariNAme e ja prAcIna upaniSadonuM brahmaciMtana ke adhyAtmaciMtana keTaluM vistRta ane kevuM vyApaka banyuM che. zrI nAnAbhAI bhaTTa prastuta pustakamAM IzAvAsya ane kAThaka e be upaniSadono gujarAtImAM artha ApI te vize potAnI samajaNa zI che te paNa darzAvI che. zrI nAnAbhAIno uchera prAcIna brAhmaNa paraMparAnA saMskAro ane temAMya zaMkarAcAryanI paraMparA pramANe thayo lAge che, paNa teozrIe jyAre zikSaNa ane keLavaNInuM kSetra svIkAryuM tyAre ja sAthe sAthe emanAmAM eka sAcA sAdhakanI vRtti udayamAna thaI. jeNe emanuM "ghaDatara ane caNatara' dhyAnathI vAMcyuM che ane je emanA nikaTa paricayamAM AvyA che teo kabUla - karaze ke zrI nAnAbhAIe AkhI jiMdagI keLavaNInA kAryanI varyA chatAM e ja keLavaNInuM AlaMbana laI jIvanapraNAlIgata rUDha saMskAromAMthI aneka bAdhaka Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 * dArzanika ciMtana saMskArone, sApa kAMcaLIne utAre tema mULamAMthI ja dUra karyA che. eTale ja zrI nAnAbAI jayAre IzAvAsya upaniSadanuM bhASAMtara kare che tyAre zaMkarAcAryanA kevaLAatI vicAranI chAyA jhIlavA chatAM temanA ekAMgI saMnyAsamArgI vicArane nathI AvakAratA, paNa zrI araviMda, zrI gAMdhIjI, zrI rAdhAkRSNana AdinI peThe jIvanopayogI tamAma karmane jJAnanI samakakSa lekhI e beno subhaga saMvAda svIkAre che. uparanI carcAne AdhAre ema kahI zakAya ke dhArmika ane sAmAjika jIvananI paristhiti badalAtAM eka ja graMthanuM arthadarzana kevI kevI rIte badalAya che. IzAvAsya upaniSada racAyuM tyAre racanAranA manamAM je artha vivakSita haze te ja artha zaMkarAcArya Adie karyo che ema kahI na zakAya. ane navayuganA vyAkhyAtAo to spaSTa rIte ja navI vikAsazIla dizA svIkAre che. ane chatAM A badhAM ja arthadarzanone sApekSapaNe satya lekhavAM joIe. prastuta pustakamAM kAThopaniSadano je anuvAda ke sAra che te mahattvanA amuka maMtro pUrato ja che. emAM zrI nAnAbhAIe potAnI samajaNa paNa judI ApI che. A sthaLe e anuvAda, samajaNa ke sAra vize mAre khAsa kAMI kahevAnuM nathI, paraMtu samagrabhAve naciketAnA AkhyAna vize kAMIka lakhuM to e aprastuta nathI. jeNe naciketAnuM upAkhyAna racyuM te niSThAvAna sAdhaka ane pAradarzI vidvAna che e vize to zaMkAne koI sthAna ja nathI. mArI dRSTie naciketAnuM A upAkhyAna e koI banelI ghaTanA nathI, paNa te kALa sudhImAM dharma ane adhyAtmasAdhanAnI je je utkrAMti thaI hatI ane thaI rahI hatI tenuM surekha citra che. naciketA nAmathI eka evuM jijJAsu ziSyapAtra sUcavAya che ke je pAragAmI AdhyAtmika guru pAse jaI potAno saMzaya rajU kare che ane saMzaya nivRtta thatAM adhyAtmazodhanI te vakhatamAM jJAta evI uccamAM ucca bhUmikAne svIkArI te mArge prasthAna kare che. A upAkhyAnamAM mukhya be nAma che, naciketA ane yama. naciketA ziSya che. bhASyamAM ane bIjA vivecakoe teno artha "ajJa' evo karyo che paraMtu eno sIdho artha mArI dRSTie asaMzaya yA asaMdigdha evo ja karavo joIe, kemake e gura yama pAse jAya che tyAre eka mukhya saMzayane laIne ja jAya che. te saMzaya upaniSadamAM ja te manuSyatItve, nAstItve evA zabdomAM spaSTatayA rajU paNa thayo che, ane Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svastha ane utkrAnta jIvananI kaLA 69 temAM viiikti e saMzayArthaka pada vaparAyuM che. vyAkaraNamAM paNa naciketA' zabdanA mULamAM rahela "ki" dhAtuno artha saMzaya che ja. ziSya saMzayALarUpe upasthita thAya che ane guru yama dvArA saMzaya nivRtta thatAM te naciketA' eTale asaMdigdha sthitimAM Ave che. tethI je e naciketA nAmathI prasiddha thayo. sAdhanAmAM Avazyaka prAthamika bhUmikArUpe je nirNayanuM sthAna che te naciketA' padathI sUcavAya che. "yama" zabda evo rUDha che ke je sAMbhaLatA ja koI bhISaNa AkRtinuM darzana thAya che, paNa ahIM e padamAtra saMzayazIla, vivekI evA jJAnI gurunuM sUcaka che. upAkhyAna racanArane te kALe vaidika samAjamAM je kriyAkAMDanI praNAlikAo tathA dhArmika chatAM lobhI evuM kuTuMbajIvana jevI vastuo najare paDI, tenA mALakhAmAM teNe potAnuM vaktavya - varadAnano asAdhAraNa prasaMga Ubho karI vizeSa kauzaLathI gUMcyuM che. bhAratIya tattvaciMtana je traNa bhUmikAone sparze che teno A upAkhyAnamAM kramika nirdeza che. pahelI bhUmikA indriyagamya IhalokanI che. A cArvAkanA bhUtAtmavAda yA tajajIvata7rIravAda tarIke zAstromAM noMdhAyelI che. Ane ja lokAyata mata kahe che. bIjI bhUmikA paraloka yA manogamya lokanI che je svarga nAmathI jANItI che. pahelI bhUmikAmAMthI bIjI bhUmikAmAM AvatAM eTale temAM zraddhA keLavI dharma AcaratAM janasamAjane ThIkaThIka samaya vyatIta karavo paDyo haze. paraMtu e bIjI bhUmikAmAMthI AgaLa vadhI trIjI bhUmikAnI zodha e to vadhAre agharuM kArya che. e agharA kArya arthe ja naciketA yama pAse jAya che. tethI te yamane kahe che ke manuSya maraNottara rahe che ke nahi e bAbata mane saMdeha che. te saMdeha tame nivAro. yama tarata ja kahe che ke devoe paNa pahelAM A vize saMdeha karyo ja che. Ama kahI yama e praznane atigahana ane sUkSma kahe che. chevaTe yamano uttara A "loka ane paralokathI para evA AdhyAtmika lokanA astitvane ja nirUpe che; ane zreyAnuM tarIke varNavI chevaTe e heya che ema kahe che. sArAMza e che ke naciketAnuM upAkhyAna manuSya ane devalokathI para evA adhyAtmalokanuM yA mokSanuM sthApana karavA mATe racAyeluM che. A racanA koI evA yuganI jhAMkhI karAve che ke jyAre svargathI paNa asaMtuSTa thayela mAnava tethIye para evA lokanI zodhamAM nIkaLelo. ApaNe jANIe chIe ke sAMkhya jevAM darzanoe A adhyAtmalokanI zodha ane sthApanAmAM sauthI vadhAre bhAga bhajavyo che. tethI ja AgaLa jatAM ahIM sAMkhya-yoganI paribhASAmAM ja sAdhanAno krama Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 dArzanika ciMtana darzAvavAmAM Avyo che. pUjyazrI nAnAbhAIe ATalI vRddha uMmare ane pAkaTa anubhave che upaniSadonuM je gujarAtImAM rUpAMtara ane vivecana karyuM che te sa2La gujarAtI dvArA upaniSadomAM praveza karanAra mATe bahu sahAyaka thaI zakaze ema huM aMtaHkaraNathI mAnuM chuM. be upaniSado (nAnAbhAI bhaTTa)nI prastAvanA-1961 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara jyAM lagI bhAratIya jIvanano saMbaMdha che, tyAM lagI nizcitapaNe ema kahI zakAya ke bhAratamAM kadI koI dharma tattvajJAnanA saMbaMdha vinAno na hato; atyAre paNa nathI. e ja rIte ema paNa kahI zakAya ke, koI tattvajJAna kyAreya dharmanA Azraya vinA nathI udbhavyuM ke nathI poSAyuM ane vikasyuM. A rIte e banneno saMbaMdha otaprota jevo rahyo hoya to ApaNe e saheje samajI zakIe chIe ke ekanI asara bIjA upara paDyA vinA kadI rahI zake nahIM. AnA thoDAka dAkhalAo ApaNe atre sAhityanA ane prajAjIvananA AdhAre jovA prayatna karIzuM, jethI e samajI zakAya ke prajAjIvanamAM vartamAna , ane poSAtA saMskAro keTalA prAcIna tema ja UMDAM mULavALA che. dharma ane tattvajJAnanA artha ane upadeza ' dharma zabdano artha jema vizALa che, tema aneka bhUmikAne sparza kare che. vyaktigata jIvanamAM je utkrAMtizIla bhAvo ane preraNAo udaya pAme che, te dharma sUkSma che. temAMthI udbhavatA sthULa vyavahAro e paNa dharma che ane sAmAjika jIvanane sugrathita, suvyavasthita ane vikasatuM rAkhavA mATe je AcAro ke vicAro sAkAra thAya che, te paNa sAmAjika dharma che, jemAM badhAM ja nItitattvono samAsa thaI jAya che ane te te samAja ke vartuLamAM pravartamAna bhakti, upAsanA Adi praNAlIo ane sarvajanasAdhAraNamAM dhArmika lekhAya evI prathAono paNa samAsa thaI jAya che. A rIte dharma e vyaktigata jIvananI bhUmikA che, to bIjI bAju te sAmAjika jIvananAM sarva kSetrone sparze che. tattvajJAna e mAtra ciMtana, vicAra ane nizcaya sudhInI mAnasika ke cetanagata vastu che. tenuM dhyeya che je zeya vastu hoya tene yathAvat rUpe samajavAnuM tema ja te mATe prayatna karavAnuM che. mAnavasvabhAvanI e eka Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 0 dArzanika ciMtana vizeSatA che. tene ja lIdhe mAnava tattvajJAnanI ane dharmanI pravRtti karyA vinA kadI saMtoSa pAmato ja nathI. tattvajJAna upara dharmanI asara darzAvatA muddAo 1. jAtivAdaH Aje aspRzyatAnivAraNano prazna e bhArata mATe eka prANaprazna banI rahyo che. have A praznanA mULamAM kayAM dhArmika ane tattvajJAnanAM baLo Aja lagI kAma karatAM AvyAM che, te joIe. sAmAnya rIte prAgu-itihAsakALathI ApaNA dezamAM mukhyapaNe be karmaprathAo cAlI Ave che. eka karmaprathA yajJayAganI AsapAsa vikasI che, jyAre bIjI tapa ane dehadamana yA saMyamanI AsapAsa vikasI che. pahelI prathAmAM khAsa viziSTa varga ja purohita yA gurupadanuM sthAna laI zake che. emAM vaidika maMtrono zuddha pATha ane te sAthe bIjI vidhio saMkaLolI hoya che. vArasAgata AvuM zuddha paThana ane aTapaTI vidhiomAM niSNAtapaNuM e sarvane mATe gamya nathI. tethI saheje ja emAM gurupada lenAra khAsa buddhizIla ane buddhijIvI varga ja saMbhave. bIjI prathAmAM koI evA aNizuddha maMtrapATha ke jaTila vidhione sthAna hatuM ja nahIM. tethI emAM je strI ke puruSa utsAhI ane puruSArthI hoya te movaDI banato, gurupada laI zakato. A kAraNe emAM UMcanIcanA bhedane koI khAsa sthAna na rahetuM. Aryo potAne varNane kAraNe ane vaMzane kAsTe bIjAthI caDiyAtA mAnatA. Aryetara varga e kAraNe AryavargathI judo paDato. Arya vartuLamAM paNa vaidika brAhmaNo ja pradhAna sthAne hatA. A rIte dharmaparaMparAomAM judAM judAM baLone lIdhe UMcanIcano bhAva vadhAre ne vadhAre poSAto gayo. A bhAvanI sAme bIjA vartalanA loko aneka jAtanI dalIlo karatA ane carcAo paNa karatA. chatAM UMcanIcanA bhAve dharmadaSTie khAsa rUpa pakaDyuM. mukhya puraskartAo ane gurao janmathI zreSThatva sthApavA lAgyA. Ama jAtivAdanAM bIja poSAyAM. karmakAMDI ane vedarakSaka mImAMsaka paraMparAe eka evI paNa dalIla karI che ke amuka chokaro brAhmaNa che enuM pramANa eTaluM ja hoI zake ke enAM mAbApa brAhmaNa hatAM. A janmagata jAtivAdano bIjAM aneka vartulo taraphathI prabaLa ane prabaLatama virodha thato rahyo, enAM supariNAma paNa noMdhAyAM che, chatAM janmasiddha jAtivAda e amuka dharma-paraMparAomAM to siddha jevI vastu Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara * 73 banI gaI. janmasiddha jAtivAdanA samarthako mukhyapaNe to vaidika mImAMsaka brAhmaNo ja hatA, paNa emanA buddhiprabhAva ane bIjA zAstrIya vArasAone kAraNe te vAdanI asara bahu moTA varga upara thatI rahI. Ama dharmanA AcaraNanI bAbatamAM adhikAra ke yogyatAno vicAra jAti sAthe saMkaLAyo. je janme brAhmaNa hoya te svabhAvathI ja vadhAre yogya lekhAyo. have A jAtivAde tattvajJAnamAM praveza karyo. pahelAM A vAda paratve je anukULapratikULa carcAo cAlatI temAMthI eka prazna e udbhavyo ke e jAti janmasiddha hoya ane te viparIta vartanane kAraNe paNa badalAtI na hoya, to te jAti nitya aparivartanazIla hovI joIe. tattvajJa paraMparAomAM eka vaizeSika paraMparA hatI, je mULe to e jAtivAda samarthaka ke vaidika na hatI, paNa e tattvajJa paraMparAmAM aneka zAstrAbhyAsI ane buddhizIla brAhmaNoe pradhAna pada meLavyuM. je paraMparAnA e samarthako banyA te paraMparA mULe to jAtivAdI na ja hatI, ane have je samarthaka tattvaciMtako AvyA, te janmagata jAtivAdanA saMskAra laIne AvyA. emAMthI vaizeSika tattvajJAnanI paraMparAmAM jAtivAdanuM samarthaka khAsa tattvajJAna UbhuM thayuM. vaidika mImAMsakono je jAtivAdano pakSa hato, tenuM samarthana vizeSika tattvajJAnanA puraskartAoe eka navI ja yuktithI zarU karyuM. te yuktio vaizeSika tattvajJAnamAM navo umero paNa karyo. have A tattva e zuM te joIe. - vaizeSika paraMparA mULamAM traNa padArtha mAnatI : dravya, guNa ane karma. e mAnyatAnAM pracIna sUcano atyAranA kahevAtA kaNAda sUtrapAThamAMya sacavAyAM che. jyAre navA ciMtako nitya jAtivAdanuM samarthana karavA lAgyA, tyAre temaNe vaizeSika tattvajJAnamAM traNa uparAMta bIjAM tattvono paNa samAveza karyo. e bIjAM tattvomAM eka tattva "sAmAnya" e che. sAmAnya eTale jAti, ane jAti eTale te nitya, kadI nAza na pAmanAra. navA vaizeSika MvaciMtakoe sAmAnya nAmanuM tattva umeryuM ane te tattvane mAtra mAnavavarga pUratuM ke Aryavarga pUratuM ke prANIvarga pUratuM maryAdita na rAkhyuM; emaNe sthApyuM ke jaDa ke sajIva vastumAtramAM jyAM jyAM ekAkAra buddhi thAya che, tyAM e sthitinuM niyAmaka tattva "sAmAnya che, jema gAyomAM gAyapaNuM tema mANasamAM manuSyatva; eTaluM ja nahIM paNa ghaTapaTa jevI pArthiva vastuomAMya nityajAti che ja. vyakti nAza pAme tyAre temAM rahelI jAti nAza pAmatI nathI. navI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 0 dArzanika ciMtana vyaktio pedA thAya tyAre adazyarUpe rahela peluM nitya jAtitattva e vyaktio dvArA anubhavamAM Ave eTaluM ja. A dalIla dvArA vaiziSikoe nityajAtivAdane vajralepa jevo banAvyo ane dharmakarmanA adhikAramAM ke sAmAjika vyavahAromAM e mAnyatA rUDha thaI ke brAhmaNatva, kSatriyatva Adi jAtio che, ane te nitya che. yogya guNa-karma na hoya toya e jAtio vikRta dekhAya, paNa mULe to e jAtio svataHsiddha che, guNakarmAdhIna nathI. brAhmaNatva, zUdratva Adi jAtio janmasiddha ane nitya che ke mAtra guNa-karmAdhIna che e prazna vize hajAro varSa thayAM carcA cAlatI rahI, seMkaDo graMtho lakhAyA, sudhArako ane krAMtikArI puruSo AvyA, paNa janmasiddha jAtivAdanuM maMtavya koI ne koI rUpe prajAmAM ekarasa jevuM banI gayuM che. A prazna vize ApaNe joyuM ke dharmaparaMparAmAM yogyatA ane adhikAranI bhUmikA eka vargavizeSamAM sImita thatAM krame krame janmajAtivAda kaI rIte astitvamAM Avyo, ane chevaTe e vAdanI virodhI evI vaizeSika-nyAya jevI paraMparAomAMya e vAdanA samarthaka evA eka sAmAMnya nAmanA tattvano tattvajJAnanI prakriyAmAM kaI rIte umero thayo. tattvajJAnanA mukhya viSayo to jagata, jIva ane Izvara, e gaNAya enuM tattvajJAna e anubhavamUlaka hoya ane hovuM joIe. je vastu eka yA bIje kAraNe kalpanAthI manAya ke niSedhAya tene tattvajJAnamAM kAyamI sthAna hoI na zake, paNa ahIM UlaTuM banyuM. jAtivAda kalpanA dvArA samarthana pAmatAM pAmatAM sAmAnya nAmana eka nitya tattva ke padArthanI sthApanAmAM pariNamyo, ane nyAya vaizeSika temaja mImAMsaka Adi parapaMrAonA tattvajJAnaviSayaka graMthonA adhyayana-adhyApana sAthe nityajAtivAda prajAmAM ghara karato gayo, te eTale sudhI ke buddhi ane tarka e vAda svIkAravAnI nA pADe toya vArasAgata ane zraddhAgata saMskAro e vAda choDavA nA ja pADyA kare. tethI ja ApaNe joIe chIe ke nityajAtivAdane pariNAme je zUdratva jAti sAthe kALakrame aspRzyatAnI bhAvanA joDAI gaI, tenuM nivAraNa keTaluM zramasAdhya banI gayuM che. nitya jAtivAda tattvajJAnamAM sthAna pAmyo, eTale zAstro ane vidvAno enuM samarthana karatA rahyA, dharmaparaMparAmAM e vAdane anusarIne ja kriyAkAMDo ane sAmAjika vyavahAronA adhikAra manAtA rahyA. pariNAme prajAjIvana evu vikRta banI gayuM che ke jaina jevA jeo mULamAM nitya ke janmasiddha jAtivAdanA virodhI-TTara virodhI hatA ane che temanA upara paNa A Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara 075 jAtivAdanI mAThI asara dekhAya ja che; ane emanAM zAstromAM AvA jAtivAdanI samarthaka pUrva janmakRta karmavAdanI vicArasaraNIo UMcanIca gotrane nAme astitvamAM AvI che. 2. vedanI apauruSeyatA ane sphoTavAda: dharmaparaMparAmAMthI bIjo eka muddo ke bIjuM eka tattva tattvajJAnanI paraMparAmAM AvyuM che, ane te sthira thayuM che, teno paNa pahelAM carcala muddAnI peThe ahIM vicAra karI laIe. pahelAM kahevAmAM AvyuM che ke yajJayAga Adi kriyAkAMDanI AsapAsa vaidika paraMparA hatI ne Ajeya che. vaidika paraMparAmAM brAhmaNa purohitonuM jema gurupada tema ja vedagraMthonuM prAdhAnya raheluM che. prAcIna kALatI e to manAyuM ja che ke veda e maMtra ane brAhmaNanuM nAmadheya che. kriyAkAMDamAM vedamaMtronuM aNizuddha uccAraNa thAya e Avazyaka manAyuM che. evuM uccAraNa karavuM ane e maMtrone jema ne tema sAcavI rAkhavA e ( kAmagIrI koI sAdhAraNa nathI. peDhIo thayAM je vaMzo te te maMtrone sAcavatA ane teno kriyAkAMDamAM viniyoga karatA, temaNe potAnuM samagra baLa enI upayogI sevAmAM kharaceluM. tethI jema vedamaMtronI rakSA thaI, tema te purohitavarganI buddhi, jijJAsA ane smRtizakti paNa asAdhAraNa rIte keLavAI. vaidika maMtronI vadhatI jatI pratiSThA ane purohitavarganI jJAnopAsanA, e be tattvone kAraNe temano bahu moTo varga te tarapha AkarSAto gayo. paNa A AkarSaNapravAha sAme dezamAM eka moTo varga bAdhaka hato. te varga eTale tApasa, tapasvI, yogI-dhyAnI ane saMta-zramaNono. A vargamAM phAMTA aneka hatA, paNa e badhAnuM sAmAnya lakSaNa e raheluM ke te te paMthamAM je koI vadhAre tyAgI, tapasvI ke sAdhaka-siddha jevo AgaLa Ave che, te paMthano nAyaka. . ane tenAM je upadezo ke vacano anuyAyIone sarvathA mAnya. tethI A vargamAM samAveza pAmatA nAyako ke puraskartAonAM vacano, e ja te vargamAM vedanuM sthAna dharAvatAM. A sAthe e paNa dhyAnamAM rahe ke A saMta- vargamAM koI brAhmaNa purohita jevo paraMparAgata kAyamI guruvarga nahoto. tethI je je saMtavacano veda jevAM manAtAM, te te vacano ke upadezonI aNizuddha noMdha ke smRti rAkhanAra brAhmaNa purohita jevo eka niyata varga hato ja nahIM. jema jema vaidika ane vaidiketara vargo vadhAre ne vadhAre saMparkamAM AvatA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 * dArzanika ciMtana gayA, tema tema te banne vacce potapotAnAM zAstronI pavitratA ane mahattA paratve paNa vicArasaMgharSa zarU thayo, ane te uttarottara vadhato cAlyo. eka varge kahyuM ke ame mAnIe chIe te vedo ati prAcIna hoI, tema ja buddhijIvI ziSTa varga dvArA mAnya hoI te sarvatobhAvena pavitra che. sAme bIjA varganI dalIla e hatI ke, mAtra prAcInatA, e kAMI mahattAnuM lakSaNa nathI; ane amArAM saMtavacanomAM je naitika sIdho upadeza che, je tyAga tapa ane saMyamanI sarvagamya vicArasaraNI che, te vedamaMtromAM kyAM che? tethI mAnavajIvanane naitika ane AdhyAtmika dizAmAM sIdhesIdhI doravaNI ApanAra saMtavacano ja vadhAre pavitra ane mahattvanAM che, A saMgharSamAMthI chevaTe prazna upasthita e thayo ke, je bahu prAcIna hoya te mahattvanuM. vaidika brAhmaNoe e prazna paratve potAnI yukti rajU karI ke, vedo to apauruSeya che, tethI jema saMtavacano te te puruSapraNIta che, tema vedo nathI. AthI pauruSeya saMta-upadezo karatAM apauruSeya vedonuM sthAna badhI rIte caDiyAtuM che. A dalIla sAme bIjA varge ema kahyuM ke koI graMtha ke zabdarAzi game teTalo jUno hoya, to chevaTe koI ne koI puruSanI kRti to hovAnI ja. vaktA ke uccArayitA vinA graMtha ke maMtra bane kevI rIte? AnA uttaramAM kuzaLa mImAMsakoe eka ajaba dalIla karI ke vaidika maMtro, e to nitya che; nitya eTale koIe utpanna karela nahIM paNa sanAtana-anAdi; tethI jayAre ame apauraya kahIe chIe tyAre eno artha eno vaktA ajJAta che evo nathI, paNa e maMtro nitya ane anAdi che evo che. bIjA varge kahyuM ke ApaNe zabdo sAMbhaLIe chIe. te badhA je koInA prayatnathI utpanna thAya che. eTale vedo paNa koI ne koI puruSanA prayatnajanita ja hoI zake. zabda hoya, ane chatAM te anutpanna ke nitya hoya, e bane kema? jema amArA saMtonA upadezo prayatnajanya che, tema vedo paNa prayatnajanya che, jo zabdone puruSaprayatna janya mAnI levAmAM Ave, to to vedonuM sthAna saMtavacano jevuM bane; tethI mImAMsakone e paravaDe tema hatuM ja nahIM ! teo kharekhara sUkSmabuddhi to hatA ja; temaNe eka adbhuta kalpanA karI ke saMtavacano puruSapraNIta che, ane praNetA puruSamAM doSa hoya te tenAM vacanomAM Ave ja; tethI je vacano puruSapraNIta hoya temAM doSano saMbhava kharo. vedamaMtromAM e saMbhava che ja nahIM. te puruSapraNIta na hovAne kAraNe svataHzuddha ane pramANa che. paNa bIjo varga cUpa besI rahe evo to hato ja nahIM. eNe kahyuM mULa Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvajJAna ne dharmanI paraspara asara 0 77. prazna e che ke zabdo nitya saMbhave ke nahIM ? Ano uttara ApavAmAM mImAMsako pIchehaTha kare tevA nirbaLa na hatA. temaNe kahyuM : zabdo nitya ja che. puruSaprayatna e to adazya evA nitya zabdono vyaMjaka yA prakAzaka che. jema aMdhakAramAM adazya vastu pradIpathI prakAze, tema nitya vidyamAna paNa agocara zabdo puruSaprayatnathI vyakta thAya che. A mImAMsakonI dalIla nyAya-vaizeSikanA jAtivAdamAMthI Avela sAmAnya tattva jevI hatI. teo paNa kahetA ke jAtitattva adazya che. jayAre te te piMDa racAya tyAre te piMDa dvArA te te jAti dazya yA vyakta bane che. nyAya-vaizeSika ane mImAMsakonI dalIla samAnAMtara cAle che. e viSayamAM kono konA upara prabhAva haze, te kahI na zakAya. paNa A dalIla-pratidalIlanA bRhat cakramAMthI sphoTa siddhAnta astitvamAM Avyo ane eNe mAtra mImAMsakonA vartuLamAM ja nahIM, paNa vaivyAkaraNavartuLamAMya tattva lekhe pratiSThA prApta karI. eka vAra sphoTano siddhAMta tattvajJAnamAM dAkhala thayo, pachI to enI asapAsa anukULa ane pratikULa carcAonuM anubhavazUnya kalpanApradhAna vAtAvaraNa sarajAyuM. banne pakSanA zAsavyAyAmI tarkapaTuonI A dezamAM kamI hatI ja nahIM. emanI carcA zAstrIya banI ane e tAttvika paNa manAI. sphoTavAdIono uddeza eTalo ja hato ke vedo nirdoSapramANa sAbita thAya. mImAMsako pahelethI ja kALajI ane ekAgratApUrvaka vedapAThanI yathAvata rakSA to karatA ja AvatA. A bAbatamAM emano joTo jo maLI Avato hoya to te jarathuSTra paraMparAnA dasturo kahI zakAya. temaNe paNa prAcIna gAthA-avestAnI e ja kALajIthI rakSA karI che. A surakSAnuM mUlya jevuMtevuM nathI. paNa e zabdapAThakSAnA sarvAgINa satata prayatnane pariNAme vedamaMtronA mULa artho ane tenI paraMparA tarapha joItuM dhyAna ApI na zakAyuM. pariNAme artha jANyA-samajayA vinA ja vedamaMtranA pAThanuM puNya ane mahattva vadhI gayuM. yAska paNa nirarthaka vedapAThano nirdeza karyo che. vedapAThanI rakSA thaI, paNa mULa prAcIna artha lagabhaga vIsarAI gayo; jyAre saMtavarganA sAhityamAM ema na banyuM. alabatta, brAhmaNavarge je zuddhi maMtrapAThamAM sAcavI rAkhI, te ane tevI zuddhi saMtaparaMparAnA koI vacana-pAThamAM sacavAI nathI lAgatI. enA anuyAyIo caDatI-UtaratI kakSAnA aneka loko hatA ane che. dareka potAnA mAnya saMtamahApuruSanAM vacanone yAda kare, phAve tema uccAre eTale pAThanI akhaMDatA ke zuddhi na sacavAya e dekhItuM che. chatAM e saMtanA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 * dArzanika ciMtana upAsakoe potAnA mAnya upadezono artha to sAcavI rAkhyo. enAM kAraNomAM eka e paNa kharuM ke saMtanA upadezo cAlu jIvanane vadhAre sparzatA hatA, ane naitika tema ja AdhyAtmika jIvananI sIdhI preraNA ApatA hatA. tethI, pATha ke vacanamAM ekatA na hoya toya teo teno bhAva samajI letA. ane tethI teno artha temane yathAzakti jJAta raheto. ApaNe TUMkamAM joyuM ke vaidika pATha vadhAremAM vadhAre zuddha ane ekarUpa sacavAyela maLe che, tyAre prAcIna saMtavacano madhyakAlIna ke arvAcIna saMtonAM vacanonI jema eTalA pramANamAM, zuddha pAThavALAM nathI maLatAM. paNa sAthe ja vaidika maMtro upara anAdiva-apauruSeyatvanI chApa paDavAne kAraNe ane tenA pAThamAtramAM puNya manAvAne kAraNe te mULa arthathI ata thaI gayA ane pAchaLathI tenA artho mATe je je prayatno thayA, ane hajI thAya che, te eka yA bIjI rIte adhUrA ja dekhAya che. zabdanityatva ane tenA bacAvamAM upasthita thayela sphoTavAda, enA samarthanamAM mImAMsako ane vaiyAkaraNonI tIkSNa buddhi eTalI badhI kharacAI che ke te joI koIne ema vicAra Ave kharo ke temaNe AvA kAlpanika vAdonA puraskAra ane samarthanamAM je buddhipATava dAkhavyuM che, te temaNe vaidika maMtronA paraMparAgata artha sAcavavAmAM dAkhavyuM hota to emano puruSArtha vadhAre dIpI Avata. game tema ho, paNa ahIM to mukhya prastuta eTaluM ja che ke dharmaparaMparAmAM zAstrIya prAmANya ane zreSThatvano je prazna Ubho thayelo tene lIdhe krame krame tattvajJAnanI paraMparAmAM zabdanI nityatA ane tenA samarthaka sphoTavAde agatyanuM sthAna prApta karyuM che ane e eka tAtvika siddhAMta manAto thaI gayo che. 3. Izvararacita hovAthI vedonuM prAmANyaH " zabdanI nityatA ane eno samarthaka phoTavAda e banne pAchaLa vidvAnonuM pracaMDa buddhibaLa to hatuM, paNa emAM khAmI hatI te to anubhavanI. anubhava vinAnI kalpanAo buddhine AMje kharI, paNa chevaTe te vicArakane lAMbo vakhata AkarSI ke jItI na zake. banyuM ema ke vedaprAmANyanA ja samarthakomAM eka evo varga Ubho thayo ke te vedone pramANa mAnato, paNa tene zabdanityatA ane sphoTavAda yuktisaMgata na lAgyAM. ene vedanuM prAmANya to sAcavavuM hatuM, ane sAthe sAthe mImAMsako tema ja vaiyAkaraNonA zabdanityatva Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara 079 ane sphoTavAdane mAnya rAkhavo na hato. A mUMjhavaNano ukela eNe bIjI rIte kADhyo. e varga hato nyAya-vaizeSika darzanano samarthaka. e darzanamAM kartA tarIke mahezvare sthAna prApta karyuM hatuM. tethI teNe kahI dIdhuM ke vedamaMtro che to anitya, paNa eno racayitA koI sAdhAraNa puruSakoTino saMtamahaMta ke yogI dhyAnI nathI; eno racayitA to mahezvara che. mahezvara e pUrNa zuddha vyakti che, ane te ja sRSTino kartA-saMhartA che. teNe ja vedo racyA che. te sarvajJa hoI nirdoSa che, tethI tenA racela vedomAM doSano saMbhava ja nathI, eTale bIjA puruSonAM vacanamAM doSano saMbhava bhale hoya, paNa vedo racita hovA chatAM, te pUrNa nirdoSa che. 4. sarvajJa puruSaracita hovAthI ja zAstronuM prAmANya : A rIte tattvajJAnanI paraMparAmAM vedanuM prAmANya ane sarvazreSThatva sthApavAnI prakriyAne pariNAme IzvaranuM vedakartA tarIke sthApana zarU thayuM. A tattvajJAnanA vAda sAme saMtavargamAM gaNAtA jaina, bauddha, AjIvaka Adine potapotAnA graMthonuM prAmANya ane sarvazreSThatva sthApavAnI sthiti AvI. e varga paNa potapotAnI paraMparA pratye pUro vaphAdAra ane zAstravyAyogI paNa hato. teNe kahyuM ke Izvara hoya to te niHzarIra hovAno. je zarIrahita hoya te sarvajJa hoya toya kaMTha, mukha Adi vinA graMtha uccArI kema zake? mATe Izvara to vedone racI ja na zake. paNa Ama kahevA chatAM emane pakSe eka mUMjhavaNa hatI. te e ke nyAya-vaizeSika darzane Izvarane sarvaza kahI tethI nirdoSatA sthApI hatI; jayAre saMtavarga AvA koI Izvarane na mAnato. A mUMjhavaNano ukela e saMtapakSanA keTalAka paMthoe bahu saraLatAthI karyo. temaNe kahyuM ke ame jene pUrNa siddhapuruSa mAnIe chIe, te potAnA prayatnathI ja rAga-dveSa Adi doSothI mukta thayela che, ane te ja sarvajJa che. tethI temanAM ja vacano nirdoSa che. A kathanathI tattvajJAnamAM vaLI e prazna carcAto thayo ke zuM koI paNa sazarIra vyakti potAnA game tevA asAdhAraNa prayatnathI paNa, potAnA jIvanakALa daramiyAna ja, sarvathA nirdoSa thaI zake? ane nirdoSa thAya toya zuM te traNe kALanI ane sarva dezanI sUkSmasthaLa yAvata vastuone eka kSaNamAM sAkSAt dekhI-jANI zake ? Ano uttara jaina paraMparAe homAM Apyo. eNe enI samarthaka yuktio vikasAvI. uparanI TUMkI carcAthI ApaNe e joI zakayA ke dharmaparaMparAnA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 0 dArzanika ciMtana vAdamAMthI tattvajJAnanI paraMparAmAM traNa tAttvika vAdo astitvamAM AvyA.' jema ke (1) zabdanityatva ane sphoTavAda, (2) IzvarapraNIta vedavAda, (3) . svaprayatnasiddha sarvajJapuruSapraNIta-zAsravAda. 5. dharmajJa tarIke ja buddhano siMhanAda : tattvajJAnanI judI judI paraMparAomAM A trame vAdoe potapotAnuM evuM acaLa sthAna jamAvyuM che ke jANe tenA abhyAsIne ema ja lAge che ke A sthApita tattvo niHzaMka mAnavA jevAM che. paNa bhAratIya buddhie je prakarSa` zAstrIya kSetre sAdhyo hato, ane ene je dhyAnaprajJAnuM pIThabaLa lAdhyuM hatuM, tene kAraNe e tattvavAdonI AMTIghUMTI ane gUMcamAMthI nIkaLanAra paNa sAdhako thaI AvatA. Avo eka sAdhaka te tathAgata buddha. tathAgata buddhe sarva koI samajI zake ane mAnI zake evI vANImAM siMhanAda karyo ke vedo nitya ke apauruSeya to hoI ja na zake, eTaluM ja nahIM, koI paNa vacana puruSaprayatna vinA udbhavI na zake. vaLI, evo koI Izvara paNa na hoI zake ke je niHzarIra paNa hoya ane graMtho paNa uccAre ke race. vaLI, evo koI puruSa paNa na hoI zake je eka ja samayamAM sarva dezakALanI sUkSma-sthULa yAvat vastune hastAmalakavat sAkSAt jANI-joI zake. huM pote evI zaktino koI dAvo karato nathI; mAro dAvo phakta eTalo ja che ke mAnavajAtane je dharmanI jarUra che, te dharmanAM mULa tattvo huM anubhavapUrvaka kahuM chuM. jo mAruM A kathana lokone potAnI vicArazaktithI mAnavA jevuM lAge to mAne, paNa vartamAna jIvanamAM upayogI thaI zake, ane e pramANe jIvI zakAya evA dharma sivAya vadhAre jANavAne upadezavAno mAro dAvo nathI. buddhanA A siMhanAde u52 sUcita traNe tattvavAdo sAme eka moTo paDakAra pheMkyo. have buddhanA kathanano saune javAba devAno samaya Avyo ane buddha sAme upara sUcita traNe paraMparAnA tattvaciMtakoe potapotAnI rIte moracA mAMDyA. enI lAMbI carcAo dareka paraMparAomAM arasaparasa cAlatI, ane mAtra potapotAnI paraMparAmAM paNa cAlatI. A rIte tattvajJAnane lagatuM je vizALa vADmaya atyAre upalabdha che, temAM A vAdo paNa tAttvika siddhAntarUpe dRSTigocara thAya che. ahIM kahevAnuM to chevaTe eTaluM je, ke, A tAttvikavAdonuM mULa uddbhavasthAna dharmaparaMparA che. . Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara 0 81 dharma upara tattvajJAnanI asara darzAvatA muddAo prAstAvika : nivRtti ane pravRttidharmanAM baLAbaLa H have eka bIjA prazna upara ekAgra thaIe. te prazna eTale tattvajJAnanA kayA muddAe dharmaparaMparA upara vizeSa asara karI che, ane te asara kevI rIte samAjavyApI paNa banI che. A muddA vize kAMIka kahIe, te pahelAM saMkSepamAM pUrvabhUmikArUpe nivRtti-pravRttinA itihAsa tarapha TUMkamAM najara nAkhavI jarUrI che. bhagavAna mahAvIra ane tathAgata buddha pahelAM lAMbA samayathI dezamAM nivRttimArganI pratiSThA hatI ja. sAthe sAthe pravRttimArga paNa prAdhAnya bhogavato. nivRttimArganuM mukhya ane ekamAtra lakSya to jIvanano vizuddha karavuM ane te dvArA mRtyucakrathI mukta thavuM e hatuM. A lakSya siddha karavA aneka vyaktio agAra arthAt gRha choDI anagArapada-gRhatyAgIpaNuM svIkAratI, vanavAsa karatI ke gAmegAma vicaraNa paNa karatI. gharabAra ke bIjI sAdhanasAmagrImAM na lepAvuM, e khAsa dhyAna rakhAtuM. sAmAnya rIte A mArga mukhyapaNe vyaktigAmI ja hoI zake, paNa aneka strI-puruSo e mArge nIkaLI paDatAM. badhAM ja sarakhAM vivekI bhAgye ja hoI zake. tethI nivRttamArganA aneka phAMTAomAM sAmAnya kakSAnAM ane ghaNIvAra maMda zaktivALAM yA eka ke bIje kAraNe jIvanakSetramAM nAsIpAsa thayelAM strIpuruSo paNa umedavAra tarIke ke bhikSu tarIke dAkhala thatAM. A rIte nivRttimArganA aneka saMgho astitvamAM AvelA. bIjI bAju pravRttimArga paNa enA svAbhAvika kramamAM cAlato ja. e mArganuM kendrabindu gRhasthAzrama. ane jyAM gRhasthAzrama baMdhAyo tyAM tyAM eno saMbaMdha kuTuMba uparAMta vizALa samAja ane rASTra sAthe paNa AvavAno ja. e badhA najIka dUranA saMbaMdhone sAcavavA ane tene yogya rIte poSavAnA aneka pravartaka dharmo gRhasthAzramanI AsapAsa sthira thayelA. e ja pravartaka dharmo nivRttimArganA anuyAyIo-bhikSuko, tapasvIo ke anagArone paNa poSatA. Ama pravartaka ane nivartara dharmonuM paraspara sahAyakArI cakra pravartatuM ja hatuM, je ApaNe azokanAM dharma-zAsanomAM vAMcI zakIe chIe. paraMtu pahelethI dhIre dhIre evI manovRtti samAjamAM ghara karye jatI hatI ke jo mukti meLavavA klezo ane moha tyajavAM hoya to karmakSetramAM rahI e kAma duHsAdhya che. ane gRhasthAzrama, e to evuM eka karmakSetra ja che, jyAM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara * dArzanika ciMtana karma karavAM ja paDe, ane karma karIe to alipta rahI paNa na zakAya. AvI. vRtti saheje kartavyakarmanA tyAga bhaNI lokone preratI ane keTalIka vAra adhIra strI-puruSo amarapadanI lAlasAthI taNAI vartamAna jIvanane vividha upAyothI TUMkAvavAno ke samApta karavAno paNa prayatna karatAM. AvI manovRtti sAme cetavaNIrUpe je amara vArasArUpa be graMtho ApaNI sAme che tenI atre noMdha levI joIe. IzAvAsya cetave che ke karma (prApta avazya kartavya) karye jAva ane zatAyu thavAnI icchA rAkho. tamAre jo kAMI tyAgavA jevuM hoya ane zuddha jIvananI icchA hoya to potAne maLyuM hoya temAMthI tyAga karI pachI ene bhogavo ane bIjA koInI saMpattinI to lAlasA ja na rAkho. Ama kahI IzAvAsya nivRtti ane pravRttinAM baMne hArdone yogya rIte eka ja maMtramAM udghoSyAM. gItAe eka kAlpanika saMvAda dvArA paNa e ja muddAne atyaMta AkarSaka rIte rajU karyo. AvI sthiti hatI. paNa sAthe ja bIjAM baLo udayamAM AvyuM jatAM: hatAM. upaniSadanA ciMtako jagatanA mULa tattvarUpe brahmanI sthApanA ane enI vyAkhyA karye jatA hatA. e brahmatattvanAM ciMtananI AsapAsa advaitabhAvanA puSTa thatI jatI hatI. bIjI bAju bauddha nikAyomAM mahAsAMdhika astitvamAM AvyA. lokottaravAdIo AgaLa AvyA. emanuM tattvaciMtana samana AsapAsa hatuM. e vicAra paNa vadhAre UMDANa keLavye jato hato. 1. vijJAnavAda ane zUnyavAda : e ja mahAsAMdhikomAM eka evo vicAra udayamAM Avyo Avyo ke, jo Asakti-AsaMga ane tRSNA tyajavAM hoya ane samatva sAdhavuM hoya to putra-kalatra Adi jagatanI bAhya vastuone mAtra kSaNika ane asthira mAnavAthI ja kAma na sadhAya; paNa e badhI ja iMdriyagamya bAhya sRSTimAtra avidyAkalpita che ane svapramAM dekhAtI sRSTi jevI che, evI bhAvanA keLavavAthI ja tRSNAtyAgarUpa samatva sAdhI zakAya. A vicAre temane vijJAnavAda sthApavA preryA, asaMga ane vasubaMdhu Adi vijJAnavAdI vidvAnoe bhArapUrvaka pratipAdana karyuM ke manovijJAna, je svaprakAza ane svasaMvedya che, te sivAya enA viSaya tarIke dekhAtI sUrya, caMdra, samudra, pRthvI Adi bAhya vastuonuM koI svataMtra astitva ja nathI. svataMtra astitva to mAtra kSaNika vijJAnadhArAnuM ja che. avidyAnI anAdi vAsanAne lIdhe ja e Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara 0 83 vijJAnakSaNo bAhyarUpe bhAse che eTaluM ja. Ama vijJAnavAde bAhya sRSTinuM svataMtra astitva nakAryuM ne mAtra vijJAnanuM astitva svIkAryuM. bIjI bAju vijJAnavAdanI paNa ugra samAlocanA kare evo zUnyavAda astitvamAM Avye jato hato. enA puraskartA nAgArjune ane tenA ziSya Aryadeva Adie vijJAnanA svataMtra sthApana sAme paNa prabaLa vAMdho lIdho. emaNe kahyuM ke jema bAhyasRSTi avidyAkalpita che, tema vijJAnonuM astitva sthApana karavuM, e paNa avighAkalpita yA saMvRtimaya che. 52mArthadaSTie to je kAMI hoya te kadI vANI ke manano viSaya thaI zake ja nahi. manamAM je kalpanAo UbhI thAya che, ane je vANI dvArA prakaTa thAya che, te kalpanAo avidyAne lIdhe udbhave che. eTale 'A che ke te che,' 'A AvuM che ke te tevuM che' ityAdi je vyavahAra thAya che, te paramArthika nathI. vyAvahArika satya ene kaho. pAramArthika satya, e to zUnya che, jenuM nirUpaNa vANI dvArA zakya nathI, ane mAnasika kalpanAothI paNa te para che; e sthiti prajJApAramitAnI che. A rIte zUnyavAde vijJAnavAdane paNa kAlpanika yA sAMvRta TharAvyo. buddhe tRSNAtyAga mATe kSaNikatva, anityatva, anAtmabhAva ane zUnyatAnI bhAvanA karavA kaheluM. e bhAvanA mULe to Asakti ane tammUlaka doSo nivAravA mATe hatI; paNa e bhAvanAe AgaLa jatAM judAM vaLAMka lIdho, ane tattvajJAnamAM vijJAna tema ja zUnyavAdane janma Apyo. banne vAdo potapotAnuM tAttvika dRSTibiMdu sthApIne paNa chevaTe to e ja kahe che ke bAhya sRSTi nakArI eTale mamatA zemAM thavAnI ? e ja rIte zUnyatva sthapAyuM eTale mamatAne avakAza ja kacAM che ? Ama banne vAdoe anukrame bAhya sRSTi nakArIne ke zUnyatva nirUpIne chevaTe nivRtti upara ja AtyaMtika bhAra ke Apyo. 2. kevalAdvaita brahmavAda : bIjI bAju advaitanuM ciMtana kheDAtAM kheDAtAM evI sthitie pahoMcyuM ke zaMkara jevA nirbhaya vidvAne tene kevalAdvaita rUpe sthApyuM. kevalAdvaita eTale ekamAtra saccidAnaMdarUpa parabrahma vAstavika, ane e sivAya je bhedapradhAna sRSTi dekhAya che te avidyAne lIdhe; kharI rIte e bhedamaya sRSTinuM koI svataMtra astitva nathI. brahmAdhiSThita yA brahmanI zaktirUpe je anAdi ajJAna yA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 * dArzanika ciMtana avidyA yA mAyA che, tene lIdhe akhaMDa brahmamAM vividha bhedamaya sRSTino AbhAsamAtra thAya che. jema vijJAnavAde kSaNika vijJAnadhArAo mAnI temAM avidyA kalpI hatI, tema zaMkare akhaMDa brahmamAM avidyAzakti kalpI sRSTinuM upapAdana karyuM. zUnyavAde avidyA to mAnI ja, paNa enA adhiSThAna lekhe koI paNa tattvane nirUpavAnI nA pADI. zUnyavAda vANI ane mananA agocaratvane AdhAre zUnyane pAramArthika kahe che. to brahmavAdI paNa brahmane vANI-manathI agocara kahe ja che. phera hoya to eTalo ja che ke, zunyavAda mAtra niSedha karyuM jAya che, jayAre vijJAnavAda ane brahmavAda neti neti kahIne paNa amuka bhAvAtmaka tattva mAne che. upara sUcavela tattvajJAnanA traNe vAdonuM lakSya to chevaTe e ja che punarjanmanI ghaTamALathI mukta thavA klezo ane avidyAne nirmULa karavAM. Ama uddeza to e ja che, je pUrvakAlIna nivRttimArganA puraskartA parivrAjakoTa ke anagArono hato; paNa e uddeza siddha karavAnI lAMbA vakhatathI cAlatI AvelI praNAlikAomAM uparanA traNe tattvavAdoe dharmaparaMparAmAM eka navI krAMti sarjI. te krAMti eTale jivAtA bAhya jagatane mithyA mAnI tene tyajavA mATenA vividha upAyonI zodha. A zodhane pariNAme eka jJAnamArga astitvamAM Avyo, je brahmajJAnamAM itizrI (saMpUrNatA) mAnI sarva laukikadhArmika kartavyone paNa baMdhana mAnavA lAgyo. jo jagata mithyA che, to ene aMge UbhAM thatAM kartavyo paNa mithyA ja hoI zake; ane je mithyA che, te to heya (tyAjya) che. eTale jagatamAM rahevA chatAM, ane jagatane AdhAre poSAvA chatAM, tene lagatAM kartavyomAM udAsInatA dhAraNa karanAra eka saMnyAsamArga pravRtta thayo. bIjI bAju vijJAnavAda ane zUnyavAde paNa bAhya jagata ane kalpanAone saMvRti kahI mAtra dhyAnaparAyaNa rahevAnI ane dhyAna karatAM karatAM paNa aMte nirvikalpa dazA sAdhavAnI praNAlikA poSI. e praNAlikAne lIdhe paNa evo ja eka dhyAnI ke yogIvarga Ubho thayo, jene saMgha ke samAjanA koI kartavya sAthe jANe levAdevA na hoya. A rIte naiSkarma dharma ane nirvikalpaka dhyAnadharma banne uttarottara prabaLa thatA gayA, ane dharmaparaMparA uparAMta samAja tema ja rASTranA pravRttipradhAna jIvana upara paNa temaNe bhAre asara paDI. - loko samAjamAM rahetA AvyA che. ene lagatAM kartavyo paNa karyuM jAya che. aneka jaNa samajapUrvaka-veTha mAnyA vinA kartavyonuM pAlana paNa kare che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna ne dharmanI paraspara asara 0 85 IzAvAsya ane gItAno maMtra bhulAyo nathI. chatAM ekaMdara rIte bhAratanA samAja upara e naiSkarmsavAda ane nirvikalpaka dhyAnavAdanI eTalI badhI UMDI asara thaI che ke te asaranAM aniSTa pariNAmo nivAravA atyAre paNa aneka viziSTa saMtone pAcho puruSArtha karavo paDe che. A rIte ApaNe joyuM ke, tattvajJAnanA muddAe dhArmika ane sAmAjika jIvanamAM kaI kaI jAtanI asara pADI che. ahIM e vivakSita (kahevuM jarUrI) nathI ke koI eka vAda sAro ane bIjo Utarato; ahIM to mAtra eTaluM ja vivakSita che ke tattvajJAnamAM amuka ciMtana UbhuM thatAM te ciMtananI asara mAtra e ciMtaka sudhI ja nathI rahetI, paNa e ciMtananI samarthaka dharmaparaMparAmAMya e prasare che, ane eno cepa bahu dUragAmI paNa nIvaDe che. * akhaMDa AnaMda, phebruArI - 1959 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. dArzanika kSetramAM saMzodhana sAmAnya rIte sau koI ema ja samajatA ane mAnatA Ave che ke darzanano artha thAya che tattva-sAkSAtkAra. badhA dArzaniko potapotAnAM sAMpradAyika darzanane sAkSAtkArarUpa ja mAnatA AvyA che. to ahIM savAla e thAya che ke sAkSAtkAra kahevo kone ? eno javAba eka ja hoI zake che ke jemAM ma yA saMdehane avakAza na hoya ane sAkSAtkAra thayelAM tattvomAM pachI matabheda yA virodha na hoya. jo darzananI ukta sAkSAtkArAtmaka vyAkhyA badhAne mAnya hoya to bIjo prazna e thAya che ke aneka saMpradAyAzrita vividha darzanomAM eka ja tattvanA viSayamAM ATalA vidhavidha matabhedo kevI rIta ane emAM asamAdheya lAge evo paraspara virodha kayo ? A zaMkAno javAba ApavA mATe ApaNI pAse eka ja rasto che ke ApaNe darzana zabdano kaMI judo ja artha samajIe. eno je sAkSAtkAra artha samajavAmAM Ave che ane je cirakALathI zAstromAM paNa lakhAyelo maLe che, e artha jo yathArtha hoya to mArA mata mujaba e samagra darzano dvArA nirvivAda ane asaMdigdharUpe sammata nimnalikhita AdhyAtmika prameyomAM ja ghaTAvI zakAya che. 1. punarjanma, 2. enuM kAraNa, 3. punarjanmagrAhI koI tattva, 4. sAdhanavizeSa dvArA punarjanmanA kAraNono uccheda. ( A prameyo sAkSAtkAranA viSayo mAnI zakAya. kyAreka paNa koI tapasvI daSTA ke daSTAone ukta tattvono sAkSAtkAra thayo haze ema kahI zakAya, kAraNa ke Aja sudhI koI paNa AdhyAtmika darzanamAM A tathA AvAM tattvo vize na to matabheda prakaTa thayo che, ne emAMthI koIe virodha karyo che. paraMtu uktamULa AdhyAtmika prameyonA vizeSagata svarUpanA viSayamAM tathA enA savistara vicAramAM badhAM pradhAna darzanomAM ane kyAreka to eka ja darzananI aneka zAkhAomAM eTalA badhA matabheda ane virodha zAstromAM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanika kSetramAM saMzodhana 0 87 dekhAya che ke jene joIne taTastha samAlocaka kyAreya paNa nahi mAnI zake ke koI eka yA badhA saMpradAyanA savistara maMtavya sAkSAtkAranA viSayo thayA hoya. ane jo A maMtavya sAkSAtkRta hoya to kayA saMpradAyanA? koI eka saMpradAyanA pravartakane vivaraNanA viSayamAM sAkSAtkartA-draSTA sAbita karavo e agharuM kAma che. AthI karIne bahu thayuM to uktamULa prameyomAM darzanano sAkSAtkAra artha svIkArI lIdhA bAda vivaraNanA viSayamAM darzanano koI bIjo ja artha karavo paDaze. vicAra karavAthI ema lAge che ke darzanano bIjo artha "sabaLa pratIti ja karavo ThIka che. zabdanA arthonA paNa judA judA stara hoya che. darzananA arthano A bIjo stara che. ApaNe vAcaka umAsvAtinA "tatvArthazraddhA sagarzanama" sUtramAM tathA enI vyAkhyAomAM A bIjo stara spaSTa dekhI zakIe chIe. vAcake sApha kahyuM che ke prameyomAM zraddhA e ja darzana che. ahIMyAM e na bhUlavuM joIe ke zraddhA eTale baLavatI pratIti yA vizvAsa ane nahi ke sAkSAtkAra zraddhA yA vizvAsa, sAkSAtkArane saMpradAyamAM jIvita rAkhavA mATe eka bhUmikA vizeSa che jene meM darzanano bIjo stara kahyo che. Ama to saMpradAya pratyeka dezanA cintakomAM jovA maLe che. yuropanAM tattvaciMtananI Adya bhUmi grIsanA cintakomAM paNa parasparavirodhI aneka saMpradAyo rahyA che, paraMtu bhAratIya tattvacintakonA saMpradAyanI kathA kaMIka judI ja che. A dezanA saMpradAya mULamAM dharmaprANa ane dharmajIvI rahyA che. badhA saMpradAyoe tattvacintanane Azraya ja nathI Apyo, paraMtu enA vikAsa ane vistAramAM paNa bahu phALo Apyo che. eka rIte bhAratIya tatvacintanano bauddhika pradeza judA judA saMpradAyonA prayatnanuM ja pariNAma che, paNa ApaNe je vicAravAnuM che te to e che ke pratyeka saMpradAya potAnAM je maMtavyo para sabaLa vizvAsa rAkhe che ane je maMtavyone bIjA virodhI saMpradAyo bilakula mAnavAne taiyAra nathI e maMtavyo sAMpradAyika vizvAsa yA sAMpradAyika bhAvanAnA ja viSayo mAnI zakAya che. sAkSAtkAranA viSayo nahi. AvI rIte sAkSAtkArano sAmAnya strota saMpradAyonI bhUmi para vivaraNanA vizeSa pravAhomAM vibhAjita thatAM ja vizvAsa ane pratItinuM rUpa dhAraNa karavA mAMDe che. jayAre sAkSAtkAra vizvAsarUpamAM pariNata thayo tyAre e vizvAsane sthApita rAkhavA ane enA samarthana mATe saMpradAyonI kalpanAono, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 * dArzanika ciMtana dalIlono tathA tarkono Azraya levo paDyo. badhA sAMpradAyika tattva- cintako potapotAnA vizvAsanI puSTi mATe kalpanAono Azraya pUrNa rIte letA hovA chatAM ema mAnatA rahyA ke ame ane amAro saMpradAya je kaMI mAne che te badhuM kalpanA nathI, kintu sAkSAtkAra che. A pramANe kalpanAono tathA satyaasatya ane ardhasatya tarkono samAveza paNa darzananA arthomAM thaI gayo. eka taraphathI jyAM saMpradAye mULa darzana eTale ke sAkSAtkAranI rakSA karI ane ene spaSTa karavA mATe aneka prakAranAM ciMtanane cAlu rAkhyuM tathA ene vyakta karavAnI aneka manorama kalpanAo karI, tyAM bIjI bAjuthI saMpradAyanA vadhArAthI vadhatI tathA phUlIphAlanArI tattvaciMtananI vela eTalI parAzrita thaI gaI ke ene saMpradAya sivAya bIjo koI sahAro ja na rahyo. phalata pardAnazIna padminIo mAphata tattvacintananI vela paNa komaLa ane saMkucita dRSTivALI banI gaI. ApaNe sAMpradAyika ciMtakono A jhoka roja joIe chIe ke teo potAnAM ciMtanamAM keTalIye ochapa athavA potAnI dalIlomAM keTalIye zithilatA hoya ene lagabhaga pArakhI ja nathI zakatA. ane bIjA virodhI saMpradAyanAM tattvacintanomAM game teTalA sadgaNo ke vizadatA kema na hoya eno svIkAra karavAmAM paNa teo khacakAya che. sAMpradAyika tattvaciMtakonuM A mAnasa paNa vartAI Ave che ke teo anya saMpradAyanA prameyone ke vizeSa ciMtanone svIkArI laIne mukta kaMThe enA pratye kRtajJatA darzAvavAmAM paNa DhIlA paDe che. darzana jyAre sAkSAtkAranI bhUmikAne ullaMghI vizvAsanI bhUmikA para Ave che ane emAM kalpanAo ane satyAsatya tarkono paNa samAveza thavA mAMDe che tyAre darzana sAMpradAyika saMkucita daSTiomAM AvRtta thaIne, mULamAM zuddha AdhyAtmaka hovA chatAM paNa aneka doSono puMja banI jAya che. have to pRthakkaraNa karavuM ja kaparuM thaI gayuM che ke dArzanika ciMtanamAM kayuM kalpanA mAtra che, kayo sAco tarka che, ke kayo asatya tarka che? dareka saMpradAyanA anuyAyI, bhale te azikSita ho ke zikSita ho, vidyArthI ho ke paMDita ho, ema samajIne ja potAnA tattvaciMtaka graMthone sAMbhaLe che yA bhaNe-bhaNAve che ke A amArA tattvagraMthamAM je kaMI lakhyuM che te akSarazaH satya che, emAM bhrAMti ke saMdehane avakAza ja nathI tathA AmAM je kaMI che te bIjA koI saMpradAyanA graMthamAM nathI, ane hoya to paNa amArA saMpradAyamAMthI emAM gayuM che. A prakAranI pratyeka saMpradAyanI apUrNamAM pUrNa mAnI levAnI pravRti eTalI adhika baLavatI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanika kSetramAM saMzodhana 0 89 che ke Ano koI ilAja na thayo to manuSyajAtinA upakArapravRtta thayela A darzana manuSyatAnuM ja ghATaka siddha thaze. huM samajuM chuM ke ukta doSane dUra karavA mATe aneka upAyomAMno eka upAya e paNa che ke jyAM dArzanika prameyonuM adhyayana tAttvika daSTithI karavuM joIe tyAM sAthe sAthe e adhyayana aitihAsika tathA tulanAtmaka dRSTithI paNa karavuM joIe. jyAre ApaNe koI paNa eka darzananA prameyonuM adhyayana, aitihAsika dRSTithI tathA tulanAtmaka dRSTithI karIe chIe tyAre ApaNe aneka bIjAM darzana vize paNa jJAna meLavavuM paDe che. A jJAna adhUruM ke vipasI nathI. pUruM ane yathAsaMbhava yathArtha jJAna thatAM ja ApaNuM mAnasa vyApaka jJAnanA AlokathI bharAI jAya che. jJAnanI vizALatA ane spaSTatA ApaNI dRSTimAMthI saMkucitatA tathA tajajanya bhaya Adi doSone evI ja rIte dUra kare che je rIte prakAza aMdhArAne. ApaNe asarvajJa ane apUrNa chIe, to paNa adhika satyanI nikaTa pahoMcavA mAMgIe chIe. ApaNe yogI nathI to paNa adhikAdhika satya tathA tattvadarzananA adhikArI banavA mAgIe chIe, to ApaNe mATe sAdhAraNa mArga e ja che ke ApaNe koI paNa darzanane yathAsammIva sarvAgINa aitihAsika tathA tulanAtmaka dRSTithI vAMcIe. bhAratavarSane darzanonuM janmasthAna ane krIDAbhUmi mAnavAmAM Ave che, ahIMno abhaNa paNa brahmajJAna, mokSa tathA anekAMta jevA zabdono Dagale ne pagale upayoga kare che, chatAM paNa bhAratano dArzanika pauruSa- zUnya kema thaI gayo che ? A aMge vicAra karavo jarUrI che. ApaNe joIe chIe ke dArzanikanA pradezamAM koI evA doSa dAkhala thaI gayAM che ke jenI tarapha ciMtakonuM dhyAna avazya javuM joIe. pahelI vAta to darzanonAM paThana saMbaMdhI . uddezyanI che. jene koI bIjuM kSetra na maLe ane buddhipradhAna AjIvikA karavI hoya to bahudhA te darzano tarapha jhUke che. mAno ke dArzanika abhyAsano uddezya kAM to pradhAna tathA AjIvikA thaI gayo che kAM vAdavijaya ke buddhivilAsa thaI gayo che. ane AnuM phaLa paNa sarvatra ApaNane eka ja jovA maLe che ke kAM to dArzanika gulAma banI jAya che tyA sukhazIla. Ama jyAM darzana zAzvata amaratAnI gAthA anivArya tathA pratikSaNa mRtyunI gAthA zIkhavIne abhayano saMketa kare che tyAM enA abhyAsI ApaNe naryA bhIra banI gayA chIe. jyAM darzana ApaNane satyAsatyano viveka zIkhave che, tyAM ApaNe UlaTA asatyane samajavAmAM paNa asamartha thaIe chIe tathA ene jo samajI zakIe chIe to Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 dArzanika ciMtana eno, parihAra karavAnA vicArathI ja kaMpI UThIe chIe. darzana jyAM dinarAta Atmakya yA Atmaupamya zIkhave che tyAM ApaNe bheda-prabhedone ethI paNa vadhu rUpe puSTa karavAmAM lAgI jaIe chIe. A badhuM viparIta pariNAma dekhAya che. AnuM kAraNa eka ja che ane te darzananA adhyayananA uddezyane yogya rIte na samajavuM. darzanano abhyAsa karavAno adhikArI paNa e ja thaI zake ane eNe ja karavo joIe je satyAsatyanA vivekanA sAmarthyane prApta karavA mAMgato hoya ane je satyanA svIkAravAnI hiMmatanI apekSAe asatyano parihAra karavAnI hiMmata yA pauruSa sarvaprathama ane sarvAdhika pramANamAM pragaTa karavA mAMgato hoya. saMkSepamAM darzananAM adhyayanano ekamAtra uddezya e ja che ke jIvananI bahirgata ane AMtargata zuddhi. A uddezya sAme rAkhIne ja enuM paThana-pAThana kare tyAre e mAnavatAno poSAka banI zake che. bIjI vAta che dArzanika pradezamAM navAM saMzodhanonI atyAra sudhI e ja jovA maLe che ke pratyeka saMpradAyomA je mAnyatAo ane je kalpanAo rUDha thaI gaI che ene ja e saMpradAyamAM sarvajJa praNIta mAnavAmAM Ave che ane Avazyaka navA vicAraprakAzano emAM praveza ja nathI thaI zakato. pUrve vaDIlo dvArA karavAmAM AvelAM ane uttarAdhikAramAM ApavAmAM AvelAM ciMtano tathA dhAraNAonA pravAha e ja saMpradAya che. dareka saMpradAyane mAnanAra potAnAM maMtavyonA samarthanamAM aitihAsika tathA vaijJAnika daSTinI pratiSThAno upayoga to karavA mAge che, paNa A daSTino upayoga tyAM sudhI ja e kare che jayAM ene kaMI paNa parivartana na karavuM paDe. parivartana ane saMzodhananA nAmathI yA to saMpradAya gabharAya che yA potAnAmAM pahelethI ja badhuM hovAnI DiMga mAre che. ethI bhAratano dArzanika pAchaLa paDI gayo che jyAM jyAM vaijJAnika prameyo dvArA yA vaijJAnika paddhati dvArA dArzanika viSayomAM saMzodhana karavAnI guMjAza hoya tyAM sarvatra eno upayoga jo na karavAmAM Ave to A dArzanika vidyA kevaLa purANonI ja vastu raheze. ethI dArzanika kSetramAM saMzodhana karavAnI pravRtti tarapha hajI paNa vadhu jhoka Avavo Avazyaka che. - jIvana mAdhurI, navembara - 1960 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana hiMdustAnanI janatA ema mAne che ane dAvo kare che ke duniyAmAM bIjI koI prajA emanA jeTalI dhArmika nathI, ane dharmano vAraso emanA jevo ane jeTalI bIjI koI prajAne maLyo nathI. jo A mAnyatA sAcI hoya ane amuka aMzamAM te sAcI che ja to prazna thAya che ke jenAthI akalyANano kazo ja saMbhava nathI, jenuM pAlana e tenA pAlana karanArane rakSe che-nIce paDato aTakAve che-tevA dharmano vAraso maLyA chatAM hiMdustAnanI prajA pAmara kema che ? A prazna sAthe ja nIcenA prazno uddabhave che. zuM dhArmikapaNAno vAraso maLyA vize hiMdustAnanI prajAno dAvo e eka bhrama ja che? athavA dharmanI je amogha zakti mAnavAmAM Ave che te kalpita che? athavA bIjuM evuM koI tattva dharma sAthe maLI gayuM che ke jene lIdhe dharma potAnI amogha zakti pramANe kAma karavAne badale UlaTo prajAnA adhapAtamAM nimitta bane che? - upaniSadanuM advaita tattvajJAna, jaina dharmanAM tapa ane ahiMsAnAM anuSThAna, tathA bauddha dharmano sAmyavAda A prajAne vArasAmAM maLyAM che, e bInA aitihAsika hovAthI teno dhArmikapaNAnA vArasA vizeno dAvo khoTo to nathI ja. kalyANa sAdhavAnI dharmanI amogha zakti sAcI hovAnI sAbitI prAcIna ane arvAcIna aneka mahApuruSonA kharA jIvanathI maLe che. uttaranA A be aMzo jo vAstavika hoya to chevaTanA praznano ja uttara vicAravAno bAkI rahe che. eno vicAra karatAM aneka purAvAo uparathI ApaNane ema mAnavAne kAraNa maLe che ke koI bIjA evA aniSTa tattvanA mizraNane lIdhe ja dharmanI sAcI zakti kuMThita thaI gaI che ane tethI te ISTa sAdhanane badale bhayAnaka aniSTa sAdhatI dekhAya che. e bIjuM aniSTa tattva kayuM? ane je purAvA uparathI uparanI mAnyatA bAMdhavAne kAraNa maLe che te purAvAo Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 * dArzanika ciMtana kayA? e batAvavuM e prastuta lekhano uddeza che. dharmanI zaktine tenA vAstavika rUpamAM kAma karatI kuMThita karIne tene aniSTa mArge baLa ApanAra bIjuM tattva e sAMpradAyikatA. ahIM sAMpradAyikatAno artha ane tene lagatI bIjI khAsa muddAnI hakIkata pahelAM jaNAvI devI agatyanI che. vyAkhyA : saMpradAya zabda e mAtra rUDha ke mAtra yaugika nathI paNa mizra (rUDhayaugika) che. pAtaMjala mata batAvatAM kusumAMjalimAM tArkikavara udayane saMpradAya zabdano mAtra veda eTalo ja artha lIdho che. koza ane vyavahAra baMne jotAM e zabdano mAtra veda artha karavo te saMkucita che. amara eno artha guruparaMparAthI cAlyo Avato sadupadeza evo kare che. amarakozano A artha vistRta ane prathama artha karatAM vadhAre vAstavika che. vaidika saMpradAya, bauddha saMpradAya, caraka saMpradAya, gorakha ane macchandara saMpradAya ityAdi prAmANika vyavahArane lakSyamAM rAkhI amarakozamAM jaNAvela : arthanuM vizeSa spaSTIkaraNa karavuM hoya to A pramANe karI zakAya. eka agara aneka asAdhAraNa mULabhUta vyaktiothI UtarI Avato-jJAna, AcAra, ke ubhayano viziSTa vAraso te saMpradAya. AmnAya, taMtra, darzana, ane paraMparA e sarvatantra prasiddha zabdo saMpradAya zabdanA bhAvane sUcave che. te uparAtaM mAtra jaina ane bauddha sAhityamAM tIrtha zabda ane jaina sAhityamAM samaya zabda paNa e arthamAM vizeSa rUDha che. saMpradAya mATe tadana sahaja ane gharagaththu zabda mata che. sAMpradAyikatA eTale saMpradAyanuM avicArI baMdhana athavA moha. jaina graMthomAM daSTirAga ane bauddha graMthomAM daSTi zabda che te A matamoha ke saMpradAyabaMdhananA ja sUcaka che. mAtra saMpradAyano svIkAra e ja sAMpradAyikatA nathI. koI eka 1. klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTo nirmANakAyamadhiSThAya saMpradAyapradyotako'nugrAhakazceti pAtaMjalAH // prathama stabaka, kusumA0 pR. 4 nirmANAyamafdhAya sarvasaMgrAyapradyota ti pataMganA: suHI. vAcaspatyabhidhAna pR. 5241. 2. athAmnAyaH saMpradAyaH / amarakoza saMkIrNavargaH zlo. 1165 saMpradAya :-"guruparaMparAgate sadupadeze, upacArAt tadupadezayute jane ca 1" amarako. vAcaspatyabhidhAna pR. 5241 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 93 saMpradAyane svIkAryA chatAM temAM dRSTiudAratAnuM tattva hoya to tyAM sAMpradAyikatA nathI AvatI. e to saMkucita ane ekapakSIya aMdhaSTimAMthI udbhave che. koI paNa saMpradAyanI dhUMsarI na ja svIkAravI athavA svIkAryA pachI teA mohamAM aMdha thaI javuM e baMne paraspara virodhI cheDAo che ane tethI te ekAMtarUpa che. e be cheDAonI vacce thaIne nIkaLato prAmANika madhyama mArga dRSTiudAratAno che. kAraNa emAM saMpradAyano svIkAra chatAM mithyA asmitAnuM tattva nathI. koI paNa jAtanA saMpradAyane na mAnavo emAM manuSyanI vizeSatArUpa vicArazaktinI avagaNanA che, ane saMpradAya svIkArIne temAM aMdhapaNe baddha thaI javuM e samabhAvano ghAta che; jyAre dRSTiudAratAmAM vicAra ane samabhAva baMne tattvo sacavAya che. je rAgamAM dveSanuM bIja samAtuM hoya te rAga pachI te game tevA uttamottama gaNAtA viSayamAM e kema na hoya chatAM vyArmoharUpa hoI tyAjya che. ajJAna e jema manuSyane satyathI dUra rAkhe che tema evo vyAmoha paNa tene satyanI najIka jatAM aTakAve che. STi-udAratAmAM satyanI samIpa laI javAno guNa che. be dAkhalAthI A vastu vadhAre spaSTa karIe. cikitsAnI elopethika ke bIjI koI paddhati svIkArya pachI temAM eTalA badhA baMdhAI javuM ke game te vyakti mATe ane game tevA dezakALamAM ane game tevI paristhitimAM te ja paddhatinI upayogitA svIkAravI, ane bIjI tamAma paddhatio vize kAM to dveSavRtti ane kAM to dveSamUlaka udAsInatA dAkhavavI e saMpradAyavyAmoha. tethI UlaTuM koI paNa eka paddhatino savizeSa Azraya lIdhA pachI paNa itara paddhationA vAstavika aMzo te te paddhatinI dRSTie mAnya rAkhavA e dRSTiudAratA. cazmAMnI madadathI jonAra ema kahe ke cazmAM sivAya mAtra AMkhathI vastunuM yathArthajJAna saMbhave ja nahi, to e diSTarAga; e cazmAMnI madadathI jonAra bIjo ema kahe ke cazmAM vinA paNa anya keTalAye jaNa vastunuM yathArtha jJAna karI zake che, to e dRSTiudAratA. kAraNamImAMsA : dharmane vikRta karanAra matAMdhatA manuSyabuddhimAM dAkhala thAya che tenuM zuM kAraNa ? eno vicAra karatAM jaNAze ke jema bAlamanuSya potAnI AjubAjunA vAtAvaraNamAMthI zraddhA ane saMyamarUpa dharmatattvane meLave che, tema ja te kuTuMba, samAja, dharmasthAna ane paMDitasaMsthAnA saMkucita vAtAvaraNamAMthI matAMdhatA meLave ane keLave che. bAlyakALathI dhIre dhIre jANye ajANye saMcita thayelA matAMdhatAnA saMskAronuM saMzodhana jo uMmara ane buddhinI Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dArzanika ciMtana vRddhi thayA pachI paNa vivekazaktithI karavAmAM na Ave to game teTalI uMmara thayA pachI ane game teTaluM pustakIya zikSaNa meLavyA chatAMya mANasa ema mAnato thaI jAya che ke mAro dharma e ja sAco ane sarvazreSTha; itara dharmo kAM to khoTA ane kAM to UtaratA. mArA upAsya devo ane tenI mUrtio e ja Adarza ane bIjAnA kAM to dUSita ke taddana sAdhAraNa. mane prApta thayeluM tattvajJAna ane dhArmika sAhitya e ja pUrNa tathA prathama paMktinuM ane bIjAonuM temAMthI coreluM agara udhAra lIdheluM. amArA dharmaguruo ane ' ' vidvAno e ja kharA tyAgI tema ja pramANabhUta, ane bIjAone dharmaguruo DhoMgI ke zithila ane vidvAno apramANabhUta. AvI matAMdhatA baMdhAI javAthI dharmanuM zuddha ane udAra baLa azuddha tathA sAMkaDe raste vahevA lAge che ane temAM ghaNI vAra dunyavI svArtha na hoya to paNa te dharmajhanUnanuM rUpa le che. e rUpathI manuSyanI kartavya-akartavya viSayanI buddhi laMgaDI thaI jAya che. A sthiti AvavAnuM kAraNa mAtra vaMzaparaMparA ane anya saMsargathI prApta thatA saMskAronuM vivekabuddhithI saMzodhana na karavuM ane te rIte cittanI azuddhine vadhatI javA devI e ja che. purAvAonI maryAdA ane uddezanuM spaSTIkaraNa : A sthaLe je purAvAo ApavA dhAryA che tenuM kSetra maryAdita che. mAtra Arya sAhitya ane tenA paNa amuka ja bhAgamAMthI purAvAo ApavA dhAryA che. paNa A viSayamAM vadhAre zodha karavA icchanAra dhAre to koI paNa prajAnA koI paNa vakhatanA sAhityamAMthI tenA purAvAo meLavI zake. A prayAsa te dizAnuM sUcana karavA pUrato sthAlIpulAka nyAya jevo che. vaidika, jaina ane bauddha e traNa saMpradAyanA sAhityamAMthI sAMpradAyikatAnA namUnAo ApavAmAM Ave che. A namUnAo ghaNe sthaLe to evA che ke te je saMpradAyanA sAhityamAMthI levAmAM AvyA hoya, te saMpradAyanA zraddhALuone zaramAve agara glAni Ape tevA che. tema ja te nUmanAo je virodhI saMpradAyanI TIkA karatA hoya che te saMpradAyanA abhimAnIone Aveza utpanna kare tevA paNa che. chatAM evA namUnAo A lekhamAM rajU karavAno uddeza e nathI ke tethI koIne AghAta pahoMce agara koI paNa saMpradAyanI leza paNa avamAnanA thAya. ahIM kevaLa aitihAsika dRSTithI ja nirUpaNa karyuM che ane abhyAsIone te daSTithI ja vicAravA vinaMtI che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 5 purAvAonA prakAro : matAMdhatAnA purAvAonA namUnAo be prakAranA maLe che : (1) zAstromAMthI ane (2) vyAvahArika jIvanamAMthI. zAstro e jIvananuM pratibiMba che; je bhAvanA, je vicAra, ke je vartana jIvanamAM na hoya te zAstramAM kyAMthI Ave ? je zAstramAM hoya te bhAvI peDhInA jIvanamAM Utare che. janatAnA sAMpradAyika jIvanamAM dAkhala thaI jonArane kAne avicArI asahiSNutAno dhvani paDaze. kAzI, bihAra, ane mithilAnA brAhmaNone jaina saMpradAya vize te ema kahetA sAMbhaLaze ke jaino nAstika che, kAraNa teo vedamAM mAnatA nathI, brAhmaNone dharmaguru lekhatA nathI, UlaTuM brAhmaNone apamAnita karavA ke duHkha devA jaino potAthI banatuM kare che. brAhmaNane potAne ghera notarI mAMkaDothI khadabadatA khATalAmAM tene suvADI tenA lohIthI mAMkaDone tRpta karI dayAvRttinuM pAlana karavuM e jainonuM kAma che. jainatvAbhimAnI gRhastha ke bhikSune brAhmaNadharma vize ema kahetA jarUra sAMbhaLazo ke teo mithyAtvI che. jJAna game teTaluM hoya to paNa teo tattva pAmyA ja nathI. teo dveSI ane svArthI che. bauddha upAsaka ke bhikSu pAse jAo to tevI ja kaTuka vAto bIjA dharma vize tame jarUra sAMbhaLo. A ja kAraNathI aMdara aMdaranA kAyamI virodhanA arthamAM saMskRta vaiyAkaraNoe anya udAharaNonI sAthe brAhmaNa zramaNa e udAharaNa paNa ApeluM che. A uparAMta - 1. virodha be prakArano che : jAti virodha ane naimittika virodha, jAti virodhane janmavaira ane bIjA virodhane kAraNika vaira kahevAmAM Ave che. sarpa ane noLiyA vaccenuM, " uMdara ane bilADI vaccenuM vaira janma vaira che. devo ane asuro vaccenuM paurANika yuddha kAraNika vaira che. kAraNa ke te ekalA pote amRta ke svargAdi meLavI levuM ane bIjo meLavavA na pAme evA lobhamAMthI janmeluM che. A be prakAranA virodhamAM brAhmaNo ane zramaNono virodha prathama prakAramAM viyAkaraNoe gaNelo che; eTale te virodha jAti-zatrutA rUpa che. brAhmaNo eTale sAmAnya rIte vedapratiSThApaka varga ane zramaNo eTale vedamAM na mAnanAra ke vedavirodhI varga. A banne varga vacceno virodha kAraNika jaNAya che chatAM te virodhane vaiyAkaraNoe jAtivirodha kahyo che emAM khAsa rahasya samAyeluM che. jema bilADI uMdarane jue ke teno pitto UchaLe athavA jema nakula sarpane jue ke teno kAbU jAya tema brAhmaNo ane zramaNo ekabIjAne joI krodhAviSTa thaI jAya che evo abhiprAya vaiyAkaraNonA jAtivirodha kathanamAM rahelo che. - kharI rIte brAhmaNo ane zramaNo ekabIjAnI sAthe paDozamAM rahe che; aneka kAryomAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 * dArzanika ciMtana eka ja vaidika saMpradAyanA be vaiSNava ane zaiva paMtho vacceno eTale sudhI virodha najare paDaze ke, "ziva'nuM nAma na levAya te mATe vaiSNava darajIne sAthe joDAya che ane ghaNI vAra to vidyAmAM guruziSyano saMbaMdha paNa dharAve che. AvI sthitimAM teone sarpa nakula jevA janmazatru kahevA e khAsa artha sUcaka che? ane te e ke eka vAra dhArmika matabheda nimitte Ubho thayela virodha e bannemAM eTale sudhI tIvra thaI gayo ke eka varga bIjA vargane joI hRdayamAM svAbhAvika rIte ja ciDAI jAya. jene Aje prAcIna prakRtinA brAhmaNo ane zramaNono kAMIka paricaya haze te A hakIkatane jarApaNa nirmULa nahIM kahe. aneka vyavahAromAM sAthe joDAvA chatAM paNa dharmAbhimAnI banne vargo prasaMga AvatAM ekabIjA vize kAMIka lasatuM bolavAnA ja. A UMDA dhArmika matAMdhatAnA virodhane kAraNika virodha karatAM vadhAre tIvra jaNAvavA khAtara vaiyAkaraNoe jAtivirodhanI kakSAmAM mUkelo che. jo ke te vastutaH jAtivirodha to nathI ja. zramaNomAM vedavirodhI badhAe Ave che. bauddha, AjIvaka, jaina e badhA zramaNapakSIya che. eone brAhmaNagraMthomAM nAstika zabdathI paNa oLakhAvyA che. nAstiko vedanindakaH / manusmR0 a0 2 zlo0 11 A be varganA virodhanA itihAsanuM mULa jo ke bahu jUnuM che ane te banne varganA prAcIna sAhityamAM dekhAya che, chatAM vyAkaraNazAstramAM A virodhanuM udAharaNa sauthI pahelAM jineMdrabuddhinA nyAsamAM atyAre jovAmAM AvyuM che. jineMdrabuddhi e bauddha vidvAna che. teno vyAsa kAzikA upara che. kAzikA e.vAmana ane jayAditya ubhayanI banAvelI pANinIya sUtro uparanI bRhaddhatti che. jiteMdrabuddhino samaya IsvI. 8 mo saiko manAya che. tyArabAda kaiyaTanA mahAbhASya uparanA vivaraNamAM e udAharaNa maLe che. kaiyaTano samaya 11mo saiko manAya che. juo sIsTamsa oNpha saMskRta grAmara esa. ke. balvalkara pariziSTa 3. tyArabAda AcArya hemacaMdranA svopajJa zabdAnuzAsanamAM e udAharaNa maLe che. mahAbhASya cAMdra ke kAzikA jevA prAcIna vyAkaraNa graMthomAM e udAharaNa nathI. paNa sAtamA saikA pachInA vyAkaraNa graMthomAM e udAharaNa che. e bInA paNa khAsa dhyAna kheMce tevI che. A samaye paurANika samaya ane paurANika samaya eTale saMpradAyonA virodhano samaya. tethI ja te virodhanA asaranI noMdha vaiiyAkaraNo paNa lIdhA vinA rahetA nathI. brAhmaNanItim evuM udAharaNa che. tenI ekAda dakSiNanI pratimAM zramaLa trAhimAM evo paNa pATha che. juo pR. 447 jineMdrabuddhinA nyAsamAM. yaTa zramaNavrAkSai ane hemacaMdra brAhmaNatramAM udAharaNa Ape che. juo anukrame mahAbhASya pravIta 2-4-9 pR. 781 kalakattA AvRtti sai0 3-141. zAkaTAyananI amoghavRtti A TippaNa lakhatI vakhate hastagata nathI; paNa emAM e udAharaNa hovAno vadhAre saMbhava che kAraNa tenI racanA paNa paurANika virodhanA yugamAM ja thayelI che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 97 kapaDuM zIva' ema paNa nahi kahe. A rIte bhinna bhinna saMpradAyanA loko eka ja deza ane eka ja kALamAM sAthe rahetA tathA aneka hitAhitanA praznamAM samAna bhAgIdAra hovA chatAM teonA jIvanamAM sAMpradAyika kaTukatA ane virodhanI lAgaNI puSkaLa rahelI jaNAze. have sAMpradAyikatAnA vizeSa purAvAo tapAsIe. pahelAM vaidika sAhitya laIe. vikramanA pUrvavartI vaidika sAhityamAM sAMpradAyikatA nathI ja ema to na ja kahI zakAya; paNa te tyAra pachInA sAhityamAM dekhAya che tevI ugra ane spaSTa nathI. vikramanA samaya daramiyAnanuM ke tyArabAdanuM purANa sAhitya e ApaNane matAMdhatAnA ugra vizvanA prathama namUnArUpe jovA maLe che. A purANono prabhAva sAdhAraNa janatA upara aparimita hovAthI temAM dAkhala thayelI matAMdhatA vizALa janatAnA hRdayapaTa upara phelAyelI che. eka vAra janatAnA hRdayanA UMDA bhAgamAM dAkhala thayela matAMdhatAnuM viSa pachI dhIre dhIre bhAvI peDhIonA vArasAmAM evI rIte UtaratuM gayuM ke tenuM pariNAma sAhityanI bIjI zAkhAomAM paNa jaNAya che. nATaka ane caMpU ke alaMkAranA rasika, parihAsa priya (mazkarA) ane vilAsI lekhako e vizenI asarathI mukta na rahI zake e kadAca samajI zakAya tevI bAbata che; paNa tattvajJAna ane mokSapathanA pratinidhi hovAno vizvAsa dharAvanAra mahAna AcAryo ane vidvAno sudhdhAM - e viSanA ugra pariNAmathI mukta nathI rahI zakyA, e Arya tattvajJAnanA zreSThapaNAnuM abhimAna rAkhanArane Aje to kAMIka zaramAve che ja. - prastuta namUnAo mATe ahIM traNa jAtanuM vaidika sAhitya pasaMda karavAmAM Ave che : (1) purANa, (2) nATaka, ane (3) darzanazAstra. A traNe prakAranA namUnAo anukrame joI tyArabAda jaina, ane bauddha sAhityamAMthI tevA namUnAo jovAno yatna karIzuM . * etadezIya ane videzIya badhA vidvAno pracalita purANo pahelAM paNa 1. purANo vize savistara lakhavAnuM A sthAna nathI, paNa tenI vyavasthita mAhitI meLavavA icchanAre marAThImAM vaidya caMbaka gurunAtha kALenuM purANa nirIkSaNa jovuM, tathA kaeNbrIja hisTarI opha InDiyAmAM pro. I. je repsanano purANo vizeno nibaMdha. vinseTa smithanuM arlI hisTarI oNpha inDiyAmAM purANono samaya e nAmanuM pariziSTa jovuM, ane purANonA khAsa abhyAsI eNpha, i. pArjiTara ema. e. kRta dha purANa TekasTa oNpha dha sTaDijha. oNpha dha kali eja tathA enzanTa inDiana hisTorikala TreDizana e pustako jovAM. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 * dArzanika ciMtana purANa sAhitya hovAnuM svIkAre che. e prAcInapurANa sAhityamAM matAMdhatA haze ke nahi te Aje nizcayapUrvaka kahI na zakAya. chatAM pracalita purANonA matAMdhatAviSayaka namUnA uparathI prAcIna purANasAhityamAM paNa tevuM kAMIka hovAnuM sahaja anumAna thaI Ave che. astu. zAstra ke lokamAM priya thaI paDelo evo koI viSaya bhAgye ja haze ke jenuM purANomAM varNana na hoya. dharma hoya ke tattvajJAna, AcAra hoya ke nIti, saMgIta hoya ke citra, bhUgoLa hoya ke khagoLa, game te lyo; tenuM kAMIka ne kAMIka varNana purANomAM maLe ja. tethI purANasAhitya e vahetI nadInI peThe tIrthasthAnanI jema sarvagrAhya thaI paDela che. lokahRdayanA jaLanA sArA ane narasA e baMne bhAgo purANa sAhityanI vahetI nadImAM dAkhala thayA che; ane e dAkhala thayelA bhAgo pAchA pharI lokahRdayamAM pravezatA ja jAya che. upapurANo aneka che, paNa mukhya purANo aDhAra kahevAya che. tenI racanAno samaya sarvAze nizcita nathI, paNa sAmAnya rIte enI racanA vikrama saMvat pachInI manAya che. purANonA paurvAparya vize paNa aneka mato che. chatAM viSNupurANa prAyaH prAcIna gaNAya che. cha purANomAM viSNu, chamAM ziva, ane chamAM brahmAnI pradhAnatA che. saMpradAya game te hoya paNa e badhAM purANo vaidika che. ane tethI veda, smRti, yajJa, varNAzramadharma, brAhmaNa, deva, zrAddha, Adine sarvIze mAnanArA hoI tenI pratiSThA sthApe che. A kAraNathI keTalAMka purANomAM prasaMge prasaMge vaidiketara saMpradAyo vize khUba virodha najare paDe che. ghaNI jagoe to e virodhamAM asahiSNutAnuM ja tattva mukhya sthAna bhogave che. vaidiketara saMpradAyomAM mukhyapaNe jaina, bauddha, ane kvacit cArvAka saMpradAyanI sAme ja purANakAroe lakhyuM che. paNa matAMdhatA, asahiSNutA ke dveSa e eka evI cepI vastu che ke eka vAra jIvanamAM dAkhala thayA pachI teno upayoga kyAM karavo ke na karavo e viveka ja rahI nathI zakto. A kAraNathI zuM vaidika, zuM jaina, ke zuM bauddha koI paNa saMpradAyanA sAhityamAM jema Itara saMpradAya pratye asahiSNutA najare paDe che tema temAMnA koI eka ja saMpradAyanA peTAbhedo vacce paNa puSkaLa asahiSNutA najare paDe che. tethI ja ApaNe vaiSNava saMpradAyanI pradhAnatAvALAM purANomAM zaiva Adi saMpradAyo pratye ane zaivasaMpradAyanI pradhAnatAvALAM purANomAM vaiSNava Adi anya saMpradAyo pratye asahiSNutA joIe chIe. ziva purANamAM viSNunuM pada ziva karatAM halakuM siddha karavAno prayatna che, to padmapurANamAM zaiva saMpradAyanI laghutA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 99 batAvavAno prayatna che. je thoDAka namUnAo AgaLa ApavAmAM Ave che te uparathI peTAbheda pratyenI ane itara saMpradAya pratyenI ema baMne prakAranI asahiSNutA lakSyamAM AvI zakaze. koI paNa eka ke aneka virodhI saMpradAya vize lakhavAnI agara tenuM gaurava ghaTADavAnI purANakAronI paddhita mukhyapaNe eka ja phaLadrupa kalpanAne AbhArI che. te kalpanA e che ke koI be pakSa laDhe, temAMthI eka hAre. hAranAra pakSa viSNuAdi pAse madada meLavavA jAya; eTale viSNuAdi devo jItanAra pakSane nirbaLa banAvavA tenA mULa vidika) dharmathI bhraSTa karI avaidika dharma svIkArAvavA mATe pragaTAve. chevaTe jItanAra pakSane avaidika dharma dvAra nirbaLa banAvI laDAImAM bIjA pakSane vijaya apAve. ane e rIte avaidika dharmo prathama vijayI paNa pachI parAjita pakSanI nirbaLatAnA sAdhanarUpe astitvamAM Ave. A kalpanAno utpAdaka game te hoya paNa teno upayoga purANomAM jude jude rUpe thayelo che. prasaMga badalI, vaktA, zrotA ane pAtranA nAmamAM parivartana karI ghaNe bhAge e eka ja kalpanAno upayoga jaina, bauddha Adi avaidika dharmonI utpattinI bAbatamAM purANakAroe karela che. 1. pahelAM viSNupurANa laIe. temAM maitreya ane parAzara vacceno saMvAda maLe che. e saMvAdamAM jaina ane bauddha dharmanI utpatti jaNAvavAmAM AvI che. maitreya parAzarane pUche che ke nagna eTale zuM? eno uttara ApatAM parAzare devAsura yuddhano prasaMga laI nagnanI vyAkhyA ApI che. teNe kahyuM che ke jayAre devo hAryA ane asuro jaya pAmyA tyAre viSNue asurone nabaLA pADavA teonuM vedadharmarUpa kavaca chInavI levA eka mAyAmoha utpanna karI tenI mAraphata jaina ane bauddha Adi vedabAhya dharmo asuromAM dAkhala karAvyA. e vedabhraSTa thayelA asuro ja nagna. pArAzare e nagnanA sparzamAtramAM sakhata doSa batAvI AgaLa jatAM tenI sAthe vAtacIta karavAmAM paNa keTalo mahAna doSa lAge che te jaNAvavA eka zatadhanu rAjA ane zaikhyA rANInI purAtana AkhyAyikA ApI che. 2. matsyapurANamAM rajirAjanI eka vAta che. temAM paNa devAsura yuddhano prasaMga Ave che. e prasaMgamAM rajinI sevAthI prasanna thaI Indra pote teno - kRtrima putra bane che. ane tenA rAjayano vAraso meLave che. rajinA sAcA so putro Indrane harAvI tenuM sarvasva chInavI le che. eTale indranI prArthanAthI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 0 dArzanika ciMtana bRhaspati pelA so rAjaputrone nabaLA pADavA teomAM jaina dharma dAkhala kare che ane teone mULa vedadharmathI bhraSTa karI nAkhe che. eTale indra e rajiputrone haNI potAnuM svatva pAchuM meLave che. 3. agnipurANamAM e ja devAsura yuddhano prasaMga laI kahevAmAM Ave che ke jItelA asurone adhArmika ane nirbaLa banAvA Izvare buddhAvatAra laI teone bauddha banAvyA, ane pachI Arhata avatAra laI e asurone jaina banAvyA. e rIte vedabAhya pAkhaMDadharmo astitvamAM AvyA. 4. vAyupurANamAM bRhaspati ane zaMyuno saMvAda che. bRhaspati kahe che ke nagnanI najare paDelI zrAddhanI koI vastu pUrvajone nathI pahoMcatI. e sAMbhaLI zaMyu nagnano artha pUche che. uttaramAM bRhaspati kahe che ke vedatrayI choDanAra te nagna. AgaLa vadhI te devAsura yuddhanI kathAno ullekha karI te yuddhamAM hArela asuro dvArA cAre varNonI pAkhaMDasuSTi thayAnuM jaNAve che. 5. zivapurANamAM jainadharmanI utpattinuM varNana ApatAM prasaMge viSNunA ja mukhathI potAnA ane brahmAnA karatAM zivanuM mahattva sthApita karavAmAM AvyuM che. ane vedadharmathI baLavAna banelA tripuravAsIone adharmaprApti dvArA nirbaLa banAvavA viSNu dvArA ja eka jaina dharmano upadezaka puruSa sarjAvavAmAM Avyo che ane e puruSa mAraphata aneka, pAkhaMDo phelAvavAnuM kahevAmAM AvyuM che. chevaTe e pAkhaMDa dharmanA svIkArathI ane vedadharmanA tyAgathI nabaLA paDelA daityonA nivAsasthAna tripurano zivane hAthe dAha karAvAmAM Avyo che ane viSNune e kArya sAdhavAnI khaTapaTa badala kRtakRtya rUpe varNavavAmAM AvyA che. 6. padmapurANamAMthI ahIM cAra prasaMgo levAmAM AvyA che. pahelo prasaMga venano, bIjo daityo ane banAvaTI zukra vaccenA saMvAdano, trIjo brahmA, viSNu ane mahezvara e traNamAM moTA deva koNa e vizenA RSionA vivAdano, ane cotho prasaMga ziva ane pArvatInA gupta vArtAlApano. pahelA prasaMgamAM mAtra jainopadezaka pAsethI jaina dharmanuM svarUpa jANI vene vaidika dharmano tyAga karyAnuM varNana che. bIjA prasaMgamAM indrane svargamAM nirbhayatApUrvaka rahevA mATe daityone mRtyulokamAM rAkhI mUkavAnI khaTapaTanI kathA che. e mATe teone jaina dharmI banAvI icchApUrvaka teo pAse mRtyulokano nivAsa svIkArAvavAmAM Avyo che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 101 trIjA prasaMgamAM brahmA ane sudranuM svarUpa gahita kema thayuM tema ja viSNunuM svarUpa pUjaya kema banyuM e batAvavA mATenI eka bIbhatsa kathA che. jaina ane bauddha dharmanI utpatti tathA pracAra vize je yukti aneka purANomAM vAraMvAra vividha rUpe kAmamAM lIdhI che te ja yuktino Azraya cothA prasaMgamAM karelo che. eTale vaiSNavadharmathI baLavAna banelA daityone nirbaLa banAvavA viSNunA AdezathI rudra zaiva dharmanuM pAkhaMDa calAvyAnuM ane aneka tAmasa purANo, smRtio ane darzano racyAnuM temA varNana che. padmapurANamAM chellA be prasaMgomAM viSNu sivAyanA brahmA, rudra Adi devonuM nikRSTapaNuM tathA vaiSNava upAsanA sivAyanA bIjA vaidika saMpradAyonuM pAkhaMDIpaNuM spaSTa rIte batAvavAmAM AvyuM che. tema ja vaiSNava na hoya tevA brAhmaNa sudhdhAM sAthe saMbhASaNa ke darzana karavAnI spaSTa manAI karavAmAM AvI che. . 7. skaMdapurANamAM moDha, trivedI ane caturvedIno itihAsa ApavAnA prasaMgamAM kAnyakujanA narapati Ama tathA moDherAnA svAmI kumArapALa vacce saMbaMdha joDelA che ane e be rAjAone jaina dharmanA pakSapAtI ane brAhmaNa dharmanA dveSI rUpe cItaryA che. e citraNane baMdhabesatuM karavA mATe pUrvApara viruddha aneka kalpita ghaTanAo AlekhI che. 8. bhAgavatamAM koMka, beMka ane kuTaka dezanA rAjA ane pAkhaMDa dharma svIkAravAnI ane kaliyugamAM aghora kRtya karavAnI bhaviSyavANI che. - 9. kUrmapurANamAM bauddha, jaina, pAMcarAtra', pAzupata, Adi aneka saMpradAyo pAkhaMDI hovAnuM tathA tene pANI suddhAM paNa na ApavAnuM kaThora vidhAna che. ( purANanA namUnAonI TUMkAmAM TUMkI rUparekhA jANI lIdhA pachI te namUnAone. vizeSa spaSTa jANavA khAtara purANanAM te dareka sthaLano bhAvAtmaka sAra nIce ApavAmAM Ave che. 1. bhAgavata saMpradAya ke bhaktimArganuM prAcIna eka nAma pAMcarAtra paNa che. pAzupata e zaiva saMpradAyanuM eka prAcIna nAma che. pAMcarAtra tathA pAzupata vize vadhAre mAhitI meLavavA IcchanAre durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI likhita vaiSNava dharmano saMkSipta itihAsa tathA zaivadharmano saMkSipta itihAsa tema ja narmadAzaMkara devazaMkara mahetAkRta - hiMda tattvajJAnano itihAsa bhAga rajo jovo. 2. juo pariziSTa 1. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 * dArzanika ciMtana nATaka sAhityanI racanA be prakAranI che. eka racanAmAM racanArano potAnA saMpradAya karatAM bIjA virodhI saMpradAyo pratye matAMdhatApUrvaka AkSepa karavAno mukhya hetu che ane bIjI racanAmAM tevo hetu mukhya nathI. paNa koI paNa saMpradAyanI rUDhigata atizayatAne laI te nimite hAsyarasa niSpanna karavAno athavA koI paNa saMpradAyanA dharmagurune amuka pAtrarUpe AlekhI kAMIka nATakIya vastu siddha karavAno mukhya prayatna che. pahelI racanAnuM udAharaNa prabodhacaMdrodaya che. bIjI racanAnAM udAharaNo caturmANI, mRcchakaTika, mudrArAkSasa, mattavilAsaprahasana ' laTakamelaka Adi nATako ane prahasano che. prabodhacaMdrodayano racayitA vaiSNava hoI teNe vaiSNava sivAyanA badhA dharmone kAM to tAmasa ane kAM to rAjasa citrita karavAno ane vaiSNava siddhAMtane sAttvika tathA sarvotkRSTa batAvavAno prayatna karyo che. e prayatnamAM teNe jaina, bauddha, pAzupata, Adi saMpradAyone banI zake teTalA bIbhatsa rIte varNavavAno prayAsa karyo che. teno A hetu samajavA kharI rIte AkhuM prabodhacaMdrodaya nATaka vAMcavuM joIe, paNa A sthaLe mAtra matAMdhatAno muddo samajavAmAM upayogI thaI paDe te khAtara trIjA aMkanA amuka bhAgano anuvAda ApavAmAM Ave che. eTalo paNa anuvAda vAMcavAthI prabodhacaMdrodayanA racayitAno sAMpradAyika abhiniveza spaSTa dhyAnamAM AvI zake tema che. vaidika darzana sAhityamAMthI matAMdhatAnA namUnA jaNAvavA ahIM mAtra traNa graMthomAMthI utArA levAmAM AvyA che. pahelo graMtha tatravArtika, bIjo zAMkarabhASya ane trIjo sAMkhyatattvakaumudI. ta--vArtika e jaiminIya sUtra uparanA zAbarabhASyanI prasiddha vidvAna kumArikRta TIkAno eka bhAga che, zAMkarabhASya e advaita vedAntanA pratibhAsaMpanna sUtradhAra Adi zaMkarAcAryanI bAdarAyaNa sUtro uparanI vyAkhyA che ane sAMkhyatattvakaumudI e IzvarakRSNakRta 1. Azare caudamA saikAmAM thaI gayela zrIzaMgabhUpAlakRta rasAevasudhAkaranuM prahasanaviSayaka prakaraNa vAMcavuM joIe. emAM prahasanonA prakAro ane lakSaNo varNavatAM je udAharaNo pasaMda karI mUkavAmAM AvyAM che, te jovAthI bIjA prakAranI racanAno upara batAvela hetu spaSTa dhyAnamAM AvI zakaze. te mATe juo racArNavasudhAkara pU. ra00thI AgaLa. 2. juo pariziSTa 2. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 103 sAMkhyakArikA uparanI vAcaspatimizrakRta vyAkhyA che. kumArile vaidika karmakASThanA virodhI koI paNa saMpradAya (pachI te vedano virodhI hoya ke avirodhI) pratye ugra roSa dAkhavI te saMpradAyonI yajJIya hiMsA na svIkAravAne kAraNe ja aprAmANikatA batAvavAnI ceSTA karI che; ane bauddha dharmanA pravartaka gautamanA viSayamAM to eTale sudhI kahyuM che ke teNe kSatriya chatAM upadeza karavAnuM ane bhikSA mAgavAnuM brAhmaNakRtya svIkAryuM eTale evA svadharma tyAgInA sAcApaNA vize vizvAsa ja kevI rIte rAkhI zakAya? zaMkarAcArya paNa kumArikanI peThe gautamabuddha upara eka Aropa mUke che. te Aropa prajA dveSano. teo kahe che ke saghaLI prajA ADe raste dorAya evo buddhano potAnA dharma vize durvetu hato. judAM judAM bAra darzano upara TIkA 'lakhavAnI khyAti meLavanAra dArzanika vicAra ane bhASAmAM asAdhAraNa kAbU dharAvanAra vAcaspatimizra veda sivAyanA badhA ja Agamone mithyA Agamo, kahe che e te mATe dalIlo ApatAM eka evI dalIla Ape che ke pleccha vagere koI koIe ja ane pazu jevA halakaTa puruSoe ja vedabhina Agamo svIkAryA che mATe te mithyA Agama che'. upara je trividha vaidika sAhityamAMnA matAMdhatA viSayaka namUnAo TUMka paricaya Apyo che tene savizeSa ane spaSTa samajavA mATe dareka sthaLanA te te bhAgono bhAvAtmaka TUMka sAra ke anuvAda nIce ApavAmAM Ave che. lekhanA prAMtabhAgamAM A utArAonI samAlocanAnuM kartavya bAkI rAkhI hamaNAM to vAcakonuM dhyAna e dareka purAvAone kALajIpUrvaka vAMcI tenA aucitya-anaucitya vize svayaMvicAra karavA tarapha kheMcuM chuM. (purANaviSayaka) pariziSTa-1 . viSNupurANa - nagna kone kahevAya evA maitreyanA praznano uttara ApatAM parAzara tene kahe che ke je vedamAM nathI mAnato, te nagna. nagnanA svarUpa vize vadhAre khulAso karavA parAzara pote sAMbhaLavI eka vAta maitreyane kahI saMbhaLAve che. te A pramANe : pahelAM deva ane asuronuM yuddha thayeluM. temAM vaidika karyarata asuroe devone harAvyA. hArelA devoe viSNu pAse jaI temanI stuti karI. viSNue prasanna thaI potAnA zarIramAMthI eka mAyAmoha puruSa 1. juo pariziSTa 3. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 * dArzanika ciMtana utpanna karI devone sahAyatArthe soMpyo. mAyAmoha devo sAthe asuronA tapasyAsthAna narmadAtaTa upara Avyo. tyAM teNe mAthuM muMDAvI, nagnarUpa dhAraNa karI hAthamAM mayUrapiccha rAkhI tapasyA karatA asurone A pramANe upadeza karavA mAMDyo. teNe asurone saMbodhI kahyuM, jo tame pAralaukika phalanI icchAthI tapa karatA ho to huM kahuM te ja mArga yogya che. ane tame ja tenA adhikArI cho.' ema kahI teone vedamArgathI bhraSTa karyA, ane saMzayAtmaka syAdvAdano upadeza Apyo. mAyAmohe upadezela navA dharmane pAmavA ahI (yogya) hovAthI e svadharmabhraSTa asuro Ahata kahevAyA. ekathI bIjA ane bIjAthI trIjA ema anukrame aneka asuro svadharma tajI navA AIta matamAM AvyA. tyArabAda mAyAmohe lAla kapaDAM paherI AMkhamAM aMjana AMjI bIjA asurone madhura upadeza Apyo. teNe kahyuM "mahAnubhAvo ! tame yAjJika pazuhiMsA choDo. tethI svarga maLavAnuM nathI, AkhuM jagata vijJAnamaya che ane du:khanA pravAhamAM taNAya che'. A upadezathI anukrame aneka daityo svadharma tyajI navA mArga upara AvyA. tyArabAda mAyAmohe navA navA svAMga paherI aneka jAtanA upadezothI bIjA paNa dAnavone vedavimukha karyA. vedabhraSTa thayela e asuroe veda, deva, yajJa ane brAhmaNonI niMdA karavI zarU karI, teo kahevA lAgyA ke yajJathI svarga maLe nahi, jemAM hiMsA thAya te karma dharma na hoI zake. agnimAM ghI homavAthI svarga maLe e kathana bALaka jevuM che. aneka yajJo karI indrapada meLavyA bAda jo samidha kASTha vagere khAvAnA hoya to pazu thaI lIlochama ghAsacAro caravo e ja vadhAre zreSTha che, jo yajJamAM homAyela pazuo svargamAM jatA hoya to svarga pamADavA mAbApane zA mATe na homavAM ? zrAddhanA viSayamAM jo ekane (brAhmaNane) jamADavAthI bIjA(pitaro)ne tRpti thatI hoya to paradezamAM jatI vakhate bhAtuM sAthe levAnI zI jarUra? eka jaNa ghera beTho jame ane te pravAsI(musApharIe janAra)ne pahoMcI jAya.' AvI AvI niMdAthI jayAre badhA asuro kupathagAmI thayA, tyAre teone svadharmabhraSTa joI devoe taiyArIpUrvaka pharI yuddha karyuM. e yuddhamAM pUrvanA vedadharmarUpa kavaca vinAnA te asuro nAza pAmyA. parAzara RSi maitreyane kahe che ke tyArathI mAyAmohanA e upadezane mAnanAra nagna kahevAya che. ane evA pAkhaMDIno sparza thAya to kapaDAM sahita snAna karavuM. veda, yajJa, deva, RSi ane brAhmaNano Adara na karanAra pAkhaMDIo sAthe kuzaLa prazna ke vArtAlApa sudhdhAM na karavo. teono saMsarga Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 105 sarvAze tyAjya che. e nagno eTalA badhA pApI che ke jo koI zraddhAvAna zrAddha karato hoya ane te tarapha nagnonI najara paDe to te zrAddhathI pitarone tRpti thatI nathI. pAkhaMDIo sAthe mAtra saMbhASaNa karavAthI zuM aniSTa thAya che te samajAvavA parAzare maitreyane eka pote sAMbhaLeluM prAcIna AkhyAna kahyuM te A pramANe. zatadhanu rAjA ane zavyA nAme tenI dharmapatnI e baMne vedamArgarata hatAM. eka vakhata gaMgAsnAna karyA pachI te rAjAe potAnA zikSAgurunA mitra eka pAkhaMDI sAthe mAtra gurunA dAkSiNya khAtara saMbhASaNa karyuM. tene lIdhe maraNa pachI te rAjA thAnayonimAM janmyo. ane zaikhyA mauna rahelI hovAthI maraNa pachI kAzI rAjAnI putrIrUpe avatarI. te bicArI pativratA hovAthI potAnA patinI durdazA jJAnadaSTie joI kuMvArI rahI. pelo javAna, ziyALa, varU Adi aneka halakI yoniomAM bhaTakato chevaTe mora yonimAM janaka rAjAne tyAM avabhUtha snAna (yajJane aMte karAtuM tenI samAptisUcana snAna)thI pApamukta thaI janakanA putrarUpe janmyo. tyArabAda pelI kumArI kAzIrAjaputrI tene paraNI. mAtra dAkSiNya khAtara saMbhASaNa karavAthI zatadhanuM A rIte nIca yonimAM rakhaDyo ane pAkhaMDI sAthe vAta na karatAM mauna : levAthI e zaiLyA rAjaputrI thaI. vedaniMdaka pAkhaMDIono vizeSa paricaya to dUra rahyo, paNa enI sAthe saMbhASaNa thayuM hoya toye te pApa nivAravA sUryadarzana karavuM joIe. (baMgALI AvRtti. aMza 3, a. 17-18.). ' matsyapurANa sUta-somaputra budha, teno putra purUravA. purUravAnA sauMdaryathI AkarSAI urvazI tene varI. dharma, artha, kAma e traNeya purUravAne potapotAne anurUpa vara ane zApa ApyA. purUravAthI urvazIne ATha putro thayA. temAMnA jayeSTha Ayune pAMca vIra putro thayA. teomAMnA trIjA putra rajine so putro thayA. rajie nArAyaNanI ArAdhanA karI tethI teNe prasanna thaI varo ApyAM ane raji vijayI thayo. traNaso varSa sudhI devAsurano saMgrAma cAlyo. praphlAda ane zakranA e bhayAnaka yuddhamAM koInI hArajIta na thaI. tyAre devo ane asuro brahmA pAse gayA, ane koNa vijayI thaze ema prazna karyo. je pakSamAM raji hoya te jItaze ema brahmAe javAba Apyo. chevaTe devoe rajine Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dArzanika ciMtana potAnI tarapha meLavyo. rajie devonuM evuM kAma karyuM ke tethI indra prasanna thaI . pote ja teno putra banyo. pachI raji Indine rAjaya soMpI tapa mATe nIkaLI gayo. pAchaLathI pelA so rajinA putroe Indrano vaibhava, yajJabhAga ane rAjya e badhuM chInavI lIdhuM. tethI Indra duHkhI thaI vAcaspati pAse jaI rajiputro vize phariyAda karI ane sahAyatA mAMgI. bRhaspatie grahazAMti ane pauSTika karma dvArA Indrane baliSTha banAvI vedabAhya jaina dharmanA AzrayathI te raji putrone mohita karyA. bRhaspatie. badhA rajiputrone vedatrayabhraSTa karyA; eTale indra te vedabAhya ane hetuvAdI evA rajiputrone vajathI haNI nAkhyA. (masyapu AnaMdAzrama. a. 24, zlo. 28-48.) agnipurANa agni kahe che-pAThaka ane zravaNa karanArane lAbhadAyaka evo buddhAvatAra have kahIza. pahelAM devo asuronuM yuddha thayeluM. temAM devo hAryA. ' jayAre rakSaNanI icchAthI devo Izvara pAse gayA tyAre Izvara pote mAyAmoharUpI zuddhodanaputra banyo. e zuddhodanaputre daityone vedadharma choDAvI mohita karyA. vedadharma tyajela badhA daityo e ja bauddho. bauddhothI bIjA paNa vedabAhya thayA. te ja mAyAmoha zuddhodanaputranuM rUpa choDI Ahata thayo, ane bIjAone Ahata banAvyA. A rIte badhA vedavimukha pAkhaMDIo thayA, ane teoe naraka yogya kAmo karyA? (AnaMdAzra. a. 16 zlo. 1-4.). vAyupurANa bRhaspati-vyavasthita zrAddhane nagnAdi jovA na pAme, kAraNa ke teonI daSTie paDelI vastuo pitA ke pitAmahone pahoMcatI nathI. - saMyu-De kijavara ! nagnAdi eTale zuM? e mane yathArtha ane nizcita kaho. bRhaspati kahe che ke sarva bhUtonuM AcchAdana e vedatrayI. je dvijo vedatrayI tyaje che te nagna. prathama devAsuronA yuddhamAM hArelA asuroe brAhmaNa Adi cAra varNone pAkhaMDIo karyA, e pAkhaMDasRSTi brahmAe karI nathI. be zrAddhamAM bhojana karanAra, nigraMtha, zAkya, puSTine kalukti karanAra evA jeo dharmane nathI anusaratA te ja nagnAdi che. (vaDodarA dezI keLavaNI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 107 khAtA taraphathI prakAzita vAyu pu. pR. 694-695.) zivapurANa kArtikeye tArakAsurane mAryo, tyArabAda tenA putroe dAruNa tapa karyuM. e taponuSThAnathI prasanna thaI brahmAe jyAre vara mAgavA kahyuM tyAre e tArakaputroe vara mAgyuM ke traNa purono Azraya laI ame pRthvI upara vicarIe ane je eka ja bANathI e traNe purono nAza kare te ja amAro aMtaka (mRtyu) thAya. bIjA koI amane mArI zake nahi. A vara brahmAe kabUla karyuM. ne mayadAnava pAse traNa uttama puro taiyAra karAvI ApyAM. temAM e tArakaputro jaI vasyA ane puronA AzrayathI tathA varadAnathI bahu baliSTha thaI paDyA. teonAM tejathI indrAdi badhA devo jhAMkhA paDyA ane duHkhI thaI brahmA pAse gayA, ane potAnuM duHkha varNavyuM. brahmAe kahyuM ke mArAthI ja abhyadaya pAmela e tripurarAjano mArA hAthe kema nAza thAya ? tethI tame ziva pAse jAo. devo ziva pAse gayA tyAre zive paNa brahmA pramANe ja kahyuM; ane umeryuM ke e tripurapatio puNyazALI che. tethI teono nAza zakya nathI. e uttarathI duHkha pAmI devo viSNu pAse gayAM. viSNue paNa zivanA uttarane bevaDAvyo. paNa jayAre devo bahu khinna thayA tyAre viSNue pharI vicAra karyo ne chevaTe yajJone sparyA. yajJo AvyA ane viSNunI stuti karavA lAgyA. e bhagavAna viSNue IndrAdi devone kahyuM ke A upasad yajJathI paramezvara(ziva)nI arcA karo. tethI ja tripurajaya thaze. vizeSa vicArI vaLI viSNue devone kahyuM, A asuro niSpApa che, niSpApane haNI zakAya nahi, paNa kadAca teo pApI hoya to ye haNavA azakya che. kAraNa ke teo brahmAnA varathI baliSTha banelA che. phakta rudranA prabhAvathI eone haNI zakAze. brahmA, deva, daitya ke bIjA RSimunio game te hoya paNa te badhA zivanI mahera vinA eone haNI zakaze nahi. eka zaMkara ja lIlAmAtramAM e kAma karaze. e zaMkaranA eka aMza mAtranA pUjanathI brahmA brahmatva, devI devatva ane huM viSNutva pAmela chIe. te mATe e ja zivanA pUjanathI liMgArcana vidhithI ane rudrayAgathI ApaNe e tripurone jItIzuM. pachI viSNu ane devoe maLI upasad yajJathI zivanI ArAdhanA karI eTale hajAro bhUta gaNo aneka jAtanA zastrAstrothI sajja thaIne sAme AvI UbhA ane nA. e praNata bhUtagaNone harie Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 * dArzanika ciMtana (viSNue) kahyuM ke daityonA traNa purane toDI, phoDI, bALI pachI tameM AvyA tema pAchA jaI zako. viSNu zivane praNAma karI gaNo sAme joI vicAramAM paDyA ke zuM karIzuM? te daityonuM baLa toDI devakArya zI rIte sAdhIzuM? kAraNa ke dhArmikano nAza abhicAra karmathI thaI zake nahi. e tripuravAsI badhA daityo to dharmiSTha ja che, ane tapodharmanA baLathI ja avadhya banelA che. game teTaluM mahatu pApa karyuM hoya chatAM jo zivapUjana karavAmAM Ave to te pApa jatuM rahe che. zivapUjAthI moTI bhogasaMpatti maLe che. e badhA daityo liMgapUjAparAyaNa hovAthI vaibhavazALI thayelA che. te mATe huM mArI mAyAthI teonA dharmamAM viddha karIne teonA vinAza mATe tripurano dhvaMsa karIza. A pramANe vicArI bhagavAna viSNue daityonA dharmamAM vighna nAkhavA mATe nizcaya karyo. jayAM sudhI vedadharma, liMgapUjA, Rtivihita snAna, dAna Adi dharmakRtyo raheze, tyAM sudhI teono nAza thavAno ja nathI. evA nizcayathI viSNue 'devone potapotAne sthAne javAnI rajA ApI. ane pote sarva pApa vinAzakAraka evA devakArya mATeno vidhi AraMbhyo. e vidhi zo te have sAMbhaLo. sUta-mahAtejasvI mAyAvI viSNue te daityonA dharmamAM vighna nAkhavA mATe mAyAmaya eka puruSa potAnA dehamAMthI sajaryo; je mAthe muMDo, malina vastravALo kuMDIpAtrayukta thaI hAthamAM pUMjaNIne dhAraNa karato ane pagale pagale te pUMjaNIne pheravato. tema ja vastrayukta hAthane niraMtara moDhA upara rAkhato ane dharma (dharmalAbha) bolato viSNune namaskAra karI Ubho rahyo. ukta rUpavALA te mAyAmaya puruSe hAtha joDI viSNune kahyuM ke he arihanuM ! he pUjya ! pharamAvo. mAruM zuM kartavya che? e sAMbhaLI viSNue kahyuM ke he puruSa! je kArya mATe meM tane sajaryo che, te kahuM chuM. barAbara samajI le. tuM mArA zarIrathI utpanna thayelo hovAne lIdhe tAre mAruM ja kAma karavuM te yogya che. tuM mAro potAno che, tethI hamezAM pUjya banIza. he mAyAmaya puruSa ! A mAyAvI zAstro tuM le. e zAstra 16000 pramANa che. zrautasmArtaviruddha ane varNAzramavyavasthA vinAnuM che. Aja lokamAM (paralokamAM nahi) svarga ane naraka hovAno vizvAsa karAve tevuM che. tema ja vedabhraSTa ane karmavAdayukta che. A zAstra tArAthI vistAra pAmaze. ane huM tane sAmarthya ApuM chuM tethI tuM navuM paNa racI zakIza. vazya ane avazya karanArI aneka mAyAo, rodhana, arodhana (AvirbhAva tirobhAva) ISTAniSTapradarzana, anekavidha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 109 pizuna kalpanA ane bIjAM badhAM vicitra kAryo e badhuM tuM karI zakIza. viSNunuM e kathana sAMbhaLI mAyAmaya puruSe harine praNAma karI kahyuM ke je Adeza karavo hoya te pha2mAvo. tyArabAda viSNue e puruSane mAyAmaya sUtra (zAstra) upadezI te bhaNAvyuM ane kahyuM ke tAre A zAstra e tripuravAsI daityone bhaNAvavuM. vizeSamAM viSNue kahyuM, e lokomAM zrautasmArTa dharma varte che. paNa tAre A zAstra vaDe teno dhvaMsa karavo; karANa ke tethI ja te daityono vinAza zakya che. he mAyAmaya puruSa ! tuM e rIte navIna dharma dvArA tripurono nAza karI kaliyuga Ave tyAM sudhI marudezamAM jaI raheje. kali Ave ke tarata ja potAno dharma prakAzavo. mArI AjJA che ke e tAro dharma ziSya, praziSya Adi parivAra dvArA bahu vistAra pAmaze. tyArabAda te muMDIe viSNunI AjJAnuM pAlana karIne cAra ziSyo karyA ane teone te mAyAmaya zAstra bhaNAvyuM. jevI rIte muMDI tevI rIte tenA ziSyo paNa viSNune namaskAra karIne UbhA rahyA. eTale viSNue teone prasanna thaI kahyuM ke tamo dhanya cho. mArA AdezathI jevI rIte tamArA guru tevI rIte tame paNa thazo. hAthamAM pAtra, moDhe vastravALA, malina kapaDAM paheratA, apabhASI, dharmalAbha e paramatattva che ema bolatA, vastranA khaMDathI racela mArjanI dhAraNa karatA, evA e pAkhaMDadharmane Azrita thayelA cAra muMDI puruSone hAthamAM laI viSNue teonA guru mAyAmaya puruSane soMpyA ane kahyuM ke jevo tuM tevA A cAra. tame badhA mArA ja cho. pUjya, RSi, yati, AcArya, upAdhyAya evA tamArAM Adi nAmo thaze. mAruM paNa tamAre arihan e nAma levuM, ne e nAmanuM dhyAna karavuM. tyArabAda ziSyayukta e mAyAmaye tripuramAM praveza karI mAyA prakaTAvI najIkanA vanamAM ziSyasameta jaI mAyAvIone paNa moha pamADe evI mAyA pravartAvI. je je te vanamAM darzana mATe ke samAgama mATe gayA, te badhA te mAyAmaya pAse dIkSita thayA. nArada paNa viSNunI AjJAthI te muMDI pAse dIkSita thayo. ane tripuramAM praveza karI tenA svAmI daityarAjane teNe nivedana karyuM ke ahIM koI yati Avela che. ame ghaNA dharmo joyA paNa tenA jevo bIjo dharma nathI. enA sanAtana dharmane joI ame tenI dIkSA lIdhI che. tArI icchA hoya to tuM paNa tenI pAse dIkSA le. nAradanuM e kathana sAMbhaLI tripurapati vighunnAlI muMDI pAse gayo. ema dhArIne ke jenI pAse nArade dIkSA lIdhI tenI pAse ame paNa laIe. te rAjA muMDInI mAyAmAM phasAyo Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 * dArzanika ciMtana ane kahyuM ke mane dIkSA Apo. e sAMbhaLI muMDIe kahyuM, he rAjana! huM tArI pAse je mAguM chuM te kabUla kara, ane te e ke mAruM vacana tAre anyathA nA karavuM. rAjA muMDInA pAzamAM sapaDAyo ane kabUla karyuM. eTale muMDIe vidyumbhAlIne bolAvIne kahyuM ke he rAjanuM, tuM mArI pAse AvI ane A maMtra sAMbhaLa. ema kahI moDhethI vastra haThAvI potAnuM evuM tattva rAjAne saMbhaLAvyuM ke jenAthI tenA dharmano nAza thAya. muMDIe rAjAne dIkSA levA kahyuM ke tarata ja teNe ane anukrame badhA tripuravAsIoe muMDI pAse dIkSA lIdhI. ane e muninA ziSyo praziSyothI badhuM tripura vyApI gayuM. | viSNunI AjJAthI mAyAmohe strIdharmanuM ane zrAddhadharmonuM khaMDana karyuM. zivapUjA tema ja viSNunA yajJabhAgone khaMDita karyA. snAna, dAna, tIrtha Adi sarve vedadharmo teNe dUra karyA. tripuramAM alakSmI (paDatI) AvI. ane brahmAnI kRpAthI je lakSmI thaI hatI te cAlI gaI. nArade viSNunI mAyAthI daityone buddhivyAmoha pamADyo. jevo e mAyAmoha puruSa tevo ja nArada, ethI zrautasmArta dharmo nAza pAmyA eTale viSNue pAkhaMDa dharma sthApyo. daityomAM zivano tyAga thayo. liMgapUjA gaI, strIdharma nAza pAmyo, durAcAra sthira thayo. eTale viSNu potAne kRtakRtya mAnatA devone sAthe laI ziva pAse gayA, ane teonI stuti karI. devoe paNa stuti karI, ane kahyuM ke viSNunI mAyAthI daityo moha pAmyA che. te ziva! have teono nAza karo, ane amArI rakSA karo. zive kahyuM, ke meM devakArya tathA viSNunuM ane nAradanuM mahAbaLa jANI lIdhuM che. huM daityono nAza karIza. anukrame zive te tripurane bALI nAMkhyuM. emAM je daityo rudranI pUjA karatA hatA teo gaNapati thayA. chevaTe pelA muMDIo AvyA ane brahmA, viSNu Adi devone namana karI bolyA ke ame zuM karIe? uttaramAM teoe kahyuM, jAva tame kaliyuga pUro thAya tyAM sudhI marudezamAM raho. muMDIo teonA Adeza pramANe marudezamAM gayA. ane bIjA devo potapotAne sthAne cAlyA gayA. (baMgALI AvR. jJAnasaMhitA a 19-20-21-22.). - padmapurANa aMga nAme eka tapasvI zreSTha bAhmaNa hato, te yamaputrI sunIthAne paraNyo. teNIne brAhmaNathI eka putra thayo jenuM nAma vena rAkhyuM. vena dhArmika ane pratApI hato. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 111 RSio- sUtae prajApAlana parAyaNa dhArmika brAhmaNa zreSTha venanI pApabuddhi kema thaI te kaho. sUta-De vipro ! suzaMkhe je zApa Apelo te kema TaLe? te zApathI teNe je pApAcAra sevyo te huM kahuM chuM. sAMbhaLo. vena dharmapUrvaka prajA pAlana karato hato. tevAmAM eka mAyAvezadhArI puruSa Avyo, je moTo kadAvara, nagnarUpadhArI, sitamuMDa, muMDelA mAthAvALo) mayUra picchonI mArjanI bagalamAM rAkhato, hAthamAM nALiyeranuM pAnapAtra dhAraNa karato, vedazAsane dUSita karanAra ane macchAsano (?) pATha karato evo hato. te pApI puruSa venanI sabhAmAM jaladI dAkhala thayo. tene joI tene kahyuM, AvA rUpane dhAraNa karanAra tuM koNa che ane mArI sabhAmAM kema Avyo che? A tAro veza kayA prakArano che? tAruM nAma zuM? tArAM dharma ane karma zuM che? tAro kayo veda, kayo AcAra, zI jAti, zuM jJAna, zo prabhAva, ane dharmarUpa satya zuM che? A badhuM mArI AgaLa yathArtha rIte kahe. venanuM e vacana sAMbhaLI te pApa puruSa bolyo-vena ! tuM kharekhara vyartha rAjaya kare che. huM dharmanuM sarvasva chuM, huM devano savizeSa pUjya chuM. huM jJAna chuM. huM satya chuM. huM sanAtana dhAtA chuM, huM dharma chuM. huM mokSa chuM. huM sarvadevamaya chuM ane brahmadehathI utpanna thayela huM satyapratijJa chuM; emAM kAMI phera nathI. mAruM rUpa e jinanuM svarUpa che, ne satyadharmanuM phlevara che jenuM jJAnatatpara yogIo dhyAna kare che. - vena-tAro dharma kevo che? darzana kevuM ane AcAra kevo che te badhuM kahe. - pApapuruSa-jemAM at devatA, nirgastha guru, ane dayA parama dharma che. tethI mokSa pamAya che. have huM AcAra kahuM chuM. emAM yajanayojana ke vedAdhyayana nathI. saMdhyA tapa nathI. dAnamAM svadhA svAhA maMtra nathI. havyakaLyAdika nathI, yajJAdika kriyAo nathI, pitRtarpaNa eTale zrAddha nathI, atithi nathI, vaizvadeva karma nathI. kRSNapUjA nathI. mAtra temAM arihaMtonuM dhyAna uttama manAya che. A badhuM jaina dharmanuM svarUpa meM tane kahyuM.' vena-jyAM vedakathita dharma jemake yajJAdika kriyA ke pitRtarpaNa, vaizvadevikakarma, dAna tapa vagere nathI, to temAM dharmanuM lakSaNa zuM? dayAdharma kevo che? e badhuM tuM mArI samakSa spaSTa kahe. pApa-pAMcabhautika deha e ja AtmA che ane te pANInA parapoTAnI jema utpanna thAya ane nAza pAme che. aMtakAle AtmA cAlyo jAya che. pAMcadaihikatattvo pAMcabhUtamAM maLI jAya che. mANaso paraspara mohamugdha thaI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11ra * dArzanika ciMtana pravRtti kare che. mohathI zrAddha kare che. mohathI ja maraNatithiye pitRtarpaNa kare che. marelo kyAM rahe che, zI rIte khAya che? he nRpa ! tenuM jJAna ane kArya kevAM che te koNe joyuM che ? te badhuM tuM amane kahe. zrAddha konuM mAnavuM ? miSTabhojana to mAtra brAhmaNone pahoMce che. tevI rIte vaidika yajJomAM aneka jAtanI pazuhiMsA karavAmAM Ave che, tethI zo lAbha che ? dayA vinAnuM koI . paNa dharmakRtya niSphaLa che. dayA vinAnA A vedo e avedo che. cANyAla hoya ke zUdra jo te dayALu hoya to te brAhmaNa che ane brAhmaNa paNa nirdaya hoya, to te nikRSTa che. eka jinadevanI ArAdhanA hRdayathI karavI, tene ja namaskAra karavo. bIjAnI to vAta zI paNa mAtApitA sudhdhAMne namana na karavuM. vena-brAhmaNa, AcAryo gaMgA Adi nadIone tIrtharUpa varNave che to zuM te sAcuM che? jo e tIrthomAM tuM dharma mAnato hoya to mane kahe. pApa-AkAzathI pANI paDe che, e ja pANI badhAM jalAzayomAM sarakhI rIte che; pachI emAM tIrthapaNuM zuM? pahADo paNa paththaranA DhagalA che. emAM paNa tIrthapaNuM zuM che? snAnathI siddhi thatI hoya to mAchalAM sauthI pahelA siddhi pAme. eka jinanuM dhyAna ja zreSTha che. bIjuM badhuM vedoktazrAddha yajJAdika karma vyartha che. sUta-te pApapuruSanA upadezathI vena bharamAyo; ane te pApanA pagamAM paDI teno dharma svIkAryo. tethI yajJayAgAdi vaidika dharmo lupta thayA ane saMpUrNa prajA pApamAM paDI. pitA aMge ane mAtA sunIthAe bahu kahyuM chatAM tene kazuM gaNakAryuM nahi. ane tIrtha, snAna, dAna Adi badhuM tyajI beTho. aMganA pUchavAthI sunIthAe potAnI bAlyAvasthAmAM suzaMkha tapasvIno je kazA ghAtarUpa aparAdha karyo hato, ane tene pariNAme te tapasvIe duSTa putra thavAno je zApa Apyo hato, e badhuM kahI saMbhaLAvyuM. tyArabAda sAta RSioe AvI AzvAsanapUrvaka venane kahyuM che vena ! pApakarma tyajI dharmAcaraNa kara. e sAMbhaLI ne hasatAM hasatAM kahyuM huM ja pavitra chuM. sanAtana jaina dharma mahAdharma che. te vipro ! tame dharmAtmA evA mane sevo. RSio-brAhmaNa, kSatriya, vaizya e traNa dvija che. saghaLI prajA vedAcAra pAlanathI ja jIve che. te brAhmaNano putra hoI brAhmaNa che, ane pachIthI pRthvI upara parAkramI rAjA thayo che. prajA rAjAnA puNyathI sukhI ane pApathI duHkhI thAya che; tethI tuM adhama choDI satyadharma Acara. teM je dharma svIkAryo che - te tretA ke dvAparano nathI paNa kalino che. kalimAM prajA jaina dharmano Azraya Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 113 karI pApamugdha thaze ane dareka mANasa vedAcAra choDI pApamAM paDaze. jaina dharma pApanuM mULa che. jaina dharmathI badhA je pApamAM paDyA che teone govidaM pote sveccharUpa dhAraNa karI pApamukta karaze ane plecchonA nAza mATe e goviMda kalkirUpe thaze. tuM kalino vyavahAra choDI puNya Acara. vene na mAnyuM eTale e sAte brahmaputro gusse thayA. e joI teonA zApabhayathI vena valmIkamAM pesI gayo. kupita RSioe te duSTane zodhI tenA DAbA hAthanuM mathana karyuM eTale temAMthI mahAsva, nIlavarNa, raktanetra eka barbara pedA thayo je badhA plecchono pAlanahAra thayo. tyArabAda venanA dakSiNa hAthanuM teoe mathana karyuM, eTale tethI pRthu prakaTyo jeNe A pRthvInuM dohana karyuM. tenA puNyaprabhAvathI vena dhArmika thaI chevaTe viSNadhAmamAM pahoMcyo. (AnaMdAzrama a. 36 bhA. 1) : dAnava-he guro! A asAra saMsAramAM amane kAMI evuM jJAna Apo - ke jethI amo mokSa pAmIe. zukrarUpadhArI bRhaspati-he daityo ! huM mokSadAyI jJAna ApuM chuM te ' sAMbhaLo. vedatrayIrUpa je zruti che te vaizvAnaranA prasAdathI duHkhada che. yajJa ane zrAddha svArthIoe banAvyAM che. vaiSNava ane zaivadharma kudharmo che. te hiMsaka ane strIyukta puruSoe pracalita karyo che. rudra e ardhanArIzvara che, bhUtagaNathI veSTita che, asthi tathA bhasma dhAraNa kare che. te mokSa kema jaze? svarga ke mokSa kAMI nathI. loko vRthA kleza sahe che. viSNu hiMsAmAM sthita che, rAjasaprakRti brahmA potAnI prajA (putrI uSA) bhogave che. bIjA paNa vaidika devo ane RSio mAMsabhakSaka che. A brAhmaNo paNa mAMsabhakSaka che. A dharmathI koNa svarga ke mokSa pAmaze ? je yajJAdika vaidika karmo ane - zrAddhAti smArta karyo che te viSayamAM A zruti (kahevata) che ke yUpane chedI pazuone mArI lohIno kAdava banAvI jo svargamAM javAtuM hoya, to narake koNa jAya ? jo ekanA khAvAthI bIjAne tRpti thatI hoya to paradezamAM janAre sAthe khAvAnuM na levuM. tene je sAthe levuM hoya te pAchaLa rahela bIjAne jamADI devuM. gurunuM e kathana sAMbhaLI badhA dAnavo saMsArathI virakta thaI kahevA lAgyA, he guru ! amane dIkSA Apo e rIte jyAre banna (kapaTarUpadhArI) gurune daityoe kahyuM tyAre te vicAramAM paDyo ke A daityone mAre kevI rIte pApI ane narakagAmI karavA? tema ja zrutibAhya ane lokamAM 'upahAsAspada kevI rIte karavA? ema vicArI bRhaspatie kezavane aryA. ' Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 0 dArzanika ciMtana e smaraNa jANI viSNue mahAmoha utpanna karI bRhaspatine Apyo ane A pramANe kahyuM. A mahAmoha tamArI sAthe maLI badhA daityone vedamArga bahiSkRta karI mohita karaze. ema kahIne viSNu aMtardhAna thayA. eTale mAyAmoha daityo pAse AvI bRhaspatine kahevA lAgyo. mahAmoha--he zukra ! hamaNAM ahIM Avo, huM tamArI bhaktithI AkarSita thaI anugrahArthe ahIM Avyo chuM. tyArabAda mAyAmoha digambara, muNDI, mayUrapicchadhArI thaIne pharI nIce pramANe bolyo, digambara--he daitya rAjA, tame tapa karo cho paNa kaho ke e tapa aihika phaLa mATe ke pAralaukika phaLa mATe karo cho ? daityo--ame pAralaukika lAbha mATe tapa AdaryuM che. te bAbata tame zuM kahevA mAgo cho ? dAnavahe prabho ! ame tArA tattva mArgamAM dAkhala thayA chIe. jo tuM prasanna hoya to anugraha kara. ame dIkSA yogya badhI sAmagrI lAvIe ke jethI tArI kRpAthI mokSa jaladI hastagata thAya. tyArabAda mAyAmohe badhA daityone kahyuM. raktAMbara-A zreSThadhI guru (zukrarUpa dhArI bRhaspati) mArI AjJAthI tamane badhAne mArA zAsanamAM dIkSita karaze. he brahman ! A badhA mArA putrone dIkSA Apa. ema kahI mAyAmoha iSTa sthAne cAlyo gayo. te gayA bAda daityoe bhArgava(zukra)ne kahyuM --he mahAbhAga ! amane saMsAramocanI dIkSA Apa. zukra tathAstu ema kahI narmadA taTe jaI badhA daityone digaMbara karyA. teone mayUrapicchano dhvaja, caNoThInI mALA ApIne ziroluMcana (kezaloca) karyuM ane zudre kahyuM ke, "dhanano Izvara dhanadadeva kezaluMcana ane veSa dhAraNathI parama siddhi pAmyo. e ja rIte munitva prApta thAya che, evuM arhato kahI gayA che. kezotpATana vaDe mANaso devatvane pAme che to pachI tame kezotpATana kema nathI karatA ?" devonA paNa manuSya loka vize manoratho evA che ke A bhAratavarSamAM zrAvaka kuLamAM kyAre janma thaze ? ane kezotpATanapUrvaka tapoyukta AtmA kyAre thaze ? covIsa tIrthaMkara vagere kyAre prApta thaze ? tema ja kyAre RSi thaIne paMcAgni tapa tapIzuM ? athavA tapa karatAM karatAM mRtyu pAmIne pASANathI mastaka kyAre bhedAze ? nirjana araNyamAM amAro nivAsa kyAre thaze ? ityAdi aneka prakAre upadeza Apyo. tyArabAda dAnavoe kahyuM, he zukra.! amone dIkSA Apa. tathAstu ema kahI zukra bolyo. "anya devone praNAma na karavo. eka vAra bhojana hastapAtramAM karavuM. kezakITa rahita pANI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 115 UbhA UbhA pIvuM, anyanI najara na paDe tema priya apriya vastune samAna gaNI vAparavI ema niyamo ane dIkSA ApI. zukra svarge cAlyo gayo. tyAM jaI teNe badhI hakIkta devone kahI eTale devo narmadA taTe AvyA. praphlAda vinAnA daityone joI saMtuSTa thaI Indra namuci Adi daityone kahyuM- he daityo! pahelAM tame svargamAM rAjya karyuM. have A nagnamuDI kamaMDaluyukta vedalIpaka vrata kema zarU karyuM che? uttaramAM daityoe kahyuM have ame asurapaNuM choDI RSidharma svIkAryo che, dareka prANIne dharmavRddhikAraka tattva kahIe chIe. jA tuM nirbhaya thaI svargamAM rAjaya kara. e sAMbhaLI Indra svargamAM gayo. (AnaMdAzrama bhA. 3 a. 13 pR. 827) jema loko caMDALanI sAme jotA nathI tema avaiSNava brAhmaNanI sAme na jovuM. koI vaiSNava hoya pachI bhale te varNabAhya hoya to paNa enA vaDe saMsAra pavitra thAya che. (a 245 zlo. 34 tathA a. 252 zlo. para) je bAhmaNe cakranI chApa lIdhI nathI teno saMga dUrathI pariharavo. (a. 2para zlo. 51) - dilIpa-Ape je jIva ane pare vagerenuM svarUpa kahyuM, svarga tathA mokSanuM svarUpa tathA tenAM sAdhana kahyAM te badhuM huM samajayo. paNa te guro ! mArA manamAM eka zaMkA che ane te e ke brahmA ane rudra mahAbhAgavata chatAMya : AvA gahita rUpane kema pAmyA? - vasiSTha-rAjan ! tamArI zaMkAnuM nirAkaraNa A pramANe che. maMdira parvata upara svAyaMbhuva manunA dIrdha satra prasaMge zAsapaMDita aneka chaSio bhegA thayA. te vakhate devatattvanA svarUpa vize te RSioe carcA karatAM evo prazna karyo ke brahmA, viSNu ane maheza e traNamAM kayo deva avyaya, paramAtmA ane sanAtana che? emAMnA keTalAka RSioe rudrane mahAnamAM mahAna deva kahyo. keTalAke brahmAne ja pUjya kahyo. koIe sUryane pUjya jaNAvyo ane koIe zrIpatine sanAtana jaNAvyo. AvI rIte e RSio vacce moTo vAdavivAda thayo. e chevaTe nirNayane mATe bhRguRSine kahevAmAM AvyuM ke he munisattama ! tame e traNe devo pAse jAo ane cokkasa karIne amane jaNAvo ke e devomAM kayo deva uttama che. pachI bhRguRSi kailAsamAM vAsa karatA mahAdevajIne ghera sauthI prathama gayA. tyAM dvArapALa tarIke beThelA mahAraudra naMdine e bhRguRSie kahyuM ke tuM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 * dArzanika ciMtana gharamAM jaIne mahAdeva(zaMkara)ne khabara Apa ke tamane maLavA mATe bhRguRSi AvelA che. naMdie bhRguRSine kahyuM ke atyAre to zaMkara devI sAthe krIDA kare che mATe tuM ene nahi maLI zake. jo jIvatA rahevuM hoya to jevo Avyo tevo ja pAcho jA. A pramANe naMdie nakAro karyA chatAMya e tapasvI RSi zaMkarane bAraNe ghaNA divasa sudhI besI rahyA. to paNa zaMkara to bahAra ja na AvyA. chevaTe bhRgue zaMkarane nArI saMgamamagna jANIne zApa Apyo ke tenuM svarUpa yoniliMga jevuM thajo. e zaMkara abrahmaNyane pAmelo che ane brAhmaNone apUjya che. je loko radranA bhakta thaze teo bhasma, liMga ane asthione paheranArA thaze ane vedabAhya pAkhaMDI gaNAze. tyAMthI bhRgu brahmAnI pAse gayA, e vakhate brahmA devonI sAthe beThelA hatA. brahmAne pramANa karIne bhRgu tyAM beThA. brahmAne bhRgue to praNAma karyA paNa sAmuM brahmAe bhRgune praNAma to na karyA paNa kuzaLaprazna paNa na pUkyA. ethI bhRgue brahmAne zApa Apyo ke bhUganuM apamAna karanAra A rAjasa prakRtivALA brahmA sarvalokamAM apUjya thajo. pachI chevaTe bhRgu viSNulokamAM gayA jyAM kamalApati nAgazadhyAmAM poDhelA hatA. ane lakSmIjI emanA caraNane taLAsatAM hatAM. kamalApatine A sthitimAM joI bhRgune krodha Avyo ane potAno DAbo paga emaNe viSNunI chAtI upara mUkyo pachI turata ja bhagavAna UThyA, potAnA hAtha vatI bhRgunA caraNane paMpALavA lAgyA; ane bolyA ke Aje ja huM dhanya chuM ke mane tamAro caraNasparza thayo. pachI to sapatnIka viSNue bhRgunI pUjA karI. A rIte traNe devone maLI AvI bhUgae pelA RSione kahyuM ke traNe devAmAM jo koI uttama hoya to te ekalA viSNu ja che. je koI viSNu sivAya bIjA koI devanI pUjA karaze te pAkhaMDImAM gaNAze; ane lokaganA bhAgI thaze. (AnaMdAzra a 282 bhA. 4 zlo 1-56) brAhmaNe viSNu sivAya anya devanI sAme paNa na jovuM, bIjA devanI pUjA na karavI, bIjA devano prasAda na levo, ane bIjA devanA maMdire paNa na javuM. (zlo. 63 a. 282). pAkhaMDa kone kahevuM' e saMbaMdhamAM ziva ane pArvatIno saMvAda : Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 117 pArvatI--maheza ! Ape kahyuM ke pAkhaMDono saMga na karavo, to te pAkhaMDo kevAM che ? ene oLakhavAnI kaI kaI nizAnI che vagere hakIkatane Apa jaNAvo. rudra-je loko jagannAtha nArAyaNa sivAya bIjA koIne deva karIne mAne che te loko pAkhaMDI che. kapALa, bhasma ane asthine dhAraNa karanArA che ane avaidikanI rIte rahenAra che. zaMkha, cakra vagere cihno je hirane vahAlAmAM vahAlAM che tenuM jeo dhAraNa nathI karatA teo pAkhaMDI che. je koI brahmA ane rudranI sAthe viSNunI tulanA kare te pAkhaMDI che. vadhAre zuM ? je brAhmaNo chatAMya avaiSNavo che teo aspRzya che, saMbhASaNIya nathI, ane jovAlAyaka paNa nathI. pArvatI--maheza ! ApanuM kahevuM samajI, paNa mAre Apane eka vAta-- je bahu ja chAnI che. te pUchavI che. ane e A che. Ape kahyuM ke pAkhaMDI loko kapALa, sma ane asthi dhAraNa karanArA che to he mahArAja ! Apa pote ja e vastuone zA mATe dhAraNa karo cho ? maheza--me ! tuM mArI ardhAMganA che mATe ja tane e chAnI vAtano paNa khulAso kahI dauM chuM. paNa tAre e vAtane kyAMya na jaNAvavI. suvrate ! jo, sAMbhaLa. pahelAMnA vakhatamAM moTA moTA vaiSNavabhakta namuci vagere mahAdaityoe indra vagere devone harAvyA ane te badhA devoe daityothI trAsa pAmIne viSNune zaraNe jaI temane daityone haNavAnI vinaMtI karI. viSNue e kAma mane soMpyuM ane kahyuM ke ''he rudra, e daityo avaMdhya che. paNa jo koI rIte eo potAno dharma choDe to ja nAza pAme. rudra ! pAkhaMDadharmanuM AcaraNa karI, mohaka zAstro ane tAmasa purANone racAvIne tame e kAma karI zako cho. kaNAda, gautama, zakti, upamanyu, jaimini, kapila, durvAsasa, mRkaMDu, bRhaspati ane jamadagni bhArgava e daza RSio mArA bhakta che. teomAM tamArI tAmasa zaktino AvirbhAva karo jethI teo tAmasa zAstrone race ane tame paNa kapALa, bhasma ane carma vagere cihnone dhAraNa karo ane pAzupata dharmano pracAra karo, ke jethI e zAstrone ane tamane joI eo tamArA jevuM AcaraNa kare ane pAkhaMDI bane." he devI ! A pramANe viSNunA AgrahathI meM mAro pAkhaMDa veSa banAvyo che ane gautama, kaNAda vagere RSio dvArA tAmasa zAstronI racanA karAvI che. pArvatI--Ape je tAmasazAstronI racanA karAvI che te tAmasazAstro Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 0 dArzanika ciMtana kyA kyA che? rudra-jenA smaraNamAtrathI jJAnIo paNa adhaHpAta thaI zake che te tAmasazAstronAM nAma A che. pAzupata vagere zaiva zAstro, kaNAda racita, vaizeSika, gautama racita nyAyazAstra, kapilanuM sAMkhyazAstra, bRhaspati racita cArvAka zAstra, buddhapraNIta bauddha zAstra, ane nagnamata, nIlapaTamAM, mAyAvAda, tathA jaiminIya zAstra. he girije ! e badhAM tAmasazAstro che. tAmasa purANo paNa che jenAM nAma A che : matsyapurANa, kUrmapurANa, liMgapurANa, zivapurANa, skaMdapurANa, ane agnipurANa. A cha tAmasa purANo che. viSNupurANa, nAradIya purANa, bhAgavata, garuDapurANa, padmapurANa, varAhapurANa e cha sAttvika purANo che. ane brahmAMDa, brahmavaivarta, mArkaMDeya, bhaviSyapurANa, vAmana tathA brAhmaNapurANa e cha rAjas purANo che. ane e ja prakAre smRtio paNa traNa prakAranI che. vasiSThasmRti, hAritasmRti, vyAsaskRti, parAzasmRti, bhAradvAjasmRti, ane kAzyapasmRti e cha sAttvika smRtio che. yAjJavalkaya, Atreya taittira, dAkSa, kAtyAyana, ane vaiSNava e cha smRtio rAjasa tathA gautama, bRhaspati, saMvarta, yama, zaMkha, uzanasa, e cha smRtio tAmasa che. (AnaMdAzrama. a. 263 bhA. 4 zlo. 1-91) skaMdapurANa nArada--te dharmAraNya tIrthakSetra konA rakSaNa (dekharekha) nIce keTalA vakhata sudhI sthira thayela che, tyAM konI AzA varte che ? brahmA--ntratAthI dvAparanA aMta sudhI eTale kaLi Ave tyAM sudhI eka hanumAna ja tenI rakSA mATe rAmanI AjJAthI niyukta thayela che. tyAM dvijanI tathA zrImAtAnI AjJA pravarte che. tyAM vedanuM paThana pAThana, aneka utsavo ane yajJo pravarte che. yudhiSThira--zuM kyAreya te sthAnano bhaMga thayo ke nahi ? tema ja daityoe ke duSTa rAkSasoe te sthAna kyAre jItyuM ? vyAsa--kaLi prApta thayA pachI prathama ja je banyuM te sAMbhaLa. kaliprApta thaye Ama nAmano rAjA thayo je kAnyakubjano svAmI hato, tema ja nItijJa ane dharmatatpara hato. dvAparano aMta hato, hajI kaLi AvavAno hato, eTalAmAM kaLinA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 119 bhayathI ane adharmanA bhayathI badhA devo pRthvI tyajI naimiSAraNyamAM cAlyA gayA. rAme paNa potAnA sAthIo sAthe setubaMdha gayA. yudhiSThira-kaLimAM evo te zo bhaya che ke jene lIdhe devoe ratnagarbhA pRthvIne tyajI ? vyAsa-kaLiyugamAM badhA adharmaparAyaNa, brAhmaNaSI, zrAddhavimukha ane asurAcArarata thAya. je vakhate pRthvI upara kAnyakubbAdhipa Ama rAjya karato te vakhate prajAnI buddhi pApathI malina thaI ane tethI vaiSNava dharma tyajI bauddha dharma teNe svIkAryo. ane kSapaNothI pratibodhita thaI e prajA tene (Amane) anusarI. e ja kaLiyugano bhaya. te AmanI mAmA nAme rANI atiprasiddha hatI, teNIne te rAjAthI eka putrI thaI jenuM nAma ratnagaMgA hatuM. eka vakhate e kAnyakubdha dezamAM daivayoge dezAMtarathI iMdrasUri Avyo. te vakhate e rAjakanyA soLa varSanI paNa avivAhita hatI. e iMdrasUri dAsI mAraphata e kanyAne maLyo. ane zAbarI maMtravidyA teNIne kahI. tethI te kanyA zULathI pIDAvA lAgI ane te sUrinAM vAkyomAM lIna thaI moha pAmI. kSamaNothI pratibodha pAmI te kanyA jainadharma parAyaNa banI, tyArabAda brahmAvartanA rAjA kuMbhIpAlane te kanyA ApavAmAM AvI ane te kuMbhIpAlane vivAhamAM moheraka (moDherAgama) ApyuM. te kuMbhIpAle te vakhate dharmAraNyamAM AvI rAjadhAnI karI ane jaina dharma pravartaka devone sthApyA. tema ja badhA varSo jaina dharmaparAyaNa thayA tyAre brAhmaNonI pUjA baMdha paDI, zAMtika ke pauSTika karma tema ja dAna baMdha paDyAM. A rIte vakhata vIte che tevAmAM rAmacaMdrajIthI pharamAna meLavela brAhmaNo potAnuM svAmitva javAthI rAtadivasa ciMtA vyagra thaI AmanI pAse kAnyakubdhamAM pahoMcyA. te vakhate kAnyakubdha pati pAkhaMDIothI gherAyelo hato. e badhA moDha brAhmaNo kAnyakuMjapuramAM jaI pahelAM to gaMgAtaTe rahyA. cAra-dUta dvArA mAlUma paDavAthI rAjAe bolAvyA eTale te badhA prAta:kAle rAjasabhAmAM AvyAM. rAjAe namaskArAdi kAMI pratyutthAna svAgata na karyuM ane emane ema UbhelA brAhmaNone pUchayuM ke zA mATe AvyA cho? zuM kAma che? te kaho. * vipra che rAja ! dharmAraNyathI ame tArI pAse AvyA chIe. tArA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 * dArzanika ciMtana jamAI kumArapAle brAhmaNonuM zAsana lopyuM che. e kumArapAla jaina dharma che ane iMdrasUrine vaza varte che. rAjA-he vipro! mohekapuramAM tamane koNe sthApyA che? e badhuM yathArtha kaho. vipra-amane pahelAM brahmA viSNu mahezvare sthApyA che. dharmarAja rAmacaMdra e zubhasthAnamAM purI vasAvI che ne tyAM brAhmaNone nImI zAsana ApeluM. rAmacaMdranuM zAsana joI bIjA rAjAoe to e zAsanane barAbara mAna ApyuM paNa hamaNAM tAro jamAI e zAsana pramANe brAhmaNone pALato nathI. e sAMbhaLIne rAjAe kahyuM, he vipro ! jaladI jAo ane mArI AjJAthI kumArapAlane kaho ke tuM brAhmaNone Azraya Apa. AmanuM e vAkya sAMbhaLI brAhmaNo prasanna thayA ane kumArapALa pAse gayA ne enA zvazuranuM vacana kahI saMbhaLAvyuM. A kumArapAla-De vipro ! huM rAmanuM pharamAna pALavAno nathI. yajJamAM pazuhiMsAparAyaNa evA brAhmaNone huM tyajuM chuM. he dvijo ! hiMsaka upara mArI bhakti thatI nathI. A brAhmaNo rAjan ! pAkhaMDa dharma vaDe amArAM zAsano tuM lope che. paNa ema zA mATe kare che? amAruM pAlana kema karato nathI? pApabuddhi na thA. rAjA-ahiMsA e parama dharma, parama tapa, parama jJAna, ane parama phala che. sUkSma ane skUla badhAM kITa, pataMga Adi prANIomAM jIva samAna ja che. he vipro, tame hiMsaka pravRtti zAne karo cho ? e vacana sAMbhaLI brAhmaNo gusse thayA ane AMkho lAla karIne bolyA, he nRpa ! ahiMsA parama dharma che. e to te sAcuM kahyuM paNa vedavihita hiMsA hiMsA nathI evo nirNaya che. zasathI je hiMsA thAya che te ja jaMtuone pIDAkArI che. ane tethI te hiMsA ane adharma kahevAya che. paNa zastro vinA vedamaMtrothI jyAre prANIone mAravAmAM Ave che tyAre te sukhadAyI hovAthI adharma nathI. vaidika hiMsA karavAthI pApa lAgatuM nathI. rAjA-brahmAdi devonuM A anupama dharmakSetra che. paNa atyAre e devo ahIM nathI. tame kahelo dharma paNa ahIM nathI, je rAmane deva kaho cho te to mANasa hato. jene tamArA rakSaNa mATe mUkelo te laMbapuccha (hanumAna) kyAM che? jo tamane maLeluM zAsana mArA jevAmAM nahi Ave to huM tene pALanAra nathI. brAhmaNo gusse thaI bolyA "he mUDha! tuM unma I A zuM bole Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana - 121 che? daityonA vinAza ane dharmanA rakSaNa mATe rAme caturbhuja manuSyarUpa lIdhuM hatuM. rAjA--"e rAma ane hanumAna kyAM che ? jo hoya to tamArI madade Ave. rAma, lakSmaNa ke hanumAnane batAvo, teonA hovAnI kAMI sAbitI Apo. brAhmaNo bolyA--he nRpa ! aMjanI sutane dUta karI rAmadeve 144 gAma ApyAM. pharI A sthAne AvI 13 gAma ApyAM ane 16 mahAdAno ApyAM temaja 56 bIjAM gAmono paNa saMkalpa karyo. 36000 gobhuja thayA. savAlAkha vANiA thayA jenI mAMDaliya saMjJA hatI.' rAjA bolyo, "mane hanumAna batAvo ke jenA eMdhANathI huM tamane pUrvasthitimAM mUkuM. jo hanumAnanI khAtarI Apazo to vedadharmamAM rahezo, nahi to jainadharmI thavuM paDaze." e sAMbhaLI badhA brAhmaNo khinnamane ghera AvyA, ane eka melAvaDo karyo jemAM bALa, yuvAna, vRddho badhA hatA. temAMthI eka vRddhe kahyuM ke "ApaNe badhA vargomAMthI eka eka mukhiyAe maLI nirAhAra vrate, rAmezvara setubaMdhe javuM; tyAM hanumAna che, tyAM jaI tapa karavo eTale rAmacaMdra mahera karI ApaNa brAhmaNone acala zAsana Apaze. vargano mukhiyo saMmilita na thAya tene dareka vRttithI bahiSkRta karavo. eka dakSa brAhmaNe A vRddha kathanane sabhAmAM traNa vAra ucca svarathI tALIpUrvaka saune kahI saMbhaLAvyuM ane saune kahyuM ke je javAmAM parAkSukha thaze tene mAthe asatya AdinAM badhAM pApo che. badhAMne jatA joI kumArapAle bolAvI kahyuM ke bhinna bhinna gotravALA badhA brAhmaNone kRSikarma ane bhikSATana jarUra karAvIza. e sAMbhaLI badhA vyathita thayA, paNa traNa hajAra brAhmaNoe to ema TharAvyuM ke ApaNe rAmezvara javuM ja. e nizcaya mATe aMdaroaMdara dareke hastAkSara karyA. ahIM vedatrayI nAza pAme che ane trimUrti kupita thAya che, mATe aDhAra hajAra jaNAe rAmezvara javuM. A TharAva sAMbhaLI kumArapALe gobhuja vANiyAone bolAvI e brAhmaNoe rokavA kahyu. vyAsa kahe che ke je gobhuja zreSTha vANiyAo jaina dharmamAM lipta na hatA teo AjIvikAbhaMganA bhayathI mauna rahyA ane rAjAne kahyuM ke he nRpa ! A kupita brAhmaNone kevI rIte rokIe ? e to zApathI bALI nAkhe. kumArapALe aDAlaya(aDAlaja)mAM thayelA zUdrone bolAvI kahyuM ke tame brAhmaNone eko. e aDAlayaja zUdromAM keTalAka jaina hatA; tethI teoe rAmezvara javA tatpara Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 0 dArzanika ciMtana brAhmaNone saMbodhI kahyuM ke vartamAna kALamAM rAma kyAM che ? lakSmaNa kyAM che ? ane hanumAna kyAM che ? are brAhmaNo ! AvA bhayAnaka jaMgalamAM gharabAra, chaiyAMchokarAM mUkI e duSTa zAsanavALA rAjyamAM zA mATe jAo cho ? A sAMbhaLI keTalAka brAhmaNo rAjabhayathI ane lAlacathI calita thaI judA paDyA ane kahyuM ke bIjAo bhale jAya, ApaNe to kumArapALanI ADe AvavAnA nathI. khetI karIzuM, ane bhikSATana paNa karIzuM. A rIte paMdara hajAra judA paDyA. bAkInA traNa hajAra trivedI eTale jaividyarUpe vikhyAta thayA. bIjA paMdara hajArane rAjano cotho bhAga ane thoDI pRthvI ApI. eTale teo cAturvidyarUpe vikhyAta thayA. vaLI rAjAe kahyuM, tamane cyavano kanyA Ape, tame kanyA lo. pelA traNa hajAra trivedIone rAjAe kahyuM ke tame mAruM mAnatA nathI mATe tamArI vRtti ke saMbaMdha kazuM nahi thAya. A sAMbhaLI pelA kaTTara traivigho svasthAne gayA. pelA cAturvighoe trivedIone samajAvyuM ke tame na jAva athavA jAva to jaladI pAchA Avo, jethI rAme dIdhela zAsanano jaladI upabhoga karo. e sAMbhaLI jaividyoe kahyuM ke tamAre amane kazuM kahevuM nahi. rAmacaMdre je vRtti bAMdhI ApI che te japa, homa, arcana dvArA meLavavA tyAM pAchA jaIzuM. cAturvighoe kahyuM ke amo ahIMnuM saMbhALIe ane badhAMnAM kAmanI siddhi mATe tame tyAM jAo. aMdara aMdara maLI sahAyaka thaIzuM to vRtti jarUra pAchI meLavIzuM. e nizcaya pramANe pelA aivigho rAmezvara gayA, ane cAturvigho tyAM ja rahyA. traividyonA utkaTa tapathI rAme udvigna thaI hanumAnane kahyuM, tuM jaladI jA. e badhA dharmAraNyavAsI brAhmaNo herAna thAya che. brAhmaNone duHkha ApanArane ThekANe lAvavo joIe. e sAMbhaLI brAhmaNarUpa dharI, hanumAne prakaTa thaI AvelA brAhmaNonI parIkSA karI ane pUchyuM ke zA mATe AvyA cho ? teoe kahyuM ke sRSTinA AraMbhamAM brahmA Adi devoe trimUrti mATe amane rAkhyA hatA ane pachI rAme jIrNoddhAra karatI vakhate pharI amane sthApyA, ane hanumAne 444 gAmo vetanarUpe ApyAM. sItApura sahita 13 gAma pUjA mATe ApyAM. gobhUja nAmanA 26 hajAra vANiyAo brAhmaNanuM pAlana karavA niyukta thayA. temAMthI savA lAkha zUdro thayA, jenA traNa bhAga gobhuja, aDAlaja ane mAMDaliya thayA. hamaNAM duSTa AmarAjA rAmanuM zAsana nathI mAnato. teno jamAI kumArapAla duSTa che. kAraNa te pAMkhaDIo khAsa karI bauddhadharmI, jaina iMdrasUrithI prerita thaI atyAre rAmanuM zAsana mAnato nathI, ane lope che. keTalAka vANiyAo paNa tenA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana - 123 jevA durbuddhi thaI rAma ane hanumAnanuM zAsana lope che. have ame hanumAna pAse jaIe chIe. jo te amAruM iSTa siddha nahi kare to anAhAra vrata laI marIzuM. brAhmaNa rUpadhArI hanumAne kahyuM, he dvijo ! kaLiyugamAM deva kyAM che, pAchA jAo, paNa brAhmaNoe tene kahyuM ke tuM koNa che ? kharuM rUpa pragaTa kara. rAma che ke hanumAna ? vyAsa-hanumAne potAnI oLakhANa ApI. hanumAnanuM darzana karI badhA prasanna thayA. hanumAne kahyuM, A kaLiyugamAM rAmezvara setubaMdha mUkI kyAMye jato nathI. huM nizAnI ApuM chuM te e rAjAne batAvajo tethI e jarUra sAcuM mAnaze. ema kahI teNe potAnA be bAhu uThAvI bhujAnA vALa ekatra karI bhojapatramAM be paDIo bAMdhI ApI ane e brAhmaNanI kakSAomAM mUkI potAnI DAbI kAkhanA vALanI paDIkI brAhmaNonI DAbI kAkhamAM ane jamaNI kAkhanA vALanI paDIkI jamaNI kAkhamAM mUkI. A paDIkI rAmabhaktane sukhada ane anya mATe kSayakAriNI hatI. hanumAne kahyuM, jyAre rAjA nizAnI mAge tyAre vALa bAjunI paDIkI ApavI, athavA e rAjAnA dvAramAM nAMkhavI eTale tenuM sainya, khajAno, strIputrAdi saghaluM saLagI UThaze. jyAre e rAjA zrIrAme prathama bAMdhI ApelI badhI vRtti ane pharamAno pharI pUrvavat karI Ape ane hAtha joDI namI paDe tyAre jamaNI paDIkI nAkhajo tethI sainya khajAno vagere badhuM baLI gayeluM pAchuM prathamanI jema hatuM tevuM ja thaI jaze. hanumAnanuM e vacana sAMbhaLI badhA brAhmaNo khuza thayA, ne jayadhvani karyo. pAchA javA utsuka thayelA brAhmaNone hanumAne eka moTI vizAla zilA upara sUvA kahyuM. e sUtA ane UMghI gayA eTale hanumAnanI preraNAthI tenA pitA vAyue te zilA cha mAsamAM kApI zakAya teTalA lAMbA mArgane mAtra traNa muhUrtamAM kApI, dharmAraNya tIrthamAM pahoMcADI dIdhI. A camatkAra joI e bAhmaNo ane gAmanA badhA loko bahu ja vismita thayA. tyArabAda e badhA bAhmaNo nagaramAM pahoMcyA. jyAre tyAM rAjAne mAlUma paDyuM tyAre teNe e brAhmaNone bolAvI kahyuM ke zuM rAma ane hanumAna pAse jaI AvyA ? ema kahI rAjAe mauna pakaDyuM eTale upasthita thayelA badhA brAhmaNo anukrame besI gayA ane kuTuMba tathA saMpatti sainya vize kuzaLa samAcAra teoe rAjAne pUchyA. rAjAe kahyuM, arihaMta prasAdathI badhuM kuzaLa che. kharI jIbha e ja che je jinezvaranI stuti kare che, hAtha te ja ke jenAthI jinapUjA thAya. dRSTi te ja je jinadarzanamAM lIna thAya, mana te ja je jiveMdramAM rata hoya. sarvatra dayA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dArzanika ciMtana karavI ghaTe. upAzrayamAM javuM ane guruvaMdana karavuM joIe. namaskAra maMtrano japa ane paryuSaNa parva karavuM joIe ane zramaNo(munio)ne dAna devuM joIe. rAjAnuM e kathana sAMbhaLI badhA brAhmaNoe dAMta pasyA, ane chevaTe rAjAne kahyuM ke rAme ane hanumAne kahevarAvyuM che ke tuM brAhmaNonI vRtti pAchI pUrvanI jema karI Apa. he rAjana rAmanA e kathanane pALa ane sukhI thA. rAjAe javAbamAM kahyuM, jyAM rAma ane hanumAna hoya tyAM jAva. gAma ke vRtti je joIe te teo pAsethI meLavo. huM to tamane eka paNa koDI denAra nathI. e vacana sAMbhaLI brAhmaNo gusse thayA ane hanumAne ApelI DAbI paDIkI rAjadvAramAM pheMkI cAlyA gayA. e paDIkIne lIdhe badhuM saLagI UThyuM. hAhAkAra macyo. te vakhate nagnakSapaNako hAthamAM pAtarAo laI dAMDAo pakaDI lAla kAMbaLo uThAvI, kAMpatA kAMpatA ughADe page ja daze dizAmAM bhAgyA. he vItarAga ! vItarAga ! ema bolatA teo evI rIte nAThA ke koInA pAtarA bhAgyA, koInA DAMDA, ane koInAM kapaDAM khasI gayAM. A joI rAjA gabharAyo ane raDato raDato brAhmaNonuM zaraNa zodhavA lAgyo. brAhmaNone page paDI bhUmi para ALoTI rAmanAma leto te bolyo ke rAmanuM nAma e ja sAcuM che. rAma sivAya bIjA devone je mAne che tene agni bALI nAkhe che. vipra, bhAgIrathI ane hari e ja sAra che. te vipro ! huM rAmano ane tamAro dAsa chuM. Aga zamAvo huM tamArI vRtti ane zAsano pharI sthira karI ApuM chuM. mAruM vacana anyathA nahi thAya. jo thAya to brahmahatyA AdinAM mahApApo mane lAge. rAma ane brAhmaNo vize mArI bhakti sthira che. te vakhate brAhmaNoe dayA karI jamaNI paDIkI nAkhI eTale badhuM baLatuM zAMta thayuM. ane baLI gayela badhI vastuo pharI hatI tevI thaI gaI. AthI rAjA ane prajA prasanna thayA. dareke vaiSNavadharma svIkAryo. brAhmaNone navIna phamAno rAjAe karI ApyAM. kRtrima zAstranA pravartaka vedabAhya pAkhaMDIone kADhI mUkyA. pahelAM je 36000 gobhujo thayA hatA temAMthI aDhavIja vANiyA thayA. e badhAne rAjAe deva brAhmaNanI sevA mATe mukarara karyA. teo pAkhaMDadharma choDI pavitra vaiSNava banyA. pachI krame naivedya ane cAturvedya jAtino rAjAe bheda nakkI karI darekane judA judA niyamo svIkArAvyA. je gobhuja zUdro jaina thayA na hatA ane brAhmaNabhakta hatA teo uttama gaNAyA ane jeoe jaina thaIne rAmanuM zAsana lopyuM hatuM teo DijasamAjamAM bahiSkRta gaNAyA. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 125 rAjA kumArapALe pelA 15000 brAhmaNo jeo rAmezvara gayA na hatA teone vRttihIna karI gAma bahAra rahevAnuM pharamAvyuM. rAjAe kahyuM, pAkhaDIonA saMsargathI thayeluM mAruM pApa tamArA praNAmathI nAza pAmo. he vipro! tame prasanna thAo. e sAMbhaLI naivigha vipro bolyA-thavAnuM jarUra thAya che. nIlakaMTha paNa nagna thayA. moDhavaMzaja saivigha ane cAturvedya e rIte thayA. cAturvidyo sukhavAsaka gAmamAM rahyA. (skaMdapurANa 3 brahmakhaMDa a 36-37-38 baMgALI AvRtti) ' bhAgavata arahata rAjA pAkhaMDI nIvaDaze, koka, veMka, kuTaka dezamAM ahata nAmano rAjA rAjaya karavAno che. te rUSabhadevanuM AzrayAtIta paramahaMsayogya jIvana sAMbhaLaze. teno te abhyAsa karaze. kaLiyuganA prabhAvathI tenI buddhi bagaDaze ane te nirbhaya svadharma choDI svabuddhithI pAkhaMDI matano pracAra karaze. kaLiyugamAM pahelethI buddhi to bagaDelI hoya ja, ne temAM vaLI A rAjA adharmano prasAra karavA maMDe eTale arthAt ja loko varNAzrama yogya AcAra choDI deze. ane devone apamAna pahoMcADanAra kAma karaze. jemake snAna Acamana na karavuM, gaMdA rahevuM, loca karavo athavA vALa kApavA vagere halakAM kAmo icchAnusAra karaze. kaLiyuga eTale adharmanuM piyara tethI lokonI buddhi bhraSTa thaI eTale deva, veda, brAhmaNa, yajJapuruSa vize zraddhahIna nAstika thaze. ' he parIkSita ! te arahata rAjAnA kapolakalpita dharmane vedano AdhAra haze nahi. te arvAcIna dharmo upara arahata rAjAnI pachI paNa bIjA loko aMdha paraMparAthI cAlaze ane teo pote ja potAnI meLe aMdhatama narakamAM paDaze. (bhAgavata skaMdha 5 a 6 nirNayasAgaranI AvRtti) kUrmapurANa vRddha (bauddha ?) zrAvaka, nigraMtha (jainamuni) paMcarAtrajJa, kApAlika, pAzupata ane tenA jevA ja bIjA pAkhaMDI mANaso jeo duSTAtmA ane tAmasa svabhAvanA che teo jenuM havi (zrAddhabhojana) khAya che tenuM te zrAddha A loka ane paralokamAM phalaprada thatuM nathI. nAstika, haituka, vedAnabhinna ane badhA pAkhaMDIone dharmajJa mANase Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 * dArzanika ciMtana pANI paNa ApavuM na joIe. (kUrmapurANa a. 21, zlo. 32-33, pR. 602 tathA pR. 641, 5 15) (nATakaviSayaka) pariziSTa 2 prabodhacaMdrodaya zAMti- he mAtA! he mAtA ! tuM kyAM che? mane tuM darzana de. karuNA-(trAsapUrvaka) he sakhi ! rAkSasa ! rAkSasa ! zAMti-koNa A rAkSasa ! karaNA sakhi ! jo. jo ! je A jharatA melathI cIkaNI. bIbhatsa, duHkhathI jovAya tevI zarIra chavivALo, vALono loca ane vastrono tyAga karela hovAthI duHkhathI jovAya tevo ane moranI kalagI tathA picchi hAthamAM rAkhanAra A tarapha ja Ave che. zAMti-A rAkSasa nathI, kintu e nirvIrya che. karuNA tyAre e koNa haze ! zAMti-sakhi! pizAca hoya evI zaMkA thAya che. karuNA-sakhi ! caLakatAM kiraNonI mALAthI lokane prakAzita karanAra sUrya ja jyAre tapyo hoya tyAre pizAcono kevI rIte avakAza saMbhave? zAMti-tyAre tarata ja narakanA khADAmAMthI upara Avelo koI nArakI haze. (joI ane vicArapUrvaka) are samajAyuM ! mahAmohe pravartAvelo A digambara siddhAMta che. tethI AnuM darzana sarvathA dUrathI ja pariharavuM yogya che. (ema dhArI parAbhukha thAya che.) karuNA- sakhi ! muhUrta mATe thobha. jayAM sudhI huM ahIM zraddhAne zodhuM. (bane tema ja UbhAM rahyAM) (tyAra bAda prathama varNavyo tevo digaMbara siddhAMta praveza kare che.) - digaMbara-om ! arihantone namaskAra ! navadvAravALI purInI aMdara AtmA dIvAnI jema rahyo che. A jinavara kathita paramArtha che. ane e mokSasukhano dAtA che. are he zrAvako ! sAMbhaLo, saMpUrNa pANIthI paNa malamaya pudgalapiMDamAM zuddhi kevI ? nirmala svabhAvavALo AtmA RSionI sevAthI jANI zakAya? zuM ema kaho cho ke RSionI paricaryA kevI? lyo te sAMbhaLo : RSione dUrathI caraNomAM praNAma karavA, satkArapUrvaka miSTabhojana Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 127 ApavuM, tema ja strIonI sAthe ramaNa karatA evA teonI IrSyA na karavI. (nepathya sAmuM joIne) ke zraddhe ! pahelAM A tarapha (baMne bhayapUrvaka nihALe che) (tyArabAda tenA jevA ja veSavALI zraddhA praveza kare che.) zraddhA-rAjakula zuM AjJA kare che ? (zAMti sUcchita thaI paDe che.) digaMbara siddhAMta-tame eka muhUrta paNa zrAvakonA kuTuMbane na tyajazo. zraddhA--jevI rAjakulanI AzA. (ema kahI cAlI gaI.) karuNA--priya sakhIe dhIraja rAkhavI. mAtra nAmathI bhaya na rAkhavo. kA2Na meM hiMsA pAsethI sAMbhaLyuM che ke pAkhaMDIone paNa tamoguNanI putrI zraddhA hoya che. tethI te tAmasI zraddhA haze. zAMti-(AzvAsana meLavI) e ema ja che. kAraNa ke durAcArayukta ane duHkhapUrvaka jovA yogya evI A abhAgaNI (tAmasI zraddhA) sadAcAravALI ane priyadarzanavALI mAne koI paNa rIte anusaratI nathI. bhale, ThIka cAlo. ApaNe bauddhAlayomAM paNa tenI zodha karIe. (zAMti ane karuNA jAya che.) (pachI hAthamAM pustakadhArI bhikSurUpa bauddhAgama praveze che.) bhikSu--(vicAra karIne) he upAsako ! sarva padArtho kSaNika tathA nirAtmaka che. tema ja buddhigata AMtarika chatAM bahAra hoya ema bhAse che. saMpUrNa vAsanA gaLI javAthI teja buddhisaMtati hamaNAM vaiSayika chAyA vinAnI bhAse che. (thoDuM pharIne) aho ! A bauddha dharma sAro che, kemake emAM sukha ane mokSa baMne che. manohara guphA e nivAsasthAna che. icchAnukULa vaizya strIo che, joIe tyAre maLe evuM iSTabhojana, komaLa pAtharaNAvALI seja, taruNa yuvatIo dvArA zraddhApUrvaka sevAyelI evI cAMdanIthI ujvala rAtrIo, zarIra samarpaNanI utsava krIDAthI utpanna thatA AnaMda sAthe pasAra thAya che. karuNA--sakhi ! A koNa ? navA tADanA jhADa jevo lAMbo laTakatA geruA kapaDAvALo ane mAtra coTalI rAkhI muMDAvela mAthAvALo evo A tarapha ja Ave che ? zAMti-sakhi ! e buddhAgama che. bhikSu-(AkAza sAmuM joIne) ke upAsako ane bhikSuo ! tame buddhanA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 128 * dArzanika ciMtana vacanAmRta sAMbhaLo. pustaka vAMce che). huM divyadRSTithI lokonI sugati ane durgati jouM chuM. sarva saMskAro kSaNika che. sthira evo AtmA che ja nahi. mATe strIo upara AkramaNa karatA evA bhikSuo pratye IrSyA na karavI. kema ke IrSA e cittano maLa che. (nepathya sAme joIne) he zraddhe ! Ama Ava. zraddhA-(praveza karIne) rAjakula ! Apa pharamAvo. bhikSu- upAsako ane bhikSuone cirakALa sudhI vaLagI rahe. ' zraddhA- rAjakulanI jevI AzA. (cAlI gaI.) : zAMti- he sakhi ! ApaNa tAmasI zraddhA. karuNA-ema ja. kSapaNaka-bhikSune joI UMce sAda) re bhikSuka! jarA A tarapha. kAMI paNa pUchuM chuM. bhikSu-(krodhathI) re dukha ! pizAca jevI AkRtivALA ! ema zuM bake che? kSapaNaka- are ! krodha tyaja. kAMI zAstramAMthI pUchuM chuM. bhikSu-re kSaNika ! zAstranI vAta paNa jANe che? bhale, jarAvAra pratIkSA karuM chuM. (pAse jaIne) zuM pUche che? kSapaNaka-kahe ne jarA. kSaNamAtramAM nAza pAmanAra evo tuM zAne mATe A vrata dhAraNa kare che? bhikSu-re ! sAMbhaLa. amArI saMtatimAM paDelo koI vijJAnarUpa bIjo vAsanA naSTa karI mukta thaze. kSapaNaka-koI paNa mavaMtaramAM koI paNa mukta thaze ! tethI hamaNAM naSTa thayelA evA tArA upara te kevo upakAra karaze? bIjuM paNa pUchuM chuM. tane Avo dharma koNe upadezyo che. bhikSu- avazya sarvajJa buddha bhagavAne A ja dharma upadezyo che. kSapaNaka-are are buddha sarvajJa che ema te zI rIte jANuM? bhikSa-are tenA AgamothI ja buddha sarvajJa che ema siddha che. kSapakaNa-he bhoLI buddhinA ! jo tenA ja kathanathI tenuM sarvazapaNuM tuM mAne che to tuM paNa bApadAdAo sAthe sAta peDhI thayAM amAro dAsa che e huM paNa jANuM chuM. bhikSu-(krodhathI) he duSTa pizAca! melano kAdava dhAraNa karanAra ! koNa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 129 huM tAro dAsa? kSapaNaka- he vihAranI dAsIonA yAra ! duSTa parivrAjaka ! A dAMta meM jaNAvela che. tethI tane priya kAMIka vizvastapaNe kahuM chuM. buddhanuM zAsana tyajI Ahata zAsanane anusarI digambaramatane dhAraNa kara. bhikSu-are ! pote naSTa thayo. have bIjAone naSTa kare che? evo koNa sAro mANasa che ke zreSTha svarAja choDI tArI peThe lokamAM niMdApAtra pizAcapaNAne icche? vaLI arihaMtonA dharmajJAnanI paNa zraddhA koNa rAkhe che? kSapaNaka-grahanakSatronI gati ane sUrya, caMdragrahaNanuM tAttvika jJAna, temaja naSTa vastunI prAptinuM saMdhAna e jovAthI bhagavAnanuM sarvazapaNuM sAbita ja che. bhikSu-anAdi kALathI cAlatA jayotizcakranA jJAnathI ThagAyela bhagavAne A atiduHkhada vrata AcaryuM che. deha pramANe jIva saMbaMdha vinA traNe lokane kevI rIte jANe che? zuM suMdara jhALavALo ghaTamAM mukelo dIvo gharanI aMdara paNa rahelA padArthone prakAzita kare? tethI baMne lokathI viruddha evA Ahata matathI zreSTha bauddha matane ja sAkSAtu sukhajanaka ane atyaMta ramaNIya ame joIe chIe. * ' zAMti-sakhI! bIje jaIe. - karuNA-bhale ema ja. (baMne cAle che.) zAMti-(sAme joIne) A soma siddhAMta. ThIka ahIM paNa anusarIe (tyArabAda kApAlikarUpa dhArI somasiddhAMta praveze che). somasiddhAMta-tapharIne) manuSyanA hADakAMnI mALAthI bhUSita, smazAnavAsI, manuSyanI khoparImAM bhojana karanAra evo huM yogAMjanathI zuddha thayela netra vaDe paraspara bhinna evA jagatane IzvarathI abhinna jouM chuM. kSapaNaka-A kayo puruSa kApAlika vratane dhAraNa kare che? mATe ene paNa pUchuM. re kApAlika! manuSya-asthinI mALA dhAraNa karanAra ! tAro dharma ane mokSa kevo che? kApAlika- kSaNika ! amArA dharmane sajI le. agnimAM magaja, AMtaraDAM, carabIthI pUrNa mAMsanI Ahutio ApatA evA amAruM pAraNuM brAhmaNanI khoparImAM bharela dArU pIne thAya che, suratanA kApela kaThora Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 * dArzanika ciMtana gaLAmAMthI jharatA lohInI dhArathI caLakatA evA puruSanAM balidAnothI pUjAvA yogya mahAbhairava amAro deva che. bhikSu-(kAna baMdha karIne) buddha ! buddha ! aho bhayaMkara dharmAcaraNa ! kSapaNaka_arihaMta ! arihaMta ! aho ghora pApa karanAra koIe A bicArAno Thagyo che. kApAlika-(krodha sAthe) he pApa ! he nIca pAkhaMDI ! muMDela mAthAnA ! gucchAdAra kezavALA ! vALa ukhADI pheMkanAra ! are ! cauda lokanI utpatti; sthiti ane saMhArano pravartaka, vedAntamAM prasiddha evA siddhAntanA vaibhavavALA bhagavAna bhavAnIpati ThaganAra che? tyAre A dharmano mahimA batAvIe. hariharaIndra vagere zreSTha devone huM kheMcI lAvuM chuM. AkAzamAM cAlatAM nakSatronI gatio paNa huM rokuM chuM, pahADa ane nagaro sahita A pRthvIne jalapUrNa karIne saMpUrNa te pANI pharI kSaNamAtramAM pI jAuM chuM; e vAta tuM samajI jA. kSapaNaka-he kApAlika ! ethI ja huM kahuM chuM ke koI indrajALIAe mAyA batAvI tane Thagyo che. kApAlika-De pApa ! pharI paNa paramezvarane IndrajAlika kahI AkSepa kare che? tethI AnuM duSTapaNuM sahana karavuM yogya nathI. (taravAra kheMcIne) to khUba sArI rIte AnA A vikarALa taravArathI kApela gaLAnI nALamAMthI nIkaLatA phINadAra ane parapoTAthI bharelA lohIthI DamaDama karatA DamarunA khaDakhaDATathI AhvAna karAyela bhUtavargonI sAthe mahAbheravIne tarpaNa ApuM chuM. (ema kahI taravAra ugAme ) kSapaNaka-(bhayathI) he mahAbhAga ! ahiMsA e paramadharma che. (ema kahI bhikSunA khoLAmAM garI jAya che.) bhikSu-(kApAlikane vArato) he bhAga ! kutUhalamAM thayela vAkkalahamAtrathI e bicArA upara prahAra karavo yogya nathI. (kApAlika taravAra pAchI kheMcI le che). kSapaNaka-(AzvAsana meLavI) mahAbhAge, jo pracaMDa krodhAvezane zamAvyo hoya to huM kAMIka pUchavA icchuM chuM. kApAlika-pUcha. kSapaNakatamAro paramadharma sAMbhaLyo. have sukha ane mokSa kevo che? kApAlika-sAMbhaLa. kyAMya paNa viSayo vinA sukha nathI joyuM. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 131 AnaMdAnubhava vinAnI jIvadazArUpa pASANa jevI jaDa muktine koNa cAkhe? mukta purUSa pArvatI jevI suMdara strI vaDe sAnaMda AliMgana pAmI krIDA kare che. ema caMdrazekhara bhavAnIpatie bhAkhyuM che. bhikSu-he mahAbhAga ! sarAgane mukti e vAta zraddhA karavA jevI nathI. kSapaNaka-he kApAlika! jo gusse na thA to kahuM chuM. zarIradhArI ane rAgI mukta thAya e paraspara viruddha che. kApAlika-(manamAM) aye ! A bannenuM mana azraddhAgrasta che. mATe Ama thavA do. (khulluM) he zraddha! jarA A tarapha. (tyArabAda kapAlinInuM rUpa dhAraNa karatI zraddhA praveze che). karaNA-sakhi jo, jo ! rajasanI putrI zraddhA. je A zobhatAM nIlakamalanAM jevAM locanavALI, manuSkAsthinI mALAthI bhUSita, nitaMba ane puSTastananA bhArathI maMda evI A pUrNacaMdra jevA mukhavALI vilAsinI che. zraddhA-pharIne) A rahI chuM. he svAmI, pharamAvo. kApAlika- he priye, pahelAM e durabhimAnI bhikSune pakaDa. (zraddhA bhikSune bheTe che.) bhikSu- AnaMdapUrvaka bheTI romAMca batAvI kAnamAM) aho ! kapAlinIno sparza sukhadAyI che. kemake tIvarAgathI bhujayugala vaDe mardita puSTastana bhAra vaDe meM mAtra keTalIka ja rAMDone gADha nathI AliMgI. jo ke kapAlinInA pIna ane unnata stananA AliMganathI utpanna thayela harSAtireka kyAMya paNa prApta thayo hoya to huM seMkaDo vAra buddhonA sogana khAuM chuM. aho! kApAlikanI caryA pavitra che. somasiddhAMta prazaMsanIya che. A dharma AzcaryakArI che. he mahAbhAga ! have ame bilakula buddhanuM zAsana pheMkyuM ane mahAdevanA siddhAMtamAM dAkhala thayA chIe. tethI tuM AcArya ane huM ziSya chuM. mane paramezvarI dIkSAmAM dAkhala kara. kSapaNaka_are bhikSuka ! kapAlinInA sparzathI tuM dUSita thayo che. tethI tuM dUra khasa. bhikSu- pApI! tuM kapAlinInA sparzAnaMdathI vaMcita che. kApAlika-De priye ! kSapaNakane pakaDa. (kapAlinI kSapaNakane bheTe che.) kSapaNaka-(romAMcapUrvaka) aho arihaMta ! aho arihaMta ! kapAlinInuM sparzasukha! he suMdarI ! de, de pharI paNa aMkapAlI-utsaga bhAga are mahAnuM IndriyavikAra upasthita thayo. tyAre che koI upAya? ahIM zuM yogya che? Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra * dArzanika ciMtana ThIka, pIMchIthI DhAMkIza, ayi ! puSTa ane saghana stanathI zobhatI, bhayabhIta mRganAM jevAM locanavALI, tuM kapAlinI jo bhAvo vaDe ramaNa kare to zrAvako zuM karaze ? aho ! kApAlikanuM darzana ja eka sukha-mokSanuM sAdhana che. te kApAlika ! have huM tAro dAsa thayo. mane paNa mahAbhairavanA zAsanamAM dIkSA Apa. kApAlika-besI jAva. (baMne tema kare che.) (kApAlika bhAjana laIne dhyAna dhare che.) zraddhA-bhagavan! dArUthI bhAjana bhareluM che. kApAlika-(pIne bAkInuM bhikSu ane kSaNikane arpe che.) A pavitra amRta pIo. e bhavanuM bheSaja che. ene bhairava pazupAza(saMsArabaMdha)nA nAzanuM kAraNa kahe che. (baMne vicAre che.) . kSapaNaka-amArA Ahata zAsanamAM madyapAna nathI. bhikSu-kevI rIte kApAlikanuM eThuM madha pIza? kApAlika(vicAra karIne, khAnagI) he zraddhe ! zuM vicAra kare che? A baMnenuM pazutva hajI paNa dUra thatuM nathI. tethI teo mArA sukhanA saMsargadoSathI maghane apavitra mAne che. tethI te ja potAnA mukhanA maghathI pavitra karI e surA A baMnene bheTa kara. kAraNa RtikAro paNa kahe che ke strIonuM mukha to sadA zuci che. zraddhA-jevI bhagavAnanI AjJA (pAna pAtra laI (pIIne) temAMthI baceluM magha Ape che.) bhikSu-moTI kRpA. (ema kahI pyAlo laI pIe che.) madyanuM sauMdarya AzcaryakArI che. ame vikasvara bakulapuSpanA sugaMdha jevI madhura ane strInA mukhathI eMThI evI surA vezyAonI sAthe keTalIye vAra avazya pIdhI che. amane lAge che ke kapAlinInA mukhamAMthI sugaMdhita thayela A madirAne nahi meLavIne ja devagaNa amRtanI spRhA kare che. kSapaNaka-he bhikSu! badhuM na pI. kapAlinInA mukhathI eMThI madirA mAre mATe paNa rAkha. (bhikSu kSapaNakane pyAlo dhare che) kSapaNaka-pIne aho ! surAnI madhuratA ajaba che. svAda ajaba che, gaMdha ajaba che ane saurabha paNa ajaba che! lAMbo vakhata thayAM Ahata zAsanamAM paDelo huM AvA surArasathI vaMcita ja rahI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 133 gayo. he bhikSu ! mArAM aMgo bhame che. tyAre sUI jaIza. bhikSu-ema kara. (baMne tema kare che.) kApAlika-he priye ! mUlya vinA ja be dAso to kharIdI lIdhA. tethI jarA nAcIe. (baMne nAce che.) kSapaNaka-are bhikSu ! kApAlika athavA AcArya kapAlinI sAthe suMdara nAce che. mATe teonI sAthe ApaNe paNa nAcIe. bhikSu-AcArya ! A darzana atyaMta AzcaryakArI che jemAM kleza vinA ja iSTa artho siddha thAya che. (kaphathI alanApUrvaka nAce che.) kSapaNaka-(ayi pInastanI ityAdi prathamanuM ja bolIne.). kApAlika-tuM e keTaluM Azcarya joyAM kare che? I + + + + + + + + kSapaNaka-mahArAja mahAmohanI AjJAthI sattanI putrI zraddhAne lAvo. kApAlika-kahe kyAM che dAsInI putrI ! A huM tene jaladI ja vidyAbaLathI lAvuM chuM. kSapaNaka-(khaDI laI gaNita kare che.) zAMti-sakhi ! abhAgiyAonuM A mAtA vize ja saMbhASaNa sAMbhaLuM chuM. te dhyAnapUrvaka sAMbhaLIe. karuNA-he sakhi ! ema karIe. kSapaNaka-(gAthA gaNIne) jaLamAM, sthaLamAM, girigahara ke pAtALamAM nathI. te viSNubhaktinI sAthe mahAtmAonA hRdayamAM vase che. karuNA-(saharSa) sakhi ! bhAgya caDhiyAtuM che ke zraddhA devI viSNabhaktinI pAse ja che. zAMti-saharSa sUcave che.) bhikSukAmathI mukta evA dharmanI pravRtti kyAM che? kSapaNaka-(pharI gaNIne) jaLa, sthaLa, girigallara ke pAtALamAM nathI. te to viSNubhaktinI sAthe ja mahAtmAnA hRdayamAM vase che. + + + + + + + + zraddhA-tyArabAda he devI! duSTa mahAmohe pAkhaMDa tarka sAthe badhA pAkhaMDa Agamone laDAI mATe prathama goThavyA. eTalAmAM amArA paNa sainyane mokhare veda, upaveda, aMga, upAMga, purANa, dharmazAstra, itihAsa AdithI zobhatI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 0 dArzanika ciMtana sarasvatI prakaTa thaI. viSNubhakti-pachI pachI ! zraddhA--he devI ! pachI vaiSNava, zaiva, ane zaura Adi Agamo sarasvatIdevI sanmukha AvyA. viSNubhakti-pachI, pachI ! zraddhA--bAda sAMkhya, nyAya, kaNAda, mahAbhASya, pUrvamImAMsA Adi darzanothI veSTita vedatrayI jANe trinetra kAtyAyanI hoya tema sarasvatI sanmukha prakaTa thaI. zAMti-e virodhI darzano ekatra kema maLyAM ? zraddhA--he putrI zAMti ! e darzano jo ke paraspara virodhI che, chatAM badhAM vedaprasUta hovAthI jyAre vedano koI virodha kare tyAre badhAM ekasaMpI thaI vedavirodhInI sAme thAya che. viSNubhakti-pachI, pachI ! zraddhA--he devI ! tyArabAda mahAmohanAM e pAkhaMDa darzano ane amArAM Astika darzano vacce bhayaMkara yuddha thayuM. temAM e pAkhaMDIoe lokAyatazAstrane AgaLa karyuM hatuM. paNa teo aMdaroaMdara saunA saMgharSaNathI ja naSTa thayuM. ane bIjA pAkhaMDI Agamo to satya AgamarUpa samudranA pravAhamAM bilakula chinnabhinna thaI gayA. bauddho siMdha, gAMdhAra, pArasika, Antra, hUNa, vaMga, kaliMga, Adi mlecchepracura dezomAM dAkhala thaI gayA. pAkhaMDa, digambara, kApAlika vagere to pAmara lokothI bharelA paMcAla, mAlava, AbhIra, Avarta bhUmimAM dariyA najIka chUpI rIte saMcare che. nyAyayukta mImAMsAnA prahArathI jarjarita thayelA e nAstikonA tarko te ja pAkhaMDI AgamonI pAchaLa pAchaLa palAyana karI gayA. (prabodhacaMdrodaya aMka 3, pRSTha 99) (darzanaviSayaka) pariziSTa 3 taMtravArtika sAMkhya, yoga, pAMcarAtra, pAzupata, bauddha ane jaina darzane mAnelAM dharmadharmanAM kAraNone koI traNavedano jJAtA svIkArato nathI. e e darzanonI mAnyatAomAM paNa vedanI chAyA to AvI ja gaI che. te te darzananA Adya puruSe e mAnyatAone calAvavAmAM khAsa uddeza tarIke lokasaMgraha, lAbha, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 135 pUjA, ane khyAtine rAkhelAM che tathA e mAnyatAo vedatrayathI viparIta che, daSTa zobhA upara nirbhara che, pratyakSa, anumAna, upamAna ane arthapatti vagere pramANonI yuktio dvArA sthapAyelI che. tathA e mAnyatAnA pravartakoe e mAnyatAone zruti smRtimAM maLatAM ahiMsA, satya, dama, dAna ane dayAM vagerenA bhAvano DhoLa caDAvIne potAnI siddhinA prabhAve (eTale jhera utAravAnI vidyA, vazIkaraNanI vidyA, uccATanavidyA, unmAdanavidyAmUTha mAravAnI vidyA--vagere koI siddhinA prabhAve) AjIvikA mATe calAvelI che. + + + + + + + + jo ame amAro anAdara darzAvIne e mAnyatAonI upekSA karIne ja besI rahIe ane e mAnyatAonuM aprAmANikapaNuM na TharAvIe to bIjAo paNa e mAnyatAonuM aprAmANikapaNuM na ja TharI zake' ema mAnIne samaSTi banI jAya athavA e e mAnyatAonI zobhA sukaratA ane tarkayuktatA joIne ke kaLikALane lIdhe yajJokta pazuhiMsA vagereno tyAga karI bhramamAM paDI jAya. je pote jAte kSatriya hovA chatAM kSatriyocita dharmano tyAga karI upadezakano ane bhikSuno dharma svIkAre evA te svadharmAtikramI manuSya vize zuddha dharmano upadeza karaze' evo te kAMI vizvAsa rAkhI zakAya ? je manuSya paraloka viruddha pravRttio kare che teno tyAga dUrathI ja karavo joIe--je potAnI jAtane chetare che te bIjAnuM hita zI rIte karI zake ? 'e A prakArano dharma vyatikrama (dharmavaTALa) buddha vageree karelo che ane e hakIkata alaMkArabuddhi nAmanA graMthakAre A pramANe jaNAvelI che. ''lokamAM je kAMI kALAM kAma thAya che te badhAno bhAra mArA upara Avo ane loka e kALAM kAmanA pariNAmathI mukta bano" A jAtano vicAra e alaMkAra buddhie buddhanA nAme jaNAvelo che. ethI ema jaNAya che ke, te buddhe potAnA kSAtra dharmano tyAga karI lokahitane mATe brAhmaNocita upadezakadharmane svIkArelo ane svadharmano atikrama karelo--taMtravArtika pR. 116. zAMkarabhASya vaLI bAhyArthavAda, vijJAnavAda, zUnyavAda, e paraspara viruddha traNe Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 0 dArzanika ciMtana vAdono upadeza karatA buddhe potAnuM asambaddhapralApIpaNuM spaSTa karyuM che. athavA loko upara buddhano evo pradveSa che ke A badhI prajA paraspara viruddha arthanuM jJAna karI mohamAM paDe. zAMkara bhA. a. 2, pA. 2, sU. 32. sAMkhyatattva kaumudI Apta kathanathI ayukta evA zAkyabhikSu, nigraMthika, saMsAramocaka vagere AgamAbhAsonuM nirAkaraNa thAya che. e AgamonuM ayuktapaNuM nIcenAM kAraNothI jANavuM. 1. manu vageree niMdA karI che mATe. 2. vedarUpa mULa rahita che mATe 3. pramANa viruddha arthane kahe che mATe. 4. koIka ja mleccha vageree ane pazu jevA adhama puruSoe svIkAra karelo che mATe. sAMkhyatattva kaumudI pR. 41-42 (kalakattA AvRtti) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (2) prastuta lekhamALA mATe gayA aMkamAM vaidika sAhityano upayoga thayo che. A aMkamAM jaina sAhityano upayoga karavA dhAryo che. prAcIna kALamAM jaina sAhityano vibhAga vastunI dRSTie karavAmAM Avyo che, je bahu vyApaka ane sarvasaMmata che. pazcimIya vidvAno vaLI navI ja dRSTie jaina sAhityano vibhAga kare che. e vibhAgone bAjue rAkhI aitihAsika ane tulanAtmaka dRSTie lakhavA dhArela prastuta lekhamAM vadhAre upayogI thAya tevA jaina sAhityanA vibhAga mAtra lekhanI sagavaDa khAtara nIce pramANe karavAmAM Ave che. 1. Agama 2. carita 3. khaMDanAtmaka 4. tarka pahelA vibhAgamAM prAcIna Agamo ane tenA uparanI badhI vyAkhyAono samAveza thAya che. bIjAmAM, madhyakALamAM racAyela kathA, AkhyAna, AkhyAyikA Adi jIvanavarNanavALA graMtho Ave che. trIjAmAM mukhyapaNe paramatanuM khaMDana karI svamatanuM sthApana karavAnA hetuthI lakhAyela graMtho Ave che. ane cothAmAM pramANa prameyAdinuM tarkapaddhatie 1. dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga, dharmakathAnuyoga. A mATe juo purAtatva varSa rajuM, pR. 122, 5. becaradAsano lekha. 2. tattvavidyA, vizvavidyA, jIvavidyA ane mAnasazAsa. vistAra mATe juo pro. loyamAna likhita nibaMdhano gujarAtI anuvAda : "buddha ane mahAvIra', pR. 33. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 * dArzanika ciMtana nirUpaNa karanAra graMtho Ave che. zvetAMbara zAkhAnuM sAhitya A cAre bhAgomAM upalabdha thAya che, ane digaMbara zAkhAonuM traNa bhAgamAM. emAM AgamagraMtho nathI. jaina sAhityamAM Agama e mukhya che, vedo ane tripiTakonI peThe tenI pAThasaMkalanA, vibhAgavyavasthA ane saMzodhana e badhuM joke racanAnA samaya pachI thayuM che chatAM tenI prAcInatA lupta thaI nathI. viziSTa vicArapravAha, bhASAnAM jUnAM rUpo ane keTalAMka varNano e badhuM mULa Agamo gaNadharoe racyAM che evI jaina paraMparAnuM samarthana kare che. enI racanAno samaya eTale bhagavAna mahAvIranI najakano samaya che. A samaya eTale dIrgha tapasvI mahAvIre jIvanamAM utArelA ahiMsApradhAna AcAra ane anekAMtapradhAna vicArasaraNInI sthApanAno samaya. e samayamAM mahAvIne jIvaMta AcAra ane vicArane potapotAnA jIvanamAM utArI svasiddhAMta sthApavAnI ja bhAvanA ziSyomAM mukhya hatI. AMtarika yogyatAne ja mAna apAtuM ane te rIte krAMtinuM kAma cAlatuM. potAne viruddha lAgatA AcAra ane vicAronuM nirasana Adarza jIvanathI thatuM, mAtra zabdathI nahi. e vakhate bhagavAna mahAvIranA siddhAMtanA racanAtmaka kAryanI ja mukhyatA hatI ane virodhI maMtavyonA khaMDanAtmaka kAryanI gauNatA hatI. anuyAyIonI saMkhyA karatAM-yogyatAnA pramANa tarapha vadhAre dhyAna ApatuM, ne te rIte svapakSanA nirmANanuM kArya cAlatuM. potAnA siddhAMta uparathI acaLa ane jAgatI zraddhAne lIdhe jo ke te pracalita ane potAne bhrAMta jaNAtAM aneka AcAravicAraviSayaka matavyonA saMbaMdhamAM potAno virodha spaSTapaNe batAvavAmAM Avato chatAM te virodhI maMtavya dharAvanAra vyakti ke samUha vize keSavRtti na keLavatAM mAtra udAsInatA dAkhavavAmAM AvatI. e ja kAraNane lIdhe ApaNe Agama graMtho paikI keTalAka aMgagraMthomAM paramatanA nirasana ke ullekha prasaMge koI vyakti ke pakSavizeSanuM nAma nathI jotA. mAtra temAM paramatavirodhasUcaka mithyASTi, anAryadarzana, bAla, maMda, Adi zabdo joIe chIe. Agamata evAM sthaLone UMDANathI vAMcatAM mana upara evI chApa paDe che ke temAM sAMpradAyikatA nathI. paNa temAM svasiddhAMtanI jAgatI zraddhA ane tethI prAmANikapaNe thato paramatano virodha mAtra che. jaina sAhityamAM mULa Agama pachI bIjuM sthAna tenA vyAkhyAgraMthonuM che. AgamanA vyAkhyAgraMtho mukhyapaNe cAra bhAgamAM vaheMcAya che niyukti, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 139 bhASya, cUrNi ane TIkA. emAM niyukti e prAcIna che. niyuktinA kartA AcArya bhadrabAhu manAya che. teo mauryasamrATa caMdraguptanA samakAlIna hatA. e samaya eTale bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda 100 varSa vyatIta thaI gayA pachIno samaya. A vakhate prathamanI paristhiti saMpUrNapaNe rahI na hatI. e samayamAM siddhAMtasthApananA kArya sAthe prathama sthapAyela svapakSanA rakSaNanuM kArya paNa AvI paDyuM hatuM ane teTalA ja mATe virodhI pakSanI harIphAImAM UtaravAnuM ane banate prayatna tene parAsta karavAnuM kArya paNa upasthita thayuM hatuM. rAjasabhAmAM javAno ane rAjAzrayamAM pakSanI salAmatI jovAno parAzrayI prasaMga sahune samAna rIte prApta thayo hato. parapakSanA vijayamAM ja svapakSanuM teja che ema mAnavA ane manAvavAnI parAvalaMbI prathA badhA saMpradAyomAM zarU thaI hatI. virodhI mata dharAvanAra vyakti ke samUhanI avamAnanA thAya evA bhAva ane pravRttino janma thaI gayo hato. tatkAlIna koI paNa saMpradAya e paristhitithI mukta na hato; joke hajI madhyakALanI sAMpradAyika kaTutA dAkhala thaI na hatI. tathApi svapakSanAga ane tajanya parapakSadveSanuM virala paNa cokkasa vAtAvaraNa taiyAra thayuM hatuM. A vAtAvaraNano pratighoSa ApaNe niryuktimAM joIe chIe. niryuktikAra zrI bhadrabAhu mahA vidvAna ane tapasvI hatA, chatAM sAMpradAyikatAnA jherI vAtAvaraNathI chUTavuM teone paNa kaThaNa thaI gayuM hoya tema teonI niyukti jotAM lAge che. teonI sAme aneka pratipakSo hatA, jemAM bauddha darzana ane vaidika darzananI tatkAlIna chUTI paDI virodhI banelI zAkhAo paNa hatI. A pratipakSIomAM mukhya bauddha, yAjJika, sAMkhya, vaizeSika ane AjIvaka paMtha hatA. niyuktimAM bharata cakravartI dvArA, brAhmaNa varNanI sthApanA, brAhmaNone dAna ApavAnI zarU thayelI prathA ane asalI AryavedonI racanA thayAnuM je varNana che tema ja sAMkhya ane vaizeSika darzana vagerenI utpattino je saMbaMdha varNavavAmAM Avyo che temAM te vakhatanI sAMpradAyikatAno paDagho hoya tema lAge che. - niyuktimAM je chUTAMchavAyAM sAMpradAyikatAnAM bIjo najare paDe che ane je AgaLa jatAM caritasAhityamAM vRkSa ane mahAvRkSanuM rUpa dhAraNa kare che te ja bIjA bhASya, cUrNi ane TIkAgraMthomAM anukrame aMkurita thatAM ane vadhatAM ApaNe joIe chIe. bhASya, cUrNi ane TIkAnI sAMpradAyikatAsUcaka vAto e niryuktinA saMkSipta sUcanono vividha vistAra ane puravaNI mAtra che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 * dArzanika ciMtana bhASya, cUrNi ane TIkAnI racanA madhya kALamAM thayelI hovAthI temAM te vakhatanA brAhmaNapurANanI sAMpradAyika kaTukatA najare paDe che ane prAcIna . AgamanI taTasthatA ochI thAya che. carita, khaMDanAtmaka ane tarka e traNa vibhAganA sAhityanI racanA paNa madhyakALamAM thayelI hovAthI te sAhitya e vakhate prasarela sAMpradAyikatAnI viSavallInAM kaTukatama phaLothI mukta rahe e saMbhavita na hatuM. A badhI sAMpradAyikatAnA keTalAka namUnAo mAtra aitihAsika daSTie. AgaLa ApavA dhAryA che. paraMtu te ApatAM pahelAM tene vadhAre spaSTa rIte samajavA khAtara keTalIka agatyanI hakIkata prathama ja jaNAvI devI yogya dhArI che. brAhmaNa varNanI utpatti tattvajJAna ane AcArane lagatI ghaNI bAbato vize vaidika ane jaina . darzana vacce prabaLa matabheda che. paraMtu e badhI bAbatomAM yAjJika hiMsA e mukhya matabhedanI bAbata che ane tene lIdhe ja vedanuM prAmANya tathA brAhmaNa varNanuM janmasiddha zreSThatva e paNa matabhedanI mukhya bAbato thaI paDI che. vaidika darzana sAthe jaina darzananI peThe bauddha darzanano paNa A traNa bAbata paratve matabheda che ja. vedanA prAmANya vize bauddho ane jainono samAna matabheda hovA chatAM temAM thoDo taphAvata paNa che, ane te e ke jyAre jaina 1. brAhmaNa zabdanI utpatti vize jenonI kalpanA khAsa dhyAna kheMce che. bhArate potAne kartavyanuM bhAna karAvavA khAtara vratadhArI zrAvakone hamezAM potAne daravAje besI je "mAhaNa mAhaNa" zabda uccAravA kaheluM te ja zabdamAMthI brAhmaNa nAmanI utpatti thaI che. e eka ja kalpanA anya tamAma zvetAMbara graMthomAM che. jyAre nAma vizenI kalpanA paumariyamAM taddana judI ja che. emAM brAhmaNa nAmanI utpatti to mAhaNa zabdamAMthI ja batAvavAmAM AvI che paNa e mAhaNa zabda judA ja bhAvamAM tyAM yojAyo che. jyAre RSabhadevanI bhaviSyavANIthI lokone mAluma paDyuM ke bhArate sthApela brAhmaNavarNa to AgaLa jatAM abhimAnI thaI sAco mArga lopaze tyAre lokoe eone haNavA (pITavA)mAMDyA. e lokone mA (na) 1 (mAro) ema kahI RSabhe haNatAM vAryA tyArathI prAkRtamAM mAhaNa ane saMskRtamAM brAhmaNa nAma pracalita thayuM. AdipurANamAM vaLI dvija nAmane ghaTAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke brAhmaNatva janmasiddha che paNa te zAstra ane tapanA saMskAra dvArA yogya bane che ane tyAre ja kija kahI zakAya. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 141 graMtho hiMsApradhAna vartamAna vedone kalpita mAnI tenI utpatti pAchaLathI mAne che ane asalI vedo lupta thayAnuM kahe che tyAre bauddho e viSayamAM kazuM kahetA hoya ema adyApi jaNAyuM nathI. yajJomAM cAlatI pazuhiMsAnA virodhano vakhata AvatAM ja brAhmaNa varNanA janmasiddha zreSThatva ane vedanA prAmANyano prazna upasthita thayo. brAhmaNa e mAtra janmathI ucca nathI. uccatAno AdhAra guNa-karmanI yogyatA che. caMDALakulamAM janmela paNa zreSTha guNa-karma vaDe brAhmaNa jeTalo ucca hoI zake e jAtanuM vaidika brAhmaNo pratye thayeluM jainonuM AkramaNa ApaNe uttarAdhyayana-nAmaka jaina AgamanA harikezabala nAmaka bAramA adhyayanamAM joIe chIe. e ja AgamanA yajJIya nAmaka pacIsamA adhyayanamAM paNa te ja jAtanuM AkramaNa che. dharmamArgamAM dareka varNano samAna adhikAra sthApavA jatAM jainone lokomAM rUDha thayela brAhmaNavarNanI janmasiddha uccatAno virodha karavo paDyo. uccatAbhimAnI brAhmaNoe jainone yajJaniMdaka, vedaniMdaka, brAhmaNaniMdaka kahI lokomAM vagovavA mAMDyA. A saMgharSaNa bahu vadhyuM. kSatriyakuMla e brAhmaNakula karatAM caDiyAtuM che evo Azaya jainonA prasiddha graMtha kalpasUtramAM prasaMge je varNavAyo che tene A saMgharSaNanuM pariNAma ghaNA vidvAno mAne che. game tema ho paNa brAhmaNa varNanI prAcInatA viruddha carcA bahu vadhI. : brAhmaNo vedane AdhAre ema manAvavAno prayatna karatA ke "brahmAnA mukhathI sarvaprathama brAhmaNe utpanna thayA ne tyAra bAda anya aMgothI bIjA varNo. mATe itaravarSo karatAM brAhmaNo jema prAcIna tema pUjya paNa che." tyAre enI sAme jaino ema kahevA lAgyA ke kSatriyAdi traNa varNanI sRSTi prathama thaI ane brAhmaNavarNa to pAchaLathI e traNa varNomAMthI ja utpanna karavAmAM Avyo. jainono A pakSa zvetAMbara ane digaMbara bannenA graMthomAM yukti ane vividha kalpanAonA mizraNapUrvaka varNavavAmAM Avyo che. A varNana zvetAMbarIya Agama ane carita banne sAhityamAM che. ane digaMbarIya mAtra caritasAhityamAM che. Agama sAhityamAM A varNana mATe niryukti, bhASya Adi cAre jAtanuM AvazyakasUtra uparanuM vyAkhyAsAhitya mukhya che. ane caritavibhAgamAM zrIvimalasUrikRta paumacariya tathA AcArya 1. A graMthanA lekhaka vimalasUrino samaya hajI nizcita thayo nathI. pro. yAkobInuM kahevuM che ke te cothA saikAthI jUnA nathI. (jo ke graMthakAranA lakhyA pramANe teo Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 0 dArzanika ciMtana hemacaMdranuM triSaSTizalAkApuruSacaritra che. digaMbarIya sAhityamAM e varNana mATe padmapurANa ane AdipurANa mukhya che. e graMthomAMnA brAhmaNavarNanI utpattinA varNanano TUMka sAra A pramANe che. (4) Avazyaka vRtti potAnA bhAIoe pravajyA lIdhI che e jANI bharata cakravartI khinna thayo, teNe dhAryuM ke huM vaibhava ApuM to kadAca teo svIkAraze, ema dhArI teNe vaibhava bhogavavA teone prArthanA karI paNa jayAre teoe tyakta bhogono svIkAra na karyo tyAre bhArate vicAryuM ke A niHsaMga bhrAtRmunione AhAra ApI dharmAnuSThAna karuM. e vicArathI teNe vividha AhAra bharelAM pAMcaso gADAM maMgAvyAM paNa yatione tevo svanimitte banelo arthAt sadoSa AhAra na khape ema jayAre teNe jANyuM tyAre vaLI bIjA taddana nirdoSa AhAra mATe te yatione AmaMtryA. rAjapiMDa (rAjaanna) paNa yatio na le ema jayAre teNe bhagavAna pAsethI jANyuM tyAre te bahu udvigna thayo ane vicAravA lAgyo ke bhagavAne to mane dareka rIte tyajI ja dIdho che. te vakhate bhagavAna RSabhadeva pAse upasthita thayela IMdra bharatane khinna joI tene zAMta karavA vikramanA pahelA saikAmAM thayelA hovA joIe.) padmapurANa e pahemacariyanuM anukaraNa che ema keTalAka mAne che e maMtavya sAcuM hoya to padmapurANanA lekhaka raviSeNa jeo vikramanA sAtamA AThamA saikAmAM thayA che te pahelAM pahemacariyanA kartA vimalasUri kyAreka thayA hovA joIe. 1. A caritragraMthamAM AcArye tresaTha mahAna jaina puruSonAM jIvana AlekhelAM che tethI te - triSaSTizalAkApuruSacaritra kahevAya che. 2. A graMthanA lekhaka digaMbarAcArya ravizeNa che jeo vikramanA sAtamA-AThamA saikAmAM thaI gayA che. te vize juo vidatamArA nAthurAmajI premI likhita) pR. 43. 3. A graMtha digaMbarAcArya jinasenano banAvela che jeo vikramanA navamA saikAmAM prasiddha jaina rAjA amoghavarSanA samakAlIna hatA. AdipurANa e mahApurANano pUrvabhAga che, teno uttarabhAga uttarapurANa che. AdipurANamAM zrI RSabhadevajInuM varNana che. uttara-purANamAM bAkInA tIrthakaronuM. uttarapurANa guNabhadra svAmIe racyuM che jeo bhaTTAraka jinasenanA ziSya hatA ane jeono samaya vikramano navamo-dazamo saiko gaNavAmAM Ave che. jinasena ane guNasena svAmInA samaya, graMtho Adi vize vadhAre mAhitI meLavavA IcchanAre vidatamAtA pahelo bhAga jovo. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 143 avagrahanI carcA upADI. bharate chevaTe vicAryuM ke bIjuM kAMI nahi to A bhikSukone mArA dezamAM vicaravAnI anumati ApI kRtArtha thAuM e vicArathI teNe potAnA dezamAM vicaravAnI bhikSukone anumati ApI ane tyAM hAjara rahela iMdrane pUchyuM ke A ahIM ANela annapANInuM zuM karavuM? IMdra javAba Apyo ke e annapANI guNazreSTha puruSone ApI teono satkAra kara. vadhAre vicAratAM bharatane jaNAyuM ke sAdhu sivAya to phakta zrAvako ja zreSTha che. kAraNa ke teo virata (tyAgadharmI) che ane virata hovAthI guNazreSTha che. mATe e vicArathI te annapAna teone ja ApI dIdhuM. vaLI bharate zrAvakone bolAvI kahyuM ke tamAre hamezAM mAruM ja annapAna levuM, khetI Adi kAma na karavAM ane zAstrAbhyAsamAM parAyaNa rahevuM. khAdhA pachI mArA gRhadvAra pAse besI kahevuM ke lagato pavana vardhata parva tasmA" na mAna arthAt Apa jitAyA cho, bhaya vadhe che mATe AtmaguNane haNa mA haNa mA. e zrAvakoe tema ja karyuM. zrAvakonA pratipAdananA e vAkyathI bharatane sUchyuM ke huM rAga Adi doSothI jitAyo chuM te doSothI ja bhaya vRddhi pAme che. AvI AlocanAthI tene vairAgya prApta thayo ' jamanAra ghaNA thavAthI rasoI karavA azakta thayelA rasoIyAoe bharatane vInavyuM ke ghaNA loko jamavA Ave che tethI koNa zrAvaka che ane koNa nathI e jaNAtuM nathI. bharate pUchI levA kahyuM. eTale rasoiyAo Aganukane pUchavA lAgyA ke tame koNa cho ? teo jayAre kahe ke zrAvaka tyAre vaLI pAcako pUche ke zrAvakonAM keTalAM vrata? uttaramAM AgaMtuka kahetA ke zrAvakone vrato (mahAvrato) na hoya. amAre to pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvrata hoya che. jayAre pAcakoe AvA dvAdaza vratadhArI zrAvakonI bharatane sUcanA karI, tyAre bhArate kAkiNIratna vaDe teone cilDrana karyuM. cha cha mahine parIkSA karI je zrAvako jaNAyA teone cita karyuM. e rIte cihnavALA te ja brAhmaNo thayA. - e loko potAnA chokarAo sAdhuone ApatA temAMthI keTalAka dIkSA letA ane je na letA te zrAvaka ja rahetA. bharate zrAvakone jamADela tethI bIjA paNa loko teone jamADavA lAgyA. teonA svAdhyAya mATe bharate 1. sAdhuone ane sAdhvIone rahevA agara vicaravA mATe anumati Apela je jagyA te avagraha kahevAya che. iMdranI anumativALI jagyA te iMdrAvagraha. e rIte cakravartI- avagraha ane rAjA-avagraha paNa samajavA. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 0 dArzanika ciMtana arhastuti tathA muni ane zrAvakonI sAmAcArIvALA (AcAra prathAvALA) vedo racyA. teonI kAkiNIratnanI rekhA e ja yajJopavIta thaI ane krame badhA mAhanane badale brAhmaNa kahevAyA. e ja zrAvako te mULa brAhmaNa. A maryAdA bharatarAjyanA vakhatanI. tyArabAda teno putra AdityayazA thayo. teNe kAkiNIratna na hovAthI sonAnI yajJopavIta calAvI. pachI mahAyaza vagere rAjAomAMthI koIe rUpAnI ane koIe vicitrapaTTasUtranI janoI calAvI. A brAhmaNadharma ATha, peDhI sudhI barAbara cAlyo. A krama arthAt bharate nirmANa karelI brAhmaNasRSTi ane teo mATe racela Aryavedo suvidhi nAmaka navamA tIrthaMkara sudhI cAlyA. anArya vedo to pAchaLathI sulasa, yAjJavalkya vageree banAvelA che. (pR. 156 thI 158) A ja vastu savizeSa vistRta ane AlaMkArikarUpe triSaSTizalAkApuruSacaritramAM varNavAyelI che. juo gujarAtI anuvAda pR. 223 thI 227 (jI) triSaSTicaritra brAhmaNatvanuM patana zrI suvidhisvAminA` nirvANa pachI keTaloka kALa jatAM kALanA doSathI sAdhuono uccheda thaI gayo. pachI jema mArgabhraSTa thayelA vaTemArguo bIjA jANItA musApharone mArga pUche tema dharmanA anna loka sthavira zrAvakone dharma pUchavA lAgyA. teo potAne anusAre dharma kahevA lAgyA. evI rIte pUjA thavAthI dravyAdikamAM lubdha thaIne e sthavira zrAvakoe tatkALa navAM kRtrima zAstro racI temAM vividha jAtanAM moTAM phaLavALAM dAno varNavyAM. temAM pratidina dravyAdikamAM lubdha thaIne teoe Aloka tathA paralokamAM nizcita moTAM phaLavALAM kanyAdAna, pRthvIdAna, lohadAna, tiladAna, kapAsadAna, godAna, suvarNadAna, rUpyadAna, gRhadAna, azvadAna, gajadAna ane zayyadAna vagere vividha dAnone mukhyapaNe gaNAvyAM. ane moTI icchAvALA tema ja duSTa AzayavALA teoe te sarvadAna devA mATe yogyapAtra pote che ane bIjA apAtra che ema jaNAvyuM. evI rIte lokonI vaMcanA karatAM chatAM paNa teo lokonA guru thaI paDyA. vRkSa vagaranA dezamAM eraMDAnA vRkSane paNa loko vedikA racAve che. evI rIte zrI zItaLasvAmInuM tIrtha pravartatA sudhI A bharatakSetramAM 1. jainonA covIsa tIrthaMkaro paikI navamA. 2. dazamA tIrthaMkara. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 14pa sarva prakAre tIrthoccheda rahyo. tethI te vakhatamAM rAtrie ghuvaDa pakSInI jema kaniSTha brAhmaNoe A bharatakSetra upara potAnuM ekachatra rAjya calAvyuM. te pachI bIjA cha jinezvaronA aMtaramAM paNa eTale zAMtinAthanA aMtara sudhI evI rItanuM AMtare AMtare mithyAtva pravarte ane tIrthano uccheda thavAthI te samayamAM mithyASTiono asmalita pracAra thayo. (triSaSTizalAkApuruSacaritra gujarAtI bhASAMtara pR. 78) | (T) paumacariya. zrI RSabhadeve gAma nagarAdi vasAvI temanI rakSA mATe je varga yojyo te kSatriya nAme prasiddha thayo. vyApAra, khetI, pazupAlana Adi karanAro varga te vaizya tarIke prasiddha thayo. ane jeo bIjAnI AjJA uThAvanAra tathA nIca karmarata hatA te zUdravargamAM gaNAyA. enA aneka bhedo hatA. (tRtIya. gA.112 thI 116, pR. 12) magadhAdhipa zreNike gautamane kahyuM ke kSatriya Adi traNa varSonI utpatti to meM sAMbhaLI. have brAhmaNanI utpatti kaho. eTale gautame te utpattinuM varNana karatAM kahyuM ke jyAre bharata cakrIe ANelo AhAra tyAgI zramaNoe e akathya hovAthI na svIkAryo tyAre teNe vratadhArI gRhasthone dAna ApavAno vicAra karyo ane teone AmaMtryA. je je vratadhArI zrAvako AMgaNAmAM paDela sacitta (sajIva) vanaspatine kacaDI rAjamahelamAM dAkhala na thayA te badhAne bharate vratadhArI samajI oLakhANa mATe teonA kaMThamAM sUtra nAMkhyuM je yajJopavIta thaI. e badhAMne dAnamAnathI bahu satkAryA. e loko AdarasatkArathI atigarva dhAraNa karavA lAgyA. tyArabAda kyAreka matisAgara nAmanA maMtrIe sabhAmAM bharata cakrIne kahyuM he rAjan ! jinezvare-RSabhadeve je rIte kahyuM che te rIte huM kahuM chuM. ekAgracitte sAMbhaLa, he narAdhipa ! teM je prathama vratadhArI zrAvakono satkAra karyo hato. teozrI mahAvIranA avasAna pachI katIrtha pravartaka thaze. mithyAvacanathI vedanAmaka zAstra racI te dvArA yajJamAM pazuvadha karaze ane aneka AraMbhaparigrahamAM baMdhAI pote ja mUDha banI lokone mohamAM nAMkhaze. A vacana sAMbhaLI bharata kupita thayo ne te abhimAnI zrAvakone nagara bahAra karavA lokone kahyuM. loko paNa ciDhAI e bhAvi brAhmaNone paththara - AdithI mAravA maMDyA. e bicArA zrI RSabhadevane zaraNe gayA. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 0 dArzanika ciMtana zrIRSabhadeve bharatane vArI kahyuM : mALa arthAt eone na haNa. tyArathI teo mAhaNa (brAhmaNa) tarIke prasiddha thayA. jeo sau pahelAM pravrujita thaI pAchA pravrayAthI bhraSTa thayA hatA teo ja tApasa ane pAkhaMDI thayA. teonA ja bhRgu aMgIrA vagere ziSya praziSya lokone kuzAstrothI moha pamADatAM saMsAranuM bIja thayA. (caturtha u. gA. 68thI 88, pR. 17) (6) padmapurANa pR. 38 tathA pR. 46mAM paumacariyanI hakIkatane ja vizada karI varNavI che temAM eTaluM umeryuM che ke bhraSTa valkaladhArI tApasomAMthI ja parivrAjaka-daMDimata, sAMkhya-yogamata pravarto. (3) AdipurANa bhagavAna RSabhadeve asi (zastradhAraNa), miSTha (lekhana), kRSi (khetI), vidyA vANijya ane zilpa e cha karmo vaDe AjIvikA karavAno lokone upadeza karyo te vakhate teoe traNa varNa sthApyA. zastra dhAraNa karanAra kSatriya kahevAyA. khetI, vyApAra ane pazupAlana karanAra vaizya kahevAyA. kSatriya ane vaizyanI sevA karanAra te zUdra kahevAyA. zUdro paNa kAru akAru ema be prakAranA thayA. dhobI, hajAma vagere kAru ane te sivAyanA akAru. kArumAM paNa je prajAbAhya te aspRzya ane bAkInA spRzya thayA. dareka varNavALA potapotAnuM niyata ja karma karatA. vivAha, jAtisaMbaMdha Adi badho vyavahAra ane badhI nirdoSa AjIvikA zrI RSabhadeve nakkI karyA pramANe ja cAlatI. (parva 16, zloka 179thI 188) bhagavAnanA varNanamAM--te RSabhadeva gaMgAne himAlaya dhAraNa kare tema kaMThamAM hAra, keDamAM kaTisUtra ane khabhe yajJopavIta (janoI) dhAraNa karatA zobhatA. (zloka.. 235) bhagavAne pote hAthamAM zasra dhAraNa karI kSatriyonuM karma, baMdhAthI yAtrA karI batAvI vaizyanuM karma, ane pagathI cAlI zUdrakarma batAvyuM." A traNa varSo RSabhadeve banAvyA. pAchaLathI bharate zAstranuM paThana karAvI brAhmaNo banAvyA ane darekanAM karma vyavahAra vagere nakkI thayAM tethI prathamanI bhogabhUmi + sarakhAvo puruSasUkta maM. 10. sU. 90, R 12. 'bAhune rAjanya karyA, Urune vaizya karyA, ane pagamAMthI zUdra janmyo.' saM. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 147 te have karmabhUmi thaI. (parva 16, zlo. 242 thI 294) gautame kahyuM, he zreNika ! huM anukrame brAhmaNonI utpatti kahuM chuM. tuM sAMbhaLa. bharata digvijaya karI pAcho pharyo tyAre tene vicAra thayo ke A badhuM dhana jaina mahAmaha yajJamAM vAparI vizvane saMtuSTa karuM. munio to niHspRha che. gRhasthomAM je dAna, mAna yogya hoya teno ja satkAra karavo joIe. evA yogya to amuvratadhArI zrAvako ja che. A vicArathI evA zrAvakonI parIkSA karavA bharate upasthita rAjAone potapotAnA parivAra sAthe judA judA AvavA AmaMtryA. bIjI bAju bharate potAnA mahelanA AMgaNAmAM lIlI vanaspati phaLa phUla Adi phelAvyAM ane dareka AgaMtukane te raste thaI mahelamAM AvavA kahyuM. jeo avratI hatA teo e vanaspati khuMdI bedhaDaka mahelamAM cAlyA gayA paNa keTalAka to bahAra ja UbhA rahyA. bharate teone paNa aMdara AvavA kahyuM paraMtu teoe sacitta vanaspati kacarI aMdara AvavA nA pADI, bharata teone vratadhArI jANI bIje mArgethI mahelamAM lAvyo. ane aneka rIte teono satkAra karyo tema ja vratanI nizAnI tarIke padmanidhimAMthI janoI maMgAvI te vaDe teone cihnita karyA. koIne eka sUtra koIne be ema agiyAra sudhI sutaranA tAMtaNA paherAvyA. jene eka pratimA hatI tene eka. jene be hatI tene be, e rIte jene 11 pratimA hatI tene 11 sUtrathI cilita karyA. dareka vratadhArIono Adara karyo ane avatIone bahAra karyA. vratadhArIo satkAra maLavAthI potapotAnA vratamAM vadhAre sthira thayA ane loko paNa teono Adara-satkAra karavA lAgyA. bharate upAsakAdhyayana nAmanA sAtamA aMga zAstramAMthI te vatIone ijyA (pUjA), vArtA, datti, * svAdhyAya, saMyama ane tapano savistara upadeza Apyo. emAM teNe aneka jAtanA jaina yajJo, dAnanA prakAro vagere samajAvyA ane chevaTe jaNAvyuM 1. pratimA eTale eka prakAranA abhigraho-niyamo. evA niyamo agiyAra che. je khAsa zrAvako mATe che. pahelI pratimA eka mAsanI, bIjI be mAsanI ema vadhatAM agiyAramI agiyAra mAsanI hoya che. dareka pratimAmAM bhinnabhinna guNo keLavavAnA hoya che. (juo 3pasAu-9. 21 ) 2. dAna ApatAM eka vAra eka sAthe jeTaluM ApavAmAM Ave te eka datti, ema bIjI vAra jeTaluM eka ja sAthe apAya te bIjI datti. ' Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 0 dArzanika ciMtana ke je jAti(janma)thI dvija hoya paNa tapa ane zrutanA saMskAra na meLave te nAmano ja dvija kahevAya. tapa ane zrutanA saMskAra meLavanAra jAtidvija e ja kharo dvija bane che. e dvijonA saMskAra daDha karavA bharate zrAvakAdhyAyasaMgrahamAMthI traNa prakAranI kriyAo upadezI : garbhAnvaya, dIkSAnvaya ane karjhanvaya. e traNamAM-pahelInA 53, bIjInA 48 ane trIjInA 7 prakAro bharate bahu vistArathI kahI saMbhaLAvyA. e kriyAmAM dRDha thayelA potAnA sthApelA dvijo(zrAvako)ne joI bharata prasanna thayo. duHsvapnanuM phaLa : brAhmaNa pUjA-eka vAra bharatane keTalAMka duHsvapna AvyAM. tenuM aniSTa sAmAnya rIte teNe jANyuM chatAM vadhAre khulAsA mATe bhagavAna RSabhadeva pAse jaI e svapro teNe kahI saMbhaLAvyAM. e vilakSaNa svapromAM eka svapra evuM hatuM ke naivedya khAtA zvAnanI loko pUjA kare che. A svapranuM phaLa jaNAvatAM bhagavAne kahyuM ke je avratI brAhmaNa haze teo guNI ane vratInI peThe satkAra pAmaze. A phaLazruti kahyA pahelAM bhagavAne bharatane teNe sthApela brAhmaNa varNa vize mArmika vicAro saMbhaLAvyA. teoe kahyuM, he vatsa ! teM dharmAtmA A dvijonI sAdhuonI peThe je pUjA karI te bahu ja sAruM karyuM. paNa temAM je thoDo doSa che te sAMbhaLa. teM je gRhasthonI racanA karI che te satyayuga haze tyAM sudhI to potapotAnAM yogya AcaraNo karatA raheze. paraMtu kaLiyuga najIka AvatAM ja teo brAhmaNa jAtinA abhimAnathI sadAcArabhraSTa thaI mokSa mArganA virodhI banI jaze. kaLiyugamAM potAnI mahattAnA abhimAnamAM phasI e loko dhanathI icchAthI mithyA zAstra dvArA sarva lokone mohita karatA raheze. AdarasatkArathI abhimAna vadhavAne lIdhe teo uddhata thaI svayameva zAstro racI lokone ThagyA karaze. A adhArmika brAhmaNo prANIhiMsAparAyaNa thaze. madhu, mAMsabhakSaNane 1. garbhAdhAnathI mAMDI mokSaprApti sudhI 53 saMskAro karavAmAM Ave che te badhA garbhAnvaya kriyAmAM gaNAya che. AvI jAtanA soLa saMskAro ane tethI vadhAre paNa saMskAro brAhmaNa zAstramAM varNavAyelA che. vratanA svIkArathI mAMDI mokSaprApti sudhI AcaravAnI vibhAgavAra kriyAo dIkSAnvaya kriyA kahevAya che. je aDatAlIsa che. e rIte sAta kaAnvaya kriyAo paNa che jene mokSa mArgano ArAdhaka seve che. AbadhI kriyAonuM vistRta varNana khAsa jovA jevuM che. temAM samagra brAhmaNIya varNAzrama vyavasthAnI chApa che. (juo AdipurANa parva. 38-39-40) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 149 pasaMda karaze ane pravRttirUpa dharmanI ghoSaNA karaze. teo ahiMsAdharmamAM doSa batAvI vedokta mArgane poSaze. pApa cihnarUpa janoI dhAraNa karanAra teo hiMsArata thaI bhaviSyamAM A zreSTha mArganA virodhI thaze. A kAraNathI jo ke bhaviSyanI dRSTie brAhmaNonI racanA doSarUpa che. tathApi have varNa sthapAyA pachI maryAdA sAcavavA khAtara teno lopa na karavo e ja yogya che. te je pUjAtA zvAnanuM svapra joyuM tenuM phaLa bhaviSyamAM thanAra dharmasthitino nAza e che. arthAt dharmabhraSTa brAhmaNonI pUjA e e svapronuM phaLa che. (vistAra mATe juo parva 38, 39-40-41) anyamationo saMga tyAgavA mATe bhAratano upadeza eka vAra rAjasabhAmAM upasthita thayela badhA mukhya kSatriyone teono dharma samajAvatAM bharate kahyuM ke tame pote ja ucca vaMzamAM utpanna thayA cho tethI tamAre anyamatavALAo upara zraddhA rAkhI teo pAsethI zeSa (pUjA AdimAM vadhelA cokhA) ane snAnodaka (abhiSekanuM pANI) na levAM, kAraNa ke tethI tamArI mahattA ghaTe ane bIjA paNa doSo dAkhala thAya. anyamatavALAone namaskAra karavAmAM moTapa sacavAtI nathI. kadAca koI dveSI hoya to zeSa snAnodaka Adi dvArA viSaprayoga, vazIkaraNa Adi karIne tamane naSTa kare. tethI rAjAoe anyamatavALAo pAsethI zeSa AzIrvAda, zAMtivacana, zAMtimaMtra ane puNyAhavAcana e kazuM levuM ke karAvavuM nahi. * A vAta nahi mAne teo nIca kuLamAM janmaze. paraMtu jinezvara pote kSatriya hovAthI teonAM snAnodaka, caraNa puSpa Adino svIkAra karavAmAM kizo ja vAMdho nathI. UlaTuM tethI aneka lAbho che. tevI rIte prathama brAhmaNa . hoya ke vaizya paNa jo te muni thAya to teonI zeSa Adi levAmAM kazI aDacaNa nathI kAraNa muni thayo eTale guNathI kSatriya ane kSatriya eTale sajAtIya, sajAtIyanI vastu svIkAravAmAM doSa nathI. bharata kahe che ke rAjAo A pramANe nahi varte to anyamatavALAo (brAhmaNo) mithyApurANano upadeza karI teone ThagI leze (parva 42, pR. 148pathI AgaLa) jaina agnihotrano upadeza-bhagavAnanA nirvANotsava pachI iMdra ane devAe zrAvaka brahmacArIone upadeza ApatAM kahyuM ke tamArAmAMthI jeo Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 * dArzanika ciMtana upAsakAdhyayananAmaka sAtamA aMganA abhyAsI hoya ane sAtamI, AThamI, navamI, dazamI tema ja agiyAramI pratimAnA dhAraka hoya teoe gApatya, paramahavanIyaka ane dakSiNAgni nAmanA traNa kuMDo karI temAM trisaMdhya agni sthApI jineMdranI sthApanA karI pUjA karavI. tethI tamo AdarasatkAra pAmI atithipada pAmazo. (parva 47, zloka 350 thI 353 pR. 1758), yajJamAM hiMsAnI pravRtti ane tenA pratipAdaka vedonI utpatti vaidiko kahe che ke veda apauruSeya hoI anAdi hovAthI nirdoSa ane prAmANika che. te ja pramANabhUta prAcIna vedomAM yAjJika hiMsAnuM vidhAna che. AnI sAme jaino kahe che ke yajJamAM hiMsAnI pravRtti pAchaLathI thaI che, ane tenA pratipAdaka vartamAna vedo paNa pAchaLathI ja racAyA che. pahelAM to dayAmaya yajJa thato ane hiMsAvidhAna vinAnA Aryavedo hatA. - hiMsApradhAna anAryavedo pAchaLathI racAyelA che. jainono A pakSa zvetAMbara digaMbara bannenA graMthamAM che. zvetAMbara graMthomAM paumariya tathA triSaSTizalAkApuruSacaritra mukhya che ane digaMbara. graMthomAM padmapurANa tathA uttarapurANa mukhya che. A graMthomAMno prastuta pakSane lagato TUMka sAra A che. () triSaSTizalAkApuruSacaritra lAkaDIonA mArathI jarjara thayela nArade "anyAya" ! anyAya !" evo pokAra karI rAvaNane kahyuM, he rAjana ! A rAjapura nagaramAM maruta nAmano rAjA che te nirdaya brAhmaNonA sahavAsathI yajJa karavA prerAyo che. te mATe teNe aneka pazuone ekatra karyA che. teono-pazuono, pokAra sAMbhaLI mane dayA AvI tethI AkAzamAMthI UtarI meM marutane pUchyuM ke "A zuM AraMbhya che ?" teNe uttara Apyo : "A brAhmaNoe kahyA pramANe devatRpti ane svargaprApti mATe dharma yajJa karuM chuM. temAM pazuo homavAnAM che.' pachI meM tene kahyuM - "A zarIra vedI che, AtmA yajamAna che, tapa,agni che, jJAna vrata che, karma samidha che, krodhAdika pazuo che, satkarma yupa , dayA dakSiNA che, ane jJAna, darzana, cAritra-e traNe ratno te traNa deva (brahmA, viSNu. 1. A graMtha bhaTTAraka guNabhadranI kRti che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 151 mahezvara) che. A vedokta yajJa muktinuM sAdhana che. jeo dUra thaI bakarA vagerene mArI yajJa kare che teo narakyAtanA bhogave che. mATe he rAjana ! A pApa choDa. jo hiMsAthI svarga maLe to AkhuM jagata svarga pAme'. mArA A kathanathI brAhmaNo ciDhAyA ane mane mAryo. he rAvaNa ! huM bhAgI tamAre zaraNe Avyo chuM. tame have e pazuone bacAvo. nAradanA A kathanathI e ghaTanA jovA rAvaNa vimAnamAMthI UtarI yajJasthaLamAM Avyo. teNe marutane hiMsAyajJa karatAM rokyo ane nAradane "AvA hiMsAtmaka yajJo kyArathI pravaryA haze? ema pUchyuM nArade rAvaNane kahyuM, "cedi dezanA eka nagaramAM kSIra kadaMbaka nAmanA gurune tyAM teno putra parvata, huM ane rAjaputra vasu ema traNe bhaNatA. amArA traNamAMthI koI be narakagAmI evuM jJAnInuM vacana sAMbhaLavAthI kayA be narakagAmI enI khAtarI karavA gurue yukti racI. loTanA kUkaDA banAvI amane traNane ApyA ne koI na dekhe tyAM mAravA kahyuM. parvata ane vasue ekAMtamAM jaI kUkaDA mArI nAkhyA paNa mane vicAra Avyo ke jyAM bIjuM koI nathI dekhAtuM tyAM paNa huM to jouM ja chuM ane jJAnI to sarvatra jue che mATe gurunI AvI AjJAmAM kAMIka rahasya hovuM joIe ema vicArathI te kUkaDo meM gurune pacho soMpyo. teo mArA upara prasanna thayA, paNa parvata ane vasu upara nArAja thayA. kUkaDAne mAranAra e baMnenAM bhAvI - narakagAmIpaNAnI ciMtAthI duHkhita thaI gurue dIkSA lIdhI ane guruputra parvata zAstra bhaNAvavA lAgyo. huM mAre sthAne gayo ne vasu rAjya karavA lAgyo. sphaTikanI adazya zilA upara Asana mUkI vasu besato ne satyane prabhAve Asana UMcuM rahyAnI vAta phelAvato. eka vAra guruputra parvatane tyAM huM jaI caDhyo. teNe ziSyone bhaNAvatAM anairyavyam e vAkyano artha karyo ke bakarAo vaDe yajJa karavo. A artha sAMbhaLI meM tene gurakathita arthathI viruddha artha karavA badala Thapako Apyo. meM kahyuM : guru to e ja zabdano (traNa varSanA jUnA na Uge evA java) evo artha karatA ane tuM bakarA evo artha kema kare che? parvate mAruM kathana na svIkAryuM ne sahAdhyAyI vasu pAse nirNaya karAvavA tatpara thayo. ame baMne vasu pAse nirNayArthe gayA. paNa gurupatnI parvatanI mAtAnA dabANathI vasue parvatanA pakSamAM cukAdo ApatAM aja zabdano bakaro artha gurue kahela che ema jaNAvyuM. vasunA satyabhaMgathI kupita thayelA devoe tenuM Asana toDI pADyuM. vasu gabaDI paDyo ne marI narakamAM gayo. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra * dArzanika ciMtana parvata lokatiraskArathI khinna thaI nagara bahAra cAlyo gayo jayAM tene mahAkAla nAmanA asure potAnA pakSamAM lIdho. rAvaNe pUchyuM ke, "e mahAkAla asura koNa?" tenA uttaramAM nArada kahyuM ke eka madhupiMga nAmano rAjakumAra hato je potAne varavA icchanAra sulasA nAmaka rAjakumArIne vaccethI ja paraNI janAra sagara nAmaka koI bIjA rAjAnA chaLabaLathI udAsa thaI jaMgalamAM cAlyo gayelo e tyAM ajJAnamaya tapa karI chevaTe marI asura devonA svAmI tarIke utpanna thayo. e jaM mahAkAla. A mahAkAla pUrva janmanA zatru sagara Adi rAjAone teonA kRtyano badalo ApavAnA vicArathI pharato hato tevAmAM tene parvata maLyo. A takano lAbha levA teNe brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karI parvatane kahyuM: "huM tArA pitA kSIra kadaMbakano mitra chuM. mAruM nAma zAMDilya che. ame banne eka ja upAdhyAya pAse bhaNelA. nArada vageree tAruM apamAna kareluM jANI huM ahIM Avyo chuM. huM maMtrothI vizvane mohita karIne tArA pakSanI pUrti karyA karIza." A pramANe kahI te asure parvatanI sAthe rahI durgatimAM pADavAne mATe ghaNA lokone kudharmamAM mohita karI dIdhA. lokomAM sarva ThekANe vyAdhi ane bhUta vagerenA doSo utpanna karI parvatanA matane nirdoSa TharAvavA mAMDyo. zAMDilyanI AjJAthI parvate roganI zAMti karavA mAMDI ane lokone upakAra karI karIne potAnA matamAM sthApana karavA mAMDyA. sagara rAjAnA nagaramAM, aMtaHpuramAM ane parivAramAM paNa te asure dAruNa rogo vikuLaM. sagara rAjA paNa lokanI pratItithI parvatane bhajavA lAgyo eTale teNe zAMDilyanI sAthe rahIne sarva ThekANe roganI zAMti karI. pachI zAMDilyanA kahevA pramANe parvate lokone upadeza ApavA mAMDyo ke "sautrAmaNI yajJamAM vidhi vaDe surApAna karavAthI doSa lAgato nathI mATe temAM surApAna karavuM, gosava nAmanA yajJamAM agamya strInI sAthe gamana karavuM, mAtRmedha yajJamAM mAtAno vadha ane pitRmedha yajJamAM pitAno vadhA aMtarvedimAM karavo, tethI doSa lAgato nathI. kAcabAnA pRSTha upara agni mUkI "zvaIRvyAya svAhA' ema bolI prayatnathI huta dravya vaDe temAM homa karavo, jo kAcabo na maLe to mAthe TAlavALA, pILA varNanA, kriyArahita ane kusthAnamAM avatarelA evA koI zuddha kijAti(brAhmaNAdi)nA, jala vaDe pavitra kurmAkAra mastaka upara agnine pradIpta karI temAM Ahuti nAkhavI. je Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 153 thaI gayeluM che ane je thavAnuM che te sarva puruSa(Izvara) ja che. je amRtanA svAmI thayelA che (mokSe gayelA che) ane je annathI nirvAha kare che te sarva IzvararUpa ja che. evI rIte sarva eka puruSa (Izvara) rUpa ja che, tethI koNa kone mAre che? mATe yajJamAM IcchA pramANe prANIonI hiMsA karavI ane yajJamAM yajamAne mAMsanuM bhakSaNa karavuM, kAraNa ke te devatAnA uddezathI kareluM che, ane maMtrAdi vaDe pavitrita che". A pramANe upadeza ApI sagararAjAne potAnA matamAM bheLavI teNe kurukSetra vageremAM ghaNA yajJo karAvyA, thoDe thoDe teno mata prasaratAM teNe rAjasUyAdika yajJo paNa karAvyA, ane te asure yajJanA karanArAone yajJamAM homelA prANI ke rAjA vagerene vimAna para rahelA batAvyA tethI pratIti AvatAM te parvatanA matamAM rahIne loko prANIhiMsAtmaka yajJo niHzaMkapaNe karavA lAgyA. A badhuM joIne meM divAkara nAmanA eka vidyAdharane kahyuM ke, "A yajJomAMthI badhAM pazuone harI levA. eTale mAruM vacana mAnIne te yajJamAMthI pazuonuM haraNa karavA lAgyo. te pelA paramAdhArmika asuranA jANavAmAM AvyuM, jethI tenI vidyAno ghAta karavAne te mahAkAle yajJamAM RSabha devanI pratimA sthApita karavA mAMDI. eTale te divAkarakhecara virAma pAmI gayo. pachI huM upAyakSINa thavAthI zAMta thaIne bIje cAlyo gayo. pachI te asure mAyAthI yajJamAM tatkAla sulasA sahita sagararAjAne agnimAM homI dIdho. pachI te mahAkALa asura kRtArtha thaIne potAne sthAnake gayo. che. A pramANe pApanA parvatarUpa te parvata thakI yAjJika brAhmaNoe hiMsAtmaka yajJo pravartAvyA che. te tamAre aTakAvavA yogya che." AvAM nAradanAM "vacana aMgIkAra karI satkArapUrvaka tene vidAya karIne rAvaNe maratarAjAne kSamA ApI. (gUjarAtI bhASAMtara parva 7, sarga, 27 pR. 27 thI 34) . (3) uttarapurANa mahAkALa nAmanA asure hiMsApradhAna vedo racyA. te vaDe teNe parvatanAmaka eka brAhmaNa dvArA hiMsaka yajJo pravartAvyA. ane tema karI te asure potAnA pUrva zatru sagara narapati ane tenI rANI sulatAne hiMsAmArge dorI narakamAM pahoMcADyA. parvata e nAradano eka vakhatano sahAdhyAyI ane pAchaLathI aja zabdanA artha vize matabheda UThatAM banI gayela zatru. aja Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 0 dArzanika ciMtana zabdano artha bakaro. yajJanA prasaMgamAM levo e pakSa parvatano ane teno artha traNa varSanuM jUnuM na Uge tevuM dhAnya eTalo levo e pakSa nAradano. bannene pheMsalo ApanAra satyavAdI tarIke prasiddha thayela vasu, ane parvatanA pakSamAM khoTo cukAdo ApavAthI Asana sAthe vasunuM nIce gabaDI paDavuM, ane narakamAM javuM--ATalI vastu triSaSTizalAkApuruSacaritra ane uttarapurANamAM samAna che. A kathAvastunA aMdaranA prasaMgomAM ane varNanomAM te banne graMthomAM alabatta phe2 che paNa vaktavyamAM kazo ja phera nathI. (parva 67, zloka 157thI 461) (T) padmapurANa aja zabdanA artha vize nArada tathA parvatano vivAda tathA vasue Apelo parvatanA pakSamAM pheMsalo ane tyArathI hiMsAtmaka yajJanI pravRtti thaI che e muddo vizeNa kRta padmapurANamAM paNa che. emAM vaktA gautama ane zrotA zreNika rAjA che. muddo eka ja hovA chatAM bIjI prAsaMgika vAto ane arthaghaTanA thoDI ghaNI triSaSTizalAkApuruSacaritra ane, uttarapurANathI judI paDe che. padmapurALa rotatarAmanIta hilI anuvA pR. 157thI AgaLa. (6) padmapurANamAMnuM badhuM prastuta varNana barAbara paumacariyane maLatuM che. e bannenI kalpanA, zabdasAmya vagere bahu maLatuM che. e bannene graMthomAM parvata pote ja hiMsAtmaka yajJanI pravRtti kare che. padmapurANamAM parvata te ja janmamAM hiMsakayajJamArga pravartAve che. e paumacariyamAM te maraNa pAmI rAkSasa thaI pUrvajanmanA zatru nAradano badalo levA hiMsakayajJa pravartAve che. A banne graMthomAM mahAkAla asure parvata dvArA yajJavidhi pravartAvyAnI vAta nathI jevI ke uttarapurANa ane triSaSTizalAkApuruSa caritramAM che. (paumacariya ekAdazau. gA. 1thI zarU pR. 62thI.) (3) matsyapurANa uparyukta jaina varNananuM mukhya vastu nArada ane parvatano yajJamAM ahiMsA yA hiMsA vize vivAda tathA temAM vasunuM vacce paDavuM, ane tenuM parvatanA pakSapAtI thavuM e che. A ja vastu matsyapurANamAM che. emAM phakta nArada ane parvatane sthAne RSi ane iMdra che. bAkI badho prasaMga ekasarakho che. matsyapurANamAMnI e vastunI kathA prastuta jainakathA sAthe sarakhAvavA TUMkamAM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 155 nIce ApavAmAM Ave che. A sarakhAmaNImAM chevaTe vAcaka joI zakaze ke jaina graMthomAM ane matsyapurANamAM chevaTe yAjJikahiMsAne eka sarakhI rIte avagaNavAmAM AvI che ane tapane pradhAnatA ApavAmAM AvI che. ATalI samAnatA chatAM eka mahattvanuM aMtara che ane te eke prastuta kathAmAM jainagraMtho vedanI utpatti pAchaLathI thayAnuM kahe che, tyAre matsyapurANa te bAbata cUpa che. A aMtara koI gUDha aitihAsika tathya tarapha lakSya kheMcyA vinA rahetuM nathI. RSioe pUchyuM ke svAyaMbhuva svargamAM tretAyuganA AraMbhamAM yajJa kevI rIte pravarto e barAbara kaho. uttaramAM sute kahyuM. vizvabhuglR iMdre yajJa AraMbhyo tyAre aneka maharSio AvyA. te yajJamAM anya vidhi sAthe pazuvadha thayelo joI maharSioe iMdrane kahyuM ke teM yajJamAM pazuvadha navo ja svIkAryo che. teM pazuhiMsArUpa adharmathI dharmano nAza AraMbhyo che; hiMsA e dharma kahevAya nahIM. A rIte samajAvyA chatAM iMdra koI paNa rIte na samajyo. ane kadAgrahamAM AvI gayo. maharSi ane iMdra vacce yajJavidhi bAbata vivAda thayo ke, jaMgama (cAlatAM prANI) vaDe yajana karavuM athavA sthAvara vaDe, e vivAdano aMta lAvavA iMdra ane maharSio AkAzacArI vasu pAse pahoMcyA. vaMsue baLAbaLano vicAra karyA vinA ja kahI dIdhuM ke yajJamAM pazuonuM paNa yajana thAya che ane phaLamULAdinuM paNa. je prApta thAya-- pachI te jaMgama hoya ke sthAvara--te vaDe yajJa karavo. yajJano svabhAva hiMsA che. ema huM jANuM chuM. A pramANe uttara sAMbhaLI maharSioe te vasune zApa Apyo jethI te AkAzamAMthI nIce paDI adhogAmI thayo. sUte kahyuM ke yajJamAM hiMsAvidhinuM samarthana karavAthI vasuno adhaHpAta thayo mATe yajJamAM hiMsA hovI na ja joIe. prathamanA RSioe e bAbata kahyuM che ke, ''karoDo RSio tapathI svarga pAmyA che. aneka tapodhano uchavRtti, phaLa, mULa, zAka ane jalapAtra svIkArIne svarge gayA che. adroha, alobha, dama, bhUtadayA zama, brahmacarya, tapa, zauca, karuNA, kSamA, dhRti e sanAtanadharmanuM UMDuM mULa che. yajJa e dravya ane maMtrAtmaka che. tapa e samatArUpa che. manuSya yajJathI devone prApta kare che. jyAre tapathI virATapaNuM meLave che. karmasaMnyAsathI brahmaprApti thAya che. vairAgyathI prakRtilaya ane jJAnathI kaivalya maLe che. A pAMca gatio (prApti mArgo che)." A rIte yajJanI pravRttinI bAbata devo ane RSiono vivAda Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 - dArzanika ciMtana pahelAM svAyaMbhuva sargamAM thayelo tyAre te RSio vasunAM vAkyono Adara karyA sivAya ja potapotane sthAne cAlyA gayA. brahma, kSatra Adi aneka tapa:siddho sAMbhaLavAmAM Ave che. priyavrata, uttAnapAda, dhruva, medhAtithi, vasu, sudhAmAM, virajA, zaMkhapAda, rAjasu, prAcInabahi, parjanya, havidhani ane bIjA aneka rAjAo tapa dvArA svarge gayA che. rAjAo ja tapa vaDe RSi thaI rAjarSi kahevAyA che. mATe dareka rIte jotAM yajJathI tapa ja caDhI jAya che. A rIte svAyaMbhuva sRSTimAM yajJapravRtti thaI tyArathI dareka yugo sAthe . A yajJa cAlu thayo che. (manvantarAnukalpa-devarSi saMvAda nAmaka adhyAya 143. pR. 270) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (3) A lekhamAM navo muddo laI te upara carcA karavA pahelAM gayA lekhamAM lIdhela "yajJamAM hiMsAnI pravRtti ane tenA pratipAdaka vedonI utpatti e bIjA muddA vize eka prAsaMgika noMdha karavA dhArI che. ane te e ke ukta muddA paratve jaina sAhityamAMthI apAyelI kathAomAM nArada, parvata ane vasa nAmanA, traNa pAtro Ave che. e ja nAmanAM traNa pAtro vAlmIkinA rAmAyaNamAM paNa Ave che. A tripuTInuM nAma sAmya chatAM vAlmIkinI ane jaina kathAnI vastumAM kazuM sAmya nathI. sAmya hoya to eTaluM ja ke e nAmanAM traNa pAtro jema vAlmIkinA rAmAyaNamAM Ave che tema jaina kathAmAM paNa jaina rAmAyaNamAM ja Ave che. A uparathI lokomAM koI kALe nArada-parvata jevAM nAmonI khUba prasiddhi hovAnuM bhAna thAya che. e vAtanI puSTi vaLI bIjA eka tethIye jUnA aitareya brAhmaNamAMnA zunaHzeSa AkhyAnamAM AvelA nAradaparvata nAmayugalanA ullekhathI thAya che. | darzanano ane tenA pravartakonI utpatti - vaidika dharmamAMthI jaina, bauddha Adi saMpradAyo kevI rIte nIkaLyA e hakIkata sUcavatI aneka AkhyAyikAo judAM judAM purANomAMthI laI A lekhamALAnA pahelA bhAgamAM ApavAmAM AvI che. jaina sAhityamAM paNa jaina dharmamAMthI jainetara darzano nIkaLyAMnI tevI ja vAto maLe che, te A lekhamAM ApavA dhArI che. vaidika, purANa ane jaina sAhityanI vAtomAM eka jAtanuM sAmya chatAM temAM antara paNa moTuM che, ane te e ke purANanI vAdo deva ane asuronI ghaTanAthI mizrita hoI mAnavI buddhine khulAso na Ape tevI alaukika che, jyAre jaina kathAo tevI nathI. jo ke jaina kathAo saMpUrNa aitihAsika che ema to taTastha buddhi na ja kahI zake. chatAM temAMthI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 * dArzanika ciMtana sAMpradAyikatAno pAsa bAda karatAM thoDI ghaNI paNa aitihAsika bInA temAM samAyAno saMbhava lAge che. tethI sAMpradAyikatAnA purAvAnI ane itihAsanI e baMne dRSTie kathAo agatyanI che. ekaMdara jaina sAhitya jotAM temAM jaina darzanamAMthI cAra jainetara darzano nIkaLyAnI hakIkata maLe che. sAMkhya, bauddha, AjIvaka ane vaizeSika. e cAramAM sAMkhyadarzananI jaina darzanamAMthI utpattinuM varNana zvetAmbara-digambara bane sAhityamAM che. AjIvaka ane vaizeSika darzananI utpattinuM varNana digambara sAhityamAM nathI, phakta zvetAMbara sAhityamAM che. te ja rIte bauddha darzananI jaina darzanamAMthI utpattinuM varNana zvetAmbara sAhityamAM nathI, phakta digambara sAhityamAM che. A cAreya darzanonI utpatti vizenA sAhityamAMnA varNanano anukrame sAra ApuM te pahelAM te darzanone lagatuM keTaluMka spaSTIkaraNa karI devuM yogya che. 1-sAMkhyadarzana e ati pracIna bhAratIya darzanomAMnuM eka che. enA Adi pravartaka tarIke kapila RSino nirdeza vaidika sAhityamAM sarvatra thayelo che. mahAbhAratamAM kapilane sAMkhyadarzananA vaktA kahyA che, bhAgavatamAM 1. ahIM jaina darzanamAMthI anya darzanonI utpattino itihAsa virakSita nathI paNa itihAsane lagatI bIjI aneka bAbatomAM e kathAonuM ke tenA keTalAka bhAganuM khAsa mahattva che, evo bhAva vivakSita che, 2. " sAsya va@I pitta: para: putaH hiraNyagarbho yogasya vaktA nAnyaH purAtanaH" || -mahAbhArata mokSadharma 3. "prajApatino putra manu nAme samrA brahmAvarta dezamAM rahyo rahyo saplArNava pRthivInuM zAsana karato hato. zatarUpA nAme tenI mahArANI hatI, tene priyavrata ane uttAnapAda e be putra ane devahUti nAme kanyA hatI. te samaye kadama nAme eka RSi hato, tene brahmAe prajA utpanna karavAnI preraNA karI tethI te RSie sarasvatI tIre jaIne dasa hajAra varSa paryata tapa tapyuM. tapanA prabhAve RSine zaMkhacakragadAdhara, garUDavAhana evA bhagavAnuM puSkarAkSanuM sAkSAta darzana thayuM. RSie bhagavAnane vinaMtI karI ke, huM gRhamedha mATe dhenumAna samAnazIlavALI koI kanyAnuM pANigrahaNa karavAne icchuM chuM. bhagavAne kahyuM ke, te brahmanuM ! tamAre mATe meM brahmAvartanA rAjA manunI putrI devahUtinI yojanA karI rAkhI che. teo tamane jovA mATe paNa AvanArA che, Ama kahIne bhagavAna aMtardhAna thayA. have kardama RSi biMdu sarovaranI pAse rahIne manunA AgamanI pratikSA karavA lAgyA. eTalAmAM manu Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 159 kapilanuM viSNunA avatArarUpe vistRta jIvana AlekhI temaNe potAnI mAtA devahUtine Apelo sAMkhyatattvajJAnano upadeza vistArapUrvaka varNavavAmAM Avyo che. zvetAzvataropaniSaddamAM kapilanuM hiraNyagarbhanA avatArarUpe sUcana potAnI strI ane putrI sAthe ratha upara besIne tyAM AvI pahoMcyA ane kardama RSine potAnI putrInuM pANigrahaNa karavA vinaMti karI. ghaNI dhAmadhUma sAthe kardama ane devahUtino vivAha thayo. devahUtinI mAtA zatarUpAe e daMpatIne ghaNAM kapaDAM, ghareNAM ane gRhasthAzramane yogya puSkaLa rAcaracIlAM dAnamAM ApyAM. lagna thaI gayA pachI manu potAnI patnI sAthe brahmAvarta tarapha pAchA pharyA ane kardama RSi manue vasAvelI barhiSmatI nAmanI nagarImAM rahIne gRhasthAzrama calAvavA lAgyA. kardamanA saMgathI devahUtine nava putrIo thaI. have kaImane pravajyA laIne vanamAM javAno vicAra thayo paNa tenI strI devahUtie pote putra vinAnI hovAthI dInatA darzAvI. tyAre kardame kahyuM ke he rAjaputri ! tuM khinna na thA, tArA garbhamAM to svayaM bhagavAnuM je "akSara' che te pote ja avataravAnA che. A rIte ghaNo samaya vItyA bAda bhagavAn madhusUdane pote devahUtinI kukSimAM avatAra dhAraNa karyo :- "tasyAM bahutithe kAle bhagavAn madhusUdanaH / kArdamaM vIryamApanno jajJe'gniriva dAruNi" // have svayaMbhU pote marIci vagere RSionI sAthe kadamanA AzramamAM AvyA ane temaNe kardama RSine kahyuM ke mune ! tamAre tyAM je A bALakano janma thayo che te potAnI mAyAthI avatarelA Adya puruSa kapila che. he devahUti ! tArI kukSie avatarelo A bALaka kaiTabhAIna che, lokomAM kapilanA nAmathI tenI khyAti thaze ane sAMgAcAryone e susaMmata thaze. devahUtinI nave kanyAone mATe svayaMbhUe nava varo nakkI karyAH kalAne marIci sAthe paraNAvI, anasUyAne atri sAthe, zraddhAne aMgirasa, sAthe, havibhuvAne pulasya sAthe, gatine pulaha sAthe, satIne kratu sAthe, khyAtine bhUga sAthe, arUMdhatIne vasiSTha sAthe ane zAMtine atharvaNa sAthe paraNAvI. kadama RSie vanavAsa svIkAryo te pachI maharSi kapile potAnI mAtAnA zreya mATe sAMkhyatattvano upadeza karyo" -zrIbhAgavata skaMdha 2, adhyAya 21-24-25-26 kapileyopAkhyAna. 'zrIpa vAna savAraath te saMpravakSyAmi sAGkhyaM pUrvairvinizcitam / tad vijJAya pumAn sadyo jahyAd vaikalpikaM bhramam " // 1 // ityAdi prakAre bhAgavatanA agiyAramA skaMdhanA covIsamA adhyAyamAM sAMkhyavidhinuM nirUpaNa kareluM che. 1, zvetAzvataropaniSad (pa-2)-hiMdatattvajJAnano ItihAsa, pUrvArdha, pR. 90. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 0 dArzanika ciMtana che. rAmAyaNamAM vAsudevanA avatArarUpe ane sagaranA 60000 putronA dAhaka tarIke kapilayogInuM varNana che. bauddha kavi azvaghoSa buddhanI janmabhUmi kapilavastune maharSi kapilanI vAsabhUmi tarIke oLakhAvI tenuM mahattva sUcana karavA jANe e ja prasiddha maharSikapilano nirdeza karato hoya tema lAge che. game tema ho, paNa eTaluM kharuM ke ochAmAM ochuM vaidika sAhityanI paraMparAmAM to sAMkhyadarzananA Adya pravartaka maharSi kapila ja gaNAya che. ane ''siddhAnAM pilo muni:'' ''ema kahI gItA' RSizreSTha tarIke e ja kapilanuM . bahumAna kare che. kapilanI ziSya--paraMparAmAM Asura ane paMzikha e mukhyaTM che. paMcazikhanuM SaSTitantra' je sampUrNa sAMkhyatattvajJAnano saMgrAhaka eka mahAn graMtha hato te to kyAranoye nAmazeSa thaI gayo che. 1. "A samagra pRthivI zrImAna vAsudevane vaza che ane e, e mAdhavanI mahiMSI che. e samagra pRthivIne niraMtara dhArI rAkhe che ane enA kopAgnithI sagaranA putro dugdha thavAnA che"--zlo. 2-3 rAmAyaNa bAlakAMDa, sarga, 40. "he puruSavyAghra ! tuM zoka na kara, tArA putrono vadha lokahita mATe thayelo che. aprameya evA kapile mahAbaLavALA e putrone dagdha karelA che' ema vainateya bolyo'' 17-18 rAmAyaNa, bAlakAMDa, sarga, 41. 2. "AsIr vizAottamasAnunakSamyA payovapadvatyena parItArtham| udagradhiSNyaM gagane'vagADhaM puraM maharSeH kapilasya vastu" // 2 // --azvaghoSanuM buddhacarita sarga-1 3. "azvatthaH sarvavRkSANAM devarSINAM ca nAradaH / gandharvANAM citrarathaH siddhAnAM kapilo muniH - gItA a. 10, 4. "etat pavitryamagryaM munirAsuraye'nukampayA pradadau / Asurirapi paJcazikhAya tena ca bahulIkRtaM tantram" // 70 // 5. 'sAtyAM vitta peDasteiDA: tsalya patindrasya / AkhyAyikAvirahitAH paravAdavivarjitAzceti" // 72 // to. ra6. sAMkhyakArikA sAMkhyakArikA cAinIjha bauddhasaMpradAya pramANe 60000 zloka pramANa 'SaSTitaMtra' nAmaka eka moTo sAMkhyagraMtha hato. enA praNetA AcArya paMcazikha hatA. vAcaspati prabhUti vicArakonA abhiprAya pramANe e SaSTitaMtrazAstra vArSagaNyanuM hatuM, SaSTitaMtramAM AvelA viSayo saMbaMdhI mAhitI 'ahibrughnasaMhitA'nA bAramA adhyAyamAMthI maLI Ave che. e Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 161 joke Aje sAMkhyadarzana, e vaidika darzanomAMnuM eka darzana gaNAya che, paNa koI kALe sAMkhyadarzananA AcAryo aneka bAbatamAM cAlu vaidika paraMparA saMhitAmAM SaSTitaMtranA be vibhAga batAvavAmAM AvyA che. prathama vibhAga te 'prakRtimaMDaLa' ane dvitIya vibhAga te 'vikRtimaMDaLa' e banne vibhAgamAM nIce jaNAvelA kula sATha viSayonuM pratipAdana thayeluM hatuM ane tethI ja e graMthane 'SaSTitaMtra' nAma ApavAmAM AvyuM jaNAya che. prakRtimaMDaLamAM 32 viSayo che.vikRtimaMDaLamAM 28 viSayo che. 1. brahmataMtra 1-5. karmakAMDa 2. puruSataMtra 6. bhogakAMDa 3. zAktataMtra 7. 4. niyatitaMtra 5. kAlataMtra 6-7-8. triguNataMtro 9. akSarataMtra 10. prANataMtra 11. kartRtaMtra 12. sAmyataMtra pAMca jJAnataMtro pAMca kriyAtaMtro (karmendriyone lagatAM) 23-27. pAMca tanmAtrAtaMtro 28-32. pAMca mahAbhUtataMtro 13-17. 18-22. 8-12. 13-15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. vRttakAMDa paMcakleza kAMDa traNa pramANakAMDa khyAtikAMDa dharmakAMDa vairAgyakAMDa aizvaryakAMDa guNakAMDa liMgakAMDa 22. dRSTikAMDa 23. AnuzruvikakAMDa 24. duHkhakAMDa 25. siddhikAMDa 26. kASAyakAMDa 27. samayakAMDa 28. mokSakAMDa hiMda tattvajJAnano itihAsa pUrvArdha, pR. 95-96. 'SaSTitaMtra'no ullekha jaina AgamomAM aneka sthaLe karavAmAM Avelo che. je sthaLe koI brAhmaNa ke parivrAjakanI vidvattAnuM varNana karavAmAM AveluM che te sthaLe A 'SaSTitaMtra' ane bIjA paNa brAhmaNa graMthonAM nAmo ullekhavAmAM AvyAM che. jemake, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19ra * dArzanika ciMtana karatAM svataMtra mata dharAvatA hovAthI vaidika vidvAno dvArA nAstika gaNAtA ane sAMkhya AcAryo paNa kapilanA tattvajJAnane veda, mahAbhArata, purANa : ane manusmRti AdinA jJAna karatAM zreSTha samajatA. paratu eka bAju skaMdaparivrAjakanA varNananA prasaMgamAM jaNAvela che ke, "tattha NaM sAvatthIe nayarIe gaddabhAlissa aMtevAsI khaMdae nAmaM kaccAyaNassagotte parivvAyage parivasai riuvveda-jajuvveda-sAmaveda-ahavvaNaveda-itihAsa-paMcamANaM. nigghaMTuchaTThANaM cauNhaM vedANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM sArae vArae dhArae pArae saDaMgavI saTThitaMtavisArae saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte jotisAmayaNe annesu ya bahusu baMbhaNNaesu parivvAyaesu ya nayesu supariniTThie yAbi hotthA-". -bhagavatIsUtra, zataka 2, uddeza 1, pR. 112, samiti tyAM zrAvastI nagarImAM skaMdaka nAme eka parivrAjaka rahe che je gaddabhAlino aMtevAsI che ane itihAsa tathA nighaMTu sahita Rgvada, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda e cAra vedono sAMgopAMga jJAtA, che ane jANanAro, paNitaMtramAM vizArada, gaNita, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, chaMda, nirukta, jyotiSazAstra vagere zAstrono vettA ane bIjA paNa brAhmaNanayomAM ane parivrAjakanayomAM suparinizcita che." * * SaSTitaMtra'no artha karatAM bhagavatInA TIkAkAra jaNAve che ke, "phitaMtavisa' tti pittIyAta:" . "SaSTitantraM kApilIyaM zAstram" kalpasUtra kalpasUtramAM (davAnaMdInA svapraphaLano adhikAra, kalpasUtra vyAkhyAna 1-pR. 15) 28Sabhadatta brAhmaNa potAnI strI devAnaMdAne sArAM svamAM AvyAthI ema jaNAve che ke, he devi ! tamane eka suMdara putra thaze ane te cAra veda ane SaSTitaMtra vagere graMthomAM nipuNa thaze. e jagyAe mULa pATha bhagavatI sUtranA uparyukta mULa pAThane akSarazaH maLato che. 1. Asuri nirIzvara sAMkhyamatanA upadezaka hovAthI zrauta vicAra paraMparAnA virodhI manAyA che tene pariNAme zatapathanA vaMza brAhmaNamAMthI RSi tarIkenI temanI vaMzaparaMparA baMdha paDyAnuM anumAna zrIyuta narmadAzaMkara mahetA bI. e. kare che to avazya vicAraNIya che. juo hiMda tattvajJAnano itihAsa- bhAga 1 lo, pR. 94. Adya zaMkarAcArya pote ja kapilane zrutiviruddha tema ja manuvacana viruddhataMtranA pravartaka kahe che. juo brahmasUtra zAMkara bhASya 2-1-1. 2. mAdaravRttikAra mUlakArikAnI vyAkhyA karatAM kahe che ke "A kapila RSie upadezeluM tattvajJAna veda, purANa, mahAbhArata ane manu Adi dharmazAstro karatAM paNa caDhiyAtuM che. -juo sAMkhyakArikA, 78nI mATharavRtti Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 163 svatA sAMkhya AcAryonI paraMparA lupta thaI ane bIjI bAju vAcaspatimizra jevA prasiddha vaidika vidvAne sAMkhyakArikA upara zrutine bAdha na pahoMce evI vedasamanvayI saumya TIkA lakhI e kAraNathI vaidika vidvAnono sAMkhyadarzana upara nAstikatAno kaTAkSa nAmazeSa thaI gayo che. jaina graMthomAM sAMkhyadarzanane lagatI noMdhAyelI hakIkata vaidika graMthomAMnI hakIkata sAthe keTalIka bAbatomAM maLe che, to keTalIka bAbatomAM judI paDe che. maLatI AvatI bAbato traNa che : (1) sAMkhyadarzananuM prAcInatva tema ja kapilanuM kSatriyatva, (2) kapilanA ziSya tarIke AsurinuM hovuM ane (3) SaSTiAnna nAmaka sAMkhyagraMthanI racanA. judI paDatI bAbatomAM mukhya bAbata sAMkhyadarzananA Adi praNetAnI che. vaidika graMtho matabheda vinA ja kapilane sAMkhyadarzananA mukhya Adi praNetA varNave che. tyAre jaina kathA kapilane Adi praNetA na kahetAM mIcine sAMkhyadarzananA mukhya pravartaka tarIke varNave che, "sAMkhya darzanane anusaranArA saMnyAsIono veSa ane AcAra A pramANe che. teo tridaMDI ke ekadaMDI hoya che, adhovastramAM mAtra kaupInane pahere che, paheravAnuM vastra gerUA raMganuM rAkhe che. keTalAka coTalIvALA hoya che, keTalAka jaTAdhArI hoya che ane keTalAka kuramuMDa hoya che. AsanamAM mRgacarma rAkhe che, brAhmaNane ghera bhojana le che, keTalAka mAtra pAMca koLiyA upara rahe che. e parivrAjako bAra akSarano jApa kare che. teone namaskAra karanArA bhakto "OM namo nArAyaNAya ema bole che ane teo sAmuM phakta "nArAyaNAya nama:' kahe che. jaina sAdhuonI peThe teo paNa bolatI vakhate 'mukhavastrikA rAkhe che. enI e mukhavastrikA kapaDAnI nathI hotI paNa lAkaDAnI hoya che. mahAbhAratamAM e mukhatrikAne "bITA' kahevAmAM AvI che. teo pote jIvadayA nimitte pANI gaLavAnuM gaLaNuM rAkhe che ane tema karavA potAnA anuyAyIone paNa samajAve che. mIThA pANInI sAthe khAruM pANI bheLavavAthI hiMsA thayAnuM mAne che ane pANIne eka biMdumAM anaMta jIvonI hayAtI svIkAre che. emanA AcAryonAM nAma sAthe caitanya' zabda joDAyelo hoya che, eonI vadhAre vastI banArasamAM che. dharmane nAme eo koI prakAranI hiMsA karavAnuM mAnatA nathI."- jainadarzana-gujarAtI anuvAda-(paM. becaradAsano) prastAvanA pR. 73. 2. udAharaNa tarIke, sarakhAvo bIjI sAMkhyakArikA uparanI karmakAMDapradhAna vaidika kRtiono sakaTAkSa parihAsa ane ugra virodha karatI mAThara vRtti sAthe e ja kArikAnI sAMkhyatattvakaumudI tathA 70mI kArikAnI mATharavRtti sAthe e ja kArikAnI sAMkhyatattvakaumudI. 3. juo pariziSTa naMbara 1. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 * dArzanika ciMtana jaina kathA pramANe e marIci, jainonA parama mAnya ane atiprAcIna prathama tIrthakara zrI RSabhadevanA pautra ane bharata cakravartInA putra thAya. emaNe prathama potAnA pitAmaha pAse jaina dIkSA svIkArelI, paNa pAchaLathI zithilAcAra thaI eka navo ja veSa kalpI sAMkhyadarzananA prasthAnano pAyo nAMkhyo. jaina kathA sAMkhya AcAryonA agraNI tarIke kapilanuM astitva svIkAre che, paNa te marIci bAda marIcinA ziSya tarIkenuM kapile marIcinA ziSya thaI potAnA matano vistAra karyo ane Asuri nAmanA ziSyane sAMkhyatattvajJAnano upadeza Apyo. bIjI judI paDatI bAbata e che ke SaSTitatragraMtha jaina kathA pramANe Asurino racelo che, jyAre vaidika paraMparA ane khAsa karI sAMkhyadarzananI paraMparA pramANe e graMtha paMcazikhano che. - jaina ane vaidika sAhityamAMnI keTalIka hakIkatomAM, bhAvanAomAM ane varNanazailImAM khAsa bheda hovA chatAM eka vAta sunizcita che ke sAMkhyadarzananI prAcInatA bannenA sAhityathI puravAra thAya che. sAMkhyadarzanano itara darzano upara judI judI bAbatomAM ochovatto je gaMbhIra prabhAva paDelo dekhAya che te vaLI tenI prAcInatAnuM Antarika pramANa che. rabauddha darzana, e sAMkhyadarzananI peThe mAtra svalpasAhityamAM ja jIvita nathI paNa enA sAhityanI ane anuyAyIonI paraMparA jema akhaMDa che tema vizALa paNa che. e darzananA prasthApaka gautamabuddha kapilavastunA vAstavya zuddhodananA putrarUpe I. sa. pahelAM chaThThA saikAmAM thayelA. temaNe ghara choDI tyAga svIkAryo ane judA judA guruonI upAsanA karI. ane chevaTe te guone choDI svataMtrapaNe ja vicAra karatAM temane jJAna prApta thayuM. bhagavAna buddha jJAna prApta thayA pahelAM karelI tapasyA ane guru-upAsananAnuM varNana maLe che. teo ALArakAlAma ane ukarAmaputta e benI pAse jaI yogamArga zIkhyA evuM varNana che. ane te vakhate pracalita anekavidha tapasyAo karyAnuM varNana to teoe pote ja ApyuM che. emAM teoe pote jaina paraMparAmAM dIkSA levAnuM koI paNa sthaLe spaSTa kahyuM nathI. alabatta, temaNe varNavela potAnI tapasyA ane AcAranA anubhavamAM keTalIka tapasyA ane keTaloka AcAra jaina hoya ema lAge che. buddha bhagavAna pote to jaina 1. A mATe juo purAtattva, pustaka bIjuM, pR. 249-257. buddha caritra lekhamAlA. 2. A mATe sarakhAvo majhimanikAyanA mahAsiMhanAdasUtranA peregrApha 21 sAthe dazavaikAlikanuM trIjuM tathA pAMcamuM adhyayana. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 165 paraMparAmAM dIkSita thayAnuM nathI kahetA paNa temanA pachI lagabhaga paMdaraso varSa bAda lakhAyela eka jaina sAMpradAyika graMthamAM gautamabuddhanuM jainonA trevIsamA tIrthakara zrI pArzvanAthanI paraMparAmAM dIkSita thayAnuM alpa mAtra varNana che. e varNanamAM graMthakAra gautamabuddhane jaina dIkSA choDI navIna matanA pravartAvanAra tarIke sAMpradAyika kaTAkSanI bhAvanAthI oLakhAve che. jaina AcAryonI peThe vaidika vidvAnoe paNa tathAgata gautamabuddhane temanA vaidika paraMparA sAmenA krAntikArI vicArone lIdhe nAstika tarIke varNavyA che. tema chatAM jema jaina AcAryoe potAnA sarvasaMgrAhaka nayavAdamAM gautamabuddhanA kSaNikavAdano eka nayarUpe samAveza karI te darzanano samanvaya karyo che. temAM eka vAra buddha bhagavAnane dharmAtikramI ane prajASI tarIke oLakhAvanAra samartha vaidika vidvAnonA vaMzajoe buddhanA AcAra ane vicAranI lokapriyatA vadhatAM ja potAnA sarvasaMgrAhaka avatArabAdamAM temanuM sthAna goThavyuM che, ane viSNunA avatArarUpe teonI nindA-stuti paNa karI che. 3-sAdhAraNa janatAnI vAta to eka bAjue rahI paNa viziSTa vidvAno sudhdhAM bhAratIya darzanono itihAsa lakhatI vakhate je darzananuM Aje smaraNa paNa karatA nathI te AjIvakadarzana eka vakhata hindustAnamAM bahu jANItuM ane bahu phelAyeluM hatuM. jo ke atyAre to e AjIvaka darzana potAmAMthI uddabhava pAmelA aneka nAnA sampradAyonA nAmamAM ane deza-kALa pramANe badalAyela AcAra-vicAramAM nAmathI ane svarUpathI taddana bhUMsAI gayuM che. chatAM I. sa.nA chaThThA saikA sudhI te darzananA svatanta AcAryo hovAnuM anumAna prophesara hornala varAhamihiranA bRhajjAtaka uparathI kare che. sAhityanA pradezamAM to enuM potAnuM kAMI paNa sAhitya Aje zeSa 1. juo pariziSTa na. 2. 2. juo A lekhamALAno pahelo lekha. purAtattva, pustaka cothuM, pariziSTa 1 tathA 3. 3. " varta rasa vya ivattatraM | suddhogati 3 suddho pawvALo" IwTA -saMmatirtaka mULa, tRtIyakAMDa 4. nindasi yajJavidherahaha zrutijAtaM sadayahRdayadarzitapazughAtam / / __kezava ! dhRtabuddhazarIra ! jaya jagadIza ! hare // 9 // gItagoviMda 5. juo temano "AjIvika' uparano nibaMdha. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 0 dArzanika ciMtana nathI. chatAM jaina, bauddha ane vaidika graMthomAM AjIvaka mata, tenAM mantavyo ane tenA pravartakonA mahattvapUrNa ullekho maLe che. vaidika graMtho karatAM jaina ane bauddha graMthomAM e ullekho ghaNA pramANamAM che. mAtra pAchaLanA TIkAgraMthomAM ja nahi paNa jainonA mULa Agama ane bauddhonA piTakagraMthomAM sudhdhAM AjIvaka mata vize varNana che. AjIvaka paMthanA naMdavaccha, kisasaMkicca ane nakhkhali e traNa nAyakono nirdeza bauddha vADmayamAM che. temAM e makhkhalinuM nAma buddha bhagavAnanA samakAlIna cha mahAn pratispardhIomAMnA eka pratispardhI tarIke bauddhapiTakamAM che. e ja makhkhali te jaina graMthomAM varNavAyela maMkhaligozAla, A gozAlaka dIrgha tapasvI bhagavAna mahAvIranI tapasyA vakhate temano cha varSa sudhIno sahacArI. e gozAlakanuM prathama bhagavAna mahAvIranA ziSyarUpe, pachI AjIvaka paMthanA netA tarIke ane bhagavAna mahAvIranA kaTTara pratispardhIrUpe prasiddha jaina Agama bhagavatImAM varNana che. gozAlakanA : anuyAyI varga ane bhagavAna mahAvIranA anuyAyI varga vacce thatI athaDAmaNIonuM, mataparivartananuM ane e be mULa pravartako vacce thayelI carcAnuM varNana jaina Agamo pUruM pADe che. AjIvaka paMthanuM sAhitya ane tenI svatantra ziSyaparaMparA saMpUrNa nAza pAmyA chatAM te paMtha ane tenA pravartaka AcArya vize thoDI ghaNI chatAM vizvasanIya mAhitI jaina-bauddha banne graMthomAMthI maLI Ave che. e paMthanA prasiddha pravartaka makhkhali gozAlanA jIvana vizenI vistRta mAhitI to phakta jaina graMthomAM che. emAM aitihAsika tathyano saMbhava ghaNo hovA chatAM pAchaLanA jaina graMthamAMnA te varNanamAM sAMpradAyikatAnI UMDI ane vistRta asara paNa jaNAya che. 4--vaizeSikadarzana, e vaidika cha darzanomAMnuM eka che." Aje tenI 1. e badhA graMthonI savistara sUcI pro. hornalanA (AjIvika) nAmanA nibaMdhamAM che.-- juo insAiklopIDiyA oNpha rIlIjIyana eMDa ithiksa vaoNlyuma 1, pR. 259. 2. juo TrIyaniSThAya sAmaakhtasutta tathA teno marAThI anuvAda (pro. rAjavADe kRta) pariziSTa pR. 90. 3. juo sUtrakRtAMga bIjo zruta skaMdha ArdrakIya adhyayana. upAsakadazAMga saddAla putrAdhikAra. bhagavatI zataka 15. 4. nyAya, vaizeSika, sAMkhya, yoga, pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA e vaidika cha darzano che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 167 paraMparA mAtra vicAra ane sAhityamAM che ane te jevI tevI nathI chatAM tenA svatanna AcAryonI paraMparA to kyAranIye bIjA navA uddabhava pAmelA saMpradAyonA rUpamAM samAI gaI che ane nAmazeSa thaI gaI che. paNa eka kALe' e darzananA pracAraka AcAryo jema vicAramAM tema AcAramAM paNa svatandra sthAna bhogavatA. vaizeSika darzananuM bIjuM nAma pAzupata ke zaivadarzana paNa che. e darzanano mULa graMtha kaNAdasUtra nAme Aje upalabdha che, tene dazAdhyAyI paNa kahe che. enA upara aneka bhASya, TIkA, vivaraNa Adi graMtho lakhAyA che, ane temAMthI bIjA badhAM bhAratIya darzano upara ochovatto prakAza pADatuM vipula sAhitya janme che ane jIvita paNa che. e mahattvapUrNa vaizeSika sUtranA racayitA kAzyapa gotrIya kaNAda. e ja vartamAna vaizeSika darzananA Adya pravartaka che. RSi kaNAdanuM bIjuM nAma aulukya hovAthI e darzanane aulUkyadarzana paNa kahe che. e darzananI utpatti vize bauddha graMthomAMthI to kAMI vAMcavAmAM AvyuM nathI, paNa e kaNAdaRSi vize vaidika purANomAM thoDI mAhitI che. vAyupurANa Adi purANo kaNAdane ulUkanA putrarUpe varNave che ane rAjazekhara to kahe che ke mahezvare ulUka(dhUvaDa)nuM rUpa 1. "A darzananuM bIjuM nAma pAzupata" ke "kANAdA darzana paNa che. A darzanane anusaranArA sAdhuono veSa ane AcAra naiyAyikamatI sAdhuonI samAna che. niyAyika matI sAdhuonA veSa ane AcAra A pramANe che : e sAdhuo daMDa rAkhe che, moTI laMgoTI pahere che, zarIre kAmaLI oDhe che, jaTA vadhAre che, zarIre rAkha coLe che, janoI pahere che, jalapAtra-kamaMDalu-rAkhe che, rasakasa vinAnuM bhojana le che, ghaNuM karIne vanamAM ja rahe che, hAthamAM tuMbaDuM rAkhe che, kaMdamULa ane phaLa upara rahe che ane paroNAgata karavAmAM ujamALa rahe che. teo be jAtanAM hoya che, eka strI vinAnA ane bIjA strIvALA. strI vinAne uttama mAnavAmAM Ave che. jeo brahmacArI che teo paMcAgni tapa tape che ane jayAre saMyamanI parAkASThAe pahoMce che tyAre teo nagna ja rahe che. temane namaskAra karanArA '% nama: zivAya' bole che ane te sAdhuo te namaskAra karanArAo prati "nama: zivAya' kahe che." ityAdi. juo-jaina darzana-gujarAtI anuvAda-(paM. becaradAsanuM) prastAvanA,pR. 66, TippaNa 5. 2. A mATe juo guNaratnanI TIkA, pR. 107 tathA mAdhavAcAryano sarvadarzana saMgraha, pR. 210 3. vAyupurANa, pUrvakhaMDa a. 23, brahmamahezvarasaMvAda, 4. paM. vidhezvarIprasAdasaMpAdita prazastapAdabhASyanuM vijJApana, pR. 11-17. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 0 dArzanika ciMtana laI e tapasvI kaNAdane cha padArthano upadeza Apyo je uparathI e RSie vaizeSika darzana racyuM ane aulUkthadarzana tarIke prasiddhimAM AvyuM. kaNAdano e dazAdhyAyI pramANa sUtragraMtha I. sa.nA prAraMbha pahelAMno lAge che. sAhityanI tatkAlIna samagra zAkhAomAM prAmANikaprakAMDa jainAcArya hemacaMdra potAnA abhidhAnacintAmaNi koSamAM vaizeSika ane aulUksa e be nAmane samAnArtharUpe mUkI tenI svopajJaTIkAmAM AlUmca nAmano khulAso karatAM vaidika purANomAMnI AkhyAyikAne ja kAMIka anusarI kahe che ke ulUkaveSadhArI mahezvare je darzana racyuM te aulUksa athavA vaizeSika. 2 paraMtu jaina graMthomAM e aulUksa darzana jaina darzanamAMthI nIkaLyAnuM varNana che. jaina graMthomAM je sAta niSnavo (prathama jaina chatAM pAchaLathI jainamata tyajI teno apalopa karI juduM mantavya sthApanArAo)nuM varNana che. temAM chaThThA niSnava tarIke thayela vyaktithI aulUksadarzana nIkaLyAnI manoraMjaka vAta noMdhAyelI che. e chaThThA nihnava thayAno ane tenAthI aulUkcadarzana cAlyAno kALa jaina noMdha pramANe vikramanI pahelI sadI Ave che. sAMkhya darzananI utpatti vize jaina graMthomAM sauthI prAcIna varNana AvazyakaniryuktimAM che eno ja sAra A sthaLe pariziSTa naM. 1 mAM ApavAmAM Ave che. niryuktinI e ja hakIkatane AlaMkArika rUpa ApI AcArya hemacaMdre potAnA 'triSaSTizalAkApuruSacaritra' nAmanA prasiddha graMthamAM savistara varNavI che. digaMbara graMthomAM e ja varNana jUnAmAM jUnuM AdipurANamAM jovAmAM AvyuM che. temAM zvetAMbara graMtho karatAM thoDo phera che ane te e ke zvetAMbara graMthomAM marIcinA ziSya tarIke kapilano ane tenAthI sAMkhya mata phelAyAno ullekha che jyAre AdipurANamAM marIcithI ja tridaMDI mArga nIkaLyAnI vAta che tenA ziSya tarIke kapilano nirdeza ja nathI, (hiMdI anuvAda pR. 637) vikramanA dazamA saikAmAM thayelA digaMbarAcArya devasene potAnA 1. juo hiMda tattvajJAnano itihAsa, bhAga pahelo, pR. 222. 2. juo abhidhAnaciMtAmaNi, kAMDa 3. zloka. 526nI svopaza TIkA. 3. " bahuraya paesa avvatta samuccheda duga tiga abaddhiyA ceva / satte NiNhagA khalu titthammi u vaddhamANassa" // 78 // 4. AvazyakagAthA 782 pR. 312. -AvazyakavRtti pR. 311-318. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 129 darzanasAramAM bauddha matanI utpattinuM je varNana ApyuM che te athavA tene maLatuM varNana bIjA koI graMthamAM adyApi jovAmAM AvyuM nathI. tethI e graMthamAMnA TUMka varNanano sAra pariziSTa na. ramAM ApavAmAM Ave che. AjIvakamata ane tenA nAyaka, gopAlaka vize bhagavatI, upAsakadazA, AvazyakavRtti Adi graMthomAM varNana che te badhAno saMgraha AcArya hemacaMdra triSaSTizalAkA puruSa caritra'nA dazama parvamAM karyo che. jo ke e saMgraha bahu vistRta che ane temAM aneka sthaLe azlIla jevuM varNana paNa Ave che. paraMtu A sthaLe temAMthI jarUra pUrato TUMko sAra tAravI temAMthI azlIlatA ochI karI pariziSTa naM. 3mAM ApavAmAM Ave che. vaizeSika darzananI utpattinI kathA sauthI pahelAM Avazyaka niryukti(gA. 780)mAM noMdhAyelI che. teno vistAra tenI vRttimAM ane vizeSAvazyaka bhASyamAM noMdhAyelo che. A sthaLe vizeSAvazyaka bhASyanA e bhAgano sAra pariziSTa naMbara 4mAM ApavAmAM Ave che. airAzika sthApanAmAMthI vaizeSika mata pravartAvanAra rohaguptanA saMbaMdha vize be paraMparAo maLe che. eka paraMparA pramANe e AryasthUlibhadranA ziSya AryamahAgirino ziSya thAya, ane bIjI paraMparA pramANe te zrIguptanAmanA AcAryano ziSya thAya. A banne paraMparAo upAdhyAya vinayavijayajIe potAnI subodhikA nAmaka kalpasUtranI TIkAmAM noMdhI che.-aSTama vyAkhyAna pR. 165. pariziSTa - 1 - bharata cakravartIno marIci nAme putra potAnA pitAmaha RSabhadeva bhagavAna pAse dIkSA laI temanI sAthe vicaravA lAgyo. te kRtadhara hato. eka vAra unALAnI sakhata garamImAM te bahu gabharAyA. tene eka bAju sAdhuno kaThina mArga choDI ghare pAchA javAno vicAra thayo ne bIju bAju potAnA kulinapaNAnA khyAlathI tene dIkSAno tyAga karavAmAM bahu ja zarama AvavA lAgI chevaTe teNe e mUMjhavaNamAMthI vacalo mArga kADhyo. teNe potAnI buddhithI eka evo navo veSa kalyo ane navo AcAra ghaDyo ke jethI tyAgamArga sacavAI rahe ane jaina AcAranI kaThinatA paNa ochI thAya. veSa ane AcAra badalatI vakhate teNe je vicAra karyo te A pramANe-bhagavAnanA A sAdhuo manadaMDa, vacanadaMDa ane kAyadaMDane jItanArA che ane huM to teothI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 0 dArzanika ciMtana jitAyelo chuM mATe huM tridaMDI thaIza. e zramaNo kezano loca ane iMdriyono jaya karI muMDa thaIne rahe che ane huM kSurathI muMDana karAvI zikhAdhArI thaIza. eo sthULa ane sUkSma prANIonA vadhAdikathI virata thayelA che ane huM phakta sthULa prANIono vadha karavAthI virata thaIza. e munio akiMcana thaIne rahe che ane huM suvarNamudrAdika rAkhIza. e RSioe joDAno tyAga karelo che ane huM joDAne dhAraNa karIza-eo aDhAra hajAra zILanA aMge yukta evA ziyaLa-brahmacarya vaDe atisugaMdhI che ane huM tethI rahita hovAne lIdhe durgaMdhavALo chuM tethI caMdanAdikane grahaNa karIza. e zramaNo moharahita che ane huM mohathI AvRta chuM tethI tenA cihnarUpa chatrane mastaka upara dhAraNa karIza. eo niSkaSAya hovAthI zveta vastrane dharanArA che ane huM kaSAyathI kaluSa hovAne lIdhe tenI smRtine mATe kaSAya raMganAM vastra dhAraNa karIza. e munioe pApathI bhaya pAmI ghaNA jIvavALA citta jaLano tyAga karyo che paNa mAre to parimata jaLathI snAna ane pAna karavAnuM che. evI rIte potAnI buddhithI potAnuM liMga kalpI tevo veSa dhAraNa karI marIci RSabhadeva svAminI sAthe vihAra karavA lAgyo. navo veSa kalpI te pramANe tridaMDI parivrAjaka thaI e marIci bhagavAna RSabhadeva sAthe ja vicarato. tenuM navuM rUpa joI ghaNA loko kautukathI tenI pAse AvatA. te upadeza to jaina AcArano ja karato jyAre koI pUchatuM ke tame jaina AcArane zreSTha varNavo cho to pachI A navo zithilAcAra zA mATe dhAraNa karyo che ? marIci potAnI nirbaLatA kabUlato ane tyAganA umedavArane bhagavAna RSabhadeva pAse ja mokalato. kyAreka ema banyuM ke te bahu bImAra paDyo paNa tenI sevA karanAra koI na hatuM, je sahacArI sAdhuo hatA te taddana tyAgI hovAthI A zithilAcArInI sevA karI zakatA nahi. temaja marIci pote paNa tevA utkaTa tyAgIo pAsethI sevA lejA icchato nahi. kALakrame te sAjo thayo. eka vAra kapila nAmano rAjaputra Avyo, teNe bhagavAnano upadeza sAMbhaLyo paNa durbhavyatAne lIdhe tene e pasaMda na Avyo. kapila marIci pAse Avyo ane tenA tarapha DhaLyo. prathamanA bImArInA anubhavathI kheMcAI marIcIe kapilane potAne lAyaka dhArI ziSya banAvyo. zAstranA tAttvika arthajJAna vinAno e kapila marIcie batAvela kriyAmArgamAM rata thaI vicarato. eNe AsurI ane bIjA ziSyo banAvyA ane ziSya tathA zAsranA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana - 171 anurAgane lIdhe te maryA pachI brahmalokamAM utpanna thayo. teNe tyAM utpanna thatAMveMta ja viziSTa jJAnathI potAno pUrvabhava jANI vicAryuM ke mAro koI ziSya kAMI jANato nathI. tethI ene tattvano huM upadeza karuM ema vicArI teNe AkAzamAM chUpI rIte rahI 'avyakta(pradhAna)thI vyakta (buddhitattva) prakaTe' che. ityAdi upadeza Apyo tethI SaSTitaMtra (sAMkhyazAstravizeSa) thayuM. Avazyaka vR. niryukti gA. 350 thI 439 pR. 153 thI 171 pariziSTa naM. 2 zrIpArzvanAtha svAmInA zAsana vakhate sarayU nadInA kinAre palAza nAmanA nagaramAM pihitAsrava sAdhuno ziSya buddhakIrti thayo je bahu zAstrajJa hato. mAchalAonA AhArathI te dIkSA bhaSTa thayo ane teNe lAla kapaDAM paherI ekAMta (mithyA) mata calAvyo. phaLa, dUdha, dahIM, sAkara vagerenI jema mAMsamAM paNa jaMtu nathI tethI tene icchavAmAM ke tenuM bhakSaNa karavAmAM pApa nathI. jevI rIte pANI eka pAtaLI--vahe tevI--vastu che, tevI rIte dArU paNa che tethI te tyAjya nathI. A prakAranI ghoSaNA karIne teNe duniyAmAM saMpUrNa pApakarmanI paraMparA calAvI. eka pApa kare che ane bIjo tenuM phaLa bhogave che. AvA siddhAMtane kalpI te vaDe lokone vaza karI te marI gayo ane narakagAmI thayo. darzanasAra gA. 6thI 10 pariziSTa naM. gozAlakano pitA nAme maMkhalI citrapaTajIva hato. gozAlaka kalahapriya ane uddhata chatAM vicakSaNa hato. kyAreka mAtApitA sAthe laDI judo paDyo ne citrapaTa upara AjIvikA karato. te rAjagRhI nagaramAM jyAM bhagavAna mahAvIra hatA te makAnamAM eka bAju AvI Utaryo. bhagavAna mahinAnA upavAsane pAraNe bhikSA levA nIkaLyA. vijayanAmaka zeThe bhikSA 1. bhagavAna mahAvIra e jainonA covIsamA tIrthaMkara ane bhagavAna pArzvanAtha e trevIsamA manAya che. e be vacce 250 varSanuM aMtara manAtuM hovAthI zrI pArzvanAtha tIrthaMkarano samaya vikrama saMvata pahelAM AThamI sadI Ave che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dArzanika ciMtana ApI. eTale tene tyAM devoe pAMca divyonI vRSTi karI. bhagavAna pAraNuM karI pAchA prathamanA ja makAnamAM dhyAna karI rahyA. bhagavAnanA pAraNAne prabhAve thayela divyavRSTinI vAta sAMbhaLI gozAlaka bhagavAna tarapha AkarSAyo. teNe potAne ziSya banAvavA bhagavAnane vInavyA. bhagavAnane mauna joI te jAte ja teonA ziSya tarIke sAthe satata rahevA lAgyo. ane bhikSAthI nirvAha karavA maMDyo. keTalAka vakhata pachI tene bhagavAnanA jJAnIpaNAnI vizeSa khAtarI karavAnuM mana thayuM ne tethI pUchyuM ke he bhagavan !, * Aje mane bhikSAmAM zuM maLaze ? bhagavAna to dhyAnastha hoI mauna rahyA paNa siddhArtha nAmano deva je bhagavAnano adhiSThAyaka che teNe bhagavAnanA zarIramAM dAkhala thaI gozAlakane javAba Apyo ke 'khATA kodarA Adi anna tathA dakSiNAmAM khoTo rUpiyo tane maLaze." A uttara khoTo pADavA gozAle Akho divasa mahenata karI paNa sAruM bhojana na maLavAthI chevaTe sAMje kSudhAne lIdhe teNe koI sevakane tyAMthI anna lIdhuM je siddhArthanA kahyA mujaba khATuM ja hatuM. dakSiNAmAM maLela rUpiyo paNa khoTo ja nIkaLyo. AthI gozAlAnA manamAM niyativAdanuM bIja ropAyuM arthAt teNe siddhAMta bAMdhyo ke 'je thanAra hoya te thAya ja che.'' nAlaMdApADAmAM bIjuM comAsuM vyatIta karI bhagavAne anyatra vihAra karyo. gozAlaka paNa pAchaLathI temane AvI maLyo ane jAte ja mAthuM muMDI nirvastra thaI potAne ziSya tarIke svIkAravA bhagavAnane bahu vinaMtI karI. bhagavAne te kabUlI ane tene sAthe laI anyatra cAlyA. rastAmAM govALiyAone kSIra rAMdhatA joI te meLavavA teNe bhagavAnane kahyuM, paNa bhagavAnanA dehamAM antarSita pelA siddhArthe kahyuM ke ''kSIra banaze ja nahi.'' e vacana juduM pADavA gozAle jo ke govALone cetavyA. govALoe paNa hAMDI sAcavavA yatna karyo. kiMtu adhavacce ja hAMDI phUTI ane gozAlakane temAMthI kAMI na maLyuM. A banAvathI teno prathamano niyativAda avazyabhAvibhAvavAda savizeSa sthira thayo. 1. vajra, sugaMdhijaLa, duMdubhinAda. ''aho vAna aho vAnaM'' evo zabda ane dhanavRSTi e pAMca divya kahevAya che. devatAo dvArA karAtA hovAthI te divya kahevAya che. AvAM divyo koI asAdhAraNa tapasvInA pAraNA vakhate thatAM dAnone prasaMge pragaTe che evI jaina mAnyatA che. juo kalpasUtrasubodhikA vyAkhyAna paMcama pR. 157, 5. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana 0 173 eka vAra brAhmaNa nAmaka gAmamAM eka moTe ghare bhikSA levA jatAM vAsI anna maLavAthI ane vadhArAmAM dAsIne hAthe tiraskAra thavAthI teNe ghara baLavAno zApa Apyo. zApa ApatAM kahyuM ke 'jo mArA gurunuM tapateja hoya to A ghara baLI jAya.'' bhagavAnanA nAme apAyelo zApa paNa khoTo paDavo na joIe ema dhArI nikaTavartI devoe te dAtAnuM ghara ghAsanI jema bALI nAkhyu. caMpAnagarImAM trIju comAsuM pUrNa karI bhagavAna kollAka gAmamAM gayA. tyAM zUnya gharamAM dhyAnastha rahyA. gozAlaka vAnaranI jema capaLa banI tenA daravAjA pAse beTho. ''ahIM koI che?'' ema pUchI jyAre kaMI javAba na maLyo tyAre eka jAra puruSa potAnI rakSita dAsI sAthe vilAsa arthe te zUnya gharamAM dAkhala thayo. bhagavAna to dhyAnastha hatA. pAchA nIkaLatAM e dAsIne gozAlake hastasparza karyo. e jANI tene pelA jAra puruSe khUba pITyo. gozAlakanI phariyAdano adhiSThAyaka siddhArthe bhagavAnanA dehamAMthI ja uttara Apyo ke 'tuM amArI peThe zIla kema nathI rAkhato ? capaLatA kema kare che ? tane mAra na maLe to bIjuM zuM thAya ?' cothuM comAsuM pRSThacaMpAmAM vyatIta karI bhagavAna kRtamaMgaLa nAmaka gAmamAM gayA. tyAM teo eka devAlayamAM dhyAnastha rahela, te vakhate rAtre tyAM keTalAka kuLadevatAnA bhakto nAcagAna karatAM jemAM madyapAna karela strIo paNa zAmila hatI. A nAcagAna karanAra loko sAthe aDapaluM karavAne lIdhe gozAlakane kaDakaDatI TADhamAM te devAlaya bAhara aneka vAra kADhI mUkavAmAM Avelo. eka divasa teNe bhagavAnane kahyuM, 'madhyAhna thayo che. cAlo AhAra levA.' bhagavAna mauna hatA tethI siddhArthe uttara Apyo, "amAre Aje upavAsa che." gozAlake pUchyuM, "Aje mane zuM bhojana maLaze ?' "mAMsayuktapAyasa maLaze" evo siddhArthe uttara Apyo. tene khoTA pADavA gozAlake bahu yatna karyo paNa chevaTe tene mAMsavALI khIra ja maLI. A khIra teNe nirmAMsa samajI khAI lIdhI paNa UlaTI dvArA pAchaLathI temAM mAMsa hovAnI khAtarI thaI eTale ciDAIne teNe dAna karanAra jyAM rahetA te pradezane gurunA tapanA nAme baLI javAno zApa Apyo eTale bhagavAnanI mattA sAcavavA khAtara devoe te pradeza bALI nAMkhyo. AgaLa jatAM eka sthaLe ramatAM bALakone gozAlake bivarAvyAM te joI teonA mAbApe gozAlakane pITyo. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 * dArzanika ciMtana bhakilapuramAM pAMcamuM comAsuM karI bhagavAna eka gAmamAM gayelA. tyAM eka anasatramAM akarAMtiyA thaI khUba khAvAne lIdhe gozAlaka upara tyAMnA loko ciDAya ane tenA mAthA upara thALa mAryo. kyAreka bhagavAna vizALA nagarI tarapha cAlyA. cAlatAM be rastA AvyA eTale gozAlake bhagavAnane kahyuM, "tame jAo, huM tamArI sAthe have nathI Avato. kAraNa ke mane koI mAre tyAre tame mauna raho cho. tamane pariSaha paDe tyAre mane paNa paDe che. koI tamane mAravA Ave tyAre pahelA mane mAre che. sAruM bhojana hoya tyAre to tame levA AvatA ja nathI. sarvatra samazIla raho cho mATe huM judo paDIza." aMtahita siddhArthe javAba Apyo, "tArI jevI IcchA. ame to amArI rIta choDavAnA nathI." e sAMbhaLI gozAlake rAjagRhano mArga lIdho paNa rastAmAM coronA hAthe khUba mAra paDavAthI pastAI pAcho bhagavAnane maLavA nIkaLyo. bhadrikApurInA chaThThA comAsAmAM bhagavAnane te maLyo. AlaMbhikA nagarInA sAtamA comAsA pachI kaMDaka gAmamAM vAsudevanA maMdiramAM bhagavAna dhyAnastha rahyA. nirlajaja gozAlake vAsudevanI mUrtinA mukha sAme puruSacina dhAraNa karyuM. e vAta jaNAyAthI gAmanA lokoe tene khUba pITyo. rAjagRhamAM AThamuM ane mleccha bhUmimAM navamuM comAsuM karI bhagavAna siddhArthapure AvyA. tyAMthI kUrmagAma tarapha cAlatA rastAmAM talano eka choDa joI gozAlake bhagavAnane pUchyuM, he prabho ! A choDa phaLaze ke nahi? bhavitavyatAvaza prabhu pote ja bolyA, "e choDa phaLaze ne bIjA choDanAM puSpomAM rahela sAta jIva A prastuta choDamAM talarUpe janma leze." joke e vacana khoTuM pADavA gozAlake e choDane ukheDI pheMkI dIdho. paNa bhaktadevoe karela vRSTine pariNAme bhagavAnanA kahyA mujaba te choDa phaLyo. kyAreka koI vaizikAyata tApasane pajavavAthI gozAlaka te tApasanI tejolezyAno bhoga thayo. paNa bhagavAne baLatA gozAlakane potAnI zItalezyAthI bacAvI lIdho. gozAlake tejalezyA kema prApta thAya ema pUchyuM. bhagavAne uttaramAM jaNAvyuM ke niyamadhArI thaI cha8 ne pAraNe mUThI jeTalA aDada ane aMjali pramANa pANI levAthI cha mAsane aMte 1. tapojanya eka jAtanI zakti jenAthI zApanI peThe koIne bALI zakAya. 2. je vaDe dAha zamAvI zakAya evI tapojanya eka jAtanI zakti. * 3. cha TaMka AhArano tyAga karavo te cha8 arthAta Agale divase eka TaMka khAvuM, vacce saLaMga cAra TaMka taddana nahi avuM ane chelle divase eka ja TaMka khAvuM. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 175 tejolezyA uddabhave che." kUrmagrAmathI siddhArthapura jatAM vacce talanA choDavALo pradeza AvavAthI gozAlake kahyuM, "prabho, pelo choDa Ugyo nathI." prabhue kahyuM "Ugyo che." tapAsa karatAM gozAlakane bhagavAnanA vacananI pratIti thaI. eTale teNe siddhAnta bAMdhyo ke zarIranuM parAvartana karI jIvo pAchA tyAMnA tyAM ja pedA thAya che. tyAra bAda bhagavAnanA kahyA mujaba tejovezyA sAdhavA gozAlaka bhagavAnane choDI zrAvastI nagaramAM gayo. tyAM eka kuMbhAranI zALAmAM rahI vidhivata tapa karI cha mAsamAM tejolezyA siddha karI ane tenI parIkSA karavA teNe kUvAne kAMThe koI dAsInA ghaDA upara kAMkaro pheMkyo. dAsIe gALa dIdhI ke tarata ja gusse thaI teNe tejolezyA mUkI dAsIne bALI dIdhI. tyArabAda tene zrI pArzvanAthanI paraMparAnA aAMga nimittajJa cha sAdhuono bheTo thayo. teo pAsethI gozAlaka aSTAMganimitta vidyA zIkhyo. A rIte tejovezyA ane nimittavidyAthI saMpanna thaI te potAne jinezvara tarIke jAhera karato pRthvI para sagarva vicaravA lAgyo. (parva 10 sarga 3-4 pU. para thI 75) eka tarapha gozAlaka bhagavAnathI judA paDyA pachI potAno saMpradAya vadhAravA prayatna karato ane bIjI bAju bhagavAna sarvajJa thayA pachI potAnuM zAsana pravartAvatA. Ama keTaloka vakhata pasAra thayo. gozAlakanA AjIvaka saMpradAyamAM eka sadAla nAmaka kuMbhAra hato ane tenI agnimitrA patnI hatI. e bane gozAlakanA bhakta daMpatIe paNa bhagavAnanA . satsaMgathIgozAlakamata choDI dIdho. A vAtanI jANa thatAM gozAlaka te 1. nimittanAM aSTa aMgonAM nAma A pramANe che : (1) DAbI jamaNI AMkha vagere avayavonA phuraNanuM zubhAzubha phaLakathana je dvArA thaI zake che te aMgavidyA. (2) svapnanAM zubhAzubha phala batAvanAra svapnavidyA. (3) vividha pakSI AdinA svaro uparathI bhAvinuM sUcana karanAra svaravidyA. (4) bhUmikaMpanA viSayavALI bhaumavidyA. (5) tala masA vagere uparathI phaLa sUcavanAra vyaMjanavidyA. (6) hastarekhA Adi uparathI phaLakathana karanAra lakSaNavidyA. (7) ulkApAta vagere Akasmika ghaTanAo sAthe saMbaMdha dharAvanArI utpAtavidyA. (8) grahonA asta ane udaya uparathI lokasthiti vize bhAvi bhAkhanAra aMtarikSavidyA. A ATha aSTAMga vidyAonAM nAmano saMgrahazloka A pramANe che- " svapna svaraM caiva paui ena-takSo utpAtamantarikSaM ca nimittaM smRtamaSTadhA // " Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1760 dArzanika ciMtana kuMbhArane pharI potAnA matamAM kheMcavA aneka svasAMpradAyika loko sAthe tene ghera gayo. paNa te sadAla kuMbhAre tenI sAme joyuM paNa nahIM. tethI nirAza thaI . gozAlaka tyAMthI pAcho pharyo. vaLI kyAreka zrAvastI nagarImAM bhagavAna ane gozAlaka bane AvI caDyA. gozAlaka hAlAhalA nAmanI kuMbhAraNane tyAM Utaryo hato. tenI arihaMta' tarIkenI khyAtithI aMjAI bhoLA loko tenI pAse AvatA. bhagavAnanA mukhya ziSya gautame gAmamAM gozAlakanI sarvajJa tarIkenI khyAti : sAMbhaLI potAnA guru vIra bhagavAnane e bAbata pUchavuM- bhagavAne kahyuM, "te sarvajJa nathI-meM ja tene zikSA dIkSA ApI che. e asarvajJa chatAM chaLathI potAne sarvajJa ane jina kahe che." bhagavAnanI A vAta zaheramAM comera prasaratAM gozAlakane kAne paNa AvI. tethI te bahu gusse thayo. daramyAna bhagavAnano AnaMda nAmano eka ziSya tenI najare paDyo. tene gozAlake kahyuM, "Ananda ! tAro guru mArI nindA kare che. te mArI zakti jANato nathI. huM tene saparivAra bALI nAMkhIza. mAtra tane jIvato choDIza te upara eka dRSTAMta kahuM te sAMbhaLa koI pAMca vANiyAo vyApAra mATe paradeza jatA nirjaLa vanamAM tarasyA thayA. pANI zodhatAM eka pAMca zikharavALo rAphaDo maLyo. te phoDatAM anukrame temAMthI pANI, tAMbAnANuM, rUpAnANuM, sonAnANuM e cAra vastuo cAra zikharamAMthI nIkaLI paNa lobhavaza pAMcamuM zikhara phoDatAM ugra sarpa nIkaLyo. teNe e pAMca vaNikamAMthI saMtoSI prathama vaNikane jIvato choDI bAkInA cAra lobhIne viSajavALAthI bhasma karI nAMkhyA. te Ananda ! te pramANe mAtra tane jIvato choDI tArA gurune saparivAra huM bALI nAMkhIza. Ananda AvI A vAta bhagavAnane jaNAvI. bhagavAne tenI zakti viSe badhA munine saceta karI mauna rahevA kahyuM. daramyAna gozAlaka tyAM AvI caDyo ane bhagavAnane yuddhAtaddhA kahevA lAgyo. teNe kahyuM "he kAzyapa ! tuM mane maMkhaliputra ane potAnA ziSya tarIke varNave che paNa huM te nathI. tAro ziSya gozAlaka svargavAsI thayo che. huM to mAtra te mRta gozAlakanA deDha zarIramAM vAsa karuM chuM ane mAruM nAma to udAyamuni che." bhagavAne kahyuM, "gozAlaka ! taNakhalAthI DuMgara DhaMkAya nahi tema tuM mArI sAme potAnI jAtane asatyathI chupAvI nahi zake. tuM ja kharekhara maMkhaliputra gozAlaka che." A vivAda cAlato hato tevAmAM bhagavAnanA be sarvAnubhUti ane Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 177 sunakSatra nAmaka ziSyo gozAlakane samajAvavA vacce AvyA. eTale gozAlake teone tejalezyAthI bALI nAMkhyA. bhagavAna upara tejovezyA mUkI paNa te teone kazuM karI na zakI. UlaTI pAchI pharI gozAlakane bALavA lAgI. bhagavAne gozAlakane kahyuM, "tuM to phakta sAta divasa jIvavAno che. A lezyAvarathI ja tAruM mRtyu che ane huM to hajI soLa varSa jIvavAno chuM." A sAMbhaLI gozAlaka vezyAdAhathI pIDAto hAlAhalA kuMbhAraNane tyAM potAne utAre pAcho Avyo ne tyAM sannipAtagrastanI peThe unmatta thaI aneka ceSTAo karavA lAgyo. prathama to teNe ziSyone kahyuM, maryA pachI mArA zarIrane khUba dhAmadhUmapUrvaka pheravI, A covIsamo tIrthakara mokSe gayelo che evI ghoSaNA karI teno agnisaMskAra karajo-" paNa cheka maraNane divase tene kAMIka zaddhi AvatAM pastAvo thayo eTale teNe ziSyone pharI kahyuM ke, "huM koI sarvajJa ke jina nathI, huM to kharekhara maMkhaliputra ane bhagavAna mahAvIrano ja ziSya chuM- meM lokone ADe raste doryA che. tethI maraNabAda mArA zarIrane page doraDI bAMdhI bhUMDI rIte gAmamAM ghasaDajo ane mArA daMbhanI kharI hakIkata jAhera karavA sAthe mArA zarIra upara tiraskAra dAkhavajo." ema kahI te mRtyu pAmyo ane narake gayo. pAchaLathI ziSyoe gurunI AjJA pALavA khAtara makAna baMdha karI zrAvastInuM citra kheMcI temAM gozAlakanA zabane tenA kahyA mujaba pheravI pratijJAnuM pAlana karyuM ane pachI bhaktoe mahotsavapUrvaka teno agnisaMskAra karyo. na (parva 10 muM. sarga 8, gujarAtI anuvAda pAnuM 184 thI 194) pariziSTa - 4 | zrIgupta nAmanA eka jainAcArya potAnA rohagupta nAmaka ziSya sAthe aMtaraMjikA nagarImAM hatA. daramiyAna koI parivrAjaka tyAM Avyo. eNe peTa upara loDhAno pATo bAMdhyo hato ane hAthamAM jAMbuDAnA jhADanI DALI rAkhI hatI. te kaheto ke peTamAM jJAna samAtuM nathI mATe e pATo che ne jaMbudvIpamAM koI mArI barAbarI kare tevo nathI e sUcavavA A jaMbuvRkSanI zAkhA che. teNe gAmamAM ghoSaNA karI hatI ke badhAM darzano zUnya che, mArA jevo koI bIjo eke darzanamAM nathI. e kAraNathI peTa bAMdheluM ane hAthamAM zAkhA rAkhelI tethI lokomAM te "poTTazAla' nAme prasiddha thayo. - rohagupta nagarImAM dAkhala thatI vakhate e ghoSaNA sAMbhaLI ane gurune Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 * dArzanika ciMtana pUkyA sivAya ja tenI sAthe vAdamAM UtaravAno nizcaya karI e ghoSaNApaTaha tyAM ja aTakAvyo. gurue e vAta jANI tyAre rohaguptane kahyuM ke te yogya na * karyuM. kAraNa e vAdI hAraze to paNa pAcho sAme thaze. e sAta-vIMchI, sarpa, uMdara, mRgI, varAhI, kAka, ane zakunikA vagere vidyAomAM kuzaLa che. rohagukhe kahyuM zuM have kyAMye nAzI javuM? je thavuM hatuM te thayuM. gurue kahyuM tyAre mArI pAse siddha bIjI sAta vidyAo che. je e vAdInI ukta sAta vidyAonI anukrame pratipakSa (virodhinI) che. te vidyAo huM ApuM tuM le; ema kahI tene vidyAo ApI. te vidyAo A che-moyUrI, nakulI, bilADI, vyAdhI, siMdhI, ulukA ane ulAvakI. parivrAjakanI uparyukta sAta vidyAone anukrame bAdhita karanArI A sAta vidyAo ApI. te uparAMta gurue rohaguptane abhimaMtrita rajoharaNa ApI kahyuM ke jo te vAdI vadhAre bIjo kAMI upadrava kare to A rajoharaNa mAthA upara pheravaje. eTale tuM ajeya thaI jaIza. rohagupta rAjasabhAmAM jaI pelA vAdIne yatheSTa pUrvapakSa karavA lalakAryo. vAdIe vicAryuM, A sAdhuo kuzala hoya che mATe ene saMmata hoya evo ja pUrvapakSa huM mArA taraphathI rajU karuM, jethI e jainAcArya tenuM khaMDana na ja karI zake. Ama vicArI te cAlAka vAdIe pakSa rajU karyo ke, jIva ane ajIva evI be rAzio che, kAraNa ke tema ja dekhAya che. A pakSa sAMbhaLI te sarvathA ISTa hovA chatAM paNa mAtra vAdIno parAbhava karavA khAtara cAlAka ziromaNi rohagupta tenI sAme virodhapakSa mUkyo teNe kahyuM, jema uttama, madhyama ane adhama evA traNa vibhAga che tema pazu vagere jIva, paramANu vagare ajIva ane garoLInAM tatkALa kapAyelA puraska vagere no jIva (jIvAjIva athavA ISajIva) AvI traNa rAzio che. rohaguptanI A kalpanAthI niruttara thayela vAdIe krodhamAM bharAI potAnI sAte vidyAono prayoga karyo, rohagupta anukrame vIMchIone mora vaDe, sApane noLiyA vaDe rokI potAnI badhI bAdhaka vidyAono sAme prayoga karyo. chevaTe vAdIe jayAre gardabhI banAvI tyAre rohagupta rajoharaNa pheravyuM eTale e gardabhI UlaTI tenA prerakavAdI tarapha ja dhasI ane tenA upara maLamUtra karyA, Akhare 1. jaina sAdhuonuM eka dhArmika upakaraNa je jaMtuonI rakSApUrvaka raja Adi dUra karavAnA kAma mATe hoya che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana * 179 e vAdI tiraskAra pAmI cAlyo gayo. rohagupta gurune badhI vAta kahI. guru vAdIne harAvyA badala khuza to thayA paNa rohaguptanI eka vAtano temaNe virodha karyo. temaNe kahyuM, jainazAstramAM be rAzino siddhAMta che. nojIvarAzi e apasiddhAMta che mATe tAre vAdIne parAjita karyA pachI rAjasabhAmAM e vAta pragaTa karavI hatI. hajI paNa tuM e bhUla kabUla kara. rohagupta tarka ane haThanA baLathI potAno no jIva pakSa majabUta rIte gura sAme jaina siddhAMtarUpe sthApavA yatna karyo ane gurue karela teno niSedha koI paNa rIte na svIkAryo. A joI jAheramAM ja tene aprAmANika TharAvavA gurae rohagupta sAthe rAjasabhAmAM carcA zarU karI. cha mAsanI lAMbI carcA pachI dareka zrotAne kaMTALo Avelo joI gurue carcAno aMta ANavA vyavahAru yukti yojI. te e ke jayAM jagatamAMnI sarva vastuo avazya maLI zake tevI dukAne jaI nojhIva vastunI mAMgaNI karavI, jo haze to maLaze ane nahIM hoya to dukAnadAra nA pADaze. jo nA pADe to nojIvarAzi nathI ema samajavuM. te pramANe karatAM nojIvarAzi tevI dukAne na maLI eTale rohaguptanuM kathana mithyAsiddha thayuM ane guru zrIguptano pakSa satya siddha thayo. aMte guruno rAja ane sabhAe satkAra karyo ane jaina zAsananI prazaMsA thaI. rohagupta apamAnita thayo. teNe chevaTe Agrahavaza eka darzana prarvatAvyuM e darzana te vaizeSika. emAM teNe dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya evA cha padArtho prarUpyA. rohagupta ulUka gotrano hato ane cha padArthano prarUpaka thayo tethI tenuM bIjuM nAma paDutUna paNa kahevAya che. teNe pravartAveluM vaizeSikadarzana tenI ziSya paraMparA vaDe AgaLa jatAM vadhAre khyAti pAmyuM. vizeSAvazyakabhASya gA. 245rathI AgaLa (pR. 981) - purAtattva, pustaka : 4-5 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. cArvAka darzana dArzanika paraMparAnA itihAsamAM cArvAka darzananuM sthAna agatyanuM che. e lokAyata, bArhaspatya, pauraMdara ane cArvAka jevAM nAmothI oLakhAya che. nAma game te hoya paNa e bhUtacaitanyavAdI yA ihalokavAdI laukika darzana che. A darzananuM mULa svarUpa kevuM hatuM, enA Adi sthApako ke pravartako koNa ane kevA hatA ityAdi bAbatonI vizvasta mAhitI ApaNI sAme nathI chatAM te darzana sarvasAdhAraNa prajAne AkarSe evuM prabaLa athavA eTaluM pracalita to hatuM ja. enA purAvA vaidika-avaidika samagra vADmayamAM maLe che. yAjJikoe punarjanmane AdhAre potAno vicAra sthApavA mAMDyo, tema ja tapasvI, yogI, Adi zramaNoe punarjanmano lokAntaravAda tema ja mokSavAda svIkArI potapotAnA saMpradAyo sthApavA ane pravartAvavA mAMDyA. eTale te tamAma lokAyata matano nirAsa karavAnI jarUra paDI. yAjJika tapasvI ke yogIonA mArgamAM koI virodhI baLa hoya to te mukhyapaNe lokAyata dRSTinuM ja hatuM. tethI ja ApaNe joIe chIe ke pANini jevA vaiyAkaraNe Astika ane nAstika be zabdonI siddhi darzAvatAM nAstika pada e arthamAM yojyuM che ke je paraloka yA punarjanma na mAne te nAstika. A rIte lokAyata darzananuM nAstikarUpe astitva sUcavAyuM che. ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe che ke AgaLa jatAM krame krame nAstika pada avagaNanAsUcaka banI gayuM che. dareka saMpradAya potAthI viruddha saMpradAyane nAstika yA mithyArdaSTi tarIke lekhato Avyo che. upaniSadomAM jyAM tyAM lokAyata darzananI mukhya mAnyatAno ullekha maLe che. bRhadAraNyakamAM kahevAmAM AvyuM che ke bhUtothI vijJAnaghana utpanna thaI temAM ja vilaya pAme che. ane pretyasaMjJa yA punarjanma jevuM kAMI nathI. kaTha upaniSadamAM ciketA yamane eTaluM ja pUche che ke koI paraloka yA AtmAne ati kahe che to bIjA koI nAsti. tethI huM e bAbata kharuM satya Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArvAka darzana : 181 tamArI pAsethI jANavA upasthita thayo chuM. spaSTa ke ahIM nAsti pakSathI lokAyata darzana vivakSita che. zvetAzvataramAM brahma yA vizvanAM kAraNonI jijJAsA che. temAM itara kAraNonI sAthe eka bhUtakAraNavAdano paNa nirdeza che. je bhUto athavA bhUtonA saMyogane vizvanuM kAraNa mAnato. tathAgata buddha madhyama mArganI sthApanA karatI vakhate je ucchedavAdanA ekAMtano ane tajajIvanaccharIravAdanA ekAMtano niSedha karyo che te bhUtAtmavAdI lokAyata daSTine lakSIne karela che. e ja rIte jyAre buddha ajitakeza kaMbalInA matane taithiki mata tarIke nirdezyo tyAre paNa temAM bhUtAtmadaSTino ja ullekha ane niSedha che. dIrghatapasvI mahAvIranA zAsanamAM paNa prathamathI ja bhUtAtmavAdano niSedha che. sUtrakRtAMganAmanA sUtramAM cAra bhUta ane pAMca bhUtanA samudAyane AtmA tarIke mAnanAra daSTine mithyAdaSTi kahela che. e ja rIte temAM tajajIvata7rIravAdano paNa mithyAdaSTi tarIke nirdeza che. A rIte buddha-mahAvIranA samaya sudhImAM jyAM ane tyAM lokAyata daSTino AtyaMtika niSedha dekhAya che. A niSedhaparaMparA uttarakAlIna vAmayamAM bahu vistarI ane vikaselI che. nyAya-vaizeSika, sAMkhyayoga ke pUrvottara mImAMsA Adi badhAM ja AtmAvAdI darzanoe potapotAnA graMthomAM bhUtAtmavAdano prativAda bahu yuktipUrvaka karelo che. kaNAdasUtromAM AtmAnuM pRthapha astitva sthapAyuM eTale ADakatarI rIte bhUtAtmavAdano niSedha thaI ja jAya che. paNa nyAyasUtra to sIdhI rIte e vAdanI nAgArjunanI jema parIkSA karI pUrNapaNe tenuM nirasana kare che. e ja vastu itara dArzanika graMthomAM dekhAya che. joke bhUtacaitanyavAdanA nirasanamAM uttarottara aneka prakAranI yuktio vizeSa ane vizeSa zodhAtI gaI che, chatAM te vize kendra sthAnamAM dalIla e che ke jo caitanya e mAtra bhautika vikAsa ja hoya ane svataMtra na hoya to janmatAMveMta bALaka mAtAnA stana pratye ISTa buddhithI pravarte che. te ghaTI na zake. vaLI judI judI vyaktiomAM samAna sAdhana chatAM sukha-duHkha AdinuM tAratamya dekhAya che, te paNa ghaTI na zake ItyAdi. A rIte tamAma AtmavAdIoe prAcIna bhUtacaitanyavAdanuM nirasana karyuM. tene pariNAme vaiyaktika ane sAmAjika jIvanakramamAM e vAtanI pratiSThA na rahI, ane tethI e vAdanA puraskartAono saMpradAya paNa nAmazeSa thayo. e vAdanuM je kAMI maulika sAhitya haze te paNa lopa pAmyuM. Aje Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1820 dArzanika ciMtana bhUtacaitanyavAdanAM sUcaka je thoDAMka sUtro yA udgAro maLe che, te to AtmavAdIoe potapotAnA graMthomAM e vAdanuM khaMDana karatAM je uddhRta karyAM . che te ja zeSa che. A sUtro ane udgAro bahu ja thoDAM che. ethI e vAdanA puraskartAonI samagra yuktiono khyAla AvI nathI zakato. bhUtacaitanyavAdInI mukhya yukti e che ke cAra ke pAMca bhUtonA viziSTa samudAyamAMthI caitanya utpanna thAya che ane e viziSTatA jatAM ja maraNAnte caitanyanuM paNa koI astitva rahetuM nathI. jema piSTa guDa Adi dravyonA viziSTa saMyogamAMthI madyazakti udbhave che tema viziSTa bhUtasaMyogamAMthI caitanya udbhave che. bhUtacaitanyavAdIonI A mukhya yukti adyApi sacavAI rahI che. A uparAMta bhUtacaitanyavAdIo pramANa vize paNa vicAra karatA. temanA mate mukhya eka mAtra pramANa pratyakSa che. e pratyakSa paNa iMdriyajanya. eTale teo iMdriyagamya hoya evA jagata vize ja vicAra karatA. temaNe anumAnane bIjA pramANa tarIke svIkAryuM che, paNa tenuM sthAna pratyakSa karatAM gauNa mAnyuM che. anumAnathI ja vastu sAbita thatI hoya teM jo pratyakSagamya na hoya to teo tene na svIkAratA. temanA mate anumAna padamAM je 'anu' 'mAna' evA be aMzo che, te sArthaka che. eTale ke teo kahe che ke, je je iMdriyagamya hoya yA iMdriyagamya thaI zake tevuM hoya tyAM ja anumAna pramANa che; kema ke e ja anumAna pratyakSAnusArI che. A rIte emanuM dRSTibiMdu vartamAna ane bhautika loka pUratuM rahyuM che. tene lIdhe temaNe vaiyaktika ane sAmAjika jIvananI vyavasthA paNa vartamAna loka pUratI ja goThavI hovI joIe. prativAdIoe bhUtacaitanyavAdIo upara AkSepo karatAM je kAMI jIvanavyavasthA aMge kahyuM che, jema ke RRAM tvA dhRtaM piSet' ityAdi, evuM ja emanuM dRSTibiMdu rahyuM hoya to teo vaiyaktika ke sAmAjika jIvana yogya rIte jIvI na zake. tethI tevA AkSepo e mAtra khaMDananA AvezamAMthI janmyA hoya ema lAge che. AtmavAdanI pratiSThA sArvatrika thaI che. tema chatAM bhUtacaitanyavAdI vicAranA sUcaka keTalAka aMzo AtmavAdanI bhUmikAmAM paNa sacavAI rahelA lAge che. dAkhalA tarIke bhUta, prANa, sattva jevA zabdo mULe jaDatattvanA bodhaka hatAM, paraMtu e ja zabdo AtmavAda sthapAyA pachI paNa AtmavAdIoe jIva yA AtmA arthamAM chUTathI vAparyA che ane e zabdone Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArvAka darzana 183 bIjo artha paNa Apyo che. eka rIte bhUtacaitanyavAda enA upara thayela sarvadezIya prahArothI naSTaprAya hato. A sthiti joIne ja jANe umaLako Avyo na hoya tema eka vidvAne AtmavAda viruddha graMtha racyo. e vidvAnanuM nAma che jayarAzi bhaTTa. eno e tattvoparNavasiMhagraMtha vaDodarA gAyakavADa orienTala sirIjhamAM thI ja prasiddha thayo che. jayarAzi bhaTTa joyuM ke AtmavAdI dArzaniko bhUtacaitanyavAdanuM nirasana karavAmAM e vAdanA samarthaka, pratyakSa ane anumAna pramANonI aindriyaka jagata pUratI maryAdita zakti batAvI te vAdano nirAsa kare che ane potAne abhimata evAM anumAna AgamAdi pramANonI atIndriya tattvagrAhI zakti darzAvI te dvArA potAne abhimata evAM atIndriya tattvo sthApe che, jemAM eka Atmatattva paNa che. A joI jayarAzie "mULe tAra:' e nyAyathI pramANavAda upara ja potAnA graMthamAM prahAra zarU karyo. te eTalA sudhI ke teNe potAnA samaya sudhImAM dArzanikone mAnya evAM badhAM ja pramANonuM prAmANya asiddha TharAvavA prayatna karyo. eNe e prayatnamAM je vikalpajALa ane yuktiprayuktino upayoga karyo che, te asAdhAraNa che. chevaTe eNe potAnI rIte darzAvyuM ke jo koI pramANa siddha ja na thAya to te dvArA sadhAtAM tattvo kadI siddha thaI zake nahi. A rIte eNe dareka tattvavAdI paraMparAno nirAsa karyo, paNa Ama karavA jatAM ene potAne ja eka prazna thayo, je eNe graMthanI zarUAtamAM ja caryo che. prazna e che ke jo tattvamAtranuM khaMDana karatA ho to temAM tamane mAnya evA bhUtacaitanyavAdI cArvAkanAM cAra tattvonuM paNa khaMDana thavAnuM. A rIte paramatanuM khaMDana karavA jatAM svamatanuM paNa khaMDana thaze. Ano uttara eNe cAturIpUrvaka Apyo che. te kahe che ke cArvAkonI cAra tattvanI mAnyatA e emanI mULagata mAnyatA nathI, e to mAtra lokamAnyatAnuM pratibiMba che. arthAt cArvAko jayAre cAra tattva gaNAve che tyAre eTaluM ja sUcave che ke AvAM tattvo loko svIkAre che. A rIte eNe cAra bhUtavAdI cArvAkonI pUrvaparaMparAne paNa tattvopaplava para ghaTAvI badhA ja dArzanikone vicAratA karyA. cAra yA pAMca bhUta mAnatI pUrvavartI cArvAkaparaMparAne AgaLa jatAM . emAM ja vikaselI tattvopaplavanI paraMparA ema anAtmavAdanA be thara uttarakAlIna dArzanika sAhityamAM dekhAya che. ahIM e noMdhavuM asthAne nathI ke IhalokadaSTi dharAvatA cArvAkoe paNa Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 * dArzanika ciMtana vidyA ane vicArakSetramAM bahu moTo phALo Apyo che. jeo mAtra aihika daSTi dharAvatA hoya temanI niSThA vartamAna jIvananI siddhi pratye savizeSa rahe e svAbhAvika che. AvI niSThAne lIdhe IhalokavAdI valaNavALA vidvAnoe vidyAnAM aneka kSetromAM asAdhAraNa phALo Apyo che. arthazAstra, rAjyazAstra, ke kAmazAstra, bhASAzAstra ho ke koSa Adi vaidyaka ho ke jyotiSa, AvI pratyakSa jIvanasparzI vidyAonuM UMDANa IhalokanI niSThAnuM phaLa che. ane bhAratIya vAmayamAM evI aneka vidyAonAM UMDAM mULa * naMkhAyAM che, jenA vinA vartamAna jIvanano svastha vyavahAra cAlI ja na zake, eTale A siddhine cArvAkadaSTie Apelo phALo kahIe to te ajugatuM lekhAvuM na joIe. - akhaMDa AnaMda, me - 1957 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. aMta:samRddhinuM mUlya vaiSNava eTale viSNubhakta. paNa viSNubhaktinuM tattva AMtarika saMpattine oLakhavAmAM raheluM che. je AMtarika saMpattine barAbara samaje ane yathAzakti e saMpatti sAdhavAno yatna kare, te vaiSNava. A artha je je paraMparAnA anuyAyIomAM ghaTato hoya te badhI paraMparAnA anuyAyIo vaiSNava ja che. e ja rIte bIjI paraMparAo je je vizeSaNa ke nAmathI oLakhAtI hoya te te vizeSaNa ane nAmanI pAchaLa rahela Avo AdhyAtmika bhAva samajIe to te te vizeSaNo ke nAmo paNa badhI paraMparAnA sAcA anuyAyIomAM ghaTI zake dA. ta. nigraMtha ke tapasvIpadathI oLakhAtI jaina paraMparA laIe ke saugata yA bauddha vizeSaNathI oLakhAtI bauddha paraMparA laIe ke bIjI koI krizciyana, islAma Adi paraMparAo laIe ane e vizeSaNono vyApaka tema ja AdhyAtmika artha samajIe to te te paraMparAmAM paNa bIjI bhinna dekhAtI paraMparAono samAsa thaI jAya che. - A daSTi eka tAtvika ane AdhyAtmika che. A dRSTinI parAkASThA e che ke temAM bhedo lopa pAme che ane mAtra satyanuM adveta ja pUrNarUpe zeSa rahe - IzAvasyaupaniSadgA prAraMbhamAM eka zAMtimaMtra che, jeno artha e che ke A ane te e badhuM pUrNa che e pUrNamAMthI pUrNa uddhata thAya che. ane te uddhata pUrNa svIkArI laIe toya bAkI pUrNa ja rahe che : pUrNamada: pUrNamidaM pUrNAcUrNamudacyate.. pUrNasya pUrNamAdAya pUrNaevAvaziSyate | A to sAmAnya zabdArtha thayo. bhAvArtha enA aneka varNavI zakAya, paNa eka bhAvArtha to e che ke jyAM jyAM najara nAMkho tyAM sarvatra pUrNa ane akhaMDa tattva ja hure che. ene brahma kaho, AtmA kaho, Izvara kaho, puruSa Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1860 dArzanika ciMtana kaho ke saccidAnaMda yA anirvacanIya kaho e badhuM eka ja che. mANasa pote janmyo, Ucharyo ane saMskAra pAmyo tyArathI te apUrNa ja che. ahaMkAra ane vAsanAnA veSTanamAM vIMTaLAyela caitanya apUrNa che. pachI te mAnavajAtimAM Itara prANIjAtio karatAM game teTaluM vikasita thayuM hoya. paraMtu mAnavatAnI vizeSatA e che ke te chevaTe apUrNatAnAM baMdhano pUrNapaNe pheMkI devAnI zakti dharAve che. e zakti ekAeka pUrNatAe nathI pahoMcatI paNa. yogya prayatnabaLe te siddha thAya che. Ama thAya tyAre e alpajJa ane nAnA jevo lekhAto ane dekhAto mANasa paNa pUrNa bane che. je je pUrNa bane che te badhAmAM satya ane saccidAnaMdanuM tattva pUrNakaLAe khIle che. A rIte aneka kaLAnA aneka dezanA ane aneka paMthanA prAmANika ane vivekI purUSo potAnA prayatnathI pUrNatA pAme toya saccidAnaMda ke satyatattva to dhruvapaNe pUrNa ja rahe che. saMkSepamAM ema paNa kahI zakAya ke pratyeka jIvAtmAmAM saccidAnaMdanuM mULa svarUpa che ja, ane tenA uparathI AvaraNa khasatAM te pUrNapaNe pragaTa thAya che. ane eka jIvAtmA pUrNa bane tyAre Itara jIvAtmAone paNa sAdhanA karavAmAM ane siddhi meLavavAmAM pUrNatA jarAya ochI paDatI nathI. . pitA pAse dhana hoya ane te potAnA vArasadArone vaheMce tyAre vArasadAronI saMkhyA jeTalA te dhananA bhAga pADe. A bhAga mULa dhanathI parimANamAM nAnA ja hovAnA. AthI UlaTuM, guru potAnuM vidyAdhana game teTalA ziSyone Ape, to e dhana nathI guru pAsethI ochuM thatuM ke nathI ene meLavanAra ziSyomAM ochuM AvatuM. ziSya badhA yogya hoya ane sarakhA yogya hoya to badhA ja e vidyAnI dRSTie pUrNa bane ane vidyAdAtA guru to pUrNa rahe ja. A upamA mAtra eTaluM sUcavavA mATe che ke sthULa vastunA vitaraNamAM nAnAmoTA ke sarakhA bhAga saMbhave. paNa sUkSma, sUkSmatara ne sUkSmatama vastunA AdAnapradAnamAM koI parimANabaddhatA hotI ja nathI. satya ane zuddhi e aMtaHsamRddhi che. dunyavI tema ja indriyone lalacAvanArI vibhUti e bahi samRddhi kahevAya. AvI Adhibhautika samRddhinuM mUlya duniyAmAM hatuM, che ane rahevAnuM. paNa A bhUmikAthI UMce UThanAra puruSo paNa pAkyA che ane pAkavAnA. emane mana kharuM mUlya aMtaHsamRddhinuM che, ane e ja aMtaHsamRddhine RSie potAnI AlaMkArika vANImAM uparanA maMtramAM gAI che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta samRddhinuM mUlya 0 187 A maMtramAM "pUrNa zabda enA pUrNa arthamAM pUrNapaNe vaparAyo che. e maMtra che to upaniSo eka aMza. paNa satyadraSTA eka jaina mahAdArzanikane enA rahasyanuM bhAna thayuM, ane teNe e maMtramAM varNavelI pUrNatAnI aMtaHsamRddhinuM hArda oLakhI lIdhuM. pachI to e dArzanika saMskRtakavie e pUrNatAne potAnI rIte gAI. e gAnAra vidvAnanuM nAma vAcaka yazovijayajI. yazovijayajIe pUrNatAne gAvAmAM daSTi e rAkhI che ke pUrNatA eTale zuM? tenuM svarUpa zuM? tene pamAya kevI rIte? ane pUrNatA pamAya tyAre e vyakti kevI bane ? A praznono uttara zrI yazovijayajIe eka aSTaka racI Apyo che. e aSTakanuM nAma che "pUrNatASTaka', emanA batrIsa aSTako paikI A "pUrNatASTaka' paheluM che. emAMthI be-traNa zloko ja atre enA bhAva sAthe ApavA ucita lekhAze. abhyAsIo A laghulekhathI eTaluM jANI zakaze ke parama satya badhI ja dharmaparaMparAomAM mAnya raheluM che. ene siddha karavAnI prakriyAo bhale thoDIghaNI judI paDatI hoya. paNa AMtarika prakriyA to eka ke samAna ja hovAnI. bhASAmAM enuM varNana kadI ekasarakhuM na saMbhave, paNa tethI mULa arthamAM phera paDato nathI. A dRSTie A badhA ja sAcA sAdhakone mana aMta samRddhinuM mUlya ekasarakhuM jovAmAM Ave che. e ja pAramArthika dharma che ane ene samajavo e ja pAramArthika dRSTi che. A dharma ane A daSTimAM saMpradAyonAM dhULa khokhAM ane bIbAM gaLI jAya che, ne tenuM kharuM tema ja pUrNa svarUpa ja zeSa rahe che. "pUrNatASTakamAMthI udbhataH 1. pUrNatA yA paropAdhaH yA yAcitakamaDanA yA tu svAbhAvikI saiva jAtyaratnavibhAnibhA | bhAva: bahAranI cIjothI je pUrNatA manAya che te mAgelA ghareNA jevI che. paraMtu je pUrNatA aMdarathI vikaselI hoya che te sAcA ratnanI dIpti jevI che. 2. pUryanta yena kRpaNAstadupeva pUrNatA! pUrNAnajasudhAsnigdhA dRSTireSA manISiNIm | bhAvaH lAlacI mANaso je vastuonI prAptithI potAne pUrNa mAne che, kharI rIte te vastunI upekSA e ja pUrNatA che. pUrNAnaMda vizenI AvI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 0 dArzanika ciMtana amRtadRSTi--manISIone ja hoya che. 3. apUrNaH pUrNatAmeti pUrvamANastu hIyate / pUrNAnandasvabhAvohyaM jagadadbhutadAyakaH* || bhAva : dunvayI lokone acaraja pamADe evo pUrNAnaMdano svabhAva che. jema jema mANasa apUrNa-khAlI thAya tema tema te pUrNa bane che ane jema jema te pUrNa banato jAya eTale ke je parigrahathI samRddha thAya che te kharI rIte khAlI banatA jAya che. 4. kRSNapakSe parikSINe, zukle ca samundgRti / ghotattve sakalAdhyakSAH pUrNAnandavidhoH kalAH // bhAva : avidyA ane vAsanAno kRSNapakSa kSINa thAya ane samyagdaSTa tema ja cAritrano zuklapakSa udaya pAme tyAre ja pUrNAnaMdarUpa caMdranI pratyakSasiddha kaLA prakAze che. joI zakAze ke, prathama zlokamAM pUrNatAnuM svarUpa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke paisoTako, sattAkIrti jevI vastuothI jyAre mANasa potAne bharyobharyo mAnato thAya che tyAre enI e pUrNatA mAtra mAMgelA ghareNAM jevI asthira hoya che; paNa kharI pUrNatA e tethI judI vastu che. sAcA hIrAnI kAnti jema sthira hoya che tema kharI pUrNatA e sthira hoI jIvanathI kadI judI paDatI nathI. bIjA zlokamAM pUrNatAnA svarUpa vizenI manISIonI samajaNa kevI che te darzAvyuM che. manISI eTale mAtra bhaNela ke zAstrapaMDita nahIM; potAnA mana upara prabhutva keLavyuM hoya evA vivekI puruSa. Avo manISI mAne che ke lobhIlAlacI ane dIna prakRtinA mANaso je je vastu meLavI potAne pUrNa lekhavA-lekhAvavA mathe che; kharI rIte te ja vastuonI upekSA sevavI e ja sArI pUrNatA che. manISI dunyavI koI paNa vastuno satkAra ke tiraskAra nathI karato. mAtra tenI upekSAne ja te pUrNatAnuM cihna lekhe che. Avo pUrNapuruSa hoya te jagatanI jugupsA paNa nathI karato ane tenA yazogAna paNa nathI karato. trIjA zlokamAM laukika rItathI lokottara rIta kevI judI paDe che te A ja bhAva bAibalamAM A rIte vyakta che H "AtmAmAM jeo rAMka che teone dhanya che; kema ke AkAzanuM rAjya teonuM che" Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta samRddhinuM mUlya * 189 avaLavANI dvArA darzAvI antaHprakriyAno eka AdhyAtmika mArga sUcavAya che. duniyAnA loko ghara ke vAsaNane pUrNa bharavuM hoya tyAre temAM iSTa vastuono saMgraha ane vadhAro karyo ja jAya che ane mAne che ke jema saMgraha vadhAre tema ApaNe pUrNa. vaLI teo ema mAnatA hoya che ke jo ghara ke pAtrane khAlI karatA jaIe ke temAMthI vastuone ochI karatA jaIe to te ghara ane pAtrane khAlI ja thavAnuM. AdhyAtmika lokonI daSTi AthI judI che. teo svAnubhavathI ema ja mAnatA hoya che ke jema jema ApaNe icchA vAsanA ane saMgrahanA saMskArothI khAlI thatA jaIe tema tema UlaTA pUrNa banatA jaIe chIe ane jyAre IcchA ane saMgrahathI potAne pUrNa mAnavA prerAIe chIe tyAre UlaTA khAlIkhaTa thaI jaIe chIe. AvI daSTi hovAthI AdhyAtmika puruSonI pravRtti potAnAmAM pracchanna rahelI antaHsamRddhine pUrNa karavA tarapha ja rahe che. . cothA zlokamAM SoDazakala candranI upamA dvArA AdhyAtmika pUrNatAnI badhI kalAonuM svarUpa sUcavavAmAM AvyuM che ane kavi kahe che ke aMdhAriyuM jAya ane ajavALiyuM Ave ane temAMya pUrNimAno divasa Ave tyAre ja candranI soLe kaLA prakAzI UThe che. e ja rIte asatya, abhimAna ane hiMsA Adi kaSNakarma yA tAmasika vRttio saMpUrNapaNe vilaya pAme ane satya, namratA ane karuNA jevA zuklakarma yA sAttvika bhAvo saMpUrNapaNe AtmasAta thAya tyAre ja AdhyAtmika pUrNatAnI soLe kaLAo sAdhakamAM prakAzI UThe che ane pUrNa bane che. - kRSNakarma ane zuklakarmanA viSayamAM kRSNapakSa ane zukalapakSanuM rUpaka hajAro varSa junuM che. bauddha piTako ane jaina AgamomAM kRSNakarma AcaranArane kRSNapAkSika ane zukalakarma AcaranArane zukalapAkSika kahyo che e ja rIte yogadarzanamAM paNa pApapravRttine kRSNakarma puNyapravRtine zuklakarma kahyuM che. (ajJAta) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga 1. mAnavatAnA pAyA mAnava" ke "manuSa' ke "manuja e zabdano artha lokonA manamAM ghaNI vAra spaSTa nathI hoto. sAmAnya rIte teo ema samaje che ke manunA dIkarA ke manunI saMtati e mAnava; ane manu e koI rAjarSi ke vyaktivizeSa thayela che. paNa A artha barAbara nathI. yAske niraktamAM spaSTa kahyuM che ane te sAcuM kahyuM che ke "mananAr maH" (-manana kare che, mATe manu) manuno artha manana; ane e manana karanAra athavA manana karavAnI zakti dharAve te mAnava. eTale mAnavano jayAre Avo artha karIe chIe, tyAre AkhI manuSyajAti emAM AvI jAya che. to have mananazakti dharAvanAra je mAnava, emAM rahela mAnavatAnA pAyA zA che, e vicAravAnuM che. mananazakti e indriyazakti karatAM judI vastu che. indriyo manuSya sivAyanAM prANIone che,ane manuSyane paNa che. ane e indriyo dvArAAMkha, kAna, nAka vagere indriyo dvArA-bhautika vizvanuM bhAna thAya che. vijJAnanAM sAdhano ATalAM badhAM vadhyAM, chatAM jyAre jJAna indriyo dvArA thAya che, tyAre te bhautika vizvanuM ja thAya che-pachI bhale e jJAna sUkSma bhautika vizvanuM thAya. bIjI bAbata e che ke indriyo dvArA je jJAna thAya che. te mAtra vartamAnakALa pUratuM thAya che, koI indriyo bhUta ke bhaviSyamAM jaI zakatI nathI. ane dUra dUranA padArthone jaNAnArAM je vaijJAnika yaMtro taiyAra thayAM che. e mAraphata paNa game eTaluM joIe, topaNa e kaMI samagra vizvane athavA vizvanA dUra-dUratama pradezane grahaNa na karI zake; chevaTe to emAM parimita pradeza ja AvavAno. eTale indriyonI zakti, e vartamAnakALa ane najIka Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 191 ke saheja dUra, e pradeza pUratI ja sImita che; ane bIjuM e ke indriyo mAtra bhautika vizvane grahaNa karI zake che, abhautikane nahIM. taittirIya upaniSadamAM pAMca brahma, ane jagyAe pAMca puruSa kahevAmAM AvyA cheH anna, prANa, mana, vijJAna ane AnaMda e pAMcane brahma ke puruSa kaho. annano artha che deha. prANano artha che zvAsaprazvAsa ane jIvanazakti. bIjAM sUkSma jaMtuo ane pazu-pakSIomAM paNa deha ane zvAsocchavAsa hoya ja che. eTale bIjAM prANIo jema pAMcabhautika deha dhAraNa karavAthI bhUta kahevAya athavA prANa dhAraNa karavAthI prANI kahevAya, tema manuSya paNa deha dhAraNa kare che, eTale e bhUta kahevAya che, ane prANa dhAraNa kare che tethI prANI paNa kahevAya che. eTale ke sarva bhUtomAM ane sarva prANIomAM manuSya paNa AvI jAya che. paNa bIjAM prANIo je bhUta ane prANI kahevAya che, tenA karatAM manuSyamAM, te bhUta ane prANI kahevAyA chatAM, eka vizeSatA che, ane te A mananI che. eTale anna ane prANa pachI mananuM trIjuM sthAna ApavAmAM AvyuM che. have ApaNe mananuM svarUpa jovuM joIe. bIjAM prANIo indriyo mAraphata jJAna meLave, tema manuSya paNa indriyo mAraphata jJAna meLave, bhautika vizvanuM meLave, vartamAnakALa pUratuM meLave ane saheja najIka ke dUranA pradezanuM meLave; to indriya karatAM manamAM evI kaI vizeSatA che ke jene kAraNe e mAnava bIjAthI judo paDe che enI mananI zakti dharAvanAra tarIke judo oLakhAya che, te jANavuM joIe. pahelI vAta to e che ke indriyo mAraphata je jJAna maLyuM hoya te vartamAnakALa pUratuM ja hoya che, paNa mananI zakti kaMIka evI che ke, te traNe kALano vicAra karI zake che. je vartamAnakALanuM jJAna maLyuM, ene saMgrahI ane . smaraNa karI zake ane vartamAnakALanuM jJAna ane bhUtakALanuM jJAna, e bannenuM milana karI tenA parathI bhaviSyanI kalpanA karI zake. vastuonA aneka jhINA jhINA arthonI-sUkSma arthonI-samajaNazakti enAmAM vadhAre che; eTale to samajaNa, smRti, kalpanA e zaktio mANasamAM vadhAre che, ane ghaNI vadhAre che. e jeTalI keLavI zake e pramANamAM e keLavAI paNa zake che. e uparAMta mananI aMdara bIjI paNa khAsa zaktio che, jevI ke icchA, zraddhA, saMkalpa koI paNa vastu pratye abhimukha thavA mATenI vRtti te icchA; e ja pravRttimAM ke kAmamAM TakI rahevA mATenI AMtarazakti te zraddhA; ane A ke te koI paNa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 0 dArzanika ciMtana kAma karavAmAM aDaga rahevAnI zakti te saMkalpa. te uparAMta emAM bhaya, kAma, krodha, lobha, e badhI vRttio paNa che. ane A je mana che, e bahirmana : kahevAya che, je ApaNane saune ochAvattA pramANamAM vikasita rUpamAM maLeluM che, ane jenA dvArA ApaNe jIvana jIvIe chIe. mAnava astitvamAM Avyo tyArathI eNe je je sAmAjika racanA karI. gAma, nagara, dezonI saMskRti racI, zilpa, sthApatya, sAhitya Adi kaLAono je vikAsa karyo ane je vijJAnanI zodho karI, e mukhyapaNe A bahirmanane AbhArI che. eTale kharI rIte ema kahevuM joIe ke mAnavasaheje lAMbA vakhatathI atyAra lagImAM deza-videzamAM sarvatra manuSyane rahevA lAyaka je eka saMskRti nirmANa karI che, samAja nirmANa karyo che, e A bahirmananI racanA che. ane A je eka samAjaracanA, e mAtra manuSyane mATe ja upakAraka che ema nahi, paNa e bIjAM prANIone mATe paNa upakAraka ke AzIrvAda rUpa thaI jAya che. alabatta, emAM zApanAM tattvo paNa samAyelAM to che ja. paNa A to bahirmananI vAta thaI. mAnavatAnA pAyAmAM bahirmana mukhya che, e uparAMta ethIya mukhyatara ane mukhyatama eka aMtaramana che. e aMtaramana, e eka bahu ja adbhuta zakti dharAve che. e aMtaramana ane bahirmana e be kaMI sAva judAM nathI; e banne ekabIjAnI pAse che. vacce thoDoka paDado hoya teTaluM ja. athavA, samajAvavuM hoya to, ema kahI zakAya ke eka akhaMDa kamarA(oraDA)mAM vacce eka nAno paDado ke pArTizana nAkhIne jema be bhAga karIe, pAtaLo paDado hoya ane enA be bhAga thaI jAya, ane te khaseDIe to banne bhAga maLIne eka ja kamaro thAya che, te rIte kharI rIte jotAM, bahirmana ane aMtaramana e koI chUTA bhAga nathI, paNa e benI vacce eka nAnuM AvaraNa, nAno paDado che; ane ene kAraNe jyAre bahirmana kAma karatuM hoya, tyAre e aMtaramana gUDha paNa rahe, kAma na paNa kare. eTale e bhAga judo paDe che. bIjI vAta evI che ke bahirmananI zaktio tamAma manuSyomAM ochevatte aMze kAma karatI ja hoya che, jyAre aMtaramananI zaktio e rIte badhAmAM kAma karatI nathI hotI. aMtaramananI aMdara mukhya be vastuo samAyelI hoya che : eka prakAzanuM tattva ane bIjuM maitrI, Atmaupajya ke zItaLatAnuM tattvasaumyatAnuM tattva. e aMtaramananI khAsa vizeSatA che. A rIte aMtaramana ane bahirmana vacce phare che. bahirmana saune mATe mokaLuM hoya che, ane aMtaramana Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga 0 193 e saune mATe mokaLuM nathI. paNa eno artha evo nathI ke prayatna karavAthI paNa e khulluM na thaI zake. prayatna karavAthI aMtaramana paNa UghaDe che, ane jyAre UghaDyuM nathI hotuM tyAre paNa manuSyajAtimAM e aMtaramanano kAMIka ne kAMIka evo jhAMkho prakAza, jhAMkhI saumyatA, jhAMkhI zItaLatA athavA maitrIvRtti e bahirmana upara asara kare ja che. ane tethI e bahirmana duniyAmAM aneka jAtanAM kAmo karavA sAthe aMtaramananA prakAza ane aMtaramananI maitrIvRtti ke Atmaupamya vRttine lIdhe samAjaracanA kare che. samAjamAM kuTuMba baMdhAya che, samAja Akho ghaDAya che ane grAma tema ja nagaranI saMskRti racAya che, loko ekabIjA sAthe haLemaLe che, ane AtmIya bhAve varte paNa che. alabata, e maryAdita arthamAM. have A rIte bahirmana ane aMtaramanano taphAvata to ApaNe joyo.paNa prazna e thAya che ke bahirmana saune mATe khulluM che, to aMtaramanane kholavAno koI rasto che ? to e praznano javAba che, hA. AjathI ghaNAM varSo pahelAM-- zatAbdIo pahelAM, sahasrAbdIo pahelAM aneka lokoe e mArge prayatna karyo che. ane te mAtra hiMdustAnamAM ja nahIM paNa bIjA dezomAM paNa e dizAmAM lokoe prayatna karyo che. ane e prayatnamAM e loko saphaLa paNa thayA che. pahelAM je kahevAmAM AvyuM ke bahirmana ane aMtaramananI vacce e sUkSma paDado che; e paDadAne zAstromAM prakAzAvaraNa tema ja klezAvaraNa kahe che. prakAzane DhAMke evo e paDado aMtaramana yA gUDhamananI aMdara je adbhuta prakAza che, ene DhAMke che. ane sAthe sAthe maitrIvRtti, akhaMDa bhrAtRbhAva, AtmaupamyanI vRtti, ene paNa je maryAdita kare che, ene klezAvaraNa kahe che. AvAM be jhINAM jhINAM AvaraNo hovAthI e aMtaramana joIe eTaluM prakAzita thatuM nathI. ane jeTalA pramANamAM enAmAM AtmaupamyavRtti pragaTavI * joIe, e paNa pragaTatI nathI. paNa jeo sAdhako hatA, jeo A dizAmAM prayogo karatA hatA, emaNe joyuM ke kaI rIte e zakti pragaTa thaI zake ? tyAre pahelAM emane ema dekhAyuM ke manuSya haMmezAM bahirmukha thaI duniyA tarapha ja jhUkelo hoya che, ane bahAranA viSayomAM ja racyopacyo rahe che. eTale ene potAnA aMtaramana ane aMdaranI zaktio vizeno kazo khyAla ja hoto nathI. ke tethI pahelAM to mANasanuM mana, je bahirmukha che, te aMtarmukha thavuM joIe, eTale ke aMdaranI tarapha vaLavuM joIe. ane e aMdaranI taraphanuM je valaNa, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 * dArzanika ciMtana ene divyAbhimukhatA athavA paramAtmAbhimukhatA kahe che. vedAMtanI bhASAmAM kahevuM hoya to ema kahI zakIe ke e brahmajijJAsA che athavA adhyAtmajijJAsA che. jyAre mana aMtarmukha thAya, tyAre ene paheluM zuM lAge che? ene paheluM ema lAge che ke satyano mArga ane alaukika vizva-bhautika vizva jevuM nahIM, paNa bhautikathI para evuM abhautika vizva--e to apAra che, ane e dekhAtuM nathI, e vakhate ene mUMjhavaNa ane gUMgaLAmaNa thAya che, tyAre "enuM kAraNa zuM?'- enI e aMtarmukha thaIne tapAsa kare che, jyAre e aMtarmukha thAya tyAre ene dekhAya che ke vacce kAMIka paDado che. ene potAnuM e AvaraNa khaTake che. ane tethI e koI alaukika zakti tarapha kaho, paramAtmA tarapha kaho, brahma tarapha kaho ke Izvara tarapha kaho, abhimukha thAya che. enA tarapha atyaMta namra thaIne e vinaMtI kare che. e alaukika tattva che prakAza ke paramAtmA. paNa ene e vyAvahArika bhASAmAM ni, pUSana evAM nAma ApIne saMbodhe che ane pahelI mAgaNI e ema kare che ke "he agni! e prakAza ! he paramAtmA ! tuM mane yogya raste laI jA !" bhautika vizvamAM mANasa ADAMavaLAM tANomAM ane vaheNomAM phaMTAya che. emAMthI nIkaLavA mATe e prakAza pAse prakAzanI mAgaNI kare che. A eka zraddhA che, UMDI zraddhA che; ane ene ApaNe paramAtmAbhimukhatA kahI zakIe chIe. enI sAthe e ema paNa kahe che ke "mane supathe- yogya raste dora !" eTaluM ja nahi paNa ethI AgaLa vadhIne e mAgaNI kare che ke "mane ADe raste laI janAra je pApa, je klezavRtti athavA je moha che, teno tuM nAza kara !" ane vaLI kahe che ke "he paramAtmanuM ! Aja sudhI huM lobhamAM, lAlacamAM ane mohamAM kheMcAuM , tene kAraNe satyanuM mukha DhaMkAyeluM che, to e AvaraNane tuM dUra kara, jethI je satyadharma che, enuM darzana thAya" Ano artha e thayo ke je vakhate mANasanA manamAM paramAtmA pratyenI abhIpsA, UMDI zraddhA athavA bhakti vadhe che, tyAre ene ema thAya che ke khara satya mArI sAme nathI; huM to kAMIka upara uparanA, AchA-jhAMkhA evA satyAbhAsane satya mAnIne cAluM chuM. ane tethI e Ama kahe che. 1. mane naya supathI ! IzAvAsya upaniSad 18 2. yuyodhyasmanuhuramena: I ejana. 18 3. hiraNmayena pAtreNa satyasyApihitaM mukham / tat vaM pUtrapALu satyadharmIya dave | ejana. 15 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 195 Ama mAnavI pahelo paramAtmA tarapha, caitanya tarapha, zuddha zakti tarapha abhimukha thAya che. ane pachI jayAre e alaukika sattva taraphanI, alaukika tattva taraphanI zraddhAmAMthI e AgaLa jAya che, tyAre enuM AvaraNa saheja khase che. ane jayAre e AvaraNa khase che, tyAre ene zuM dekhAya che? tyAre e "tamAma prANIone potAmAM jue che, ane potAne tamAma prANIomAM jue che; ane koInI dhRNA karato nathI." bhautika vizvanA darzana vakhate ane mAtra ekabIjAthI bheda dekhAto hato; ane bheda chatAM e parANe saMpIne sukhathI raheto hato. paNa pachI ene, A bhedo hovA chatAM, emAM kAMIka abhedanuM, AtmaupajyanuM tattva dekhAya che; ane koI alaukika evA satyadharmanuM bhAna thAya che. eTale e vicAre che ke "jyAM sarva prANIo potArUpa ja banyAM che, ane jyAM ekatva ke AtmaupampanuM darzana thAya che, tyAM pachI moha kevo ane zoka kevo ?"ra AvI rIte zraddhA dvArA AvaraNa dUra thatAM ane samyajJAna pragaTe che, ane dizA sUjhe che. tyAra pachI ene vicAra Ave che ke jIvavuM kema ? jIvavAnI rIta to Aja sudhI hatI ja, e rIte e jIvato Avyo hato, paNa e jIvavAnI rIta pachI badalAI rjAya che. ene ema vicAra Ave che ke huM je saMgraha kare athavA je bhogavuM, emAM bIjAno bhAga che ke nahIM ? bIjA lokonA jIvana sAthe mAro saMbaMdha che ke nahIM ? ema vicAra karatAM, pahelAM lIdhela ekatvadarzanathI, e nirNaya kare che ke "jagatamAM je kAMI che, te sarvamAM Izvarano vAsa che; tethI e je kaMI Ape teTaluM bhogava, ane bIjAnuM che teno lobha na kara." ane ene evI jIvanakaLA lAdhe che. - A jIvanakeLA zI ? mANasa hoya ke bIjuM prANI hoya, e kAMI khAdhApIdhA sivAya, makAna-Azraya sivAya jIvI zakatAM nathI. eTale ke bhoga sivAya to jIvana cAlatuM ja nathI; upabhoga to Avazyaka ja che. paNa e upabhogamAM samagra jIvana kharcAI na jAya, upabhoga mATenA saMgrahamAM samagra 1. tuM saffja pUtAnyAtmavAnuM pati | | sarvabhUtevuM vAtmAnaM tato na viSNugupsa | ejana. 6. 2. mana sarvANi bhUtAnyAtmavAbUd vijJAnataH | tatra vo moha : zova tvanuparataH II ejana. 7. 3. DuMzAvAsyama sarva 4i nAtyA nan ! tena tyachena munnIthA mA vRdha: svahanam II ejana. 1. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1960 dArzanika ciMtana zakti kharcAI na jAya, e tarapha enuM dhyAna jAya che; ane samajAya che ke jIvana chevaTe jIvavA mATe che, ane upabhoga paNa jIvananA poSaNa mATe che.' tethI upabhoganI sAmagrI eTalI badhI vadhAravI, ane bIjAnI sAmagrI tarapha lalacAI rahevuM, emAM to jIvanano kSaya thaI jAya che. eTale ene saheja rIte je maLe tenAthI jIvana jIvavAnI kaLA (tana tyajIna munnIthA) lAve che. A rIte jyAre aMtaramananuM dvAra UghaDe che, tyAre emAMthI eka jAtano prakAza ane eka jAtanI maitrI ke AtmaupamyavRtti pragaTa thAya che. je mANasa Avo hoya, e kAMI samAjathI judo nathI paDato; kema ke enuM bahirmana to haMmezAM jema kAma karatuM hoya ema ja kare che. paNa te vakhate bahirmananuM je svarUpa, je dizA, je pravRtti hoya, e badhuM sAva judA raMgamAM raMgAI jAya che; kAraNa ke aMtaramanamAMthI prakAza pragaTa thatAM, upara sUcavyuM tema, ekatvadarzana thAya che, ane sAthe sAthe potAno doSa jovAnI daSTi paNa maLe che. ane pachI to potAnA upara saheja paNa AvaraNa AvyuM hoya ke saheja paNa bhUla thaI hoya, to te asahya banI jAya che, paNa jemanuM aMtaramana khulluM thayuM hoya, ane emAMthI paramAtmA pratyenI zraddhA ke bhakti kaho, jJAna kaho athavA karmayoga kaho, e traNe jemanAmAM AvirbhAva pAmyA hoya, evA mANaso kaMI jago jagoe maLatA nathI. to prazna e thAya che ke lAkho, karoDo ne abajo mANaso thatA AvyA che, emAM AvA virala eka-be mANaso hoya tethI zuM vaLe? Ano khulAso e che ke jema sUrya eka hovA chatAM comera prakAza pAthare che, e ja rIte je mANasanuM aMtaramana ke gUDha mana prakAzita thAya che te. eka hoya to paNa, moTAmAM moTI mAnavamedanIne ajavALe che; enA para e eka prakAranI judI ja asara kare che. ane e asarane lIdhe mAnavasamAjanuM svarUpa kAMInuM kAMI thaI jAya che. ApaNe ItihAsamAM joIe chIe ke AvA aneka mANaso thAya, aneka puruSo thayA. bhale vacce vacce-aMtare aMtare-thayA, vacce ghaNo kALa vItI gayA pachI thayA; paNa evA eka, be ke cAra mANasoe AvIne paNa mAnavajAtane ajavALI che. A badhAnuM tAtparya e thayuM ke mAnavasamAjane jIvavA mATenI samagra sAmagrI-jemAM saMskRti, kaLA, sAhitya, vijJAna ane jIvanane nabhAvanAM badhAM sAdhano samAI jAya che-e bahirmana dvArA racAya che; paNa e badhAmAM saMvAda ANanAra, ane e badhAmAM eka jAtano vadhAre prakAza pAtharanAra ane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 197 samAjane saune mATe jIvavA lAyaka banAvanAra, e aMtaramana che. alabatta, aMtaramana bahu ja oche aMze mANasomAM pragaTatuM hoya che. ane ghaNI vAra e aMtaramananA vikAsanuM baLa eTaluM ochuM hoya che ke bahirmana enI sAthe haMmezA eka jAtanI athaDAmaNamAM Ave che; ane emAM bahirmana vadhAre phAvI jAya che. ane tethI bahirmane je samAja racyo, e samAjamAM hamezAM moTI moTI UthalapAthalo thayA kare che. AthI mANaso aMdara aMdara ekabIjA sAthe laDe che-aneka kAraNe laDe che, kAraNa vinA paNa laDe che. eTale aMtaramananI je zakti che, e mAnavatAno bIjo ane mukhya pAyo che. IzAvAsyanA RSie kahyuM ke amane sumArge laI jA; amane ADe raste dorI janAruM je pApa, enuM tuM nivAraNa kara; amAruM AvaraNa dUra kara vagere vagere. paNa AvI rIte kevaLa IzAvAsyanA RSie ja kahyuM che, ema nahIM; e to AvA keTalAka sumArge gayelA, AgaLa vadhelA mANasonAM hRdayano eka pratidhvanimAtra che. ApaNe kurAnamAM joIe to, kurAnanI pahelI surAnI pAMcamI-chaThThI AyatamAM mahaMmada pegaMbara paNa e ja rIte prArthanA kare che ke - "he paramezvara ! tArI ane pUjA karIe; amane tuM satya batAva; ame ADe raraste na phaMTAIe" e ja rIte dIrghatapasvI mahAvIra ane tathAgata buddha emaNe pahelI vAta e kahI ke mANase aMtaramanano vikAsa karavo hoya to, enI uparanuM AvaraNa, je maLa ke doSa che, te pahelAM javuM joIe; bIjI vAta pachI. emAM sUjha-prakAza kyAre pragaTe ? jo enA uparanuM AvaraNa ke maLa dUra thAya to. eTalA mATe ja emaNe sAdhanAmAM prakAzAvaraNa ane klezAvaraNanA maLane nivAravAnI vAta pahelI mUkI che. eTale jo sAdhanA karavI hoya to pahelI zarata e che ke e aMtaramana upara paDelo je paDado, ene khaseDavo joIe, pAtaLo pADavo joIe ane prayatna karIne chevaTe eno kSaya paNa karavo joIe; ema thAya to ja satyanuM darzana thAya. ema na thayuM hoya tyAM sudhI bhale ApaNe kahIe ke AkhA jagatanAM tamAma prANIo eka ja tattvanA AvirbhAvo hoI, "badhAM eka ja kuTuMbanAM chIe3 paNa e mAtra zAbdika ja rahe che, kharuM bhAna potAno doSa 1. indra viheNa Dave movavuM. uttarAdhyayana 4, 8. 2. sarvapApa ane satAsa 35rmapalA ! * sattapariyopanuM hatuM vAna sAsane II-dhamapada14, 5 3. vasudhaiva kuTum Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dArzanika ciMtana dUra karyA sivAya thaI zakatuM nathI. jisasa krAisTanuM dhyAna paNa e tarapha gayuM hatu. potAnI dasa AjJAomAMnI eka AjJAmAM temaNe potAnA ziSyone kahyuM ke tame bIjAnA doSa na juo. bIjAnI AMkhamAM taNakhaluM juo e pahelAM tamArI potAnI AMkhamAM zuM che, te juo. eno artha e thayo ke mANase aMtarmukha thaIne potAnA doSa jovA joIe; e doSo asahya bane eTalI akaLAmaNa bhogavavI joIe. jema rogI thayelo mANasa icche ke huM jaladI rogathI mukta thaI jAuM, te rIte kharo sAdhaka, kharo aMtarmukha mANasa, 'jai paramAtmAbhimukha thayo hoya te mANasa, koI divasa potAnA doSane sahI nahIM zake; ene e asahya banI jaze. jyAre e asahyatAnuM bhAna thAya, tyAre ja ene evI mAgaNI karavAnuM mana thAya che ke he paramAtman tuM mane AvAM pralobhanothI, mohathI bacAva. jyAre AvI mAgaNI kare che, tyAre alabatta, ene ochuM ke vadhatuM bhAna thAya che; ane pachI AtmapratIti thAya che; ane emAMthI ene jIvana jIvavAnI kharekharI kaLA lAdhe che. A rIte, ApaNe joyuM ke, mAnavatAnA pAyAmAM be vastu khAsa dhyAna rAkhavAnI che : eka to bahirmana, ane bIjI ane mukhya vastu te aMtaramana. AmAM bahirmananI badhI zaktio ochevatte aMze ApaNAmAM pragaTelI che : ApaNe jIvana jIvIe chIe, samAjamAM rahIe chIe, paNa e zaktio ApaNane pUrNapaNe kAma nathI ApatI. ghaNI vAra e ADe raste dore che, ane keTalIka vAra e zaktione kAraNe saMgharSo ke athaDAmaNa paNa thAya che. kAraNa ke jene samajaNa hoya, smRti hoya ane kalpanA hoya evuM mANasa sivAya bIjuM eka paNa prANI nathI temaja duniyAmAM bhayAnakamAM bhayAnaka pazupakSIomAM paNa koI evuM prANI nathI, je mANasa jeTaluM bhayAnaka thaI zake. paNa sAthe ja mAnavatAnA pAyAmAM bIjI ane mahattvanI vastu aMtaramana rahelI che, ane te bahirmananI e badhI zaktione niyaMtrita karavAmAM bahu sahAyaka paNa thaI jAya che. AgaLa kahyuM tema, aMtaramanane bhale koI koI ughADe; e rasto bhale virala vyaktino hoya; ane aMtaramanane khulluM karavAnI jahemata uThAvavI ane e rIte jiMdagI gALavI e bhale saune mATe zakya na hoya; paNa e uparathI ApaNe mATe e asAdhya che, ema samajavAnI jarUra nathI. eTale ApaNe mAnavatAnA pAyArUpa je bahirmana, ane ene majabUta karanAra--ene ajavALanAra je aMtaramana, tenI zaktio--tarapha dhyAna ApavuM joIe. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga - 199 tethI ja taittirIya upaniSadamAM vijJAna ane AnaMdane mana pachI mUkela che. ane te eTalA mATe ke mana jo khUle-bahirmana pachI aMtaramana saheja paNa khUle-to emAM vijJAna eTale prajJAna, alaukika vastu, dezakAlAtIta vastu, jemAM bhautikatAno saMbaMdha nathI evI vastunuM bhAna thAya che. athavA e badhuM maLIne paramAtmA kaho ke brahma kaho, enuM bhAna thAya che. ane e ja mahattvanI vastu che. e prajJAna che. ane jayAre evuM thAya che, tyAre e mANasane ja koI jAtanA duHkhano, AghAtano sparza nathI thato. duniyAmAM to duHkha ane sukhanA pravAho cAlyA ja kare che, paNa e pravAho e mANasanI vRttine sparzatA nathI. A bhUmikA e chellI AnaMdanI bhUmikA. eTale vijJAna ane AnaMda, e aMtaramana, je manano aMdarano bhAga che, e dvArA pragaTa thAya che. ane bahirmana dvArA racAyelI AkhI bhautika sRSTi jIvavA lAyaka bane che. IzvaranI sRSTi e eka vastu che, ane mAnavakRta sRSTi e bIjI vastu che. IzvaranI sRSTine ApaNe judI pArakhI zakIeH pRthvI, pANI, teja, sUrya, caMdra, e badhuM IzvarakRta che. kadAca koI ene e rIte na paNa mAne, to paNa manuSyanI sRSTi to nizcita che. mAnave zuM zuM karyuM? ane te konI kaI zaktithI? to eNe e bahirmananI zaktiothI karyuM. eNe sAruM karyuM ke narasuM, aMdaraaMdara khuvArI paNa meLavI; eNe khetI paNa karI ane khetIne ujADI paNa kharI; eNe makAno bAMdhyAM paNa kharAM ane makAnono dhvaMsa paNa karyo. paNa e bahirmana mAraphata. paNa jyAre aMtaramana vikase che, tyAre e AkhI mAnavakRta sRSTi judI banI jAya che. ane e mATe ja kahyuM che ke mAnavatAnA pAyAmAM mananI je AMtarika zakti che, e je mukhya pAyo che. e pAyo jo hoya to bahirmanano pAyo-bahirmana dvArA thayelI sRSTi-te susthira che. nahIM to e DAmADoLa ja rahevAnI. ' ' ethI ja jayAre raziyAnA vaDA pradhAna kuzova amerikA javA lAgyo tyAre vilAyatanA koI chApAe evI matalabanuM kaheluM ke A badhI zaktiovaijJAnika zaktione lIdhe, vaijJAnika saMpattine lIdhe be dezo vacce harIphAI cAlu che ane banne AgevAno ekabIjAne maLe che, e badhuM to sAruM che. paNa eNe eka vAta kahI te e kahI ke, e beyanI jeTalI zakti vijJAna dvArA ane zasa saraMjAma dvArA che, athavA bIjI saMpattinI jeTalI zakti che, e karatA jo bannenA aMtaramAM kAMIka judI jAtanI zakti saMcare, to e bannenA maLavAthI emanuM, e be dezonuM ane emanI sAthe AkhA vizvanuM bhaluM thaze. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 0 dArzanika ciMtana A kathanano artha A hato ke aMtaramana, je gUDha zakti che, e jo DhaMkAyelI hoya to, bahirmana dvArA game teTalI sRSTi, vibhUti, vijJAnanA AviSkAro, sAhitya-saMskAro hoya to paNa emAM kyAMka ne kyAMka athaDAmaNa rahevAnI, rahevAnI ne rahevAnI ! tethI mAnavatAnA pAyA tarIke aMtaramana ane gUDha zaktinuM mUlya AvuM AMkavAmAM AvyuM che eTale tame enI sAme kaMIka evI rIte laDo, evI rIte jIvana jIvo ke sAmA upara eno evo prabhAva paDe ke e tamane mukta paNa kare ane tamAro AbhAra paNa mAne; ane e rIte tame virodhI maTIne pAse pAse Avo. A vicAramaMthanamAMthI emane satyAgraha ane asahakAranI vAta sUjhI, ane e emaNe AphrikAmAM ane hiMdustAnamAM rAjakIya kSetre, sAmAjika kSetre, ema jyAM dekho tyAM saphaLatApUrvaka ajamAvI paNa kharI. paNa emaNe kaMI eTaluM ja nathI karyuM. arthanI dRSTie vicArIe to emaNe dasa AMgaLIvALA je be hAtha mANasane maLyA che, je paramezvaranI athavA kudaratanI bakSisa (revattI pALI) che, ene lakSIne kahyuM ane karI batAvyuM ke jo be hAtha hoya to mANase garIbI zA mATe anubhavavI ? eTale emaNe dareka mANasane ema kahyuM ke tamAre zrama karavo. Aje dezamAM ane duniyAmAM badhAne lAgI rahyuM che ke jo koI vastunI kharI jarUra hoya, to zramanI jarUra che. buddhinI jarUra to che ja paNa buddhivALA mANaso jema jema vadhatA jAya che, tema tema zrama ocho thato jAya che, zramanI pratiSThA ochI thatI jAya che, tethI lokone bhArapUrvaka samajAvavuM paDe che ke tame zrama karo ! ane gAMdhIjIe to nAnI nAnI gaNAtI bAbatomAM paNa zrama karIne batAvyuM che ke hAthamAM keTalI zakti che. A rIte emaNe eka navo ja mArga zarU karyo, ema kahI zakAya. ane e mArge yuddhanA kSetramAM, arthanA kSetramAM ane sAmAjika kSetramAM UbhA thatA praznonA navA ja upAyo sUcavyA. Arthika kSetre emaNe eTale sudhI kahyuM ke tamArAmAM kamAvAnI zakti ane buddhi hoya to tamArI vRttine zA mATe TUMkAvo cho ? tame yaMtra dvArA, vyApAra dvArA ke sattA dvAra kamAva. paNa sAthe sAthe emaNe eka vAta karI--ane e vAta emane satyanI dizAmAM jatAM ane emanAmAM ahiMsAnuM navuM pragaTIkaraNa thatAM sUjhI--ke tame je kamAva temAMthI potA pUratuM rAkho, ane bAkInuM bIjAne mATe vAparo. tamArA vArasadArone soMpazo, to zI khAtarI ke bhaviSyamAM teo eno kevo upayoga karaze ? enA karatAM to tame jIvo tyAM sudhImAM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 201 eno upayoga tamArAM bALako ane tamArA potAnA kuTuMbanA poSaNamAM karavA uparAMta bIjA mATe paNa karo ne ! A rIte vicAratAM gAMdhIjIne je maMtra sUjhayo te IzAvAsyano maMtra hato; ane te emanA jIvanamAM sAkAra thayo hato. emanuM jIvana kevuM palaTAI gayuM hatuM ! teo pAI pAIno hisAba rAkhatA; paNa e hisAba rAkhavAnI pAchaLa emanI daSTi, pahelAM kAlidAsanI bhASAmAM sUcavyuM tema gRnuM eTale Asakti bharelI na hatI. teo paisA grahaNa karatA are, potAnA hastAkSara Ape to tenI paNa phI letA ane koI bheTa ApI jAya to te paNa letA chatAM enI sAthe emane aMgata levA-devA kAMI ja nahIM. e badhAno upayoga lokonA bhalA mATe ja thato. dharma eTale bIjAnI sAtheno saMdhyavahAra, bIjA pratyenI ucca prakAranI bhAvanA. jemAMthI nyAya paNa Ave, nIti paNa Ave ane mANasanuM mana moTuM bane, enuM nAma dharmamAM paNa loko to ema mAnatA ke dharmanA divaso to ghaDapaNa Ave tyAre Ave, bImAra paDIe tyAre ApaNe harine bhajavA joIe. paNa gAMdhIjIe to kahyuM ke ema hoya nahi. je vakhate mANasanA zarIramAM pUrepUrI zakti hoya, skUrti hoya, tyAre dharmapAlananuM kharekharuM mahattva che. ane kAlidAsanI vANImAM emaNe potAnA jIvanathI batAvyuM ke koI paNa jAtanI bImArImAM sapaDAyA pahelAM ja dharmanuM pAlana karyuM. matalaba ke mANasa bImAra ' na hoya, vRddha na hoya, parataMtra na hoya, tyAre dharmanuM sevana karavuM joIe. gAMdhIjIe keTakeTalI vAto batAvI? mANaso ema ja samajatA ke zarIra e to Aje che ne kAle nathI. eTale A khAdhuM toya zuM ane te khAdhuM toya zuM ? sUkuM khAdhuM toya zuM, ane lIluM khAdhuM toya zuM? juvAnImAM bhUkha lAgI hoya tyAre mANaso bIjAnI caDasAcaDasImAM vadhAre paNa khAya, ane kayAreka bhUkhyA rahe tyAre eTalA bhUkhyA rahe ke divasonA divaso upavAsa kare. gAMdhIjIe kahyuM, zarIra e mukhya sAdhana che, mATe zarIrane zaktizALI ane niyamita rAkhavA mATe khorAkanI AvazyakatA che. emaNe khorAkanAM tattvo paNa zodhyAM ke jyAM tattvo evAM che ke je zarIrane poSI zake? kayAM evAM tattvo che ke je zarIrane unmAda karAve ane kyAM kyAM tattvo evAM che ke je kAma Ape. A rIte emaNe bhojananuM paNa eka zAstra racyuM besavAnuM UThavAnuM, sUvAnuM, bolavAnuM, ema jIvananI evI koI kriyA nathI ke je vize emaNe zAstra racyuM 1. mere dharmamanAtu . raghuvaMza 1-21 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 * dArzanika ciMtana na hoya. jaina AgamamAM eka padya Ave che ke "nAM vo, na viSe nacamANe, narca - ve, gaye muMbato mAsaMto eno artha e che ke mANasa cAle vivekathI, Ubho rahe vivekathI, bese vivekathI ane zayana kare vivekathI. A to thoDIka kriyAo gaNAvI, paNa jIvananI tamAma pravRtti mANasa vivekathI kare. ane viveka eTale prajJA. e prajJA jyAre mANasanA zarIra sAthe eTale ke hAtha-paga sAthe joDAya to mANasa pote sAmAnya mANasa nathI raheto paNa e ja mANasa duniyAmAM deva gaNAya che. gAMdhIjIne ApaNe devatulya mAnIe chIe eTaluM ja nahIM paNa huM jayAM sudhI samajuM chuM tyAM sudhI, atyAranA badhA mahAna puruSo, lekhako, rAjapuruSo, kavio game teTalA hoya, paNa gAMdhIjIe mAnavajIvanane je badalyuM che, enuM koI paNa mUlyAMkana karaze to, ene khabara paDaze ke, mAnavatAnA je pAyAnI ApaNe mulavaNI karI gayA ane gAMdhIjIe jeno viniyoga karyo, enI phaLazruti zI che, e to gAMdhIjInA jIvanane bArIkAIthI jonAra ja kahI zakaze. have ApaNe ahIM ja pUruM karIzuM. gAMdhIjIe potAnA jIvanamAM mAnavatAnA pAyAno kevo viniyoga karyo, e ApaNe samajI gayA. emAMthI be ja vastu dhyAnamAM rAkhavAnI prajJA ane hAtha, arthAt buddhi ane hAtha. ane enI pAchaLa haMmezAM pelo saMkalpa "tane mana: zivasaMtvamastu" e zubha saMkalpanI hamezAM prArthanA karavI AkAMkSA rAkhavI ane e dizAmAM AgaLa vadhavuM. 2. enuM mUlyAMkana vyAkhyAnano bIjo bhAga che, mAnavatAnuM mUlyAMkana. mAnavatAmAM mukhya vastu che citta. emAM zaktio ane vRttionuM devAsura yuddha cAlyA ja kare che. tethI ja pAtaMjala yogazAstramAM ema kahyuM che ke "cittarUpI nahi baMne bAju vahe che : kalyANa tarapha paNa vahe che ane pApa tarapha paNa vahe che." rAta ne divasa pratyeka vyaktinA mananI aMdara, samAjamAM, rAjyamAM ane mAnavatAnI vacce AvuM ghamasANa yuddha cAlyA ja kare che. 1. dazavaikAlikasUtra 5-8 2. vittanI bAbato vAhinI gati nyAya vati para ghA 1-12; bhASya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 203 deva ane asura, enA yuddhano artha A che. paNa emAM daivI vRttino vijaya thAya che, ane thavo ja joIe. zA kAraNe? to, ene manuSyanuM zarIra maLyuM che. tene lIdhe. zarIranI aMdara jema citta kAma kare che, tema zarIranI racanA paNa kAma kare che. A ja kAraNathI moTA moTA RSioe ane ciMtakoe mAnava zarIrane bahu ja kImatI gayuM che. jayAre mahAvIre potAnA ziSyone ema kahyuM ke "durlabha vastuo cAra che, ane temAMnI pahelI manuSyajanma, tyAre eno A ja artha che. mahAbhAratamAM vyAse paNa e ja vAta kahI ke "manuSyajanma karatAM vadhAre zreSTha kAMI nathI." paNa prazna e che ke manuSyajanmane zreSTha kahe che, enAM kAraNa zAM che? emAM be vAta che : mANasanA cittamAM je buddhi che ane enI zarIraracanAmAM je hAthano bhAga che, te mahattvanAM che, ane e buddhi jyAre prajJAmAM palaTAI jAya che, tyAre mANasanuM je zreSThapaNuM kahyuM che, te kharekharuM pragaTa thAya che. prajJAnuM pragaTa thavuM eTale ke buddhi prajJAmAM palaTAya, eTale vivekanI khilavaNI thAya ane vivekanI khilavaNI thAya eTale mANasa potAnI buddhine mAtra sarjanamAM ja nahIM paNa rakSaNamAM ane pAlanamAM paNa kharce. jyAre prajJAno AvirbhAva thAya, tyAre hAtha ane paga, e bIjAne mAravAmAM nahi paNa bIjAne jivADavAmAM vaparAya. mahAbhAratamAM eka AkhyAna che. temAM ema Ave che ke kyAreka keTalAka lokoe yayAti rAjAne varadAna ApavAnuM kahyuM ane kahyuM ke tame kaMIka mAgo, mAMgo ! tyAre yayAti kahe che ke nahIM, "je meM pote karyuM nathI ene huM svIkAravAno nathI." arthAt mAruM potAnuM je kareluM che, tene ja huM bhogavavAno chuM. A eka zakti che, prajJAnuM sAmarthya ane hAthanI zakti che. ApaNe kahIe chIe ke"bhagavAne hAtha dIdhA che" (varI pALI ) eno artha A che. lokoktimAM paNa kahevAya che ke bhagavAne hAtha-paga ApyA che, to zA mATe parAdhIna rahevuM? - eka vAra eka RSiputra ane eka vaNikaputra, e benI vacce kaMIka gharSaNa thayuM. vANiyAnuM dhana joIne ane eno garva joIne pelA RSiputrane ema thayuM ke mAro garIbano A janma nakAmo che. eTale eNe to AtmahatyA 1. mAdhuraM tu saddha saMgamafma ya vIDiyuM -uttarAdhyayana 3-1 2. na mAnuSAt zreSThatAM di vicit ! -zAMtiparva, 180-12 3. badhuM tuM nAma gAma thatuM na mayA purI ! -Adiparva, 77-12 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2040 dArzanika ciMtana karavAno vicAra karyo. paNa eTalAmAM indre AvIne ene kahyuM ke ''bhalA mANasa, tArI pAse saMpatti nathI, paisA nathI, jamIna nathI, sattA nathI, e kabUla paNa tane hAtha to maLyA che ne ? ane jo hAtha maLyA che, to tAre bIjuM joIe ? eTale tAre je kaMI saMpatti meLavavI hoya--jJAna-saMpatti meLavavI hoya ke bhautika saMpatti meLavavI hoya--te hAthathI eTale ke parizramathI labhya che." ane tethI ja chevaTe indre ene kahyuM ke ''hAtha maLyA che, tenA karatAM zreSTha bIjo koI lAbha nathI.' (na pALiAmAdhijo nAma: na vidyate|), . paNa sAthe ja vyAse mahAbhAratamAM e vAta paNa karI ke ''prajJAlAbha e moTo lAbha che.' 1 prajJA ane buddhi, e bemAM phera che. buddhi, e ApaNA badhA lokonI roja kAma karavAnI sAmAnya buddhi che. paNa e buddhi jyAre kalyANAbhimukha thAya che, jyAre e savRttimAM palaTAI jAya che, tyAre e prajJA kahevAya che. ane prajJA ane hAtha, e be maLe eTale mANasano janma Akho badalAI jAya che. mahAvIre A ja dRSTithI manuSyajanmane zreSTha kahyo ke jo manuSyajanma maLe to ja zraddhA, zruti-zAsra ane saMyamano puruSArtha, e badhuM saMbhave che, manuSyajanma sivAya nahIM. e ja rIte vyAse je haMsagItAmAM kahyuM teno artha paNa A ja che ke ''jo mANase daivI vRttione jagADavI hoya to eNe prajJAne pragaTAvavI joIe.'' prajJAne pragaTAvavI eTale vivekane pragaTAvavo. vivekane pragaTAvavo eTale buddhinuM AkhuM svarUpa badalAI javuM. ema thAya che tyAre buddhi e sAmAnya buddhi nathI rahetI, paNa e ucca kakSAnI thaI jAya che. e ja arthamAM vyAse prajJAlAbhane utkRSTa lAbha kahyo che. A rIte jyAre prajJA ane hAtha, e benuM milana thAya che, tyAre koI paNa mANasanA manamAM rahelA je nAzakAraka bhAvo, te daivIvRttimAM--kalyANavRttimAM palaTAI jAya che. eTale joke devAsurayuddha hamezAM cAlatuM hoya che, to paNa mANasanuM je A sAmarthya, te A janmamAM ke janmAMtaramAM game te kALe pragaTa thayA sivAya rahI zakatuM nathI ane jyAre e pragaTe che, tyAre e mANasano janma eka utkRSTa janma gaNAya che. eTale mANasAInuM jyAre mUlyAMkana karIe, tyAre vastu dhyAnamAM 1. prajJA pratiSThA bhUtAnAM prajJAjAma: pade mataH / -zAMtiparva 180-2 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga 0 205 rAkhavAnI che ke hAtha maLyA che, buddhi maLI che e be vastu maLI hoya to, badhI ja saMpatti AvIne UbhI rahe che. emAM phakta eka vivekano vadhAro thAya eTale buddhi prajJAnuM rUpa le, ane hAtha che te navI dizAmAM kAma karatA thaI jAya. ethI e sarjana to kare ja, paNa sAthe sAthe rakSaNa, pAlana ane sArAM sArAM badhAM ja kAmo karI zake. zuklayajurvedanA RSie mananI A zakti joI ane gAyuM ke mananI eka evI zakti che ke jo tame saMkalpa karo to tamAruM dhAryuM kAma thAya. e maMtra zivasaMkalpamaMtra ke zivasaMkalpasUkta kahevAya che. enA cha maMtromAM chelluM pAda- dhruva pAda-Ave che, je "tane mana: zivasaMtu e pramANe che. mANasa jyAre evo saMkalpa kare ke mArA mananI vRttio haMmezA jAgrata thAo ! ane huM asavRttiothI mukta thAuM, tyAre e mANasanuM mana prakAzavat thAya che ane je AsurIvRttio haMmezA savRttione dabAvyA kare che, te AsurIvRttio zamI jAya che. eTale ApaNe joyuM ke mANasAInA pAyAmAM khAsa be vastu che eka to enA mananI prajJAzakti, ane bIjI enA zarIranI racanAmAM maLela pANi-hAtha, ane be hAthamAM thaIne dasa AMgaLAM. mANasane jevuM zarIra maLyuM che, evuM bIjA koI prANIne maLyuM nathI. mANasa TaTAra Ubho rahI zake che, phAve tema vaLI zake che, phAve tema sUI zake che, ane hAthathI dhAryuM kAma karI zake che. dasa AMgaLAM eTale dasa dasa dizAonuM rAjaya. e phAve tyAM vicarI zake che. e bhUmitala para cAlI zake, pANImAM game tyAM saMcarI zake ane AkAzamAM paNa UDI zake. - A rIte jayAre mANasane hAthanI zakti maLI che ane buddhi paNa prajJAnuM rUpa dhAraNa karI zake che, to pachI ApaNe samajI zakIe ke mANasAInuM je mUlya che, te keTaluM vadhAre che tethI to vyAse kahyuM che ke ""mANasa karatAM vidhAre zreSTha bIjuM kaMI nathI." 3. jIvanamAM eno viniyoga vyAkhyAnano trIjo bhAga che : mAnavatAnA pAyAno jIvanamAM viniyoga. jIvana e mAtra vyaktigata nathI. dehabhede ApaNane ema lAge che ke darekanAM jIvana jANe judAM che, ane eka rIte e judAM che paNa kharAM, paNa bIjI rIte joIe to ema lAgyA vagara nahIM rahe che, koI eka vyaktinuM Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 - dArzanika ciMtana jIvana bIjI vyaktionA jIvanathI sarvathA juduM che ja nahIM. eTale, jyAre mANasa mANasAIno upayoga kare, prayoga kare, tyAre e potAnA jIvanane saMbhALavA, vikasAvavA to kare ja. paNa sAthe sAthe e dhyAnamAM rAkhe ke enuM jIvana bIjAthI chUTuM nathI. A rIte ApaNe vicAra karIe to mANasAInA pAyAnA athavA mAnavatAnA guNonA viniyogano jIvanamAM prayoga karavo joIe. e vize vicAra karIe tyAre Aja gAMdhIjInA janmanA divase, kharI. rIte, ApaNI sAme gAMdhIjI AvavA joIe. - bhUtakALamAM A dezamAM ane bIjA dezomAM ghaNA mahApuruSo thayA che ane emaNe samAjane badalavAnA-vikasAvavAnA prayatno karyo che. paNa gAMdhIjInuM kAma ane gAMdhIjInI sUjha e sauthI anokhI che ane vadhArAmAM to e ke ApaNAmAMnA aneka lokoe temanI sAthe jIvana gALyuM che, aneka lokoe emanI pravRtti joI che, ane aneka lokoe emanA kAmamAM bhAga. lIdho che ane je lokoe A rIte bhAga nathI lIdho ke jeo emanA sahavAsamAM nathI AvyA, evA bIjA dezonA lokoe paNa gAMdhIjInAM lakhANo mAraphata, emanI pravRtti mAraphata, emane vize ghaNuM jANyuM che. eTale gAMdhIjInA dAkhalA sAthe A vAta karIe to e saune vadhAre gaLe Utare evI thAya. gAMdhIjInI dizA kaI hatI ? emano dhruvatAro hato mAtra satya. gAMdhIjI paNa ApaNA jevA mATIpagA mANasa hatA paNa jyArathI emanI daSTi satya tarapha gaI, tyArathI emanuM khAvAnuM, pIvAnuM, bolavAnuM, besavAnuM ema AkhuM vaNala badalAI gayuM. ane jema jema teo UMDA UtaratA gayA, tema tema emane potAnI AkhI jIvanaprakriyA ja badalavI paDI. ene mATe gAMdhIjIe kahyuM to ema che ke "satyanA prayogo' paNa e satyanA prayogo dhIre dhIre karatAM kevA UMDA gayA che, ane kevI rIte keTalAM kSetromAM vyApyA che, e badhAMnuM varNana to Aje na thaI zake. paNa emAMthI keTalIka bAbato ApaNe joIe. gAMdhIjInI satya taraphanI satyanA dhruvatArA taraphanI daSTie emanAmAM je buddhinuM rUpa hatuM tene AkhuM prajJAnarUpa ApyuM. gAMdhIjI, duniyAnA bIjA ghaNA viziSTa mANaso karatAM, ochuM bhaNelA, ochuM vAMceluM paNa emanAmAM je teja hatuM, te prajJAnA prakAzanuM teja hatuM. eTale emanI buddhi ADe raste jAya ja nahIM. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 207 gAMdhIjIe lokone ekatra karyA, AzramamAM ekatra karyA. jUnA vakhatamAM paNa Azramo hatA, gAMdhIjIe paNa Azramo bAMdhyA. atyAre paNa dezamAM Azramo che, bIje paNa haze. to gAMdhIjInA AzramamAM zI vizeSatA hatI? sAmAnya rIte ApaNe jANIe chIe ke cAra Azramo che. loko prAcIna kALathI ema mAnatA AvyA ane atyAre paNa mAne che ke brahmacaryAzrama, e khAsa judo hovo joIe. gRhasthAzrama, e to sAva nirALo ane vAnaprastha ane saMnyAsanI paNa e ja sthiti che. prAcIna kALamAM-dharmasUtronA kALamAM evA matabhedo pravartatA. koI mAtra gRhasthAzramane mAnatA, to koI brahmacarya ane gRhastha ema bane. vaLI koIka vAnaprastha maLIne traNane mAne, to koI vaLI saMnyAsa sahita cArene mAne. gAMdhIjIe AzramajIvanamAM A cAreya Azramone ekarasa karyA. tyAM je taddana brahmacarya pAlana karavA icchatA hoya evA brahmacArI loko paNa rahe, ane je gRhasthAzramI hoya te paNa rahe. vaLI vAnaprasthanI prakriyA paNa tyAM cAle, ane saMnyAsanI vRtti jenI kharekhara hoya, te paNa cAle. eTale cAra AzramonI vacce uMmarano, dezano ke kALano je virodha hato, enA badale emaNe potAnA AzramamAM cAreya AzramonuM ekIkaraNa karyuM ane jenAmAM je zakti hoya tene te rIte vikasAvavAnI taka ApI. ane vyaktigata jIvanamAM paNa cAre Azramono yathAzakya samanvaya emaNe saMbhava banAvyo. na paNa gAMdhIjIe kaMI cAra AzramonuM ekIkaraNa karIne ja saMtoSa ocho mAnyo che ? emaNe to cAra varNa, jemAM UMca-nIcabhAva pravarte, arasaparasa ekabIjAnI sAthe khAya nahIM, sagapaNa nahIM, maLavAno jANe koI saMbaMdha nahIM, ekabIjAnA paDozamAM rahetA hoya teno koI khyAla nahIM, AvI sthiti chatAM gAMdhIjIe zuM karyuM? UMca-nIcabhAva dUra karyo eTaluM ja nahIM, eka varNane bIjAnI pAse AvavA dIdho ane badhA sAthe rahe eTaluM ja nahIM, paNa emaNe to ema kahyuM ke mANasanA jIvanamAM cAra varNo pragaTavA joIe. je brAhmaNa hoya te ja kSatriya ane je brAhmaNa ane kSatriya hoya te ja vaizya ane je brAhmaNa, kSatriya ane vaizya hoya te ja zUdra athavA sevaka eka mANasamAM A cAreya zaktio vikasavI joIe, pachI bhalene e mukhyapaNe eka zakti athavA eka vRttithI kAma kare. paNa evuM nA hovuM joIe ke koI mANasa potAne mAtra buddhijIvI ane brAhmaNa kahe, ane rakSaNa mATe parAdhIna hoya. vaLI evuM paNa nA hovuM joIe ke je buddhinuM ane rakSaNanuM kAma karo Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 * dArzanika ciMtana hoya, te arthanI-hisAbakitAbanI vAta ja na jANe. gAMdhIjInA jIvanathI paNa ApaNe A vAta jANIe chIe. emaNe to majUrInAM kAma karyA, khetaranuM kAma karyuM, bagIcAnuM kAma karyuM, presanuM paNa kAma karyuM. ApaNe mAnavatAnA pAyAnI mulavaNImAM hAthanI vizeSatA joI. gAMdhIjIe potAnA dasa AMgaLIvALA be hAthathI badhuM ja kAma karyuM. emaNe sevakanuM paNa kAma karyuM ane gaNatarIbAja to evA hatA ke emanI AgaLa bhalabhalA arthazAstrIo paNa potAnI bhUlo samajatA. e ja rIte temaNe rakSaNanI paNa javAbadArI lIdhI. pachI Ave che, khAsa karIne puruSArthanI vAta. ApaNe ghaNA loko ema mAnIe chIe ke arthapuruSArtha ane kAmapuruSArtha e to duniyAnA puraSArtha che. ane dharmane artha ane kAma sAthe koI ja saMbaMdha nathI. paNa ema nathI. gAMdhIjIe joyuM ke jagatano taMtu ane Akho samAja, e to kAma-sukha upara rahe che. eTale kAmano inkAra kema karI zakAya? ane artha vinA, saMpatti vinA, sAdhana vinA, samAja kAMI Take nahIM. to arthano InkAra paNa kevI rIte karI zakAya ? lokonA manamAM duvidhA hatI ke arthane ane kAmane dharmanI sAthe saMbaMdha nathI. paNa gAMdhIjIe to kAlidAsanI rIte ema kahyuM ke nahIM "kAmanI sAthe dharma nyAyatA, arthanI sAthe dharma-nyAyatA eTale ke vAjabIpaNe joDAyeluM ja che. kAmasukhano bhoga hoya, paNa emAM mANasa, potAnuM jIvana saMpUrNa kharacI na nAMkhe" prajAtaMtu calAve. e prajAtaMtuno paNa vikAsa thAya, enuM paNa mana saMtuSTa rahe. kuTuMba paNa sukhI rahe. e rIte kAmano upabhoga karavo joIe, nahIM ke zaktino sarvathA vyaya karI nAkhe e rIte. emaNe artha mATe paNa kahyuM ke paisA, saMpatti, mAlamilakta, enA vinA cAle nahIM paNa emAM e gRSna eTale ke Asakta na hoya, tema ja bIjAnA prANane bhoge ke bIjAnI sagavaDanA bhoge e saMcaya karyA kare, ema paNa na thavuM joIe. e rIte loko samajatA ke artha-kAmanI sAthe dharmano meLa khAya eTale ke ApaNe vAjabI rIte kAmanI ane arthanI maryAdA rAkhIe to dharmano eTalo saMbaMdha kahI zakAya paNa mokSanuM zuM? mokSa to saMsArathI sAva judo ja che. eTale loko mAnatA hatA ke je mANasa mokSagAmI hoya, jene mokSanI abhilASA hoya, eNe to zarIrane sarvathA choDI devuM joIe, pachI kAma, artha ane dharmanI to vAta ja kyAM rahI? gAMdhIjIe e paNa jIvI batAvyuM ke 1. khulle moDarthamajI: sumanvamUt | raghuvaMza 1-21 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane jIvanamAM eno viniyoga * 209 nahIM. mokSano saMbaMdha paNa A jIvanamAM ja che. mokSa eTale zarIrathI mukta thavuM, eTaluM ja basa nathI paNa kharI rIte cittamAM je vAsanAo che, malina vRttio che, saMkucitatA che, enAthI mukta thavuM e ja sAcI mukti che. upaniSadumAM kahyuM che, ane te vAta sAcI che ke "mANasanuM mana ja evuM che ke eka yA bIjA kALe e saMkIrNatA, saMkoca ke saMkaDAmaNa anubhavI zakatuM nathI ke maryAdAbaddha rahI zakatuM nathI." ene jema jema khIlavAnI vikasavAnI taka maLe, ema ema e pramoda anubhave che, sukha anubhave che, eTale kyAreka ne kyAreka to e mokaLAza anubhavavA mAge che, AMtarika mokaLAza anubhavavA mAge che, ane e AMtarika mokaLAza anubhavavA mATe ene potAnI je AsurI vRttio, tenA para kAbU meLavavo paDe che. ane jyAM AsurI vRttio upara kAbU meLavyo, tyAM ja mokSanuM bIja naMkhAI gayuM samajavuM, mokSano bIjo koI judo artha nathI. eTale gAMdhIjIe jema cAra AzramonuM potAnA jIvanamAM eka tIrtha banAvyuM ke juo, A Azramono virodha nathI-zarata eTalI ja ke je mANaso AzramamAM joDAnAra hoya te prAmANika hovA joIe. brahmacaryAzramamAM dAkhala thayo ane enuM mana bIjI bAju bhaTakatuM hoya, gRhasthAzramamAM dAkhala thayo ane enI javAbadArI na samajato hoya, ane saMnyAsa ke vAnaprasthAzrama svIkAryo hoya ane mana pAchuM bhaTakatuM hoya to te na cAle-te ja rIte emane e paNa batAvyuM ke kharekhara bahAdUra ane vivekapUrvaka jIvana jIvanAra mATe cAra varNono paraspara virodha nathI ane e ja rIte dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra puruSArthano paNa paraspara virodha nathI. gAMdhIjIe jyAre, A rIte, satyanI dizAmAM moTuM pheravyuM ane e ja jyAre emano dhruvatAro thayo, ane e bAju emame kUca zarU karI, eTale emane tarata ja sUjhI AvyuM ke, satyane samajavA mATe ane e dizAmAM AgaLa vadhavA mATe to jarUra che ahiMsAnI. ane ahiMsA eTale premavRtti, ahiMsA eTale bIjAmAM potApaNAno bhAva ane potAmAM bIjApaNAno bhAva. emAMthI emaNe hAthamAMnI zakti ane buddhimAnI zakti, e beyane navuM rUpa ApyuM, eTale "tene tyajena munnIthA:' e maMtra emanA jIvanamAM sAkAra thayo ane ahiMsAne mArge cAlatAM emaNe ahiMsAnuM navuM rUpa khIlavyuM. Aja sudhI koI ema nahotuM mAnatuM ke mANaso zastra vinA laDI zake : duniyAmAM koI evuM mAnatuM ja nahIM, yuddhazAstrIo hoya ke bIjA game te Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 * dArzanika ciMtana hoya, to te eka ja vAta kare ke bhAI, jo laDavuM hoya to zastra vinA laDI zakAya ja nahIM. zastra eTale chevaTe bIjuM kaMI hathiyAra na hoya to pANo, lAkaDI ke chevaTe hAtha, ema game te calAvIne ja ApaNe bIjA sAthe laDI zakIe, ane bIjAne parAbhUta karI zakIe. duniyAmAM yuddhano ItihAsa evo koI nathI ke jemAM mArapITa vinA, mArAmArI sivAya koI yuddha thayuM hoya paNa gAMdhIjI je satyanA prayogo karatA hatA, ane e prayogomAM AgaLa vadhatAM emanAmAM ahiMsA athavA maitrIvRttinuM je skuraNa thayuM, eNe emanA AkhA jIvanane ja badalI nAkhyuM. ane tethI emaNe hiMdustAnane pararAjyathI mukta thavA mATe ja nahIM, paNa AkhI mAnavajAtane svataMtra thavA mATe eka sAva navo mArga sUcita karyo ke, juo, tamAre laDavuM hoya to potAnI duvRttio sAme laDo. virodhI mANasa che te paNa chevaTe to mANasa ja che, ane enAmAM paNa sArI vRttio che-bhale pachI e enAmAM chUpI paDI hoya. - prasthAna, 1959 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. maMgaLa AzA ema manAya che ke upaniSado ane buddha mahAvIranA yugamAM tattvane lagatA vicAro bahu chUTathI thatA ane koI paNa eka ciMtaka potAnuM AgavuM sthAna jamAvI zakato, pachI te ciMtaka game tevo sAdhAraNakoTino hoya. sAmAnya loko atyAre jema kathAvArtAomAM rasa le che tema te vakhate tAttvika praznonI bAbatamAM vadhAre rasa letA hovA joIe. ema na hota to, game te koTino ciMtaka potAnI jamAta jamAvI ja zakata. tethI ja jaina, bauddha ane mahAbhArata jevA graMthomAM paraspara virodhI evI aneka daSTionAM-matonAM varNana maLe che. vicAra karavo e mAnaSika saguNa che, paNa mAtra vicAromAM ja gUMthAI rahevuM ane buddhine anurUpa pravRttikSetramAM na joDavI evI sthiti Ave tyAre vicAronI AMdhI Ave che ane sAmAnya prajA e AMdhImAM mUMjhAI jAya che. ene cokkasa kartavyano mArga sUjhato nathI ane koI vAra sUjhe to tenAthI e sahasA calita paNa thaI jAya. mAnavatA e mAtra vicAramAM pUrNa nathI thatI enI siddhi mATe yogya pravRttikSetra ane nizcayabaLa Avazyaka che. jyAre vicAronI AMdhInuM rAjya hoya tyAre koI paNa sAhasika potAne sarvajJa jevo mAnI manAvI lokone AkarSavA mathe. ane ema paMtho UbhA thatA, aMdaroaMdara athaDAmaNa paNa thavAnI ja. pariNAme na zreyasa saMdhAya, na preyas. AvI sthiti joI tathAgata buddha te vakhatanI pracalita vicAraAMdhImAMthI nIkaLI lokone cokkasa jIvanasAdhanA tarapha vALavA prayatna karyo ane te vakhate temane je AdhyAtmika mArga sUjhayo te mArga upara sthirapaNe cAlavA mATe ane pUrvajIvana ke uttarajIvana vize bahu UMDA UtaryA sivAya vartamAna jIvanane vizuddha karavA mATeno eka cokkasa kAryakrama loko samakSa mUkyo. jeo buddha pAse AvatA temAMthI ghaNA evo prazna karatA ke A mRtyu pachI je lokamAM javuM che te loka kevo che? keTalAka evo paNa prazna karatA ke Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2120 dArzanika ciMtana pUrvajIvanamAM anubhavelA svarga ke narakanuM svarUpa zuM ? paNa buddha TUMkamAM eTaluM ja kahetA ke huM kahuM chuM te pramANe tRSNA ane lobha TALIne varto, bIjI carcAthI khAsa lAbha nathI. tame potAnI badhI pravRtti nirahaMkA25Ne karazo to enuM pariNAma je haze te tamane pratyakSa thaze. AvI matalabanuM kahI lokonI matine ADIavaLI phaMTAvA na detAM eka nizcita karela sAdhanAmAM sthira karavA teo mathatA. emanA ziSyo paikI keTalAka ane bIjA bahAranA paNa buddhane ema kahetA ke, teo saMzayavAdI che, ajJa che ane atIndriya jJAna dharAvatA nathI. potAnA vize AvI sevAtI zaMkAno javAba ApatAM eka vAra ekatra thayela bhikSuone uddezI buddhe evI matalabanuM kahyAnuM noMdhAyuM che ke 'bhikSuo ! mArA hAthamAM je A thoDAMka pAMdaDAM che te karatAM je sIsamanA jhADa nIce ApaNe beThA chIe tenAM pAMdaDAM vadhAre che ke nahi ?'* ziSyo e kahyuM : 'jarUra, vadhAre che.' buddhe kahyuM :' te rIte tamane huM je vAta kahI ane samajAvI rahyo chuM te karatAM vadhAre jANuM chuM, paNa e UMDA pANImAM ke atIndriyanI vigatomAM tamane utAravAthI kazuM sadhAya nahi. huM tamane atyAre eTalI ja vAta upara ekAgra karavA icchuM chuM ke je tamane pratyakSa jIvanamAM anivAryapaNe jarUrI che.' A rIte te kALe buddhe lokonA cotarapha phaMTAtAM ane niSkriyapaNe vicaratAM manone eka kartavyamArga tarapha susthira karavA prayatna karyo ane potAno loko ajJa kahe che ke asarvajJa kahe che evA koI apavAdanI paravA na karI. te kALamAM buddhanuM A eka asAdhAraNa buddhisiddha sAhasa kahevAya. vicAro khUba karavA, aneka karavA, carcAono rasa mANavo, jIvanane bhoge paNa mANavo evo saMskAra bhAratIya prajAmAM kAma to karato ja hato. e saMskArane lIdhe ene ghaNuM khamavuM paNa paDyuM. aMgrejonA amala sAthe ja bhAratIya prajAnA buddhitattva e rAjyane dRDha karavAmAM phALo paNa ghaNo Apyo. paraMtu eNeya e cUDamAMthI mukta thavA mATe Avazyaka hoya tevo prayatna bahu moDethI karyo. jyAre paNa Avo prayatna zarU thayo tyAre vicAro pakSApakSImAM evA gUMcavAI gayA ke sAdhAraNa prajA mATe eka sunizcita mArge cAlavAnuM ane sthira matie kAma karavAnuM lagabhaga muzkela jevuM banI gayuM. * jijJAsue A vize vizeSa jANavA Outlines of Indian Philosophy by M. Hiriyanna M. A. pR. 136-137 uparano bhAga jovo. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLa AzA 0 213 dezamAM suzikSitonI UNapa na hatI, bhaNatara vadhye ja jatuM hatuM, paNa pararAjyane haThAvavA mATe Avazyaka hoya evo ekAgra puruSArtha dekhAto nahIM. evI sthitimAM gAMdhIjI AvyA. emaNe vicAronuM mahattva svIkAryuM, vidyAonuM mahattva paNa svIkAryuM paraMtu, emane ema lAgyuM ke sAdhAraNa prajA samakSa eka phaLaprada evo vicArapUta sunizcita kAryakrama hovo joIe, jene anusaravA sAthe mANasa phAve te rIte vicAro keLave ane AgaLa vadhe. paNa kartavyazUnya vicAronuM kazuM mUlya nathI ema samajI, gAMdhIjIe buddhanI peThe potAnA samayane anurUpa evo kAryakrama loko samakSa mUkyo. te kALe aneka loko gAMdhIjI vize paNa ema kahetA ane mAnatA ke gAMdhIjI baeNrisTara kharA, karmavIra kharA, paNa teo amuka amukanA jevA vidvAna nahIM, amuka amuka jeTaluM bhaNelA nahIM, ne vAMcela paNa nahIM. A badhA Aropo gAMdhIjI jarAya AnAkAnI sivAya namrapaNe svIkAratA. paNa teo je karmamArge lokone ekAgra karavA icchatA te mArga vizenI potAnI samajaNa ane sUjha darzAvatAM jarA paNa saMkotAcA nahIM. gAMdhIjI spaSTa kahI detA ke TAgora to mahAna kavi : e kyAM ane huM kyAM ? huM to carakhAno calAvanAra. e rIte teo potAnA samayanA vidvAno ane AgevAnone satkAratA. paNa potAnuM sthAna evuM cokkasapaNe AMkatA ke e sthAna vize temanAthI caDiyAto dAvo koI karI zakatuM nahIM. ane te sthAna eTale lokonI zaktine racanAtmaka kAmamAM vALavAnI ane potAnI truTio tema ja khAmIone jaDamULathI sApha karI nAMkhavAnI. gAMdhIjI kahetA ke ATaluM karazo to pachI badhuM AvI maLaze. e ja gAMdhIjInI vRttie 'anAsaktiyoga' lakhAvyuM ane e ja vRttie aneka racanAtmaka jIvanta saMsthAo UbhI karAvI. gAMdhIjIne bauddhika yogamAM ke jJAnayogamAM rasa nahato tema nahIM, paNa e rasa karmayogamAM na pariName to temane mana te buddhivilAsa jevo hato. enuM phaLa deze ane duniyAe joyuM. te vakhate loko game tema kahetA ke mAnatA paNa Aje to gAMdhIjInI e samajaNa vize lagabhaga badhAno eka ja mata che ke gAMdhIjI jeTalA zANA hatA eTalA ja vyavahAru hatA. eka rIte gAMdhIjIe A yugamAM dezane ghaDavAnuM ane svarAjya prApta karavAnuM laukika kRtya karyuM. temano uddeza buddhanA samayanI peThe eka bhikSusaMgha sthApI tene nirvANagAmI banAvavAno na hato, paNa temano uddeza e hato ke samAja vyAvahArika jIvana jIve to te anAsaktapaNe jIve ane mAtra vAdavivAda ke carcAonA vaheNamAM Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dArzanika ciMtana taNAya nahIM. svarAjaya prApta thayA pachI dezamAM lokazAhI baMdhAraNa ghaDAyuM. te amalamAM AvatAM kendramAM saMsada ane rAjayomAM vidhAna sabhAo zarU thaI. cUMTAyelA sabhyo carcAo karavA lAgyA. aneka prazno jUnA hatA te ane bIjA navA paNa carcAvA lAgyA. navA navA kAyadAonA bhArathI pothAM bharAya che ane vakIlo te ja nyAyadhIzonAM magaja paNa e bhArathI vadhAre ne para bodAM ane baherAM thatAM jAya che. Ama joIe to, svarAjya maLyA pachI, upaniSadone samayanI vicAra-svataMtratA AvI bIjI rIte kahIe to. vicAronI AMdhI paNa AvI. dareka prazna carcAya, paNa teno nikAla Ave nahIM ane Ave to, jaladI kAmamAM pariName nahIM. aneka samitio nimAya riporTo Ave, tenAthI moTA kamarA bharAya, paNa pariNAme ghaNI vAra emAMthI kazo sAra lokonI najare na caDe. jema pahelAM carcAomAM, mAtra carcAomAM, tethI buddhi rokAtI ane kSINa thatI tema, lagabhaga AnI lokazAhImAM thatuM dekhAya che. lokazAhInI prazaMsA je rIte thAya che ane je rIte chapAya che te vAMcIne sAdhAraNa loko ema mAnavA lalacAya ke jANe lokazAhInuM svarga ahIM UtaryuM che. paNa je rIte A dezamAM lokazAhI kAma kare che tenuM sIdhuM ane sau jANI zake evuM pariNAma e AvyuM che ke kendramAM ane prAntomAM mAtra vaimanasya vadhyuM che ! A vaimanasya virodhI pakSo ane koMgresa pakSa vacce ja nathI, paNa koMgresa pakSamAMya, e vaimanasya hADohADa vyApI gayuM che. game te daLa sattA upara Ave. paNa bIjuM daLa eno Adara nahIM kare. pariNAme, eka daLa je kAryakrama vicAre ke ghaDe tenuM mUlya bIjuM daLa na AMke, ane loko saMdehamanA vamaLamAM ja sapaDAya. A rIte joIe to prajA samakSa nirvivAdapaNe amalamAM mUkavAno evo eka paNa mArga nathI rahyo che jene vize dareka pakSa ekasarakhI rIte bhAra Ape ane lokone niSThApUrvaka te rIte cAlavAnuM baLa maLe. zrI neharu moTA mANasa. emanA pratye lokonI asAdhAraNa cAhanA, paNa temanuM mukhya valaNa jJAnayogI jevuM che. teo karmayogane aMtarathI cAhanAra che, paNa temanA karmayoganI loko upara UMDI chApa paDatI ja nathI. ane dezanI zakti atyAranI paristhiti pramANe ekAgra thaI kAma karI zakatI nathI. je mukhya puruSa vize Ama hoya to pachI bIjA puruSo vize to kaMI kahevAnuM rahetuM ja nathI. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLa AzA - 215 dareka jaNa have gAMdhIjInuM nAma de che. emanA nAmanI pratiSThA have eTalI badhI baMdhAI che ke temanA nAma sivAya koI paNa pakSanA koI paNa mANasano Aro ja nathI. paNa aMte savAla eka ja rahe che, ane te e ke zuM A lokazAhInA vaimanasyapradhAna vAtAvaraNamAMthI tema ja samaya, zakti ane dhananA bephAma avivekI vyayathI bacavAno koI mArga deza samakSa che ke nahi ? ane Avo mArga gAMdhIjInI peThe makkamapaNe loka samakSa mUkanAra, tene amalamAM lAvanAra, koI vyakti che ke nahi? A praznano uttara atyAre to zUnyamAM bhAse che. paNa bhAratanI prakRti ane itihAsa jotAM ema lAge che ke koI vyakti evI pAkavAnI je buddha ane gAMdhIjInI peThe A samayamAM kAma Ape evI nIvaDaze. saMta vinobAjInI kaThora tapasyA ane temano jJAnayoga, bhaktiyoga tathA kramayoga jotAM ema vicAra to Ave ja ke jevI vyaktinI khoTa atyAre dekhAya che tevI vyakti zuM vinobAjI nathI ? Ano uttara "hA" ane "nAmAM che. 'hA'mAM eTalA mATe ke vinobAjI gAMdhIjInA Adarza karmayogI anugAmI che. 'nA'mAM eTalA mATe ke sIdhI rIte dezavyApI tAtkAlika pariNAme emanI tapasyAthI rAjakIya kSetramAM ane vizALa janasamAjanA mAnasa upara dekhAtuM nathI. paNa emanI tapasyAnAM subIjo evAM yogya rIte vavAtAM jAya che ke - ene pariNAme bhAratanI koI pratibhA navo avatAra pAmyA vinA rahI zake nahIM. - prasthAna, 1963 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. AdimaMgaLa A samelana che lekhakonuM. lekhaka eTale lakhanAra ane lakhAvanAra nivRti naivata ti jovaH | Aje moTe bhAge lakhanAra ane lakhAvanAra bane abhinna dekhAya che. apavAda che tyAM ja lakhanAra eka ane lakhAvanAra bIjo . vyAsa ane gaNezanI vArtA jANItI che. vyAsa lakhAvanAra che ane gameza lakhanAra. Ajano lekhaka vyAsa paNa che e gaNeza paNa che. vyAsa ane gaNezanI vAta mahAbhAratamAM che kharI, paNa te kSepaka gaNAya che. kSepaka hoya ke na hoya, paNa tenuM rahasya jevuM tevuM nathI. e vArtA traNe kALanA lekhakonuM pratIkamAtra che. jeNe e kathA upajAvI te lekhaka zabdanA baMne arthonuM rahasya pAmelo che. kathA kahe ke vyAse badhAM zAstrono artha sAre evuM bhArata vicAramAM ane kalpanAmAM prathita karyuM tyAre AgaLa enA adhyayananI paraMparA kema cAlu rahe e vize cintA thaI. brahmAe vyAsane kahyuM ke gaNezane smaro. te upasthita thaI tamAruM lekhana kArya karaze. smaraNa karatAMveMta gaNapati upasthita thayA ane vyAse temane kahyuM ke meM je mahAbhArata manathI kahyuM che tene huM kaheto jAuM ane tame lakho. gaNapatie hA to pADI, paNa zarata mUkI ke lakhatA mArI lekhaNa eka kSaNamAtra paNa na thobhe to ja huM lakhuM. vyAse e zarata kabUla karatAM Adeza karyo ke huM je lakhAvuM te lakho, paNa kyAMya vaNasamaye na lakhavuM, ane lekhanakArya cAlyuM.' vyAsa koNa hatA, kevA hatA ane kyAM hatA? gaNeza paNa kevA, koNa 1. evamAbhASya taM brahmA jagAma svaM nivezanam I74 // tataH sasmAra heramba vyAsaH satyavatIsutaH / smRtamAtro gaNezAno bhaktacintitapUrakaH // 15 // tatrA''jagAma vighnezo vedavyAso yataH sthitaH / pUjitacopaviSTaca vyAsenoktaH sadA'nagha // 6 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdimaMgaLa 217 ane kayAM hatA?-? ApaNe to zuM. ApaNA pUrvajo paNa bhAgye ja jANatA haze ane chatAM ApaNe lekhaka badhAya e vyAsa ane gaNapatine barAbara jANIe chIe, jANIe chIe eTaluM ja nahi, paNa e baMnene ApaNA antagRhamAM saMgharIe paNa chIe. to prazna thaze ke zuM ApaNA gharamAM vyAsa ane gaNeza bane che te kyAre, kyAMthI ane kevI rIte AvyA ane gharamAM vAsa karI rahyA. Ano uttara nIvaDelA lekhakone ApavAno to hoya ja nahi, paNa jeo UcharatA che temane mATe uttara upayogI che. vyAsa e lekhakamAM rahelI pratibhA che-prajJA che-zAstrIya paribhASA pramANe te pazyantI che, ane gaNapati e madhyamA yA antarjalpa dvArA pragaTa thatI vaikharI yA bahirSalpa che. vyAsa eTale sarva zAstro, sarva zilpo ane sarva kaLAonuM svasaMvedya mULa kendra ane gaNeza eTale e kendramAMthI pragaTa thaI anukrame pasaMvedya thaI zake arthAt vaktA ane zrotAne grAhya thaI zake evuM enuM dhULa ane bAhya prakaTIkaraNa 1 vyAsa ane gaNezanA saMvAdamAMthI ApaNe lekhakoe ghaNuM zIkhavAnuM che. vyAsa arthAt prajJA jo thoDo paNa virAma lIdhA vinA ke ke svasthatA- pUrvaka UMDANamAM UtaryA sivAya gaNapatirUpa prakaTIkaraNa cAlu ja rAkhe to e racanA kyAreka nabaLI paDe ja ane enuM zAzvatika mUlya na rahe. tethI prajJA game tevI sabaLa hoya toya eNe potAnI racanAmAM maulikatva sAcavI rAkhavA ane vacce vacce svasthatA siddha karavA virAma levo ja joIe. e ja rIte evo virAma maLe te mATe prathama racAIne pragaTa thayela vaikharI-kRtie paNa buddhigrAhya banavA jeTalo cAlanA praticAlanAno samaya levo ja joIe. jo Ama na thAya to e vaikharI-kRti paNa ghaNI vAra nirarthaka banI jAya. lekhako bhAratasyA'sya bhava tvaM gaNanAyaka / mayaiva procyamAnasya manasA kalpitasya ca // 77 // zrutvaitatprAha vighnezo yadi me lekhanI kSaNam / likhato nA'vatiSTheta tadA syAM lekhako hyaham // 78 // vyAso'pyuvAca taM devamabuddhvA mA likha kvacit / omityuktvA gaNezo'pi babhUva kila lekhakaH // 79 // - mahAbhArata, Adiparva, adhyAya 1 1. sA sarvavizilpAnAM nAnAM ropavadhUnI ! tadazAnibanne sarva vastu vigate II -vAkyapadaya, brahmakAMDa, zlo. 125 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 0 dArzanika ciMtana upara sUcavela rIte vicArIe to pazyantIne paNa AvaraNa saMbhave ane vaikharIne paNa. jo baMne AvaraNa saMbhave ane vaikharIne paNa jo baMne AvaraNa nivArI uttama kRti sarjavI hoya ane tene paripUrNa paNa karavI hoya to paramparA pramANe lekhakoe maMgaLa karavuM joIe. samAptiAmo mAlamAvat huM jANuM chuM ke Aje koI lekhaka bhAgye ja maMgaLa kare che. saMbhava che ke Ane lIdhe ja AjakAlanI kRtio joIe tevI sattvasaMpanna nIvaDatI na hoya. ane maMgaLa vinA paNa koI kRti kharekhara satttasaMpanna racAtI hoya to ema mAnavuM rahyuM ke eno racayitA RSi che yA eNe pUrjanmamAM maMgaLa karyuM che. je kharekhara RSi, tapasvI ane dhyAnI hatA teo to purAkALamAM kacAreya maMgaLa na racatA. temanI kRtio ja svayaM maMgaLa banI rahetI. tethI jaM to vaidika RSioe ke jaina, bauddhatIrthaMkaroe potapotAnI kRtionA prAraMbhamAM maMgaLa racyuM nathI. jo AvuM RSitva ane tIrthaMkaratva osaryuM ane na rahyuM tyAre ja granthanA prAraMbhamAM maMgaLa karavAno praghAta zarU thayo kema ke temane RSi jeTalo AtmavizvAsa na hato. AvI maMgaLaprathAne lIdhe paNa ApaNane uttama prakAranuM vipula sAhitya nirvighne maLyuM che. paraMtu maMgaLanI nirvighnasamAptirUpa phalazruti paratve tArkiko kAMI cUpa besI rahe tevA na hatA. tethI e vize je UhApoha thayelo maLe che te bahu vistRta ane bahumukhI paNa che. enI lAMbI carcAnuM A sthAna. nathI, paNa navayuganA je lekhakoe potAmAM RSitvanA vizvAsathI maMgaLa karavuM choDI dIdhuM hoya agara to nAstikatAne lIdhe e choDI dIdhuM hoya temanI samaja khAtara maMgaLa karavA na ka2vAnI carcA pratye lekhakonuM dhyAna kheMcavuM rasaprada thaI paDaze. ema lAge che ke mULamAM maMgaLakRtya laukika pravRtti ane dhArmika vidhividhAnonI AsapAsa zarU thayeluM enuM preraka tattva kumArasaMbhavamAM pArvatI baTukavezadhArI brahmacArIne kahe che tema vipatti nivAravA ane saMpatti meLavavAnI AzAmAM hatuM.' AgaLa jatAM maMgaLanA je laukika ane lokottara 1. sauAinAM hi sAdhUnAmatha vALanuvartate / RSInAM punarAdyAnAM vAcamartho'nudhAvati // 2. vipadmatIApoLa mAM niSevyate bhUtisamutsukena vA / uttararAmacarita, aMka 1 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdimaMgaLa 0 219 evA be prakAro varNavAyelA maLe che te e ja AzApAza ane AzApAza-- muktinuM pariNAma che. AzAe karAyeluM maMgaLa laukika ane bIjuM lokottara. jyAre lagna, pravAsa, utsava ane nATyaprayoga AdimAM nirvighna samApti mATe maMgaLaprathA rUDha thaI tyAre granthakArone paNa ema thayuM ke temaNe potAnI kRti nirvighna samApta thAya e mATe maMgaLa karavuM. A vicAramAMthI graMthaprAraMbhe maMgaLa karavAnI prathA cAlu thaI, paNa aneka granthakAro evA paNa hatA ke jemane maMgaLa karavAnI koI AvazyakatA na lAgI. jeo maMgaLa karavAmAM mAnatA temane e vidhi anivArya lAgyo. temaNe e vidhi anivArya lAgyo. temaNe e arthe potAno tarkavAda sthApyo, to sAme pakSe bIjAoe evI paNa dalIlo karI ke maMgaLa na karyA chatAMya nAstikonA grantha pUrA thayA che ane maMgaLa karyA chatAMya keTalAka AstikonA grantha adhUrA paNa rahyA che. Ano radiyo vaidika, jaina Adi badhA ja tArkikoe sabaLapaNe Apyo che ane temAMthI maMgaLavAda ke maMgaLavAda2hasya jevAM gaMbhIra prakaraNo paNa racAyAM che. AjanA saMmelanamAM mane maMgaLa pravacana karavA kahyuM tyAre huM eno eka artha e tAravuM chuM ke badhA ja lekhako potapotAnI kRti nirvighna pUrNa thayA pachI arthakSetre pratiSThita thAya te mATe, nahi ke te pUrNa thAya te mATe, maMgaLanA . kartavyAkartavya vizenI zaMkA nivAravA mane kAMIka kahevA sUcave che. huM Astika tarIke, khAsa karI arthopAsanAnA Astika tarIke, badhA evA Astika lekhakone kahevA icchuM chuM ke teo maMgaLa vinA kRtio racaze to arthakSetre pratiSThA nahi pAme. ApaNA tArkika pUrvajoe maMgaLa kaI kaI rIte thAya enA paNa aneka prakAro sUcavyA che. temAM huM eka navA prakAra lekhe viziSTa tajJa pAse lakhAvAtA Amukha ke Adivacanano paNa samAsa karuM chuM. bhale e graMtha pUro thayA pachI thatuM hoya, paNa ene manamAM rAkhyuM eTale mAnasika maMgaLa to thaI gayuM. vaLI, ApaNA tArkikoe pUrvajanma sudhI hAtha laMbAvyo che, eTale kazuM tevuM maMgaLa karyA vinA graMtha pUrNa thAya temaja arthakara ne yazaskara nIvaDe to e pUrvajanmakRta maMgaLanuM pariNAma samajavuM. vaLI, jagaccharaNyasya nirAziSaH sataH kimebhirAzopahatAtmavRttibhiH // -kumArasaMbhava, 5. 76 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 0 dArzanika ciMtana lekhako A janme goLadhANA ke evuM bIjuM kAMI maMgaLa karaze to A janma uparAMta janmAntare paNa eTale ke temanA vaMzavArasadArone mATe paNa e maMgaLa Arthika kalpadruma banI raheze ! maMgaLa pravacanano pahelo aMka pUro thayo. have bIjAmAM pravezIe. vacana ane pravacana e be eka nathI. vacana rojiMduM che jyAre pravacana e prakRSTa vacana hoI teno bhAva vadhAre UMDo che. enA mULamAM svAdhyAya samAyelo che. upaniSadanA eka RSie jyAre svAdhyAya ane pravacanane ja tapa kahyuM tyAre e tapa koI bhUkhamarA ke mAtra azanatyAganuM nahi, paNa judA ja prakAranuM vikSita che. jemAMthI tavAIne pAra UtarAya te tapa. paNa svAdhyAya-pravacananI tAvaNI e koI sAmAnya tAvaNI nathI. svAdhyAya ane pravacana e saMpa hoI pote ja maMgaLa ane mAMgalika che, tethI have jarA enuM tAttvika svarUpa vicArIe. maMgaLano eka paryAya nAMdI paNa che. nATyazAstramAM ane nATakomAM nAdIno avazyakartavyarUpe vidhi che. e nAMdI zabda ja prAkRtamAM naMdIrUpe vyavaharAya che. jaina paramparAe e nandI zabda atyanta AdarapUrvaka sAcavI rAkhyo che. nATyavidhimAM pUrvaraMganA eka bhAga lekhe je nAMdIno vidhi che te sthULa ane upakaraNasAdhya hoI jaina paribhASA pramANe dravya-naMdI kahevAya. jaina paraMparA jene bhAvanaMdI yA paramArtha naMdI kahe che te jJAna. cetanAnI badhI ja jJAnakakSAo bhAvanaMdI che. e jJAnakakSAonA jaina paraMparAe pAMca bheda darzAvyA che, paNa kharI rIte e be bhedamAM samAI jAya che. jJAnakakSAno eka prakAra e che ke jemAM indriya, mana, graMtha Adi anya nimitto dvArA prApta thatAM badhAM ja jJAno AvI jAya che. Ane parokSa yA parAvalaMbI jJAna 1. (1) svAdhyAyapravacane vruti nAjo mauAjya:| taddhitastaddhi tapaH / (2) svAdhyAyapravacanAbhyAM na pramaditavyam / taittirIya upaniSada, vallI 1, anuvAka 9 ane 11 2. (2) pratyAhArAAiyAmyasya mUAMsi yadyapi / tathApyavazyaM kartavyA nAndI vighnopazAntaye // -sAhityadarpaNa 6. 23 nATyapradIpamAM 'nAndI' padanI vyutpatti A pramANe karI che :- nandanti kAvyAni kavIndravargAH kuzIlavAH pAriSadAzca santaH / yasmAdalaM sajjanasindhuhaMsI tasmAdiyaM sA kathiteha nAndI // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdimaMgaLa 0 221 kahevAya. bIjo prakAra e che ke jemAM bAhya koI paNa nimitta vinA cetanAmAM darzana udbhave. ene pratyakSa jJAna kahI zakAya. pratyakSa jJAna e mAtra AtmAvalaMbI che, jyAre parokSa jJAna parAvalaMbI che. pratyakSa e pAramArthika che, parokSa e vyAvahArika che. jaina paraMparAnI naMdIrUpe je jJAnacaryA che te enI AvI bhAse che, paNa jo bhartRharinI e viSayanI carcA sAthe sarakhAvIe to ema jaNAyA vinA nahi rahe ke eka ja vAta judI judI paraMparAomAM judI judI rIte sacavAI rahI che. bhartRhari bhASAnuM svarUpa varNavatAM pazyantI ane parAthI vaikharI sudhI vicAra kare che. bhartRharinI pazyantI e ja jaina paramparAnI pratyakSa jJAnakakSA che. pazyantI yA pAramArthika pratyakSamAM vastuno je bhAsa bIjarUpe sUkSma hoya che te ja vaikharIrUpe yA parokSarUpe AvirbhAva pAmyA pahelAM madhyamA yA antaHzrutanuM rUpa dhAraNa kare che. A vakhate vicAra ane bhASA baMne ekamekathI abhinna ane ekamekamAM otaprota hoya che. e aMtarjalpa kALamAM bhASAno raNakAra vicAralaharIthI judo nathI paDI zakato. e ja sthiti mULe sampUau vALA~ che. jo vicAramAMthI vANI sarI jAya to e vicAra vicAra ja arthAt prakAzaka ja na rahera. jyAre A sthitimAMthI bhASA enA avibhAjya aMga jevA vicAranuM vAhana banI vividha karaNo arthAt prayatno dvArA zrutigamya bane che-itara zrotAomAM vicArasaMkrAntinuM sAdhana bane che tyAre te vaikharI yA bahirbalpa kahevAya che. ahIM prasaMgavaza e paNa jANI levuM ghaTe ke vicAranA udbhava ane abhivyaktinuM sahaja evuM mAdhyama to mAtRbhASA ja hoI zake. bhartRharinA vAkyapadIya ane devavAcakanA naMdIsUtra baMnenA mULamAM vaktavya e che ke vacana yA vaikharInuM mULa svaprakAza cetanA che. je RSie 1. vaikharyA madhyamAyAzca pazyantyAzcaitadadbhutam / anekatIrthamedAyAstrayyA vAcaH paraM padam // vAkyapadIya, brahmakAMDa, glo. 143 2. na so'sti pratyayo loke yaH zabdAnugamAdRte / anuviddhamiva jJAnaM sarvaM zabdena bhAsate // vAgrUpatA cenniSkrAmedavabodhasya zAzvatI / na prakAzaH prakAzeta sA hi pratyavamarzinI // vAkyapadIya, brahmakAMDa, glo. 123-24 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 - dArzanika ciMtana pravacana sAthe svAdhyAyane tapa kahyuM teNe mAtra graMthanA svAdhIna adhyayane svAdhyAya nathI kahyo paNa tethI AgaLa jaI eNe svano--parA vANI mAM pratyakSa cetanAno adhyAya yA Akalana karavAnuM sUcavyuM che. jeTale aMze evuM Akalana vizuddha ane ekAgra teTale aMze emAMthI udbhavatuM pravacana e tapa, maMgaLa yA nAMdI. pratibhA, pazyantI yA mULa cetanA e badhI vidyAo, badhAM zilpo ane badhI kalAonuM prabhavasthAna che e kharuM, paNa ene saMskAravAnI anivArya AvazyakatA rahe ja che. ene saMskAravAnA viSayabhede upAyo judA judA ane vividha che, chatAM eno sarvasAdhAraNa eka mukhya upAya e che ke lekhake ane kaLAkAre satata aMtarmukhatA ane ekAgratA vadhAravA sAthe vAsanAonA dabANathI paNa mukta rahevA yatnazIla rahevuM to ja te pratibhA maMgaLarUpa bane. lekhako pote vyAsa to che ja. jyAre teo vaikharI dvArA gaNapati baneM che tyAre teo potapotAnA viSayane lagatA vAcakagaNanA Iza yA pati bane che, eTale ke temane doravaNI ApavAnuM sUtra hAthamAM le che. A arthamAM lekhakonuM gaNapatipada bahu javAbadArIvALuM gaNAya mULa prajJA arthAt svAdhyAya ane emAMthI udbhavatuM pravacana e badhuM ja jyAM maMgaLa hoya tyAM Adi, madhya ke anya maMgaLanI zAstrIya paraMparA e mAtra vyavahArarUpa banI rahe che. A dRSTie koI ekanuM maMgaLa pravacana ane bIjAonuM maMgaLa zravaNa e bheda vAstavika nathI. vAstavika satya to e che ke ApaNe badhA ja svataH siddha akhaMDamaMgaLa chIe ! - buddhiprakAza Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. jIvanadaSTimAM maulika parivartana ItihAsanA AraMbhamAM vartamAna jIvana para ja vadhu bhAra ApavAmAM Avato hato. paralokanA jIvananI vAto ApaNe sukhasagavaDamAM ke phurasatanA samayamAM ja karatA hatA. vedonA kathanAnusAra "veti rati vasati vAto ma:' arthAt cAlo cAlo, cAlo, cAlanAranuM ja bhAgya cAle che. A sUtrane ja ApaNe jIvanano mULa maMtra mAnyo che. paraMtu Aje ApaNI jIvanadaSTi taddana badalAI gaI che. Aje ApaNe A jIvananI upekSA karI paralokanuM jIvana sudhAravAnI vadhAre ciMtA karIe chIe. AnuM duSpariNAma e AvyuM ke jIvanamAM parizrama ane puruSArtha karavAnI ApaNI Teva taddana cAlI gaI che. puruSArthanI khAmIthI ApaNuM *jIvana taddana kRtrima ane poluM thatuM jAya che. jevI rIte ghera bAMdhI rAkhelI gAya-bakarInuM dUdha jaMgalamAM caratI gAya-bakarInA dUdha karatAM ochuM lAbhadAyaka hoya che, tevI rIte gharamAM baMdIvAna banela strIonAM bALako paNa zaktizALI banI zakatAM nathI. pahelAM kSatriyonAM baLa ane parAkrama prasiddha hatAM, paraMtu pachI vilAsitA ane akarmaNyatAmAM ucharelA rAjAmahArAjAonAM bALako to bahu ja azakta ane puruSArthahIna pedA thayAM. pahelAMnA kSatriyonI jema e loko na padayAtrA ke ghoDesavArI karI zakyA, ke na koI jAtano zrama karI zakyA. e ja rIte vaizyomAM paNa puruSArthanI hAni thaI che. pahelAM teo arabastAna, IrAna, misara, bAlI, sumAtrA, jAvA vagere dUra-dUranA dezomAM jaI vepAra-vANijaya karatA hatA, paraMtu have temanAmAM te puruSArtha nathI. hA, paradeza kheDAya che, paraMtu emAM puruSArtha jevuM nahivata hoya che. ezaArAma ane ALasa Aje vaizyonAM jIvanamAM ghara karI gayA che. rUDhiprasta samAjamAM Aje ApaNe jene joIe te puruSArtha ane karma Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 * dArzanika ciMtana karavAne badale dharmakarma ane pUjApAThane nAme jJAnanI zodhamAM vyasta jaNAya che. paramezvaranI bhakti to temanA guNonAM smaraNa, temanA svarUpanI pUjAane temanA pratyenI zraddhAmAM rahelI che. pUjAno mULamaMtra che. "sarvamUhite rataH' dareka prANInAM hitamAM rata che. Ano artha e ke, ApaNe badhA sAthe sArI vartaNUka rAkhIe ane badhAnA kalyANanI vAta vicArIe. sAcI bhakti to badhAnA sukhamAM nahIM, paraMtu duHkhamAM sAthIdAra thavAmAM che. e rIte jJAna eTale AtmajJAna jaDa chIe bhinna, cetanano bodha thAya te sAcuM jJAna che. mATe cetana pratye ApaNI zraddhA vadhAre hovI joIe ane jaDa pratye ochI, paraMtu ApaNI zraddhA jaDamAM che ke cetanamAM e vAtanI kasoTI zI ? dAkhalA tarIke eka bALake koI dharmapustaka para paga mUkI dIdho. A aparAdhane mATe ApaNe tene tamAco mArI daIe chIe, kAraNa ke ApaNI daSTie cetana bALaka jaDa pustaka karatAM tuccha che. jo sAcA arthamAM ApaNe jJAnamArganuM anusaraNa karIe to saguNono vikAsa thavo joIe, paraMtu thAya che UMdhuM. ApaNe jJAna mArgane nAme vairAgya laIne laMgoTI dhAraNa karIe chIe, ziSyo banAvIe chIe ane AlokanI sAMsArika javAbadArIothI mukta thaIe chIe. jayAre vairAgyano sAco artha e ke jenA para rAga hoya tenAthI virakta thavuM paraMtu ApaNe to vairAgya laIe chIe Avazyaka javAbadArIomAMthI ane karavA yogya kAmomAMthI. ApaNe vairAgyane nAme jIvananA karmamArga parathI khasI jaIne apaMga pazunI mAphaka bIjAo pAse sevA karAvavA temanA mastaka para savAra thaI jaIe chIe. vAstavamAM thavuM to ema joIe ke paralokanA jJAna vaDe AlokanuM saMsAranuM jIvana ucca bane, paraMtu paralokanA nAme ahIMnA jIvananI je javAbadArIo che temAMthI mukti meLavavAnI ceSTA karavAmAM Ave che. jJAnamArgane nAme lokoe je vilAsitA ane svArthodhatAnuM AcaraNa karyuM che tenuM pariNAma spaSTa thatuM jAya che. e bahAnA heThaLa je kavitAo racavAmAM AvI te ghaNIkharI to zuMgArapradhAna che. spaSTa ane sIdhA-saraLa arthamAM kahIe to ApaNAM bhajano ane gItomAM je vairAgyanI chApa che temAM baLa ke karmanI to kyAMya gaMdha sarakhI paNa nathI. temAM che yathArthatA ane jIvananAM nakkara satyothI palAyana thavAnuM. maMdiro ane maThomAM thatAM kIrtano saMbaMdhI paNa A ja vAta kahI zakAya. maMdiro ane maThonA dhvasanI itihAsamAM jeTalI ghaTanAo che, temAMthI eka bAbata to taddana spaSTa che ke Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanadRSTimAM maulika parivartana 0 225 devIzaktinI duhAI ApanArA pUjArIoe ke sAdhuoe tenA rakSaNa mATe kadI prANa Apyo na hato. bakhtiyAra khIlajIe dilhIthI mAtra 16 ghoDesavAra laIne bihArayuktaprAMta vagere jItyA ane baMgALamAM jaIne lakSmaNasenane paNa harAvyo. jyAre teNe sAMbhaLyuM ke paraloka sudhAranArAonA dAnathI maMdiromAM ghaNuM dravya ekaThuM thayuM che, mUrtiomAM paNa ratno bharyA che tyAre teNe temane lUTyAM ane mUrtio toDI. jJAnamArganA anuyAyIoe jevI rIte saMkIrNatA phelAvI, tenAthI mAtra temanuM ja nahi, paNa koNa jANe keTalAya lokonAM jIvana duHkhamaya banyAM. orisAmAM kAlApahADa brAhmaNa hato, paraMtu eka musalamAna strI sAthe tene prema thaI gayo. paNa brAhmaNo A kevI rIte calAvI le ? temaNe tene nyAtabahAra mUkyo. teNe keTalIya khuzAmata karI, mAphI mAgI, paNa koIe tene sAMbhaLyo nahIM. chevaTe teNe kahyuM ke jo huM pApI hoIza to jagannAthanI mUrti mane daMDa deze, paNa mUrti zuM daMDa Ape? Akhare te musalamAna thaI gayo. pachI teNe mAtra jagannAthanI mUrti ja nahIM, paraMtu bIjI seMkaDo mUrtio toDI maMdiro lUMTyAM. jJAnamArga ane svarga sudhAravAnA mithyA AyojananI saMkIrNatAne lIdhe koNa jANe AvA keTalAMya anartho thAya che ane DhoMga-pAkhaMDane Azraya maLyo che. pahelAM zAkaDhIpI brAhmaNa hoya te ja tilakacaMdana lagAvI zakato, paNa pariNAma e AvyuM ke tilakacaMdana lagADanAra badhA ja loko zAkaddhIpI brAhmaNa gaNAvA lAgyA ! pratiSThAne khAtara e bAhyADaMbara eTalo to vadhI gayo ke trIjI-cothI zatAbdImAM AvelA paradezIo paNa dakSiNamAM tilaka-janoI rAkhavA lAgyA hatA. A jJAnamArganI racanAtmaka deNa paNa che. tenAthI sadgaNono vikAsa thayo, paraMtu svarga saMbaMdhI jJAnane nAme je sadgaNono vikAsa thayo che, tenA upayoganA kSetrane have badalavuM joIe. eno upayoga ApaNe A jIvanamAM ja karavo paDaze. rokaphelara jevAonuM udAharaNa ApaNI samakSa che. temaNe ghaNuM dAna karyuM, ghaNI saMsthAo kholI, paraMtu eTalA mATe nahIM ke temano paralokabIjo janma sudhare, paraMtu eTalA mATe ke keTalAya lokonA A lokanuM sAMsArika jIvana sudhare. sadgaNono jo AjIvanamAM vikAsa thaze to te paraloka sudhI paNa sAthe jaze. saguNono je vikAsa che tenuM vartamAna jIvanamAM AcaraNa karavuM e ja kharo dharma ane kharuM jJAna che. pahelAM je loko paralokanA jJAnanI sAdhanAmAM vadhAre samaya ane zakti Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 0 dArzanika ciMtana vAparatA hatA, temanI pAse samaya ane jIvananI sagavaDonI UNapa na hatI.' e kALe jeTalA loko A dezamAM hatA, temane mATe phaLa ane anna ghaNAM maLI rahetAM. dUjhaNAM prANIonI kamI na hatI, kAraNa pazupAlana bahu sastuM hatuM. cALIsa hajAra gAyonuM eka gokula kahevAtuM, e samaye AvA gokuLa rakhevALonI saMkhyA ochI na hatI. mALavA, mevADa, mAravADa AdinI gAyonAM je varNana maLe che, temAM gAyonA udaranI tulanA sAranAthamAM rAkhelA ghaToni" sAthe karavAmAM AvI che. A uparathI anumAna karI zakAya ke te gAyo keTaluM dUdha ApatI haze. kAmadhenuM koI daivI gAya na hatI, paraMtu e saMjJA game tyAre dUdha ApatI gAyane mATe vaparAtI hatI. ane AvI gAyonI paNa achata na hatI. jJAnamArganA je pracAraka (RSi) jaMgalomAM rahetA hatA, temane mATe kaMdamULa, phaLa ane dUdhanI achata na hatI. tyAgano Adarza temane mATe hato. temanAmAM upavAsanI zakti hatI, kAraNa tenI AgaLa-pAchaLa temane pUratuM poSaNa maLatuM hatuM, paraMtu Aje loko zaheromAM rahe che, pazudhana kSINa thaI rahyuM che ane mAnavI azakta tathA akarmaNya thato jAya che. I. sa. 1943 baMgALanA duSkALamAM bhikhArIomAMno moTo bhAga strIo ane bALakono ja hato, sazakta puruSo emane mUkIne cAlyA gayA hatA. mAtra azakta bAkI rahyA hatA, je mAMgIne peTa bharatA hatA. mAruM kahevAnuM tAtparya e che ke ApaNe ApaNI jIvana-dRSTimAM maulika parivartana karavuM joIe. jIvanamAM sadgaNono vikAsa Alokane sudhAravA mATe karavo joIe. Aje eka bAju ApaNe ALasu, akarmaNya ane puruSArthahIna thatA jaIe chIe ane bIjI bAju poSaNanI achata tathA durbaLa saMtAnonI vRddhi thatI jAya che. gAya rAkhI AkhA gharane sAruM poSaNa ApavAne badale loko moTara rAkhavAmAM vadhu DahApaNa samaje che. A khoTA khyAla choDavA joIe ane puruSArthavRtti pedA karavI joIe. saguNonI kasoTI vartamAna jIvana ja che. emAM saguNone apanAvavAthI ane temano vikAsa karavAthI Aloka ane paraloka baMne sudhArI zakAya che. - jIvana mAdhurI, navembara - 1957 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. dArzanika vivaraNa (1) jaina darzana DaoN. rAdhAkRSNane ahiMsA, anekAnta, samyapha cAritra Adi jaina paraMparAmAM prasiddha evI paribhASAo laI tenA arthanI tathA tene AdhAre vaiyaktika tema ja sAmudAyika jIvana kema jIvavuM enI mArmika samajaNa adabhuta kauzala ane chaTAthI ApI che. A bAbata janmajAta jaina tarIke mAre kAMIka kahevuM joIe. atre upasthita bhAIbahenomAM jeo jaina haze temane ema lAgavAno saMbhava che ke DaoN. rAdhAkRSNane jaina siddhAntonuM vivaraNa karI jaina samudAyanuM gaurava vadhAryuM che, paNa mAruM mana Ama mAnI levA taiyAra nathI. huM to ema mAnuM chuM ke DaoN. rAdhAkRSNane jaina siddhAntonuM vyApaka daSTie - vivaraNa karI jainone temanI javAbadArInuM bhAna thAya evI ahiMsaka cImakI ApI che. ahiMsAnA utkRSTa siddhAtanA anuyAyI hovAno dAvo karanAra ApaNe jaino harijana pratye kevo vyavahAra rAkhIe chIe te kAMI DaoN. rAdhAkRSNanathI ajANyuM nathI. ApaNAM dharmasthAnonI svacchatA jALavavA tema ja ApaNA dharmaguruonuM nIrogI jIvana sAcavavA to ApaNe harijanone gharamAM ja nahi paNa dharmasthAno sudhdhAMmAM bolAvIe chIe, AvavA daIe chIe, paNa e ja dharmasthAnomAM mAnavatAnI dRSTie temane dAkhala thatA ApaNe rokIe chIe, jayAre emAM kUtarAbilADAnA pravezane adharma lekhatA nathI. Avo svArtha ane ajJAnamUlaka bhedabhAva nabhAvye janAra jaina varga sAme jyAre ahiMsA-siddhAntanuM mArmika vivaraNa thAya tyAre samajavuM e ja rahyuM ke e vivaraNa ApaNI akSamya bhUla sudhAravA mATe che. e ja rIte DaoN. rAdhAkRSNane anekAntadaSTinI vyApakatA darzAvI anekAntavAdamAM mAnanAra jainone ema sUcavyuM che ke kharo anekAntavAdI phirakAparasta hoI na zake. e Itara phirakA ane dharmapaMthone UtaratA lekhavAmAM ke avagaNavAmAM potAnA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 * dArzanika ciMtana paMthanI mahattA ke pUrNatA mAnI na zake. UlaTuM, te to itara phirakA ane dharmapaMthone potAnA phirakA pratyenA Adara jeTalA AdarathI ja nihALe ane sAthe varte. tArkika ane zabdasparzI anekAntavAda mAtra paramata-khaMDanamAM rasa laI zake kharo, paNa jIvanasparzI anekAntadaSTi e judI vastu che. evI dRSTi dareka saMpradAyavALA mATe Avazyaka che. A muddAne adhyayananA kSetramAM lAgu karIne kahevuM hoya to huM anubhavane AdhAre ema kahevA icchuM chuM ke jaina zAstronuM adhyayana kare teNe bauddha ane vaidika paraMparAnAM zAstronuM eTalA ja AdarathI adhyayana karavuM ghaTe. e ja rIte adhyetA bauddha ke vaidika hoya to teNe potAnI paraMparAnAM zAstro uparAMta jaina Adi itara paraMparAonAM zAstronuM paNa eTalA ja AdarathI adhyayana karavuM ghaTe. A maryAdA to mAtra bhAratIya paraMparA pUratI thaI. paNa anekAntadaSTi ethIye AgaLa javA kahe che ane jarathostI, yAhUdI, khristI ane islAma Adi paraMparAonAM dharmazAstronuM paNa guNagrAhI dRSTie adhyayana karavA sUcave che. kharI rIte jayAre samabhAvathI itara paraMparAonuM adhyayana karIe chIe tyAre ja potAnI paraMparAnuM marma vadhAre sArI rIte samajAya che. (2) aupaniSada darzana gaI kAle sAMje DaoN. rAdhAkRSNane mane lakSI "vRttakSamRtatvamirjhana e kaMThamaMtrano eka pAda uccArelo ane temaNe potAnI rIte teno bhAva darzAvelo eno bhAva mane A pramANe sUjhe che. kaThopaniSadanA bIjA adhyAyanI pahelI vallIno pahelo maMtrazloka A che - parAJci svAni vyatRNatsvayambhUstasmAtparAG pazyati nAntarAtman / kazciddhIraH pratyagAtmAnamaikSadAvRttacakSuramRtatvamicchan / "A maMtramAM RSie traNa bAbato nirdezI che : . (1) jIva, karma, brahma ke Izvare (je paraMparA je mAne teNe) netra, kAna Adi Indriyone bahirmukha vRttivALI sarjI che. (2) evI racanAne lIdhe pazu pakSI Adi ja nahi paNa manuSya sudhdhAM sAmAnya rIte e Indriyo dvArA bAhya vizvane ja jue che, nahi ke antarAtmA yA antarvizvane. (3) paraMtu koI evo paNa dhIra puruSa pAke che je amarapadanI AkAMkSAthI bAhya vizvanI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanika vivaraNa 0 229 pRSThabhUmikAmAM rahela pratyagAtmA yA cetana-puruSane nihALavA paNa mathyo hoya. A maMtramAM jJAnanI kakSAonuM tAratamya darzAvavAmAM AvyuM che. jJAnanI zarUAta indrayonA bAhya vyApArathI bhautika vizvane anulakSIne ja thAya che. jo A rIte ja indriyono abhyAsa cAlu rahe to enI aMtaraavalokana karavAnI zakti aNavikasI rahe che. mana paNa indriyonuM anugAmI hoI te bhautika vizvamAM ja racyuMpacyuM rahe che. paNa jyAre A kakSAMthI UMce javuM hoya tyAre indriyo ane mananI zaktione AMtarika tattva bhaNI vALI aMtarmukha karavI paDe che. Ama karavAmAM je dhIraja, ekAgratA ane sthiratA keLavavAM paDe che tene lIdhe sarvAMtaryAmI cetanI jJAnakakSA sudhI pahoMcI zakAya che. tattvajJAna yA philasUphInA abhyAsI mATe jJAnakakSAno A ja krama che. AvRttattakSuH pada uccArI DaoN. rAdhAkRSNane evo saMketa kadAca karyo hoya ke huM tattvajJAnanI trIjI kakSAe chuM. paNa mAre mitro samakSa spaSTa kahevuM joIe ke mane zAstrajJAnano, tattvacintanano rasa che, paNa te rasa jijIviSAmUlaka che, nahi ke adhyAtmanI koI ucca bhUmikAmAMthI janmelo." 16-6-'57 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. mAnava mananI bhItaramAM : (1) atIndriya darzana adhyAtma ane yogI tarIke huM nathI bolato paNa je kAMI zAstromAM vAMcyuM vicAryuM che ane tenA upara yathAzakti bIjI rIte vicAra karyo che, te AdhAre atIndriya darzana vize kAMIka kahevA dhAruM chuM. koI paNa indriyathI thatuM sIdhuM jJAna e darzana kahevAya, chatAM atre mukhyapaNe AMkhathI thatA jJAnane darzana tarIke samajavAnuM che. bIjI indriyonI: peThe AMkhanI darzanazaktinI khAsa maryAdA che. manuSya Itara prANIothI mananI bAbatamAM asAdhAraNa rIte caDiyAto che, paNa AMkha ke bIjI iMdriyonI bAbatamAM evuM nathI. manuSya karatAM bIjAM keTalAMya prANIonI netrazakti ghaNI vadhAre che. A badhuM chatAM iMdriyonI khAsa maryAdA e che ke te vartamAna kALanA vidyamAna viSayothI AgaLa jaI zakatI nathI ane vartamAna viSayone paNa amuka kSetra ke dezanI maryAdAmAM ja rahI zake che. Ane ja "sensarI parsezana" (SENSORY PERCEPTION) kahe che. prAcIna kALamAM ciMtakoe iMdriyonI A zakti-maryAdA vize je jANeluM tenI noMdha aneka zAstromAM maLe che. IzvarakRSNanI AvI noMdha saMkSipta chatAM arthapUrNa che : atidUrAt sAmIpyAt indriyaghAtAt mano'navasthAnAt / saumyAt vyavadhAnAt abhibhavAt samAnAbhihArAt ca // Ano bhAvArtha eTalo ja ke bahu dUra, bahu samIpa, bahu sUkSma ke ADamAM hoya evI vastu indriyo sAkSAt jANI zake nahIM A rIte eka kALe je vastuo indriyagamya na hovAne lIdhe atIndriya lekhAtI, te ja vastuo vaijJAnika sAdhanone lIdhe indriyagamya paNa banI che. dUradarzaka ane sUkSmadarzaka zaktizALI yaMtro dvArA atidUranI ane atisUkSma tema ja ADAmAM rahela vastuo paNa gRhIta thAya che. Telivijhana paNa have Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnava mananI bhItaramAM 0 231 pracAramAM AvyuM che. Ama vaijJAnika sAdhanonI madadathI darzanazakti vadhyA chatAM eka bAbatamAM mULagata sAmya raheluM ja che te e ke e sAdhano vinA jema iMdriyo vartamAna kALanI maryAdAthI AgaLa vadhI zakatI na hatI, tema e vaijJAnika sAdhanonI madada chatAM te e maryAdAmAM ja kAma karI zake che. vaijJAnika sAdhanoe prathamanI maryAdAno bhaMga karyo hoya to te dUratva, sUkSmatva ane vyavadhAna AdinI bAbatamAM, AvAM sAdhano dvArA thatuM dUra e dUrataranuM tema ja sUkSma ane sUkSmataranuM jJAna e ekasTrA sensarI parsezana (EXTRA SENSORY PERCEPTION) che. A paNa ahIM to ApaNe atIndriya darzanano vicAra manane lakSI karavAno che. mana e manuSyanI virala saMpatti che. enI zaktio amApa che. emAMnI sakriya zaktio, je ApaNA anubhavamAM Ave che, te paNa amApa che. e bIjI aneka suSupta tema ja pracchanna zaktio emAM rahelI ja che, je zaktio yogya prayatnathI kAma karatI thAya che. - bAhya iMdriyo karatAM mananI eka vizeSatA to e jANItI ja che ke badhI ja iMdriyo dvArA jJAta thayelA viSayo upara mana pote ekaluM ja ciMtana, manana ane pRthakkaraNa karI zake che. te uparAMta bAhya iMdriyo dvArA anubhavamAM nahIM AvatAM evAM aneka padArtho, aneka ghaTanAo ane aneka prazno vize paNa mana kAMIka ne kAMIka jANI-vicArI zake che. uccatara ane uccatama gaNita ke tarka ane vyAptinA niyamo agara kAryakAraNabhAvanI cokkasa ghaTamALa-e badhAnuM mana dvArA ja Akalana thAya che. ' mananI jAgarUka ane suSupta aneka zaktio chatAM enI bAbatamAM eka muddo noMdhavA jevo e che ke bAhya indriyonI jJAnamaryAdA vadhAravA mATe, jema vaijJAnika sAdhano uttarottara vadhatAM rahyAM che tema, hajI sudhImAM evuM koI vaijJAnika sAdhana zodhAyeluM jANamAM AvyuM nathI ke jenI madadathI mana potAnI suSupta zaktione khAsa jAgrata karI kAmamAM laI zake, ane jAgarUka zaktione savizeSa kAmamAM laI zake. to pachI prazna e thAya che ke mana potAnI aMdara paDelI zaktio dvArA atIndriya darzana karI zake, teno zo artha, ane evuM darzana jo zakya hoya to - te kyAM ane kevAM sAdhano dvArA? mana atIndriya vastuonuM darzana karI zake che, eno artha eka to e che Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 0 dArzanika ciMtana ke mana vartamAna kALa sivAyanI--eTale ke atIta ane anAgata kALanI-- ghaTanAonuM tAdaza bhAna ochAvattA pramANamAM karI zake. bIjo artha e ke bAhya indriyo potAthI bhinna evA viSayone jANe che, jyAre mana pote potAnA svarUpanuM potAmAM paDela sArA-narasA saMskAronuM potAnI zaktionuM ane potAnI pravRttionuM vikAsAnusAra darzana karI zake che. ane te uparAMta mana bAhya viSayonuM to sAkSAt Akalana karI ja zake. mananA atIndriya darzanano A artha che. dareka mANasanuM mana ochevatte aMze te anubhave paNa che. paraMtu sAmAnya loko mananI A zaktine atIndriya darzana tarIke bhAgye ja lekhe che. mananuM A kArya roja anubhavAtuM hoI enuM mahattva sAdhAraNa lokone jaNAtuM nathI, paNa jyAre koI mananI asAdhAraNa kAryazakti pragaTa thAya, ke je sAdhAraNa lokonA manamAM dekhAtI na hoya, tyAre loko acarajamAM paDI jAya che ane tene eka camatkAra lekhI satkAre che. eka vAra Avo camatkAra anubhavAya, tyAre ghaNI vAra lokonuM kutUhala e camatkArane anekagaNo vadhArI mUke che, chatAM mULamAM camatkAranI pAchaLa raheluM asAdhAraNa zaktinuM tattva, e to eka hakIkata-ja che emAM koI kalpanAne sthAna nathI. mananI AvI aneka asAdhAraNa zaktio che, to ene sakriya ke jAgarUka karI zakAya ke nahIM, ane te kevAM sAdhano dvArA, e prazna have Ave che. jyAM sudhI jANa che tyAM sudhI ema kahI zakAya ke mananI jAgarUka zaktione vadhAre sakriya ka2vAno ane suSupta zaktione sakriya karI tene vikasAvavAno mArga yogaprakriyAmAM che. yogamArgIoe A mATenA aneka prayogo, jIvane jokhame paNa, karyA che. temAM keTalAkane ochIvadhatI saphalatA paNa maLI che. e prayogonI ghaNI vigato zAstromAM noMdhAyelI to che ja, paNa bahudhA e yogamArgIonA muSTijJAna jevI rahI che. jaina paraMparAmAM labdhine nAme, bauddha paraMparAmAM Rddhi ke abhijJAne nAme ane yogaparaMparAmAM vibhUtine nAme mananI zaktionAM camatkArI kAryo noMdhAyela maLI Ave che. Aje paNa AmAMnI keTalIka siddhio vize bhrama rahyo nathI, chatAM je kAMI noMdhAyeluM maLe che ane je kAMI yogabhakto dvArA sAMbhaLavA maLe che, te badhuM akSarazaH mAnI levAno A yuga nathI. enuM parIkSaNa thAya e satyanI dRSTie jarUrI che, chatAM utAvaLA thaI ApaNA tarkamAM na bese eTalAM kAraNasara e badhI mananI zaktione nakArI kADhavI, e paNa upahAsapAtra banAva jevuM che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnava mananI bhItaramAM 0 233 koI paNa eka sthULa ke sUkSma vastumAM manane rokavuM, tyAra bAda te ja vastu vize ekAgra thaI teno vicAra karavo, ema karavA jatAM mana ciMtya viSayamAM ekarUpa jevI avasthA anubhave che. A mananI dhAraNA, dhyAna ane samAdhinI traNa bhUmikAo che. e ja manano saMyama che. Avo saMyama siddha karavo e sAdhAraNa puruSArthanI bahAra che, paNa Avo saMyama siddha karI zakAya che. evo saMyama siddha thAya, pachI dhyAnI vyakti judA judA viSayomAM e saMyamano prayoga kare, tyAre enA mananI aneka suSupta zaktio Azcaryajanaka rIte kAma karatI thaI jAya che. dhyAnI vyakti sUryamAM saMyama kare to enI samakSa ajJAta bAhya vizvanuM tAdaza citra rajU thAya che. e ja rIte jo te potAnA saMskAra paratve saMyamano prayoga kare to te pUrvapUrva saMskAracakranuM bhAna vadhAratAM vadhAratAM pUrvajanmanI sImAo sudhI paNa pahoMce che. mananI jJAnazakti uparAMta temAM keTalIka kriyAzaktio paNa che. amuka prakAranA saMyamathI tevI kriyAzakti sakriya banatAM dhyAnI akathya zArIrika ane mAnasika baLa paNa siddha kare che. A rIte aneka prakAranI jJAna ane kriyAzakti saMyama dvArA siddha thayAnAM varNano to maLI Ave che, paNa mane potAne, A badhAM upara vicAra karatAM ane kAMIka tarkayuktithI parIkSaNa karatAM, ema lAgyuM che ke A varNanomAM ghaNuM satya che. ApaNe jo yogya rIte manasaMyamano prayatna karIe, to enI pratIti eTalI muzkela nathI. jo abhyAsI vyakti potAnA iSTa viSayamAM, abhyAsane baLe, sarvoparitA meLavI zake che, to mAnasika zaktione sakriya karavAno abhyAsa yogya rIte karavAmAM Ave to Aje je navAI jevuM lAge te sugama kema na bane ? potAnA jIvananA vikAsa paratve ane mAnasika zaktionA vikAsa paratve mANasa vicAra kare, to paNa mananI atIndriya darzananI zakti vize saMdeha rahevAne koI kAraNa raheja nahIM. huM pote ghaNI vAre mArA mananI bhUtakAlIna ane vartamAnakAlIna avasthA tema ja zaktinuM tAratamya vicAruM chuM, tyAre mane jaNAya che ke eka kALe je je zaktinI kalpanA sudhdhAM zakya na hatI, te zakti abhyAsa ane kALa baLe anubhavAya che, ane UMDuM ciMtana karatAM tema ja bIjA paricita evA asAdhAraNa puruSonI zaktino vicAra karatAM mane ema jaNAya che ke manamAM sAva suSupta, ardhasuSupta, jAgrata ane ardhajAgrata evI zaktionA apAra thara paDelA che. A ja mananI aMdaranuM vismayakArI vizva che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra340 dArzanika ciMtana (2) atIndriya zravaNa atIndriya darzana vize kAMIka kahyA pachI have atIndriya zravaNa vize - thoDuMka kahevAnuM che. maryAdita samayamAM mukhya mukhya muddAono ja nirdeza karI zakAya. zravaNa e zru sAMbhaLavuM, e arthavALA dhAtumAMthI thayela zabda che. sAMbhaLavAno mukhya artha to eTalo ja che ke kAna dvArA zabdone jhIlavA ne te zabdono bodha karavo. - lAkaDuM bhAMgatAM ke kapaDuM phADatAM dhvani pedA thAya che. e dhvani paNa kAnathI saMbhaLAya che. tethI sAMbhaLanArane bahu to eTaluM ja bhAna thAya che ke A dhvani lAkaDA ke kapaDAno che. paNa prANInA zabdanI bAbatamAM ema nathI. ema to manuSya sivAyanI aneka prANIjAtio che. darekanA zabda ane dhvanimAM moTuM aMtara hoya che. paNa atre to manuSya uccArelA ane manuSyathI ja saMbhaLAtA zabdone laI mukhyapaNe vicAra karIzuM. manuSyanA kAna itara keTalAMka prANIonA kAna karatAM ochI zakti dharAve che. sAmAnya rIte ema manAya che ke zabdanA veva (WAVE) eTale taraMganI soLathI ochI saMkhyA hoya tyAre e zabda manuSyanA kAna sAMbhaLI na zake ane vIsa hajArathI vadhAre veva (WAVE) hoya tyAre paNa sAMbhaLI na zake. manuSyanA kAnanI grahaNazaktinI A sAmAnya maryAdA thaI. te maryAdA bahAranA zabdo manuSyanA kAna mATe atIndriya gaNAya e ja rIte amuka dUrIthI vadhAre AgaLanA zabdo paNa saMbhaLAtA nathI. paNa vaijJAnika zodhe A maryAdAmAM akathya krAMti karI che. reDiyo, vAyaralesa ItyAdi sAdhano mAraphata ApaNe ati dUranA zabdo paNa sAMbhaLIe chIe, ane na saMbhaLAya evA UMcA ke nIcA dhvanivALA zabda paNa vaijJAnika sAdhano dvArA maMda ke tIvra karavAthI ApaNe sAMbhaLavA pAmIe chIe. A rIte je zravaNa atIndriya gaNAtuM, te paNa have karNagamya banavA pAmyuM che.' paraMtu ahIM mAtra karNa dvArA zabda sAMbhaLavAnI ja zaktino vicAra karavAno nathI. ahIM to khAsa karI manamAM rahelI atIndriya zravaNazaktino vicAra karavAno che. mana e zarIravyApI che. pachI bhale enuM khAsa sthAna koI eka ja manAtuM hoya. mana jema bIjI iMdriyo dvArA grahaNa thatA rUpa, rasa Adi viSayone grahI tenA upara paNa vicAra kare che tema kAnathI grahaNa thatA dUra ke najIkanA maMda ke tIvra zabdone grahI tenA upara paNa vicAra kare che. zabdo-khAsa karI manuSyakRta zabdo vize mane vicAra kare, tyAre eno zo Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnava mananI bhItaramAM 0 235 artha che, e samajavuM ghaTe. ema to paricita, aparicita evI saMkhyAbaMdha bhASAonA dhvanio kAnamAM paDe che, paNa mana e badhI bhASAonA artha samajI zakatuM nathI. ene je bhASAnA saMketo jJAta hoya ane je bhASAno ThIka ThIka paricaya hoya te bhASAnA artho te samajavA pAme che. bhASA bolanAranA manamAM je artha vivakSita hoya, te artha te bhASAnA sAcA saMketajJAnathI sAMbhaLanAranuM mana jANI zake che. eTale ke bolanAranA manamAM je vicAra hoya, te vicAra tenA dvArA bolAyelI bhASA mAraphata sAMbhaLanAranuM mana jANI zake che. bolanAranA manano vicAra e koI paNa bAhya indriyathI sIdho jJAta thaI zake nahIM. jema evo vicAra bolanAranI AkRti ke ceSTA Adi cihno joI aTakaLI zakAya, tema evo vicAra jJAta bhASA dvArA paNa jANI zakAya. paNa banne aTakaLomAM moTuM aMtara che. AkRti ke ceSTA joI sAmAnA vicAranuM anumAna, e bahu jhAMkhuM ane dUranuM jJAna che, jyAre bhASA sAMbhaLI te dvArA bolanAranA mananA vicArane jANavo, e ghaNuM spaSTa ane pUruM jJAna che. AvuM jJAna karavAnI zakti manamAM rahelI che. A zakti te ja mananI aMdara rahelI atIndriya zravaNazakti che. eTale ke kAna dvArA sAMbhaLela paricita bhASAthI mana dvArA karAtuM bolanAranA vicAranuM pUrepUruM jJAna che. bolanAra je vicAra pragaTe kare, te kAMI mAtra vartamAna kALane lagato ja nathI hoto ke mAtra bhautika ane sthULa vastune lagato ja nathI hoto. e vicAra to aneka vAra vartamAna upara atIta ane anAgatane sparzato hoya che. e abhautika tema ja sUkSmatama vastuone lagato paNa hoya che. Avo vaikAlika ane sUkSmatama vastuo vizeno vicAra bhASAnA zravaNa dvArA mananI keLavaNInA pramANamAM jANI levo e mananI atIndriya zravaNazakti kahevAya. manane aneka rIte keLavI zakAya che. e keLavaNInA saMskAro jeTalA pramANamAM sArA, sacoTa ane vyApaka, teTalA pramANamAM evuM mana bIjA anekonAM manamAM pedA thatA vicArone temanI temanI judI judI bhASAo dvArA paNa jANI zake. keTalAya saMskArI abhyAsIo evA hoya che ke jeo aneka bhASAo samajI zake che. te dvArA deza-kALathI bhinna evI aneka vyaktionA vicAra yathArtha rUpamAM jANI paNa zake che. A eka suparicita hakIkata che. paraMtu koI koI evI virala vyakti hoya che ke jenuM susaMskRta mana bolanAranI bhASAno paricaya na hovA chatAM bolanAranA manano bhAva mAtra e bhASAnA dhvani uparathI kalpI zake che. A paNa manamAM rahela atIndriya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 * dArzanika ciMtana zravaNazaktino eka vikAsa che. ahIM sudhI je vAta kahI te to mukhyapaNe bolanAra anya ane sAMbhaLanAra anya, e maryAdAne dhyAnamAM rAkhI karI che. paraMtu A sivAya paNa bIjI rIte mananI atIndriya zravaNazaktino vicAra jANavA jevo che. ApaNe e to anubhavathI jANIe chIe ke ApaNAmAM koI evI cetanA che ke jenA dvArA ApaNuM samagra jJAnataMtra cAle che. AvI cetanA yA caitanyazaktinA atisvaccha darpaNamAM keTalAkane aNadhArI rIte ja kAMIka apUrva sUjhI AvyAnuM pratibiMba paDe che. e pratibiMba mAtra e vyakti pUratuM che. te vyaktinA mana sivAya e pratibiMbano khyAla koIne hoto nathI. paNa te vyakti pote e potAnI sUjhanA prAthamika skuraNane sAkSAt ane asaMdigdhapaNe joI zake che. AvA manogata pratibiMba-darzana pachI te vyakti ene kevI rIte anyagamya karavuM, enA maMthanamAM paDe che. AvuM maMthana ene potAnA e darzana ane ene vyakta karI zake evAM sAdhanono susaMvAda goThavavA mATe prere che. citra, zilpa, sthApatya, saMgIta Adi kaLAno niSNAta hoya ke gelIlIo, nyUTana agara AInasTAIna jevo vaijJAnika hoya ke mahAvIra, buddha agara yAjJavakya Adi jevo tattvajJa hoya, te potAnA mAdhyama dvArA evA darzanane sAkAra kare che. jyAre koI kavi ke tattvajJa potAnA manogata darzanane bhASAnA mAdhyama dvArA sAkAra karavA mathe che, tyAre enA manamAM vicAra ane bhASA bannenuM susaMvAdI rasAyana taiyAra thAya che. A taiyAra thatuM rasAyana e aMtarjalpa che, arthAt mananI aMdaranI vANI che. hajI sudhI A vANI mAtra e vyaktinA manamAM ja laherAtI hoya che. paNa e vyakti e laherAtI vANIne Itara zrotAgamya karavA prayatna kare che. jyAre e potAno pakva vicAra vaikharI dvArA zrotAone karNagamya kare che, tyAre enA mULamAM pedA thayela manogata atIndriya darzana ane vicArano vyApAra, e zrotAone paNa gamya bane che. A rIte jema mana bIjAonA manamAM pedA thayela atIndriya vicArone bhASA sAMbhaLI jANI zake che, tema potAnA atIndriya darzana e vicAravyApArane paNa bIjAone gamya bane e rIte rajU karI zake che. A dRSTie jotAM mananI zaktino pradeza keTalo vizALa ane kevo sUkSma che eno kAMIka khyAla Ave che. potAnA ja manamAM pedA thayela ane bIjAne gamya nahIM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnava mananI bhItaramAM 0 237 evA atIndriya vicArane mANasanuM mana pote ja potAmAM sAMbhaLe che. Ane ja saMto aMtarnAda kahe che. ane vaLI mana bIjAnA manamAM rahelA vicArone paNa yathArtha rUpamAM bhASA dvArA samajavAnI zakti dharAve che. A eka mananI camatkArI chatAM roja anubhavAtI zakti che. jema jema manano vikAsa yogya rIte karavAmAM Ave che, tema tema enI zaktinA niHsIma ajJAta pradezo khUle che. A vize anubhavI yogIoe eka bAbata noMdhI che, je dhyAnamAM rAkhavA jevI che. yogIoe anubhavyuM che ke zabda, teno artha ane tenAthI thatuM jJAna- e traNe sAmAnya janane mATe seLabheLa thayelAM hoI emanI daSTie vibhAga azakya jevo che paNa jayAre manane e viSaya upara ekAgra karavAmAM Ave, tyAre ekAgra ne sthira thayeluM mana te traNe vaccenuM aMtara ane enI badhI bhedaka vizeSatAo jANavAnI AdhyAtmika siddhi pAme che. A siddhi vakhate te mana mAtra manuSyanI ja vAcA ane te paNa paricita ja vAcA nathI samajI zakatuM, paNa manuSya uparAMta bIjAM prANIonI vAcA paNa samajI zake che, eTale ke te te prANIo kaI lAgaNI ane kayA vicArathI temanI temanI bhASA bolyAM che, te Avo yogI samajI le che. paNa A siddhi e to yogInI siddhi hoI ApaNA jevAe enA upara atyAre to zraddhA ja keLavavAnI rahe che. paraMtu AvI zraddhAne nakArI na zakAya evA keTalAka bIjA prakAranA anubhavo ApaNane paNa thatA hoya che. eka vyaktie amuka vAkya ke eka mahAvAkya uccAryuM. tyAre sAMbhaLanAra badhI samajadAra vyaktio paNa eno ekasarakho artha tAravatI nathI hotI. dareka sAMbhaLanAra potAnA mananA AMtarika samajaNanA saMskAra ane sAmarthya pramANe ja te eka ja vAkyano judo judo artha tArave che, ane aneka vAra evuM dekhAyuM che ke tevA tAravavAmAM AvelA aneka artho paikI ekene paNa ApaNe mithyA kahI zakatA nathI. Ano saMkSepamAM bhAva e thayo ke eka ja vAkya ke eka ja saMdarbhanI pAchaLa enA preraka vicArane samajavAnI judA judA mANasonI caDatI-UtaratI aneka zaktio hoya ja che. AvI zaktio e ja mananI aMdara raheluM atIndriya - zravaNa-sAmarthya che.* - prasthAna, 1960 * oNla inDiyA reDiyo, amadAvAda uparathI tA. 15-7-60 tathA 22-7-60nA roja Apela vArtAlApa mATe taiyAra karela lakhANa. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci graMtha nAma Outlines of Indian Philosophy | Agama bhagavatI 166 212 AjIvaka mata 166 agnipurANa 100, 106, 118 Atreya taittirIya 118 atharvaveda 162 AdipurANa 140, 142, 146, advaita vedAnta 102 ' 148, 168, adhyAtmavicAraNA 61 ApaNo dharma 19 anaMtattva 23 AvazyakagAthA 168 anAdi 11, 23, 76, 82, 83, Avazyakaniyukti 168 129, 150 AvazyakavRtti 168, 169 anAdi- 23, 78 AvazyakasUtra 141 anAsaktiyoga 213 ItihAsa 158, 159, 161, 19ra, abhidharmakoSa 49 165, 168 abhidhAnacittAmaNi koSa 168 IzAvAsya upaniSad 185 amarakoza 92 IzAvAsya 67, 68, 82, 85, 95, amoghavRtti 99 99, 194, 197, 201 arlI hisTarI oNpha inDiyA 97 | uttarapurANa 142, 150, 153, avestA 77 154 ahibubasaMhitA 190 utpattiprakaraNa 6 aMguttaranikAya 7 upaniSada 2, 4, 14, 44, 63-68, Agama 7, 19, 22, 44-46, 70, 82, 91, 180, 187, 103, 128, 133, 134, 188, 191, 194, 199, 136, 137, 138, 140, 209, 211, 214; 220 141, 158, 166, 183, upAkhyAna 68, 69 189, 191, 202 upAsakadazA 169 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUciH graMtha nAma 0 239 upAsakadazAMga 166 231 upAsakAdhyayana 147, 150 garuDapurANa 118 uvAsagadAsAo 7 gItA 45, 82, 85, 160, 204 uzanasa 118 gautama 41, 103, 117, 118, Rgvada 43, 162 145, 147, 154, 164, Rgvada enzanTa InDiyana hisTorIkala 165, 176 TreDIzana 97 ghaDatara ane caNatara 67 aulukya 167, 168 caturbhANI 102 aulukya darzana 167 caritavibhAga 141 kaTha upaniSada 180 chaMda 162 kaNAda 73, 117, 118, 134, jayAditya 96 167, 168 jaina darzana 1, 7, 13, 15, 134, kaNAdasUtra 167, 181 140, 158, 167, 168, 227 karmagraMtha bIjo 9 jaina sAhitya saMzodhaka 41 karmasamuccaya 66, 67 jaiminIya zAstra 118 kali 97, 109, 112, 113, 118 jaiminIya sUtra 102 kalpasUtra 141, 192, 199, 172 jyotiSazAstra 162 lpasUtrasubodhikA 17ra tajajIvata7rIravAda 69, 181 kAThaka 67, 68, 95 tattvArtha 38 kAtyAyana 118 tatvArthAdhigama 1 kapileyopAkhyAna 159 tattvopaddhavasiMhagraMtha 183 kArikA 163 tatravArtika 102, 134-135 kArtikeya 107 tAmasa purANa 101, 117, 118 kAvyamImAMsA tArakAsura 107 kAzikA 99 . taittirIya upaniSada 191, 199, 220 kAyapasmRti 118 triSaSTizalAkApuruSacaritra 142, 144, kumArasaMbhava 218,219 145, 150, 154, 168 : kumArilata TIkA 102 darzanasAra 169 kurAna 1970 dazAdhyAyI 167, 168 kusumAMjali 92 dazAdhyAyI pramANa sUtragraMtha 168 kUrmapurANa 101, 118, 125, 126 dIghanikAya re kembrija hisTarI oNpha InDiyA 97 sAmaggaphalasutta 12 kevalAdvaita 56, 60, 65, 83 dRSTivAda 92, 93 kSaNikavAda 165 dharma ANi saMgha 7. gaNita 57, 133, 137, 162, I naciketA AkhyAna 68 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 0 dArzanika ciMtana naMdI 37, 220, 221 naMdI-TIkA 37 naMdIsUtra 221 nAradIya purANa 118 nighaMTu 162 nirukta 162, 190 nyAyazAstra 118 nyAyasUtra 181 nyAsa kAzikA 96 paMjikA 38 padmapurANa 98, 100, 101, 110, 118, 142, 149, 150, 154 parAzasmRti 118 parivrAjaka-daMDimata 149 parvata zAsra 151 pANinIya sUtro 96 pAtaMjaladarzana pAzupata 101, 102, 117, 125, 134, 169 pAMcarAtra 101, 134 piTaka 7, 14, 189 piTakagraMtha 166 purANa TeksTa oNpha dha sTaDija oNpha dha kali 97 purANa nirIkSaNa 97 purAtattva 13, 137, 164, 165 pustaka 18, 19, 47, 67, 68, 94, 98, 128, 164, 165, 224 pUrNatASTaka 187 pUrvazruta 38 prajJApanA 37 prajJApanA TIkA 37 prabodhacaMdrodaya 102, 129, 134 prazastapAdabhASyanuM vijJApana 167 prasthAna 55, 68, 164 prahasanaviSayaka prakaraNa 102, 219 bAibala 188 bAdarAyaNa sUtro 102 buddha 7, 21, 25, 41, 59, 60, 80, 81, 83, 103, 127131, 135-137, 160, 164-166, 181, 197, 211213, 215, 219, 236 bRhajjAtaka 165 bRhatkRti 96 bRhaspati 100, 109, 113, 114, 117, 118 bodhicaryAvatAra 14 buddhapraNIta bauddha zAstra 118 bauddha graMtha 12, 45, 92, 166, 167 brahmajAlasutta 2 brahmamahezvarasaMvAda 167 brahmavaivarta 118 brahmasUtra zAMkara bhASya 162 brahmAMDa 118 brAhmaNapurANa 118, 140 bhagavatI 162, 169 bhagavatI zataka 166 bhaviSyapurANa 118 bhAgavata 101, 115, 118, 125, 158 bhAratIya tattvavidyA 61 bhAradvAjasmRti 118 majhimanikAya 7, 12, 164 mattavilAsaprahasana 102 matsyapurANa 99, 105, 118, 154, 155 manusmRti 162 manvantarAnukalpa-devarSi saMvAda 156 * Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhArata 45, 158, 162, 163, 203, 204, 211, 216, 217 mahAbhASya 44-96, 134 mahAbhASya cAMdra ke kAzikA 96 mahimnastotra 42 mArkaMDeya 118 mudrArAkSasa 102 mUlakArikA 162 mRcchakaTika 102 yajurveda 162 yazIya 103, 141 yama 68, 69, 118 yAjJavalkya 118, 144, 236 yAske nirukta 190 yogadarzana 1-2, 4 yogavAsiSTha 4, 5, 6 yogadRSTi samuccaya 10 yogabiMdu 11 yogavAsiSTha 4, 5, 6 rAtrisUkta 43 rAmAyaNa 157, 160 rAmAyaNa bAlakAMDa 160 laTakamelaka 102 lalita vistarA 118 liMgapurANa 118 varAhapurANa 118 varuNasUkta 43. vasiSTha smRti vAkyapadIya vAcaspati prakRti 160 vAcaspati mizranI TIkA pa vAcaspatimizrakRta 103, 163 vAmana 96, 118 vAyupurANa 100, 106, 167 vikRtimaMDala 161 zabdasUci : graMtha nAma 0 241 vizeSAvazyaka bhASya 169 viSNupurANa 98, 99, 103, 118 vedatrayI 100, 106, 113, 121, 134 vedasamanvayI 163 vedAnta darzana 1 veda 14, 76, 76-80, 112, 138, 141, 144, 150, 153, 162, 223 vaidika darzanasAhitya 14, 102 vaizikAyana 174 vaizeSika 51, 52, 73, 74, 118, 139, 158, 166-169, 179 vaizeSika darzana 79, 139, 158, 167-169 vaiSNava 96, 98, 101, 102, 113, 111, 118, 124, 134, 185 vaiSNava dharmano saMkSipta itihAsa 101 vyAkaraNa 69, 162 vyAkaraNazAstra 96 vyAkhyAsAhitya 141 vyAsabhASya 4, 5 vyAsasmRti 118 zAMkarabhASya 102, 135 zAbarabhASya 102 zAstravArtAsamuccaya 37 zikSA 176 ziva purANa 98 zivasaMkalpamaMtra ke zivasaMkalpasUkta 205 zaivadharmano saMkSipta itihAsa 101 zrAvakAdhyAyasaMgraha 148 zrIbhAgavata skaMdha 159 zruti 108, 113, 135, 162, 163, 204, 221 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24ra * dArzanika ciMtana zvetAzvataropaniSad 159 SaSTitatra 160-164, 171 satyanA prayogo ra06, 210 samavAya.8, 179 samavAyAMga 8 : sarvadarzana saMgraha 167 sarvasaMgrAhaka 165 saMkIrNa 23-24, 209 saMvarta 118 sAtamA aMga 147, 150 sAdi-sAMta ra3 sAmajhaphalasutta 12 sAmaveda 162 sAMkhyakArikA 103, 160 162, 163 sAMkhyatattva kaumudI 136 sAMkhya darzana 1, 163, 168 sAMkhya-yogamata 146 sAMkhyazAstra 171 sIsTamsa oNpha saMskRta grAmara 96 suttanipAta 45 suttavarNa 7 subodhikA 169, 172 sumaMgalavilAsinI TIkA 12 sUtrakRtAMga 46, 181, 199 sUtrakRtAMga bIjo 166 skaMdapurANa 101, 118, 125 mRtio 101, 118 svopajJa zabdAnuzAsana 96 haThayogazAstra 57 harikezabala 141 hAritasmRti 118 hiMda tattvajJAnano itihAsa 101, ' 161, 162, 168 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zabdasUci : vyakti nAma * 243 vyakti nAma akho 15 iMdrasUri 106, 119, 120, 122 agnimitrA 175 udaya 9, 35, para, 71, 2, 92, atri 159 175, 188, atharvaNa 159 udAyamuni 176 anasUyA 159 udkarAmaputta 164 araviMda 67, 68, 95, 99, upamanyu 117 arahaMta 125 urvazI 105 aruMdhatI ulUka 167, 168, 179 ahata 101, 111, 114, 125 uSA 43, 113 azoka 44, 81 . RSabhadatta 162 azvaghoSa 160 e. bI. dhruva 46 azvina ma. trivedI DaoN. 55 esa. ke. belvalakara 96 aMjana 104 auraMgajeba 29 aMgirasa 159 kaNAda 73, 117 ,118, 134, aMjanI 121 167, 168, 181 AnaMda 20, 127, 179, 191 kapAli 131-133 AdityayazA 144 . ' kapila 117, 118, 158-160, Ama 43-45, para-54, 56, 60, 162-164, 168, 170 63, 69, 72, 73, 79, 81- kapilaRSi 158 84, 87, 89, 101, 118, kapilayogI 160 119; 128, 131, 158, 175, kamalApati 116 178, 183, 186, 194, kardama 158, 159 185, 214, 217, 227, kalA 4, 5, 23, 159, 188, 229, 231 , 189, 222 Adiva 83. kalki 113 AhaMta 100, 104, 106, 129, kAtyAyanI 134 132 kApAlika 125, 129-134 ALArakAlAma 164 kAlApahADa 225 AsurI 170, 209 kAlidAsa 201, 208 I. je. resana 97 kAzyapa 167, 179 che. pArjiTara 97 kAzyapa gotrIya 167 * indra 43, 99, 100, 106, 109, kizoralAla mazarUvAlA 36 115, 117, 204 | kisasaMkicca 166 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 * dArzanika ciMtana jineMdrabuddhi 96 jisasa krAIsTa 198 jaimini 117 TAgora 213 tArAbAI 37 tripura 100, 100-110 durbalika puSpamitra 40 . dazavaikAlika 164, 202 - dAdu 15 - - dAhaka 160 kuMdakuMda 40 kuMbhIpAla 119 kumArapAla 120-122 kumArila 99, 102, 103 kaiTabhAIne 159 kosAMbIjI 18 kratu 159 krAisTa 22, 198 kuzova 199 kSIra kadaMbaka 151, 15ra khyAti 57,103, 135, 159, 176, 179 gaNapati 110, 216, 217, 222 gaNeza 216, 217 gati 29, 60, 129 gaddabhAli 162 gAMdhIjI 29, 32, 67, 68, 200 202, 20-210, 213, 215, girija 118 gupta 100 gumanAma 169 guru 68, 69, 109, 113, 114, 144, 151, 179, 186 goviMda 113 gautama 103, 117, 118, 145, 147, 154, 179 gautama buddha 41, 103, 164, 165 caMdragupta 139 caMdrazekhara 131 jagannAtha 117, 225 janaka 105 jamadagni 117 jayarAzi bhaTTa 183 jayeSTha baMdhu 46 jinabhadragaNI 38 dilIpa 115 divAkarakhecara 153 dIrghatapasvI mahAvIra 181, 197 durgAzaMkara 101 durvAsasa 117 devavAcaka 221 devasena 168 devahUti 158, 159 devAnaMdI 162 devAsura 99, 100, 105, 106 daitya 100, 101, 104, 106, 108-110, 113-115, 117, 118, 121 dhruva 19, para, 156, 205- 206 naMdavaccha 166 naMdi 115, 116 nagnamuDI 115 naciketA 68, 69, 180 namuci 115, 117 narapati 101, 153 narasiMha mahetA 15, 46 narmadAzaMkara devazaMkara mahetA 19, 101, 162 nahuSa 45 nAgArjuna 60, 83, 181 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAbhAI bhaTTa 67. nArada 109, 110, 118, 150 15ra nArAyaNa 105, 117 nirIzvara 162 neharu 214 pataMjali 4, 44 parAzara 99, 103-105 parIkSita 125 parjanya 156 parvata 115, 151-154, 157 paMcazikha 160, 164 paMDitajI 36 pArvatI 100, 116, 117, 131, 218 pArzvanAtha 165, 171, 175 pihitAmrava 171 pururavA pulasya 159 pulaha 159 puSkarAla 158 pRthu 113 porTuzAla 177 prahmAda 105, 115 prAcInabahiM 156 priyavrata 156, 158 . bakhiyAra khIlajI 225 baTukavezadhArI 218* barbara 113 buddha 7, 12, 21, 25, 41, 59, 60, 80, 81, 83, 103, 127-131, 135-137, 160, 164-166, 181, 197, 211213, 215, 219, 236 buddhakIrti 171 zabdasUci vyakti nAma 0 245 buddhaghoSa 12, 13 budha 185 bRhaspati 100, 106, 113, 114, 118 becaradAsa 137, 163, 167 bauddha 2, 7, 12, 14, 15, 18, 41, 44-46, 50, para, 56, 60, 61, 79, 82, 91, 92, 94-103, 106, 118, 119, 122, 125, 127, 129, 134, 139-141, 157, 158, 160, 164, 166, 167, 169, 185, 211, 228 brahmA 83, 98, 100, 101, 105 107, 110 bhadrabAhu 139 bharata cakravartI 139, 142 bhartuhari 139, 221 bhArgava 114, 117 bhRguRSi 115, 116 maMkhalI 12, 171 mukulabhAI kalArthI 50 makhkhali 166 mahisAgara 145 madhusUdana 159 manu 136, 158, 190 marIci 159, 163, 164, 168 170 matarAja 153 mata 150 mazarUvAlA 21, 39 mahaMmada pegaMbara 197 mahAgiri 169 maharSi pataMjali 4 mahAkAla 152-154 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 * dArzanika ciMtana mahAdevajI 115 mahAyaza 144 mahAvIra 25, 41, 81, 137-139, 145, 166, 171-172, 177, 197, 203-204, 211, 236 mahendra desAI 55 maheza 115, 117 mahezvara 79, 100, 120, 151, 167, 168 mATharavRttikAra 162, 163 mAtA 112, 126, 133, 159 mAdhavAcArya 167 mAmA 119 . mIrAMbAI 15 municaMdrasUri 38 mRkaMDa 117 medhAtithi 156 maitreya 99, 103-105 yayAti 203 yama 68, 69 yazovijayajI 46, 187 yAjJavakya 118, 144, 236 : yudhiSThira 45, 118, 119 raji 105, 106 rajinI 99 rajirAja 99 ratnagaMgA 119 raviSeNa 142, 154 rAjavADe pro. 166 rAjazekhara 37, 167 rAjasu 156 rAdhAkRSNa 65, 67-68, 227-229 rAma 119, 121-124 rAmamUrti 37 rAmAnuja 65 rAvaNa 150-153 | rudra 101, 107, 110, 113, 115-118 rokalara 225 rohagupta 169, 177-179 lakSmaNa 121, 122 lakSmaNasena 225 lakSmI 110, 116 varuNa 43 vasiSTha 115, 159 vasu 151, 155, 157 vasubaMdhu 46, 60, 82 vAcaspati 106, 160 vAcaspatimizra 5, 103, 163 vArSagaNya 160, 174 vAsudeva 160 vikrama 97, 98, 142, 168, 171 vijayanAmaka zeTha 171 vidyummAlI 109 vinayavijayajI 169 vinobAjI 215 vinseTa smitha 97 vimalasUri 141, 142 virajA 156 vizvabhugu iMdra 155 viSNu 100, 101, 103, 107, 108, 110, 113-116, 120 viMdhyezvarIprasAda 167 vena 76, 110-113 vaidya caMbaka gurunAtha kALa 97 vainateya 160 vaizeSika 51, para, 73, 74, 77, 118, 139, 158, 166, 168, 179 vyAsa 121,216, 217, 222 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci vyakti nAma * 247 zakti 91, 92, 117, 174, 176, | zrIpati 115 183, 186, 190-203, 205 zreNika 145, 147, 154 zatadhanuM 105 sagara 152, 153, 160 zatadhanu rAjA 99, 105 satI 159 zatarUpA 158, 159 sadAla 166, 175, 176 zaMkara 60, 83, 107, 116 sarasvatIdevI 134 zaMkarAcArya 65-68, 102, 103, sarojinIdevI 37 162 sarvAnubhUti zaMkha 117-118 siddhArtha 172, 174 zaMkhapAda 156 suta-somaputra 105 zaM, 100, 106 sudhAmAM 156 zAMkare 65, 136 sunakSatra 177 zAMDilya upara sunIthA 110, 112 zAMti 25, 134, 152 sulama 144 zAMtinAtha 145 sulasA 15ra, 153 ziva 96, 98, 100, 107, 108, suvidhi 144 110, 116 suvidhisvAmI 144 zItaLasvAmI 144 suzaMkha 111, 112 zukra 100, 114, 115 sUrya 126, 196 zukladhyAna 38, 39 sthUlabhadra 40 zuklayajurveda 205 hanumAna 118, 120-124 zuddhodana 106, 164 haribhadrasUri 10, 38 zRMgabhUpAla 102 havidhani 156 : zaikhyA 99, 105 havibhuvA 159 zaivyA rANI 99 hAlAhalA 176, 177 zraddhA 10, 30, 58, 69, 87, 93, hiraNyagarbha 159 : ' 127, 129, 131, 133, hemacaMdra 96, 142, 168, 169 138, 149, 154, 195, hornala prophesara 13, 195-196 - 196, 224, 237 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (248 * dArzanika ciMtana pAribhASika nAma agAra 81 agni 2, 3, 10, 40, 43, 66, 100, 104, 109 ajJa 66, 144, 212 ajJAna 2, 3, 6, 11, 12, 83, 93 ajJAnamaya5, 15ra atimadatama 10 atIndriya 51, 183, 212, 230 237 atIndrIya jJAna 212 adhibrahma 50 adhiSThAna 51, 59, 84 adhyAtma 11, 61 anagArapada 81 anAcAra 28 anAtmabhAva 83 anityatva 83 anivRtti bAdara 9 anuSThAna 91 anusrota 31 antarjalpa 217 aparigraha 33 apasiddhAMta 179 apUrvakaraNa (nivRttinAdara) 8 apramattasaMvata 8, 9 ayogakevalI 8 arahA 7 ardhajAgrata 233 ardhasuSama 233 avikAsa 2-5, 7, 9, 10, 13 avicchinna para avirata samyakuSTi 8 asaMdigdha 9, 68-69, 86, 236 asaMprajJAta 5 asaMzaya 68 asaMyakti 6 aMga 18, 84, 89, 112, 170, 182 aMdha puthusjana 7 AinasTAina 236 AcAravAda 36, AjIvaka 2, 12, 79, 96, 139, 158, 165, 166, 169, 175 AjIvaka darzana 12, 165 AnaMdAzrama 106, 113, 115, : 118 Ata 100, 104, 106, 129, 132 AlocanA 143 Asakti 6, 82, 83, 201 itihAsa 15, 18, 40, 72, 81, 96, 101, 133, 158, 162, 165, 180, 196, 210, 215, 223, 224 IzvarapraNIta 80 ujugata 12, 13 utpatti 6, 99-101, 130, 139 142, 145, 147, 150, 155, 157, 158, 197-169 udayamAna 9, 67 upaveda 133 upazAMtamoha 8 upazAMtamohanIya 9 upAdeya 66 upAsanAzuddhi 29 upAMga 133 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUciH pAribhASika nAma 0 249 ekAgra 4, 5, 81, 21-214, | jAgrata 5, 6, 28, 205, 231, 222, 233, 237 233 etadezIya 97 jAgratasvama 5 aitareya 157 jina 12, 13, 176, 177 oghadaSTi 10 jIvAtmA 51,53, 58, 186 aupapAtika 7 jJAnamaya 5, 231 kaNAda 73, 117, 118, 134, jJAnendriya 54 167, 168 TIkA 5, 12, 14, 94, 102, karmakSaya 33, 34 . 103, 139, 140, 163, karmendriya pa4, 161 167-169 kali 109 tajajIvanaccharIravAda 69, 181 kilDirUpa 113 tattvajJAna 14-21, 28, 31, 35, kalyANaputhujajana 7 36, 42, 47-50, para, pa3, kAntA 10, 11 pa5, 58, 61, 62, 71-75, kAyadaMDa 169 79, 80, 83-85, 91, 94, kevalAdvaitavAdI 56 97, 98, 101, 147, 159, kezotpAdana 114 162, 229 kaiyaTa 96 tanamAnasA 6 koza 92 tamoguNa 4, 5, 127 kaupIna 163 tarka 59, 74, 88, 133, 137, kSaNikatva 83 140, 179, 231, 232 lima 4, 5 tAttvika 8, 10, 15, 30, 50, kSINamoha 8, 9 77, 78, 80, 83, 129, khaMDanAtmaka 137, 138, 140 . 170, 211, 220 khiDA 12 tAmasa 101, 102, 117, 118, guNasthAna 8, 9, 10, 12 125, 127, 128 gelIlIo 236 tArA 114, 11, 128, 15ra, grahAviSTa 10 159, 160, 176 carita 137, 139-141 tIrthoccheda 145 cAluSa zAna 10 tuccha- 38,40 cAritramohanIya 8, 9 turyagA 6 . citrapaTajIva 171 tejovezyA 174, 175, 177 cUrNi 139 tridaMDI 163, 170 - cetana 35, 51, 54-56, 58, 19, | airAzika sthApanA 199, 171 224, 229 | darzana 1-2, 12, 19, 43, 55, Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 * dArzanika ciMtana 60, 68-69, 86, 89, 92, 101, 103, 109, 111, 123, 126, 133, 134, 139, 140, 150, 157-158, 161, 164-168, 177, 179, 180181, 194-1995, 197, 221, 231, 236 darzanamohanIya 8, 9 darzano 1, 2, 19, 68, 69, 86, 89, 101, 103, 134, 157, 158, 161, 164-167, 177, 181 . diprA 10 dRSTirAga 63, 92 dvio 106, 120, 123, 148 dezavirati 8, 9 dravyanaMdI 220 dvitabhUmikA 58 dharma 11, 33, 34, 36, 58, 68, 69, 71, 84, 91, 94, 95, 98-101, 103, 104, 108112, 128, 129, 135, 144, 149, 155, 208, 225 dharmazAstra 133 dhatikramI 165 dhUMsarI 93 dhRti 155 dhyAna 10, 11,42, 47, 18, 75, 77, 81, 84, 89, 102, 103, 109, 111, 112, 132, 133, 138, 140, 172, 180, 196, 198, 202, 204, 206, 218, 233 nayarUpa 165 nayavAda 165 nArada 109, 110, 118, 150-. 154, 157 nAstika 27, 30, 5, 6, 125, 134, 162, 163, 165, 180, 218,219 niyativAda 172 niruddha 4, 5 nirjhantha guru 111 nirmohatA 11 niyukti 138, 139, 141, 168, - 169, 171 nirvANa 7, 9, 139, 144, 213. nirvANakAla 7 nirvikalpaka dhyAnavAda 84, 85 nivRtti 34, 81-83 nizcayadaSTi 27, 59 nIlapaTamata 118 naiSkarmavAda 85 naigama 27 nyAya darzana 1 nojIvarAzi 179 nyAya 1, 74, 77,79, 94, 134, 166, 183, 201, 214 nyUTana 236 patra padamImAMsA 12, 13 padArthobhAva 6 para 4, 25, 41, 63, 69, 115, 124, 153, 175, 183, 194, 199, 205, 209, 223, 224 paramacetana 50 paramANu para, 178. paramANunI bhItaramAM 55 paramArtha 42, 45, 46, 59, 60, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci : pAribhASika nAma : 251 83, 126, 220 parA 10, 11, 63 parAkkha 7, 11, 121 pariSaha 174 parvata 115, 151-154, 157 pArthiva 51, para, 73 purANa 90, 97-99 pUrvamImAMsA 134, 166 paurvAparya 33, 98 paurvAparya 33, 98 prakRtimaMDaLa 161 prajJAna 42, 199, 206 prajJApAramitA 83 pratipAdI 25 prabhA 10,11 pramattasaMyata 8, 9 pravRttidharma 81 balA 10 bahirzalpa 217, 221 bahuzrutatvavRtti 29 bIjajAgrata 5 - brahmacarya 33, 46, 155, 170, 207 brahmAnaMda 27. bhAvanaMdI 220 bhAvanA 6, 11, 33, 35, 39, 74, * 82-83, 138 bhASya 27, 141, 162 bhUtacaitanyavAda 56, 18-183 bhUtadayA zama 155 matsya purANa 99, 105, 118, . 154, 155 madatama 10. madatara 10 manadaMDa 169 mahAsAdhika 82 maMda 3, 8, 10, 12, 131, 234 mAyAmoha 99, 103, 104, 106, 110, 114 mAyAvAda 65, 118 mAMDaliya saMjJA 121 mitrA 10,11, 229 mithyASTi 8, 9, 138, 180 mUDha 4, 5, 120 mokSakAla 10 mohanIyakarma 8 yajJIya hiMsA 103 yogarUpa 11 rajoguNa 4, 5 rAgadveSa 3, 4 lokottaravAdIo 59, 82, 188, 212, 219 vacanadaMDa 169 vasu 151, 155, 157 vikAsakrama 1, 2, 4-6, 10, 12, 13. vikSipta 4, 5 vidheya 66 viparyasI 89 virati 6, 9 vRttiono nirodha 5 vRttikSaya 11 veda 11, 75, 92, 103, 150 vedAnabhijJa 125 vena 11-113 vaicitrya 35 vaiyaktika 24-26, 35, 36 vaiSamya 35 vyavahAra 27-29, 33, 35, 37, 42, 46, 59, 83, 92, 113, Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra5ra * dArzanika ciMtana 146, 184, 227 vyAkhyA 12, 17, 22, 33, 45, | 64, 65, 82, 86, 92, 99, 102, 103, 137, 138, 141, 192, 169, 172, 202, 205 vyAmoha 93 zabdanityatva 78, 80 zAsaNa 38, 171 zAsaviveka 202 zItalezyA 174 zukladhyAna 38, 39 zubhecchA 6 zUnyatAnI bhAvanA 83 zUnyavAda 82-84, 90, 135 zaivadarzana 167 zratadhara 169 zrautasmArta SaSTitaMtra 108, 109 sakadAgAmI 7 sattvApatti 6 satyadarzana 8, 9 saddaSTi 10 samaNa 12, 13 samatA 11 samyamithyAdaSTi 138 samyakta 8 sarvajJapuruSapraNIta-zAsavAda 80 saMyogakevalI 8 saMsAra ane dharma 21, 31, 36 . sAmaSTika 27 sAsvAdana 8 sAMkhya 1, para, 29, 139, 16 164, 168 sunIthA 110, 112. ' suzaMkha 112 suSupta 5, 231-233 suSuptaka 5 sUkSmasaMparAya 8, 9 sUkSmaNUla 53 sekha 12, 13 sotApa 7 vira zrAvako 144 sthAlIpulAka 94 sthirA 10, 11 pUla 120 sthUladaSTi 27 sphoTavAda 75, 78-80 syAdvAda 104 svapra 148, 149 svaprajAgrata 5 svaprayatnasiddha 80 hastAmalakavat 80 hInayAna 35 tuka 125 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa darzana ane ciMtana' bhA.1-2mAM samAja ane dharma, jainadharma ane darzana, parizIlana, dArzanika ciMtana, artha nAmanA vibhAgomAM prakAzita thayela tamAma lekho cha bhAgamAM prakAzita karavAmAM AvyA che. te uparAMta 13 lekho je darzana ane ciMtanamAM chapAyA nathI tevA lekhono paNa ahIM samAveza karavAmAM Avyo che. "darzana ane ciMtana" bhAga - ramAM aMte pravAsakathA ane Atmanivedana vibhAgamAM chapAyela lekho anubhavakathA svarUpa hovAthI ane mAruM jIvanavRtta' nAmanuM temanuM AtmakathAnuM pustaka alaga pragaTa thaI rahyuM hovAthI ahIM teno samAveza karyo nathI. samAja, dharma ane saMskRti (badarzana ane ciMtana' bhAga-1mAM samAja ane dharma vibhAgamAM chapAyela lekho) 1. maMgaLa pravacana [ prabuddha jaina : 8 - 1945] 2. maMgaLa pravacana. ["buddhiprakAza' : navembara, 1952) 3. jIvanazilpanuM mukhya sAdhana ['jIvanazilpa' : 8, 1957] 4. jIvanapatha ( [aprakAzita] 5. dharma kyAM che ? [zrI muMbaI ane mAMgaroLa jaina sabhA, suvarNa - mahotsava aMka] 6. dharma pravAho ane AnuSagika samasyAo [ dharmonuM milananI prastAvanA ] 7. dharma ane paMtha paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 21-8-1970) 8. nIti, dharma ane samAja paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932]. 9. dharmanI ane enA beyanI parIkSA [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno H 177] 10. dhArmika zikSaNa ['akhaMDa AnaMda' : 1951] 11. dharmadaSTinuM UrdhIkaraNa [ prabuddha jIvana' : okTobara, 1955] 12. pravRttilakSI kalyANamArga [ prabuddha jIvana" : sapTembara, 1954] 13. yuvakone [jaina yuvaka saMmelana, amadAvAda, svAgata pramukha tarIkenA bhASaNamAMthI : 1935] 14. pAMca prazno [gRhamAdhurI' : 12, - 1954] 15 samyagdaSTi ane mithyAdRSTi [[prabuddha jIvana' : 199-1952] - 16. jaina samAja : hiMdu samAja [paDita zrI mahendrakumArajI nyAyAcArya upara lakhelA patra : 18-9-1949] Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 0 dArzanika ciMtana 17. jaina dharma - jaina samAja : hiMdu dharma - hiMdu samAja 18. puNya ane pApa H eka samIkSA 19. zAstramaryAdA ? 20. zAstra ane zastra vacce zo phera 21. saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA 22. svataMtratAno artha 23. lokataMtrano mukhya pAyo 24. sattAbaLa ane satyabaLa [ prabuddha jaina' : 15-1-1949 ] [ prabuddha jaina' : 15-3-1945 ] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932 ] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1938 ] [ prabuddha jaina' : 1-9-47 ] [ 'saMskRti' : jAnyuArI, 1954 ] [ prasthAna' : oNgasTa, 1955 ] [ prasthAna' : oNgasTa, 1952 ] [ 'prasthAna' : oNgasTa, 1953 ] 25. svarAjyane chaThThuM varSe 26. svarAjya ane surAjya 27. hirajano ane jaino [ prasthAna' : jeTha, 2006 ] 28. rASTrIya sadAcAra ane navanirmANa [ janakalyANa' sadAcAra aMka : 1953] 29. maoNnTIsorI paddhati vize keTalAka vAMdhA ane te saMbaMdhI mAA vicAro 30. vicArakaNikA 31. yuga samAnatAno che [ 'zrI dakSiNAmUrti' : me, 1925 ] [ zrI. ki. gha. ma.nA saMsAra ane dharma'nI bhUmikA ] [ 'gRhamAdhurI' : me, 1956 jaina dharma ane darzana (darzana ane ciMtana' bhAga-1mAM jaina dharma ane darzana vibhAgamAM chapAyelA lekho) 1. itihAsanI agatyatA 2. bhagavAna RSabhadeva ane temano parivAra [ jaina' : zrAvaNa, 2009 ] [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 7. bhagavAna mahAvIrano trividha saMdeza : ahiMsA, aparigraha ane anekAnta 1942 ] [ jaina prakAza' : caitra, 1990 ] 3. dharmavIra mahAvIra ane karmavI2 kRSNa 4. bhagavAna mahAvI2 : emanA jIvanane sparzatI vividha bhUmikAo [ 'akhaMDa AnaMda' : jUna, 1948 ] 5. bhagavAna mahAvIrano maMgaLa vAraso [akhaMDa AnaMda' : navembara, 1949 ] 6. bhagavAna mahAvIra ane jamAlinA matabhedanuM rahasya [ *jenayuga' H caitra,' 1982 ] [ prabuddha jaina' : 15-10-1945 ] Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. mahAvIrano saMdeza 9. vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva 10.bhagavAna neminAtha ane kRSNa 11. AtmadRSTinuM AntaranirIkSaNa 12. paryuSaNa parva ane teno upayoga 13. dharmaparva ke jJAnaparva 14. vahemamukti 15. ApaNe kyAM chIe ? 16. mahatyarva 17. vizvamAM dIkSAnuM sthAna ane teno upayoga 18. jJAnasaMsthA ane saMghasaMsthA tathA teno upayoga 19. AjanA sAdhuo navIna mAnasane dorI zake ? 20. ziSyacorInI mImAMsA [ paryuSaNa parvanAM 21. sAdhusaMsthA ane tIrthasaMsthA tathA teno upayoga 22. . tIrthonI pratiSThA kema sacavAya ? [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIjuM ] 23. traNe jaina phirakAonA 5252 saMbaMdha ane meLano vicAra pariziSTa - 255 [ prabuddha jaina' : 15-10-1950 ] [ zrI AtmArAmajI janmazatAbdI graMtha : 1936 ] [ 'prabuddha jaina' : 15-11-1941 ] [ prabuddha jaina' 15-11-1947 ] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930 ] [ 'sughoSA' : azvina, 1984 ] [ jaina paryuSaNAMka : zrAvaNa, 2002 ] [ 'jaina' : paryuSaNAMka : zrAvaNa, 2003 ] [ 'jaina' paryuSaNAMka : zrAvaNa, 2012 ] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno H 1930] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1937 ] vyAkhyAno, varSa bIjuM] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930 ] 24. dhArmika zikSaNa [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIjuM] [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIjuM] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930 ] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932 ] [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932 ] [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930 ] kharuM ?[ prabuddha jIvana' : 1-2-1954 ] [ 'jainayuga' : bhAdra-Azvina, 1983] [ prabuddha jaina' : 1-9-1945 ] 25: `tapa ane pariSaha 26. ahiMsA ane amAri 27. aspRzyo ane jaina saMskRti 28. aspRzyatA ane hArajIta 29. jIvanazuddhi ane bhagavAna mahAvIra 30. gRhasthadharmIne nirvANa saMbhavI zake 31. sAco jaina 32. zuddhiparva 33. ApaNI zruta pratyenI javAbadArI [ 'jaina' paryuSaNAMka : zrAvaNa, 2008 ] Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2560 dArzanika ciMtana 34. kalpasUtranuM vAcana ane zravaNa 35. jaina dRSTie brahmacarya vicAra 36. punaH paMcAvana varSe [ 'jaina' : 13-9-1936 ] [ svataMtra pustikA ] [ zrI ratilAla dIpacaMda desAInA vArtAsaMgraha abhiSeka'nI prastAvanA ] [ prasthAna' : gAMdhImaNimahotsavAMka : 1985] [ prabuddha jIvana' : 1-11-1954 ] [ 'jaina' : 28-11-1948 ] 39. kalikAlasarvajJane aMjali 40. vijayadharmasUri ane zikSaNasaMsthAo [ 'samayadharma' : varSa 16, aMka 20] 37. gAMdhIjI ane jainatva 38. jaina jana parizIlana (darzana ane ciMtana'nA bhAga-1 tathA ramAM chapAyela lekho) 1. vidyAnI cAra bhUmikAo [ 'buddhiprakAza' : julAI-sapTembara, 1947 ] 2. naciketA ane navo avatAra [ 'naciketA' : me, 1953 ] 3. hindI saMskRti ane ahiMsA [ zrI. dharmAnanda kosammIjInA pustakanI prastAvanA ] [ 'saMskRti' : eprila, 1956 ] [ akhaMDa AnaMda' : me. 1956 ] 4. gItAdharma'nuM parizIlana 5. tathAgatanI viziSTatAno marma 6. buddha ane gopA 7. sugatano madhyamamArga : zraddhA ne medhAno samanvaya [ 'akhaMDa. AnaMda' : julAI, 1954 ] [ 'janmabhUmi' : 24 me, 1956 ] 8. siddhArthapatnIno puNyaprakopa [ 'gRhamAdhurI' : julAI, 1954 ] 9. hiMsAnI eka ADakatarI pratiSThA [ prabuddha jIvana' : 15 jUna, 1949 ] 10. Astika ane nAstika zabdanI mImAMsA [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 11. vArasAnuM vitaraNa 12. cetanagraMtho 13. vikAsanuM mukhya sAdhana 14. samullAsa 15. kharo keLavaNIkAra 1932 ] [ 'zrI. manubhAI paMcoLI - 'darzaka'nA pustaka ApaNo vAraso ane vaibhava'nI prastAvanA ] [ prabuddha jIvana' : 1 navembara, 1947 ] [ 'buddhiprakAza' : navembara-Disembara, 1949 ] [ zrI. paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyAnA pustaka 'satyaM zivaM sundaram'nuM purovacana ] [ zrI. nAnAbhAI bhaTTanI AtmakathA ghaDatara ane caNatara'nuM purovacana ] Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 257 16. adhikAra cejha (zrI jayabhikhunI navalakathA "masyagalAgalanI prastAvanA]. 17. triveNI snAna [zrI darzakanA pustaka triveNItIrthanI prastAvanA ] 18. smRtizeSa [zrI mohanalAla mahetA sopAnanA pustaka dIpamaMgalanI prastAvanA ] 19. biMdumAM siMdhu | [ saMskRti : oNgasTa, 1952 ] 20. savAMgINa saMzodhana ane samAlocanA DaoN. dhIrubhAI ThAkaranA pustaka maNilAla nabhubhAI : sAhityasAdhanAno pravezaka] 21. jIvato anekAnta [zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, rajata mahotsava graMthamAMthI ] 22. vaTabIjano vistAra gujarAtanAM zaikSaNika pragati tathA vikAsa : amadAvAda ejyukezana sosAyaTInA prayatna' (1951)nI prastAvanA ] 23. ucca zikSaNanI bodhabhASAno prazna [buddhiprakAza' : jAnyuArI, 1949] - 24. ucca zikSaNanI bodhabhASA ["buddhaprakAza' ogasTa, 1947 25. ucca zikSaNanI bodhabhASA : eka praznottarI saMskRti : eprila, 1954] 26. saMsmaraNonI AlocanA [zrI. ga. vA. mAvaLaMkaranI AtmakathAnI samAlocanA]. 27. strI-puruSanI baLAbaLanI mImAMsA [ jainayuga' : yeSTha, 1985] 28. parivrAjikAnuM romAMcaka lagna ane tenA putrano buddha sAthe saMlApa [naciketA' : sapTembara, 1954] 29. daMpatIjIvananAM dastAvejI citro ['gRhamAdhurI : mArca, 1956 ] 30. yAyAvara : ['zrIraMga' : eprila, 1956 ] dArzanika ciMtana 1. bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakramA purAtattva', pustaka mAMthI udbhUta] - 2. gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna ["navamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM Avelo nibaMdha) 3. saMsAra ane dharmanuM anuzIlana (zrI kizoralAla mazarUvALA kRta saMsAra ane dharma graMtha * 8 paMDitajIe karela anuzIlana ] 4. strI jAtine dRSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para [ jaina sAhitya saMzodhaka, eka vicAra khaMDa - 3, aMka - 3] Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 * dArzanika ciMtana 5. brahma ane sama gujarAta sAhitya pariSadanA tattvajJAnanA pramukhapade Avela pravacana ]. 6. bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA [amadAvAdamAM maLela bhAratIya tattvajJAna - pariSadanA 33mA adhivezananA gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke Avela bhASaNa - 1958]. 7. svastha ane utkrAnta jIvananI kaLA 8. tattvajJAna ane dharmanI paraspara asara [ akhaMDa AnaMda - phebruArI - 1959] 9. dArzanika kSetramAM saMzodhana [ jIvana mAdhurI navembara - 1960] 10. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (1) [ purAtattva pustaka 4-5] 11. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (2) 12. sAMpradAyakatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (3) 13. cAvaka darzana [aMkhaDa AnaMda me, 1957] : 14. aMta samRddhinuM mUlya 15. mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane [prasthAna - 1959]. jIvanamAM eno vinIyoga 16. maMgaLa AzA [prasthAna * 1963] 17. Adi maMgaLa [buddhiprakAza ] 18. jIvanadaSTimAM maulika parivartana [jIvanamAdhurI- nave. - 1957] 19. dArzanika vivaraNa [1957mAM sneha saMmelanamAM Apela pravacanamAMthI ] 20. mAnava mananI bhItaramAM [ola inDiyA reDiyo, amadAvAda uparathI 1960mAM vArtAlApa mATe taiyAra karela lakhANa ] artha ("darzana ane ciMtananA bIjA bhAgamAM chapAyela lekho) 1. karuNA ane praNAmUrtinuM mahAprasthAna ['saMskRti': mArca, 1948] 2. aMte AzvAsana konAthI maLe che ? | 'saMskRti': mArca, 1948 ] 3. gAMdhIjIno jIvanadharma ['janmabhUmi' vizeSAMka ] 4. baMne kalyANakArI : jIvana ane mRtyu [prabuddha jaina : 1 mArca, 1948] 5. vibhUti vinobA bhUmiputra' : 15 sapTembara, 1954 ] 6. Ajano yathArtha mArga : bhUdAna [ prasthAna : kArataka, 2013] Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. krAntaprajJa zrI kizoralAlabhAI 8. sarvamitra gRhastha saMta 9. brAhmaNa-zramaNa dhruvajI 10. sva. kozAMbIjInAM preraNAdAyI smaraNo 1947 ] 11. zAMtidevAcArya ane adhyApaka kozAMbIjI [ 'bodhicaryAvatAra'nuM purovacana ] 12. AcArya zrI AtmArAmajI [ sa. 1985mAM zrI. mahAvIra jaina vidyAlayamAM AtmArAmajInI jyaMtI prasaMge Apela vyAkhyAna ] pariziSTa - 259 [ 'buddhiprakAza': jAnyuArI, 1950 ] [ 'buddhiprakAza' : sapTembara, 1952 ] [ 'AcArya dhruva smAraka graMtha'mAMthI ] [ 'prabuddha jaina' : 15 julAI, 13. AcArya jinavijyajI 14. smRtizeSa dAdA 15. paricaya thoDo paNa chApa ghaNI UMDI 17. smRtipaTa 18. saumAM vRddha paNa sauthI juvAna 19. traNa smaraNo 20. keTalAMka saMsmaraNo 21. aMjali 16. Avo ne ATalo AghAta kema ?[ prabuddha jaina' : 15 phebruArI, 1947 ] [ 'zrI jaina dharma prakAza' : vaizAkha, 2007 ] [ prabuddha jaina' : 1 oNgasTa, 1952 ] [ prasthAna' : jyeSTha, 1983 ] [ prabuddha jaina' : 15 phebruArI, 1946 ] [ 'jaina' : 21 julAI, 1956 ] 22. eka bIjA mistrI 23. sva. lADubahenanI jIvanarekhA 24. tejomUrti bhaginI 25. bAbu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNo 26. tejasvI tA2ka AcArya zrI narendradevajI 27. zAstroddhAraka sva. munizrI caturavijyajI [ prasthAna' : jyeSTha, 1984 ] [ 'buddhiprakAza' : mArca, 1956 ] [ zrI. jhaveracaMda meghANI smRtigraMtha 'sauno lADakavAyo'mAMthI ] 1. jaina tattvajJAna 2. jaina nyAyano kramika vikAsa [ 'prasthAna' : phAgaNa, 1992 ] [ 'pAlaNapura patrikA' : 1926 ] [ 'apaMganI pratibhA'mAM 'be zabda' ] [ 'jaina' : tA. 11-2-1956 ] [ 'jaina' : tA. 25-2-1956 ] [ prabuddha jaina' : tA. 31-12-1939 ] anekAnta ciMtana [ prabuddha jaina' : 15-6-46 ] [ sAtamI gujarAtI sAhitya pariSada, bhAvanagaramAM veMcAyela ane jaina sAhitya saMbaMdhI lekhono saMgraha' (jai. dha. pra. sa. bhAvanagara)mAM prakAzita ] Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra ra600 dArzanika ciMtana 3. saptabhaMgI eka vidyArthIne patra]. 4. prAmANya svataH ke parataH ? ['kAntamAlA' : 1924]. 5. bhAratIya darzanonI kALatattva saMbaMdhI mAnyatA [purAtattva' : pustaka 1] 6. kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana purAtattva : - pustaka 3] 7. nigoda jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottaro [ jaina sAhitya saMzodhaka khaMDa 3, aMka 2] 8. AvazyakasUtranA kartA koNa ? jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa-4, aMka-2). 9. sanmatitarka ane tenuM mahattva [ jaina paupya mahotsava aMka] 10. hetubinduno paricaya [gAyakavADa oriyenTala sirIjhamAM prakAzita "hetubindu-TikAnI prastAvanA ]. 11. stutikAra mAtRceTa ane temanuM adhyardhazatakA AnaMdazaMkara dhruva smAraka graMtha ] 12. harSacaritanA sAMskRtika adhyayananuM avalokana : [ saMskRti' : . phebruArI, 1954] 13. zrImad rAjacaMdranI AtmopaniSada : [ii. rAjacaMdranA Atma siddhizAstranuM purovacana ] 14. zrImad rAjacaMdra - eka samAlocanA | zrI. rAjacaMdranAM vicAraratnomAMthI ] Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajIno janma 8 Disembara 1888mAM surendranagara pAse Avela lImaDI nAmanA nAnakaDA gAmaDAmAM thayo hato. 16 varSanI uMmare temaNe zItaLAmAM AMkho gumAvI tyArathI, temanA ja jaNAvyA mujaba, temano bIjo janma zarU thayo. A pachInuM temanuM jIvana akathya puruSArtha jevuM hatuM. sane 1904thI 1921 sudhI kAzI ane mithilAmAM prathama saMskRta bhASA ane pachI bhAratIya darzanano abhyAsa karyo ane adhyApanakArya karyuM. 1921thI 1930 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM rahIne sanmatitarkanA pAMca bhAgonuM saMpAdanakArya karyuM. te samagra bhAratIya darzananA itihAsamAM ananya ghaTanA hatI. 1933thI 1944 sudhI banArasa hindu yunivarsiTImAM adhyayana ane adhyApanakArya karyuM. A daramyAna tarkabhASA, pramANamImAMsA ane jJAnabiMdu jevA graMthonuM saMpAdanakArya karyuM. 1944 bAda yunivarsiTImAMthI nivRtta thaI satata vidyApravRtti karatAM karatAM 97 varSanI uMmare bIjI mArca 1978mAM avasAna pAmyA. paMDita sukhalAlajI vIsamI sadInA eka maulika philasUpha hatA. emaNe jIvanamAM vidvattA, sAdAI ane manuSya premano saMgama sAdhyo hato. bhAratanA vidhavidha dharmomAM raheluM samanvayabIja emaNe zodhyuM ane dharmane kriyAkAMDathI mukta karyo. je dharma samAja mATe upayogI na hoya e dharma aprastuta che e vAta temaNe aneka graMthomAM samajAvI che. eka prajJAcakSu asahAya yuvAna bhAratIya darzanano vizvavikhyAta vidvAna kevI rIte banyo tenI gAthA mAnavajAta mATe sAcavI rAkhavA jevo vAraso che. temaNe adhyAtmaticA. haribhadrasUri A uparAMta 2 lekho lakhyA te tattvavidyA, samadarzI AcArya tti' nAmanI AtmakathA lakhI. LavaNI vagere para je asaMkhya ina'mAM pragaTa thayA che.