Page Text
________________
૧૬૦ ૦ દાર્શનિક ચિંતન
છે. રામાયણમાં વાસુદેવના અવતારરૂપે અને સગરના ૬૦૦૦૦ પુત્રોના દાહક તરીકે કપિલયોગીનું વર્ણન છે. બૌદ્ધ કવિ અશ્વઘોષ બુદ્ધની જન્મભૂમિ કપિલવસ્તુને મહર્ષિ કપિલની વાસભૂમિ તરીકે ઓળખાવી તેનું મહત્ત્વ સૂચન કરવા જાણે એ જ પ્રસિદ્ધ મહર્ષિકપિલનો નિર્દેશ કરતો હોય તેમ લાગે છે. ગમે તેમ હો, પણ એટલું ખરું કે ઓછામાં ઓછું વૈદિક સાહિત્યની પરંપરામાં તો સાંખ્યદર્શનના આદ્ય પ્રવર્તક મહર્ષિ કપિલ જ ગણાય છે. અને ''સિદ્ધાનાં પિલો મુનિ:'' ''એમ કહી ગીતા' ઋષિશ્રેષ્ઠ તરીકે એ જ કપિલનું . બહુમાન કરે છે. કપિલની શિષ્ય—પરંપરામાં આસુર અને પંશિખ એ મુખ્યTM છે. પંચશિખનું ષષ્ટિતન્ત્ર' જે સમ્પૂર્ણ સાંખ્યતત્ત્વજ્ઞાનનો સંગ્રાહક એક મહાન્ ગ્રંથ હતો તે તો ક્યારનોયે નામશેષ થઈ ગયો છે.
૧. “આ સમગ્ર પૃથિવી શ્રીમાન વાસુદેવને વશ છે અને એ, એ માધવની મહિંષી છે. એ સમગ્ર પૃથિવીને નિરંતર ધારી રાખે છે અને એના કોપાગ્નિથી સગરના પુત્રો દુગ્ધ થવાના છે”—શ્લો. ૨-૩ રામાયણ બાલકાંડ, સર્ગ, ૪૦.
“હે પુરુષવ્યાઘ્ર ! તું શોક ન કર, તારા પુત્રોનો વધ લોકહિત માટે થયેલો છે. અપ્રમેય એવા કપિલે મહાબળવાળા એ પુત્રોને દગ્ધ કરેલા છે' એમ વૈનતેય બોલ્યો'' ૧૭-૧૮ રામાયણ, બાલકાંડ, સર્ગ, ૪૧.
૨. “આસીર્ વિશાોત્તમસાનુનક્ષમ્યા પયોવપદ્વત્યેન પરીતાર્થમ્। उदग्रधिष्ण्यं गगनेऽवगाढं पुरं महर्षेः कपिलस्य वस्तु" ॥२॥
—અશ્વઘોષનું બુદ્ધચરિત સર્ગ-૧
૩. "अश्वत्थः सर्ववृक्षाणां देवर्षीणां च नारदः । गन्धर्वाणां चित्ररथः सिद्धानां कपिलो मुनिः - गीता अ. १०, ४. "एतत् पवित्र्यमग्र्यं मुनिरासुरयेऽनुकम्पया प्रददौ ।
आसुरिरपि पञ्चशिखाय तेन च बहुलीकृतं तन्त्रम्" ॥७०॥
૫. ‘સાત્યાં વિત્ત પેડસ્તેિડા: ત્સલ્ય પતિન્દ્રસ્ય । आख्यायिकाविरहिताः परवादविवर्जिताश्चेति" ॥७२॥
તો. ર૬.
સાંખ્યકારિકા
સાંખ્યકારિકા
ચાઇનીઝ બૌદ્ધસંપ્રદાય પ્રમાણે ૬૦૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ ‘ષષ્ટિતંત્ર’ નામક એક મોટો સાંખ્યગ્રંથ હતો. એના પ્રણેતા આચાર્ય પંચશિખ હતા. વાચસ્પતિ પ્રભૂતિ વિચારકોના અભિપ્રાય પ્રમાણે એ ષષ્ટિતંત્રશાસ્ત્ર વાર્ષગણ્યનું હતું, ષષ્ટિતંત્રમાં આવેલા વિષયો સંબંધી માહિતી ‘અહિબ્રુઘ્નસંહિતા'ના બારમા અધ્યાયમાંથી મળી આવે છે. એ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |